VİSKOZ OLMAYAN, SIKIŞTIRILAMAZ AKIŞ

Viskoz olmayan sıkıştırılamaz akış

Bernoulli denklemi Laplace denklemi Bazı temel akış tipleri

• Venturi Problem • Üniform akış •Yarı sonlu şekiller

• Düşük hızlı hava çözümünde • Kaynak ve etrafındaki akış
tüneli kullanımı kuyu akışı
• Pitot tüpü, hız • Duble akışı
ölçümü • Girdap akışı
Temel akış • Silindir etrafında
tiplerinin taşıma oluşturmayan
birleştirilmesi akış
ile karmaşık • Silindir etrafında
akışların taşıma oluşturan akış
analizi. • Kutta Joukowski
teoremi
90
BERNOULLI DENKLEMİ

Bernoulli denklemi, viskozitesiz ve sıkıştırılamaz akışta, basınç ile hız arasındaki

ilişkiyi belirleyen ve akışkan dinamiğinde en ünlü denklemdir.

Momentum denkleminin x bileşeni: (kütle kuvveti olamayan, viskozitesiz)

v ∂p Du ∂p
∇ ⋅ ( ρuV ) = − ⇒ρ =−
∂x Dt ∂x
∂u ∂u ∂u ∂u ∂p
⇒ρ + ρu + ρv + ρw = −
∂t ∂x ∂y ∂z ∂x

∂u ∂u ∂u 1 ∂p Denklemin her iki

daimi akışta “0” ⇒u +v +w = −
∂x ∂y ∂z ρ ∂x tarafı dx ile çarpılır ise

∂u ∂u ∂u 1 ∂p
⇒ u dx + v dx + w dx = − dx
∂x ∂y ∂z ρ ∂x
91
Daha önce akım çizgisi denklemleri şu şekilde elde edilmişti:

udz − wdx = 0 ⇒ wdx = udz

vdx − udy = 0 ⇒ vdx = udy

∂u ∂u ∂u 1 ∂p
u dx + v dx + w dx = − dx
∂x ∂y ∂z ρ ∂x
∂u ∂u ∂u 1 ∂p
⇒ u dx + u dy + u dz = − dx
∂x ∂y ∂z ρ ∂x
 ∂u ∂u ∂u  1 ∂p
⇒ u  dx + dy + dz  = − dx
 ∂x ∂y ∂z  ρ ∂x

du seri açılımı
1 ∂p 1 1 ∂p
⇒ udu = − dx ⇒ d (u 2 ) = − dx
ρ ∂x 2 ρ ∂x 92
Aynı işlemler momentum denkleminin y ve z bileşenleri için de yapılır:

1 1 ∂p
d (v 2 ) = − dy
2 ρ ∂y
1 1 ∂p
d (w ) = −
2
dz
2 ρ ∂z

Bu denklemler toplanırsa:

1 1  ∂p ∂p ∂p 
d (u + v + w ) = −  dx + dy + dz 
2 2 2

2 ρ  ∂x ∂y ∂z 

y dp seri açılımı

v 1 1
v V ⇒ d (V ) = − dp
2
u
V =u +v +w
2 2 2 2 2 ρ
w x

z “EULER DENKLEMİ” ⇒ dp = − ρVdV 93

Sıkıştırılamaz akışta bu denklemin çözümü oldukça kolaydır:

p2 v2
1 1 “BERNOULLI
p1 + ρV1 = p2 + ρV2
2 2
∫ dp = − ρ ∫ VdV ⇒
p1 v1 2 2
DENKLEMİ”

Akım içinde 1. nokta 2. nokta

1
Aynı zamanda akım çizgisi boyunca: p + ρV 2 = sabit
2
Akışın rotasyonel – irrotasyonel olması ayırımı yapılmadı. Bu denklem her ikisinde
de geçerlidir. Ama akış irrotasyonel ise bu denklem sadece akım çizgisi üzerinde
değil tüm akış noktalarında geçerlidir.

Bernoulli denklemi, momentum denkleminden elde edilmiştir.

(kütle kuvveti olmayan, viskozitesiz, sıkıştırılamaz akış için Newton’un 2. yasası)
1
Bernoulli denklemi enerji boyutundadır. ρV 2 birim hacim için kinetik enerji
2
Enerji denkleminden de elde edilebilir. 94
 Viskozitesiz, sıkıştırılamaz akışta sırasıyla şunlar yapılmalıdır:

• İlgili denklemlerden hız alanının elde edilmesi.

• Bernoulli denklemini kullanarak basınç alanının elde edilmesi.

Şimdi bu denklemlerin bazı akışlara uygulaması yapılacaktır.

KANAL İÇİNDE SIKIŞTIRILAMAZ AKIŞ

• Venturi lülesi
• Düşük hızlı hava tüneli
En dar
V kesit
1
V 2
ρ 1 x ρ 2
A 1
A 2

95
Akışkan özelliklerinin tek bir parametreye bağlı olarak değiştiği akış tipidir.

p = p ( x), u = u ( x) L
Alanı sabit olan bir boru içindeki akış bu şekilde tanımlanabilir.

x p = p ( x), ρ = ρ ( x),
A=sabit
u = u ( x), T = T ( x)

Alanı x ile değişen boru içindeki akış üç boyutludur. Boru yüzeyindeki akış yüzeye
paralel olacağı için hız y ve z eksen bileşenlerine de sahip olacaktır. Fakat alan
değişimi çok küçük ise y ve z bileşenleri x bileşenine göre çok küçük olacaktır ve
ihmal edilebilir. Bu tip akışlara sanki bir boyutlu akış denir.

96
 y

x p = p( x), ρ = ρ ( x),
A=A(x)
u = u ( x), T = T ( x)

Sanki bir boyutlu akış için, süreklilik, momentum ve enerji denklemleri kullanılarak
gerekli denklemler elde edilecektir.
kontrol hacimi
yüzeyi S

kontrol
hacimi V
Kontrol hacimi seçilir. Giriş
ve çıkışta akışkan özellikleri
üniformdur.

97
 ∂ r r
Süreklilik denklemi
∫∫∫
∂t V
ρdV + ∫∫ ρV ⋅ dS = 0
S kontrol hacimi v
yüzeyi S
ds

r r
∫∫ ρV ⋅ dS = 0
kontrol
Daimi akış: hacimi V
v
S ds

Kontrol hacimi yüzey alanı için kullanılırsa:

r r r r r r
∫∫ ρV ⋅ dS + ∫∫ ρV ⋅ dS +
A1 A2
∫∫ ρV ⋅ dS = 0
du var
v v r r
V ⊥ ds ⇒ V ⋅ d S = 0

⇒ − ρ1u1 A1 + ρ 2u2 A2 = 0

⇒ ρ1u1 A1 = ρ 2u2 A2

Sıkıştırlamaz akışta: u1 A1 = u2 A2 98
u1 A1 = u2 A2

Venturi lülesi boyunca akış:

önce daralan daha sonra genişleyen kesite sahip kanal akışı.
Kütlesel akış ölçümünde kullanılmaktadır.

p2 < p1

V1 V2
p1 p2 Boğazda basınç en küçük değere düşmektedir. Araba
A1 A2 karbüratöründe kullanılmaktadır. Yakıt girişi boğazdadır ve
basınç farkı nedeni ile yakıt içeri girmektedir. 99
 ∆p = p1 − p2 basınç farkı deneysel olarak ölçülür.
A1 ve A2 alanları bilinmektedir.

1 1
p1 + ρV1 = p2 + ρV2
2 2
Bernoulli denklemi:
2 2
2 2 2
⇒ V1 = ( p2 − p1 ) + V2
ρ
A1
Süreklilik denklemi: V1 A1 = V2 A2 ⇒ V2 = V1
A2

2( p2 − p1 )
[ ]
İki denklem birleştirilirse:
V1 =
ρ ( A1 / A2 ) − 1
2

100
Düşük hızlı hava tüneli:
Hava tüneli geniş bir venturi olarak tanımlayabiliriz.
Gerçek hava akışının benzerinin oluşturulduğu ve bu akışa yerleştirilmiş cisimlerinin
aerodinamik performansının incelendiği bir sistemdir.

2( p1 − p2 )
V2 =
[ ]
V1 V2

ρ 1 − ( A2 / A1 )
p1 p2 2
A1 A2

101
PİTOT TÜPÜ İLE BASINÇ VE HIZ ÖLÇÜMÜ

Bir akışkanın basıncı atmosfer basıncına veya mutlak sıfır basınca göre verilebilir:

• Mutlak basınç akışkan basıncı ile mutlak sıfır basınç arasındaki farkı vermektedir.

• Gage basıncı akışkan basıncı ile atmosfer basıncı arasındaki farkı vermektedir.

• Mutlak basınç = gage basıncı + atmosfer basıncı

Sistem
basıncı

Gage
sistem basıncı
Lokal
referans basınç
Standart
atmosfer basıncı Mutlak
sistem
Vakum basıncı
seviyesi
101.325 kPa mutlak
14.696 psi mutlak Mutlak
760 mmHg mutlak atmosfer
29.92 inchHg mutlak basıncı

Mutlak vakum

Bağıl basınç skalası 102

 Akış

Basınç
dönüştürücüleri
Durma noktası statik basınç
toplam basınç
(p0)
pitot tüpü
Basınç:
Yüzeye çarpan gaz moleküllerinin momentumundaki zaman değişim oranı ile ilgilidir.

• moleküllerin hareketi ile ilgilidir.

• moleküllerin tüm yönlere değişik hozlarla hareketi ile oluşur.

Toplam basınç (p0): boru içindeki kanalın diğer ucu kapalı olduğu için kanal içinde
başlangıç zamanı hariç hız sıfırdır. Bu nedenle ölçülen basınç “toplam basınç” tır
Statik basınç (p): lokal akış hızında gaz ile hareket edildiğinde hissedilen basınçtır.
Bundan sonra p ile gösterilen basınç statik basınç olacaktır. 103
Pitot-Statik Tüpü (Sıkıştırılamaz akış için) [M < 0.3]

• Açık uçlu tüp akışa 900 açı ile yerleştirilir. Bu noktadaki hız sıfırdır ve ölçülen
basınç “durma” veya “toplam” basınç (p0) olarak adlandırılır.
• Bir dış tüp kullanılarak akışa paralel doğrultuda açılan basınç deliklerinden
okunan basınç “statik” basınç (p∞) olarak adlandırılır.
• Bu basınçlar arasındaki fark “dinamik” basınçtır.
1
q∞ = ρV 2
2

statik
basınç
Akım çizgileri delikleri
1
(p) Bernoulli
denklemi p + ρV 2 = p0
V 2
2( p0 − p )
⇒V =
Durma noktası ρ

104
BASINÇ KATSAYISI

Basınç boyutludur. Re, M, cL boyutsuz parametreleri oluşturuldu.

Basınç içinde basınç katsayısı kullanılır.
herhangi bir basınç

p − p∞
cp ≡ Tüm akışlar için geçerlidir.
q∞
Bernoulli denklemi:
1
2
2 1
2
2 1
p∞ + ρV∞ = p + ρV ⇒ p − p∞ = ρ V∞ 2 − V 2
2
( )
 V2 
sıkıştırılamaz akış c p = 1 −  2 
 V∞ 
•V=0 cp = 1 alabileceği en büyük değerdir.

• V > V∞ cp < 0
• Düzenleme yapılırsa: p = p∞ + q∞ c p p basıncının p∞’dan ne kadar
farklı olduğunun ölçütüdür. 105
İRROTASYONEL, SIKIŞTIRILAMAZ AKIŞ İLE İLGİLİ DENKLEM:
LAPLACE DENKLEMİ

v
Sıkıştırılamaz akışta süreklilik denklemi: ∇ ⋅V = 0 ⇒ ∇ ⋅ (∇φ ) = 0
v
İrrotasyonel akış denklemi: V = ∇φ ⇒∇ φ =0 2

“LAPLACE DENKLEMİ”

Matematiksel fizikte kullanılan önemli bir denklemdir.

Bu denklemin çözümleri “harmonik fonksiyonlar” dır.

∂ 2
φ ∂ 2
φ ∂ 2
φ
Kartezyen koordinatlar: ∇ φ = 2 + 2 + 2 =0
2

∂x ∂y ∂z
1 ∂  ∂φ  1 ∂ 2
φ ∂ 2
φ
Silindirik koordinatlar: ∇φ=
2
r  + 2 + 2 =0
r ∂r  ∂r  r ∂θ 2
∂z 106
Akım fonsiyonunun Laplace denklemini sağlayıp sağlamadığının kontrolü:

İki boyutlu sıkıştırılamaz akış için.

∂ψ ∂ψ
u= , v=−
∂y ∂x
v ∂u ∂v
Süreklilik denklemi: ∇ ⋅V = + =0 olması gerekir. Akım fonksiyonu
∂x ∂y denklemleri kullanılırsa

∂  ∂ψ  ∂  ∂ψ  ∂ 2
ψ ∂ 2
ψ Akım fonksiyonu
  +  − = − =0 süreklilik denklemini
∂x  ∂y  ∂y  ∂x  ∂x∂y ∂y∂x sağlamaktadır.

∂ψ ∂ψ süreklilik denklemi yerine kullanılabilir.

O halde u= , v=−
∂y ∂x

107
 dv du
Akış aynı zamanda irrotasyonel ise − =0 olması gerekir.
dx dy

∂  ∂ψ  ∂  ∂ψ  ∂ 2ψ ∂ 2ψ
−  −   = 2 − 2 = 0 Laplace denklemi
∂x  ∂x  ∂y  ∂y  ∂x ∂y

Akım fonksiyonu Laplace denklemini de sağlamaktadır.

1) İrrotasyonel sıkıştırılamaz akışta, hız potansiyeli ve akım fonksiyonu Laplace

denklemini sağlamaktadırlar.

2) Bunun tersi olarak Laplace denkleminin herhangi bir çözümü, hız potansiyeli
veya akım fonksiyonunu temsil eder.

Laplace denklemi 2. derece kısmi diferansiyel denklemdir:

Ayrı ayrı çözümlerin toplamı da çözümdür.

φ = φ1 + φ2 + φ3 + L + φn
108
Çeşitli geometriye sahip modeller etrafında çeşitli akım yapıları oluşur ama

∇ φ =0
2
gibi tek bir denklemle ifade edilir.

Peki değişik akım tipleri nasıl elde edilebilir?

Bunun için “sınır şartları” kullanılır. Denklem aynı olsada değişik modellere ait
değişik akım yapıları elde edilir.

SINIR ŞARTLARI – Uzak Bölge

Cisimden yeterince uzakta, akım tüm doğrultularda serbest akım şartlarına sahip
olur.

Serbest akım şartları: V∞ x ekseni doğrultusunda.

109
 V∞
ycisim = f (x)
y
∞

V∞ x
∞ ∞
V∞

∞
ψ = sabit
V∞

∂φ ∂ψ
u= = = V∞
∂x ∂y

∂φ ∂ψ
v= = =0
∂y ∂x
110
SINIR ŞARTLARI – Yakın Bölge

Şekildeki cisim katı yüzeye sahiptir ve akış cisimin içine giremez.

Akış viskoziteli ise, akışkan ile yüzey arasındaki sürtünme nedeniyle,

yüzey üzerindeki akım hızı sıfırdır.

Viskozitesiz akışta, akış hızı belirli bir değere sahiptir. Cisim içine giremeyeceğine
göre, akış hızı yüzeye teğet olacaktır.
v v
n V
s

v v v ∂φ
Duvar sınır şartı: V ⋅ n = 0 ⇒ (∇φ ) ⋅ n = 0 veya =0
∂n
∂ψ
veya =0
Cisim yüzeyi akım çizgisidir. ψ = sabit ∂s 111
Cisim yüzeyi: ycisim = f (x) ψ yuzey = ψ y = y
cisim
= sabit
(alternatif gösterim)

φ,ψ ile gösterilen sınır şartı yerine u ve v hızı ile gösterilmesi daha uygundur.

dy v dyb  v 
Akım çizgisi fonksiyonu: = ⇒ = 
dx u dx  u  yuzey

Viskozitesiz akışta tüm şartlar için geçerlidir.

(sıkıştırılamaz – sıkıştırılabilir akış)

Bu denklemlerden faydalanarak Laplace denklemini sağlayan bazı temel akış tipleri

incelenebilir.

112
TEMEL AKIŞ TİPLERİ φ = sabit
PARALEL (ÜNİFORM) AKIŞ
ψ = sabit
Ünşform akış sıkıştırılamaz ve
irrotasyonel olma durumunda
V∞
mümkündür.
r
v
Sıkıştırılamaz akış: ∇ ⋅V = 0 θ
v
İrrotasyonel akış: V = ∇φ
Akım fonksiyonu Hız potansiyeli

∂φ
⇒u = = V∞ φ = V∞ x + f ( y )
∂x
φ = V∞ x + sabit
∂φ φ = sabit + g (x)
⇒v= =0
∂y
113
φ = V∞ x + sabit
Aerodinamik uygulamalarda φ ’nin alacağı değer önemli değildir. Hız potansiyeli
hızın hesaplanması için kullanılır. Hızı hesaplarken türev alınacağına göre sabit
terimin sonuca katkısı olmayacaktır. Bu nedenle

φ = V∞ x şeklinde yazılabilir.

Akım fonksiyonu için de benzer yoldan denklem elde edilebilir.

∂ψ
u= = V∞ ψ = V∞ y + f (x)
∂y
ψ = V∞ y + sabit
∂ψ ψ = sabit + g ( y )
v=− =0
∂x ⇒ ψ = V∞ y
114
 Akım çizgileri: ψ = sabit
y = sabit akım çizgileri yatay çizgilerdir.
ψ = V∞ y
Eş potansiyel φ = sabit
çizgileri:
x = sabit akım çizgileri düşey çizgilerdir.
φ = V∞ x

φ = sabit

ψ = sabit grafikle uygun sonuç:

V∞ soldan sağa doğru paralel akış.

r
115
 Kartezyen koordinatlarda: ψ = V∞ y φ = V∞ x

Silindirik koordinatlarda: ψ = V∞ r sin θ φ = V∞ r cosθ

Sirkülasyonun alacağı değeri bulalım:
v v
Γ ≡ − ∫ V ⋅ ds
c l
dikdörtgen eleman
h
v v
ds V
v v
ds v ds v
V V v v
V ⋅ ds = V ds cosθ
v v
∫ V ⋅ ds = −V∞ h − 0 ⋅ l + V∞ h + 0 ⋅ l = 0
v v
ds V
c “irrotasyonel akış” 116
Bir başka çözüm yolu:
v v v
Γ ≡ − ∫ V ⋅ ds ⇒ Γ ≡ −V∞ ∫ ds = −V∞ ⋅ 0 = 0
c c
V∞ = sabit kapalı eğri

Üniform akış irrotasyoneldir

Üniform akış daha karmaşık akışların çözümünde kullanılabilir.

ψ = V∞ y
aynı zamanda Laplace denklemini sağlamaktadırlar.
φ = V∞ x
117