Ercan Kahya

Hidrolik. B.M. Sümer, İ.Ünsal, M. Bayazıt, Birsen Yayınevi, 2007, İstanbul

se küçük Birim kanal
gen kesitli bir kanalda,
12.14. KANAL EGIMI TANIMLARI

Birim kanal genişliğinden geçen debi q

se ise, bu q ya karşıbüyük
gelen kritik derinliğin,
denir Jo = Je ise, krit
dikdörtgen kesitli bir kanalda:
da hususa önemle edelim: kanal, (12.25) denklemine gö
Verilmiş bir q debisini, bu q debisine karşı gelen yc derinliğinde
e küçük için büyük büyük debilerde ise aksine küçük
akıtacak taban eğimine kritik eğim (Je) denir.
le § 12.2 de gördük. Strickler k olan bir kanal
Jo eğimli bu kanaldan, verilmiş bir q debisi, ancak bir tek
bir q debisini, bu q debisine
derinlikte üniform 230gelen
olarak akıtılabilir. BuYederinliğe üniform akım taban
J oderinliği (y
buo) kanaldan,
denir. bir q debisi, ancak bir tek derinlikte ün
nir ve Je ile gösterilir. Bu Je
abilir. Bu Öte yandan
Yo diyelim. Bundan böyle,(12.25) ve olmayan
üniform (12.27) denklemler
Denklemleri taraf tarafa oranlanırsa:
= k • y5/3
mek için,q üniform c •
JI/2
c Yo ile Bu Yo

Stirckler denkleminden hemen hesaplanabilir.

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
 KANAL EGIMI TANIMLARI
elde edilir. Buradan önemli sonuca

Küçük kanalda (10 < Je) Ya > Ye

;

Kritik kanalda (10 = Je) Ya = Ye

Büyük kanalda (10 > Je) Ya < Ye

3
örnek: q = 1 m /s/m ve k = 90 göre; bu debide suyun

olan bir kanaldan halinde, bu büyük midir; küçük

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
 12.5. SU Y
12.5. herhangi
SU YÜZEYININ DIFERANSIYEL
232
biliyoruz. Bu denklemin
bir kesitinden geçen DENKLEMI
z kanal xenerjisinin
boyunca
toplam türevi 12.1

dH
v2 - =-J Enerji çizgiSi
R = z+y+ =z+Edx 12.14------y2 _.00 o··
2g
2 2g
zira enerjiQ-...
çizgisi ve
R taban E kanal
dR biliyoruz.
dz Bu
dEdenklemin
dz kanal boyunca
dE dy türevi
Y
dH = -+
- =-J
= ler.
-+ O -- J enerji çizgisi ve bu da hidr
dx dx dx dx dy dx z
dx 232 x
Enerji çizgiSi
------y2
dz _.00 o··
edilir. dR/dx, kanal boyunca enerjide
zira enerji çizgisi ve taban dx
= -J o
meydana gelen
kanal boyunca göstermek
takdird
dH2g 12.14
,OdRdx< >O0J iken,
enerjidHçizgisi
< 0 olduğundan:
ve bu- Rda hidrolik
Q-... =-JE tara
dx Y
(12.29) denklemi
z x dy ve taban
dz dR dz dE ziradz enerji
dEçizgisi ka
= -J o = -+ = -+ dE dy - -
dy dx
dx dx dx dx dx -
= -
ler. O J enerji çizgisi ve bu da h
dy dx Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
12.14
 Fakat
12.5. SU §12.2 ye göreDIFERANSIYEL
YÜZEYININ (bkz. (12.1) denklemi):
Q2 dE DENKLEMIJdA- J = d
E = Y + 2gA 2 dy o
dy d
Q2 dE dA
E = Y + 2gA 2 dy dy
bu son (12.32) de
elde edilir.takdirde,
Bundan s
bu son (12.32) de takdirde,
J - J = dy (1 _ Q2 BJ
dx gA 3 2
J - J = dy
o
(1 _ Q2 BJ Fr 2
= QB
--3 =
dx gA 3
o
elde edilir. Bundan sonra, gA
susonra,
elde edilir. Bundan yüzeyinin diferansiyel denklemi
(12.32 b)
= v
2
QB Q2 /A 2
Fr 2
= --3 = Froude karesi =
QB
2 gA Q2 /A 2 vg2 . (A/B) g .
Fr 2
= - - 3 = Froude dy karesi = = ; = hidrolik
gA (12.32 b) = ve g . (A/B)
(12.32a) dan g . Ym
dy/dx
dx
(12.32 b) ve (12.32a) dan dy/dx

elde edilir. Bu su yüzeyinin diferansiyel

Hidrolik - ITU,denklemi
Ercan Kahya
 12.6.
§ 12.4ÜNIFORM
de, OLMAYAN
kanal ya Ye AKIMLARDA BOYUNA
den büyük, ya küçük da ona PROFILLER
yaBunlar; (12.28
küçük, büyük, denklemine
yatay, ters v
kritik Su yüzeyinin derinlikleri yatay ve ters
genel görünümünün olmayan kanallarda
incelenmesi, üç böl
her bir ha
Ön
için Bilgiler çük kanal halinde, (12.28) denklemine göre, Yo> Ye olacak ve d
Literatürde, kanallarda su yüzü profilleri
12.15 de görülen 1,2 ve 3 bölgelerine O halde bu kana

Küçük kanallarda mayan

Mbir
tipi, bu bölgelerden herhangi birinde bulunabilir.

Büyük kanallarda S tipi,

!}\
\·LJ B'ölgesi
Yatay kanallarda H tipi,
-
Ya
- 0 ------
]
Ters kanallarda A tipi, Bölgesi
--------
Ye 3.,-'
Kritik kanallarda C tipi, 0) Bolgesi
Küçük kanal
olarak isimlendirilir.
12.15
ÖNEMLİ NOT: Verilmiş bir q debisi ve
verilmişbir
birq kanal
debisi ve bir kanal için (12.24) den bir kritik derinlik (Ye) ve (12.27
için bir kritik derinlik (y ) ve
Üniform olmayanc 2 bölgesinde yer ise
bir üniform akım derinliği (yo) hesaplanır.
den bir üniform (Yo) hesaplayabiliriz. Kanal cinsine olarak yo
profili olarak isimlendiririz; burada M, küçük
simgedir; 2 indi ise, su yüzünün, 2 bölgesinde bize söy
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
n 1,2 ve 3 bölgelerine Üniform
O halde bu kanaldaolmayan üniform-ol- 2 bölgesinde yer ise
profili olarak isimlendiririz; burada M, küçük ka
ÜNIFORM OLMAYAN AKIMLARDA BOYUNA PROFILLER
ölgelerden herhangi birinde bulunabilir.
simgedir; 2 indi ise, su yüzünün, 2 bölgesinde bize söyle

!}\
\·LJ B'ölgesi

-
Ya
- 0 ------
]
Bölgesi
--------
Ye 3.,-'
0) Bolgesi
Küçük kanal

ÖNEMLİ ÖZELİKLER:
12.15
12.16

n -  Yatay kanallar ile tersyereğimli ise

2 bölgesinde kanallarda yosuüniform
12.16), yüzünün derinliği mevcut
i olarakdeğildir; bu çizgi
isimlendiririz; ancak
burada Jo > 0 olması
M, küçük kanallarhalinde
ic;in mevcuttur.
su yüzünün, 2 bölgesinde bize söylemektedir.
-  Akımın üniform olabilmesi için sürtünmeye harcanan enerjinin
taban eğimi tarafından karşılanması, dolayısıyla J ve Jo eğiminin
aynı yönde olması gerekir.

-  yc çizgisinin varlığı sadece kanaldan bir debi geçmesine, yani

sadece q ya bağlı olduğundan yc çizgisi daima çizilebilir. Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
 denklemler Buna içerisine
çerçeve ilave olarak
y > Yede Fr < 1
geçen J hidrolik(= enerji çi
12.6.2. Su Yüzeyi Profillerinin Belirlenmesi
göre nehir ya da sel rejiminde
a)büyük
Su yüzeyinin kanalol-
ya da küçük boyunca genel görünümün
b) Üniform olmayan belirlenmesi
y için § 12
c) Üniform denklemi:
olmayan üniform
için Strickler denklemi
Kullanılacak
dilen su denklemler aşağıda
yüzeyinin diferansiye1 çerçeve
y < ygöre içerisinde verilmiştir:
için
Fr >nehir
1 ya da sel rejiminde
13) ve (12.14) den <;

de geçen J hidrolik (= enerji çizgisi Oh

y > Ye Fr < 1
dy y < y<; üniform
Fr > 1 için
(12.34)
dx y > Ye Fr < 1
taraftan q = Vo Yo
c) Üniform olmayan =V Y süreklilik
için denklemin
Strickler denklem
Su yüzeyinin diferansiyel üniform
denk. için belirlenmesi
Rejim
de geçen c) J hidrolik
Üniform olmayan (= enerji çizgisi
için Strickler de
bu halde denklem- y > Yo ise V < V o
y <geçen
de Yo VJ>hidrolik
Vo (= enerji çizgisi
halde; V = k .
23
R/ .
12
J/ den taraftan q = Vo Yo = V Y süreklil
Strickler denklemi otaraftan q = Vo Yo(12.36)
halde (12.35), = V Y süreklilik
Süreklilik
ve (12.37) dendenklemigöre:
denklemine
(12.35) yüniform
> Yo ise için
V < Vo
y > Yo isey >VYo J <üniform
< Vyo < Yo Jo V > Viçin
o
y < Yo y <VYo o J > Jo
> Vise

o halde
(12.36) Su yüzütaraftan q =
(12.35),V o
genel görünümünüYo =
(12.36)V ve
Y (12.37)
Hidrolik
süreklilik den
- ITU, Ercan Kahya
denklem
verenprofillerin belirlenm
KÜÇÜK EĞİM HALİNDE SU YÜZEYİ PROFİLLERİ

KÜÇÜK ÖRNEKLER
::---:::-M"--.
. --
-- -- -- --. =-- -= - - - yatay . - -- -- -- :: :
M2 -- M

--- M···

1- .

.. YÜ Ye

12.17
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
 12.17
KÜÇÜK EĞİM HALİNDE SU YÜZEYİ PROFİLLERİ
BÜYÜK SU
ÖRNEKLER

12.18
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
 12.19

DİĞER HALLERDE SU YÜZEYİ PROFİLLERİ

YATAY KANAL
241
241
SU (Ya yoktur.) ..
TERS TERS
SU SU (Ya y
(Ya yoktur.)
A ÖA
Yatay Yatay

" , " , \

,.... ,"·r,.... ,"·r

\

........-1 ........-1

12.19 y, y,
12.19 TERS
YATAY KANAL SU (Ya yoktur.)
SU
YATAY KANAL (Ya yoktur.) .. A ÖRNEKLER 12.21
12.21
SU (Ya yoktur.) .. Yatay

" , \

,.... ,"·r
........-1

y,

12.21
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
 Jo - J Limit (dy/dx) Sonuç
J/Jo Fr 1-Fr 2 Tipi
=> Jo Yyataya asemptot olur
Küçük Y>Yo>Ye <1 <1 + O y Yo'a asemptot olur
O YYo' a asemptot olur
Yo>Y>Ye >1 <1 - => 00 y
Yo > Ye => O y
Yo>Ye >Y >1 >1 + =>
M3
00/00
su yüzeyi tabanla JocYolYci yapar
=> Jo y yataya asemptot olur
Büyük Y>Ye >Yo <1 <1 + 00 y
00 y
Yc>Y>Yo <1 >1 - O y Yo'a asemptot olur
Yo < Ye
O y Yo'a asemptot olur
Yo>Ye>Y <1 >1 + => 00/00 su yüzeyi tabanla JoCyolyc)3 yapar
S3
=> Jo y yataya asemptot olur
Kritik Y>Yo=Ye <1 <1 + => 1 0/0 su yüzeyiyle nonnal derinlik sonlu yapar
O/O su yüzeyiyle nonnal derinlik sonlu
Ye=Yo>Y >1 >1 + C3
=> 00/00 su yüzeyiyle taban JoCyolyc)3 yapar
=> O Yyataya asemptot olur
Y>Yc >1 <1 - y
Yatay => 00

Kanal 00 y
Y<Ye >1 >1 + H3
=> 00/00 su yüzeyi tabanla JoCyolyc)3 yapar
=> i Jo y yataya asemptot olur
Y>Ye >1 <1 -
Ters O y
00 Y
Y<Yc >1 >1 + A3
=> 00/00 su yüzeyi tabanla JoCyolyc)3 yapar

SU YÜZEYİ PROFİLLERİ Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

 hesap yöntemlerinden en basitinin ana vermekle
12.7. ÜNIFORM OLMAYAN AKIMIN HESABI
olmak
cut üzere iki büyük grupta ele
sebeplerini mümkündür. Biz burada, yap
Su yüzeyinin
Su yüzeyinin hesabı
hesap yöntemlerinden en basitinin ana vermekle
(12.29) denklemi Lll olan iki enkesit sonlu
cut dE sebeplerini
dH dz
= = Jo - J
dx dx dx
(12.29) denklemi Lll olan iki enkesit son
Bu denklemi aralarında Δx uzaklığı olan iki enkesit arasında
Ei olsa Jdahi Jsonlu
Jenerji çizgisi
denklemi Bu denklemde Jo =- sabit = ro
farklar cinsinden yazılırsa: om -

nin fonksiyonu bu fonksiyonun genel ha'! için entegre edilmesi

= y edilir.
yelde (x) derinlik
Burada J om ve J m , belirlenmesi mümkün
taban ve enerji Ei olmaz.
- çizgisi J BuJ nedenle
= om - ro
yon yöntemlerinin
göstermektedir: gerekir. Günümüzde olan yöntem

a) Üniform
elde edilir. Buradaprizmatik
J ve J kanallar içinenerji
, taban ve (Enkesit
çizgisi yatak boyunca
Joi + J +
om m
oi 1
J = olan 2
A:;;omA(x) prizmatik veya silindirik olarak
göstermektedir:
b) akarsu için
Jom
Joi + Joi +1 Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
= 2
ÜNIFORM OLMAYAN AKIMIN
Birinci HESABI
problem kolayca çözülebilir 12.22). Bu amaçla (12.

SORU: "i" enkesitindeki akım parametrelerinin (y, V, J, E) bilinmesi

halinde "i + 1" en kesitindekilerin nasıl belirlenir?

Not: (Jo ve k) inceleme bölgesinde değişmedikleri kabul edilecektir.

Xi hesaplara kesit için Xi> Yi> Vi' Ei> Ji, bilinir 12
Problemin iki farklı şekilde elekontrollü
ki (mansap alınır: mansa
gerekir):
a)  Derinliğin seçilen bir yi+1 değerinde olması için Δx, dolayısıyla xi+1
ne olmalıdır?
Hesap yönü - - I
i
i
b)  Başlangıç enkesitinden, seçilen i
bir Δx uzaklığında (yani xi+1 Yi+L
enkesitinde), yi+1 derinliği ne olur? --. --.
Nehir Nehir

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya

 ÜNIFORM
b) OLMAYAN AKIMIN
enkesitinden, HESABI
seçilen bir i1x (yani Xi+! en
ne olur?
a)  Derinliğin seçilen bir yi+1 değerinde olması için Δx, dolayısıyla xi+1
ne olmalıdır? Xi hesaplara kesit için Xi> Yi> Vi' Ei> J , bilinir 12
Birinci problem kolayca çözülebilir 12.22). Bui amaçla (12.3
ki (mansap kontrollü mansap
Xi hesaplara kesit
gerekir): için Xi> Yi> Vi' Ei> Ji, bilinir
ki (mansap kontrollü
gerekir): Hesap yönü - - I
i
i
i
Yi+L
Xi hesaplara kesit için Xi> Yi>--.
Vi' Ei> Ji, bilinir
--. 12
Hesap yönü - - I Nehir
Nehir
ki (mansapvkontrollü
2 i mansap
i
Yi + i
gerekir):
Yi+L
+l için kanal kesiti --. --.
bulunabilir.
12.22 Q
lli Vi+1 hemen ve Nehir
l + hemen
Nehir
Hidrolik - ITU,
bulunabilir:
Ercan Kahya
Hesap yönü - - I i 1
 sitinden, seçilen bir i1x v2
(yani Xi+! enkesitinde), Yi+! derinli-
245
Yi +AKIMIN HESABI
ÜNIFORM OLMAYAN 245
2
v
Derinliğin Yi + 12.22).
olayca çözülebilir
seçilen bir y Bu amaçla (12.39) denklemi
değerinde olması için Δx, dolayısıyla xi+1 ne olmalıdır?
v 2
yi+l
i+1
için kanal kesiti b
yi+l için kanal kesiti
de belli Vi+1 hemen vebulunabilir. Q debisi
l i+1 hem
e belli Vi+1 hemen ve (12.41)
l i+1 hemen bulunabilir:

için kanal kesiti bulunabilir. Q debisi

esit için Xi> Yi> Vi' Ei> Ji, bilinir 12.22 de nehir rejiminde-
Vi+1 hemen ve l i+1 hemen
mansaptan membaa ya- bulunabilir:

Bu Xi+I bulunabilir ve benzer bu defa hesaplara Xi+! den

Bu Xi+I bulunabilir ve benzer bu d
arak Hesap
devamyönü
edilir.
--I gibi yöntem su yüzeyinin belirlenmesine olanak
i
narak devam
i
beraberedilir.
Bununla pratikte gibi yöntem
problem genelliklesu2'nci
yüzeyinin
tiptendir, yani
i

enkesitinden
Yi+L BununlaYi+1beraber
belli bir Bu pratikte
değerler neyardımıyla x bulunur Buproblem
takdirde ge
--.
Xi+I bulunabilir --.ve benzer
= sabit kabul edilirse,
bu defa hesaplara Xi+! deni+1
2.39) denkleminde,
Nehir yine 10Nehir
enkesitinden ve benzer
belli Xi' Xi+l>şekilde
bir hesaplara
Ei, 10 bilinmekte,
Yi+1 xi+1 denveneim
fakat
linmemektedir; gibi
bu iki yöntem
büyüklük su başlanarak devambelirlenmesine
Yi+1 yüzeyinin edilir.
ve "Yi+l" problemin olanak
bi-
(12.39) denkleminde, yine 10 = sabit kabul edilirse, Xi' Xi+l> Ei, 10
unla
nmeyeniberaber pratikte
çözüm ya problem genellikle
yöntemiyle veya grafik2'nci tiptendir,
yöntemlerle
Hidrolik yani
elde edi-
- ITU, Ercan Kahya
 (12.27)
Üniform göre
(12.27) göre
Üniform (12.27) göre
Sayısal örnek: Taban 246
eğimi 0,0009, Strickler pürüzlülük katsayısı
k=60 olan bir kanal üzerine yerleştirilen bir kapak, membaındaki su
. y50 /3 . 0,0009 = 60=>. çıkartmaktadır.
112
derinliğini94,5 m ye
y5yo
0
/3 . = 2
, 627
0,0009 112
m. =>
9 = 60Kanalın
=2q
yo0,0009
y5 /3 .debisi
627 m3
,112
= 9 =>
m /s/m
yo olduğuna
=2, 627 m
0
Üniform su yüzeyi kotlarının
göre kapağın memba tarafındaki (12.27) nasıl belirlenir?
göre

ik: (12.8) Kritik derinlik:

göre(12.8) göre
Kritik derinlik: (12.8) göre
Üniform akım derinliği: 9 = 60 . y5 /3
0
. 0,0009 112
=> yo =2, 627 m

Vlh
-
1
9,81
Kritik
= 2021
'
Ycm =
derinlik: Vlh
3 -
1
9,81
2021
=Kritik
'Yc =
Vlh
m3 - 1(12.8)
derinlik:
9,81
= 2021 m
'
göre

Yo = 2,63 m> Ye = Yo
= 2,02 m
fil
2,02
Aynca
= 2,63
=
üniform
1
m Ycm> Ye 9,81
3 -
Vlh=
= 2,02
fil y = 4,5 m>Aynca
Yo 2,63
2021 m
Akım
m ' nehir rejiminde
= üniform nehir
m m> Yo = 2,63
y =4,5
& M tipi profil
rejimindedir
üniform
yüzey
m profili
ve
nehi
nehir rejimindedir ve M tipi bir pro-
tip
yü
ynca y =4,5 m> Yo = 2,63 m M1 tipi
yüzey yüzey profili
profili tipindedir.
nehir rejiminde göre
Yo = 2,63
nehir m>mansap kontrolludur
Ye = 2,02
rejiminde ve kontrolludur
m göre mansap üniformhesaplann
ve nehirmar
göre mansap kontrolludur ve hesaplann mansaptan mem-
baa yürütülmesi
fil gerekir.yürütülmesi
baa =4,5 m> Yo = 2,63 m
Aynca y gerekir. yüze
lmesiBundan
gerekir.sonra derinlik değişiminin
nehir rejiminde 0,10 m olması için gereken
göre mansap uzaklıklar
kontrolludur ve
ardışık olarak sonra
Bundan hesaplansın.
derinlik 0,10 m için0,10
gereken
baa Bundan sonra derinlik
yürütülmesi gerekir. m için g
a derinlik 0,10 m için XiBirinci
Birinci =için
O; Yigereken
= 4,5için
m; Xi = 4,40
yi+i= O; Yi = 4,5
olarak
m m;- ITU,
Hidrolik =Bunlar
yi+iErcan Kahya m
4,40
 Bundan sonra derinlik 0,10 m için gereken
Birinci
Bundan adım
sonra için:
derinlik
Birinci = O;mYi
için Xi0,10 = 4,5 için = 4,40 m
gereken
m; yi+i olarak
Bunlara g
Birinci için Xi = O; Yi = 4,5 m; yi+i = 4,40 m Bunlara göre
9
Vi 9= -= 2,000 m/s
Vi = - =4,52,000 m/s
4,5 2,045 2
= 4,4 + = 4,613 m
2 19,62
2 2 2 2,045 2
Ei =Ei 4,5= +4,5 + = 4,704= m4,704 m = 4,4 + = 4,613 m
19,62 19,62 2,045 2 19,62
= 4/3 = 0,0001611
3600 x 44 ,
2 2 2 2,045 2
Li = 2 = 0,0001496 = = 0,0001611
= 3600
Li 3600 X 45 , 4/3
4/3 = 0,0001496 3600 x 44 , 4/3
X 45 J, = 0,0001496 + 0,0001611 = 0,0001554
2
9 J = 0,0001496 + 0,0001611 = 0,0001554
Vi+l = - = 92,045 m/s
2
4,4 - bulunur.2,045 Bu m/s (12.41) denkleminde
Vi+l = 4,4
=
bulunur. Bu (12.41) denkleminde
x = 0+ 4,613- 4,704 = -1222 m
1+1 0,0009 - 0,0001554 '
x = 0+ 4,613- 4,704 = -1222 m
1+1 0,0009 - 0,0001554 '
Hidrolik - ITU, Ercan Kahya
elde edilir. Bu hesaplara devam edilir. Tablo 12.4 te y = 4 m ye k
elde edilir. Bu hesaplara devam edilir. Tablo 12.4 te y = 4 m ye kadar olan hesap so
Su Yüzeyi Kotları:
TABLO 12.4

y2 y2
Y y=.9. E=y+- J= Jm L1x x z+y
y 2g k2./13
(m) (m/s) (m) (m/m) (m/m) (m) (m) (m)
4,50 2,000 4,704 0,0001496 O 4,500
0,0001554 122,2
4,40 2,045 4,613 0,0001611 -122,2 4,510
0,0001676 122,9
430 2.093 4523 0.0001740 -245 1 4521
0,0001812 123,8
4,20 2,143 4,434 0,0001883 -368,9 4,532
0,0001962 125,0
410 2195 4346 00002040 -493,9 5,545
0,0002128 128,1
4,00 2,250 4,258 0,0002215 -622,0 4,560

Hidrolik - ITU, Ercan Kahya