Doküman 2

BÖLÜM 1
VİSKOZ AKIŞLARA GİRİŞ
1.1- Viskoz olayların önemi
1.2- Akışkan-katı sınırındaki şartlar
1.3- Laminer transport olayları
1.4- Akışkanın kinematik özellikleri
1.5- Navier-Stokes denklemleri
1.6- Enerji denklemi
1.7- Genel denklemlerin bilançosu

Bölüm 1: Giriş 1
BÖLÜM 1- GİRİŞ
1.1. Viskoz olayların önemi
Akışkanı yöneten temel denklemler:
A- İntegral biçimde
Süreklilik ∂ r r
∫∫∫
∂t υ
ρ ⋅ dυ + ∫∫ ρ ⋅ V ⋅ n dS = 0
S
Momentum ∂ r r r r r r
∫∫∫
∂t υ
( ) r
( ρ ⋅ d υ) ⋅V + ∫∫ ρ⋅V ⋅ n dS ⋅V = −∫∫ p ⋅ n dS + ∫∫∫ ρ ⋅ f ⋅ d υ + Fvisc
S S υ
Enerji ∂  1  r r  1 
∫∫∫
∂t υ  2 
( 
)
ρ ⋅  e + V 2  ⋅ d υ + ∫∫ ρ ⋅ V ⋅ n dS ⋅  e + V 2  =
2 
S
r r r
r
( )
− ∫∫ ( p ⋅ n dS ) ⋅ V + ∫∫∫ f ⋅ρ ⋅ d υ ⋅ V + ∫∫∫ q& ⋅ρ ⋅ d υ + W&visc + Q& visc
S υ υ
B- Diferansiyel biçimde
Süreklilik ∂ρ
∂t
( r
+ ∇ ρ ⋅V = 0 ) Dρ
Dt
r
+ ρ ∇V = 0
Momentum ∂ ( ρu ) r ∂p
∂t
( ∂x
)
+ ∇ ρ V u = − + ρ ⋅ f x + f x −visc ρ
Du
Dt
∂p
= − + ρ ⋅ f x + f x −visc
∂x
∂ ( ρv ) r ∂p Dv ∂p
∂t
( )
+ ∇ ρ V v = − + ρ ⋅ f y + f y −visc
∂y
ρ
Dt
= − + ρ ⋅ f y + f y −visc
∂y
∂ ( ρw ) r ∂p Dw ∂p
∂t
( )
+ ∇ ρ V w = − + ρ ⋅ f z + f z −visc
∂z
ρ
Dt
= − + ρ ⋅ f z + f z −visc
∂z
Enerji ∂   1 2    1 2  r r r r
ρ
∂t  
⋅  e + V 
2  
+ ∇  ρ
 
 e + V 
2  
V = −∇ pV + ρ f ( )
V + ρ q& + w& visc + q&visc
Akışkan hareketini yöneten denklemler içerisinde bazı terimler vardır ki bunlar

viskozitenin etkisini temsil ederler.
Bazı hallerde bu terimler ihmal edilerek viskoz-olmayan akım modeli ile çözümlemeler
yapılır.
UZB 386 Sınır Tabaka 2007-2008 Bahar Yarıyılı Ders Notları M. Adil Yükselen
Bölüm 1: Giriş 2
DAİRESEL SİLİNDİR ETRAFINDAKİ AKIM
1.0000
Sürtünmesiz Kritiküstü akım

0.5000
akım Re = 0.67 milyon
Cp
0.0000
-0.5000
-1.0000
-1.5000
Kritikaltı akım
Re = 0.168 milyon
-2.0000
-2.5000
-3.0000
0.0 90.0 180.0 270.0 360.0
θ
Basınç dağılımı
100.0
10.0
Cd
1.0
0.1
1E-1 1E+0 1E+1 1E+2 1E+3 1E+4 1E+5 1E+6

Re
Sürükleme katsayısının Re sayısı ile değişimi
Bölüm 1: Giriş 3
KÜRE ETRAFINDAKİ AKIM
1.0
Sürtünmesiz Kritiküstü akım

akım Re = 0.435 milyon
0.5
Cp
0.0
-0.5
Kritikaltı akım
Re = 0.163 milyon
-1.0
-1.5
0 90 180 270 360
θ
Basınç dağılımı
100.00
10.00
Cd
1.00
0.10
1E-1 1E+0 1E+1 1E+2 1E+3 1E+4 1E+5 1E+6

Re
Sürükleme katsayısının Re sayısı ile değişimi
Bölüm 1: Giriş 4
KANAT PROFİLİ ETRAFINDAKİ AKIM
9.0
8.0
12.0
7.0
11.0
6.0
10.0
5.0
9.0 9.0
α=24°
4.0
8.0 8.0
3.0
7.0 7.0
2.0
6.0 α=20° 6.0
1.0
5.0 5.0 α=18°
0.0
0.0 0.5 1.0 4.0 4.0
3.0 3.0
2.0 2.0
1.0 1.0
0.0 0.0
0.0 0.5 1.0
9.0
8.0
7.0
α=16° α=12°
6.0 6.0 α=8°
5.0 5.0
1-Cp
4.0 4.0
3.0 3.0 3.0
2.0 2.0 2.0
1.0 1.0 1.0
0.0 0.0 0.0

0.0 0.5 1.0 0.0 0.5 1.0
α=4°
α=2° α=0°
NACA 4412 profilinin
deneysel (Pinkerton, NACA Rep. No:563, Re=3,100,000)
ve teorik (CPM) basınç dağılımları
Bölüm 1: Giriş 5
2.0 0.50
0.40
1.5
0.30
1.0
0.20
CL 0.5 Cm(c/4)
0.10
0.0
0.00
-0.5
-0.10
-1.0 -0.20
-20 -10 0 10 20
α
NACA 4412 profilinin deneysel (Pinkerton, NACA TR No:563, Re=3,100,00)
ve teorik (CPM) karakteristikleri
Bölüm 1: Giriş 6
1.2. Akışkan-katı sınırındaki şartlar
Atmosferin en dış tabakasındaki hayli seyrelmiş hava gibi az sayıdaki istisnalar dışında
akışkan ortamı süreklik ortam olarak kabul edilmektedir.
Bir yüzey makine ile son derece düzgün işlenmiş bile olsa, moleküler ölçekte bakıldığında
pürüzlü bir araziye benzer. Yüzey yakınından geçen moleküller yüzeydeki girinti-
çıkıntılara ve diğer moleküllere çarparak momentumlarının ve ısıl enerjilerinin bir kısmını
yüzeyle paylaşırlar. Tecrübeler ve analitik incelemeler göstermiştir ki, “yüzey üzerinde
akışkan yüzeyle etkileşim sonucu bütün momentumunu kaybederek yüzeyle aynı hıza ve
sıcaklığa gelir” şeklindeki bir kabul fiziksel durumun uygun bir şekilde temsilini
sağlamaktadır.
Bu kabuller çerçevesinde, katı cidar üzerindeki viskoz bölgede hız ve sıcaklık profilleri
aşağıdaki gibi olacaktır.
T = Te u = Ue
y, v
y = δT
T - Tw = 0.99 (Te -Tw )
y=δ
u = 0.99 Ue
T
u
Tw
x,u,T
Şekil 1.1- Katı yüzey üzerinde hız ve sıcaklık dağılımı
Yüzey üzerinde akım hızı sıfırdır (sıfır-kayma koşulu). Yüzeyden uzak mesafelerdeki hız
serbest akım hızına ve cismin şekline bağlı olarak belli bir Ue değeri alacaktır. Viskoz
bölgedeki hız, akışkan tabakaları arasındaki sürtünmelere bağlı olarak 0 ile Ue değerleri
arasında düzgün bir değişim gösterecek, hız profili Ue değerine asimptotik olarak
erişecektir. Bir katı cidar üzerindeki viskoz tabakanın kalınlığı Ue hızının %99’una erişildiği
noktayla tanımlanır.
Sıcaklık profili de duvar üzerindeki Tw değerinden ısıl sınır tabakanın kenar noktasındaki
Te değerine kadar değişir. Isıl tabakanın δT kalınlığı sıcaklığın T -Tw = 0.99(Te- Tw) olduğu
yer ile tanımlanır.
Isıl sınır tabaka kalınlığı ile viskoz sınır tabaka kalınlığının aynı olması gerekmediği
belirtilmelidir.
Bölüm 1: Giriş 7
1.3. Laminer transport olayları
Bir masa üzerinde üst üste duran oyun kartlarından en üstteki bir kısmının bir yönde
aniden itildiğini varsayalım. Kartlar arasındaki sürtünme kartların çoğunun, alt taraftakiler
daha küçük miktarda olmak üzere aynı yönde hareket etmesine neden olacaktır.
Bu olay, en üstteki karta etkitilen itmenin kartlar arasındaki sürtünme nedeniyle bir
karttan diğerine iletilerek yayınması (difüzyon) olayı olarak nitelendirilebilir.
Bu kartlarla benzeştirilen bir viskoz akım, tabakalar yer değiştirmediği için “laminer sınır
tabaka akımı” olarak adlandırılır. Laminer akımda difüzyon olayı Stokes problemi olarak
da adlandırılan “aniden hareket ettirilen sonsuz geniş bir levha üzerindeki viskoz akım”
problemi ile örneklenebilir
ANİDEN HAREKET ETTİRİLEN SONSUZ GENİŞ LEVHA ÜZERİNDEKİ AKIM
1.0 0.01 0.98872

0.02 0.97744
0.03 0.96616
0.8
0.04 0.95489
0.05 0.94363
0.6 0.06 0.93238
0.07 0.92114
0.4 0.08 0.90992
0.09 0.89872
0.1 0.88754
0.2
0.11 0.87638
0.12 0.86524
0.0 0.13 0.85413
0.0 0.14 1.0
0.5 0.84305
1.5 2.0
0.15 0.832
Bir akışkan akımı içerisindeki viskozite etkisinin matematiksel modeli bazı fiziksel
gerçekler dikkate alınmak kaydıyla oluşturulabilir.
Akışkan statik halde ve basit bir yer değiştirme ile gerilmeye maruz kalmaz. Bir katı cisim
çekme altında uzar, baskı altında kısalır. Böylece bir iç gerilme oluşur. Uzama veya
kısalmayı sağlayan yük ortadan kaldırılınca eski haline döner ve gerilmeler de ortadan
kalkar. Yani katı cisim içindeki yer değiştirmeler gerilme yaratır. Oysa akışkan böyle bir
basit yer değiştirmeye maruz bırakılırsa yeni konumunda yine gerilmesiz kalır. Akışkanda
gerilmenin nedeni konum değil ama akışkan zerrelerinin birbirine göre hareketidir.
Dolayısıyla gerilme olabilmesi için öncelikle akışkanın hareketli olması gerekir. Ama bu da
yeterli olmayıp hareketli bölgede hız farklılıkları olması gerekir. Ne kadar büyük hız
farklılığı varsa gerilme de o kadar büyük olur.
Akışkan içinde teğetsel kuvvetler
Bölüm 1: Giriş 8
Viskoz gerilme ile hız farklılıkları arasında en basit halde τ ≈ ∂V / ∂n (1.1)
şeklinde bir ilişki kurulabilir. Burada n büyüklüğü gerilme doğrultusuna dik doğrultuyu
belirtmekte olup gerilmenin birinci mertebeden hız gradyantına bağlı olduğu kabulü
yapılmıştır. Genel halde daha yüksek mertebeden değişimlerin de (∂²V/∂n²) gerilme ile
ilişkisi vardır. Ancak Newtonien olarak nitelendirilen akışkanlarda bu ilişki ihmal edilebilir.
Yukarıdaki bağıntının uygunluğu

V=0
“viskozite-ölçer” adı verilen basit bir Sabit
silindir
cihazla ölçülebilir. Bu cihaz iç içe iki
silindirden oluşur. Dıştaki silindir
V=ωR
hareketsiz iken içteki silindir
döndürülebilir. Silindirler arasındaki
aralık çok dar olup, bu arada
viskozitesi ölçülecek olan akışkan
Dönen
yer almaktadır. silindir
ω
R
Katı yüzey üzerindeki “kaymama
sınır şartı” nedeniyle, sabit silindirle << R
temas ettiği bölgede akışkan
zerreleri sıfır hızda iken hareketli
silindirle temas ettiği bölgede bu
silindirle aynı hıza sahip olacaktır.
Bu durumda silindirler arasındaki

akışkan lineer bir hız dağılımına
sahip olup, sürtünmeyle ilişkili
gerilme dağılımı silindiri döndürmek
için uygulanan kuvvet yardımıyla Şekil 1.2- Viskozite-ölçer
hesaplanır. Hava, su ve benzeri gibi
çoğu bilinen akışkan için
∂V
τ =µ Stokes kanunu (1.2)
∂n
şeklinde bir bağıntı bulunmuştur. Buradaki µ orantı katsayısı “laminer viskozite katsayısı”
olarak adlandırılır. Bu büyüklük akışkanın fiziksel bir özelliğidir.
Stokes kanununa uyan akışkanlar

σ Plastik
“Newtonien akışkan” olarak, uymayanlar
Pseudo
ise “non-Newtonien akışkan” olarak Plastik
nitelendirilir. Polimer gibi non-Newtonien
akışkanlarda gerilme şekil değiştirme
hızına bağlıdır. Bazı non-Newtonien Newtonien
akışkanlarının tipik gerilme-şekil
değiştirme hızı eğrileri şekilde
görülmektedir.
Dilatant
Newtonien akışkanlar için deneyler
göstermiştir ki viskozite µ = µ (T) şeklinde ε
sadece sıcaklığın bir fonksiyonudur. Çoğu
halde basıncın etkisi ihmal edilebilir.
Şekil 1.3- Çeşitli akışkanlar için gerilme-şekil değiştirme
hızı ilişkisi
(1.2) bağıntısında boyut analizi yapılırsa viskozitenin boyutunun
Bölüm 1: Giriş 9
τ ≈ yoğunluk × hız × uzunluk (1.3)
şeklinde olduğu görülür. Buna göre moleküler mertebede bir analiz yapılırsa gazlar için
τ = 0.49 ρ c λ * (1.4)
şeklinde bir bağıntı elde edilir. Burada ρ gazın yoğunluğu, c moleküllerin ortalama hızı
(c ∼ T½) ve λ* da moleküller arası ortalama serbest yörüngedir. Gerçekte µ ‘nün analitik
yolla tahmin edilen değerleri yeteri doğrulukta değildir. Bu bakımdan çoğu zaman
deneysel değerler kullanılmaktadır.
Laminer viskozite katsayısı sık sık akışkanın yoğunluğu ile birlikte değerlendirilerek
ν =µ /ρ
şeklinde “laminer kinematik viskozite” tanımı yapılır.
Daha önce de belirtildiği gibi akışkan hareketinde bir sıcaklık farkı var ise akışkan
sürtünmesine bir de “ısı transferi” olayı eşlik eder. Dolayısıyla bu tip olayların da
modellenmesi gerekir. Bu olayın fiziksel esası iki gerçeğe dayanır. Birincisi, ısı akışı ancak
sıcaklık gradyantı varsa oluşur ve sıcaklık gradyantı le orantılıdır. İkinci olarak, ısı daima
sıcaklığın büyük olduğu yerden küçük olduğu yere doğru akar. Buna göre ısı akışı için
∂T
q = −k (1.5)
∂n
yazılır. Burada q büyüklüğü “ısı akısı” ve k da “laminer ısıl iletkenlik katsayısı” olarak
adlandırılır. k büyüklüğü akışkanın fiziksel bir özelliği olup daima pozitif değerlidir.
(1.5) bağıntısı “Fourier kanunu” olarak bilinir. Bu bağıntıdaki eksi işareti ısı akışının doğru
yönünü elde etmek için kullanılmaktadır. Tecrübeler ısıl iletkenlik katsayısının k = k(T)
şeklinde sıcaklığın bir fonksiyonu olduğunu göstermektedir. (1.5) bağıntısı katı cisimler
için de geçerlidir.
Laminer viskozite ve ısıl iletkenlik katsayılarını içeren iki önemli boyutsuz büyüklük (grup)
vardır: Reynolds sayısı ve Prandtl sayısı.
ρVL
Reynolds sayısı Re = (1.6)
µ
şeklinde olup burada ρ akışkanın yoğunluğu, V karakteristik hız ve L de karakteristik

uzunluktur. Bu bağıntı
ρV ²
Re = (1.6a)
µV / L
şeklinde düzenlenirse, akışkan akımındaki atalet kuvvetleri ile viskoz kuvvetlerin oranını
temsil ettiği görülebilir. Pratikteki çoğu akım için bu oranın 103 ÷ 108 gibi çok büyük
mertebelerde olduğu bilinmektedir.
µc p
Prandtl sayısı Pr = (1.7)
k
Bölüm 1: Giriş 10
şeklinde viskozite ve ısıl iletkenlik katsayıları yanında sabit basınçta özgül ısı katsayısı cp
ye bağlı olarak tanımlanmaktadır. Bu bağıntı da
µ/ρ
Pr = (1.7a)
k / ( ρcp )
şeklinde düzenlenirse momentum yayınım (difüzyon) katsayısı ile ısı yayınım katsayısı
oranını temsil ettiği görülebilir. Çoğu gazlar için Pr ∼ 0.7, su ve benzeri sıvılar için
Pr ∼ O(10) ve sıvı metaller için Pr << 1 dir.
İki veya daha farklı akışkanın üniform olmayan bir karışımından oluşan bir akışkanın
akışında viskoz yayınım ve ısıl yayınım gibi bir de moleküler yayınım (difüzyon) görülür.
Karışımdaki farklı akışkanlar farklı indislerle belirtilirse, i indisli akışkan zerrelerinin
kütlesi, toplam akışkan kütlesinin ci gibi bir kesiri ile ifade edilerek kütlesel yayınım için
∂ci
m& i = − ρ Dij (1.8)
∂n
gibi bir bağıntı yazılır. Burada m& i büyüklüğü i akışkanının lokal kütle akısını, kütle
ortalamalı lokal akışkan hızına kıyasla temsil etmektedir.
(1.8) bağıntısı “Fick kanunu” olarak bilinmekte olup akışkan zerrelerinin konsantrasyonun
büyük olduğu yerden düşük olduğu yere doğru yayındığını belirtmektedir. Bu bağıntı
kuvvetli sıcaklık veya basınç gradyantlarından oluşan kütle yayınımlarını hesaba
katmamaktadır. Bağıntıdaki Dij çarpanı “laminer ikili yayınım katsayısı” adını alır ve
akışkanın fiziksel bir özelliğidir.
Kütlesel yayınımla ilgili iki boyutsuz sayı (grup) vardır:
µ
Schmidt sayısı Sc = − (1.9)
ρ Dij
ρ c p Dij
Lewis sayısı Le = − (1.10)
k
Schmidt sayısı viskoz difüzyonun kütle difüzyonuna oranını, Lewis sayısı ise kütle
transferinin ısı transferine oranını temsil etmektedir. Bu iki boyutsuz katsayı birlikte
kullanılarak
Pr = Le ⋅ Sc (1.11)
olduğu görülebilir.
Laminer viskozite, ısıl iletkenlik, yayınım katsayısı gibi fiziksel özellikler geniş ölçüde
deneysel çalışmalarla tespit edilmektedir. Hava ve su için bazı bilgiler Şekil 1.4 ve 1.5 de
verilmiştir.
0.75 5 2.5
Pr
Pr
0.70 4 2.0
µ
0.65 3 1.5
k k × 104 cal / (cm.s.K)
µ × 104 P
2 1.0
1 0.5
0 0
300 400 500 600 700 800 900 1000
T(K)
Şekil 1.4- Havanın 1 atm basınçtaki laminer termofiziksel özellikleri
2.0 15
k
1.5
µ × 10 P2 10
1.0 Pr
k × 10 3
cal / (cm.s.K)
5
0.5 µ
Pr
0 0
250 300 350 400 450 500 550 600 650
T(K)
Şekil 1.5- Sıvı haldeki suyun laminer termofiziksel özellikleri
Havanın viskozitesi için geniş biçimde kullanılan bir bağıntı Sudherland (1893).tarafından
3/ 2
 T  383.7
µ = 0.1716   (1.12)
 273.1  T + 110.6
olarak verilmiştir. Burada T sıcaklığı Kelvin derecesi ve µ ise milipoise (N.s/m²×104 mP)
olarak ölçülmektedir. Bu bağıntının daha basit bir biçimi çok sıklıkla kullanılmakta olup
µ ∼ Tω (ω ≅ 0.76)
şeklindedir.
1.4. Akışkanın kinematik özellikleri
Bir akışkan elemanı genel olarak 4 tip hareket veya deformasyon gösterir.
1- Öteleme (translasyon)
2- Dönme (rotasyon)
3- Genişleme-daralma (dilatasyon)
4- Açısal deformasyon
t + dt - anı
y
∂u
___ dy dt
∂y D’
A’
∂v
dy + ___ dy dt dφ1
∂y
C’ ∂v
___ dx dt
∂x
u.dt
B’ dφ2
∂v
v + ___ dy
∂y
∂u
u + ___ dy ∂u
A ∂y D dx + ___ dx dt
∂x
dy ∂v v.dt
v v + ___ dx
∂x
u
B C ∂u
dx u + ___ dx x
∂x
t - anı
Şekildeki ABCD akışkan elemanının başlangıçta kere şeklinde olduğunu varsayalım. Bu

eleman “dt” zaman aralığında yer ve şekil değiştirmiştir.
- B noktasının B’ noktasına gitmesi bir “öteleme hareketi” dir.
Öteleme miktarları u ⋅ dt , v ⋅ dt
- BD diyagonali saat ibrelerine zıt yönde bir dönme hareketi yaparak B’D’ diyagonaline
dönüşmüştür. Bu bir “dönme – rotasyon” hareketidir.
 ∂v 
−1
 ∂x dx dt  ∂v
BC kenarının dönme açısı φ 1 = lim dt →0 tan   ≈ dx
 dx + ∂u dx dt  ∂t
 ∂x 
 ∂u 
 ∂y dy dt  ∂u
AB kenarının dönme açısı φ 1 = lim dt →0 tan −1  ≈ dy
 dy + ∂v dy dt  ∂y
 ∂y 
 
dφ2 − dφ1 1  ∂v ∂u 
BD Diyagonalinin dönme açısı =  −  dt
2 2  ∂x ∂y 
d Ω z 1  ∂v ∂u 
Açısal hız =  − 
dt 2  ∂x ∂y 
Akım üç-boyutlu kabul edilip, kübik bir akışkan elemanı dikkate alınarak benzeri işlemler
x ekseni ve y eksenine dik düzlemler içinde tekrarlanarak
d Ω x 1  ∂w ∂v 
=  − 
dt 2  ∂y ∂z 
dΩy 1  ∂u ∂w 
ve =  − 
dt 2  ∂z ∂x 
r
d Ω d Ωx r d Ω y r d Ωz r
bu üç bağıntı = i+ j+ k
dt dt dt dt
r
r dΩ
şeklinde birleştirilerek ω=2 Vortisite vektörü
dt
elde edilir. Açısal hızların hız bileşeni türevleri cinsinden değerleri bu bağıntıda
kullanılarak vortisite vektörünün
r r
ω = ∇ ×V
Şeklinde hız vektörünün rotasyoneline eşit olduğu görülür.
- Akışkan elemanı AB ve CD kenarları arasındaki dik açı azalarak bir açısal derformasyona
uğramıştır.
Açısal deformasyon akışkan elemanının BA ve BC kenarlarında başlangıçta dik olan açının

ortalama azalma miktarı olarak tanımlanır. Birim zamandaki azalma εxy ile gösterilerek
1  dφ dφ  1  ∂v ∂u 
ε xy =  1 + 2  ε xy =  + 
2  dt dt  2  ∂x ∂y 
1  ∂w ∂v 
Diğer düzlemlerde benzeri biçimde ε yz =  + 
2  ∂y ∂z 
1  ∂u ∂w 
ε zx =  + 
2  ∂z ∂x 
- Akışkan elemanı “genişleme –dilatasyon” biçiminde bir şekil değişimine uğrayarak

A’B’C’D’ elemanı olmuştur.
Akışkan elemanının bir doğrultudaki uzaması εii ile gösterilerek, örneğin x-doğrultusunda
∂u
dx + dx dt − dx
∂x ∂u
ε xx dt = = dt
dx ∂x
∂u
Böylece ε xx =
∂x
∂v ∂w
ve diğer doğrultularda εy = ve ε zz =
∂y ∂z
elde edilir.
Deformasyon hızları tansörü:
Açısal ve lineer deformasyon hızları bir araya getirilerek
 ε xx ε xy ε xz 
 
ε ij =  ε yx ε yy ε yz  Deformasyon hızları tansörü
 ε zx ε zy ε zz 

şeklinde bir tansör elde edilir. Bu tansör hız türevleri cinsinde yazılırsa
 ∂u 1  ∂v ∂u  1  ∂u ∂w 
  +   + 
 ∂x 2  ∂x ∂y  2  ∂z ∂x 
 1  ∂v ∂u  ∂v 1  ∂w ∂v  
ε ij =   +   + 
 2  ∂x ∂y  ∂y 2  ∂y ∂z  
 1  ∂u ∂w  1  ∂w ∂v  ∂w 
  +   +  
 2  ∂z ∂x  2  ∂y ∂z  ∂z 
1.5. Navier-Stokes denklemleri
r r
Newton’un ikinci kanunu ∑F = m ⋅a
r r
Her iki taraf akışkan hacmi ile bölünerek ∑ f = ρ⋅a
v
r f r r
Burada f birim hacme etkiyen kuvvet olup f = = f bünyesel + f yüzeysel
υ
v
r DV
Öte yandan ivme hız cinsinden a=
Dt
v
DV r r
olup, böylece momentum denklemi ρ = f bünyesel + f yüzeysel
Dt
Buradaki bünyesel kuvvetler yerçekimi veya elektromanyetik kaynaklı olup, çoğu

problemde elektromanyetik kuvvetler yoktur. Yerçekimi kuvvetleri ise
r r
fbünyesel = ρ g
şeklinde yerçekimi ivmesine bağlanır. Çoğu akış probleminde yerçeki kuvveti de ihmal
edilebilir.
Yüzeysel kuvvetleri tespit etmek için Şekil 1.6 da gösterildiği gibi dikdörtgen prizması
şeklindeki bir akışkan elemanını dikkate alalım.
∂τxz
τxz + ___ dx
∂x
∂τxy
τxy + ___ dx
∂x
dz ∂τxx
τxx τxx + ___ dx
∂x
τxy
τxz
z
y
dy
dx x
Şekil 1.6- Akışkan elemanına x-doğrultusunda etkiyen kuvvetler
r
r r ∂T x 
x eksenine dik iki yüzeye etkiyen kuvvetler T x dy dz ; Tx + dx  dy dz
 ∂x 
 
r
∂T x
olup bu ikisinin farkından net kuvvet vektörü dx dy dz
∂x
Benzeri şekilde, diğer iki eksene (y ve z) dik düzlemlere etkiyen kuvvetler de

r r
∂T y ∂T z
dx dy dz ; dx dy dz
∂y ∂z
r r r r
T x = τ xx i + τ xy j + τ xz k
r r r r
şeklinde olup kuvvet vektörleri bileşenlere ayrılarak T y = τ yx i + τ yy j + τ yz k
r r r r
T z = τ zx i + τ zy j + τ zz k
Burada, örneğin τxy elemanı x eksenine dik yüzeye y doğrultusunda etkiyen gerilmeyi
belirtmektedir.
Kuvvetlerin herhangi bir eksen etrafında momenti alınarak ve dengedeki bir akışkan
zerresi için sıfıra eşitlenerek
τ xy = τ yx , τ xz = τ zx , τ yz = τ zy (1.21)
olduğu gösterilebilir.
 τ xx τ xy τ xz 
 
Gerilme bileşenleri bir araya getirilerek τ ij = τ yx τ yy τ yz 
 τ zx τ zy τ zz 
 
şeklinde bir gerilme tansörü oluşturulabilir. (1.21) bağıntıları da dikkate alınırsa gerilme
tansörü simetrik bir tansördür.
τxx, τyy ve τzz diyagonal elemanları “normal gerilmeler” olup basınç ile yakından
ilişkilidirler. Diyagonal dışındaki elemanlar “viskoz kayma gerilmeleri”dir.
x-doğrultusundaki momentum denklemi için kuvvet vektörlerinin x-doğrultusundaki

bileşenleri toplanarak
∂τ xx ∂τ yx ∂τ  ∂τ ∂τ yx ∂τ zx 
Fx = dx dy dz + dx dy dz + zx dx dy dz =  xx + +  dx dy dz

∂x ∂y ∂z  ∂x ∂y ∂z 
∂τ xx ∂τ yx ∂τ zx
veya birim hacim başına kuvvet fx = + +
∂x ∂y ∂z
∂τ xy ∂τ yy ∂τ zy
Benzeri şekilde y- ve z- doğrultusundaki toplam kuvvetler fy = + +
∂x ∂y ∂z
∂τ xz ∂τ yz ∂τ zz
ve fz = + +
∂x ∂y ∂z
olarak bulunur.
r r r r
Yüzey gerilme kuvvetlerinin bileşkesi f yüzeysel = f x i + f y j + f z k
r
olup yukarıdaki bileşenler kullanılarak f yüzeysel = ∇ ⋅ τ ij
v
DV r
böylece momentum denklemi ρ = ρ g + ∇ ⋅ τij
Dt
şekline gelir.
Şimdi bu viskoz gerilmelerin akımın

dinamiğine bir şekilde bağlanması
gerekmektedir.
u (y)
dy
Bunun için Şekil 1.7 deki basit hal dikkate
alınırsa bu basit halde ∂u
dy dt
∂y
∂u
τ =µ (1.22)
∂y Şekil 1.7- Sabit ve hareketli iki duvar arasındaki dar
bölgede akım
dir. Buradaki ∂u/∂y büyüklüğü akışkan
içinde başlangıçta dik kesişen iki çizgi arasındaki açının değişme hızının yarısı olarak
tanımlanan şekil değiştirme hızının iki katına eşittir. Buna göre kayma gerilmesinin şekil
değiştirme hızı ile orantılı olduğu söylenebilir.
(1.22) bağıntısı genelleştirilerek
 ∂u ∂v   ∂v ∂w   ∂w ∂u 
τ xy = µ  +  , τ yz = µ  +  , τ zx = µ  +  (1.25)
 ∂y ∂x   ∂z ∂y   ∂x ∂z 
Buradaki temel kabul viskoz gerilme tansörünün şekil değiştirme hızları tansörünün lineer
bir fonksiyonu olduğudur.
Bu analiz Newtonien akışkanlar için denklemleri verir. Ayrıca akışkan izotropik kabul
edilmiş olup, işlemler seçilen doğrultudan bağımsızdır.
Diyagonal terimler (normal gerilmeler) özel bir dikkat gerektirir.
Öncelikle, bir akışkan içindeki p basıncı ekseriyetle birim yarıçaplı bir küre üzerindeki
normal gerilmelerin ortalama değerinin ters işaretlisi (içeri doğru) olarak tanımlanır. Buna
göre basınç büyüklüğü gerilme tansörünün diyagonal terimleri içinde gözükmelidir. Ayrıca
nihai bağıntının koordinat sistemindeki basit bir dönme halinde değişmez (invariant)
olmasını isteriz. Bu husus tansörün diyagonal terimlerine bazı başka terimlerin ve ikinci
bir λ viskozite katsayısının ilave edilmesini gerektirir.
∂u  ∂u ∂v ∂w 
τ xx = 2 µ +λ + + − p
∂x  ∂x ∂y ∂z 
Sözü edilen formülasyon katı ∂v  ∂u ∂v ∂w 
mekaniğindekinin benzeri olup, τ yy = 2 µ +λ + + − p (1.26)
diyagonal terimlerin nihai biçimi: ∂y  ∂x ∂y ∂z 
∂w  ∂u ∂v ∂w 
τ zz = 2 µ +λ + + − p
∂z  ∂x ∂y ∂z 
şeklindedir. Fakat, normal gerilmelerin ortalaması hareket (ve dolayısıyla normal viskoz
gerilmeler) olsun veya olmasın basıncın eksi işaretlisine eşit olacağı için
τ xx + τ yy + τ zz 3λ + 2 µ  ∂u ∂v ∂w 
−p = = −p+  + +  (1.27)
3 3  ∂x ∂y ∂z 
yazılabilir. Bu eşitliğin gerçekleşebilmesi için sağdaki ikinci terimin sıfır olması gerektiği
açıkça görülmektedir. Bu bağıntının sağında parantez içinde yer alan terimler toplamının
 ∂u ∂v ∂z  r
 + +  = div V
 ∂x ∂y ∂z 
olduğunu göstermek mümkündür. Sıkıştırılamaz akımlar için bu terimler toplamı kütlenin

korunumu gereği (süreklilik denklemi) sıfırdır. Diğer hallerde ise basitçe,
2µ
λ=− (Stokes hipotezi)
3
kabul edilmesi alışılagelmiştir. Bu kabulün ciddi şekilde bir ispatı, tek atomlu gazlar
dışında zordur.
Stokes hipoteziyle hızın diverjansı da kullanılarak normal gerilmeler için verilen bağıntılar
∂u 2 r
τ xx = − p + 2µ − µ div V
∂x 3
∂v 2 r
τ yy = − p + 2µ − µ div V (1.26a)
∂y 3
∂w 2 r
τ zz = − p + 2µ − µ div V
∂z 3
(1.25) ve (1.26a) bağıntıları birleştirilerek bir tek genel deformasyon kanunu şeklinde
ifade edilebilir.
 ∂u ∂u j  r
τ ij = − p δ ij + µ i +  − δ ij 2 µ div V
 ∂x 
 j ∂x i  3
Burada δij büyüklüğü kronoker deltası olup i=j için değeri 1 ve i≠j için sıfırdır.
Bu durumda momentum denklemi de
v
DV r r ∂   ∂ui ∂u j  2 r
ρ = ρ g + ∇ ⋅ τij = ρ g − ∇p + µ  +  − δij µ divV 
Dt ∂x j   ∂x j ∂xi  3 
şekline gelir.
v
DV r r
Sıkıştırılamaz, sabit viskoziteli akımlar için bu denklem ρ = ρ g + −∇p + µ∇ 2V
Dt
şekline indirgenir.
1.6. Enerji denklemi
Termodinamiğin 1. kanunu dE t = dQ + dW
E t = ρ(e + ½V 2 − g ⋅ r )
r r
Durağan olmayan (hareketli) sistemlerde
Burada e: Partikülün birim kütle başına iç enerjisi
V: Partikülün hızı
r: Partikülün yer değiştirmesi
DE t DQ DW
Hareketi takiben türev alınarak = +
Dt Dt Dt
r
DE t  De r DV r r 
Burada = ρ  +V − g ⋅ V 
Dt  Dt Dt 
r
Isı transferi için Fourier kanunu q = − k ⋅ ∇T
Şekildeki dikdörtgensel akışkan elemanı için

x ekseni yönündeki ısı transferi incelenirse,
sol ve sağ yüzlerden geçen ısı akıları qx = - k
∂T ∂qx
qx + ∂x dx
∂x dz
sırasıyla:
∂Wx
Wx Wx + dx
∂x
 ∂q 
q x dy dz  q x + x dx  dy dz dy
 ∂x  dx
İkisinin farkı alınarak net ısı transferi elde

edilir. Diğer doğrultulardaki ısı transferleri de benzeri biçimde incelenerek toplam ısı akısı
için
 ∂q ∂q y ∂q z 
−  x + +  dx dy dz
 ∂x ∂y ∂z 
ve hacim ile bölünerek birim hacim başına ısı transferi için
 ∂q ∂q y ∂q z  r DQ
−  x + +  = −∇q = ∇(k ⋅ ∇T ) =

 ∂x ∂y ∂z  Dt
elde edilir.
Yine şekildeki prizmatik elemanın sol ve sağ yüzeyleri üzerinde birim alan başına yapılan
işler için sırasıyla
∂w x
w x = −(u τ xx + v τ xy + w τ xz ) ve −wx − dx
∂x
ve bu ikisinin bileşkesinden net iş için
∂w x ∂
− = (u τ xx + v τ xy + w τ xz )
∂x ∂x
elde edilir. Benzeri incelemeler diğer doğrultulardaki yüzler için yapılarak sonuçta toplam
net iş için
DW  ∂w ∂wy ∂wz 
= − x + +  = −∇W
Dt  ∂x ∂y ∂z 
∂
= ( u τ xx + vτ xy + wτ xz )
∂x
∂
+ ( u τ yx + vτ yy + wτ yz )
∂x
∂
+ ( u τ zx + vτ zy + wτ zz )
∂x
DW r
veya indissel biçimde
Dt
(
= −∇ ⋅ V ⋅ τ xx )
DW r ∂u
bulunur. Bu ifade = V ⋅ ( ∇ ⋅ τij ) + τij i
Dt ∂x j
şeklinde de yazılabilir. Sağdaki ilk parantez içi terim momentum denkleminden

v v
DV r DV r
ρ = ρ g + ∇ ⋅ τij → ∇ ⋅ τij = ρ −ρg
Dt Dt
şeklinde hızın materyal türevine bağlanabilir.
Böylece enerji, ısı ve iş için elde edilen büyüklükler Termodinamiğin 1. yasasında

kullanılarak
r v
 De r DV r r  r  DV r ∂u
ρ +V − g ⋅ V  = ∇ ( k ⋅∇T ) + V ⋅  ρ − ρ g  + τij i
 Dt Dt   Dt  ∂x j
sadeleştirme ve düzenlemeler sonucu
De ∂u
ρ = div ( k ⋅∇T ) + τij i
Dt ∂x j
elde edilir. Bu eşitlik Termodinamiğin 1. kanunun akışkan hareketi için geniş şekilde
uygulanan bir biçimidir.
Bu son denklemin sağ tarafındaki gerilme tansörü basınç terimi ve viskoz gerilme terimi
∂ui ∂u r
τij = τ 'ij i − p ⋅ divV
∂x j ∂x j
olmak üzere iki kısma ayrılarak, ve ayrıca basınç terimi için süreklilik denklemi yardımıyla
Dρ r r 1 Dρ r p Dρ D  p  Dp
+ ρ divV = 0 → divV = − → p ⋅ divV = − =ρ  −
Dt ρ Dt ρ Dt Dt  ρ  Dt
yazılarak enerji denklemi
D p  Dp ∂u
ρ e +  = + div ( k ⋅∇T ) + τ 'ij i
Dt  ρ  Dt ∂x j
şekline getirilebilir. Burada solda parantez içinde geçen toplam kısaca
p
e+ =h
ρ
şeklinde gösterilir ve h büyüklüğü “antalpi” olarak adlandırılır. Viskoz gerilmeyle ilgili

sonuncu terim de yine kısaca
∂ui
φ = τ 'ij
∂x j
şeklinde gösterilir ve “dissipasyon fonksiyonu” olarak adlandırılır. Böylece enerji denklemi

çoğu zaman kısaca
Dh Dp
ρ = + div ( k ⋅∇T ) + φ
Dt Dt
şeklinde yazılır. Dissipasyon fonksiyonu Newtonien akışkanlar için
∂ui   ∂u  2  ∂v 
2
 ∂w   ∂v ∂u   ∂w ∂v   ∂u ∂w  
2 2 2 2
φ = τ 'ij = µ 2   + 2   + 2   + +  + +  + +  
∂x j   ∂x   ∂y   ∂z   ∂x ∂y   ∂y ∂z   ∂z ∂x  
 ∂u ∂v ∂w 
+ λ + + 
 ∂x ∂y ∂z 
şeklindedir.
Sabit özellikli (k=sb), mükemmel gaz (dh=cpdT, de=cvdT) halinde enerji denklemi
basitleşerek
DT Dp
ρ cp = + k ⋅∇ 2T + φ
Dt Dt
haline gelir.
1.7. Genel denklemlerin bilançosu
Süreklilik Dρ r
+ ρ divV = 0
Dt
Momentum
v
DV r
ρ = ρ g − ∇p + ∇ ⋅ τ 'ij
Dt
Enerji Dh Dp ∂u
ρ = + div ( k ⋅∇T ) + τ 'ij i
Dt Dt ∂x j
Burada
 ∂u ∂u  r
Viskoz gerilme tansörü : τ 'ij = µ  i + j  + δij λ divV
 ∂x j ∂xi 
 
Değişken sayısı : 9
Asıl bilinmeyenler : 5 p, V(u,v,w), T
ρ = ρ ( p, T )
h = h ( p, T )
İkincil bilinmeyenler : 4
µ = µ (T )
k = k (T )
Kabuller
- Akışkan matematiksel olarak süreklidir.
- Partiküller termodinamik dengededir.
- Tek bünyesel kuvvet yer çekimi kaynaklıdır.
- Isı iletimi Fourier kanununa uyar

Doküman 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doküman 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÖLÜM 1

VİSKOZ AKIŞLARA GİRİŞ

1.1- Viskoz olayların önemi

1.2- Akışkan-katı sınırındaki şartlar

1.3- Laminer transport olayları

1.4- Akışkanın kinematik özellikleri

1.5- Navier-Stokes denklemleri

1.6- Enerji denklemi

1.7- Genel denklemlerin bilançosu

1.1. Viskoz olayların önemi

Akışkanı yöneten temel denklemler:

Akışkan hareketini yöneten denklemler içerisinde bazı terimler vardır ki bunlar

DAİRESEL SİLİNDİR ETRAFINDAKİ AKIM

Sürtünmesiz Kritiküstü akım

1E-1 1E+0 1E+1 1E+2 1E+3 1E+4 1E+5 1E+6

KÜRE ETRAFINDAKİ AKIM

Sürtünmesiz Kritiküstü akım

1E-1 1E+0 1E+1 1E+2 1E+3 1E+4 1E+5 1E+6

KANAT PROFİLİ ETRAFINDAKİ AKIM

3.0 3.0 3.0

2.0 2.0 2.0

1.0 1.0 1.0

0.0 0.0 0.0

NACA 4412 profilinin

deneysel (Pinkerton, NACA Rep. No:563, Re=3,100,000)

ve teorik (CPM) basınç dağılımları

NACA 4412 profilinin deneysel (Pinkerton, NACA TR No:563, Re=3,100,00)

ve teorik (CPM) karakteristikleri

1.2. Akışkan-katı sınırındaki şartlar

Şekil 1.1- Katı yüzey üzerinde hız ve sıcaklık dağılımı

1.3. Laminer transport olayları

ANİDEN HAREKET ETTİRİLEN SONSUZ GENİŞ LEVHA ÜZERİNDEKİ AKIM

1.0 0.01 0.98872

Akışkan içinde teğetsel kuvvetler

Viskoz gerilme ile hız farklılıkları arasında en basit halde τ ≈ ∂V / ∂n (1.1)

Yukarıdaki bağıntının uygunluğu

Bu durumda silindirler arasındaki

Stokes kanununa uyan akışkanlar

(1.2) bağıntısında boyut analizi yapılırsa viskozitenin boyutunun

τ ≈ yoğunluk × hız × uzunluk (1.3)

şeklinde “laminer kinematik viskozite” tanımı yapılır.

şeklinde olup burada ρ akışkanın yoğunluğu, V karakteristik hız ve L de karakteristik

Kütlesel yayınımla ilgili iki boyutsuz sayı (grup) vardır:

Şekil 1.4- Havanın 1 atm basınçtaki laminer termofiziksel özellikleri

Şekil 1.5- Sıvı haldeki suyun laminer termofiziksel özellikleri

1.4. Akışkanın kinematik özellikleri

Şekildeki ABCD akışkan elemanının başlangıçta kere şeklinde olduğunu varsayalım. Bu

- B noktasının B’ noktasına gitmesi bir “öteleme hareketi” dir.

Şeklinde hız vektörünün rotasyoneline eşit olduğu görülür.

Açısal deformasyon akışkan elemanının BA ve BC kenarlarında başlangıçta dik olan açının

- Akışkan elemanı “genişleme –dilatasyon” biçiminde bir şekil değişimine uğrayarak

Deformasyon hızları tansörü:

Açısal ve lineer deformasyon hızları bir araya getirilerek

1.5. Navier-Stokes denklemleri

Buradaki bünyesel kuvvetler yerçekimi veya elektromanyetik kaynaklı olup, çoğu

Şekil 1.6- Akışkan elemanına x-doğrultusunda etkiyen kuvvetler

Benzeri şekilde, diğer iki eksene (y ve z) dik düzlemlere etkiyen kuvvetler de

x-doğrultusundaki momentum denklemi için kuvvet vektörlerinin x-doğrultusundaki

Şimdi bu viskoz gerilmelerin akımın

(1.22) bağıntısı genelleştirilerek

Diyagonal terimler (normal gerilmeler) özel bir dikkat gerektirir.

olduğunu göstermek mümkündür. Sıkıştırılamaz akımlar için bu terimler toplamı kütlenin

Bu durumda momentum denklemi de

1.6. Enerji denklemi