‫و اﺶ ﻢ‬ ‫وه س ﺪار ی اﻟ ﺮ ‪ ۱‬ر ﻪ ﻨﺪ ﯽ ق‬

‫*** ﻓﺼﻞ ﺳﻮم*‪:‬‬

‫‪Operational Amplifier‬‬ ‫ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‬

‫آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‬

‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ واﻗﻌﯽ‬
‫ﻣﺪل ﻣﺪاري اﯾﺪهآل آپ اَﻣﭗ‬
‫دو ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺎﺳﯽ در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺪارﻫﺎي ﺷﺎﻣﻞ آپ اَﻣﭗ‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻬﺎﯾﯽ از ﮐﺎرﺑﺮد آپ اَﻣﭗ‬
‫ﻣﺪار ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه‪/‬ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪه ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﻣﺪار ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﻣﺪار دﻧﺒﺎلﮐﻨﻨﺪه وﻟﺘﺎژ )اﯾﺰوﻻﺗﻮر ﯾﺎ ‪(Voltage Follower‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﻣﺪار ﺟﻤﻊﮐﻨﻨﺪه‪/‬ﺿﺮبﮐﻨﻨﺪه ورودﯾﻬﺎ )ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ(‬
‫ﻣﺪار اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮ‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﻣﺪار ﻣﺸﺘﻖﮔﯿﺮ‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ‬
‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻔﺎﺿﻠﯽ‬
‫ﻣﺪار ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻨﻔﯽ‬
‫ﻣﺪار ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺒﻊ وﻟﺘﺎژ‬

‫ا ﺘﺎد‪ :‬ﯿﺪ ﻦ ا ﮫﺪ‬

‫‪93‬‬
 ‫و اﺶ ﻢ‬ ‫وه س ﺪار ی اﻟ ﺮ ‪ ۱‬ر ﻪ ﻨﺪ ﯽ ق‬

‫‪D‬‬
‫‪vd = v + - v -‬‬
‫ﺑﻬﺮه ﺗﻘﻮﯾﺖ )ﮔﯿﻦ( ‪ A‬ﺣﺪود ‪105‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫) ‪vout = f (vd‬‬

‫‪/‬ﻧﮑﺘﻪ‪) IC :1‬ﻣﺪار ﻣﺠﺘﻤﻊ( ‪ OpAmp‬ﺑﻪ ﺟﺰ ‪ 3‬ﭘﺎﯾﻪي رﺳﻢ ﺷﺪهي ﻓﻮق‪ ،‬داراي ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬

‫ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﺪارﻫﺎي داﺧﻠﯽ آن )ﺑﺎﯾﺎس( ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬

‫‪/‬ﻧﮑﺘﻪ‪ :2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد ‪ OpAmp‬ﺑﻪ آن ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪهي ﺗﻔﺎﺿﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪل ﻣﺪاري اﯾﺪهآل ‪:OpAmp‬‬

‫در ﻣﺪل اﯾﺪهآل ﻣﺪاري ‪ OpAmp‬ﻣﻘﺪار ﺑﻬﺮه )‪ (A‬را داﺧﻞ ﻣﺜﻠﺚ ﻧﻤﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ و دارﯾﻢ‪:‬‬

‫ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪I B-‬‬ ‫و‬ ‫‪I B+‬‬ ‫‪ .1‬ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎي ورودي‬

‫‪ .2‬ﺑﻬﺮهي ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﺪار ﺑﺎز ‪ OpAmp‬ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ اﺳﺖ ) ‪( A ® ¥‬‬

‫ﻫﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻓﺮض ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ v+‬و ‪v-‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﻔﺎﺿﻞ وﻟﺘﺎژﻫﺎي ورودي ‪ e ) OpAmp‬ﯾﺎ ‪ ( v d‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪ .4‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ورودي ‪ OpAmp‬ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﺮوﺟﯽ آن ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪/‬ﺳﻪ ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺎﺳﯽ در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺪارﻫﺎي ﺷﺎﻣﻞ آپاَﻣﭗ‪:‬‬

‫‪ (1‬ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎي ورودي ‪ OpAmp‬را ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ و در ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ورودي‪ KCL‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪.‬‬

‫ا ﺘﺎد‪ :‬ﯿﺪ ﻦ ا ﮫﺪ‬

‫‪94‬‬
 ‫و اﺶ ﻢ‬ ‫وه س ﺪار ی اﻟ ﺮ ‪ ۱‬ر ﻪ ﻨﺪ ﯽ ق‬
‫‪ (2‬وﻟﺘﺎژﻫﺎي ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ورودي را ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ (3‬ﺟﺮﯾﺎن ﺧﺮوﺟﯽ ﺻﻔﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺧﺮوﺟﯽ ﻧﯿﺎز ﻧﺪارﯾﺪ در ﭘﺎﯾﻪ ﺧﺮوﺟﯽ ‪ KCL‬ﻧﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي آپاﻣﭗ‬

‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪ ) .‬در ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ‪ V out‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﺳﻨﺠﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد(‬ ‫‪V out‬‬ ‫?ﻣﺜﺎل‪ :1‬در ﻣﺪار ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫‪0 - vs 0 - vout‬‬ ‫‪- R2‬‬

‫‪KCL1 :‬‬ ‫‪+‬‬ ‫= ‪= 0 ® vout‬‬ ‫‪vs‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪R1‬‬

‫‪- R2‬‬
‫ﺑﻬﺮه ﺗﻘﻮﯾﺖ )ﮔﯿﻦ( ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪) .‬ﺑﻬﺮه ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﺪار ﺑﺎز ‪ OpAmp‬اﯾﺪهآل ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ اﺳﺖ‪(.‬‬ ‫ﺑﻪ‬
‫‪R1‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ :‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه) ‪،( R2 > R1‬ﺗﻀﻌﯿﻒﮐﻨﻨﺪه) ‪ ( R2 < R1‬و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﯾﮏ ﺳﯿﮕﻨﺎل) ‪( R2 = R1‬‬

‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪V out‬‬ ‫?ﻣﺜﺎل‪ :2‬در ﻣﺪار ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫‪vs - vout vs - 0‬‬

‫‪KCL1 :‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪R2‬‬ ‫‪R1‬‬

‫‪R2‬‬
‫‪vout = (1 +‬‬ ‫‪) vS‬‬
‫‪R1‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ :‬ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه )ﺑﻬﺮه ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﯾﮏ( ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻼﻣﺖ‬

‫?ﻣﺜﺎل‪ :3‬ﻣﺪار دﻧﺒﺎلﮐﻨﻨﺪهي وﻟﺘﺎژ ‪Voltage follower‬‬

‫ا ﺘﺎد‪ :‬ﯿﺪ ﻦ ا ﮫﺪ‬

‫‪95‬‬
 ‫و اﺶ ﻢ‬ ‫وه س ﺪار ی اﻟ ﺮ ‪ ۱‬ر ﻪ ﻨﺪ ﯽ ق‬

‫‪v out = v s‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ :‬ﻣﺠﺰا ﮐﺮدن دو ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﺪار‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﺛﺮ ﺑﺎرﺷﺪﮔﯽ )ﯾﺎ اﯾﺰوﻻﺗﻮر(‬

‫اﯾﺰوﻻﺗﻮر ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﻣﺪار اﺻﻠﯽ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‬

‫وﻟﯽ ﻫﻤﺎن وﻟﺘﺎژ ﺑﻪ ﺳﺮ دﯾﮕﺮ اﯾﺰوﻻﺗﻮر ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪V out‬‬ ‫?ﻣﺜﺎل‪ :4‬در ﻣﺪار ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫‪0 - v s1 0 - v s 2 0 - v s 3 0 - vout‬‬
‫‪KCL1 :‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪R3‬‬ ‫‪Rf‬‬
‫‪Rf‬‬ ‫‪Rf‬‬ ‫‪Rf‬‬
‫‪® vout = -‬‬ ‫‪v s1 -‬‬ ‫‪vs2 -‬‬ ‫‪vs3‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪R3‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ :‬اﯾﺠﺎد ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﭼﻨﺪ ﺳﯿﮕﻨﺎل ) ﻣﺜﻼ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦﮔﯿﺮي(‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ ‪vC ( 0 ) = 0‬‬ ‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض‬ ‫‪V out‬‬ ‫?ﻣﺜﺎل‪ :5‬در ﻣﺪار ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫‪0 - vs‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪KCL1 :‬‬ ‫‪+ C (0 - vout ) = 0‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪dv‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-1 t‬‬
‫‪Þ out = -‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪RC‬‬
‫= ‪vs (t ) ® vout‬‬
‫‪RC 0‬‬
‫‪vs (t ¢)dt ¢‬‬
‫‪ò‬‬

‫ا ﺘﺎد‪ :‬ﯿﺪ ﻦ ا ﮫﺪ‬

‫‪96‬‬
 ‫و اﺶ ﻢ‬ ‫وه س ﺪار ی اﻟ ﺮ ‪ ۱‬ر ﻪ ﻨﺪ ﯽ ق‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ :‬اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮي از ﯾﮏ ﺳﯿﮕﻨﺎل‬

‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪V out‬‬ ‫?ﻣﺜﺎل‪ :6‬در ﻣﺪار ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫‪dvs 0 - vout‬‬
‫‪KCL1 : -C‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪dv‬‬
‫‪® vout‬‬ ‫‪= - RC s‬‬
‫‪dt‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ :‬ﻣﺸﺘﻖﮔﯿﺮي از ﯾﮏ ﺳﯿﮕﻨﺎل‬

‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ iL (0) = 0‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪V out‬‬ ‫?ﻣﺜﺎل‪ :7‬در ﻣﺪار ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫‪- vs‬‬
‫‪KCL1 :‬‬ ‫‪+ iL = 0‬‬
‫‪R‬‬
‫‪1‬‬
‫‪iL = iL (0) +‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪ò‬‬
‫‪vL (t ¢)dt ¢‬‬ ‫) ‪vL = (0 - vout‬‬

‫‪- vs 1 t‬‬ ‫) ‪- L dvs (t‬‬

‫®‬
‫‪R‬‬
‫‪-‬‬
‫‪ò‬‬
‫‪L 0‬‬
‫= ‪vout (t ¢)dt ¢ = 0 Þ vout‬‬
‫‪R dt‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ :‬ﻣﺸﺘﻖﮔﯿﺮي از ﯾﮏ ﺳﯿﮕﻨﺎل‬

‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪V out‬‬ ‫?ﻣﺜﺎل‪ :8‬در ﻣﺪار ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫‪0 - vout‬‬
‫‪KCL1 : iL +‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪R‬‬
‫‪1 +‬‬
‫‪iL = iL (0) +‬‬
‫‪L 0‬‬ ‫‪ò‬‬
‫‪vL (t ¢)dt ¢‬‬ ‫‪v L = 0 - vs‬‬

‫‪R t‬‬
‫‪L ò0‬‬
‫‪® v out = -‬‬ ‫‪v s (t ¢) dt ¢‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ :‬اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮي از ﯾﮏ ﺳﯿﮕﻨﺎل‬

‫‪/‬ﻧﮑﺘﻪ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪارﻫﺎي ﻓﻮق‪ ،‬در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﻠﻒ در ﻣﺪارﻫﺎ از ﺧﺎزن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫ا ﺘﺎد‪ :‬ﯿﺪ ﻦ ا ﮫﺪ‬

‫‪97‬‬
 ‫و اﺶ ﻢ‬ ‫وه س ﺪار ی اﻟ ﺮ ‪ ۱‬ر ﻪ ﻨﺪ ﯽ ق‬
‫?ﻣﺜﺎﻟﯽ از ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺪارﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ‪:‬‬

‫ﺷﻤﺎرش ﭘﺎﻟﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪار اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮ‪.‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد دﯾﮕﺮ ﻣﺸﺘﻖﮔﯿﺮ و اﻧﺘﮕﺮالﮔﯿﺮ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﻨﺘﺮلﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ‪ PID‬اﺳﺖ ﮐﻪ در درس ﮐﻨﺘﺮل ﺧﻄﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪.‬‬

‫?ﻣﺜﺎل‪ :9‬در ﻣﺪار ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪:‬‬

‫د( ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺪار‬ ‫‪iL‬‬ ‫ج(‬ ‫‪VL‬‬ ‫ب(‬ ‫اﻟﻒ( ‪Vout‬‬

‫‪vL - vs vL - vout‬‬
‫‪KCL1 :‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v -v‬‬
‫‪KCL 2 : L + L + L out = 0‬‬
‫‪RL R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪RL‬‬ ‫‪vL‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪vL = -‬‬ ‫) ‪vs (t‬‬ ‫= ‪iL‬‬ ‫) ‪= - vs (t‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪RL‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪- 2 RL - R‬‬
‫= ‪vout‬‬ ‫‪vs‬‬
‫‪R‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮد‪ :‬ﺳﺎﺧﺖ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن‬

‫ﭼﻮن ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ‪ RL‬ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺬرﻧﺪه از آن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫~ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ :‬ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت زﯾﺮ را از ﻓﺼﻞ ﺳﻮم* ﮐﺘﺎب دﮐﺘﺮ ﺟﺒﻪدار ﺣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬و ‪ 42‬و ‪ 43‬و ‪ 26‬و ‪49‬‬

‫ا ﺘﺎد‪ :‬ﯿﺪ ﻦ ا ﮫﺪ‬

‫‪98‬‬