www.TechnoElectro.

CO

www.Techno-Electro.com
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‬

‫رﻳﺎﺿﻴﺎت ﺑﺮداري‬

‫ﺑﺮدارهﺎ و اﺳﻜﺎﻟﺮهﺎ‬
‫اﺻﻮﻻً آﻤﻴﺖهﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪن در دو دﺳﺘﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ :‬اﺳﻜﺎﻟﺮ و‬
‫ﺑﺮدار‬
‫اﺳﻜﺎﻟﺮ ‪ :Scalar‬ﺑﻪ آﻤﻴﺖهﺎﺋﻲ اﺗﻼق ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ آﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻋﺪد آﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﺁن‬
‫آﻤﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮم‪ ،‬اﻧﺮژي و ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫ﺑﺮدار ‪ :vector‬آﻤﻴﺖهﺎﻳﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن ﺁﻧﺎن ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻧﺪازﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ هﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ و ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﺣﺠﻤﻲ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫ﺟﻬﺖ در اﻳﻦ آﻼم‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن راﺳﺘﺎ ﻳﺎ ﻣﺤﻤﻞ ﺑﺮدار‪ ،‬ﺟﻬﺖ و ﺳﻤﺖ ﺑﺮدار ﺑﺮ روي اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﻞ روﺑﺮو‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪١‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﻤﻮدن آﻤﻴﺖهﺎي اﺳﻜﺎﻟﺮ و ﺑﺮداري از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺼﻮرت ﭘﺎراﻣﺘﺮي و ﻧﻤﺎدي‬
‫ﺑﻄﺮﻳﻖ زﻳﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬آﻤﻴﺘﻬﺎي اﺳﻜﺎﻟﺮ ﺑﺎ ﺣﺮوف آﻮﭼﻚ و آﻤﻴﺘﻬﺎي ﺑﺮداري ﺑﺎ ﺣﺮوف ﺑﺰرگ‬
‫ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻤﻲ در ﺑﺎﻻي ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫…‪a, b, c, m, n,‬‬ ‫اﺳﻜﺎﻟﺮ‬
‫‪r v‬‬
‫‪A, B, C , D, Fˆ , A, B , E‬‬ ‫ﺑﺮدار‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻧﺪازﻩ ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻳﺎ ﺣﺮف ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺑﺪون ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺮدار ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود و ﻳﺎ از ﻋﻼﻣﺖ ﻗﺪر‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪ = F = F‬اﻧﺪازﻩ ﺑﺮدار ‪F‬‬

‫ﺑﺮدار ﻳﻜﺎن‪unit vector :‬‬

‫ﺑﺮدار واﺣﺪ ﻳﺎ ﺑﺮدار ﻳﻜﺎن ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺑﺮداري ﺑﺎ اﻧﺪازﻩ واﺣﺪ و هﻤﺠﻬﺖ ﺑﺎ ﺑﺮدار ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﺑﺮدار ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﺣﺮوف ‪ u ،a‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ^ ﺑﺮ روي ﺁن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺﺗﺮ ﺷﺪن ﺁن از ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ اﺳﻢ ﺑﺮدار اﺻﻠﻲ ﺑﻬﻤﺮاﻩ ﺣﺮوف ‪ u‬و‬
‫‪ a‬ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲﺁﻳﺪ‬
‫‪r‬‬
‫‪ = uˆ A = â A‬ﺑﺮدار واﺣﺪ ﺑﺮدار ‪A‬‬
‫‪r‬‬
‫‪A‬‬
‫‪aˆ A = r‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫‪A‬‬

‫‪١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪٢‬‬

‫ﺟﺒﺮ ﺑﺮدارهﺎ ‪vector Algebra‬‬

‫ﭼﻬﺎر ﻋﻤﻞ اﺻﻠﻲ در رﻳﺎﺿﻴﺎت ﺑﺮداري ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺟﻤﻊ ﺑﺮدارهﺎ‪:‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ )هﻨﺪﺳﻲ( ﺟﻤﻊ ﭼﻨﺪ ﺑﺮدار ﺑﻪ دو روش اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫روش اول ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺘﻮازياﻻﺿﻼع اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٣‬‬
‫روش دوم روش ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌﻲ ﻳﺎ روش ﺳﺮﺑﻪدم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٤‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٥‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺟﻤﻊ دو ﺑﺮدار ﭘﺲ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺁﻧﺪو ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪهﺎي هﻢ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺟﺒﺮي‬

‫‪r r‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﻪهﺎي هﻢ ﺟﻬﺖ دو ﺑﺮدار ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ را اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬

‫?=‪A+ B‬‬
‫‪r‬‬
‫‪A = A1 aˆ1 + A2 aˆ 2 + A3 aˆ 3‬‬
‫‪r‬‬
‫‪B = B1 aˆ1 + B 2 aˆ 2 + B3 aˆ 3‬‬
‫‪r r‬‬
‫‪A + B = ( A1 + B1 )aˆ1 + ( A2 + B2 )aˆ 2 + ( A3 + B3 )aˆ 3‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫در ﺟﻤﻊ ﺑﺮدارهﺎ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ و ﺷﺮآﺖﭘﺬﻳﺮي ﺻﺎدق هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪r r r r‬‬
‫‪A+ B = B+ A‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r r‬‬ ‫‪r r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪A + ( B + C ) = ( A + B) + C‬‬
‫‪ -‬ﺗﻔﺮﻳﻖ ﺑﺮدارهﺎ‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫در اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺮدار ‪ A‬را ﺑﺎ ﻣﻌﻜﻮس ﺷﺪﻩ ﺑﺮدار ‪ B‬ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫‪r r r‬‬ ‫‪r‬‬
‫) ‪A − B = A + (− B‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٦‬‬

‫ﺿﺮب ﺑﺮدارهﺎ‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺿﺮب دو ﺑﺮدار‪:‬‬
‫‪ – ١‬ﺿﺮب داﺧﻠﻲ دو ﺑﺮدار‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺿﺮب داﺧﻠﻲ دو ﺑﺮدار ﻳﻚ اﺳﻜﺎﻟﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫‪r r‬‬
‫‪C = A.B = AB cos θ‬‬ ‫] ‪ θ‬آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺑﺮدار اﺳﺖ[‬
‫ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺿﺮب را ﺿﺮب اﺳﻜﺎﻟﺮ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﭼﻮن در ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻳﻦ‬
‫ﺿﺮب از ﻋﻼﻣﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺿﺮب اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺁن ﺿﺮب ﻧﻘﻄﻪاي ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪Scalar product , Dot product .‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٧‬‬
‫از ﺧﻮاص اﻳﻦ ﻧﻮع ﺿﺮب ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ و ﺗﻮزﻳﻊﭘﺬﻳﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r r r r‬‬
‫‪A.B = B. A‬‬
‫‪r r r‬‬ ‫‪r r‬‬ ‫‪v v‬‬
‫) ‪A.( B + C ) = ( A.B ) + ( A.C‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﺿﺮب ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﻚ ﺑﺮدار در ﺟﻬﺖ )راﺳﺘﺎ( ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ‪ :‬آﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮدار واﺣﺪ ﺁن ﺟﻬﺖ ﺧﺎص را در ﺑﺮدار ﻣﺬآﻮر ﺿﺮب داﺧﻠﻲ آﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫‪A = Ax aˆ x + A y aˆ y + Az aˆ z‬‬

‫‪r‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻮد ﺑﻮدن ﺑﺮدارهﺎي واﺣﺪ ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ‪ z, y, x‬ﺑﺮ هﻢ دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪A.a x = Ax a x .a x + A y a y .a x + Az aˆ z .aˆ x = ( Ax × 1) + (A y × 0 ) + ( Az × 0 ) = Ax‬‬
‫ˆ‬ ‫ˆ‬ ‫ˆ‬ ‫ˆ‬ ‫ˆ‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪A y = aˆ y . A ,‬‬ ‫‪Az = aˆ z . A‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ‪:‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪r r‬‬ ‫‪r‬‬
‫و ﻳﺎ ﺑﻄﻮر آﻠﻲ‪ :‬ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺑﺮدار ‪ A‬در ﺟﻬﺖ و راﺳﺘﺎي ﺑﺮدار ‪AB = aˆ B . A : B‬‬
‫‪r r r r‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ واﺿﺢ اﺳﺖ آﻪ‪A 2 = A. A = A A cos o o :‬‬

‫‪ -٢‬ﺿﺮب ﺧﺎرﺟﻲ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺿﺮب ﻳﻚ ﺑﺮدار اﺳﺖ و ﭼﻮن در ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺁن از ﻋﻼﻣﺖ آﺮاس ‪ X‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺁن‬

‫‪r r r‬‬ ‫ﺿﺮب آﺮاس ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ‪Cross product‬‬

‫‪C = A× B‬‬
‫‪r‬‬
‫‪C = C = AB sin θ AB‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪r v‬‬
‫‪ θ AB‬آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ ‪ B, A‬اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮدار ‪ A‬را در اﻣﺘﺪاد ﺑﺮدار ‪ B‬ﻗﺮار ﻣﻲدهﺪ‪.‬‬
‫‪r v‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺮدار ‪ C‬ﺑﺮ دو ﺑﺮدار ‪ B, A‬ﻋﻤﻮد اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٨‬‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ آﻪ‪:‬‬
‫‪r r‬‬ ‫‪r r r r‬‬
‫‪B × A = −A× B ≠ A× B‬‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺗﻮزﻳﻊﭘﺬﻳﺮي در ﺿﺮب ﺧﺎرﺟﻲ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫‪r r r‬‬
‫(‬ ‫‪r r‬‬
‫( )‬
‫‪r r‬‬
‫‪A× B + C = A× B + A× C‬‬ ‫( )‬ ‫)‬
‫ب‪ -‬ﺿﺮب ﻳﻚ اﺳﻜﺎﻟﺮ در ﻳﻚ ﺑﺮدار‬
‫‪r‬‬
‫‪mA = mAaˆ A‬‬
‫اﻳﻦ ﺿﺮب ﺑﺼﻮرت روﺑﺮو ﻧﻤﺎﻳﺶ دادﻩ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺿﺮب ﺑﺮدار اﺳﺖ ﺑﺎ اﻧﺪازﻩ ‪m‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ A‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ m‬ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮدار ﻧﻬﺎﺋﻲ هﻢ ﺟﻬﺖ و‬
‫‪v‬‬
‫در ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﺑﺮدار ‪ A‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺑﺮدار ﺑﺮ ﻳﻚ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ‪ :‬ﻧﻬﺎ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ آﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻘﺴﻴﻢ در ﻣﺒﺤﺚ ﺑﺮدارهﺎ وﺟﻮد دارد ﺗﻘﺴﻴﻢ ‪r‬‬
‫‪A 1 r A‬‬
‫اﺳﻜﺎﻟﺮ اﺳﺖ آﻪ هﻤﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﺿﺮب ﻳﻚ اﺳﻜﺎﻟﺮ در ﺑﺮدار را دارد‪= A = aˆ A :‬‬
‫‪m m‬‬ ‫‪m‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎﻩهﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ‪Orthogonal coordinate systems‬‬

‫در اﻳﻦ درس ﺳﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﻪ ﺑﻌﺪي آﻪ ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ﺁن ﺑﺮ هﻢ ﻋﻤﻮد هﺴﺘﻨﺪ را ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ – ١‬دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ ‪Rectangular coordinates‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﻜﻌﺐ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ را ﺑﺮﭘﺎ آﺮدﻩ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﻳﺎ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺁن اﺗﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از دﻳﮕﺮ ﻧﺎمهﺎي اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻩ دآﺎرﺗﻲ و آﺎرﺗﺰﻳﻦ ‪ Cartesian‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺑﺎ ﺳﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ x‬و ‪ y‬و ‪ z‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ روﺷﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮ هﻢ ﻋﻤﻮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﻜﺎن هﺮ ﻧﻘﻄﻪ و ﻳﺎ اﻧﺘﻬﺎي هﺮ ﺑﺮدار‬
‫آﺎﻓﻲ اﺳﺖ آﻪ از ﺁن ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ﻋﻤﻮد آﺮد‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬را در ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺸﺎهﺪﻩ‬
‫ﻣﻲآﻨﻴﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﺧﻄﻮط ﻋﻤﻮد‪ ،‬ﻗﻄﺮهﺎي ﺳﻪ وﺟﻪ از ‪ ٦‬وﺟﻪ ﻳﻚ ﻣﻜﻌﺐ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت )‪ (O‬و ﻧﻘﻄﻪ ‪P‬در اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎي ﻗﻄﺮ اﺻﻠﻲ )ﺑﺰرگ( ﺁن واﻗﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮدارهﺎي ﻳﻜﺎن ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ aˆ z , aˆ z , aˆ x‬و هﺮ آﺪام ﺑﺎ اﻧﺪازﻩ واﺣﺪ و در ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺳﻪ‬
‫ﻣﺤﻮر ‪ z, y, x‬و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ﻓﻮق ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬آﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮ هﻢ ﻋﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪aˆ x .aˆ x = aˆ y .aˆ y = aˆ z .aˆ z = 1 × 1 × cos 0 = 1‬‬

‫‪aˆ x .aˆ y = aˆ x .aˆ z = aˆ y .aˆ z = 1 × 1 × cos 90 = 0‬‬
‫‪aˆ x × aˆ x = aˆ y × aˆ y = aˆ z × aˆ z = 0‬‬
‫‪aˆ x × aˆ y = aˆ z‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪aˆ y × aˆ z = aˆ x‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪aˆ z × aˆ x = aˆ y‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻳﻚ ﺑﺮدار در ﻓﻀﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﻄﻴﻠﻲ ﺑﺼﻮرت ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‪:‬‬

‫‪r‬‬
‫‪A = Ax aˆ x + Ay aˆ y + Az aˆ z‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ Az , Ay , Az‬ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﻣﺆﻟﻔﻪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ( ﺑﺮدار ‪ A‬در ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ‪ x‬و ‪ y‬و ‪ z‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫=‪A‬‬ ‫‪Ax2 + Ay2 + Az2‬‬

‫‪٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺷﻜﻞ آﻮﭼﻚ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ‪ d z , d y , d x‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮدار دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﻃﻮﻟﻲ ﺑﻘﺮار‬

‫زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬

‫‪dl = dl x + dl y + dl z‬‬
‫‪v‬‬
‫‪dl x = dxaˆ x‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dl x = dx‬‬
‫‪v‬‬
‫‪dl y = dyaˆ y‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dl y = dy‬‬
‫‪v‬‬
‫‪dl z = dzaˆ z‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dl z = dz‬‬
‫‪v‬‬
‫‪dl = dxaˆ x + dyaˆ y + dzaˆ z‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل )ﻋﻤﻮد( ﺑﺮ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ آﻪ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺑﺮداري آﻪ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻮد‬
‫ﺑﻮدﻩ در ﺟﻬﺖ ﺧﺎرج از ﺳﻄﺢ اﺳﺖ و اﻧﺪازﻩ ﺁن ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺁن ﺳﻄﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻪ‬
‫ﺑﺮدار ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﻗﺒﻞ اراﺋﻪ آﺮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪١٤‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ds = ds x + ds y + ds z‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ds = aˆ x dydz‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ds x = dydz‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ds y = aˆ y dxdz‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ds y = dxdz‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ds z = aˆ z dxdy‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ds z = dxdy‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ds = aˆ x dydz + aˆ y dxdz + aˆ z dxdy‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺗﺮم دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﻳﻚ آﻤﻴﺖ اﺳﻜﺎﻟﺮ اﺳﺖ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﺣﺠﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪dv = dxdydz :‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺛﺎﺑﺖ ‪ x‬ﻳﺎ ‪ y‬ﻳﺎ ‪ ، z‬ﻣﻜﺎنهﺎي هﻨﺪﺳﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲﺁﻳﺪ آﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺴﻄﺢ‬
‫و ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ‪ z, y, x‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪٦‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪ – ٢‬دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ‪Cylindrical coordinates‬‬
‫اﻳﻦ داﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﻄﺮﻳﻘﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد آﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﭘﺎﺋﻲ ﻳﻚ ﺷﻜﻞ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬
‫ﺳﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ را ﺑﺮاﺣﺘﻲ ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲآﻨﺪ و ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﺎم‬
‫اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ اﺗﻼق ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪١٥‬‬
‫ﺳﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ ‪ z , ϕ , r‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ r‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدي از ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ϕ‬زاوﻳﻪاي اﺳﺖ آﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ r‬ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ )‪ (xy‬ﺑﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺤﻮر ‪ x‬ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ z‬هﻤﺎن آﻤﻴﺖ )ﭘﺎراﻣﺘﺮ( ﺳﻮم ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺗﺼﻮر و رﺳﻢ ﻧﻤﻮد آﻪ ﺷﻌﺎع ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺁن ‪ r‬ﻣﺤﻮر اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺎﻻي ﺁن در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ‪ z=z‬ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﺎﺋﻴﻦ اﺳﺘﻮاﻧﻪ در ﺳﻄﺢ اﻓﻘﻲ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻧﻘﻄﻪ ‪P‬‬
‫روي ﻟﺒﻪ ﺁن اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻲﺷﻮد )ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ z‬ﺑﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺳﻮم ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ ‪P‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ( ﻣﺤﺪودﻩ ‪ z ,ϕ , r‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻩ‪:‬‬
‫∞〈 ‪0 ≤ r‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪0 ≤ ϕ ≤ 2π‬‬ ‫‪,‬‬ ‫∞‪− ∞〈 z 〈+‬‬
‫ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮدارهﺎي واﺣﺪ ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ‪ aˆ z , aˆϕ , aˆr‬آﺎﻓﻲ اﺳﺖ در ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬در‬
‫اﻣﺘﺪاد ﺷﻌﺎع ‪ r‬در ﺟﻬﺖ دور ﺷﺪن از ﻣﺤﻮر ‪ z‬ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ واﺣﺪ‪ ،‬ﺑﺮدار ‪ â r‬را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﻳﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ اﺳﺘﻮاﻧﻪ و در ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬ﻣﻤﺎﺳﻲ رﺳﻢ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺘﺪاد اﻳﻦ ﻣﻤﺎس راﺳﺘﺎي ‪ âϕ‬ﺧﻮاهﺪ‬

‫ﺑﻮد و ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺁن در ﺟﻬﺖ دور ﺷﺪن از ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺤﻮر ‪x‬هﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ واﺿﺢ اﺳﺖ آﻪ‬
‫‪ aˆϕ , aˆr‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺮدارهﺎي واﺣﺪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ â z‬ﻣﺸﺎﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪١٦‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ در اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫‪A = Ar aˆ r + Aϕ aˆϕ + Az aˆ z‬‬
‫‪A = Ar2 + Aϕ2 + Az2‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺮدارهﺎي دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﻃﻮﻟﻲ و ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ دو‬
‫اﺳﺘﻮاﻧﻪ هﻢ ﻣﺤﻮر ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﺷﻌﺎع ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ dr‬را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ اﻳﻦ ﺣﺠﻢ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ آﻪ‬
‫داراي ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪dz‬اﺳﺖ در دهﺎﻧﻪ ‪ dϕ‬واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪١٧‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮدار دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﻃﻮﻟﻲ‪:‬‬

‫‪dl = dl r + dlϕ + dl z‬‬
‫‪r‬‬
‫‪dl r = draˆ r‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dl r = dr‬‬
‫‪v‬‬
‫‪dlϕ = rdϕaˆϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dlϕ = rdϕ‬‬
‫‪r‬‬
‫‪dl z = dzaˆ z‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dl z = dz‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ دارﻳﻢ آﻪ ﭼﻮن ‪ dϕ‬اﻧﺪازﻩ ﻳﻚ زاوﻳﻪ )ﺑﺮﺣﺴﺐ رادﻳﺎن( اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻌﻨﻮان ﻃﻮل در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻤﺎن روﺑﺮو ﺑﻪ زاوﻳﻪ ‪ dϕ‬از ﺷﻌﺎع داﻳﺮﻩ ‪ r‬ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﻃﻮل ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫آﺮدﻩاﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮدارهﺎي دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﺳﻄﺤﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪١٨‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ds = ds r + dsϕ + ds z‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ds r = aˆ r rdϕdz‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ds r = rdϕ × dz‬‬
‫‪v‬‬
‫‪dsϕ = aˆϕ drdz‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dsϕ = dr × dz‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ds z = aˆ z rdrdϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ds z = rdϕ × dr‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺑﺮاي آﻤﻴﺖ اﺳﻜﺎﻟﺮ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﺣﺠﻢ در اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ dv = rdrdϕdz‬آﻪ از ﺿﺮب ﺳﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫ﺷﻜﻞ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﻓﻮق ﻳﻌﻨﻲ ‪ dr‬و ‪ rdϕ‬و ‪ dz‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺧﺼﻮص ﺿﺮب داﺧﻠﻲ و ﺿﺮب ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮدارهﺎي ﻳﻜﺎن اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﺑﻮدن ﺳﻪ ﺟﻬﺖ‪:‬‬
‫‪aˆ r .aˆ r = aˆϕ .aˆϕ = aˆ z .aˆ z = 1‬‬
‫‪aˆ r .aˆϕ = aˆ r .aˆ z = aˆϕ .aˆ z = 0‬‬
‫‪aˆ r × aˆϕ = aˆ z‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪aˆϕ × aˆ z = aˆ r‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪aˆ z × aˆ r = aˆϕ‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮاي ﭘﺎراﻣﺘﺮهﺎي ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻜﺎن هﻨﺪﺳﻲ ﺧﺎﺻﻲ را ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲآﻨﺪ آﻪ ﺑﻘﺮار زﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ‪ :r=k‬ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻳﻚ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﻳﺖ ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد آﻪ ﺷﻌﺎع ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﺁن ‪ k‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ‪ : ϕ = k‬ﻳﻚ ﻧﻴﻢ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻄﺢ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎﺳﺖ آﻪ در زاوﻳﻪ ‪ϕ = k‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ‪ :z=k‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻄﺢ در ارﺗﻔﺎع ‪ z=k‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪١٩‬‬

‫‪ – ٣‬دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي ‪Spherical coordinates‬‬

‫اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ در ﻓﻀﺎي ﺳﻪ ﺑﻌﺪي داراي ﺳﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ ϕ , θ , R‬اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺑﺎ ﻣﺮور آﺮدن ﻳﻚ آﺮﻩ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻌﺎع ‪ R‬ﺑﻤﺮآﺰ ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت از ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮي آﻪ ﻣﻲﺧﻮاهﻴﻢ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺁﻧﺮا ﻧﻤﺎﻳﺶ دهﻴﻢ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻨﺎم ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ R‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺎ ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ θ‬زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ ‪ R‬و ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫و ‪ ϕ‬هﻤﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ در ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي را داراﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ از ﺗﺼﻮﻳﺮ آﺮدن ‪ R‬در ﺻﻔﺤﻪ ‪ xy‬ﺑﻪ ‪r‬‬
‫رﺳﻴﺪﻩ زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ ‪ r‬و ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺤﻮر ‪x‬هﺎ زاوﻳﻪ ‪ ϕ‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪٩‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺎرﻳﻒ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻩ ﻣﺤﺪودﻩ ﺳﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪:‬‬
‫∞〈 ‪0 ≤ R‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪0 ≤θ ≤π‬‬ ‫‪, 0 ≤ ϕ ≤ 2π‬‬
‫ﺑﺮدارهﺎي واﺣﺪ ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲﺁﻳﻨﺪ آﻪ ﺑﺮ هﻢ ﻋﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮآﺰ ‪ o‬را ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪P‬ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﻮد اداﻣﻪ دهﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺘﺪاد ‪ â R‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ و ﺟﻬﺖ ﺁن در‬
‫ﺟﻬﺖ دور ﺷﺪن از ﻣﺮآﺰ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺘﺪاد ﻋﻤﻮدي رﺳﻢ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ آﻪ ﺑﺮ آﺮﻩ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻌﺎع ‪ R‬ﻣﻤﺎس ﺑﻮدﻩ و در ﺻﻔﺤﻪاي آﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺤﻮر ‪z‬و ﺧﻂ ‪ R‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﻗﻊ ﮔﺮدد اﻣﺘﺪاد ‪âθ‬‬
‫ﻣﻲدهﺪ و ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺁن در ﺟﻬﺖ دور ﺷﺪن از ﻣﺤﻮر ‪ +Z‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ آﺮﻩ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع‬
‫‪R‬در ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬ﻣﻤﺎﺳﻲ ﺑﻤﻮازات ﺻﻔﺤﻪ اﻓﻖ رﺳﻢ ﺷﻮد ‪ âϕ‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲﺁورﻳﻢ آﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺁن‬

‫در ﺟﻬﺖ دور ﺷﺪن از ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺤﻮر ‪x‬هﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٢٠‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد آﻪ در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت هﺮ ﺳﻪ ﺑﺮدار واﺣﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻘﻄﻪ ‪ P‬و ﻳﺎ اﻧﺘﻬﺎي هﺮ ﺑﺮدار در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺑﺮدارهﺎي ‪ aˆϕ , aˆθ , aˆ R‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫‪r‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺮدار ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮدار ‪A‬‬
‫‪r‬‬
‫‪A = AR aˆ R + Aθ aˆθ + Aϕ aˆϕ‬‬
‫=‪A‬‬ ‫‪AR2 + Aθ2 + Aϕ2‬‬

‫ﺑﺮدارهﺎي دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﻃﻮﻟﻲ و ﺳﻄﺤﻲ را ﻣﻲﺗﻮان از ﺣﺠﻢ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ آﻪ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﻴﻦ دو‬
‫آﺮﻩ هﻢ ﻣﺮآﺰ ﺑﺎ ﺷﻌﺎعهﺎي ‪ R‬و ‪ R+dR‬اﺳﺖ و ﻣﺤﺪود در زواﻳﺎي ‪ dϕ , dθ‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٢١‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮدار دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﻃﻮﻟﻲ‬

‫‪dl = dl R + dlθ + dlϕ‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪r‬‬
‫‪dl R = aˆ R dR , dl R = dR‬‬
‫‪dlθ = aˆθ Rdθ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dlθ = Rdθ‬‬
‫‪r‬‬
‫‪dlϕ = aˆϕ R sin θdϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dlϕ = rdϕ = R sin θdϕ‬‬

‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮدار دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﻪ ﺳﻄﺢ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪ds = ds R + dsθ + dsϕ‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ds R = aˆ R R 2 sin θdθdϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ds R = R sin θdϕ × Rdθ‬‬
‫‪r‬‬
‫‪dsθ = aˆθ R sin θdRdϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dsθ = R sin θdϕ × dR‬‬
‫‪r‬‬
‫‪dsϕ = aˆϕ RdRdθ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dsϕ = Rdθ × dR‬‬
‫‪ dv = R 2 sin θdRdθdϕ‬آﻪ از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺳﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺑﺮاي آﻤﻴﺖ اﺳﻜﺎﻟﺮ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﺣﺠﻢ‬
‫‪ R sin θdϕ , Rdθ , dR‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٢٢‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻴﺰ ﺿﺮبهﺎي داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮدارهﺎي واﺣﺪ ﺳﻪ ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ هﻢ ﺑﺼﻮرت‬
‫زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲﺁﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪aˆ R .aˆ R = aˆθ .aˆθ = aˆϕ .aˆϕ = 1‬‬
‫‪aˆ R .aˆθ = aˆ R .aˆϕ = aˆθ .aˆϕ = 0‬‬
‫‪aˆ R × aˆθ = aˆϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪aˆθ × aˆϕ = aˆ R‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪aˆϕ × aˆ R = aˆθ‬‬
‫ﻣﻜﺎن هﻨﺪﺳﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮهﺎي ﺛﺎﺑﺖ در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻣﻲﺁﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ‪ R=k‬آﺮﻩاي ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ k‬ﺑﻤﺮآﺰ ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫ﺑﺮاي ‪ θ = k‬ﻣﺨﺮوط واروﻧﻲ ﺑﺎ زاوﻳﻪ رأس ‪ K‬واﻗﻊ در ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت آﻪ داراي اﺑﻌﺎد ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ‪ ϕ = k‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‪ ،‬ﻧﻴﻢ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎﺳﺖ آﻪ در‬
‫زاوﻳﻪ ‪ ϕ = k‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪٢٣‬‬

‫‪١١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻮاﻧﻪاي و آﺮوي ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﮔﺎهﻲ اوﻗﺎت ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪاي آﻪ در دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻤﺎﻳﺶ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ در‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻩ دﻳﮕﺮي ﺑﻴﺎن ﺷﻮد و ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮدار را در ﻣﺨﺘﺼﺎت دﻳﮕﺮي اراﺋﻪ ﺷﻮد آﻪ‬
‫ﻋﻤﺪﻩﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺟﻤﻊ و ﻳﺎ ﺗﺮآﻴﺐ دو ﺑﺮداري اﺳﺖ آﻪ در دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ آﻪ‬
‫‪aˆ r , aˆϕ , aˆ R , aˆθ‬‬ ‫ﺑﺮدارهﺎي واﺣﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻜﺎن هﺴﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﺎراﻣﺘﺮهﺎ و ﻣﺆﻟﻔﻪهﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪-‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ و ﺑﺮﻋﻜﺲ‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻳﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮهﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‪:‬‬
‫‪x = r cos ϕ‬‬
‫‪y = r sin ϕ‬‬
‫‪z=z‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪:‬‬
‫‪r= x +y‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ϕ = tan −1 y x‬‬

‫‪zr = z‬‬
‫‪A = Ax aˆ x + Ay aˆ y + Az aˆ z‬‬ ‫اﮔﺮ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﺑﺮدار در ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﺎﻳﺪ ‪ Az , Aϕ , Ar‬را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪.‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪Ar = aˆ r . A ,‬‬ ‫‪Aϕ = aˆ ϕ . A ,‬‬ ‫‪Az = aˆ z . A‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫) ‪Ar = aˆ r .( Ax aˆ x + Ay aˆ y + Az aˆ z‬‬
‫‪= Ax aˆ r .aˆ x + Ay aˆ r .aˆ y + Az aˆ r .aˆ z‬‬

‫‪aˆ r .aˆ x = 1 × 1 × cos ϕ‬‬

‫‪aˆ r .aˆ y = cos(90 − ϕ ) = sin ϕ‬‬
‫‪aˆ r .aˆ z = 0‬‬
‫‪aˆϕ .aˆ x = cos(90 + ϕ ) = − sin ϕ‬‬
‫‪aˆϕ .aˆ y = cos ϕ‬‬
‫‪aˆϕ .aˆ z = 0‬‬
‫‪aˆ z .aˆ x = aˆ z .aˆ y = 0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪aˆ z .aˆ z = 1‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫⎤ ‪⎡ Ar ⎤ ⎡ cos ϕ sin ϕ 0⎤ ⎡ Ax‬‬
‫⎥ ‪⎢ A ⎥ = ⎢− sin ϕ cos ϕ 0⎥ ⎢ A‬‬ ‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‪:‬‬
‫⎢ ⎥‪⎢ ϕ‬‬ ‫⎥ ‪⎥⎢ y‬‬
‫‪⎢⎣ Az ⎥⎦ ⎢⎣ 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫⎦⎥ ‪1⎥⎦ ⎢⎣ Az‬‬
‫⎤ ‪⎡ Ax ⎤ ⎡cos ϕ − sin ϕ 0⎤ ⎡ Ar‬‬
‫و ﺑﺮﻋﻜﺲ‪:‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‪⎢ A ⎥ = ⎢ sin ϕ cos ϕ 0⎥ ⎢ A ⎥ :‬‬
‫⎢ ⎥‪⎢ y‬‬ ‫⎥ ‪⎥⎢ ϕ‬‬
‫‪⎢⎣ Az ⎥⎦ ⎢⎣ 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫⎦⎥ ‪1⎥⎦ ⎢⎣ Az‬‬
‫‪r‬‬
‫‪r‬‬
‫‪:‬‬ ‫ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺎت‬ ‫در‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺮدار ‪A‬‬
‫‪A = aˆ r 3 cos ϕ − aˆϕ 2r + aˆ z 5‬‬
‫‪Ar = 3 cos ϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Aϕ = −2r‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Az = 5‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬

‫روش اول‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫)‪Ax = aˆ x . A = aˆ x .(aˆ r 3 cos ϕ − aˆϕ 2r + aˆ z 5‬‬
‫‪= aˆ x .aˆ y 3 cos ϕ − aˆ x .aˆϕ 2r + aˆ x .aˆ z‬‬
‫‪= cos ϕ × 3 cos ϕ − (− sin ϕ )2r + 0 = 3 cos 2 ϕ + 2r sin ϕ‬‬
‫‪r‬‬
‫‪Ay = aˆ y . A = 3 sin ϕ cos ϕ − 2r cos ϕ‬‬
‫‪r‬‬
‫‪Az = aˆ z . A = 5‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﺎراﻣﺘﺮهﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺆﻟﻔﻪهﺎي ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ را ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲآﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪x2‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪3 xy‬‬
‫‪Ax = 3 2‬‬ ‫‪+ 2y‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Ay = 3‬‬ ‫×‬ ‫‪− 2x = 2‬‬ ‫‪− 2x‬‬
‫‪x +y‬‬ ‫‪z‬‬
‫‪x +y‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x +y‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪x + y2‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪⎛ 3x 2‬‬ ‫⎞‬ ‫‪⎛ 3 xy‬‬ ‫⎞‬
‫‪A = aˆ x ⎜⎜ 2‬‬ ‫‪+ 2 y ⎟⎟ + aˆ y ⎜⎜ 2‬‬ ‫‪− 2 x ⎟⎟ + aˆ z 5‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪⎝x +y‬‬ ‫‪⎝x +y‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫⎠‬ ‫⎠‬
‫روش دوم‪:‬‬
‫‪⎡ Ax ⎤ ⎡ cos ϕ‬‬ ‫‪sin ϕ‬‬ ‫⎤ ‪0⎤ ⎡3 cos ϕ ⎤ ⎡ 3 cos ϕ + 2r sin ϕ‬‬
‫‪2‬‬

‫‪⎢ A ⎥ = ⎢− sin ϕ‬‬ ‫⎢‬ ‫⎥‬

‫⎢ ⎥‪⎢ y‬‬ ‫‪cos ϕ‬‬ ‫⎥ ‪0⎥⎥ ⎢⎢ − 2r ⎥⎥ = ⎢3 sin ϕ cos ϕ − 2r cos ϕ‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺿﺮب ﻣﺎﺗﺮﻳﺴﻲ‪:‬‬
‫‪⎢⎣ Az ⎥⎦ ⎢⎣ 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫⎣⎢ ⎦⎥ ‪1⎥⎦ ⎢⎣ 5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫⎥‬
‫⎦‬
‫آﻪ هﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ روش ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺮدار ﻣﻜﺎن ‪ R = xaˆ x + yaˆ y + zaˆ z‬در دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬

‫‪-‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺘﻐﻴﺮهﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ و ﺑﺮﻋﻜﺲ‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺘﻐﻴﺮهﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‬

‫‪x = R sin θ cos θ‬‬

‫‪y = R sin θ sin ϕ‬‬
‫‪z = R cos θ‬‬
‫‪١٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
-------------- -----------------
R = x2 + y2 + z2 :‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‬
z
θ = cos −1
x2 + y2 + z2
y
ϕ = tan −1
x
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬

aˆ R .aˆ x = cos(90 − θ )aˆ r .aˆ x = sin θ × cos ϕ

:‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ ﺑﻪ آﺮوي‬
⎡ AR ⎤ ⎡ sin θ cos ϕ sin θ sin ϕ cos θ ⎤ ⎡ Ax ⎤
⎢ ⎥ ⎢
⎢ Aθ ⎥ = ⎢cos θ cos ϕ cos θ sin ϕ − sin θ ⎥⎥ ⎢⎢ Ay ⎥⎥
⎢ Aϕ ⎥ ⎢⎣ − sin ϕ cos ϕ 0 ⎥⎦ ⎢⎣ Az ⎥⎦
⎣ ⎦
:‫ ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‬:‫و ﺑﺮﻋﻜﺲ‬
⎡ Ax ⎤ ⎡sin θ cos ϕ cos θ cos ϕ − sin ϕ ⎤ ⎡ AR ⎤
⎢ A ⎥ = ⎢ sin θ sin ϕ ⎢ ⎥
⎢ y⎥ ⎢ cos θ sin ϕ cos ϕ ⎥⎥ ⎢ Aθ ⎥
⎢⎣ Az ⎥⎦ ⎢⎣ cos θ − sin θ 0 ⎥⎦ ⎢⎣ Aϕ ⎥⎦

:‫ﻣﺜﺎل‬

r :‫ﺑﺮدار ﻣﻜﺎن ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ آﻠﻲ در ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﻳﺪ‬

A = xaˆ x + yaˆ y + zaˆ z
⎡ AR ⎤ ⎡ sin θ cos ϕ sin θ sin ϕ cos θ ⎤ ⎡ x ⎤
⎢ ⎥ ⎢
⎢ Aθ ⎥ = ⎢cos θ cos ϕ cos θ sin ϕ − sin θ ⎥⎥ ⎢⎢ y ⎥⎥
⎢ Aϕ ⎥ ⎢⎣ − sin ϕ cos ϕ 0 ⎥⎦ ⎢⎣ z ⎥⎦
⎣ ⎦
⎡ AR ⎤ ⎡ x sin θ cos ϕ + y sin θ sin ϕ + z cos θ ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ Aθ ⎥ = ⎢ y cos θ cos ϕ + y cos θ sin ϕ − z sin θ ⎥
⎢ Aϕ ⎥ ⎢⎣ − x sin ϕ + y cos ϕ + 0 ⎥⎦
⎣ ⎦
AR = x sin θ cos ϕ + y sin θ sin ϕ + z cos
= R sin 2 θ cos 2 ϕ + R sin 2 θ sin 2 ϕ + R cos 2 θ
= R sin 2 θ (cos 2 ϕ + sin 2 ϕ ) + R cos 2 θ
= R sin 2 θ + R cos 2 θ
= R (sin 2 θ + cos 2 θ ) = R

١٤
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪Aθ = 0 ,‬‬ ‫‪Aϕ = 0‬‬ ‫و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫‪r‬‬
‫‪A = Raˆ R‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪r r‬‬
‫‪A=R‬‬ ‫و ﻳﺎ‬

‫‪-‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي ﺑﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي و ﺑﺮﻋﻜﺲ‪:‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻨﺪرت اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﺎرﻣﺘﺮهﺎ‬
‫‪⎧ r = R sin θ‬‬
‫‪⎪ϕ = ϕ‬‬
‫⎨‬
‫⎪‬
‫‪⎩ z = R cos θ‬‬
‫‪⎧ R = r2 + z2‬‬
‫⎪⎪‬ ‫‪z‬‬
‫‪⎨θ = cos‬‬
‫‪−1‬‬

‫⎪‬ ‫‪r + z2‬‬

‫‪2‬‬

‫⎩⎪‬ ‫‪ϕ =ϕ‬‬

‫⎤ ‪⎡ AR ⎤ ⎡ sin θ 0 cos θ ⎤ ⎡ Ar‬‬ ‫‪⎡ Ar ⎤ ⎡ sin θ‬‬ ‫‪cos θ‬‬ ‫⎤ ‪0⎤ ⎡ A R‬‬
‫⎢ ⎥ ⎢‬ ‫⎥ ⎢⎥‬ ‫‪⎢A ⎥ = ⎢ 0‬‬ ‫⎥ ⎢‬
‫⎥ ‪⎢ Aθ ⎥ = ⎢cos θ 0 − sin θ ⎥ ⎢ Aϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫⎢ ⎥‪⎢ ϕ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫⎥ ‪1⎥⎥ ⎢ Aθ‬‬
‫‪⎢ Aϕ ⎥ ⎢⎣ 0‬‬
‫⎦ ⎣‬ ‫‪1‬‬ ‫⎦⎥ ‪0 ⎥⎦ ⎢⎣ Az‬‬ ‫‪⎢⎣ Az ⎥⎦ ⎢⎣cos θ‬‬ ‫‪− sin θ‬‬ ‫⎦⎥ ‪0⎥⎦ ⎢⎣ Aϕ‬‬

‫اﻧﺘﮕﺮال ﮔﻴﺮي‬
‫اﻧﺘﮕﺮالهﺎﺋﻲ آﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﺮدارهﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪r v‬‬
‫‪∫cF .dl‬‬
‫‪r v‬‬
‫‪∫s .ds‬‬
‫‪F‬‬
‫‪r‬‬
‫‪∫v dv‬‬
‫‪F‬‬
‫‪v‬‬
‫‪∫c fdl‬‬
‫‪v‬‬
‫‪∫ fdl = ∫ f (aˆ x + d x + aˆ y d y + aˆ z d z ) = aˆ x ∫ f (x, y, z )dx + aˆ y ∫ f (x, y, z )dy + aˆ z ∫ f (x, y, z )d z‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪r v‬‬ ‫‪r v‬‬

‫اﻣﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻧﺘﮕﺮالﮔﻴﺮي‪ ،‬دو اﻧﺘﮕﺮال اول ‪ ∫ F .dl‬و ‪ ∫ F .ds‬اﺳﺖ آﻪ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﺑﻨﺎم اﻧﺘﮕﺮال ﺧﻄﻲ و‬

‫اﻧﺘﮕﺮال ﺳﻄﺤﻲ از ﺁن ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫اﻧﺘﮕﺮال ﺧﻄﻲ ‪Line Integral‬‬

‫‪١٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪B r v‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ ∫ F .dl‬روي ﻣﺴﻴﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪C‬ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪cA‬‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺁن در هﺮ ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻔﻪ ‪ F‬را آﻪ ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ د رﺁن ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ ) ‪ (F cos α‬را‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ در ﻃﻮل ‪dl‬ﺿﺮب ﻣﻲآﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪r v‬‬
‫آﻪ هﻤﺎن ﻣﻔﻬﻮم ‪ F .dl‬اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﮕﺮالﮔﻴﺮي ﺗﺎﺑﻊ اﺳﻜﺎﻟﺮ ‪ F cos αdl‬از ﻧﻘﻄﻪ ‪ A‬ﺗﺎ ‪ B‬ﺧﻮاهﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪B‬‬
‫∫‬
‫‪A‬‬
‫‪F cos αdl‬‬
‫‪v‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم اﻧﺘﮕﺮال ﺧﻄﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮدار ‪ F‬ﻧﻴﺮوي وارد ﺑﺮ ﺟﺴﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺘﮕﺮال ﻣﻴﺰان آﺎر‬
‫ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﺮآﺖ ﺟﺴﻢ روي ﻣﺴﻴﺮ ‪ C‬از ﻧﻘﻄﻪ ‪ A‬ﺑﻪ ‪ B‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻧﺮژي‬
‫‪r‬‬
‫‪∫c .dl‬‬
‫‪F‬‬ ‫ﻻزم ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻓﻮق ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪B r v‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺮاي ﺑﺮدار دادﻩ ﺷﺪﻩ ‪ F‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻧﺘﮕﺮال ﺧﻄﻲ ‪ ∫ F .dl‬در اﻣﺘﺪاد ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم‬
‫‪A‬‬

‫داﻳﺮﻩ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ ٣‬آﻪ در ﺷﻜﻞ ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪r‬‬
‫‪F = aˆ x xy − aˆ y 2 x‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪A: 0‬‬ ‫‪B: 3‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫روش اول‪ :‬در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‬

‫‪dl = aˆ x dx + aˆ y dy + aˆ z dz‬‬
‫‪r‬‬
‫‪F .dl = xydx − 2 xdy‬‬
‫‪x2 + y2 = 9‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪0 ≤ x, y ≤ 3‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺴﻴﺮ‪ :‬داﻳﺮﻩاي ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪٣‬‬
‫‪⇒ x = 9 − y2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪y = 9 − x2‬‬ ‫و ﭼﻮن ﻣﺴﻴﺮ در رﺑﻊ اول اﺳﺖ ‪ x‬و ‪ y‬هﺮ دو ﻣﺜﺒﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪r v‬‬
‫‪F .dl = ∫ ( xydx − 2 ydy ) = ∫ xydx − ∫ 2 xdy‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫∫‬‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪= ∫ x 9 − x dy − ∫ 2 9 − y dy‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪⎡ 1‬‬
‫‪= ⎢− 9 − x 2‬‬
‫‪⎣ 3‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫⎡ ⎤‬
‫‪0‬‬
‫‪−‬‬
‫⎢ ‪⎥3‬‬
‫⎣ ⎦‬
‫‪y‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪sin‬‬ ‫⎤ ‪−1 y‬‬
‫‪3‬‬

‫‪x ⎥⎦ 0‬‬
‫‪= −9 1 + π‬‬
‫‪2‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫روش دوم‪ :‬در ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬
‫⎤ ‪⎡ Fr ⎤ ⎡ cos ϕ sin ϕ 0⎤ ⎡ xy‬‬
‫⎥ ‪⎢ F ⎥ = ⎢− sin ϕ cos ϕ 0⎥ ⎢− 2 x‬‬
‫⎢ ⎥‪⎢ ϕ‬‬ ‫⎢⎥‬ ‫⎥‬
‫‪⎢⎣ Fz ⎥⎦ ⎢⎣ 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫⎦⎥ ‪1⎥⎦ ⎢⎣ 0‬‬
‫‪r‬‬
‫) ‪⇒ F = aˆ r (xy cos ϕ − 2 x sin ϕ ) − aˆϕ ( xy sin ϕ + 2 x cos ϕ‬‬
‫‪v‬‬
‫‪dl = aˆ r dr + aˆϕ rdϕ + aˆ z dz‬‬

‫‪١٦‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻣﺴﻴﺮ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ‪ z=٠‬و ‪ r=٣‬ﻗﺮار دارد ﺑﻪ ﻧﺤﻮي آﻪ ‪ dr=٠‬و ‪dz=٠‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ dl‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ F .dl‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺆﻟﻔﻪ ‪ Fϕ‬آﺎرﺳﺎز ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪≡ aˆϕ 3d ϕ‬‬
‫‪r =3‬‬

‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ‪ x = 3 cos ϕ‬و ‪ y = 3 sin ϕ‬در ‪ Fϕ‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﺮدﻩ‪:‬‬

‫‪π‬‬
‫‪r‬‬ ‫⎞‪⎛ π‬‬
‫∫‬
‫‪B‬‬
‫(‬
‫⎟ ‪F .dl = ∫ 2 − 3 9 sin 2 ϕ cos ϕ + 6 cos 2 ϕ dϕ = −9⎜1 +‬‬
‫⎠‪2‬‬
‫)‬
‫‪A‬‬ ‫‪0‬‬
‫⎝‬

‫اﻧﺘﮕﺮال ﺳﻄﺤﻲ ‪Surface Integral‬‬

‫‪r‬‬
‫‪∫s F.ds‬‬ ‫ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺼﻮرت روﺑﺮو ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪r‬‬
‫و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ‪ ds‬آﻪ ﺑﺮدار ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺳﻄﺢ در ﺟﻬﺖ ﺧﺎرج از ﺳﻄﺢ اﺳﺖ ﻣﺆ ﻟﻔﻪ ‪ F‬در‬
‫ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺳﻄﺢ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ ) ‪ (F cos α‬در ‪ds‬ﺿﺮب ﻣﻲآﻨﻴﻢ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً روي ﺳﻄﺢ ‪s‬‬
‫اﻧﺘﮕﺮال ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم اﻧﺘﮕﺮال ﺳﻄﺤﻲ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ F‬ﺑﺮدار ﻧﻤﺎﻳﺶ دهﻨﺪﻩ ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺘﮕﺮال ‪ ∫ F.ds‬آﻞ ﻓﻠﻮ‬
‫‪s‬‬
‫‪r‬‬
‫)ﺷﺎر( ﺑﺮدار ‪ F‬آﻪ از ﺳﻄﺢ ‪ S‬ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫ F .ds‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻄﺢ‪ s‬ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻤﺎﻳﺶ روﺑﺮو اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪v‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺟﻬﺖ ‪ ds‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ راﺳﺖ در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ C‬آﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺎز ‪ S‬را ﻣﺤﺼﻮر ﻣﻲآﻨﺪ و اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ‬
‫‪v‬‬
‫ﺟﻬﺖ ‪ ds‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدهﺪ‪.‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪r v‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ∫ F .ds‬روي ﺳﻄﺢ اﺳﺘﻮاﻧﻪ دادﻩ ﺷﺪﻩ در ﺷﻜﻞ ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮداري ‪: F‬‬
‫‪s‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪F = aˆ r + aˆ z BZ‬‬
‫‪r‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪∫ F .ds = ∫ F .ds + ∫ F .ds + ∫ F .ds‬‬
‫‪s‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﺎﺋﻴﻦ‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﻲ‬

‫‪١٧‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪r‬‬
‫‪at‬‬ ‫‪z = 3 ⇒ aˆ n = aˆ z ⇒ ds = dsˆ z = aˆ z rdrdϕ‬‬
‫(‬
‫‪r r‬‬
‫)‬
‫‪⇒ F .ds z = 3 = (Bzrdrdϕ ) z = 3 = 3Brdrdϕ‬‬
‫‪r r‬‬ ‫‪2π‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪⇒ ∫ F .ds = ∫ ∫ 3Brdrdϕ = 12πB‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪z =3‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪at‬‬ ‫‪z = −3 ⇒ aˆ n = −aˆ z ⇒ ds = −ds z = −aˆ z rdrdϕ‬‬
‫‪r r‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪⇒ F .ds z = −3 = −(− 3Brdrdϕ ) = 3Brdrdϕ‬‬
‫‪r r‬‬ ‫‪2π‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪⇒ ∫ F .ds = ∫ ∫ 3Brdrdϕ = 12πB‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪z = −3‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪at‬‬ ‫‪r = 2 ⇒ aˆ n = aˆ r ⇒ ds = ds r = aˆ r rdϕdz‬‬

‫(‬‫‪r r‬‬
‫)‬ ‫‪⎛A‬‬ ‫⎞‬
‫‪F .ds r = 2 = ⎜ rdϕrz ⎟ r = 2 = Adϕdz‬‬
‫‪⎝r‬‬ ‫⎠‬
‫‪r r‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2π‬‬
‫‪⇒ ∫ F .ds = ∫ ∫ Adϕdz = 12πA‬‬
‫‪−3‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪r =2‬‬
‫‪r r‬‬
‫‪⇒ ∫ F .ds = 12πB + 12πB + 12πA = 24πB + 12πA‬‬

‫ﻣﺸﺘﻖﮔﻴﺮي‪ :‬در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺳﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺘﻖﮔﻴﺮي ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ آﻪ دو ﻧﻮع ﺁن ﺑﺮ روي‬
‫ﺑﺮدارهﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد آﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻜﻲ اﺳﻜﺎﻟﺮ و دﻳﮕﺮي ﺑﺮدار اﺳﺖ و ﻧﻮع ﺳﻮم ﻣﺸﺘﻖ ﺧﺎﺻﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ روي اﺳﻜﺎﻟﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁن ﻳﻚ ﺑﺮدار ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫دﻳﻮرژاﻧﺲ )ﺑﺨﺶ( ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮداري ‪Divergence‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‪:‬‬
‫‪r r‬‬
‫) (‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫= ‪div. F = ∇.F‬‬
‫‪lim‬‬ ‫‪∫ F .ds‬‬
‫‪s‬‬

‫‪∆v → 0 ∆v‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻳﻮرژاﻧﺲ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮداري ﺑﺎ ﻓﻠﻮي ﺧﺮوﺟﻲ از هﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫دﻳﻮرژاﻧﺲ در دﺳﺘﮕﺎهﻬﺎي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ‬ ‫ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ آﺮدن از ﻃﺮﻳﻘﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬ﳏﺎﺳﺒﺔ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪﻩ ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪∂F‬‬ ‫‪∂Fy ∂Fz‬‬
‫‪∇.F = ∂ x +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫در دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬ ‫‪∂z‬‬
‫∂ ‪r 1‬‬ ‫‪∂F‬‬
‫= ‪∇.F‬‬ ‫‪(rFr ) + 1 ϕ + ∂Fz‬‬ ‫در دﺳﺘﮕﺎﻩ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬
‫‪r ∂r‬‬ ‫‪r ∂ϕ‬‬ ‫‪∂z‬‬
‫‪r‬‬ ‫∂ ‪1‬‬ ‫∂‬ ‫‪∂Fϕ‬‬
‫‪∇.F = 2‬‬ ‫‪R 2 FR +‬‬‫(‬ ‫‪1‬‬
‫‪R sin θ ∂θ‬‬
‫)‬‫‪(sin Fθ ) + 1‬‬
‫‪R sin θ ∂ϕ‬‬
‫در دﺳﺘﮕﺎﻩ آﺮوي‬
‫‪R ∂R‬‬
‫‪r‬‬
‫آﺎرﺑﺮد‪ :‬اﮔﺮ ‪ V‬ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮآﺖ ﻳﻚ ﺳﻴﺎل در هﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ρ‬ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺣﺠﻤﻲ ﺁن ﺳﻴﺎل‬
‫‪r‬‬
‫‪ ∇ • ( pv ) = 0‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺁن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد آﻪ ﺳﻴﺎل ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮاآﻢﭘﺬﻳﺮي اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺎر )ﻓﻠﻮي(‬
‫ﺟﺮم وارد ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺑﺴﺘﻪ هﻤﻮارﻩ ﺑﺎ ﻓﻠﻮي ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ از ﺁن ﺳﻄﺢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪ ∇ • ( pv )〉 0‬ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ ﻳﻚ ﻣﺎدة ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﺠﺎر و ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ‪ ∇ • ( pv )〈0 ⋅ source‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪ‬
‫ﺗﺮاآﻢ ﭘﺬﻳﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲدهﺪ و ﺑﻌﻨﻮان ﺣﻔﺮﻩ و ﮔﻮدال ‪ sink‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫آﺮل )ﭘﻴﭽﺶ( ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮداري ‪Curl‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪curl (F ) = ∇ × F‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‪:‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫= ‪(∇ × F ) s = (∇ × F ). aˆ s‬‬ ‫‪lim‬‬ ‫‪∫ Fdl‬‬
‫‪c‬‬

‫‪∆s → 0 ∆s‬‬
‫‪r‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮق ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ آﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ F‬ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ ‪ ∆s‬ﻋﻤﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ‬
‫‪r‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺆﻟﻔﻪ آﺮل ‪ F‬در ﺟﻬﺖ ‪ â s‬وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻳﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﻲ ﭼﺮﺧﺸﻲ ﻧﺪارد‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﭽﺶ اﻳﻦ ﺑﺮدار در ﺟﻬﺖ ‪ â s‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ آﺮل هﺮ ﺑﺮدار در هﺮ ﺟﻬﺖ‬
‫ﻣﻌﻴﺎري از ﭼﺮﺧﺶ ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺪان ﺑﺮداري ﻓﻮق در ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺁن ﺟﻬﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ â s‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪ aˆ z , aˆ y , aˆ x‬ﻳﺎ هﺮ ﺟﻬﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‬

‫‪aˆ x‬‬ ‫‪aˆ y‬‬ ‫‪aˆ z‬‬
‫‪r‬‬ ‫∂‬ ‫∂‬ ‫∂‬ ‫⎞ ‪⎛ ∂F ∂Fy‬‬ ‫⎞ ‪⎛ ∂F ∂F‬‬ ‫‪⎛ ∂F‬‬ ‫⎞ ‪∂F‬‬
‫= ‪∇× F‬‬ ‫‪= aˆ x ⎜⎜ z −‬‬ ‫⎟⎟ ‪⎟⎟ − aˆ y ⎜ z − x ⎟ + aˆ z ⎜⎜ y − x‬‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬ ‫‪∂z‬‬ ‫‪⎝ ∂y‬‬ ‫⎠ ‪∂z‬‬ ‫‪⎝ ∂x‬‬ ‫⎠ ‪∂z‬‬ ‫‪⎝ ∂x‬‬ ‫⎠ ‪∂y‬‬
‫‪Fx‬‬ ‫‪Fy‬‬ ‫‪Fz‬‬
‫‪aˆ r‬‬ ‫‪aˆϕ r‬‬ ‫‪aˆ z‬‬
‫∂ ‪r 1‬‬ ‫∂‬ ‫∂‬
‫= ‪∇× F‬‬ ‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬
‫‪r ∂r‬‬ ‫‪∂ϕ‬‬ ‫‪∂z‬‬
‫‪Fr‬‬ ‫‪rFϕ‬‬ ‫‪Fz‬‬
‫‪aˆ R‬‬ ‫‪aˆθ R‬‬ ‫‪aˆϕ R sin θ‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪1‬‬ ‫∂‬ ‫∂‬ ‫∂‬
‫= ‪∇× F‬‬ ‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي‬
‫‪R sin θ ∂R‬‬
‫‪2‬‬
‫‪∂θ‬‬ ‫‪∂ϕ‬‬
‫‪FR‬‬ ‫‪RFθ‬‬ ‫‪R sin Fϕ‬‬

‫ﮔﺮادﻳﺎن )ﺷﻴﺐ( ‪Gradient‬‬

‫ﮔﺮادﻳﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺘﻖ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﻜﺎﻟﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺟﻬﺘﺶ در‬
‫هﻤﺎن ﺳﻤﺘﻲ آﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺘﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﮔﺮادﻳﺎن ﻳﻚ ﻣﺸﺘﻖ ﮔﻴﺮي ﺟﻬﺘﻲ اﺳﺖ‪directional derivative .‬‬
‫ﺑﺮاي درك ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺮادﻳﺎن ﺗﺎﺑﻊ اﺳﻜﺎﻟﺮ ‪ φ‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬
‫‪∆φ‬‬
‫‪∆l‬‬
‫‪∆φ = φ 2 − φ1‬‬
‫‪∆φ‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات )ﻣﺸﺘﻖ( را ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫اﮔﺮ ‪ ∆l‬آﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪∆l‬‬
‫‪∆φ‬‬ ‫‪∆φ‬‬
‫=‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﻴﻴﺮات ﺑﺎﻳﺪ ‪ ∆l = ∆n‬ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪∆l‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪∆n‬‬
‫‪dφ‬‬
‫= ‪grad (φ ) = ∇φ‬‬ ‫‪aˆ n‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‬
‫‪dn‬‬
‫‪∂φ‬‬ ‫‪∂φ‬‬ ‫‪∂φ‬‬
‫‪∇φ = aˆ x‬‬ ‫‪+ aˆ y‬‬ ‫‪+ aˆ z‬‬ ‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬ ‫‪∂z‬‬

‫‪١٩‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪∂φ‬‬ ‫‪1 ∂φ‬‬ ‫‪∂φ‬‬
‫‪∇φ = aˆ r‬‬ ‫‪+ aˆφ‬‬ ‫‪+ aˆ z‬‬ ‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪ اي‬
‫‪∂r‬‬ ‫‪r ∂ϕ‬‬ ‫‪∂z‬‬
‫‪∂φ‬‬ ‫‪1 ∂φ‬‬ ‫‪1 ∂φ‬‬
‫‪∇φ = aˆ R‬‬ ‫‪+ aˆθ‬‬ ‫‪+ aˆϕ‬‬ ‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي‬
‫‪∂R‬‬ ‫‪R ∂θ‬‬ ‫‪R sin θ ∂ϕ‬‬

‫ﻗﻀﺎﻳﺎﺋﻲ ﺑﺮ روي ﺗﻮاﺑﻊ ﺑﺮداري‬

‫‪∇ × ∇φ = 0‬‬
‫‪ -‬ﻓﻀﺎي ﺻﻔﺮ )‪(Null‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪r‬‬
‫‪∇. ∇ × F = 0‬‬
‫‪ -‬ﻗﻀﻴﻪ ﮔﺎوس )دﻳﻮرژاﻧﺲ(‬
‫ﺑﺮاي هﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﺴﺘﻪ ‪ s‬آﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺠﻢ ‪ v‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r r‬‬
‫∫‬‫‪v‬‬
‫∇‬‫‪.‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪dv‬‬ ‫=‬ ‫‪∫ .ds‬‬
‫‪F‬‬
‫‪s‬‬

‫‪ -‬ﻗﻀﻴﻪ اﺳﺘﻮآﺲ ‪Stokes‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫∫‬‫‪s‬‬
‫∇‬ ‫×‬ ‫‪F‬‬ ‫‪.‬‬‫‪ds‬‬ ‫=‬ ‫‪∫ .dl‬‬
‫‪F‬‬
‫‪c‬‬
‫ﺑﺮاي هﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ‪ c‬آﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻄﺢ ﺑﺎز ‪ s‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -‬ﻗﻀﻴﻪ هﻠﻤﻬﻮﻟﺘﺲ ‪Helmholtz‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ رﻳﺎﺿﻲ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ در ﻣﺤﻴﻂ ﻧﺎﻣﺤﺪود ‪r r‬‬

‫) (‬ ‫) (‬
‫‪r r‬‬
‫)(‬ ‫‪′‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪∇ × F R′‬‬
‫‪′‬‬
‫‪r r‬‬ ‫‪∇ .F R‬‬
‫∫ ∇‪F R = −‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫∫ × ∇ ‪dv ′ +‬‬ ‫‪r r dv ′‬‬
‫‪v‬‬
‫‪4π R − R ′‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪4π R − R ′‬‬

‫اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد آﻪ هﺮ ﻣﻴﺪان ﺑﺮداري ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺨﺸﺶ و ﭘﻴﭽﺶ )دﻳﻮرژاﻧﺲ و آﺮل(‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﻴﺪان آﺎﻣﻼٌ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ آﺮدن آﺎﻣﻞ ﻣﻴﺪان ‪ F‬ﻓﻘﻂ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ داﺷﺘﻦ‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪ ∇ × F‬و ‪ ∇.F‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻳﻚ ﻣﻴﺪان ﺑﺮداري ﻳﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮداري را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺼﻮرت ﻣﺠﻤﻮع ﮔﺮادﻳﺎن ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﻜﺎﻟﺮ و‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫آﺮل ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮداري ﻧﻮﺷﺖ ‪F = −∇V + ∇ × A‬‬
‫ﻣﺜﺎلهﺎي آﺎرﺑﺮدي ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻓﻮق در ﺁﺧﺮ ﻓﺼﻞ اراﺋﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬

‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﻻﭘﻼﺳﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻣﺸﺘﻖ از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫) ‪∇ φ = ∇.(∇φ‬‬
‫‪2‬‬

‫ﻣﺜﻼً در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‬

‫‪⎛ ∂φ‬‬ ‫‪∂φ‬‬ ‫⎞ ‪∂φ‬‬
‫‪∇.∇φ = ∇.⎜⎜ aˆ x‬‬ ‫‪+ aˆ y‬‬ ‫‪+ aˆ z‬‬ ‫⎟‬
‫‪⎝ ∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬ ‫⎠⎟ ‪∂z‬‬
‫⎛‬ ‫∂‬ ‫∂‬ ‫‪∂ ⎞ ⎛ ∂φ‬‬ ‫‪∂φ‬‬ ‫⎞ ‪∂φ‬‬
‫‪= ⎜⎜ aˆ x‬‬ ‫‪+ aˆ y‬‬ ‫‪+ aˆ z ⎟⎟.⎜⎜ aˆ x‬‬ ‫‪+ aˆ y‬‬ ‫‪+ aˆ z‬‬ ‫⎟‬
‫‪⎝ ∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬ ‫‪∂z ⎠ ⎝ ∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬ ‫⎠⎟ ‪∂z‬‬
‫‪∂ 2φ ∂ 2 φ ∂ 2 φ‬‬
‫‪∇ 2φ = 2 + 2 + 2‬‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬ ‫‪∂z‬‬
‫‪1 ∂ ⎛ ∂φ ⎞ 1 ∂ 2φ d∂ 2φ‬‬
‫= ‪∇ 2φ‬‬ ‫‪⎜r‬‬ ‫‪⎟+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬
‫‪r ∂r ⎝ ∂r ⎠ r 2 ∂ϕ 2‬‬ ‫‪∂z 2‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫⎞ ‪1 ∂ ⎛ 2 ∂φ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫⎛ ∂‬ ‫⎞ ‪∂φ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪∂ 2φ‬‬
‫= ‪∇ 2φ‬‬ ‫⎜‬ ‫‪R‬‬ ‫⎟‬ ‫‪+‬‬ ‫⎜‬ ‫‪sin‬‬ ‫‪θ‬‬ ‫⎟‬ ‫‪+‬‬ ‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت آﺮوي‬
‫⎝ ‪R 2 ∂R ⎝ ∂R ⎠ R 2 sin θ ∂θ‬‬ ‫‪dθ ⎠ R 2 sin 2 θ ∂ϕ 2‬‬
‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺘﻘﺎت از درﺟﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫) (‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪∇ × ∇ × F = ∇ ∇.F − ∇ 2 F‬‬
‫آﻪ در ﺁن )ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ(‬
‫‪r‬‬ ‫⎞ ‪⎛ ∂ Fx ∂ Fx ∂ Fx‬‬
‫‪2‬‬ ‫⎞ ‪⎛ ∂ Fy ∂ F y ∂ F y‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫⎞ ‪⎛ ∂ 2 Fz ∂ 2 Fz ∂ 2 Fz‬‬
‫‪2‬‬
‫ˆ‬ ‫⎜‬
‫‪∇ F = ax ⎜ 2 +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫⎟‬ ‫‪+ ay‬‬
‫ˆ‬ ‫⎜‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫⎟‬ ‫‪+ a z ⎜⎜ 2 +‬‬
‫ˆ‬ ‫‪+‬‬ ‫⎟‬
‫⎟ ‪2‬‬ ‫‪⎜ ∂x 2‬‬ ‫⎟ ‪2‬‬ ‫⎟ ‪2‬‬
‫⎝‬ ‫∂‬‫‪x‬‬ ‫∂‬‫‪y‬‬ ‫‪2‬‬
‫∂‬‫‪z‬‬ ‫⎠‬ ‫⎝‬ ‫‪dy‬‬ ‫‪2‬‬
‫∂‬‫‪z‬‬ ‫⎠‬ ‫⎝‬ ‫∂‬ ‫‪x‬‬ ‫∂‬ ‫‪y‬‬ ‫‪2‬‬
‫∂‬‫‪z‬‬ ‫⎠‬
‫ﺑﺮﺧﻲ رواﺑﻂ ﻣﺸﺘﻖﮔﻴﺮي‬ ‫‪-‬‬
‫) (‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪∇. φF = φ∇.F + ∇φ .F‬‬
‫) (‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪∇ × φF = φ∇ × F + ∇φ × F‬‬
‫) (‬
‫‪r r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪∇. A + B = ∇. A + ∇.B‬‬
‫) (‬
‫‪r r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪∇× A+ B = ∇× A+ ∇× B‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :١‬ﻳﻚ اﺑﺮ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺑﻴﻦ دو آﺮﻩ هﻢ ﻣﺮآﺰ )در ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت( ﺑﻪ ﺷﻌﺎعهﺎي‪٢‬‬
‫‪− 3 × 10−8‬‬
‫= ‪ ρ‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻩاﻧﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ‬ ‫‪cos 2 φ‬‬ ‫و ‪ ٥‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ داراي ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ‪c 3‬‬
‫‪R4‬‬ ‫‪m‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آﻞ ﺑﺎر ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪﻩ در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ‪.‬‬
‫‪Q = ∫ ρdv ′‬‬
‫‪v‬‬

‫‪dv ′ = R ′ 2 sin θ ′dR ′dθ ′dϕ ′‬‬

‫‪2π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪− 3 × 10 −8 cos 2 ϕ ′ 2‬‬
‫∫=‪Q‬‬ ‫∫ ∫‬ ‫‪R ′ sin θ ′dR ′dθ ′dϕ ′‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.02‬‬ ‫‪R′4‬‬
‫‪2π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪1‬‬
‫∫ ‪= −3 × 10 −8‬‬ ‫‪∫0 ∫0.02 R′2 cos ϕ ′ sin θ ′dR′dθ ′dϕ ′‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0‬‬
‫‪2π‬‬ ‫‪0.05‬‬
‫⎤ ‪⎡ϕ ′ sin 2ϕ ′‬‬ ‫⎤‪⎡ 1‬‬
‫⎥ ‪× [− cos θ ′]0 × ⎢−‬‬
‫‪π‬‬
‫‪= −3 × 10 −8 ⎢ +‬‬ ‫⎥‬
‫‪⎣2‬‬ ‫‪4 ⎦0‬‬ ‫‪⎣ R′ ⎦ 0.02‬‬
‫‪= −1.8π‬‬ ‫‪µc‬‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ :٢‬ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮداري دادﻩ ﺷﺪﻩ ‪ ، F = aˆ R KR‬ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻨﻴﺪآﻪ ﺁﻳﺎ ﻗﻀﻴﻪ دﻳﻮرژاﻧﺲ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻄﺢهﺎي آﺮوي در ‪ R = R1‬و ‪) R = R2‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮﻳﻜﻪ ‪ ( R2 〉 R1‬هﻢ‬
‫ﻣﺮآﺰ در ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ در ﺷﻜﻞ ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺎدق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫)‪k‬ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ(‬

‫‪r‬‬ ‫‪r v‬‬ ‫‪r v‬‬

‫∫‬‫‪s‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪.‬‬‫‪ds‬‬ ‫=‬ ‫∫‬ ‫‪F‬‬ ‫‪.‬‬‫‪d‬‬‫‪s‬‬
‫‪s2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪∫ .ds‬‬
‫‪F‬‬
‫‪s1‬‬

‫‪٢١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
-------------- -----------------
r r
S1 : R = R1 , ds1 = − ds R = − aˆ R R12 sin θdθdϕ
r
( )
∫ F .ds s1 = ∫
2π

0
π
∫ (KR )aˆ
0
1 R .(− aˆ R R12 sin θdθdϕ ) = −4πKR13
v r
S 2 : R = R2 , ds 2 = ds R = aˆ R R22 sin θdθdϕ
( )
r r 2π π
∫ Fr .ds s2 = ∫0 ∫0 (KR2 )aˆ R .aˆ R R2 sin θdθdϕ = 4πKR2
2 3

r
∫ F .ds = 4πk R2 − R1
3
( 3
) ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
s

‫اﻣﺎ‬
r 1 ∂ 1 ∂
∇.F = 2
R ∂R
(
R 2 FR + 0 + 0 = 2
R ∂R
) KR 3 = 3K ( )
r ⎡ 4π 3
2π π
∫v ∇.Fdv = ∫0 ∫0 ∫R1 3K 1
R2
R 24
sin θ dRd
42443 θd ϕ = 3k 3 ⎤
⎢⎣ 3 R2 − R1 ⎥⎦ = 4πk R2 − R1
3 3
( ) ( )
dv
r r r
⇒ ∫ F .ds = ∫ ∇.Fdv
s v

:٣ ‫ﻣﺜﺎل‬
r
‫ ﺻﺤﺖ ﻗﻀﻴﻪ اﺳﺘﻮآﺲ روي ﻳﻚ رﺑﻊ دﻳﺴﻚ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع‬F = aˆ x xy − aˆ y 2 x ‫ﺑﺮاي ﺑﺮدار دادﻩ ﺷﺪ‬

.‫ آﻪ در ﻧﺎﺣﻴﻊ اول دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻗﺮار دارد را ﺑﺮرﺳﻲ آﻨﻴﺪ‬٣

r A r B r 0 r
∫c F .dl = ∫0 F .dl + ∫A F .dl + ∫Br F .dl
y=0 , dy = 0 , dl = aˆ x dx :١ ‫ﻣﺴﻴﺮ‬
r r r r
⇒ F .dl = (− aˆ y 2 x ).(aˆ x dx ) = 0 ⇒ ∫
A
F .dl = 0
0
B r r
(
∫A F .dl = −9 1 + π 2 ) .‫ ﻗﺒﻼً در ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‬:٢ ‫ﻣﺴﻴﺮ‬

:٣ ‫ﻣﺴﻴﺮ‬
r
x=0 , dx = 0 , dl = −aˆ y dy , F =0
v v 0 v v
⇒ Fdl = (0) . dl = 0 ⇒ ∫ F .dl = 0
B

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
r r
(
∫ F .dl = −9 1 + π
c 2
)

٢٢
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
-------------- -----------------
aˆ x aˆ y aˆ z
r ∂ ∂ ∂ ⎛ ∂ (−2 x) ∂ ( xy ) ⎞
∇× F = = aˆ x (0 ) − aˆ y (0 ) = aˆ z ⎜⎜ − ⎟ = aˆ z (− 2 − x ) ‫اﻣﺎ‬
∂x ∂y ∂z ⎝ ∂x ∂y ⎟⎠
xy − 2 x 0
r r r
∫ ∇ × F .ds , ds z = aˆ z dxdy
s
r r
∫ ∇ × F .ds = ∫
3
∫
9− y 2 3⎡ 1
− (2 + x )dxdy = − ∫ ⎢2 9 − y 2 + 9 − y 2
2
( )⎤⎥dy
s
0 0 0
⎣ ⎦

( )
3
⎡ y 9 y3 ⎤
= − ⎢ y 9 − y 2 + 9 sin −1 + y − ⎥ = −9 1 + π
3 2 9 ⎦0 2
⎣

‫ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ در ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬:‫روش دﻳﮕﺮ‬

r
∇ × F = − aˆ z (2 + x ) = aˆ z (2 + r cos ϕ )
r
ds = aˆ z rdrd ϕ
r r π π π
( )
3 3 3
∫ ∇ × = ∫ ∫ − + ϕ ϕ = − ∫ ∫ ϕ − ∫ ∫ r cos ϕdrdϕ
2 2 2 2
F .ds 2 r cos rdrd 2 rdrd
0 0 0 0 0 0
s
3
π
=− (r )]
2 3
0
⎛1 ⎤
+ ⎜ r 3 ⎥ [− sin ϕ ]0 2
π

2 ⎝ 3 ⎦0
= −9 × π
2
− 9 × 1 = −9 1 + π( 2
)
r r r
∫ F .dl = ∫ ∇ × F .ds
c s
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬

٢٣
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫ﻣﻴﺪانهﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺳﺎآﻦ ‪Static Electric Fields‬‬

‫ﻣﺒﻨﺎي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎآﻢ ﺑﺮ ﻣﻴﺪانهﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺳﺎآﻦ ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﻳﺎ داﻓﻌﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺎرهﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ آﻪ هﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن آﻮﻟﻤﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺮادي آﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺑﺮرﺳﻲهﺎي ﻋﻠﻤﻲ اﻧﺠﺎم دادﻩاﻧﺪ‪ :‬ﺗﺎﻟﺲ‪ ،‬ﮔﻴﻠﺒﺮت و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً‬
‫اﻓﺴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﻨﺎم آﻮﻟﻤﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻧﺪازﻩﮔﻴﺮيهﺎي دﻗﻴﻘﻲ روي اﻳﻦ ﻧﻴﺮو اﻧﺠﺎم‬
‫دهﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن آﻮﻟﻤﺐ در ﻓﻀﺎي ﺁزاد )ﺧﻼء( ‪Free space‬‬

‫در ﺁزﻣﺎﻳﺶهﺎي ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ آﻮﻟﻤﺐ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮ در ﺧﺼﻮص ﻧﻴﺮوي وارد ﺑﺮ ﻳﻚ ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪:‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد دو ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ‪ q1‬و ‪ q 2‬آﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ‪ R1‬و ‪ R2‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪q1 q 2‬‬ ‫‪R2 − R1‬‬
‫∝ ‪F21‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v 2 v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪ε 0 R2 − R1 R2 − R1‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪R2 − R1‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫ﺑﺮدار واﺣﺪ ‪ R2 − R1‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪R2 − R1‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺧﻼء ‪Electric permitivity coeficient of Free-space‬‬

‫= ‪ε0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪36π‬‬
‫‪−9‬‬
‫‪× 10 = 8.85 × 10‬‬ ‫‪−12 F‬‬
‫‪m‬‬
‫] [‬ ‫⎤ ‪⎡ Nm 2‬‬
‫⎥ ‪ ⎢ 2‬ﻳﺎ‬
‫⎦ ‪⎣ C‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎﻩ اﻧﺪازﻩﮔﻴﺮي ‪ MKS‬ﻳﺎ ‪SI‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪4π‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫‪r‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫) ‪v 3 (R2 − R1‬‬
‫‪q1 q 2‬‬
‫= ‪F21‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪4πε 0 R2 − R1‬‬

‫ﺑﺪﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﻄﻲ ﻧﻴﺮوي ﻓﻮق ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرهﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر در ﻓﻀﺎي ﺧﻼء وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺑﺮاي ‪ N‬ﺑﺎر ﮔﺴﺴﺘﻪ‪:‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪r r‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪qqi R − Ri‬‬
‫= ‪Fq‬‬ ‫‪∑ r r‬‬
‫‪4πε 0 i =1 R − R 3‬‬
‫‪i‬‬

‫)(‬
‫‪r‬‬
‫و ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ‪ ρ R‬ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺣﺠﻢ ‪V‬‬

‫( ) (‬ ‫)‬
‫‪r‬‬ ‫‪r r‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪qρ R ′ dv ′ R − R ′‬‬
‫= ‪dFq‬‬ ‫‪r r 3‬‬
‫‪4πε 0‬‬ ‫‪R − R′‬‬
‫( ) (‬
‫‪r‬‬
‫‪qρ R ′ dv ′ r r‬‬
‫)‬
‫‪r‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4πε 0 V∫ R − R ′ 3‬‬
‫= ‪Fq‬‬ ‫‪r r‬‬ ‫‪R − R′‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﻘﻄﻪ اي ‪ q 2 ، q1‬و ‪ q‬آﻪ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ در ﻧﻘﺎط ‪ p1‬و ‪ p 2‬و ‪ p‬در ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻧﻴﺮو وارد ﺑﺮ ﺑﺎر ‪ q‬ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬
‫‪⎧q1 = 3.2 × 10 −9 c‬‬ ‫‪⎧ q 2 = −4.8 × 10 −9 c‬‬
‫⎨‬ ‫⎨‬
‫) ‪⎩ p1 (2,1,0‬‬ ‫)‪⎩ p 2 (3,2,0‬‬
‫‪⎧q = −1.6 × 10 −9 c‬‬
‫⎨‬
‫) ‪⎩ p(1,2,0‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R = OP = aˆ x (1 − 0 ) + aˆ y (2 − 0 ) + aˆ z (0 − 0 ) = aˆ x + 2aˆ y‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R1 = OP1 = 2aˆ x + aˆ y‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R2 = OP 2 = 3aˆ x + 2aˆ y‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪R − R = aˆ x (1 − 2 ) + aˆ y (2 − 1) = − aˆ x + aˆ y‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪R − R1 = (− 1) + (1) = 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪v v‬‬
‫‪R − R2 = −2aˆ x‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪R − R2 = 2‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫) ‪(R − R‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪qqi‬‬
‫= ‪Fq‬‬
‫‪4πε 0‬‬
‫∑‬ ‫‪r r‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪i =1‬‬ ‫‪R − Ri‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪− 1.6 × 10 −9 ⎡ 3.2 × 10 −9‬‬ ‫‪− 4.8 × 10 −9‬‬ ‫⎤‬

‫= ‪Fq‬‬ ‫⎢‬ ‫(‬‫‪−‬‬ ‫ˆ‬ ‫‪+‬‬ ‫ˆ‬ ‫)‬ ‫‪+‬‬ ‫⎥) ‪(− 2aˆ x‬‬
‫) (‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫× ‪4π‬‬ ‫⎣⎢ ‪× 10 −9‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎦⎥‬
‫‪36π‬‬
‫‪v‬‬
‫‪Fq = (− aˆ x − aˆ y 16.3)× 10 −9‬‬ ‫‪N‬‬

‫ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ و ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ در ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ‬

‫وﺟﻮد ﻳﻚ ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ در ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ﺁن ﻓﻀﺎ ﺧﺎﺻﻴﺘﻲ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻣﻲدهﺪ )ﻣﻴﺪان‬
‫اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ( ﺑﻪ ﻧﺤﻮﻳﻜﻪ ﺑﺎرهﺎي دﻳﮕﺮ از وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﺎر ﺁﮔﺎﻩ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺠﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻴﺮو در ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻳﻚ ﻣﻴﺪان‪ ،‬از ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲﺷﻮد آﻪ‬
‫ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪v v‬‬
‫) ‪lim F (R‬‬
‫‪v v‬‬
‫= ) ‪E (R‬‬
‫‪qt → 0 qt‬‬
‫[ ﻳﺎ] ‪[N C‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪m‬‬
‫]‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ F‬ﻧﻴﺮوي وارد ﺑﺮ ﺑﺎر آﻮﭼﻚ ﺁزﻣﺎﻳﺸﻲ ‪ q t‬آﻪ در ﻧﻘﻄﻪ ‪ R‬ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪v v‬‬
‫‪v v‬‬ ‫)‪q (R − R ′‬‬
‫= ) ‪E (R‬‬
‫‪1‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪4πε 0 R − R ′ 3‬‬
‫‪r‬‬
‫وارد ﺑﺮ ﺑﺎر ‪ +١‬آﻮﻟﻤﺒﻲ‬ ‫‪v v‬‬ ‫ﻧﻴﺮوي‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫هﺮ‬ ‫در‬ ‫اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬ ‫ﻣﻴﺪان‬ ‫ﺷﺪت‬ ‫‪E‬‬ ‫ﺑﻌﺒﺎرﺗﻲ‬
‫‪v v‬‬ ‫) ‪1 qi (R − Ri‬‬
‫∑ = ) ‪E (R‬‬
‫‪N‬‬

‫‪v v 3‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎرهﺎي ﮔﺴﺴﺘﻪ‬

‫‪i =1 4πε 0‬‬ ‫‪R − R′‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪v v‬‬ ‫)‪ρ (R ′)dv ′(R − R ′‬‬
‫= ) ‪E (R‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4πε 0 ∫v‬‬
‫‪v v 3‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺣﺠﻤﻲ‬
‫‪R − R′‬‬
‫‪c‬‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ﺣﺠﻤﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ = ‪ ρ‬ﺑﺎ واﺣﺪ‬
‫‪m3‬‬
‫( ) (‬
‫‪r‬‬
‫‪ρ s R ′ ds r r‬‬
‫)(‬ ‫)‬
‫‪r r‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4πε 0 ∫s R − R ′ 3‬‬
‫= ‪ER‬‬ ‫‪r r R − R′‬‬ ‫ﺑﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳﻄﺤﻲ‬

‫‪c‬‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳﻄﺤﻲ = ‪ ρ s‬ﺑﺎ واﺣﺪ‬

‫‪m2‬‬

‫)(‬
‫‪r r‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪( ) (R − Rr ′‬‬
‫‪ρ l Rˆ ′ dl ′ r‬‬
‫= ‪ER‬‬
‫‪4πε 0‬‬ ‫‪∫ r r′‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪R−R‬‬
‫‪c‬‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺧﻄﻲ= ‪ ρ l‬ﺑﺎ واﺣﺪ‬
‫‪m‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﻚ ﺑﺎر ﺧﻄﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻧﺎﻣﺤﺪود‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ‬
‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ‪ ρ l‬در ﻓﻀﺎي ﺧﻼء‬
‫‪r‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آﺮد آﻪ ‪ E‬ﻣﺆﻟﻔﻪ ‪ z‬و ‪ ϕ‬ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ρ l (R ′)dl ′ r r‬‬
‫)(‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪r r‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4πε 0 ∫c R − R ′ 3‬‬
‫= ‪ER‬‬ ‫‪r r‬‬ ‫‪R − R′‬‬

‫‪r‬‬
‫‪R = xaˆ x + yaˆ y + zaˆ z = raˆ r + zaˆ z‬‬
‫‪r‬‬
‫‪R ′ = z ′aˆ z‬‬
‫‪r r‬‬
‫‪R − R ′ = raˆ z + (z − z ′)aˆ z‬‬
‫‪r r‬‬
‫)‪R − R ′ = r 2 + (z − z ′‬‬ ‫‪dl ′ = dz ′‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ρ l dz ′‬‬
‫)(‬
‫‪r r‬‬ ‫‪1‬‬
‫] ‪[raˆ r + (z − z ′)aˆ z‬‬
‫∞‪+‬‬
‫= ‪ER‬‬ ‫∫‬
‫‪4πε 0‬‬
‫‪[r‬‬ ‫]‬
‫∞‪−‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪+ ( z − z ′‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬

‫=‬
‫‪ρl‬‬
‫∫ ‪aˆ r‬‬
‫∞‪+‬‬ ‫‪rdz ′‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ρl‬‬
‫∫ ‪aˆ z‬‬
‫∞‪+‬‬ ‫‪(z − z ′)dz ′‬‬
‫‪4πε 0‬‬
‫‪[r‬‬ ‫]‬ ‫‪4πε 0‬‬
‫‪[r‬‬ ‫]‬
‫∞‪−‬‬ ‫‪3‬‬ ‫∞‪−‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪+ ( z − z ′‬‬ ‫)‪+ ( z − z ′‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬

‫⎡ ⎧‬ ‫⎤‬
‫∞‪+‬‬
‫⎡‬ ‫⎪⎫ ⎤‬
‫∞‪+‬‬
‫‪ρ‬‬ ‫⎪‬ ‫‪z′ − z‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪= l‬‬ ‫⎢ ‪⎨aˆ r‬‬ ‫⎢ ‪⎥ + aˆ z‬‬ ‫⎬ ⎥‬
‫‪4πε 0‬‬ ‫)‪⎪ ⎢⎣ r r 2 + ( z − z ′‬‬
‫‪2‬‬
‫⎦⎥‬ ‫‪⎢⎣ r 2 + ( z − z ′)2‬‬ ‫⎪ ⎦⎥‬
‫⎩‬ ‫∞‪−‬‬ ‫⎭ ∞‪−‬‬

‫‪ρ‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ρl‬‬

‫= ‪= l aˆ r + 0‬‬ ‫‪aˆ r‬‬
‫‪4πε 0‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪2πε 0 r‬‬
‫‪v‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ E‬از ﻧﻈﺮ اﻧﺪازﻩ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ‪ z , ϕ‬اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﻬﺖ ‪ â r‬ﻣﺆﻟﻔﻪ دارد و ﺻﺮﻓﺎً واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ )ﻋﻤﻮﻣﻲ( از ﻣﻨﺒﻊ )ﺑﺎر ﺧﻄﻲ( اﺳﺖ )‪(r‬‬
‫‪v‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ آﺮد آﻪ ﭼﻮن ‪ â r‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ‪ ϕ‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ‪ E‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ‪ ϕ‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﻚ ﺑﺎر ﺻﻔﺤﻪاي ﻣﺴﻄﺢ‪ ،‬ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ و ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻲ‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ‪. ρ s‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ ﺻﻔﺤﻪ را ﻣﺤﺪود را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ‪) x=٠‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ (yz‬ﻗﺮار ﻣﻲدهﻴﻢ‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫ﭼﻮن در دو ﺟﻬﺖ ‪ z , y‬ﻧﺎﻣﺤﺪود ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ‪ E‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﻬﺖ ‪ x‬ﻣﺆﻟﻔﻪ دارد‪.‬‬

‫‪٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫‪x‬‬
‫‪v‬‬
‫ﺳﺎدﻩﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ E‬ﻧﻘﻄﻪ ‪ P 0‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻘﻄﻪاي روي ﻣﺤﻮر ‪x‬هﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪r r‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪+ ∞ + ∞ P R − R ′ dz ′dy ′‬‬
‫‪ E = ∫ ∫ s‬و ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ از‬ ‫روش اول‪ :‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻓﺮﻣﻮل آﻠﻲ ‪r r 3‬‬
‫∞‪−∞ −‬‬
‫‪4πε 0 R − R ′‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺑﺎر ‪ ρ s dz ′dy ′‬و اداﻣﻪ آﺎر‬
‫روش دوم‪ :‬ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ )ﺑﺎر ﺧﻄﻲ ﻧﺎﻣﺤﺪود(‬
‫‪ρl‬‬ ‫‪ρ dy ′‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫= ‪dE p‬‬ ‫‪= s‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dE = dE x + dE y‬‬
‫‪2πε 0 D 2λε 0 D‬‬
‫‪ρ dy ′‬‬
‫‪dE x = s‬‬ ‫‪cos α ≡ dE‬‬ ‫ﺑﺪﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺎر ﺧﻄﻲ ﻧﺎ ﻣﺤﺪود ‪ dEy=٠‬ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‬
‫‪2πε 0 D‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ‪ cos α‬و ‪ D‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﭘﺎرﻣﺘﺮهﺎي اﺻﻠﻲ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻠﺚ ‪( OPA‬‬
‫‪D = x + y′‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪x‬‬
‫= ‪cos α‬‬
‫‪x 2 + y′2‬‬
‫‪xPs dy′‬‬
‫= ‪dE‬‬
‫) ‪2πε 0 (x 2 + y′2‬‬
‫∞‪+‬‬
‫∞‪+‬‬ ‫‪xρ s dy ′‬‬ ‫‪ρ‬‬ ‫⎤ ‪y′‬‬ ‫‪ρ‬‬
‫∫=‪E‬‬ ‫‪= s tan −1 ⎥ = s‬‬
‫(‬
‫‪− ∞ 2πε x 2 + y ′ 2‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‬
‫‪2πε 0‬‬ ‫‪x ⎦ −∞ 2ε 0‬‬
‫‪v ρ‬‬
‫‪E = s aˆ x‬‬ ‫‪x>0‬‬
‫‪2ε 0‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪ρ‬‬
‫‪E = − s aˆ x‬‬ ‫‪x<0‬‬
‫‪2ε 0‬‬
‫آﻪ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﻘﻄﻪاي آﻪ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ‪ :‬ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻮدن اﺑﻌﺎد ﺑﺎر ﺻﻔﺤﻪاي‬

‫‪٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻓﻠﻮي ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ و ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎوس‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﺘﮕﺮال ﺳﻄﺤﻲ روي ﺳﻄﺢ ﺑﺴﺘﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻧﺘﮕﺮال زﻳﺮ ﻓﻠﻮي ﻣﻴﺪان‬
‫اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ از ﺳﻄﺢ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲآﻨﺪ‬
‫‪v r‬‬
‫‪∫ .ds‬‬
‫‪E‬‬
‫‪s‬‬
‫‪v‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﺳﻄﺢ آﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ )ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ( آﻪ ﻣﻴﺪان ‪ E‬را ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد اﻳﻦ‬
‫اﻧﺘﮕﺮال ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎر آﻞ ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪﻩ در ﺣﺠﻤﻲ آﻪ ﺳﻄﺢ ‪ s‬ﺁﻧﺮا اﺣﺎﻃﻪ آﺮدﻩ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪v v 1‬‬
‫‪∫ .ds = Qtotal‬‬
‫‪E‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪ε0‬‬
‫ﺑﻌﺒﺎرﺗﻲ‪:‬‬

‫‪Qtotal = ∫ ρdv ′‬‬

‫‪V‬‬

‫‪1‬‬
‫‪∫ E .ds = ε ∫ ρdv′‬‬
‫‪s‬‬
‫‪0‬‬
‫‪v‬‬
‫و ﻳﺎ‬

‫راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎوس و ﺳﻄﺢ ‪ ،s‬ﺳﻄﺢ ﮔﺎوﺳﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺷﻜﻞ‬
‫ﺳﻄﺢ ‪ s‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﻘﻄﻪاي واﻗﻊ در ﻣﺮآﺰ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﮔﺎوﺳﻲ آﺮوي‪:‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪2π π‬‬ ‫‪q‬‬
‫∫ ∫ = ‪∫ E.ds‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4πε 0 R 2‬‬
‫‪aˆ R .aˆ R R 2 sin θdθdϕ‬‬

‫‪q‬‬
‫=‬
‫‪ε0‬‬
‫اﺻﻞ ﻣﻬﻢ‪ :‬ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎوس ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺳﻄﺤﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮد آﻪ ‪E‬‬
‫روي ﺁن ﺳﻄﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ρ l c‬روي ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎ ﻗﺮار دارد ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺷﺪت‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺎر ﺧﻄﻲ ﺑﻄﻮل ﻧﺎ ﻣﺤﺪود و ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ‬
‫‪m‬‬
‫ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ در هﺮ ﻧﻘﻄﻪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻄﺢ ﮔﺎوﺳﻲ‪ :‬اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ L‬و ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ r‬و ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎ‬

‫‪v v‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪∫ E.ds = ε ∫ ρdv′‬‬
‫‪s‬‬
‫‪0‬‬
‫‪v‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬

‫∫‬‫‪s‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪.‬‬‫‪d‬‬‫‪s‬‬ ‫=‬ ‫∫‬ ‫‪E‬‬ ‫‪.‬‬‫‪d‬‬‫‪s‬‬‫‪1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫∫‬ ‫‪E‬‬ ‫‪.‬‬‫‪d‬‬‫‪s‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪∫ .ds3‬‬
‫‪E‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺎﻻ ‪ v‬ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﻲ ‪v r‬‬ ‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﺎﺋﻴﻦ‬

‫‪∫ E.ds = E ∫ ds1 = E 2πrL‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﻲ‬

‫‪٦‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﻘﺪار ‪E‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪) r‬روي ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﻲ( از ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻘﺪاري ﺛﺎﺑﺖ و در ﺟﻬﺖ ‪ â r‬اﺳﺖ )ﻋﻤﻮد‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﻨﺒﻊ( و ‪ds = ds r‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∫ E.ds2 = ∫ Eaˆ r .ds z = 0‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺎﻻ‬

‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬

‫‪∫ .ds3 = ∫ Eaˆ r .(− ds z ) = 0‬‬
‫‪E‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﺎﺋﻴﻦ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫‪v‬‬
‫‪∫ E.ds = E 2πrL‬‬
‫‪s‬‬
‫‪L‬‬

‫‪∫ ρdv′ ≡ ∫ ρ l dl ′ = ∫ L ρ l dz ′ = ρ L L‬‬ ‫اﻣﺎ‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪ρl‬‬
‫= ‪E 2πrL‬‬ ‫= ‪(ρ l L ) ⇒ E‬‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪:‬‬
‫‪ε0‬‬ ‫‪2πrε 0‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪ρl‬‬
‫= ) ‪E ( x, y , z‬‬ ‫‪aˆ r‬‬
‫‪2πε 0 r‬‬
‫آﻪ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺟﻮاب ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ آﻪ از روش آﻠﻲ ﺣﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺳﻄﺤﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ‪ρ s c 2‬‬
‫‪m‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻄﺢ ﮔﺎوﺳﻲ‪ :‬هﺮ ﺷﻜﻞ ﻓﻀﺎﺋﻲ آﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎردار ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎردار ﻋﻤﻮد ﺑﺎﺷﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻚ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻜﻌﺐ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬
‫ﺑﻄﻮل ‪ ،L‬ﻣﺤﻮر اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻣﺤﻮر ‪x‬هﺎ و ﺳﻄﺢ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺁن ‪ A‬ﻓﺮض ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪v v 1‬‬
‫= ‪∫ E.ds‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪ε0‬‬ ‫‪∫ ρdv‬‬
‫‪v‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬

‫‪∫ E.ds = ∫ E.ds1 + ∫ E.ds 2 + ∫ E.ds3‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ روﺑﺮو‬
‫‪v‬‬ ‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﺸﺖ ‪v v‬‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻲ‬

‫روﺑﺮو ∫‬
‫‪E.ds = ∫ E x .ds x = E ∫ ds x = E x = L × A‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‪x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪.ds‬ﭘﺸﺖ‪∫ E‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪= ∫ − E x .(− ds x ) = E ∫ ds x = E‬‬ ‫‪×A‬‬
‫‪L‬‬
‫=‪x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪v v‬‬
‫ﺟﺎﻥﺒﻲ ∫‬
‫‪E.ds‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪v‬‬
‫‪∫ E.ds = EA + EA = 2EA‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
------------ -----------------
Qtotal = ∫ ρ s ds ′ = ρ s A :‫اﻣﺎ‬
ρs A ρ v ρ
2 EA = ⇒E= s , E = s aˆ x :‫ﭘﺲ‬
ε0 2ε 0 2ε 0
ρ0 R 2 c
‫ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺷﺪت‬ρ = ‫ ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ‬a ‫ در ﻓﻀﺎي ﺁزاد ﺑﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي ﺗﺎ ﺷﻌﺎع‬:‫ﻣﺜﺎل‬
a2 m3
.‫ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ در هﺮ ﻧﻘﻄﻪ را ﺣﺴﺎب آﻨﻴﺪ‬
v v 1
∫
s
E.ds =
ε 0 ∫v
ρdv ′

R ‫ آﺮﻩ ﺑﻪ ﻣﺮآﺰ ﻣﺒﺪأ و ﺑﻪ ﺷﻌﺎع‬:‫ﺳﻄﺢ ﮔﺎوﺳﻲ‬

I: R<a
II : R>a
v
∫ s1
E1 .ds1 = E1 ∫ ds R = E1 4πR 2
s1
:R<a ‫ﺑﺮاي‬
2π π ρ 0 R′ 2
Q = ∫ ρdv ′ = ∫ ∫∫
R
R ′ 2 sin θ ′dR ′dθ ′dϕ ′
0 0 0 a2
ρ0 R5
Q= 4π
5a 2
ρ0 R5
E 4πR 2 = 4π :‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
5ε 0 a 2
ρ0 R3
E= aˆ R
5ε 0 a 2
:R>a ‫ﺑﺮاي‬
v
∫
s2
E 2 .ds = E 2 ∫ ds R = E 2 4πR 2
2
s2

2π π a ρ 0 R′2
Q = ∫ ρdv ′ = ∫ ∫∫ 2
R ′ 2 sin θ ′dR ′dθ ′dϕ ′
0 0 0 a
4πρ 0 a 3
=
5
: ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
4πρ 0 a 3
E 4πR 2 =
5ε 0
ρ0a3
E= aˆ R
5ε 0 R 2

٨
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫ﺷﻜﻞ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎوس )ﻣﻌﺎدﻟﻪ اول ﻣﺎآﺴﻮل(‬

‫‪v v 1‬‬
‫= ‪∫ .ds‬‬
‫‪s‬‬
‫‪E‬‬
‫‪ε 0 ∫v‬‬
‫‪ρ dv ′‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻗﻀﻴﻪ ﮔﺎوس‬

‫‪v‬‬ ‫‪1‬‬
‫∫‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇.Edv ′ = ∫ ρdv ′‬‬
‫‪ε0‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪ρ‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪ρ‬‬
‫∫‬ ‫∇‬‫‪.‬‬‫‪E‬‬ ‫‪d‬‬‫‪v‬‬ ‫‪′‬‬ ‫=‬ ‫∫‬ ‫‪d‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ε0‬‬
‫‪′‬‬ ‫⇒‬ ‫‪∫ dv′ − ∫ dv′ = 0‬‬
‫∇‬‫‪.‬‬‫‪E‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪ε0‬‬
‫⎞‪⎛ v ρ‬‬ ‫‪v ρ‬‬ ‫‪v ρ‬‬
‫⎝⎜ ‪∫v‬‬
‫⎜‬ ‫∇‬‫‪.‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪−‬‬ ‫⎟‬
‫⎠⎟ ‪ε 0‬‬
‫‪d‬‬‫‪v‬‬ ‫‪′‬‬ ‫=‬ ‫‪0‬‬ ‫⇒‬ ‫∇‬‫‪.‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪ε0‬‬
‫=‬ ‫‪0‬‬ ‫⇒‬ ‫∇‬‫‪.‬‬ ‫‪E‬‬ ‫=‬
‫‪ε0‬‬
‫‪v‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬ﭼﻮن دﻳﻮرژاﻧﺲ ﺑﺎ ﻓﻠﻮي ﺧﺮوﺟﻲ از واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ‪ ∇.E‬ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﺷﻮد ﻳﻌﻨﻲ ‪ ρ‬ﻣﺜﺒﺖ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ از روي ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﺧﻄﻮط روي ﺑﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﺧﺘﻢ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪v‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي آﻪ در ﻓﻀﺎي ﺁزاد ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﺷﺪت ‪ E‬اﻳﺠﺎد ﻣﻲآﻨﺪ را ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﺁورﻳﺪ‪:‬‬
‫⎧‬ ‫‪ρ0‬‬
‫ˆ‪− a‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪0≤R≤b‬‬
‫‪v ⎪⎪ R 3ε 0‬‬
‫⎨=‪E‬‬
‫‪⎪− aˆ R ρ 0 b‬‬
‫‪3‬‬
‫‪R>b‬‬
‫⎪⎩‬ ‫‪3ε 0 R 2‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇.E = ρ ⇒ ρ = ε 0 ∇. E‬‬
‫‪ε0‬‬
‫⎡‬ ‫⎤ ‪ρ0‬‬ ‫⎤⎞ ‪1 d ⎡ 2 ⎛ ρ 0‬‬
‫‪0≤R≤b‬‬ ‫⇒‬ ‫‪ρ = ε 0 ∇. ⎢− aˆ R‬‬ ‫‪R⎥ = ε 0 × 2‬‬ ‫‪⎢R ⎜ −‬‬ ‫‪R ⎟⎥ = − ρ 0‬‬
‫⎣‬ ‫⎦ ‪3ε 0‬‬ ‫⎦⎠⎟ ‪R dR ⎣ ⎜⎝ 3ε 0‬‬
‫⎡‬ ‫⎤ ‪ρ 0b 3‬‬ ‫⎤⎞ ‪1 d ⎡ 2 ⎛ ρ 0 b 3‬‬
‫‪R>b‬‬ ‫⇒‬ ‫‪ρ = ε 0 ∇. ⎢− aˆ R‬‬ ‫⎥‬ ‫=‬ ‫‪ε‬‬ ‫×‬ ‫⎜ ‪⎢R‬‬ ‫‪⎟⎥ = 0‬‬
‫⎦⎥⎠⎟ ‪R 2 dR ⎢⎣ ⎜⎝ 3ε 0 R 3‬‬
‫‪0‬‬
‫⎣‬ ‫⎦ ‪3ε 0 R 2‬‬

‫‪٩‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ‪Electric potential‬‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ آﻪ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي وارد ﺑﺮ ﻳﻚ ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ آﻪ در ﺁن ﻣﻴﺪان ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد راﺑﻄﻪ دارد ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي ﺁﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ از‬
‫ﻧﻘﻄﻪاي ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ دﻳﮕﺮ ﺣﺮآﺖ آﻨﺪ راﺑﻄﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﺑﺎر ﻧﻘﻄﻪاي ‪ q‬را آﻪ در ﻧﻘﻄﻪ ‪ R ′‬واﻗﻊ اﺳﺖ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﻣﻴﺪان در هﻤﻪ ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﻣﻲآﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﺮآﺖ دادن ﻳﻚ ﺑﺎر ‪ qt‬از ﻧﻘﻄﻪ ‪ R1‬ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪R2‬‬
‫روي ﻣﺴﻴﺮ ‪ c‬را ﻣﻲﺧﻮاهﻴﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪v v‬‬
‫)‪qqt (R − R ′‬‬
‫= ‪Fqt‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪4πε 0 R − R ′ 3‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ F = − Fqt‬ﻧﻴﺮوي ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﺮآﺖ ‪qt‬‬
‫‪v‬‬
‫) ‪R2 − qq (R − R ′‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪R2‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫∫= ‪W‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪F .dl = ∫v‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪.dl‬‬
‫‪R1 4πε‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0 R − R′‬‬
‫‪R1‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬

‫‪(R − R′).dl‬‬ ‫‪= R − R ′ dl cos α‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪d R − R′‬‬
‫= ‪cos α‬‬
‫‪dl‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪qqt‬‬ ‫‪R2‬‬
‫‪v v‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪R − R′ d R − R ′‬‬ ‫‪− qqt‬‬ ‫(‬‫‪v v‬‬
‫‪R2 d R − R ′‬‬ ‫)‬
‫‪W =−‬‬
‫‪4πε 0‬‬ ‫∫‬‫‪R1‬‬ ‫‪v v 3‬‬
‫‪R − R′‬‬
‫=‬
‫‪4πε 0‬‬ ‫∫‬
‫‪R1‬‬
‫‪R − R′‬‬
‫‪2‬‬

‫⎡‬ ‫‪q‬‬ ‫‪q‬‬ ‫⎤‬

‫⎢ ‪W = qt‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪−‬‬ ‫⎥‬
‫⎦⎥ ‪⎢⎣ 4πε 0 R2 − R ′ 4πε 0 R1 − R ′‬‬

‫ﭘﺲ ‪ W‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ‪ c‬ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻘﺎط اﺑﺘﺪاﺋﻲ و اﻧﺘﻬﺎﺋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫[‬
‫‪v‬‬ ‫‪r‬‬
‫]) (‬
‫‪W = qt v (R2 ) − v R1 = q t ∆V‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎن ‪ qt‬از ﻧﻘﻄﻪ اي ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‬
‫دو ﻧﻘﻄﻪ ﻓﻮق در ﺑﺎر ‪ qt‬ﻣﺴﺎوﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪q‬‬
‫= )‪V ( R‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪4πε o R − R ′‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ J‬ﻳﺎ ‪Volt‬‬ ‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻧﻘﻄﻪ ‪ R‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ‪ q‬در ﻧﻘﻄﻪ ‪ R ′‬واﺣﺪ‬
‫‪C‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪q‬‬
‫∑ = )‪V ( R‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫ﺑﺮاي ‪ N‬ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻧﻘﻄﻪ اي‬
‫‪i =1‬‬ ‫‪4πε o R − R ′‬‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪ρ ( R ′)dv ′‬‬
‫∫ = )‪V ( R‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫‪v‬‬
‫‪4πε o R − R ′‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎر ﻧﻘﻄﻪ اي ‪ 10 −7‬آﻮﻟﻤﺒﻲ در )‪٣‬و‪٢‬و‪ (١‬واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ را در هﺮ ﻧﻘﻄﻪ در‬

‫‪v‬‬ ‫ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁورﻳﺪ‪.‬‬

‫‪v‬‬
‫‪R = aˆ x x + aˆ y y + a z z‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪R = aˆ x + aˆ y 2 + a z 3‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪R − R ′ = ( x − 1) 2 + ( y − 2) 2 + ( z − 3) 2‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪900‬‬
‫= ) ‪V ( R ) = V ( x, y , z‬‬ ‫= ‪v‬‬
‫‪4πε o R − R ′‬‬ ‫‪( x − 1) + ( y − 2) 2 + ( z − 3) 2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ 10 −7 R c‬از ﻣﺒﺪاء ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﺎ ﺷﻌﺎع ‪ ١‬ﻣﺘﺮ ﻗﺮار دارد ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ را‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻲ‬
‫‪m3‬‬

‫‪v‬‬ ‫در ﻣﺮآﺰ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁورﻳﺪ‪.‬‬

‫‪R=0‬‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ρ ( R ′)dv ′‬‬
‫‪R ′ = aˆ R R ′‬‬ ‫= ‪V‬‬
‫‪4πε o‬‬ ‫∫‬ ‫‪v v‬‬
‫‪R − R′‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪R − R′ = R′‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪10 −7 R ′‬‬
‫= )‪V (0,0,0‬‬
‫‪4πε o‬‬ ‫∫‬ ‫‪0‬‬ ‫‪R′‬‬
‫‪4πR ′ 2 dR ′ = 1200π‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪ -‬دﻳﺪﮔﺎهﻲ دﻳﮕﺮ‬

‫‪v v‬‬ ‫)‪q (R − R ′‬‬
‫= ) ‪E (R‬‬ ‫‪v r 3‬‬
‫‪4πε 0 R − R ′‬‬
‫‪v‬‬
‫= ) ‪V (R‬‬
‫‪q‬‬
‫‪4πε 0 R − R ′‬‬

‫⎟⎞ ‪d ⎛⎜ 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫⎞‪d ⎛1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪v v =−‬‬ ‫‪≡ ⎜ ⎟=− 2‬‬
‫⎜‬
‫‪dR R − R ′‬‬ ‫⎟‬ ‫‪R − R′‬‬
‫‪2‬‬
‫⎠ ‪dx ⎝ x‬‬ ‫‪x‬‬
‫⎝‬ ‫⎠‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬
‫) ‪E (R ) = −∇V (R‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪v‬‬
‫*ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺎ آﻨﻮن ﺳﻪ روش ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ E‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪ρ (R ′)dv ′‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫= ) ‪E (R‬‬ ‫(‬ ‫)‪′‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4πε 0 ∫v R − R ′‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪ – ١‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻓﺮﻣﻮل آﻠﻲ )ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺎﻧﻮن آﻮﻟﻤﺐ(‬

‫‪v‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪∫ .ds = ∫ ρdv′‬‬
‫‪s‬‬
‫‪E‬‬
‫‪ε0‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ – ٢‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎوس‬

‫‪v‬‬ ‫‪ρdv ′‬‬ ‫‪v‬‬

‫= ) ‪V (R‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4πε 0 ∫ R − R ′‬‬
‫‪ – ٣‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از راﺑﻄﻪ ‪ E = −∇V‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ V‬از راﺑﻄﻪ‬

‫‪١١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪P2 v v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪V (P2 ) − V (P1 ) = − ∫ E.dl‬‬ ‫‪ -‬ﺷﻜﻞ اﻧﺘﮕﺮاﻟﻲ راﺑﻄﻪ ‪ E = −∇V‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪:‬‬
‫‪P1‬‬

‫‪-‬ﻗﺎﻧﻮن )ﻣﻌﺎدﻟﻪ( دوم ﻣﺎآﺴﻮل در ﻣﻴﺪان ﺳﺎآﻦ‬

‫‪∇ × (− ∇V ) = −∇ × (∇V ) = 0‬‬ ‫ﭼﻮن‪:‬‬
‫‪v‬‬
‫‪∇× E = 0‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪:‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∫ ∇ × E.ds = ∫ E.dl = 0‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪c‬‬
‫و ﺷﻜﻞ اﻧﺘﮕﺮاﻟﻲ ﺁن‪:‬‬

‫ﺑﻌﺒﺎرﺗﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ در ﻳﻚ ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺳﺎآﻦ در ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﮔﺮدش ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫)ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع و اﺗﻤﺎم اﻧﺘﮕﺮالﮔﻴﺮي ﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ( هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻧﺮژي از ﻣﻴﺪان آﺴﺐ و هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻣﻴﺪان دادﻩ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺮژي ذﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﻓﻮق را آﻨﺰرواﺗﻴﻮ‬
‫)‪ (Conservation‬ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺴﺘﺎر ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﺮل و دﻳﻮرژاﻧﺲ ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺳﺎآﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﻃﺒﻖ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ هﻠﻤﻬﻮﻟﺘﺲ آﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺎر ﺧﻄﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ L‬ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎ ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ‪ ρ l‬در دﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ و ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻧﻘﺎط ﻣﺴﺘﻘﺮ در اﻣﺘﺪاد‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎر ﺧﻄﻲ‪:‬‬

‫‪r=0‬‬
‫‪Pϕ = 0‬‬
‫‪z=z‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R = zaˆ z‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R ′ = z ′aˆ z‬‬
‫)‪R − R ′ = ( z − z ′‬‬ ‫‪z>L‬‬
‫‪2‬‬
‫‪dl ′ = dz ′‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪ρ l dz ′‬‬
‫= ) ‪V (R‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪L‬‬

‫)‪∫ ( z − z ′‬‬ ‫⇒‬

‫‪2‬‬

‫‪4πε 0‬‬ ‫‪−L‬‬

‫‪2‬‬
‫‪L‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪ρ‬‬ ‫‪⎤ 2‬‬
‫⎥)‪V (R ) = − l ln( z − z ′‬‬
‫‪4πε 0‬‬ ‫‪⎦ −L‬‬ ‫‪2‬‬

‫=‪V‬‬
‫‪ρl‬‬ ‫⎤ ‪⎡z + L‬‬
‫⎢ ‪ln‬‬ ‫⎥‪2‬‬
‫) (‬
‫‪z >L‬‬
‫‪4πε 0 ⎢ z −‬‬
‫⎣‬
‫‪L‬‬ ‫⎥‬ ‫⎦) ‪( 2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪dv‬‬ ‫‪ρl L‬‬

‫‪E = −∇V = − aˆ z‬‬ ‫‪= aˆ z‬‬ ‫‪z>L‬‬
‫‪dz‬‬ ‫⎤ ‪4πε 0 ⎡ z 2 − L‬‬
‫⎣⎢‬
‫‪2‬‬
‫) (‬
‫⎦⎥ ‪2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮ روي ﻣﺤﻮر ﻳﻚ دﻳﺴﻚ داﻳﺮﻩاي ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ‪b‬‬
‫آﻪ ﺑﺎر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ ‪ ρ s‬روي ﺁن ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪v‬‬
‫‪R = zaˆ z‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R ′ = r ′aˆ r‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R − R′ = z 2 + r ′2‬‬
‫‪ds ′ = r ′dr ′dϕ ′‬‬
‫‪ρ s ds ′‬‬ ‫‪ρ‬‬
‫)(‬ ‫‪r ′dr ′dϕ ′‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2π‬‬ ‫‪b‬‬
‫= ‪V R‬‬ ‫∫‬ ‫‪r‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪= s‬‬
‫‪4πε 0 s R − R ′ 4πε 0‬‬ ‫∫ ∫‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪z 2 + r′2‬‬
‫‪b‬‬
‫‪ρ‬‬ ‫⎤‬ ‫‪ρ‬‬
‫⎤ ‪V (R ′) = s 2π z 2 + r ′ 2 ⎥ = s ⎡(z 2 + b 2 ) 2 − z‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪4πε 0‬‬ ‫⎣⎢ ‪⎦ 0 2ε 0‬‬ ‫⎥⎦‬

‫‪ρ‬‬
‫⎤ ‪aˆ z s ⎡1 − z (z 2 + b 2 ) 2‬‬
‫⎧‬ ‫‪−1‬‬
‫⎪‬ ‫‪z>0‬‬
‫‪v‬‬ ‫⎣⎢ ‪dv ⎪ 2ε 0‬‬ ‫⎦⎥‬
‫‪E = −∇V = −aˆ z‬‬ ‫⎨=‬
‫‪ρ‬‬ ‫⎡ ‪s‬‬
‫⎤ ‪1 + z (z 2 + b 2 ) 2‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪1‬‬
‫ˆ‪dz ⎪− a‬‬ ‫‪z<0‬‬
‫⎩⎪‬
‫‪z‬‬
‫‪2ε 0‬‬ ‫⎢‬
‫⎣‬ ‫⎦⎥‬

‫ﺣﻀﻮر هﺎديهﺎ در ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺳﺎآﻦ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻳﻚ ﺟﺴﻢ هﺎدي را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ هﻴﭻ اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻠﻲ ﺑﻴﻦ آﻠﻴﻪ‬
‫‪v‬‬
‫ﻧﻘﺎط ﺁن وﺟﻮد ﻧﺪارد و هﺎدي در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺮار دارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ‪E = −∇V‬‬
‫ﺷﺪت ﻣﻴﺪان در ﺟﺴﻢ هﺎدي ﺻﻔﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از ﻃﺮﻓﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺟﺴﻢ هﺎدي ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻏﻴﺮ ﺻﻔﺮي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﺪان ﺳﺒﺐ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﺮو ﺑﻪ ﺑﺎرهﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ )اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ( ﻣﻮﺟﻮد در هﺎدي آﺮدﻩ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺠﻤﻊ‬
‫ﺑﺎرهﺎي هﻢﻧﺎم ﻣﻨﻔﻲ در ﻳﻚ ﻃﺮف و ﺑﺎرهﺎي ﻣﺜﺒﺖ در ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺷﺪﻩ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼف‬
‫‪v‬‬
‫ﭘﻨﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻣﻜﺎن از هﺎدي ﻣﻲﮔﺮدد آﻪ ﺧﻼف واﻗﻊ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ E‬در داﺧﻞ اﺟﺴﺎم‬
‫هﺎدي ﺻﻔﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻳﻚ هﺎدي در ﻳﻚ ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺎرهﺎي ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫داﺧﻞ هﺎدي ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ اﻳﻦ هﺎدي ﺧﻨﺜﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎرهﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد آﻪ‬
‫ﻣﻴﺪان ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ از اﻳﻦ ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲﺁورﻧﺪ آﻪ دﻗﻴﻘﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻴﺪان ﺧﺎرﺟﻲ اﻣﺎ‬
‫‪v‬‬
‫در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﺁن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي آﻪ ‪ E‬آﻞ در داﺧﻞ هﺎدي ﺻﻔﺮ ﺷﻮد ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺎرهﺎ ﺑﺮ روي‬
‫ﺳﻄﻮح هﺎدي ﺑﻄﺮﻳﻘﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺪان در ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻄﻮح ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﭼﻪ‬
‫در ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت اﻳﺠﺎد ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻣﻤﺎﺳﻲ آﺮدﻩ و هﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ وﺟﻮد ﻣﻴﺪان ﻏﻴﺮ ﺻﻔﺮ در‬
‫هﺎدي )ﺳﻄﺢ هﺎدي( ﻣﻲﺷﻮد آﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪١٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫دو ﻗﻄﺒﻲ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ‪Electric Dipole‬‬

‫ﺗﺮآﻴﺒﻲ از دو ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻣﺴﺎوي و ﻏﻴﺮ هﻤﻨﺎم آﻪ ﺑﻔﺎﺻﻠﻪ ﻣﺸﺨﺼﻲ از هﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ :‬دو ﺑﺎر ‪ +Q‬و ‪ -Q‬ﺑﻔﺎﺻﻠﻪ ‪d‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻳﻚ دو ﻗﻄﺒﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﻚ دو ﻗﻄﺒﻲ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ در ﻧﺎﺣﻴﻪ دور )‪ (Far zone‬را ﺑﺪﺳﺖ‬
‫‪v‬‬
‫ﻣﻲﺁورﻳﻢ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از راﺑﻄﻪ ‪ E = −∇V‬ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺁن )‪ (Far Field‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺧﻮاهﻴﻢ آﺮد‪.‬‬

‫ﻳﻚ دو ﻗﻄﺒﻲ واﻗﻊ در ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫‪R‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻧﻘﻄﻪاي آﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪A θ‬‬
‫‪ϕ‬‬
‫‪v‬‬
‫= ) ‪V (R‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪qi‬‬
‫‪4πε 0‬‬
‫‪∑ R−R‬‬
‫‪i =1‬‬ ‫‪i‬‬

‫‪v‬‬ ‫⎤‪1 ⎡+ Q − Q‬‬

‫= ) ‪V (R‬‬ ‫⎢‬ ‫‪+‬‬ ‫⎥‬
‫‪4πε 0 ⎣ R1‬‬ ‫⎦ ‪R2‬‬
‫‪d2‬‬
‫‪R1 , R2 , R >> d‬‬ ‫⇒‬ ‫‪→0‬‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﻪ دور‬
‫‪R2‬‬
‫‪R1 ≈ R − OH‬‬
‫‪d‬‬
‫= ‪OH‬‬ ‫‪cos θ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪١٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
------------ -----------------
d
R1 ≈ R − cos θ
2
d
R2 ≈ R + cos θ
2
⎡ ⎤
Q ⎡ 1 − 1⎤ Q ⎢ 1 1 ⎥
V= ⎢ + ⎥≈ ⎢ − ⎥ :‫هﻤﭽﻨﻴﻦ‬
4πε 0 ⎣ R1 R2 ⎦ 4πε 0 ⎢ d d
R − cos θ R + cos θ ⎥
⎣⎢ 2 2 ⎦⎥
⎡ d d ⎤
⎢ R + cos θ − R + cos θ ⎥
Q 2 2 Qd cos θ
V = ⎢ ⎥=
4πε o ⎢ d 2
⎥ 2⎡ d2 ⎤
R2 − cos 2 θ 4πε R ⎢1 − cos 2 θ ⎥
⎢⎣ 4 ⎥
⎦ 0 2
⎣ 4R ⎦
()
r Qd cos θ
V R ≈
4πε 0
r r
‫ از ﺑﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻄﺮف ﺑﺎر‬P ‫ ﺟﻬﺖ ﺑﺮدار‬Electric Dipole moment ‫ ﮔﺸﺘﺎور دو ﺧﻄﻲ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬P
r
( E ‫ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺟﻬﺖ‬
P = Qd , aˆ p = aˆ z

() P cos θ
r + Q0 0
v
V R = ↑p
4πε 0 R 2 −Q0 0

aˆ z .aˆ R = cos θ : ‫از ﻃﺮﻓﻲ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‬

v
v v R
P cos θ = Paˆ z .aˆ R = P.aˆ R = P. :‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
R
v v
v
V (R ) =
P.R
:‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
4πε 0 R 3
r
‫ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ در ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬R ′ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دو ﻗﻄﺒﻲ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬

v v v
v P.(R − R ′)
V (R ) = v v 3
4πε 0 R − R ′

‫ ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻳﻚ دو ﻗﻄﺒﻲ‬-

v ⎛ dV 1 dV ⎞
E = −∇V = −⎜ aˆ R + aˆθ ⎟
⎝ dR R dθ ⎠
v v P cos θ P sin θ
E (R ) = aˆ R + aˆθ
2πε 0 R 3
4λε 0 R 3

v v ‫و ﻳﺎ‬
v v P.aˆ R P.aˆθ
E (R ) = aˆ R − aˆθ
2πε 0 R 3 4πε 0 R 3

١٥
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺣﻀﻮر ﻋﺎﻳﻖهﺎ در ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺳﺎآﻦ و ﭘﻼرﻳﺰاﺳﻴﻮن‬
‫در اﺛﺮ اﻋﻤﺎل ﻳﻚ ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﻪ اﺗﻢ ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻳﻚ ﺟﺴﻢ ﻋﺎﻳﻖ‪ ،‬ﻣﺮآﺰ ﺑﺎرهﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﺮآﺰ‬
‫ﺑﺎرهﺎي ﻣﻨﻔﻲ آﻪ ﻗﺒﻞ از ﺁن ﺑﺮ روي هﻢ ﻗﺮار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻮق ﺧﻨﺜﻲ اﺳﺖ ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ دو ﻗﻄﺒﻲ ﻧﻤﻮد ﺧﻮاهﺪ آﺮد‬
‫‪) +Q‬آﻞ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ( و ‪) –Q‬آﻞ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﻲ( آﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ d‬از هﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫ﺷﺪت ‪ E‬ﺑﻪ اﻧﺪازﻩاي ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺑﺎرهﺎي ﻣﻨﻔﻲ آﻪ در ﻗﻴﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر هﺴﺘﻨﺪ از ﺁن رهﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫دو ﻧﻴﺮو ﺑﺮ هﺴﺘﻪ )‪ (+Q‬وارد ﻣﻲﺷﻮد ‪ F−Q‬ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺎرهﺎي ﻣﻨﻔﻲ )‪ (-Q‬و ‪ FE‬ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻴﺪان‬
‫‪v‬‬
‫‪ E‬آﻪ ﭼﻮن هﺴﺘﻪ در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﻴﺮوهﺎي ﻓﻮق ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪F−Q + FE = 0‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪F−Q = FE‬‬ ‫‪⇒ Qd = ε 0 XeE‬‬ ‫⇒‬ ‫‪P = ε 0 XeE‬‬

‫‪ Xe‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي ﻳﺎ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺎﻳﻖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﻲﺷﻮد‪(Susceptibility) .‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﻋﺎﻳﻖ آﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي اﺗﻢ ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺁن ﻋﺎﻳﻖ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ آﻪ در ﻳﻚ ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻗﻄﺐﺑﻨﺪي و ﻳﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﭘﻼرﻳﺰاﺳﻴﻮن‬
‫اﺗﻔﺎق و ﻳﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﻲ ﻧﻈﻢ ﺧﺎﺻﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻤﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﻋﺎﻳﻖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲﺁﻳﺪ آﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻤﺎن‬
‫دو ﻗﻄﺒﻲ در ﺁن ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪.‬‬

‫‪v‬‬
‫ﭼﻮن ‪ E‬ﺁﻧﭽﻨﺎن زﻳﺎد ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ از ﻗﻴﺪ هﺴﺘﻪ ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ )‪(deform‬‬ ‫‪-‬‬
‫در ﻋﺎﻳﻖ رخ ﻧﺨﻮاهﺪ داد و ﺑﺎرهﺎ ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺁﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﺎرهﺎي ﻣﻘﻴﺪ ‪ Bound charge‬ﻳﺎ ﺑﺎرهﺎي ﭘﻼرﻳﺰﻩ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﻄﺐﺑﻨﺪي ﺑﺎرهﺎي ﻣﻘﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻣﻲﺷﻮد در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ‪ P‬ﻳﺎ ‪ E‬آﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﺒﺐ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان آﻞ از ﻣﻘﺪار اوﻟﻴﻪ آﺎهﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫‪P+‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪↑ − ↓ EP ↑ E‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪Etotal = E p + E‬‬
‫‪Etotal = E − E P < E‬‬
‫و اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻋﻤﺪﻩ در ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻋﺎﻳﻖهﺎ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﺪانهﺎي ﻗﻮي )وﻟﺘﺎژ زﻳﺎد( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٦‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
------------ -----------------
‫ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ و ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﻌﻠﺖ ﻋﺎﻳﻖهﺎي ﭘﻼرﻳﺰﻩ‬-
v
P = ‫ﻣﻤﺎن در واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻋﺎﻳﻖ‬

v v v v
v P (R ′)dV ′.(R − R ′)
dV (R ) = v v 3
4πε 0 R − R ′
v v
v P (R ′)(
. R − R ′)
V (R ) = ∫ v v 3 dV ′
V 4πε 0 R − R ′

v ⎧⎪ ⎡ Pv ⎤ v
∇ ′.P ⎫⎪ &
V (R ) =
1
4πε 0 V∫ ⎪ ⎢ R − R ′ ⎥ R − R ′ ⎪
⎨∇ ′.⎢ v v ⎥ − v v ⎬dV
⎩ ⎣ ⎦ ⎭
v v
v P.ds ′ − ∇ ′.P
V (R ) =
1 1
∫ v + ∫
4πε 0 S R − R ′ 4πε 0 V R − R ′
dV ′
v v
v P.nˆds ′ − ∇ ′.P
V (R ) =
1 1
4πε 0 ∫S R − R ′ 4πε 0 V∫ R − R ′
v v + dV ′
v
v Ps ds ′ Pdv ′
V (R ) =
1 1
∫ v v + ∫
4πε 0 S R − R ′ 4πε 0 V R − R ′
:‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻧﺎﺷﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺎرهﺎي ﺣﺠﻤﻲ و ﺳﻄﺤﻲ ﺁزاد‬
v
ρ PS = P.nˆ :‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ﻣﻔﻴﺪ )ﭘﻼرﻳﺰﻩ( ﺳﻄﺤﻲ در ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻳﻖ ﭘﻼرﻳﺰﻩ‬
v
ρ P = −∇. P :‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ﻣﻔﻴﺪ )ﭘﻼرﻳﺰﻩ( ﺣﺠﻤﻲ در ﺣﺠﻢ ﻋﺎﻳﻖ ﭘﻼرﻳﺰﻩ‬
v ρ s + ρ PS ρ + ρP
V (R ) =
1 1
∫ v v ds ′ +
4πε 0 S R − R ′ ∫
4πε 0 V R − R ′
dV ′ :‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬

v v ( ) v v
ρ s + ρ PS (R − R ) (
v v
ρ + ρ P )(R − R ′)
E (R ) =
1 1
4πε 0 ∫S 4πε 0 V∫
v v 3 ds ′ + 3
dV ′
R − R′ R − R′

‫ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻓﻠﻮي ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬

v 1
∫ .ds = (ρ + ρ P )dv ′
ε 0 ∫V
E
S

v ρ + ρP
∇.E =
ε0
v v
∇.(ε 0 E ) = ρ − ∇.P
v
∇.(ε 0 E + P ) = ρ
v v v
D = ε0E + P Electric Flux Density
v v v
∇.D = ρ ‫یﺎ‬ ∫
S
D.ds = Q free = ∫ ρdv ′
V
v v
P = ε 0 XeE ‫اﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ آﻪ‬

١٧
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
------------ -----------------
v v v
⇒ D = ε 0 E + ε 0 XeE
v v v v
D = ε 0 (1 + Xe )E , D = εE
ε = ε 0 (1 + Xe ) Absolute Electric Permitivity ‫ =ﺿﺮﻳﺐ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي ﻣﻄﻠﻖ ﻋﺎﻳﻖ‬ε
ε r = 1 + Xe Re lativeElectricPermitivity ‫ =ﺿﺮﻳﺐ ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮي ﻧﺴﺒﻲ ﻋﺎﻳﻖ‬ε r

Boundary condition ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮزي در ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮك دو ﻣﺤﻴﻂ‬

v v
∫s .ds = Q
D
v v r v v v
∫s D.ds = ∫s1 D.ds1 + ∫s2 D2 .ds2 + ∫‫ﺟﺎﻥﺒﻲ‬
D.ds
v v v v v v v v
∫s1 D1 .ds1 = ∫s1 (D1t + D1n ).ds1 = ∫s1 D1t .ds1 + ∫s1 D1n .ds1 = 0 + D1n (− ∆s ) = − D1n ∆S
v

( )
v v v r v
∫s2 D2 .ds 2 = ∫s2 D2t + D2n .ds 2 = 0 + D2n (∆S ) = D2n ∆S
v v
∫‫ﺟﺎﻥﺒﻲ‬
D .ds = 0
h →0

⇒ ∫ D .ds = D
s
2n ∆s − D1n ∆S

:‫ﭼﻮن ﻋﺎﻳﻖهﺎ آﺎﻣﻞ ﻓﺮض ﺷﺪﻩاﻧﺪ‬

Q = ∫ ρdv ′ = ∫ ρ s ds ′ = ρ s ∆S
V S

(D2 n − D1n )∆S = ρ s ∆S ⇒ D2 n − D1n = ρ s

if ρ s = 0 ⇒ D2 n = D1n
ε 2 E 2 n = ε 1 E1n
v
∇.P = − ρ P ⇒ P1n − P2 n = ρ ps

v
∇× E = 0
v v
∫C .dl = 0
E
v v v v v v v v v v
∫ E.dl = ∫ E1 .dl1 + ∫ E.dl 2 + ∫ E2 .dl3 + ∫ E.dl 4
C (1) (2 ) (3 ) (4 )

١٨
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪v‬‬
‫‪∇× E = 0‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫CE.dl = 0‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∫ E.dl = ∫ E1 .dl1 + ∫ E.dl 2 + ∫ E2 .dl3 + ∫ E.dl 4‬‬
‫‪C‬‬ ‫)‪(1‬‬ ‫) ‪(2‬‬ ‫) ‪(3‬‬ ‫) ‪(4‬‬
‫‪= E1t ∆L + 0 + E 2t (− ∆L ) + 0 = (E1t − E 2t )∆L = 0‬‬
‫‪E1t = E 2t‬‬
‫‪D1t‬‬ ‫‪D2 t‬‬
‫=‬
‫‪ε1‬‬ ‫‪ε2‬‬
‫‪v v v‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﻴﻂهﺎ هﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻜﻪ در هﺎدي ‪ P, D, E‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﺜﻼً ﻣﺤﻴﻂ اول هﺎدي اﺳﺖ(‬
‫‪D2 n − D1n = ρ s‬‬ ‫‪E1 = D1 = P1 = 0‬‬
‫⇒‬ ‫‪D2 n = ρ s‬‬
‫‪ρs‬‬
‫= ‪E2n‬‬
‫‪ε2‬‬
‫‪E 2t = E1t = 0‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﺮز هﺎديهﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻋﻤﻮد وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺎر ﻧﻘﻄﻪاي ‪ +Q‬در ﻣﺮآﺰ ﻳﻚ ﭘﻮﺳﺘﻪ هﺎدي آﺮوي ﺑﺎ ﺷﻌﺎع داﺧﻠﻲ ‪ Ri‬و ﺷﻌﺎع ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
‫‪v‬‬
‫‪ Ro‬ﻗﺮار دارد ﺗﻮاﺑﻊ ‪ E‬و ‪ V‬را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ R‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﻳﺪ )ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻀﺎي ﺁزاد(‬
‫‪ -‬ﺑﺮاي ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪R>R o‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﮔﺎوﺳﻲ آﺮوي ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ‪:R‬‬
‫‪v v Qt‬‬
‫= ‪∫ E.ds‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪εo‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫ .ds = E1 4πR‬‬
‫‪2‬‬
‫‪E‬‬
‫‪S‬‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﺁﻧﻜﻪ ﭘﻮﺳﺘﻪ هﺎدي ﺧﻨﺜﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪Qt = ∫ ρdv = Q‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪Q‬‬
‫= ‪E1 4πR 2‬‬ ‫= ‪⇒ E1‬‬ ‫‪aˆ R‬‬
‫‪ε0‬‬ ‫‪4πε 0 R 2‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪V = − ∫ E.dl‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪R v‬‬ ‫‪v‬‬
‫∫ ‪V1 (R ) − V (∞ ) = − ∫ E1 .dl = −‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪aˆ R .aˆ R dR ′‬‬
‫∞‬ ‫∞‬ ‫‪4πε 0 R ′ 2‬‬
‫‪R‬‬
‫⎤‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض ‪: V (∞ ) = 0‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪Q‬‬
‫= ‪V1‬‬ ‫⎥‬ ‫=‬
‫‪4πε 0 R ′ ⎦ ∞ 4πε 0 R‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاي ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪ Ri<R<R o‬ﭼﻮن در ﺟﺴﻢ هﺎدي ﻗﺮار دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪E2 = 0‬‬
‫‪Q‬‬
‫‪V2 = V1‬‬ ‫‪R = R0‬‬ ‫=‬
‫‪4πε 0 R0‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫ E.ds = E3 4πR‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺮاي ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪ R<Ri‬ﺳﻄﺢ ﮔﺎوﺳﻲ آﺮوي ﺑﺎ ﺷﻌﺎع ‪:R‬‬
‫‪2‬‬
‫‪s‬‬

‫‪Qt = Q‬‬

‫‪١٩‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
------------ -----------------
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
Q v Q
E3 = 4πR 2 = ⇒ E3 = aˆ R
ε04πε 0 R 2
R v v R0 v v Rv v
V3 = − ∫ E.dl = − ∫ E1 .dl − ∫ E3 .dl
∞ ∞ Ri
R
R Q Q ⎛ Q ⎞⎤
V3 = V2 − ∫ dR ′ = + ⎜⎜ ⎟⎥
Ri 4πε 0 R ′ 2
4πε 0 R0 ⎝ 4πε 0 R ′ ⎟⎠⎦ R
i

Q Q Q
V3 = + −
4πε 0 R0 4πε 0 R 4πε 0 Ri

.‫ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺎرهﺎي ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪﻩ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﻮﺳﺘﻪ هﺎدي‬:‫ﻣﺜﺎل‬
: E 2 = 0 ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﻨﺜﻲ ﺑﻮدن هﺎدي و ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﻜﻪ‬

v Qt
∫ E .ds = ε
2
0

⇒ Qt = 0 ⇒ Q + Qs = 0
Q
⇒ Qs = −Q ⇒ ρ s R = Ri =−
4πRi2
:‫دﻳﺪﮔﺎﻩ دﻳﮕﺮ‬
D2 n − D1n = ρ s R = Ri ‫در‬
0 − D1 = Ps ⇒ −ε 0 E1 R = Ri = ρs
Q
− = ρs
4πRi2
Q
⇒ ρs = −
4πRi
2

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
Qs R = R0 = −Qs R = Ri =Q
Q
ρs R = R0 =
4πR02

٢٠
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
------------ -----------------
Q
D3 R = R0 − D2 R = R0 ⇒ − 0 = ρs : ‫و ﻳﺎ‬
4πR02
‫ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ‬ε r ‫ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﭘﻮﺳﺘﻪ آﺮوي ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﺲ ﻋﺎﻳﻖ ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻋﺎﻳﻘﻲ‬:‫ﻣﺜﺎل‬
v v v
.‫ و ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎرهﺎي ﭘﻼرﻳﺰﻩ‬R ‫ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬V , P, D, E ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
R > R0 :
v r v Q
∫ = ⇒ π = ⇒
2
D 1 .ds 1 Q D1 4 R Q D 1 aˆ R
4πR 2
t
v
v D1 Q
E1 = = aˆ R
ε 1 4πε 0 R 2
v v v v v v v
p1 = D1 − ε 0 E = ε 1 E1 − ε 0 E = ε 0 E − ε 0 E = 0
R
v v Q ⎤
V1 (R ) − V (∞ ) = − ∫
R R Q
E1 .dl = − ∫ dR = ⎥
∞ ∞ 4πε R ′ 2
0 4πε 0 R ′ ⎦ ∞
Q
V1 =
4πε 0 R
Ri < R < R 0 :
v Q
∫D .ds 2 = Qt ⇒ D 2 4πR 2 = Q ⇒ D 2 =
2
4πR 2
aˆ R
v
v D2 Q
E2 = = aˆ R
ε 2 4πεR 2
v v Q(ε r − 1)
P2 = ε 0 (ε r − 1)E 2 = aˆ R
4πε r R 2
R v v R0 v v R v v
V 2 = − ∫ E.dl = − ∫ E1 .dl − ∫ E 2 .dl
∞ ∞ R0

Q Q Q Q
V 2 = V1 (R = R0 ) − ∫
R
dR = + −
R0 4πεR ′ 2
4πε 0 R 0 4πεR 4πεR 0
Q Q ⎛ 1 1⎞
V2 = + ⎜⎜ − ⎟⎟
4πεR 4πR 0 ⎝ε0 ε ⎠
R < Ri :
v r v Q
∫ D3 .ds3 = Qt ⇒ D3 = 4πR 2 aˆ R
s
v D3 Q
E3 = = aˆ
ε 3 4πε 0 R 2 R
r
P3 = 0
R v v Ri v v R v v
V3 = − ∫ E.dl = − ∫ E.dl − ∫ E3 .dl
∞ ∞ Ri

V3 = V2 (R = Ri ) − ∫
R Q
dR ′
Ri 4πε 0 R ′ 2
Q Q ⎛ 1 1⎞ Q Q
V3 = + ⎜⎜ − ⎟⎟ + −
4πεRi 4πR0 ⎝ ε 0 ε ⎠ 4πε 0 R 4πε 0 Ri

٢١
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺑﺎر ﺣﺠﻤﻲ ﭘﻼرﻳﺰﻩ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪:Ri<R<R o‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ρ p = −∇.P2‬‬
‫⎞ )‪1 d ⎛ Q(ε r − 1‬‬
‫‪ρP = −‬‬
‫‪1 d‬‬
‫‪2‬‬
‫‪R dR‬‬
‫(‬
‫‪R 2 P2 = − 2‬‬ ‫)‬ ‫⎜‬
‫⎠⎟ ‪R dR ⎜⎝ 4πε r‬‬
‫‪⎟=0‬‬

‫‪v‬‬ ‫)‪Q(ε r − 1‬‬

‫= ‪ρ P R = R0 = (P.nˆ ) R = R0 = p 2 R = R0 .aˆ R‬‬
‫‪r‬‬
‫‪aˆ R .aˆ R‬‬
‫‪4πε r R02‬‬
‫)‪Q(ε r − 1‬‬
‫‪ρP‬‬ ‫‪R = R0‬‬ ‫=‬
‫‪4πε r R02‬‬
‫‪v‬‬ ‫)‪Q(ε r − 1‬‬ ‫)‪Q(ε r − 1‬‬
‫‪ρp‬‬ ‫‪R = Ri‬‬ ‫‪= P2‬‬ ‫‪R = RI‬‬ ‫ˆ‪.n‬‬ ‫‪R = Ri‬‬ ‫=‬ ‫‪aˆ R . (− aˆ R ) = −‬‬
‫‪4πε r Ri‬‬‫‪2‬‬
‫‪4πε r Ri‬‬
‫‪2‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ‪ :‬ﻗﺪرت ﺗﺤﻤﻞ ﻋﺎﻳﻖ )ﻣﺎدﻩ( را ﺣﺪاآﺜﺮ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﺎﻳﻖ ﺑﺪون ﺁﻧﻜﻪ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ )‪ (Breakdown‬در ﻣﻮرد ﻋﺎﻳﻖ رخ ﻧﺪهﺪ و ﺑﻌﺒﺎرﺗﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ )ﺳﺎﺧﺘﺎر( ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ اﻧﺠﺎم‬
‫‪ v‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﻔﻬﻮم ﺁن ﺑﺼﻮرت ﺣﺪاآﺜﺮ وﻟﺘﺎژ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻧﮕﻴﺮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ را ﺑﺎ واﺣﺪ‬
‫‪m‬‬
‫اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪاي ﺑﺎ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫‪ 3× 10 v‬اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﻴﻜﺎ ‪ Mica‬ﺑﺎ‬ ‫‪6‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﻗﺪرت ﺗﺤﻤﻞ ﻋﺎﻳﻘﻲ هﻮا )ﺑﺎ ﻓﺸﺎر اﺗﻤﺴﻔﺮ(‬
‫‪m‬‬
‫‪ 200 Mv‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم آﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ از ﺟﻨﺲ ﻣﻴﻜﺎ ﺑﺎ‬ ‫‪ 200 × 10 6 v‬ﻳﺎ‬ ‫‪ ε r = 6‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪Vmax = E max × d = 200 × 10 6 × 10 −2 = 2 MV‬‬ ‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ ١cm‬ﺣﺪاآﺜﺮ‬
‫‪ ٢‬ﻣﮕﺎوﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺑﺪون ﺻﺪﻣﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺁن‪.‬‬

‫ﺧﺎزن ‪Capacitor‬‬
‫ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد ﺁﻧﻜﻪ ﺑﻪ وﻟﺘﺎژي )ﻣﻨﺒﻌﻲ( ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ )دو ﺟﺴﻢ هﺎدي آﻪ در ﺑﻴﻦ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻋﺎﻳﻘﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ( ﺑﺎرهﺎﺋﻲ روي ﺳﻄﻮح اﻳﻦ دو ﺟﺴﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮد – ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ‬
‫روي ﻳﻜﻲ و ﺑﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﻘﺪار روي دﻳﮕﺮي‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ اﻧﺮژي ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ را در ﺧﻮد‬
‫ذﺧﻴﺮﻩ ﻣﻲآﻨﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎر ذﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﻴﻦ دو ﺟﺴﻢ هﺎدي ﺁن ﻣﻘﺪاري‬
‫اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪ )‪ .(capacitance‬اﻳﻦ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬
‫ﻗﻄﻌﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ آﻤﻴﺖهﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺧﺎزن ﻣﺴﻄﺢ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ هﺎدي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪A‬‬
‫آﻪ ﺑﻔﺎﺻﻠﻪ ‪ d‬از هﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ ﺁﻧﻬﺎ از ﻋﺎﻳﻘﻲ ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﺬردهﻲ ‪ ε‬ﭘﺮ ﺷﺪﻩ و‬
‫‪εA‬‬
‫= ‪ c‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪d‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫=‪C‬‬
‫‪Q‬‬
‫=‪C‬‬
‫‪∫ Dv.dsv = ∫ εEv.dsv‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪− ∫ E.dl − ∫ E.dl‬‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻧﺤﻮﻩ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﺎزﻧﻲ‬
‫‪ – ١‬ﻓﺮض اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺎر ‪ +Q‬و ‪ –Q‬ﻣﺸﺨﺺ روي دو هﺎدي ﺧﺎزن‬
‫‪v v‬‬
‫‪ – ٢‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ D‬در ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ دو هﺎدي از ﻃﺮﻳﻖ ‪∫ D.ds = Q‬‬
‫‪D‬‬
‫=‪E‬‬ ‫‪ – ٣‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ E‬از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫‪ε‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪ – ٤‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪V‬ﺑﻴﻦ دو هﺎدي از ﻃﺮﻳﻖ ‪V = − ∫ E.dl‬‬
‫‪Q‬‬
‫=‪C‬‬ ‫‪ – ٥‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ‪ V‬ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ در ﻓﺮﻣﻮل‬
‫‪V‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﺎزﻧﻲ ﻳﻚ ﺧﺎزن اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو اﺳﺘﻮاﻧﻪ هﻢ ﻣﺤﻮر ﺑﻄﻮل ‪ L‬و‬
‫ﺑﻪ ﺷﻌﺎعهﺎي ﻗﺎﻋﺪﻩ ‪ a‬و ‪ (b>a) b‬آﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ ﺁﻧﺪو از ﻋﺎﻳﻘﻲ ) ‪ (ε‬ﭘﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ – ١‬ﻓﺮض ﺑﺎر ‪ +Q‬روي اﺳﺘﻮاﻧﻪ داﺧﻠﻲ و ‪ –Q‬روي اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫‪ – ٢‬اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻄﺢ ﮔﺎوﺳﻲ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪ L‬و ﺷﻌﺎع ﻗﺎﻋﺪﻩ ‪a<r<b‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪∫ D.ds = +Q‬‬
‫‪s‬‬
‫⇒‬ ‫=‪D‬‬
‫‪2πrL‬‬
‫‪aˆ r‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪Q‬‬
‫=‪E‬‬ ‫=‬ ‫‪-٣‬‬
‫‪ε‬‬ ‫‪2πεrL‬‬
‫‪a v v‬‬ ‫‪a Qa‬‬‫‪ˆr‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪b‬‬
‫∫ ‪Va − Vb = V = − ∫ E.dl = −‬‬ ‫= ‪aˆ r dr‬‬ ‫‪Ln‬‬ ‫‪-٤‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪b 2πε rL‬‬ ‫‪2πεL‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪2πεL‬‬
‫= =‪C‬‬ ‫=‪⇒ C‬‬ ‫‪-٥‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪Ln‬‬ ‫‪Ln‬‬
‫‪2πεL‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﺎزﻧﻲ آﺮوي ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو آﺮﻩ هﻢ ﻣﺮآﺰ ﺑﻪ ﺷﻌﺎعهﺎي ‪ a‬و ‪ b‬آﻪ‬
‫ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ دو آﺮﻩ از ﻋﺎﻳﻘﻲ ﺑﺎ ﭘﺮﻣﻴﺘﻴﻮﺗﻴﻪ ‪ ε‬ﭘﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روي آﺮﻩ داﺧﻠﻲ ‪١) +Q‬‬ ‫ﻓﺮض ﺑﺎر ﻣﺴﺘﻘﺮ‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪٢) ∫ D.ds = Q‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪D‬‬ ‫‪aˆ R‬‬
‫‪4πR 2‬‬
‫‪v‬‬
‫‪v D‬‬ ‫‪Q‬‬
‫= = ‪٣) E‬‬ ‫‪aˆ R‬‬
‫‪ε 4πεR 2‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫⎞‪Q ⎛1 1‬‬
‫∫ ‪٤) Va − Vb = −‬‬ ‫= ‪aˆ R .aˆ R dR‬‬ ‫⎟ ‪⎜ −‬‬
‫‪b 4πεR 2‬‬ ‫⎠ ‪4πεr ⎝ a b‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪4πεab‬‬
‫= = ‪٥) C‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪C‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫(‬‫‪b‬‬ ‫)‪− a‬‬ ‫‪b−a‬‬
‫‪4πεab‬‬

‫‪٢٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫اﻧﺮژي ذﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ اﻟﻜﺘﺮواﺳﺘﺎﺗﻴﻜﻲ‬
‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ آﻪ آﺎر ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﺮآﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﻘﻄﻪاي ‪ Q‬واﻗﻊ در ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ از راﺑﻄﻪ ‪W=QV‬‬
‫آﻪ ‪ V‬اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﻴﻦ ﻧﻘﻄﻪ )ﻣﻜﺎن( اﻧﺘﻬﺎﺋﻲ و اﺑﺘﺪاﺋﻲ ﺑﺎر ‪ Q‬اﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲﺁﻳﺪ اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫اﺑﺘﺪاﺋﻲ در ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ دور )ﻳﺎ ﻣﺒﺪأ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺻﻔﺮ در ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ( در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ‪ V‬ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺑﺎر ‪ Q‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد اﻳﻦ ﻣﻴﺰان آﺎر ﻣﺬآﻮر ﺑﺼﻮرت اﻧﺮژي در ﺳﻴﺴﺘﻢ ذﺧﻴﺮﻩ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎل ‪ N‬ﺑﺎر ﮔﺴﺴﺘﻪ را آﻪ در ﻓﻀﺎﺋﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻩاﻧﺪ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺰان اﻧﺮژي )آﺎر(‬
‫ذﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار اﻳﻦ ﺑﺎرهﺎ ﺑﻘﺮار زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد آﻪ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎري وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﺎر ‪ q١‬را از ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ‪ R1‬ﺁوردﻩ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪We1 = 0‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎر ‪q1‬‬
‫‪We2 = q 2V21‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎر ‪q 2‬‬
‫‪We3 = q3V31 + q3V32‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎر ‪q3‬‬
‫‪We N = q N V N 1 + q N V N 2 + ... + q N V N , N −1‬‬ ‫و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﺮاي ﺁوردن ﺑﺎر ‪qN‬‬
‫‪N‬‬
‫‪ We = ∑ Wei = 0 + q 2V21 + q3V31 + q3V32 + ... + q N V N , N −1‬آﻞ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫‪i =1‬‬

‫اﻣﺎ از ﻃﺮﻓﻲ‬
‫‪q‬‬ ‫‪q‬‬
‫‪q 2V21 = q 2‬‬ ‫‪v 1 v = q1‬‬ ‫‪v 2 v = q1V12‬‬
‫‪4πε R2 − R1‬‬ ‫‪4πε R1 − R2‬‬
‫‪qiVij = q jV ji‬‬ ‫و ﺑﻄﻮر آﻠﻲ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪We2 = q1V12‬‬
‫‪We3 = q1V13 + q 2V23‬‬
‫‪...‬‬
‫‪We N = q1V1N + q 2V2 N + ... + q N −1V N −1, N‬‬
‫‪ We = 0 + q1V12 + q1V13 + ... + q N −1V N −1, N‬آﻞ‬ ‫و‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ We‬آﻞ دو راﺑﻄﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﺑﺎﻻ را ﺑﺎ هﻢ ﺟﻤﻊ آﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫‪2We = q1V12 + q 2V13 + q1V14 + ... + q1V1N‬‬

‫‪+ q 2V21 + q 2V23 + q1V24 + ... + q 2V2 N‬‬
‫‪...‬‬
‫‪q N V N 1 + q N V N 2 + ... + q N V N , N −1‬‬

‫ﻳﺎ ‪:‬‬
‫) ‪2We = q1 (V12 + V13 + ... + V1N‬‬
‫) ‪+ q 2 (V21 + V23 + ... + V2 N‬‬
‫‪...‬‬
‫) ‪+ q N (V N 1 + V N 2 + ... + V N −1‬‬

‫‪٢٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪N‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ‪ V١‬را ﺑﺼﻮرت ‪ V1 = ∑ V1i‬ﺗﻌﺮﻳﻒ آﻨﻴﻢ آﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻧﻘﻄﻪ ‪ R1‬ﻧﺎﺷﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪i =2‬‬

‫) ‪ (q N ,..., q3 , q 2‬اﺳﺖ و ﺑﻄﻮر آﻠﻲ‪:‬‬

‫‪N‬‬
‫‪ = V K = ∑ Vki‬ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻧﻘﻄﻪ ‪k‬ام ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻤﺎم ﺑﺎرهﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪﺟﺰ ‪qk‬‬
‫‪i =1‬‬
‫‪i≠k‬‬

‫‪2We = q1V1 + q 2V2 + ... + q N V N‬‬

‫‪1 N‬‬
‫= ‪We‬‬ ‫‪∑ qiVi‬‬
‫‪2 i =1‬‬
‫و ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺣﺠﻤﻲ ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ ‪P‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪We = ∫ ρ (R ′)V (R ′)dV ′‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2 V‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ آﺮد آﻪ‪:‬‬
‫‪1 v v‬‬
‫‪We = ∫ D.Edv ′‬‬
‫‪2 v‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1 D2‬‬ ‫‪1‬‬
‫∫ = ‪We = ∫ εE 2 dv ′‬‬ ‫‪dV ′ = ∫ DEdv ′‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2 ε‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻧﻴﺮوي اﻟﻜﺘﺮواﺳﺘﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ﺑﻘﺎء اﻧﺮژي‬ ‫‪-‬‬
‫‪∆W + ∆We = 0‬‬
‫‪∆W = − ∆We‬‬
‫ﻣﻴﺰان اﻧﺮژي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﺮوي ‪ F‬آﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ ‪ ∆l‬ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪∆W = F∆l‬‬
‫‪∆W‬‬
‫=‪F‬‬
‫‪∆l‬‬
‫‪∆We‬‬ ‫‪v‬‬
‫⇒‬ ‫‪F =−‬‬ ‫⇒‬ ‫‪F‬‬ ‫‪Q = cte‬‬ ‫‪= −∇We‬‬
‫‪∆l‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﺧﺎزن آﻪ ﺑﺎر ‪ +Q‬و ‪ –Q‬روي ﺻﻔﺤﺎت ﺁن ذﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ و اﺗﺼﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون )ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ( ﻧﺪارد ﻳﻌﻨﻲ ‪ Q‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ را ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪1 Q2‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪Q = cte‬‬ ‫=‬ ‫∇‪−‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪e Q = cte‬‬ ‫=‬ ‫∇‪−‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪2 C‬‬
‫‪A‬‬
‫‪C =ε‬‬
‫‪x‬‬

‫‪dx = virtual displacement‬‬ ‫)ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ ﻣﺠﺎزي(‬

‫‪٢٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫⎞ ‪d ⎛ 1 Q2‬‬ ‫⎞ ‪d ⎛ Q2x‬‬
‫‪Fy = Fz = 0‬‬ ‫⎜ ‪Fx = −‬‬ ‫⎜⎜ ‪= −‬‬ ‫⎟‬
‫⎠⎟ ‪c‬‬
‫‪,‬‬
‫‪dx ⎝ 2‬‬ ‫⎠⎟ ‪dx ⎝ 2εA‬‬
‫‪1 2‬‬
‫‪Fx = − Q‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪εA‬‬
‫‪∆W = ∆We‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎز‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫‪∆W ∆We‬‬
‫‪∆W = F∆l‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪F‬‬ ‫=‬
‫‪∆l‬‬ ‫‪∆l‬‬
‫‪v‬‬
‫‪F V =cte = ∇We‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺧﺎزن آﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺑﺎ وﻟﺘﺎژ ﺛﺎﺑﺖ ‪ V‬ﻣﺘﺼﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و هﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ در اﻧﺮژي ﻣﻮﺟﻮد از‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪F‬‬ ‫) ‪= ∇We = ∇( cV 2‬‬
‫‪V = cte‬‬ ‫‪C =ε‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪x‬‬
‫⎤ ‪V d ⎛ A ⎞ V ⎡ εA‬‬
‫(‬‫= ) ‪cv 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 d‬‬
‫= ‪Fx‬‬ ‫= ⎟ ‪⎜ε‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪2 dx‬‬ ‫⎦⎥ ‪2 dx ⎝ x ⎠ 2 ⎢⎣ x 2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ε 2 A2‬‬ ‫‪1 V 2C 2‬‬ ‫‪1 Q2‬‬
‫‪Fx = − V 2 2‬‬ ‫‪=−‬‬ ‫‪=−‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪x εA‬‬ ‫‪2 εA‬‬ ‫‪2 εA‬‬
‫آﻪ هﻤﺎن ﺟﻮاب ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ‪ :‬در ﺧﺼﻮص وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺪان در ﻳﻚ ﺧﺎزن ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو هﺎدي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﺑﻌﺎد ﺧﺎزن آﻮﭼﻚ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺪان در ﻓﻀﺎهﺎي ﺑﻴﻦ دو هﺎدي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد و ﻣﻴﺪان‬
‫در رﻓﺘﮕﻲ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاهﺪ آﺮد ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺪان در ﻧﻘﺎط آﻨﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻗﻄﻌﻪ‬
‫)ﺧﺎزن( اﻧﺤﺮاف ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ آﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻲ‬
‫دان ‪ Fringing Field‬ﮔﻮﻳﻨﺪ )ﻓﻮران ﻣﻴﺪان(‬

‫‪٢٦‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

‫ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﻜﺘﺮواﺳﺘﺎﺗﻴﻚ ‪Solution of Electrostatic problems‬‬

‫ﺗﺎآﻨﻮن ﺳﻪ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮوﻳﻜﻲ )ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻴﺰان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺳﺎآﻦ( در‬
‫ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ اراﺋﻪ و ﺑﺮرس ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ روشهﺎ و ﺗﻜﻨﻴﻚهﺎي دﻳﮕﺮي اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت ﻻﭘﻼس و ﭘﻮاﺳﻮن‬
‫‪r‬‬
‫‪∇0 E = ρ‬‬
‫‪ε‬‬
‫‪r‬‬
‫‪E = −∇V‬‬
‫‪∇ 0 (−∇V ) = ρ‬‬
‫‪ε‬‬
‫‪∇ 0 (∇V ) = − ρ‬‬
‫‪ε‬‬
‫‪∇ 2V = − ρ‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻮاﺳﻮن ‪Poisson Equation‬‬
‫‪ε‬‬
‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ درﺟﻪ ‪ ٢‬وﻟﺘﺎژ ﻧﺎهﻤﮕﻦ(‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ آﻪ ‪ ٧‬ﻣﺠﻬﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و در ﺻﺪد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺁن هﺴﺘﻴﻢ ‪ ρ = 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪∇ 2V = 0‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻻﭘﻼس ‪Laplace Equation‬‬
‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ درﺟﻪ ‪ ٢‬وﻟﺘﺎژ هﻤﮕﻦ(‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﻳﻚ ﺧﺎزن ﺑﻨﺤﻮي آﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺻﻔﺮ و ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎﻻ در ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ‪ V0‬ﻗﺮار دارد‪ .‬از ﻓﻮران ﻣﻴﺪان در ﻟﺒﻪ ﺧﺎزن ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪∇ 2V = 0‬‬
‫‪∂ 2V ∂ 2V ∂ 2V‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪∂x 2 ∂y 2 ∂z 2‬‬
‫‪∂V ∂V‬‬
‫=‬ ‫‪=0‬‬
‫‪∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬
‫‪d 2V‬‬ ‫‪dV‬‬
‫‪2‬‬
‫⇒ ‪=0‬‬ ‫‪= c1‬‬ ‫⇒‬ ‫‪dV = c1 dz‬‬ ‫⇒‬ ‫‪V = c1 z + c 2‬‬
‫‪dz‬‬ ‫‪dz‬‬
‫‪z = 0 ⇒ V = 0 ⇒ V ( z = 0) = c1 (0) + c 2 = 0 ⇒ c 2 = 0‬‬
‫‪V0‬‬
‫= ‪z = d ⇒ V = V0 ⇒ V ( z = d ) = c1 (d ) + c1 = V0 ⇒ c1‬‬
‫‪d‬‬
‫‪V0‬‬
‫= ) ‪V ( x, y , z‬‬ ‫‪z‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪d‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ ρ 0‬ﺗﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ b‬از ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت در ﻓﻀﺎي‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎر ﺣﺠﻤﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ‬
‫‪b‬‬
‫ﺁزاد ‪ ε = ε 0‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ و ﺷﺪت ﻣﻴﺪان در آﻠﻴﻪ ﻧﻘﺎط‬
‫ﻓﻀﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻌﺎدﻻت ﻻﭘﻼس ﻳﺎ ﭘﻮاﺳﻮن‬
‫‪١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫‪R <b:‬‬ ‫‪ρ =0‬‬

‫‪∂V1 ∂V1‬‬
‫‪∇ 2V1 = 0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬ ‫‪=0‬‬
‫‪∂ϕ‬‬ ‫‪∂θ‬‬
‫‪1 d‬‬ ‫‪dV‬‬
‫⇒‬ ‫‪2‬‬
‫‪(R 2 1 ) = 0‬‬
‫‪R dR‬‬ ‫‪dR‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪dV‬‬
‫‪(R 2 1 ) = 0‬‬
‫‪dR‬‬ ‫‪dR‬‬
‫‪dV‬‬
‫‪R 2 1 = c1‬‬
‫‪dR‬‬
‫‪dV1 c1‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪dV‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪= 2‬‬ ‫→‬ ‫‪E = −∇V ⇒ E1 = − 1 = − 12‬‬
‫‪dR R‬‬ ‫‪dR‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪c1‬‬
‫‪dV1 = 2 dR‬‬
‫‪R‬‬
‫‪c‬‬
‫‪V1 = − 1 + c 2‬‬
‫‪R‬‬
‫‪R‬‬
‫‪0≤ R ≤b:‬‬ ‫‪ρ = ρ0‬‬
‫‪b‬‬
‫‪p‬‬ ‫∂‬‫‪V‬‬ ‫∂‬‫‪V‬‬
‫‪∇ 2V2 = −‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬ ‫‪=0‬‬
‫‪ε‬‬ ‫‪∂ϕ ∂θ‬‬
‫‪1 d‬‬ ‫‪dV‬‬ ‫‪ρ‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪⇒ 2‬‬ ‫‪(R 2 2 ) = −‬‬ ‫‪= −ρ0‬‬
‫‪R dR‬‬ ‫‪dR‬‬ ‫‪ε0‬‬ ‫‪ε 0b‬‬
‫‪dV2‬‬ ‫‪R3‬‬
‫‪d (R 2‬‬ ‫‪) = −ρ0‬‬ ‫‪dR‬‬
‫‪dR‬‬ ‫‪ε 0b‬‬
‫‪dV2‬‬ ‫‪ρ R4‬‬ ‫‪dV2 ρ 0 R 2 c1′‬‬
‫‪R2‬‬ ‫‪=− 0‬‬ ‫‪+ c1′‬‬ ‫→‬ ‫‪E2 = −‬‬ ‫=‬ ‫‪−‬‬
‫‪dR‬‬ ‫‪4ε 0 b‬‬ ‫‪dR‬‬ ‫‪4ε 0 b‬‬ ‫‪R2‬‬
‫‪ρ0 R 2‬‬ ‫‪c′‬‬
‫‪dV2 = −‬‬ ‫‪dR + 12 dR‬‬
‫‪4ε 0 b‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪ρ R‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪c′‬‬
‫‪V2 = − 0‬‬ ‫‪− 1 + c ′2‬‬
‫‪12ε 0 b R‬‬
‫ﻣﺠﻬﻮل هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪c′2 , c′1 , c 2 , c 1‬‬
‫ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮزي ﭼﻬﺎر ﻣﺠﻬﻮل ﻓﻮق ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫‪C′‬‬
‫‪R = 0 ⇒ V ≠ ∞ ⇒ V2 = −0 − 1 + C 2′‬‬ ‫‪⇒ C1′ = 0‬‬
‫‪0‬‬
‫‪C‬‬
‫∞→‪R‬‬ ‫∞≠ ‪⇒ V‬‬ ‫‪⇒ V1 = − 1‬‬ ‫‪+ C2 = 0 + C2 = 0‬‬
‫∞→ ‪R R‬‬
‫)ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺒﺪأ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺻﻔﺮ در ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ(‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺁﻧﻜﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪C1‬‬ ‫‪ρ b3‬‬
‫‪R = b : V1 = V2‬‬ ‫⇒‬ ‫‪−‬‬ ‫‪= − 0 + C 2′‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪12ε 0 b‬‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮑﻪ ‪ ε 1 = ε 2‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪:‬‬
‫‪ρ0 b‬‬ ‫‪ρ b‬‬
‫‪(E 1 = E 2 ) R =b ⇒ − c 1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪=−‬‬ ‫‪⇒ c1 = − 0‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪4ε 0 b‬‬ ‫‪4ε 0‬‬
‫‪c1 ρ0 b‬‬ ‫‪ρ b2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪c ′2 = −‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= 0‬‬ ‫و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً‪:‬‬
‫‪b 12ε 0‬‬ ‫‪3ε 0‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪:‬‬
‫⎧‬ ‫‪ρ 0b‬‬ ‫‪3‬‬

‫= ‪⎪ V1‬‬
‫⎪‬ ‫‪4ε 0 R‬‬
‫‪⎨v‬‬
‫‪ρ‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪⎪ E1 = 0 b aˆ R‬‬
‫⎩⎪‬ ‫‪4ε 0 R 2‬‬
‫⎧‬ ‫‪ρ 0 R 3 ρ 0b 2‬‬
‫‪⎪ 2‬‬
‫‪V‬‬ ‫=‬ ‫‪−‬‬ ‫‪+‬‬
‫⎪‬ ‫‪12ε 0 b 3ε 0‬‬
‫‪⎨ v‬‬
‫ˆ‪⎪ E = ρ 0 R a‬‬
‫‪2‬‬

‫⎩⎪‬ ‫‪2‬‬
‫‪4ε 0 b‬‬
‫‪R‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ‪ :‬در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻮاﺳﻮن ﯾﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻻﭘﻼس اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺣﺎﺋﺰ اهﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ ‪V‬‬
‫ﻣﺠﻬﻮل ﻧﺎﺣﻴﻪ اﯼ ﮐﻪ در ﺻﺪد ﯾﺎﻓﺘﻦ )ﺣﻞ( ﺁن هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ در ﺁن‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪ ρ = 0‬ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻻﭘﻼس و در ﻏﻴﺮ اﻧﺼﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻮاﺳﻮن ﻣﻄﺮح ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﻧﻮاﺣﯽ در اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎب دﺧﻴﻞ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻮاﺣﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزﯼ در ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫دﯾﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﯽ ﻟﺤﺎظ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫روش ﺗﺼﺎوﯾﺮ ‪Images Methad‬‬

‫در ﯾﮏ ﻣﺤﻴﻂ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺗﻮزﯾﻊ ﺑﺎر ﻣﺸﺨﺺ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﺟﺴﻢ هﺎدﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان از اﯾﻦ‬
‫روش ﺑﺮاﯼ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮد ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻘﺮار ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﺠﺎزﯼ ﺑﻨﺎم‬
‫ﺑﺎر ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ ﺑﺘﻮان ﺟﺴﻢ هﺎدﯼ را ﺣﺬف ﻧﻤﻮد و ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﺧﺎﻟﯽ از ﺟﺴﻢ هﺎدﯼ‬
‫ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﺑﺘﻮان ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎر اﺻﻠﯽ )ﺣﻘﻴﻘﯽ( و ﺑﺎر ﻣﺠﺎزﯼ‬
‫)ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ( ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﯾﻦ روش ﺟﺴﻢ هﺎدﯼ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺁﯾﻨﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدﻩ و‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺎر ﺣﻘﻴﻘﯽ ﺑﺼﻮرت ﯾﮏ ﺑﺎر ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻇﺎهﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜــﺎل‪ :‬ﺑــﺎر ﻧﻘﻄــﻪ اﯼ در ﻣﻘﺎﺑــﻞ ﺻــﻔﺤﻪ هــﺎدﯼ ﺑﻴﻨﻬﺎﯾــﺖ‪ ،‬زﻣــﻴﻦ ﺷــﺪﻩ‪ .‬ﺻــﻔﺤﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴــﺖ‬
‫‪0‬‬
‫‪ z=٠‬ﻗﺮار دارد و ﺑﺎر ﻧﻘﻄﻪ اﯼ ‪ +Q‬در ﻧﻘﻄﻪ ‪0‬‬
‫‪d‬‬

‫‪٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫در ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪: z ≤ 0‬‬
‫‪∇ V=0‬‬
‫‪2‬‬

‫‪∂2v ∂2v ∂2v‬‬

‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪∂x 2 ∂y 2 ∂z z‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺻﻔﺤﻪ هﺎدﯼ و ﺗﻘﺎرن ﻣﻮﺟﻮد‬
‫‪∂v ∂v‬‬
‫=‬ ‫‪=0‬‬
‫‪∂x ∂y‬‬
‫‪d 2V‬‬
‫= ‪∇ 2V‬‬ ‫⇒ ‪=0‬‬ ‫‪V = c1 z + c 2‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪dz 2‬‬
‫اﻣﺎ‪:‬‬
‫‪V(z = 0 ) = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪c2 = 0‬‬
‫∞ ≠ ) ∞ → ‪V(z‬‬ ‫⇒‬ ‫‪c1 = 0‬‬

‫‪v z≤0 = 0‬‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪:‬‬

‫ﭘﺲ ﺟﻮاب ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪ z ≤ 0‬ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ و روش ﺗﺼﺎوﯾﺮ را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاﯼ ﺧﺎرج از اﯾﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ‬
‫ﺑﺮﯾﻢ اﻣﺎ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪:z>٠‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺎر ‪ +Q‬در ﺻﻔﺤﻪ هﺎدﯼ ﺑﻴﻨﻬﺎﯾﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﯾﻢ ﺑﺎر ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ ﺁن ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ q=-Q‬و در‬
‫‪0‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ‪ 0‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪−d‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ‪ –Q‬در ‪ ،z=-d‬ﺟﺴﻢ هﺎدﯼ را ﺣﺬف ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫⎤‪1 ⎡+ Q − Q‬‬
‫= ) ‪V(x , y, z‬‬ ‫‪z >0‬‬ ‫=‬ ‫⎢‬ ‫‪+‬‬ ‫⎥‬
‫⎦ ‪4 πε 0 ⎣ R 1 R 2‬‬

‫اﻣﺎ‬
‫) ‪R 1 = x + y + (z − d‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫) ‪R 2 = x 2 + y 2 + (z − d‬‬
‫‪2‬‬

‫⎡ ‪Q‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫⎤‬

‫‪V‬‬ ‫‪z ≥0‬‬ ‫=‬ ‫⎢‬ ‫‪−‬‬ ‫⎥‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫) ‪4 πε 0 ⎢ x + y + (z − d‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪x + y + (z − d‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫⎥‬
‫⎣‬ ‫⎦‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺄﺋﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺣﻔﻆ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺴﺌﻠﻪ در زﻣﺎن ﻗﺒﻞ از ﺣﺬف هﺎدﯼ و اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺎر ﻣﺠﺎزﯼ –‬
‫‪ Q‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن‪:‬‬
‫‪V(z=٠)=٠‬‬

‫‪٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان‬
‫‪v‬‬ ‫‪⎡ ∂V‬‬ ‫‪∂V‬‬ ‫⎤ ‪∂V‬‬
‫⎢ = ‪= −∇V‬‬ ‫‪aˆ x +‬‬ ‫‪aˆ y +‬‬ ‫‪aˆ z‬‬
‫⎦⎥ ‪∂z‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪z >0‬‬
‫‪⎣ ∂x‬‬ ‫‪∂y‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺎر ﺳﻄﺤﯽ اﻟﻘﺎء ﺷﺪﻩ ﺑﺮ روﯼ ﺻﻔﺤﻪ هﺎدﯼ‬
‫‪ρ s = Dn‬‬ ‫‪Z =0 = ε 0 E n = ε 0 E z‬‬ ‫‪z =0‬‬

‫⎡‬ ‫⎤‬
‫‪∂V‬‬ ‫⎢ ‪Q‬‬ ‫) ‪− 2(z − d‬‬ ‫) ‪− 2(z + d‬‬ ‫⎥‬
‫‪E=−‬‬ ‫=‬ ‫‪−‬‬
‫⎢‬ ‫⎥ ‪3‬‬
‫‪∂z 4πε 0‬‬
‫[‬ ‫]‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪3‬‬

‫) ‪⎣⎢ 2 x + y + (z − d‬‬ ‫) ‪2 x 2 + y 2 + (z + d‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫⎥⎦‬
‫‪+ 2Q‬‬ ‫‪Qd‬‬
‫‪Ez‬‬ ‫‪Z =0‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫[‬ ‫]‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4πε o x 2 + y 2 + d‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫‪2πε o r 2 + d 2‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪Qd‬‬
‫‪ρs = −‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪3‬‬
‫‪2π r 2 + d 2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪r =0‬‬ ‫‪⇒ ρs‬‬ ‫‪is‬‬ ‫‪max‬‬

‫∞→‪r‬‬ ‫‪⇒ ρs → 0‬‬
‫ﮐﻞ ﺑﺎر ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪﻩ روﯼ ﺻﻔﺤﻪ هﺎدﯼ‬
‫‪q = ∫ ρ s ds‬‬
‫‪2π‬‬ ‫∞‬ ‫‪− Qd‬‬
‫∫=‪q‬‬ ‫∫‬ ‫‪rdrdϕ = −Q‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2π r + d‬‬‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺎر ﻧﻘﻄﻪ اﯼ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺮﻩ هﺎدﯼ زﻣﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ a‬و ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ D‬از ﻣﺮﮐﺰ ﮐﺮﻩ‬

‫‪0‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ‪ +Q‬در ‪ 0‬ﻣﺮﮐﺰ ﮐﺮﻩ در ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪D‬‬

‫‪٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪0‬‬
‫ﺑـــﺮاﯼ ﺣـــﺬف هـــﺎدﯼ ﺑﺎﯾـــﺪ ﺑـــﺎز ﺗـــﺼﻮﯾﺮ ‪ q‬در ﻣﻮﻗﻌﻴـــﺖ ‪ 0‬در ﻧﻈـــﺮ ﮔﺮﻓـــﺖ ﺑـــﻪ ﻧﺤـــﻮﯼ ﮐـــﻪ‬
‫‪d‬‬

‫‪V(R=a)=٠‬‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪: R ≤ a‬‬
‫⎞ ‪1 d ⎛ 2 dV‬‬
‫‪∇ 2V = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪⎜R‬‬ ‫‪⎟=0‬‬
‫⎝ ‪R 2 dR‬‬ ‫⎠ ‪dR‬‬
‫‪C1‬‬
‫⇒‬ ‫‪V =−‬‬ ‫‪+ C2‬‬
‫‪R1‬‬
‫‪V (R = 0 ) = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪C1 = 0‬‬
‫‪V (R = a ) = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪C2 = 0‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪R ≤a‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪:R>a‬‬

‫‪1 ⎡Q‬‬ ‫⎤ ‪q‬‬
‫= ) ‪V ( x, y , z‬‬ ‫⎥ ‪⎢ +‬‬
‫⎦ ‪4πε 0 ⎣ R1 R2‬‬

‫) ‪R1 = x 2 + y 2 + (z − D‬‬
‫‪2‬‬

‫) ‪R2 = x 2 + y 2 + ( z − d‬‬
‫‪2‬‬

‫⎡ ‪1‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪q‬‬ ‫⎤‬

‫= ‪V‬‬ ‫=‬ ‫⎢‬ ‫‪+‬‬ ‫⎥‬
‫‪4πε 0 ⎢ x 2 + y 2 + (z − D )2‬‬ ‫) ‪x 2 + y 2 + (z − D‬‬
‫‪2‬‬
‫⎥‬
‫‪R≥a‬‬
‫⎣‬ ‫⎦‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ‪ V(R=a)=٠‬ﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاﯼ ﯾﺎﻓﺘﻦ دو ﻣﺠﻬﻮل ‪ q‬و ‪ d‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل‬
‫‪ x 2 + y 2 + z 2 = a 2‬در راﺑﻄﻪ اﺧﻴﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ‪ q‬و ‪ d‬ﺑﻘﺮار زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﯾﺪ‪:‬‬
‫‪a2‬‬ ‫‪a‬‬
‫=‪d‬‬ ‫‪, q=− Q‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪a2‬‬
‫=‪d‬‬ ‫‪<a‬‬ ‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫‪D‬‬
‫‪a‬‬
‫⇒ ‪<1‬‬ ‫‪q <Q‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ ‪ q‬در داﺧﻞ ﮐﺮﻩ ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ و‬
‫‪D‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎر ﺗﺼﻮﯾﺮ از ﺑﺎر اﺻﻠﯽ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻼﻣﺖ ‪ Q‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬از دﯾﺪﮔﺎﻩ ﺁﯾﻨﻪ هﺎ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻮرﯼ ﺑﻬﺮﻩ‬
‫ﺟﺴﺖ ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ ﺑﺎرهﺎﯼ ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ را از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺁﯾﻨﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ هﺎدﯼ را ﺣﺬف‬
‫ﻧﻤﻮد و ﻣﺤﻴﻂ را ﺑﺪون اﺟﺴﺎم هﺎدﯼ ﺑﺮرﺳﯽ و ﭘﺎراﻣﺘﺮهﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪.‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻘﺪار ﻣﺮزﯼ ‪Boundary value problems‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻻﭘﻼس از دﯾﺪﮔﺎﻩ رﯾﺎﺿﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ درﺟﻪ ‪٢‬‬
‫هﻤﮕﻦ از ﻃﺮﯾﻖ روش ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺟﺪا )‪ (Separation variable‬ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻪ ‪ ∇ 2 V‬ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺸﺘﻘﺎت ﺟﺰﺋﯽ ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم هﺮ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ در هﺮ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺖ را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺁﻧﮑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺠﻬﻮل ‪ V‬ﻣﻌﺎدل ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺳﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﮏ ﻣﺘﻐﻴﺮﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ در ﺻﺪد ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ‬

‫‪٦‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺧﻮاهﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻮق در ﻓﻀﺎﺋﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻮزﯾﻊ ﺑﺎر ﺗﻨﻬﺎ روﯼ ﺳﻄﻮح )ﻣﺮزهﺎﯼ( ﻣﺤﺪود‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺁن ﻓﻀﺎ ﻗﺮار دارد و ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺪون ﺑﺎر ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل در دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﯽ‬
‫? = ) ‪V(x, y, z‬‬
‫‪∂2V ∂2V ∂2V‬‬
‫‪∇2V = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪∂x 2 ∂y 2 ∂z 2‬‬
‫? = ) ‪V(x, y, z ) = X(x )Y(y )Z(z ) , X(x‬‬ ‫‪,‬‬ ‫? = ) ‪Y(y‬‬ ‫‪,‬‬ ‫? = ) ‪Z(z‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ‪ V‬ﻓﻮق در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻻﭘﻼس‬
‫) ‪d x (x‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪d Y (y‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪d Z(z‬‬
‫‪2‬‬
‫‪YZ‬‬ ‫‪+ XZ‬‬ ‫‪+ XY‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪dx‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪dy‬‬ ‫‪dZ 2‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻊ ‪ XYZ‬ﮐﻪ در ﮐﻠﻴﻪ ﻧﻘﺎط ﻓﻀﺎﯼ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﺧﻮاهﻴﻢ‬
‫داﺷﺖ‪:‬‬
‫) ‪1 d X 1 d Y 1 d Z (z‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪X dx 2 Y dy 2 Z dz 2‬‬
‫‪⎧ 1 d2X‬‬ ‫‪2‬‬
‫⎪‬ ‫‪2‬‬
‫ﻣﻘﺪارﺛﺎﺑﺖ =‬ ‫‪= Kx‬‬
‫⎪‬ ‫‪X‬‬ ‫‪dx‬‬
‫‪⎪ 1 d 2Y‬‬ ‫‪2‬‬
‫⎨‬ ‫‪2‬‬
‫ﻣﻘﺪارﺛﺎﺑﺖ =‬ ‫‪= Ky‬‬
‫⎪‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪dy‬‬
‫‪⎪ 1 d 2Z‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻣﻘﺪارﺛﺎﺑﺖ = ‪⎪⎩ Z dz 2‬‬ ‫‪= Kz‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Kx + Ky + Kz = 0‬‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺮط‪:‬‬

‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮕﻪ ‪ K 2‬هﺎ ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻔﯽ و ﯾﺎ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺟﻮاﺑﻬﺎﯼ هﺮ ﯾﮏ از ﺳﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ‬
‫درﺟﻪ ‪ ٢‬هﻤﮕﻦ ﺗﮏ ﻣﺘﻐﻴﺮﻩ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫) ‪d f (α‬‬
‫‪2‬‬
‫‪= kα‬‬
‫‪2‬‬
‫‪(α = x, y, z‬‬ ‫;‬ ‫) ‪X ,Y , Z‬‬
‫‪f (α ) dα‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪f (α ) = Aα + B‬‬
‫‪2‬‬
‫‪if‬‬ ‫‪kα = 0‬‬ ‫⇒‬
‫) ‪ A sinh (kα α ) + B cosh (kα α‬ﯾﺎ ‪f (α ) = Ae kα α + Be − kα α‬‬
‫‪2‬‬
‫‪if‬‬ ‫‪kα > 0‬‬ ‫⇒‬
‫) ‪f (α ) = A sin (kα α ) + B cos(kα α‬‬
‫‪2‬‬
‫‪if‬‬ ‫‪kα < 0‬‬ ‫⇒‬
‫ﺑﺮاﯼ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺿﺮاﺋﺐ ﺛﺎﺑﺖ از ﻣﻘﺎدﯾﺮ )ﺷﺮاﯾﻂ( ﻣﺮزﯼ هﺮ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاﯼ ﯾﮏ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ دﯾﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ درﺟﻪ ‪ ٢‬اﺳﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ‪ ٦‬ﺷﺮط‬
‫ﻣﺮزﯼ ﺧﻮاهﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب هﺰ ﯾﮏ از ﺣﺎﻻت ﻓﻮق ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﭘﺎﺳﺦ هﺎ ﺗﮑﺮار ﺻﻔﺮ‬
‫در ﺟﻬﺖ ﺧﺎﺻﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از ﺗﻮاﺑﻊ ﭘﺮﯾﻮدﯾﮏ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ داﻣﻨﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ در‬
‫ﺟﻬﺘﯽ ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﺎﺷﺪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺗﻮاﺑﻊ ﻧﻤﺎﺋﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺷﮑﻞ زﻳﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﺳﺎﺧﺘﺎرﯼ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﺳﻪ هﺎدﯼ )دو ﻧﻴﻢ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻴﻨﻬﺎﯾﺖ و ﻣﻮازﯼ‬
‫ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻃﺮف ﺁن هﺎدﯼ ﺳﻮم ﻗﺮار دارد( ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ )در ﺟﻬﺖ ‪ z‬ﻧﺎﻣﺤﺪودﻧﺪ( ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ دو‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻮازﯼ ﺻﻔﺮ و ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺻﻔﺤﻪ ﮐﻨﺎرﯼ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ V0‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺗﻮزﯾﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ در ﻧﺎﺣﺒﻪ‬
‫ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺻﻔﺤﺎت‪.‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫‪∇ 2V = 0‬‬
‫ﭼﻮن در اﻣﺘﺪاد ‪ z‬ﺳﻄﻮح هﺎدﯼ ﻧﺎﻣﺤﺪودﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ V‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ‪ Z‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪∂v‬‬
‫‪=0‬‬
‫‪∂z‬‬
‫‪∂ 2v ∂ 2v‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫) ‪v( x, y, z ) = X (x )Y ( y )Z (z‬‬
‫‪∂x 2 ∂y 2‬‬
‫‪1 d 2z‬‬
‫⇒ ) ‪= 0 (k z = 0‬‬ ‫‪Z ( z ) = Az + B‬‬ ‫⇒‬ ‫‪Z = B ≡1‬‬
‫‪z dz 2‬‬
‫‪V ( y = 0) = V ( y = b ) = 0 ⇒ Y ( y = 0) = Y ( y = b ) = 0‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺟﻬﺖ ‪ y‬ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﭘﺮﯾﻮدﯾﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪1 d (y‬‬
‫) ‪= k y2 < 0 ⇒ Y ( y ) = c sin (k y y ) + D cos(k y y‬‬
‫‪y‬‬

‫‪Y ( y ) dy‬‬ ‫‪2‬‬

‫⇒ ‪Y ( y = 0) = 0‬‬ ‫‪D=0‬‬
‫‪Y ( y = b) = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪Y = c sin (k y b ) = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪k y b = nπ‬‬
‫‪nπ‬‬
‫= ‪ky‬‬ ‫‪n = 1,2,3,...‬‬
‫‪b‬‬
‫‪k x + k y2 = 0‬‬
‫‪2‬‬
‫⇒‬ ‫‪k x2 = − k y2‬‬ ‫اﻣﺎ‬
‫⎞ ‪⎛ nπ‬‬ ‫⎞ ‪⎛ nπ‬‬
‫‪k y2 < 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪k x2 > 0‬‬ ‫⇒‬ ‫⎜ ‪X (x ) = E sinh‬‬ ‫⎜‪x ⎟ + F cosh‬‬ ‫⎟‪x‬‬
‫⎠ ‪⎝ b‬‬ ‫⎠ ‪⎝ b‬‬
‫‪nπ‬‬ ‫‪nπ‬‬
‫‪−‬‬
‫‪X (x ) = Ee‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪b‬‬
‫‪+ Fe b‬‬ ‫ﯾﺎ‪:‬‬
‫‪X x →∞ = 0‬‬ ‫‪⇒ E=0‬‬
‫‪nπ‬‬ ‫‪nπ‬‬
‫‪−‬‬ ‫⎞ ‪⎛ nπ‬‬ ‫‪−‬‬ ‫⎞ ‪⎛ nπ‬‬
‫‪V ( x, y, z ) = BFCe‬‬
‫‪x‬‬
‫‪b‬‬
‫⎜ ‪sin‬‬ ‫⎜ ‪y ⎟ ≡ Ge b sin‬‬ ‫⎟‪y‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫⎠ ‪⎝ b‬‬ ‫⎠ ‪⎝ b‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺧﻄﯽ ﺑﻮدن ﻣﻌﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻴﺐ ﺧﻄﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﺑﻪ ازاء ‪n‬هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽ‬
‫‪nπ‬‬
‫∞‬ ‫‪−‬‬ ‫⎞ ‪⎛ nπ‬‬
‫⎜ ‪V ( x, y, z ) = ∑ An e b sin‬‬
‫‪x‬‬
‫⎟‪y‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻮاب )‪ V(x.y.z‬ﺑﺎﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫‪n =1‬‬ ‫⎠ ‪⎝ b‬‬
‫ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺿﺮﯾﺐ ﻣﺠﻬﻮل را ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺷﺮط ﻣﺮزﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬
‫∞‬
‫⎞ ‪⎛ nπ‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪x =0‬‬ ‫⎜ ‪= V0 = ∑ An e 0 sin‬‬ ‫⎟‪y‬‬
‫‪n =1‬‬ ‫⎠ ‪⎝ b‬‬
‫ﺿـــﺮاﺋﺐ ‪ An‬هـــﺎ از دو ﻃﺮﯾـــﻖ ﻗﺎﺑـــﻞ ﻣﺤﺎﺳـــﺒﻪ هـــﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳـــﺮﯼ ﻓﻮرﯾـــﺪ و اﺳـــﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﺘﻌﺎﻣـــﺪ‬
‫ﺑﻮدن ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺜﻠﺜﺎﺗﯽ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪nπ‬‬ ‫‪mπ‬‬ ‫‪⎧⎪ 0‬‬ ‫‪m≠n‬‬
‫∫‬‫‪0‬‬
‫‪sin‬‬
‫‪b‬‬
‫‪y sin‬‬
‫‪b‬‬
‫‪ydy = ⎨b‬‬
‫‪⎪⎩ 2‬‬ ‫‪m=n‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
------------ -----------------
mπ
:‫ ﺿﺮب ﻧﻤﻮدﻩ و اﻧﺘﮕﺮال ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬sin y ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را اﮔﺮ در‬
b
mπ ∞
nπ mπ
dy = ∑ An ∫ sin
b a
∫0
V0 sin
b
y
n =1
0 b
y sin
b
y dy

.‫ ﻣﻘﺪار ﻏﻴﺮ ﺻﻔﺮ دارد‬m=n ‫ﻃﺮف دوم ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺎﻟﺖ‬

⎛ −b mπ ⎤
b
b
V0 ⎜ cos y ⎥ = Am
⎝ mπ b ⎦0 2
2V
Am = 0 [1 − cos]mπ
mπ
⎧ 4V0
⎪ ‫ﻓﺮد‬m
Am = ⎨ mπ
⎪⎩0 ‫زوج‬m
nπ
4V0 1 − b x ⎛ nπ ⎞
∞
V ( x, y , z ) = ∑ e sin ⎜ y⎟ :‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
π ‫ﻓﺮد‬n =1 n ⎝ b ⎠
‫ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬x ‫ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﺢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ در ﺟﻬﺖ‬:‫ﻣﺜﺎل‬
(‫ ﻧﺎﻣﺤﺪود اﺳﺖ‬z ‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ در داﺧﻞ ﻓﻀﺎﯼ ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪﻩ ﭼﻬﺎر هﺎدﯼ ﻓﻮق )در ﺟﻬﺖ‬

V ( x, y, z ) = X ( x )Y ( y )Z ( z )
Kz = 0 ⇒ Z ( z ) = cte ≡ 1
nπ nπ
Y ( y = 0) = Y ( y = b ) = 0 ⇒ Y ( y ) = c sin y Ky = , n = 1,2,3,...
b b
X ( x ) = Ee
−k y x
k x2 + k y2 = 0 ⇒ k x2 > 0 ⇒ + Fe
kyx

:‫ﯾﺎ‬
X (x ) = E sinh (k y x ) + F cosh (k y x )
X (x = a ) = 0 ⇒ E sinh (k y x ) = − F cosh (k y a )
sinh (k y a )
F = −E
cosh (k y a )
⇒ [
X ( x ) = P sinh k y ( x − a ) ]
⎡ nπ
(x − a )⎤⎥ sin⎛⎜ nπ y ⎞⎟
∞
V ( x, y, z ) = ∑ An sinh ⎢
n =1 ⎣ b ⎦ ⎝ b ⎠
⎧ 4V0
⎪⎪− nπ ⎞
‫ﻓﺮد‬n
V ( x = 0 ) = V0 ⇒ An = ⎨ nπ sinh ⎛⎜ a⎟
⎪ ⎝ b ⎠
⎪⎩ 0 ‫زوج‬n

٩
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت اﺳﺘﻮاﻧﻪ اﯼ‪:‬‬
‫) ‪V (r , ϕ , z ) ≡ R(r )φ (ϕ )Z (z‬‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ﺗﮏ ﻣﺘﻐﻴﺮﻩ ‪ Z , φ , R‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺴﺌﻠﻪ و ﺗﻘﺎرن هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در ﺁن ﺑﺼﻮرﺗﻬﺎﯼ زﯾﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪⎧r ,r‬‬‫‪+n‬‬ ‫‪−n‬‬

‫⎪‬
‫‪R(r ) : ⎨ lnr‬‬
‫) ‪⎪ BesselFunctions : J (k r‬‬ ‫‪,‬‬ ‫) ‪Yn (k z r‬‬
‫⎩‬ ‫‪n‬‬ ‫‪z‬‬

‫‪⎧sin nϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪cocnϕ‬‬

‫⎨ ‪ϕ (ϕ ) :‬‬ ‫‪jnϕ‬‬
‫‪⎩ e‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪e − jnϕ‬‬
‫) ‪⎧sin (k z‬‬ ‫) ‪, cos(k z z‬‬ ‫اﮔﺮ‪k z2 < 0‬‬
‫‪Z (z ) : ⎨ k z z‬‬
‫‪⎩e‬‬
‫‪z‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪e −k z z‬‬ ‫اﮔﺮ‪k z2 > 0‬‬
‫‪ n, k z‬ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ ﻣﻌــﺎدﻻت دﯾﻔﺮاﻧــﺴﻴﻞ درﺟــﻪ ‪ ٢‬ﺗﻮاﺑــﻊ ﺗــﮏ ﻣﺘﻐﻴــﺮﻩ ﺑﺘﺮﺗﻴــﺐ ﺑــﺮاﯼ ﺗــﺎﺑﻊ ‪ z‬و ﺗــﺎﺑﻊ‬
‫‪ φ‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺮوﯼ‪:‬‬

‫) ‪V (R, θ , ϕ ) = G (R )H (θ )φ (ϕ‬‬
‫ﺣﺎﻻت ﻣﻤﮑﻨﻪ‪:‬‬
‫{‬
‫‪G (R ) : R m‬‬ ‫‪,‬‬ ‫) ( ‪R‬‬ ‫‪− m +1‬‬

‫) ‪H (θ ) : {LegendreFunctions : P (cos θ‬‬ ‫‪m‬‬

‫‪n‬‬
‫‪,‬‬ ‫) ‪Qmn (cos θ‬‬
‫‪φ (ϕ ) : {sin nϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪cos nϕ‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬

‫ﺟﺮﯾﺎن هﺎﯼ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر )ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ( در ﻣﺤﻴﻂ هﺎﯼ هﺎدﯼ‬

‫‪Steady Electric current‬‬

‫‪v‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻴﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺳﺎﮐﻦ ﯾﮏ ﻣﻴﺪان ﭘﺎﯾﺴﺘﺎر اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫‪∇× E = 0‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫ .dl = 0‬‬
‫‪E‬‬
‫‪v v‬‬
‫)و ﻧﻴــﺰ راﺑﻄــﻪ ‪ ∫ E.dl‬ﮐــﻪ اﺧــﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧــﺴﻴﻞ را ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪ ﻣــﯽ ﮐﻨــﺪ ﻣــﺴﺘﻘﻞ از ﻣــﺴﻴﺮ اﺳــﺖ‬
‫‪v‬‬
‫و ﻣﺘﻨﺎﺳــﺐ ﺑــﺎ اﻧــﺮژﯼ و ﮐــﺎر ﻻزم در ﻣﻴــﺪان( اﻣــﺎ ‪ ∇ × E = 0‬ﻧــﺸﺎن دهﻨــﺪﻩ ﺁﻧــﺴﺖ ﮐــﻪ در ﯾــﮏ‬
‫ﻣـــﺴﻴﺮ ﺑـــﺴﺘﻪ هﻴﭽﮕﻮﻧـــﻪ ﺗﺒـ ـﺎدل اﻧـــﺮژﯼ ﺻـــﻮرت ﻧﻤـــﯽ ﮔﻴـــﺮد‪ .‬ﺑﻨـــﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻴـــﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾـــﺴﻴﺘﻪ‬
‫ﺳــﺎﮐﻦ ﻗــﺎدر ﺑــﻪ اﯾﺠــﺎد ﺟﺮﯾــﺎن داﺋــﻢ ﻧﺨﻮاهــﺪ ﺑــﻮد ﮐــﻪ در ﺁن در اﺛــﺮ ﻋﺒــﻮر ﺑــﺎر در هــﺎدﯼ ﺗﻠﻔــﺎت‬
‫اﯾﺠــﺎد ﺷــﻮد ﭘــﺲ ﺑــﺮاﯼ داﺷــﺘﻦ ﺟﺮﯾــﺎن داﺋــﻢ ﺑــﻪ ﻣﻴــﺪان ﻏﻴــﺮ ﮐﻨــﺴﺮواﺗﻴﻮ )ﻧﺎﭘﺎﯾــﺴﺘﺎر( اﺳــﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺮﯾﺎن داﺋﻢ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﺗﻠﻔﺎت اﻧﺮژﯼ هﻤﺮاﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘــﻪ و ﯾــﺎدﺁورﯼ‪ :‬ﻣﻴــﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑــﯽ در داﺧــﻞ اﺟــﺴﺎم هــﺎدﯼ ﺻــﻔﺮ اﺳــﺖ و اﯾــﻦ ﺑــﻪ ﺧــﺎﻃﺮ‬
‫ﺁﻧــﺴﺖ ﮐــﻪ ﺑﺎرهــﺎﯼ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑــﯽ روﯼ ﺳــﻄﺢ ﺁﻧﻬــﺎ ﺑﻨﺤــﻮﯼ ﺟﻤــﻊ ﻣــﯽ ﺷــﻮﻧﺪ ﮐــﻪ ﻣﻴــﺪان را ﺻــﻔﺮ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬

‫اﮔﺮ ‪ N‬ﭼﮕﺎﻟﯽ اﻟﮑﺘﺮون هﺎﯼ ﺁزاد ﯾﺎ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون هﺎﯼ ﺁزاد در هﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ از‬
‫‪v‬‬
‫ﺟﺴﻢ هﺎدﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ و هﺮ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﺮد ‪ Q‬ﮐﻮﻟﻤﺐ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ V m‬در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪s‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ J‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺟﺮﯾﺎن در ﺁن ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻘﺮار زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪J = NQV‬‬
‫ﮐﻮﻟﻤﺐ)‪(c‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺣﺎﻣﻞ‬
‫(و واﺣﺪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫( و واﺣﺪ ‪ Q‬ﺑﺮاﺑﺮ ) ﺣﺎﻣﻞ‬ ‫‪m3‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮑﻪ واﺣﺪ ‪ N‬ﺑﺮاﺑﺮ )‬
‫‪v‬‬
‫‪ m‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ واﺣﺪ ‪: J‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪sec‬‬
‫‪c‬‬
‫‪sec = Amp‬‬
‫‪m2‬‬ ‫‪m2‬‬
‫‪v‬‬
‫ﯾﻌﻨــﯽ ‪ J‬ﻣﻘــﺪار ﺑــﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑــﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ از ﯾــﮏ ﺳــﻄﺢ ﯾــﮏ ﻣﺘــﺮ ﻣﺮﺑﻌــﯽ ﮐــﻪ ﻋﻤــﻮد ﺑــﺮ ﺑــﺮدار‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ V‬اﺳــﺖ در ﻣــﺪت ﯾــﮏ ﺛﺎﻧﻴــﻪ ﻣــﯽ ﮔــﺬرد‪ .‬اﮔــﺮ ‪ Q<٠‬ﺑﺎﺷــﺪ ‪ J‬ﺑــﺎ ‪ V‬در ﺧــﻼف هــﻢ و اﮔــﺮ‬
‫‪ Q>٠‬ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ دو هﻢ ﺟﻬﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪I = ∫ J .ds‬‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن ﮐﻞ‪:‬‬
‫‪S‬‬

‫واﺣــﺪ ‪ I‬ﺁﻣﭙــﺮ اﺳــﺖ و ﺑﺮاﺑــﺮ ﺑــﺎ ﮐــﻞ ﺑــﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑــﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ در ﻣــﺪت ﯾــﮏ ﺛﺎﻧﻴــﻪ از ﺳــﻄﺢ ﻣــﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﺬرد و ﯾﮏ ﮐﻤﻴﺖ اﺳﮑﺎﻟﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫اﺻﻞ ﺑﻘﺎء ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬
‫ﺑﺎرهﺎﯼ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان اﯾﺠﺎد ﮐﺮد و ﯾﺎ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ رﯾﺎﺿﯽ اﯾﻦ اﺻﻞ‪:‬‬

‫در ﺧﺼﻮص ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺑﺴﺘﻪ ‪) S‬داراﯼ ﺣﺠﻢ ‪ (V‬در ﯾﮏ هﺎدﯼ‬

‫‪v v‬‬
‫ﮐﻞ ﺟﺮﯾﺎن وارد ﺳﻄﺢ ﺑﺴﺘﻪ ‪ s‬ﻣﯽ ﺷﻮد = ‪− ∫ J .ds‬‬
‫‪s‬‬

‫اﮔــﺮ اﯾــﻦ اﻧﺘﮕــﺮال ﻣﺜﺒــﺖ ﺑﺎﺷــﺪ ﻣﻴــﺰان ﺑــﺎر در داﺧــﻞ ﺳــﻄﺢ در ﺣــﺎل اﻓــﺰاﯾﺶ اﺳــﺖ و ﺑــﺮﻋﮑﺲ‪.‬‬
‫‪∂Q‬‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺎر ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪∂t‬‬
‫‪v v ∂Q‬‬
‫= ‪− ∫ J .ds‬‬ ‫)ﺷﮑﻞ اﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ اﺻﻞ ﺑﻘﺎء و ﺑﺎر(‬
‫‪∂t‬‬
‫∂ ‪v v‬‬
‫‪− ∫ J .ds = ∫ ρdv ′‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪∂t v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪∂ρ‬‬ ‫‪⎛ v ∂ρ ⎞ ′‬‬
‫∫ = ‪− ∫ ∇.Jdv ′‬‬ ‫‪dv ′ ⇒ ∫ ⎜ ∇.J +‬‬ ‫‪⎟dv = 0‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪∂t‬‬ ‫‪v‬‬
‫⎝‬ ‫⎠ ‪∂t‬‬
‫‪v ∂ρ‬‬
‫‪∇.J +‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫)ﺷﮑﻞ دﯾﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﯽ اﺻﻞ ﺑﻘﺎء ﺑﺎر(‬
‫‪∂t‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪∂ρ‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇.J = −‬‬ ‫)دﯾﻮرژاﻧﺲ ‪ J‬ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ ﺷﺮوع و ﯾﺎ ﺧﺘﻢ ﺑﺮدار ‪ J‬اﺳﺖ(‬
‫‪∂t‬‬
‫‪v‬‬
‫‪∇.J = 0‬‬ ‫اﮔﺮ ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎﯼ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻣﺎﻧﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻄﻮط ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻄﻮط ﺑﺴﺘﻪ اﯼ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع و ﻧﻘﻄﻪ ﺧﺘﻢ ﺧﺎﺻﯽ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﺮاﯼ ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻮد ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺮﯾﺸﻒ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽ دهﺪ‪∑Ii =0 :‬‬
‫‪i‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اهﻢ و ﻣﻴﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻏﻴﺮ ﮐﻨﺴﺮواﺗﻴﻮ )ﻧﺎﭘﺎﯾﺴﺘﺎر(‬

‫در ﻓﺮﺁﯾﻨﺪ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ داﺋﻢ )ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ( ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻠﻔﺎت ﺣﺮارﺗﯽ هﻤﺮاﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ اﻟﮑﺘﺮون )ﺑﺎر(‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ازاء هﺮ ﺑﺎر ﮐﻪ ﻣﺪار ﮐﺎﻣﻞ )ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ( را ﻃﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﯽ اﻧﺮژﯼ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎﯼ ﭘﺎﯾﺴﺘﺎر ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺟﺮﯾﺎن داﺋﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ وﺑﺮاﯼ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺪان ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﻞ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺁن هﻢ ﻣﻴﺪان ﭘﺎﯾﺴﺘﺎر و هﻢ ﻧﺎﭘﺎﯾﺴﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪w‬‬
‫ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎل ﺷﻴﻤﻴﺎﯾﯽ ⇐ ﻣﻴﺪان ﻧﺎﭘﺎﯾﺴﺘﺎر )در ﺧﺎرج ﭘﻴﻞ ﯾﺎ در داﺧﻞ ﻣﺪار( ‪E nc‬‬
‫‪v‬‬
‫‪Ec‬‬ ‫ﺗﺠﻤﻊ ﺑﺎرهﺎﯼ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ⇐ ﻣﻴﺪان ﭘﺎﯾﺴﺘﺎر‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺪار ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در داﺧﻞ ﭘﻴﻞ ‪) E nc = E c‬اﻣﺎ در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ( ﭼﻮن هﻴﭻ ﺟﺮﯾﺎن از ﺑﺎرهﺎ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻧﻴﺮوﺋﯽ ﺑﻪ ﺁن وارد ﻧﻤﯽ ﺷﻮد )ﺗﻌﺎدل(‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪E nc + E c = 0‬‬

‫‪v‬‬
‫‪ E nc‬ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ )ﺗﺠﻤﻊ( ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ روﯼ اﻟﮑﺘﺮود )‪ (١‬و ﺗﺠﻤﻊ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ روﯼ اﻟﮑﺘﺮود )‪ (٢‬ﻣﯽ ﮔﺮدد‬
‫‪v‬‬
‫‪ E c‬ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻴﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ از ﻃﺮف ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v v‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪V = − ∫ E c .dl = ∫ E nc .dl = electromotiveForce ≡ emf‬‬ ‫)ﻧﻴﺮوﯼ ﻣﺤﺮﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ(‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫در داﺧﻞ ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫ﺑﺎ واﺣﺪ وﻟﺖ‬
‫اﻣﺎ از ﻃﺮﻓﯽ در ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫ Ec .dl = 0‬‬
‫‪2 v‬‬ ‫‪v 1v v‬‬
‫∫‬‫‪1‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪.‬‬‫‪d‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪+ ∫ E c .dl = 0‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﺎرج ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫داﺧﻞ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫‪2‬‬ ‫‪v v 1v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪v v‬‬
‫∫‬‫‪1‬‬
‫‪E c .dl − ∫ E nc .dl = 0‬‬
‫‪2‬‬
‫⇒‬ ‫∫‬
‫‪1‬‬
‫‪E c .dl − V = 0‬‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﻨﺒﻊ‬
‫‪2 v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪V = emf = ∫ E c .de = V1 − V2‬‬
‫‪1‬‬

‫‪ -‬ﻗﺎﻧﻮن اهﻢ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪J = δE‬‬
‫‪v v‬‬
‫در هﺮ ﻣﺤﻴﻂ هﺎدﯼ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ(‬ ‫) ‪ J‬ﺑﺎ ‪E‬‬
‫ﺑﻄﺮﯾﻘﯽ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪J = NQV‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪V = µE‬‬
‫‪ µ‬ﺿﺮﯾﺐ ﺗﺤﺮﮎ )‪(mobility‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪J = NQµE‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪J = ρµE‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪σ = ρµ‬‬ ‫‪ σ‬ﺿﺮﯾﺐ هﺪاﯾﺖ ﻣﺤﻴﻂ )هﺪاﯾﺖ وﯾﮋﻩ( ‪conductivity‬‬
‫‪1‬‬
‫‪σ = NQµ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=‪σ‬‬ ‫‪ ρ‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺎر‬
‫‪ρ‬‬
‫‪ ρ‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ وﯾﮋﻩ‬

‫‪٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺷﮑﻞ دﯾﮕﺮ ﻗﺎﻧﻮن اهﻢ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪v v‬‬
‫‪I = ∫ J .ds = σEA‬‬
‫‪s‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪V = ∫ E.dl = EL‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪E‬‬
‫‪L‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪L‬‬
‫‪I =σ‬‬ ‫‪A‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪I‬‬ ‫=‬ ‫‪V = RI‬‬ ‫=‪R‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪σA‬‬
‫‪σA‬‬

‫‪ -‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ )‪(Resistance‬‬

‫هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﻴﻦ دو ﺳﻄﺢ از ﻗﻄﻌﻪ هﺎدﯼ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﻋﺒﻮر ﮐﺮدﻩ از ﺁن ﺳﻄﻮح را ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪−‬‬ ‫∫‬ ‫‪E‬‬ ‫‪.‬‬‫‪d‬‬‫‪l‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪R = = Lv v = Lv v‬‬
‫‪∫ .dl‬‬
‫‪E‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪∫ J .ds ∫ σE.ds‬‬
‫‪s‬‬

‫اﻣﺎ از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪Q‬‬ ‫∫‬ ‫‪D.ds‬‬ ‫∫‬ ‫‪εE.ds‬‬
‫‪C= = s v v= s r v‬‬
‫‪V − ∫ E.dl − ∫ E L .dl‬‬
‫‪L‬‬
‫‪ε‬‬
‫= ‪RC‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ دو راﺑﻄﻪ ﻓﻮق در هﻢ ﺿﺮب ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪σ‬‬
‫]در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ‪ ε , σ‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻣﺤﻴﻂ هﻤﮕﻦ( و ﯾﺎ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺑﺮاﯼ‬
‫دو ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در ﻏﻴﺮ اﯾﻨﺼﻮرت راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪[.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ روﺷﻬﺎﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‪:‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪− ∫ E.dl‬‬ ‫‪v‬‬
‫= ‪1) R‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫ﺑﺎ ﯾﺎﻓﺘﻦ ‪ E‬در ﻣﺤﻴﻂ‪:‬‬
‫‪∫ .ds‬‬
‫‪σ‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪ε‬‬ ‫‪σC 1‬‬
‫= ‪2) R‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=‪G‬‬ ‫=‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﺮط ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ در ﺑﺎﻻ‪:‬‬
‫‪σC‬‬ ‫‪ε‬‬ ‫‪R‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﮑﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر دﯾﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﯾﺎ ﮐﻨﺪاﮐﺘﺎس )هﺪاﯾﺖ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ(‬
‫‪dl‬‬ ‫‪dl‬‬
‫= ‪3)dR‬‬ ‫⇒‬ ‫∫ = ‪R = ∫ dR‬‬
‫‪σs‬‬ ‫‪σs‬‬
‫‪σds‬‬ ‫‪σds‬‬
‫= ‪dG‬‬ ‫⇒‬ ‫∫ = ‪G = ∫ dG‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻴﻦ دو ﮐﺮﻩ ﻣﺘﺤﺪاﻟﻤﺮﮐﺰ ﺑﺸﻌﺎع هﺎﯼ ‪ a‬و ‪ (b>a) b‬ﮐﻪ‬
‫ﻓﻀﺎﯼ ﺑﻴﻦ دو ﮐﺮﻩ از ﺟﺴﻤﯽ ﺑﺎ ﺿﺮﯾﺐ هﺪاﯾﺖ ‪ σ‬ﭘﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺮوﯼ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﯾﮏ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﮐﺮوﯼ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ R‬از ﺟﻨﺲ ‪ δ‬و ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ‪ S‬و ﺑﻀﺨﺎﻣﺖ ‪dR‬‬
‫‪dl‬‬
‫= ‪dR‬‬
‫‪σs‬‬
‫‪dl = dR‬‬
‫‪S = 4πR 2‬‬
‫‪b‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪dR‬‬ ‫⎤ ‪−1‬‬ ‫‪b−a‬‬
‫∫‬
‫‪dR‬‬
‫= ‪dR‬‬ ‫⇒‬ ‫‪R= ∫ d R‬‬ ‫=‬ ‫= ⎥‬
‫‪σ 4πR 2‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪4πσ R‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4πσ R ⎦ z 4πσ ab‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﯾﮏ واﺷﺮ )اﺳﺘﻮاﻧﻪ اﯼ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪ (h‬ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺷﮑﻞ ﮐﻪ از هﺎدﯼ ﺑﺎ ﺿﺮﯾﺐ هﺪاﯾﺖ ‪ σ‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ )ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻴﻦ دو ﺳﻄﺢ هﺎﺷﻮر‬
‫ﺧﻮردﻩ اﺳﺖ(‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺳﻄﺢ ﻣﺬﮐﻮر اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ‪ V0‬ﻣﺘﺼﻞ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪∇ V =0‬‬
‫‪2‬‬

‫‪d 2V‬‬
‫‪=0‬‬
‫‪dϕ 2‬‬
‫‪V = c1ϕ + c 2‬‬
‫‪⎧ V (ϕ = 0 ) = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪c2 = 0‬‬
‫⎪‬
‫‪⎨V (ϕ = ϕ ) = V‬‬ ‫⇒‬
‫‪V‬‬
‫‪c1 = 0‬‬
‫⎩⎪‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪ϕ0‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪V0‬‬
‫= ‪V‬‬ ‫‪ϕ‬‬
‫‪ϕ0‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪1 dV‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪E = −∇V = −‬‬ ‫‪aˆϕ = − aˆϕ 0‬‬
‫‪r dϕ‬‬ ‫‪ϕ0r‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪σV‬‬
‫‪J = σE = − 0 aˆϕ‬‬
‫‪ϕ0r‬‬

‫‪٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪v v‬‬ ‫⎛‪h b‬‬ ‫⎞ ‪σV0‬‬
‫‪⎟⎟.(− aˆϕ )drdz‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪I = ∫ J .ds = ∫ ∫ ⎜⎜ − aˆϕ‬‬ ‫‪ds = − aϕ drdz‬‬
‫‪0 a‬‬
‫⎝‬ ‫‪ϕ‬‬ ‫⎠ ‪0‬‬
‫‪r‬‬
‫‪σV0 h b‬‬
‫‪I =+‬‬ ‫‪ln‬‬
‫‪ϕ0‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪V0‬‬ ‫‪ϕ0‬‬
‫=‪R‬‬ ‫=‬
‫‪I‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪σh ln‬‬
‫‪a‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ژول‬
‫ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ داﺋﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻠﻔﺎت هﻤﺮاﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ هﺪف ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻠﻔﺎت‬
‫ﯾﮏ ﻣﺤﻴﻂ هﺎدﯼ ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎن داﺋﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪∆w F∆l‬‬ ‫‪∆l‬‬
‫=‪P‬‬ ‫=‬ ‫‪= QEV‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪=V‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪F = QE‬‬
‫‪∆t‬‬ ‫‪∆t‬‬ ‫‪∆t‬‬
‫‪ p = NQEV = EJ‬ﮐﻞ در واﺣﺪ ﺣﺠﻢ‬ ‫و ﭼﻮن ‪J = NQV‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪p = E.J‬‬ ‫‪w 3‬‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺗﻮان )ﺗﻮان در واﺣﺪ ﺣﺠﻢ(‬
‫‪m‬‬
‫در ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ ‪dv = dsdl‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪P = ∫ pdv = ∫ E.Jdv‬ﮐﻞ‬
‫‪p = ∫ EJdv = ∫ Edl ∫ Jds = VI‬‬ ‫⇒‬ ‫‪P = VI‬‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزﯼ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮدار ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺮﯾﺎن‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ دو ﻣﺤﻴﻂ هﺎدﯼ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﻓﺮض ﺟﺮﯾﺎن ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ و ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﮔﺎوﺳﯽ اﺳﺘﻮاﻧﻪ اﯼ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ h‬و ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ‪ ∆s‬را در ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪∂ρ‬‬
‫‪∇.J = −‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪∂t‬‬
‫‪v‬‬
‫⇒‬ ‫‪∫v dv′ = 0‬‬
‫∇‬ ‫‪.‬‬ ‫‪J‬‬ ‫‪h→0‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v r‬‬ ‫‪r v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∫ J .ds = 0 ⇒ ∫ J 1 .ds1 + ∫ J 2 .ds2 + ∫ J .ds = 0‬‬
‫‪s‬‬
‫ﭘﺎﺋﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﯽ‬

‫‪− ∆sJ1n + ∆sJ 2 n + 0 = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪J1n = J 2 n‬‬

‫‪٦‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫‪J 1t‬‬ ‫‪J 2t‬‬
‫‪E1t = E 2t‬‬ ‫⇒‬ ‫=‬
‫‪σ1‬‬ ‫‪σ2‬‬
‫‪v‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻄﻮط ‪ J‬از ﯾﮏ ﻣﺤﻴﻂ رﺳﺎﻧﺎﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎ رﺳﺎﻧﺎﺋﯽ ﮐﻤﺘﺮ ) ‪ (σ 2 < σ 1‬وارد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﮑﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻂ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﻀﺎﯼ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﻮازﯼ ﺧﺎزﻧﯽ ﺑﺎ دو ﻧﻮع هﺎدﯼ ﮐﻪ داراﯼ ‪ σ 1 , ε 1‬و ﻧﻴﺰ ‪ σ 2 , ε 2‬ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺮﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﻓﻠﺰ ﺧﺎزن ‪ d‬و وﻟﺘﺎژ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺧﺎزن ‪ V0‬ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪v v v v‬‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ P, D, E , J‬و ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﺎرهﺎﯼ ﺁزاد و ﻣﻘﻴﺪ روﯼ ﺗﻤﺎم ﺳﻄﻮح در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‬
‫‪d=d١+d٢‬‬

‫‪∂ρ‬‬ ‫‪v‬‬
‫⇒ ‪Steady state‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪∇.J = 0‬‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪v‬‬
‫)در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎﯾﻖ ﺗﻠﻔﯽ ﻣﺒﻨﺎ و ﺷﺮوع ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت از ﺑﺮدار ‪ J‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ(‬
‫‪J‬‬ ‫‪J‬‬
‫‪J 1n = J 2 n = J‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪E1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪E2‬‬
‫‪δ1‬‬ ‫‪δ2‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪d v‬‬
‫() ‪V = − ∫ E.dl = − ∫ E.dzaˆ z = − ∫ (− E 2 aˆ z‬‬
‫() ‪. aˆ z dz ) − ∫ (− E1 aˆ z‬‬
‫) ‪. aˆ z dz‬‬
‫‪d2‬‬ ‫‪d‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪d2‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪V0σ 1σ 2‬‬

‫= ‪V0‬‬
‫‪J‬‬
‫‪d2 +‬‬
‫‪J‬‬
‫‪d1‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪J‬‬ ‫) ‪(− aˆ z‬‬
‫‪σ2‬‬ ‫‪σ2‬‬ ‫‪σ 1 d 2 + σ 2 d1‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪V0 σ 2‬‬
‫‪E1 = J‬‬
‫‪σ1‬‬ ‫=‬ ‫) ‪(− aˆ z‬‬
‫‪σ 1 d 2 + σ 2 d1‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪V 0σ 1‬‬
‫‪E2 = J‬‬
‫) ‪σ 2 = σ 1 d 2 + σ 2 d 2 (− a z‬‬
‫ˆ‬

‫‪V0 ε 1σ 2‬‬ ‫‪V0 ε 2 σ 1‬‬

‫= ‪D1 = ε 1 E1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪D2 = ε 2 E 2‬‬
‫‪σ 1 d 2 + σ 2 d1‬‬ ‫‪σ 1 d 2 + σ 2 d1‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫) ‪v V σ (ε − ε 0‬‬
‫‪P1 = D1 − ε 0 E1 = (ε 1 − ε 0 )E1 = 0 2 1‬‬ ‫) ‪(− aˆ z‬‬
‫‪σ 1 d 2 + σ 2 d1‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫) ‪V σ (ε − ε 0‬‬
‫‪P2 = D2 − ε 0 E 2 = (ε 2 − ε 0 )E 2 = 0 1 2‬‬ ‫) ‪(− aˆ z‬‬
‫‪σ 1d 2 + σ 1d 2‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪V 0 ε 2σ 1‬‬
‫‪ρ s ( z = 0 ) = D2 .nˆ = −‬‬ ‫ˆ‪n‬‬ ‫روﯼ هﺎدﯼ ﭘﺎﺋﻴﻦ ‪= aˆ z‬‬
‫‪σ 1d 2 + σ 2 d1‬‬ ‫‪z =0‬‬

‫) ‪V0 (ε 2σ 1 − ε 1σ 2‬‬
‫= ‪ρ ( z = d 2 ) = D2 − D1‬‬
‫‪σ 1 d 2 + σ 2 d1‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪V0 ε 1σ 2‬‬
‫= ˆ‪ρ s ( z = d ) = D1 .n‬‬ ‫ˆ‪n‬‬ ‫روﯼ هﺎدﯼ ﺑﺎﻻ ‪= −aˆ z‬‬
‫‪σ 1 d 2 + σ 2 d1‬‬ ‫‪z =d‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫) ‪V σ (ε ε‬‬
‫‪ρ ps (z = 0) = P1 .nˆ = P2 .(− aˆ z ) = 0 1 2 0‬‬
‫‪σ 1d 2 + σ 1d 2‬‬
‫‪v v‬‬ ‫) ‪σ (ε − ε ) − V0 (ε 2 − ε 0‬‬
‫‪ρ ps (z = d 2 ) = P1 − P2 = V0 2 1 0‬‬
‫‪σ 1d 2 + σ 1d 2‬‬
‫‪v v v‬‬ ‫) ‪V σ (ε ε‬‬
‫‪ρ ps (z = d ) = P1 .n = P1 .aˆ z = − 0 2 1 0‬‬
‫‪σ 1d 2 + σ 1d 2‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :‬ﺑﺮاﯼ ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﺎﻻت ﮔﺬرا )‪ (transient‬در ﺧﺼﻮص رﻓﺘﺎر زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮزﯾﻊ ﺑﺎر ) ‪ (ρ‬ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ) ∞ → ‪ (t‬ﺑﻘﺮار زﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪∂ρ‬‬ ‫‪v ρ‬‬
‫‪∇.J = −‬‬ ‫= ‪, ∇.E‬‬ ‫)در ﺻﻮرت هﻤﮕﻦ ﺑﻮدن ﻣﺤﻴﻂ ﯾﺎ ﺛﺒﺎت ‪( δ , ε‬‬
‫‪∂t‬‬ ‫‪ε‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪∂ρ‬‬
‫‪∇.(σE ) = −‬‬
‫‪∂t‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪∂ρ‬‬
‫‪σ∇.E = −‬‬
‫‪∂t‬‬
‫‪ρ‬‬ ‫‪∂ρ‬‬
‫‪σ =−‬‬
‫‪ε‬‬ ‫‪∂t‬‬
‫‪∂ρ (t ) σ‬‬
‫⇒ ‪+ ρ (t ) = 0‬‬ ‫‪ρ (t ) = ρ 0 e τ‬‬
‫‪−t‬‬

‫‪∂t‬‬ ‫‪ε‬‬

‫‪ε‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪τ‬‬ ‫‪= Re laxationTime‬‬ ‫⇒‬ ‫‪ρ (t = τ ) = ρ 0‬‬
‫‪σ‬‬ ‫‪e‬‬
‫) ‪ρ 0 = ρ (t = 0‬‬
‫‪ε‬‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺑﺮاﯼ ﺗﺸﺨﻴﺺ هﺎدﯼ ﺧﻮب و ﯾﺎ ﻋﺎﯾﻖ ﺧﻮب اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪δ‬‬
‫‪ε‬‬
‫‪if‬‬ ‫‪>> 1‬‬ ‫⇒‬ ‫‪goodDielectric‬‬
‫‪σ‬‬
‫‪ε‬‬
‫‪if‬‬ ‫‪<< 1‬‬ ‫⇒‬ ‫‪goodConductur‬‬
‫‪σ‬‬
‫‪σ‬‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد(‬ ‫)در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻴﺪان هﺎﯼ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎ زﻣﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺼﻮرت‬
‫‪ωε‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻴﺪان هﺎﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺳﺎﮐﻦ ‪Static Magnetic Fields‬‬

‫ﯾﻮﻧﺎﻧﻴﻬﺎ در ﺣﺪود ‪ ٦٠٠‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﯼ ﺟﺎذﺑﻪ ﻗﻄﻌﺎت ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺁهﻨﺮﺑﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و از‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ‪) Magnesia‬ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺁهﻨﺮﺑﺎﯼ ﻃﺒﻴﻌﯽ در ﺁﻧﺠﺎ دﯾﺪﻩ ﺷﺪﻩ( ﺑﺮاﯼ ﻟﻐﺖ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ ١٦٠٠‬ﻣﻴﻼدﯼ ﭘﺰﺷﮏ درﺑﺎر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﻨﺎم ﮔﻴﻠﺒﻮت ﺑﺎ ﺁزﻣﺎﯾﺸﺎﺗﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁهﻨﺮﺑﺎﯼ زﻣﻴﻦ‬
‫ﭘﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻓﺮادﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﻟﺘﺎ‪ ،‬ﺁﻣﭙﺮ و ﺑﻴﻮﺳﺎوار ﺑﺮرﺳﯽ هﺎﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﮐﺸﻔﻴﺎت ﻣﺘﻌﺪدﯼ را‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ در ﻣﻴﺪان هﺎﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺁﻣﭙﺮ در ﻓﻀﺎﯼ ﺧﺎﻟﯽ‬

‫دو ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ ‪ c 2 , c1‬ﮐﻪ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﺟﺮﯾﺎن هﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪ I 2 , I 1‬از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﮔﺬرد و در ﻓﻀﺎﯼ ﺧﺎﻟﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﯾﻢ ) ‪ I 2 , I 1‬ﺟﺮﯾﺎن هﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ هﺴﺘﻨﺪ(‬

‫ﻧﻴﺮوﯼ وارد ﺑﺮ ‪ dl 2‬از ﻃﺮف ‪dl1‬‬

‫‪v‬‬
‫‪dF21 = kµ‬‬
‫‪v‬‬
‫[‬‫‪w‬‬
‫(‬
‫‪r r‬‬
‫‪v 3‬‬
‫‪v‬‬
‫‪I 2 dl 2 × I 1 dl1 × R2 − R1‬‬ ‫])‬
‫‪R2 − R1‬‬
‫‪µ = µ 0 = 4π × 10 −4 H m‬‬ ‫‪ µ‬ﺿﺮﯾﺐ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪ Magnetic permeability‬ﻣﺤﻴﻂ‬

‫‪1‬‬
‫=‪k‬‬
‫‪4π‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻞ ﻧﻴﺮوﯼ وارد ﺑﺮ ‪ c 2‬ﺣﺎﻣﻞ ﺟﺮﯾﺎن ‪ I 2‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮐﻞ ﻣﺪار ‪ c١‬ﺣﺎﻣﻞ ﺟﺮﯾﺎن ‪ I١‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ‬

‫‪١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪v‬‬ ‫) ‪I 1 dl1 × (R2 − R1‬‬
‫‪F21 = 0‬‬
‫‪4π‬‬ ‫‪∫c2 I 2 dl 2 × ∫c1 Rv − Rv 3‬‬ ‫از‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻗﺎﻧﻮن ﺁﻣﭙﺮ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪Magnetic flux density‬‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟـــﻪ ﻗﺒـــﻞ اﻧﺘﮕـــﺮال دوم )روﯼ ﻣـــﺴﻴﺮ ‪ (c١‬را ﭼﮕـــﺎﻟﯽ ﻓﻠـــﻮﯼ ﻣﻴـــﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴـــﺴﯽ ﺗﻮﻟﻴـــﺪ‬
‫‪v‬‬
‫ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺮﯾﺎن ﻋﺒﻮرﯼ از ﮐﻞ ﻣﺪار ‪ c١‬در ﻧﻘﻄﻪ ‪ R2‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫) ‪µ 0 I 1 dl1 × (R2 − R1‬‬
‫‪4π ∫c1‬‬
‫= ‪B21‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v 3‬‬
‫‪R2 − R1‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v‬‬ ‫‪v r‬‬
‫‪F21 = ∫ I 2 dl 2 × B21‬‬
‫‪c2‬‬
‫‪v‬‬
‫واﺣﺪ ‪ B‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺮ ﺁﻣﭙﺮ ﯾﺎ وﺑﺮ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﺗﺴﻼ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪≡ Wb‬‬ ‫‪≡ Tesla‬‬
‫‪Amp‬‬ ‫‪m2‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ ﺗﻌﺮﯾــﻒ ﻓــﻮق‪ ،‬در هــﺮ ﻧﻘﻄــﻪ دﻟﺨــﻮاﻩ ‪ R‬ﺑــﺮدار ‪ B‬ﺑﻌﻠــﺖ وﺟــﻮد ﯾــﮏ ﻣــﺪار‬

‫‪v‬‬ ‫ﺣﺎﻣﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺼﻮرت روﺑﺮو ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪v‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫)‪Idl ′ × (R − R ′‬‬
‫‪B (R ) = 0‬‬ ‫‪∫c Rv − Rv ′ 3‬‬
‫‪4π‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻮﺳﺎوار ‪ Biot & Savart‬ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺮﯾﺎن ﺳﻄﺤﯽ و ﺣﺠﻤﯽ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺟﺮﯾﺎن ‪ J , J S‬ﺑﺮدار ‪ B‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاهﺪ‬

‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪v v‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫)‪J S dS ′ × (R − R ′‬‬
‫‪B (R ) = 0‬‬ ‫∫‬ ‫‪v v 3‬‬
‫‪4π‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪R − R′‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪µ‬‬
‫‪B (R ) = 0‬‬
‫‪v‬‬
‫(‬ ‫‪v r‬‬
‫‪JdV ′ × R − R ′‬‬ ‫)‬
‫‪4π‬‬ ‫∫‬‫‪V‬‬
‫‪v v 3‬‬
‫‪R − R′‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ Amp‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ‪ :‬از ‪ k‬ﺑﺠﺎﯼ ‪ J S‬ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد واﺣﺪ ‪ J S‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪m‬‬
‫‪v‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪ I‬در ﯾﮏ ﺳﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻄﻮل ‪ ٢L‬ﺟﺎرﯼ ﺑﺎﺷﺪ‪ B ،‬در ﻧﻘﻄﻪ اﯼ‬
‫واﻗﻊ در ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻤﻮداﻟﻤﻨﺼﻒ اﯾﻦ ﺳﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﻔﺎﺻﻠﻪ ‪ r‬از ﺳﻴﻢ ﻗﺮار دارد را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﯾﺪ‪:‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬

‫‪v v‬‬ ‫)‪µ 0 Idl ′ × (R − R ′‬‬
‫= ) ‪B (R‬‬
‫‪4π ∫c R − R ′ 3‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R = raˆ r‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R ′ = z ′aˆ z‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪dl ′ = dl z = aˆ z dz ′‬‬
‫‪v r‬‬
‫‪R − R ′ = raˆ r − z ′aˆ z‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪R − R′ = r 2 + z ′ 2‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫) ‪Idz ′zˆ z × (raˆ r − z ′aˆ z‬‬
‫‪B(R ) = 0‬‬
‫‪L‬‬
‫∫‬
‫‪4π‬‬ ‫‪−L‬‬
‫‪[r‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+ z′2‬‬ ‫]‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬

‫‪L‬‬
‫‪v v µ I‬‬ ‫‪rdz ′aˆϕ − 0‬‬ ‫⎛‪µ I‬‬ ‫‪z′‬‬ ‫⎤⎞‬
‫‪B (R ) = 0‬‬
‫‪L‬‬
‫∫‬ ‫⎜⎜ ‪= aˆϕ 0‬‬ ‫⎥⎟‬
‫⎟‬
‫‪4π‬‬ ‫‪−L‬‬
‫‪[r‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+ z′2‬‬ ‫]‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4πr ⎝ r 2 + z ′ 2‬‬ ‫‪⎠⎥⎦ − L‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪µ 0 IL‬‬
‫= ) ‪B (R‬‬ ‫‪aˆϕ‬‬ ‫‪Tesla‬‬
‫‪2πr r 2 + L2‬‬
‫ﻣﺜــﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑــﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪ ﭼﮕــﺎﻟﯽ ﻓﻠــﻮﯼ ﻣﻴــﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴــﺴﯽ در ﻣﺮﮐــﺰ ﯾــﮏ ﻣــﺪار ﻣﺮﺑــﻊ‬
‫ﺷﮑﻞ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ‪ I‬از ﺁن ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻃﻮل ﺿﻠﻊ ﻣﺮﺑﻊ ‪ W‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪v‬‬
‫‪B = 4B1‬‬
‫‪W‬‬
‫‪= B1‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﻴﻢ ﺑﻄﻮل ‪ W‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫‪2‬‬
‫‪W‬‬
‫‪2L = W‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=‪r‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﮑﻴﻪ ﺑﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫⎞ ‪v ⎛W‬‬ ‫‪µ0 I W‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ⎟ ⎜ ‪B1‬‬ ‫‪aˆ z‬‬
‫⎠‪⎝2‬‬ ‫‪W‬‬ ‫⎞ ‪⎛W ⎞ ⎛W‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪2π‬‬ ‫⎟ ⎜‪⎜ ⎟ +‬‬

‫‪2‬‬ ‫⎠‪⎝2⎠ ⎝2‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪4µ 0 I‬‬ ‫‪v 2 2µ 0 I‬‬
‫= ‪B = 4 B1‬‬ ‫‪aˆ z‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪B‬‬ ‫‪aˆ z‬‬
‫‪2π W‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪πW‬‬
‫‪2‬‬
‫‪٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺮدارﯼ‬
‫‪v‬‬
‫دﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ B‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻮﺳﺎوار ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮال ﮔﻴﺮﯼ ﺑﺮدارﯼ ﺻﻮرت ﻣﯽ‬
‫‪v‬‬
‫ﮔﻴﺮد ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ‪ B‬ﺑﺮاﺣﺘﯽ از ﺑﺮدارﯼ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺮدارﯼ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪µ0‬‬ ‫⎤ )‪⎡ Jv (Rv ′‬‬
‫= ) ‪B(R‬‬
‫‪4π ∫v‬‬
‫‪∇ × ⎢ v v ⎥dv ′‬‬
‫⎦⎥ ‪⎢⎣ R − R ′‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪⎡µ‬‬ ‫)‪J (R ′‬‬ ‫⎤‬
‫⎥‪B = ∇ × ⎢ ∫ v v dv ′‬‬
‫‪⎢⎣ 4π v R − R ′‬‬ ‫⎦⎥‬
‫‪v v‬‬
‫‪v v µ‬‬ ‫)‪J (R′‬‬
‫‪A(R ) = 0 ∫ v v dv′‬‬ ‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺮدارﯼ ‪Vector magnetic potential‬‬
‫‪4π v R − R′‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮدارﯼ اﺳﺖ هﻤﺠﻬﺖ ﺑﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن و ﮐﺮل ﺁن ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻴﺪان را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪B = ∇× A‬‬
‫]ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﻔﯽ ﮔﺮادﯾﺎن ﺁن ﺷﺪت ﻣﻴﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ [ E = −∇V‬واﺣﺪ ‪ A‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ Web‬اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﻋﻤﻮد ﺑﻮدن ﺟﻬﺖ ‪) A, B‬ﯾﺎ ﻣﻨﺒﻊ( ﻃﺒﻖ‬
‫‪m‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺖ راﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ B‬ﻧﺎﺷﯽ از ﯾﮏ ﺳﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻄﻮر ‪ ٢L‬ﺣﺎﻣﻞ ﺟﺮﯾﺎن ‪ I‬در ﻧﻘﻄﻪ اﯼ‬
‫‪v‬‬
‫ﺑﺮ روﯼ ﺻﻔﺤﻪ ﻋﻤﻮداﻟﻤﻨﺼﻒ ﺳﻴﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪A‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎل هﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬

‫‪r‬‬
‫‪v µ‬‬ ‫‪Idl ′‬‬
‫‪A= 0‬‬
‫‪4π‬‬ ‫∫‬ ‫‪v v‬‬
‫‪R − R′‬‬
‫‪v µ I‬‬
‫‪A= 0‬‬
‫‪4π‬‬ ‫∫‬
‫‪L‬‬

‫‪−L‬‬
‫‪dz ′aˆ z‬‬
‫‪r 2 + z′2‬‬
‫‪= aˆ z‬‬
‫‪µ0 I‬‬
‫‪4π‬‬
‫(‬
‫‪l n z′ + z′2 + r 2‬‬ ‫])‬
‫‪L‬‬
‫‪−L‬‬

‫‪v v‬‬ ‫‪µ I‬‬ ‫‪L2 + r 2 + L‬‬

‫‪A(R ) = aˆ z 0 ln‬‬ ‫‪Web‬‬
‫‪4π‬‬ ‫‪L2 + r 2 − L‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪1 ∂Az‬‬ ‫‪∂A‬‬
‫‪B = ∇ × A = aˆ r‬‬ ‫‪− aˆϕ z‬‬
‫‪r ∂ϕ‬‬ ‫‪∂r‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪µ 0 IL‬‬ ‫‪∂A‬‬
‫‪B = aˆϕ‬‬ ‫ﭼﻮن ‪ z = 0‬اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪2nr L2 + r 2‬‬ ‫‪∂ϕ‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ‪) I‬ﯾﺎ ‪ ( A‬ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ‪ â z‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺖ راﺳﺖ )‪ (B = ∇ × A‬ﮐﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬
‫در ﺟﻬﺖ ‪ I‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ‪ B‬در ﺟﻬﺖ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺳﺎﯾﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﯾﻌﻨﯽ ‪ âϕ‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫دو ﻗﻄﺒﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪Magnetic Dipole‬‬
‫ﯾﮏ دو ﻗﻄﺒﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﯾﮏ ﺣﻠﻘﻪ داﯾﺮﻩ اﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺸﻌﺎع ﻣﺸﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ از ﺁن ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﻣﺪار داﯾﺮﻩ اﯼ ﺷﻌﺎع ‪ b‬ﮐﻪ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ از ﺁن ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ﯾﮏ ﻣﺪار داﯾﺮﻩ اﯼ ﺑﺸﻌﺎع ‪ b‬ﮐﻪ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ‪ I‬از ﺁن ﻣﯽ ﮔﺬرد را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﯾﺪ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﻌﻠﺖ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر در‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ دور )‪ (R>>b‬ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﮐﻠﯽ ‪ P‬در ﻣﺨﺘﺼﺎت ﮐﺮوﯼ ) ‪ (R, θ , ϕ‬و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دﯾﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ ﻣﻨﺒﻊ ‪ Idl ′‬ﺑﺼﻮرت‬

‫‪⎛ π‬‬ ‫⎞‬

‫⎟ ‪ ⎜ b, ϕ, ′‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪⎝ 2‬‬ ‫⎠‬

‫‪v‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪µ0‬‬
‫= )‪A(R ′‬‬
‫‪Idl‬‬
‫‪4π ∫c R − R ′‬‬
‫‪v r‬‬
‫‪v‬‬
‫‪R = aˆ x x + aˆ y y + aˆ z = Raˆ R‬‬
‫‪r‬‬
‫‪R ′ = aˆ x b cos ϕ ′ + aˆ y b sin ϕ ′ = baˆ r ′‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪R − R ′ = ( x − b cos ϕ ′)aˆ x + ( y − b sin ϕ ′)aˆ y + zaˆ z‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪R − R ′ = (x − b cos ϕ ′) + ( y − b sin ϕ ′) + z 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫[‬ ‫]‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪v v‬‬ ‫=‬ ‫‪x‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪2‬‬‫‪bx‬‬ ‫‪cos‬‬ ‫‪ϕ‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪2‬‬‫‪by‬‬ ‫‪sin‬‬ ‫‪ϕ‬‬ ‫‪′‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪R − R′‬‬

‫[‬ ‫]‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪v v = R 2 + b 2 − 2bx cos ϕ ′ − 2by sin ϕ ′ 2‬‬
‫‪R − R′‬‬
‫‪1‬‬
‫‪−‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪⎡ b 2 2bx‬‬ ‫‪2by‬‬ ‫⎤‬ ‫‪2‬‬
‫⎥‪v v = R −1 ⎢1 + 2 − 2 cos ϕ ′ − 2 sin ϕ ′‬‬
‫‪R − R′‬‬ ‫‪⎣ R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫⎦‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻓﻮاﺻﻞ دور‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪b‬‬
‫‪R >> b‬‬ ‫⇒‬ ‫‪→0‬‬
‫‪R2‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻓﻮق و اﺳﺘﻔﺎدﻩ از دو ﺟﻤﻠﻪ اﯼ ﻧﻴﻮﺗﻦ‪:‬‬

‫‪٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
------------ -----------------

1 1 ⎡ bx by ⎤
v v ≈ ⎢1 + 2 cos ϕ ′ + 2 sin ϕ ′⎥
R − R′ R ⎣ R R ⎦
v
dl ′ = aˆϕ bdϕ ′ = − aˆ x b sin ϕ ′dϕ ′ + aˆ y b cos ϕ ′dϕ ′
v
[
dl ′ = bdϕ ′ − aˆ x sin ϕ ′ + aˆ y cos ϕ ′ ]
v v µ Ib 2π
A(R ) ≈ 0 ∫ (− aˆ x sin ϕ ′ + aˆ y cos ϕ ′)⎢1 + 2 cos ϕ ′ + 2 sin ϕ ′⎥ dϕ ′
⎡ bx by ⎤
4πR 0
⎣ R R ⎦
v µ Ib ⎛ yb xb ⎞
A = 0 ⎜ − aˆ x 2 π + aˆ y 2 π ⎟
4πR ⎝ R R ⎠
v µ Ib 2π
A = 0 3 (− aˆ x y + aˆ y x )
4πR

v :‫ﻣﻤﺎن دو ﻗﻄﺒﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‬

M = aˆ z SI
S = DipoleArea = πb 2
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
µ M
[ ]
v v
A(R ) = 0 3 aˆ z × R
4πR

v ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﮑﻪ‬

aˆ z × R = − aˆ x y + aˆ y x

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
v v v
v v µ0 M × R µ0 ⎛M ⎞
A(R ) = ≡ ∇ × ⎜⎜ ⎟⎟
4πR 3 4π ⎝ R ⎠
v v µ M
A(R ) = aˆϕ 0 2 × sin θ :‫و ﯾﺎ‬
4πR
aˆ z × aˆ R = aˆϕ sin θ ‫ﭼﻮن‬
v v µ Iπb 2
B = ∇ × A = 0 3 [aˆ R 2 cos θ + aˆθ sin θ ]
4πR
‫ ﺗﺸﺎﺑﻪ و دوﮔﺎن در ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎﯼ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬-

v :‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬

1 ρdv ′ P.aˆ R v
‫ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬: V =
4πε 0 ∫ Rv − Rv ′ V =
4πε 0 R 2
E = −∇V
v v
v µ Jdv′ v µ 0 M × aˆ R v v
‫ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬: A = 0
4π ∫ v v
R − R′
A=
4πR 2
B = ∇× A

:‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬

٦
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪1‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬ ‫‪:ρ‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪0‬‬ ‫∇‬
‫‪ε0‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ : J‬ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬ ‫‪A‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪µ0‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪∇X‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‬ ‫ﻣﻤﺎن‬ ‫ﻣﻴﺪان‬ ‫ﺿﺮﯾﺐ‬ ‫ﺿﺮب‬ ‫ﻣﺸﺘﻖ‬
‫دوﻗﻄﺒﯽ‬ ‫ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ‬
‫‪v‬‬
‫‪ -‬دﯾﻮرژاﻧﺲ و ﮐﺮل ‪B‬‬
‫ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ دﯾﻮراﻧﺲ ﮐﺮل هﺮ ﺑﺮدار ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇.B = ∇.(∇ × A) = 0‬‬
‫‪v‬‬
‫‪∇.B = 0‬‬ ‫و ﯾﺎ‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﺻﻔﺮ ﺷﺪن دﯾﻮرژاﻧﺲ ‪ B‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺪان ‪ B‬ﺧﻄﻮط ﺑﺴﺘﻪ اﯼ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع و ﻧﻘﻄﻪ ﺧﺘﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺪارد و ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ ﯾﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺪان‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ ﺗﮏ ﻗﻄﺐ در ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺼﻮرت دو ﻗﻄﺒﯽ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻃﺮﻓﯽ ‪ B‬ﺑﻌﻨﻮان ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻞ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﮐﻪ از ﺳﻄﺢ ‪ S‬ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪ψ = ∫ B.ds‬‬
‫‪S‬‬

‫اﮔﺮ ‪ S‬ﺳﻄﺢ ﺑﺴﺘﻪ اﯼ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∫S B.ds = ∫V∇.Bdv = 0v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ψ = ∫ B.ds = ∫ ∇ × A.ds = ∫ A.dl‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪C‬‬

‫ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﻀﻴﻪ هﻠﻤﻬﻮﻟﺘﺲ ﺑﺮاﯼ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻣﻴﺪان ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﺮل و دﯾﻮرژاﻧﺲ‬
‫ﺁن ﻣﻴﺪان ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮل‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇ × ∇ × F = ∇(∇.F ) − ∇ 2 F‬‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ هﺮ ﺑﺮدارﯼ‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪µ0‬‬ ‫‪J‬‬
‫∫×∇ = ‪B = ∇× A‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫‪V 4π R − R ′ DV ′‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﮐﺮل ﺑﮕﻴﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∇ × B = ∇ × ∇ × A = µ0 J‬‬ ‫‪⇒ ∇× B = J‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺑﺮدارﯼ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ‪∇ A = − µ 0 J :‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ρ‬‬
‫‪ ∇ 2V = −‬در ﻣﻴﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺳﺎﮐﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫‪ε0‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪارﯼ ﺁﻣﭙﺮ ‪Ampere’s circuital low‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇ × B = µ0 J‬‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∫S∇ × B.ds = ∫ µ.J .ds‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∫ B.dl = µ 0 ∫ J .DS‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪v‬‬
‫ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرﯾﯽ اﻧﺘﮕﺮال ‪ B‬روﯼ ﯾﮏ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ‪ C‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ µ 0‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻞ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺳﻄﺢ ‪S‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ‪ C‬ﺁﻧﺮا اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪v‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎوس در ﻣﻴﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ B‬ﮐﻪ‬
‫روﯼ هﻤﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺴﻴﺮﯼ ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎوﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﯾﮏ هﺎدﯼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﯾﻞ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ داﯾﺮﻩ اﯼ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ b‬ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ‪I‬‬
‫را ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ در ﮐﻞ ﻓﻀﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﯾﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﺗﻮزﯾﻊ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺟﺮﯾﺎن در ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ هﺎدﯼ‪:‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪I‬‬
‫‪J = 2 aˆ Z‬‬
‫‪πb‬‬
‫‪ C١‬ﯾﮏ ﻣﺴﻴﺮ داﯾﺮﻩ اﯼ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ B‬روﯼ ﻧﻘﺎط ﺁن ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ‪r ≤ b : .‬‬
‫‪r v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∫c1 B1 .dl = µ 0 ∫s1J .ds ′‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪B1 = B1 aˆϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪dl = rd ϕ aˆϕ‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ds ′ = r ′dr ′dϕ ′‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v v‬‬ ‫‪2π‬‬
‫∫‬‫‪c1‬‬
‫‪B1 .dl = ∫ B1 aˆϕ .aˆϕrdϕ = B1 2πr‬‬
‫‪0‬‬

‫‪v v‬‬ ‫‪2π r I‬‬ ‫‪I‬‬

‫‪∫s1 J .ds z′ = ∫0 ∫0 πbaˆ z .aˆ z r ′dr ′dϕ ′ = πb 2 πr‬‬
‫‪2‬‬

‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫‪Ir‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪µ Ir‬‬
‫‪B1 2πr = µ 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪B1 = 0 2 aˆϕ‬‬
‫‪b2‬‬ ‫‪2πb‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﻧﺎﺣﻴﻪ ‪r>b‬‬
‫‪r v‬‬ ‫‪v‬‬
‫∫‬
‫‪c2‬‬
‫‪B2 .dl = µ 0 ∫ J .ds ′ = µ 0 I total‬‬
‫‪s2‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪µ I‬‬

‫‪2πrB2 = µ 0 I‬‬ ‫⇒‬ ‫‪B2 = 0 aˆϕ‬‬
‫‪2πr‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ در داﺧﻞ ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ ﺣﻠﻘﻮﯼ داراﯼ‬
‫ﺗﻌﺪاد دور ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ N‬ﺑﺎ هﺴﺘﻪ هﻮاﺋﯽ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ‪ I‬از ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ .‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ هﺴﺘﻪ ﺁن‬
‫داﯾﺮﻩ اﯼ و ﺷﻌﺎع ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺁن ﺑﺮاﺑﺮ ‪ b‬و ﺷﻌﺎع هﺴﺘﻪ )هﺮ دور ﺳﻴﻢ( ﺑﺮاﺑﺮ ‪ a‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ r<b-a‬ﭼﻮن هﻴﭻ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ از ﯾﮏ ﻣﺴﻴﺮ داﯾﺮﻩ اﯼ ﺑﺸﻌﺎع ‪ r‬ﻋﺒﻮر ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﻃﺮف دوم‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺁﻣﭙﺮ ﺻﻔﺮ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ B=٠‬ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ I total‬اﺳﺖ ﺑﺎز ‪ B=٠‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاﯼ ‪ r>b+a‬ﭼﻮن ﮐﻞ ﺟﺮﯾﺎن ‪= NI − NI = 0‬‬
‫اﻣﺎ ‪b-a<r<b+a‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫ .dl = µ 0 I total‬‬
‫‪B‬‬
‫‪c‬‬

‫‪B 2πr = µ 0 NI‬‬

‫‪v µ NI‬‬
‫‪B = 0 aˆϕ‬‬
‫‪2πr‬‬
‫‪v µ 0 NI‬‬
‫=‪B‬‬ ‫‪aˆϕ‬‬
‫‪l eff‬‬

‫‪v‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ B‬ﻧﺎﺷﯽ از ﯾﮏ ﺳﻠﻔﻮﺋﻴﺪ ﻃﻮﯾﻞ‪ ،‬ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺎع ﺳﻠﻔﻮﺋﻴﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ a‬ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﻋﺒﻮر از ﺁن ﺑﺮاﺑﺮ ‪ I‬و ﺗﻌﺪاد دورهﺎﯼ ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ در واﺣﺪ ﻃﻮل ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪ n‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺤﻮر ﺳﻠﻔﻮﺋﻴﺪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ‪ z‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺖ راﺳﺖ‬
‫و ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻃﻮل ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ و ﯾﮑﻨﻮاﺧﺘﯽ ﺁن ‪ B‬ﺗﻨﻬﺎ داراﯼ ﻣﻮﻟﻔﻪ ‪ z‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاﯼ ﻧﻘﺎط ﺧﺎرج از ﺳﻠﻔﻮﺋﻴﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﯽ ‪abcd‬‬
‫‪v‬‬
‫‪∫ .dl = µ 0 I total‬‬
‫‪B‬‬
‫‪abcd‬‬

‫‪I total = (nI − nI )ab = 0‬‬

‫‪v v‬‬ ‫‪b v v‬‬ ‫‪c v v‬‬ ‫‪d v v‬‬ ‫‪a v v‬‬
‫‪∫abcd‬‬
‫‪B .dl = ∫ B.dl + ∫ B.dl + ∫ B.dl + ∫ B.dl = 0‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪b v v‬‬ ‫‪d v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪= ∫ B.dl + 0 + ∫ B.dl + 0 = 0‬‬ ‫ﭼﻮن ‪ dl , B‬در دو ﻣﺴﻴﺮ ‪ bc‬و ‪ da‬ﺑﺮ هﻢ ﻋﻤﻮدﻧﺪ‬
‫‪a‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪= B1 .(ab ) − B2 (cd ) = 0‬‬ ‫ﭼﻮن ‪ B‬در ﺟﻬﺖ ‪ z‬اﺳﺖ‬

‫‪٩‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﭼـــﻮن ﻓﺎﺻـــﻠﻪ اﺿـــﻼع ‪ ab‬و ‪ cd‬از ﺳـــﻴﻢ ﭘـــﻴﭻ اﻟﺰاﻣـ ـﺎً ﺑﺮاﺑـــﺮ ﻧﻴـــﺴﺘﻨﺪ دو ﺣﺎﻟـــﺖ ﻣﻤﮑـــﻦ اﺳـــﺖ‬
‫وﺟــﻮد داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ ﯾــﺎ ‪ B١‬و ‪) B٢‬ﻣﻴــﺪان در ﺧــﺎرج از ﺳــﻠﻔﻮﺋﻴﺪ( ﺻــﻔﺮ اﺳــﺖ و ﯾــﺎ در هﻤــﻪ ﺟــﺎ‬
‫)ﺧﺎرج از ﺳﻠﻔﻮﺋﻴﺪ( ﺛﺎﺑﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻏﻴﺮﻣﻤﮑﻨﺴﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪B1 = B2 = B = 0‬‬
‫ﺧﺎرج‬

‫ﺑﺮاﯼ ﻧﻘﺎط داﺧﻞ ﺳﻠﻔﻮﺋﻴﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﯽ ‪efgh‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫ .dl = µ 0 I total‬‬
‫‪B‬‬
‫‪efgh‬‬

‫) ‪I total = nI (ef‬‬
‫از ﭼﻬﺎر زﯾﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﻴﺮ ‪ ef‬اﻧﺘﮕﺮال ﻣﻘﺪار دارد‬
‫‪v v‬‬ ‫‪f v v‬‬
‫) ‪∫ B.dl = ∫ B.dl = B(ef‬‬
‫‪efgh‬‬ ‫‪e‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v‬‬
‫) ‪B(ef ) = µ 0 nI (ef‬‬ ‫⇒‬ ‫‪B = µ 0 nIaˆ z‬‬
‫ﻧﮑﺘــﻪ‪ :‬زﻣــﺎﻧﯽ ﮐــﻪ ﯾــﮏ ﻗــﺎب )ﺣﻠﻘــﻪ( ﺣﺎﻣــﻞ ﺟﺮﯾــﺎن )دو ﻗﻄﺒــﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴــﺴﯽ( در ﯾــﮏ ﻣﻴــﺪان‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴــﺴﯽ ﻗــﺮار ﮔﻴــﺮد ﺑــﺮ دو ﻗﻄﺒــﯽ ﻧﻴﺮوﺋــﯽ وارد ﻣــﯽ ﺷــﻮد )ﮔــﺸﺘﺎور( ﺑﻨﺤــﻮﯼ ﮐــﻪ ﻣﻤــﺎن‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ دو ﻗﻄﺒﯽ را در ﺟﻬﺖ ﻣﻴﺪان ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ :‬اﮔﺮ ﯾﮏ دو ﻗﻄﺒﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪) l, a‬ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ (s=al‬ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ‪ I‬از ﺁن‬
‫‪v‬‬
‫ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در ﯾﮏ ﻣﻴﺪان ﯾﮑﻨﻮاﺧﺘﯽ ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﯽ ‪ B‬ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﮐﻮﭘﻞ ﺣﺮﮐﺘﯽ وارد ﺑﺮ دو ﻗﻄﺒﯽ را‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬

‫‪v v‬‬
‫) ‪ α‬زاوﯾﻪ ﺑﻴﻦ ‪( B, M‬‬
‫‪v‬‬
‫‪M = Ialaˆ n‬‬
‫‪v‬‬
‫‪M = ISaˆ n‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪F = Il × B‬‬
‫‪v‬‬
‫‪F = IlBisn90 o = IlB‬‬ ‫ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﻮوﺳﺎوار ‪ F‬ﻧﻴﺮوﯼ وارد ﺑﺮ اﺿﻼع ﺑﻄﻮل ‪l‬‬
‫ﮐﻮﭘﻞ ﻧﻴﺮو وارد ﺑﺮ دو ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﮔﺸﺘﺎور زﯾﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪T = r × 2F‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪T‬‬ ‫‪× 2 IlB sin α‬‬
‫‪2‬‬
‫‪T = alIB sin α‬‬
‫‪T = SIB sin α‬‬
‫‪T = MB sin α‬‬
‫‪v v v‬‬
‫‪T = M ×B‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دو ﻗﻄﺒﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﯾﻦ ﮔﺸﺘﺎور ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ‪ α‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺻﻔﺮ ﺑﺮﺳﺪ‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫و ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ ‪ M‬در اﻣﺘﺪاد ‪ B‬ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع اﺟﺴﺎم ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ و ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ در ﺣﻀﻮر ﺁﻧﺎن‬

‫در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد و ﻋﻨﺎﺻﺮ دو ﻗﻄﺒﯽ هﺎﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﭼﺮﺧﺶ اﻟﮑﺘﺮون روﯼ‬
‫ﻣﺪار ﺑﻪ دور هﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﺁﻧﺎن اﺳﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮﺁن ﺣﺮﮐﺖ هﺮ اﻟﮑﺘﺮون ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﻧﻴﺰ دو‬
‫ﻗﻄﺒﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در داﺧﻞ هﺮ اﺗﻢ دو ﻧﻮع ﻣﻤﺎن دو ﻗﻄﺒﯽ دﯾﺪﻩ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻤﺎن ﮐﻞ هﺮ اﺗﻢ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدﯼ )ﺗﻌﺎدل( ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت اﺳﺖ و ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺁن‬
‫در زﻣﺎن اﻋﻤﺎل ﯾﮏ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺧﺎرﺟﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻣﻮاد ﺑﻪ دﺳﺘﻪ‪-‬هﺎﯼ زﯾﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاد ‪ :Diamagnetic‬ﻣﻤﺎن ﮐﻞ هﺮ اﺗﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻣﻴﺪان ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪،‬‬
‫ﻣﻴﺪان ﮐﻞ ﮐﺎهﺶ ﺟﺰﺋﯽ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﻣﻮادﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﺴﻤﻮت‪ ،‬هﻴﺪروژن‪ ،‬هﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬ﻃﻼ‪،‬‬
‫ﺳﻴﻠﮑﻴﻮن و ﺟﺮﻣﺎﻧﻴﻢ‬
‫ﻣﻮاد ‪ :Paramagnetic‬ﻣﻤﺎن ﮐﻞ هﺮ اﺗﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻣﻴﺪان ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﮐﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﺰﺋﯽ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮادﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬اﮐﺴﻴﮋن و ﻧﮕﺴﺘﻦ‬
‫اﯾﻦ دو ﻣﻮاد را ﻣﻮاد ﻏﻴﺮ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪Nonmagnetic Materials‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻮع ﺳﻮم‪:‬‬
‫ﻣﻮاد ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ‪ Ferromagnetic‬ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻤﺎن ﮐﻞ هﺮ اﺗﻢ داراﯼ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ و هﺮ دﺳﺘﻪ ﺑﺮ روﯼ هﻢ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و‬
‫ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ ﮐﻪ داراﯼ اﺑﻌﺎدﯼ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ‪ mm 3‬هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫اﻣﺎ در ﮐﻞ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺣﻮزﻩ هﺎ‪ ،‬اﺛﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﯽ در ﯾﮏ‬
‫ﻣﻴﺪان ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﮐﻞ را ﺷﺪﯾﺪاً اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮادﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺁهﻦ‪ ،‬ﻧﻴﮑﻞ و ﮐﻮﺑﺎﻟﺖ‬

‫ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎﯼ ﻣﻌﺎدل ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬

‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاد ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎدﻩ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻀﺎﯼ ﺁزاد‬
‫ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﭘﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮاهﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫اﮔﺮ ‪ m‬ﻣﻤﺎن ﯾﮏ اﺗﻢ ﺟﺴﻢ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ N‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ هﺎﯼ ﺟﺴﻢ در واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ M = Nm‬ﻣﻤﺎن دو ﻗﻄﺒﯽ در واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﺟﺴﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﺴﻢ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺮاﯼ ﻧﺎﺣﻴﻪ دور را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺑﺮاﯼ ﻓﻮاﺻﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪v v‬‬ ‫‪µ0‬‬ ‫⎪⎫ ‪⎧⎪ Mv‬‬

‫= ) ‪dA(R‬‬ ‫‪∇ × ⎨ v v ⎬dv ′‬‬
‫‪4π‬‬ ‫⎭⎪ ‪⎪⎩ R − R ′‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪µ0‬‬ ‫⎪⎫ )‪⎧⎪ Mv (R ′‬‬
‫= ) ‪A(R‬‬
‫‪4π ∫v‬‬
‫‪∇ × ⎨ v v ⎬dv ′‬‬
‫⎭⎪ ‪⎪⎩ R − R ′‬‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪∇′ × M‬‬ ‫ˆ‪µ 0 M × n‬‬
‫‪A(R ) = 0‬‬ ‫‪∫v Rv − Rr ′ dv′ + 4π ∫s Rv − Rr ′ ds ′‬‬
‫‪4π‬‬

‫̂‪ n‬ﺑﺮدار واﺣﺪ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ‪ s‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪v‬‬
‫‪µ‬‬ ‫‪J dv ′‬‬
‫ﺑــﺎ ﻣﻘﺎﯾــﺴﻪ راﺑﻄــﻪ اﺧﻴــﺮ ﺑــﺎ راﺑﻄــﻪ اﺻــﻠﯽ ﺑــﺮاﯼ ﻣﻨﺒــﻊ ﺟﺮﯾــﺎن ﺣﺠﻤــﯽ ‪ A = 0 ∫ v r‬و ﯾــﺎ‬
‫‪4π R − R ′‬‬
‫‪v‬‬

‫ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن ﺳﻄﺤﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪v v‬‬
‫‪∇′ × M ≡ J m‬‬ ‫] ‪[A m‬‬‫‪2‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪M × nˆ ≡ J ms‬‬ ‫]‪[A m‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ J m‬ﺟﺮﯾـــﺎن ﻣﻌـــﺎدل ﺣﺠﻤـــﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴـــﺴﯽ و ‪ J ms‬ﺟﺮﯾـــﺎن ﻣﻌـــﺎدل ﺳـــﻄﺤﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴـــﺴﯽ ﮐـــﻪ‬
‫ﻣــﯽ ﺗﻮاﻧﻨــﺪ ﺟــﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﯾــﮏ ﻣــﺎدﻩ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴــﺴﯽ ﺷــﺪﻩ و ﻣــﺴﺌﻠﻪ را ﺑــﻪ ﻣــﺴﺌﻠﻪ ﺳــﺎدﻩ ﻣﺤــﻴﻂ‬
‫ﺧﻼء ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺷﺪت ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪Magnetic Field Intensity‬‬

‫‪v v‬‬ ‫در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺟﺴﻢ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ و ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن ﺣﻘﻴﻘﯽ‬
‫‪v v‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪J + Jm‬‬
‫‪A(R ) = 0‬‬ ‫‪∫v Rv − Rv ′ dv ′‬‬
‫‪4π‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v µ0‬‬ ‫‪J + Jm‬‬
‫= ‪B (R ) = ∇ × A‬‬ ‫‪∇ × ∫ v v dv ′‬‬
‫‪4π‬‬ ‫‪R − R′‬‬

‫و ﯾﺎ‪:‬‬
‫‪v‬‬
‫[‬
‫‪v r‬‬
‫‪∇ × B = µ0 J + J m‬‬ ‫]‬
‫[‬ ‫]‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇ × B = µ0 J + ∇ × M‬‬
‫‪v‬‬
‫‪⎛ B ⎞ v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇ × ⎜⎜ ⎟⎟ = J + ∇ × M‬‬
‫⎠ ‪⎝ µ0‬‬
‫‪v‬‬
‫‪⎛ B‬‬ ‫‪v⎞ v‬‬
‫⎜⎜ × ∇‬ ‫‪− M ⎟⎟ = J‬‬
‫‪⎝ µ0‬‬ ‫⎠‬
‫‪v‬‬
‫‪∆ B‬‬ ‫‪v‬‬ ‫⎤ ‪⎡ Amp‬‬ ‫‪v v‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪−M‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪∇× H = J‬‬
‫‪µ0‬‬ ‫⎣⎢‬ ‫⎦⎥‪m‬‬
‫‪v‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺮل ﺑﺮدار ‪ H‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﺷﺪت ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﻨﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎﯼ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﯽ اﺳﺖ ﺷﮑﻞ اﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ راﺑﻄﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﺼﻮرت‪:‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∫ H .dl = I total = ∫ J .ds‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪s‬‬

‫از ﻃﺮﻓﯽ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﯾﻮرژاﻧﺲ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬

‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪⎛ B‬‬ ‫‪v⎞ 1‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫⎜⎜‪∇.H = ∇.‬‬ ‫= ⎟⎟ ‪− M‬‬ ‫‪∇.B − ∇.M = 0 − ∇.M‬‬
‫‪⎝ µ0‬‬ ‫‪⎠ µ0‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ دﯾﻮژاﻧﺲ ‪ H‬ﺗﺎﺑﻊ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺟﺴﻢ ) ‪ (M‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ در ﺑﺴﻴﺎرﯼ از‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇.H = 0‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ‪ ∇.M = 0‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﺻﻔﺮ ﺑﻮدن ‪ H‬ﯾﺎ ) ‪ (M‬ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺘﯽ ‪) M‬ﯾﺎ ‪ ( H‬اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺪان از ﻧﻘﻄﻪ‬
‫اﯼ ﺷﺮوع و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ اﯼ ﺧﺘﻢ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ ﺑﺎ رﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ‪ M‬و ‪ H‬در اﺟﺴﺎم ﻏﻴﺮ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ )ﻣﻮاد ﭘﺎراﻣﮕﻨﺘﻴﮏ و دﯾﺎﻣﮕﻨﻴﺘﮏ( ﺧﻄﯽ اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫در ﻣﻮاد ﻓﺮوﻣﮕﻨﺘﻴﮏ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﮐﻮﭼﮏ ﻏﻴﺮ ﺧﻄﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪M = XmH‬‬
‫‪ X m‬ﺿﺮﯾﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﯾﺮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ )‪ (Magnetic Susceptibility‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﻴﺰان‬
‫‪v‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ در اﺛﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻦ ‪ H‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪v‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪−M‬‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪µ0‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪B = µ0 H + µ0 M‬‬ ‫و ﯾﺎ‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪B = µ 0 H + µ 0 X m H = µ 0 (1 + X m )H‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪B = µH‬‬
‫ﮐﻪ در ﺁن‬

‫‪١٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪µ = µ 0 (1 + X m ) = µ 0 µ r‬‬
‫‪µr = 1 + X m‬‬
‫‪ µ‬ﺿﺮﯾـﺐ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻣﻄﻠﻖ ‪absolute permeability‬‬
‫‪ µ r‬ﺿﺮﯾﺐ ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻧﺴﺒﯽ ‪relative permeability‬‬
‫در اﺟﺴﺎم دﯾﺎﻣﮕﻨﻴﺘﮏ ‪ µ r‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﯾﮏ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ )و ‪ X m‬ﺁن ﻋﺪد ﻣﻨﻔﯽ ﺧﻴﻠﯽ‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ(‬
‫‪ X m‬ﺁن ﻋﺪد ﻣﺜﺒﺖ و ﺧﻴﻠﯽ‬ ‫در اﺟﺴﺎم ﭘﺎراﻣﮕﻨﻴﮏ ‪ µ r‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﯾﮏ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ اﺳﺖ )و‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ(‬
‫اﻣﺎ در اﺟﺴﺎم ﻓﺮوﻣﮕﻨﺘﻴﮏ ‪ µ r‬ﺧﻴﻠﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﯾﮏ ) ﺑﻴﻦ ‪ ٣٠٠‬ﺗﺎ ‪ ٣٠٠٠‬ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ( اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ H‬دارد‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ µ r :‬ﺑﺮاﯼ ﺑﻴﺴﻤﻮت ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺎدﻩ دﯾﺎﻣﮕﻨﺘﻴﮏ ‪µ r = 0.99983‬‬
‫‪ µ r‬ﺑﺮاﯼ ﺁﻟـﻮﻣﻴﻨﻴﻢ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺎدﻩ ﭘﺎراﻣﮕﻨﺘﻴﮏ ‪µ r = 1.00002‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﯾﮏ ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ ﺣﻠﻘﻮﯼ ﮐﻪ داراﯼ ‪ N‬دور ﺳﻴﻢ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ دور هﺴﺘﻪ ﺁهﻨﯽ ﺑﻄﻮل ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫‪ l‬ﻣﺘﺮ و ﻣﻘﻄﻊ داﯾﺮﻩ اﯼ ﺷﮑﻞ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ‪ S‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ‪ I‬ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﺷﺪت ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ و ﭼﮕﺎﻟﯽ در ﻧﻘﺎط داﺧﻞ هﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺿﺮﯾﺐ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ هﺴﺘﻪ ‪ µ‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬

‫‪∫ H .dl = ∫ J .ds‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪s‬‬
‫‪v NI‬‬
‫‪Hl = NI‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪H‬‬ ‫‪aˆϕ‬‬
‫‪l‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻃﻮل ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﺸﻮد‪:‬‬
‫‪H 2πr = NI‬‬
‫‪v NI‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪aˆϕ‬‬
‫‪2πr‬‬
‫‪v‬‬
‫‪φ = ∫ B.ds = BS‬‬ ‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻞ‪:‬‬
‫‪s‬‬
‫‪µNIS‬‬
‫=‪φ‬‬
‫‪2πr‬‬
‫‪ S‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ هﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻠﻮ از ﺁن ﻋﺒﻮر ﻣﻲ ﮐﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺣﻮل ﯾﮏ ﺳﻴﻢ ﮐﻪ از ﺁن ﺟﺮﯾﺎن ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ‪ I‬ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و داراﯼ ﻣﻘﻄﻊ داﯾﺮﻩ اﯼ ﺑﺸﻌﺎع‬
‫‪ a‬اﺳﺖ و در ﺟﻬﺖ ‪ +z‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺗﻮ ﺧﺎﻟﯽ از ﺟﺴﻢ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺎ ‪ µ r = 100‬ﻗﺮار دارد‬
‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ و ﺳﻴﻢ ﺣﺎﻣﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺤﻮر ‪z‬هﺎﺳﺖ‪ .‬ﺷﻌﺎع داﺧﻠﯽ و‬
‫‪v v v‬‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ b‬و ‪ c‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )‪ .(c>b‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ M , B, H‬در داﺧﻞ‬

‫‪١٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺟﺴﻢ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ و ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ I,c,b,a‬ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺑﺴﺘﻪ ‪c‬‬
‫داﯾﺮﻩ اﯼ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ‪ r‬و ‪b<r<c‬‬

‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬

‫‪∫ H .dl = ∫ J .ds‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪s‬‬
‫⇒‬ ‫‪2πrH = I‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪I‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪aˆϕ‬‬
‫‪2πr‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v 100µ 0 I‬‬
‫= ‪B = µH‬‬ ‫‪aˆϕ‬‬
‫‪2πr‬‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v 99 I‬‬
‫= ‪− H = (µ r − 1)H‬‬
‫‪B‬‬
‫= ‪M‬‬ ‫‪aˆϕ‬‬
‫‪µ0‬‬ ‫‪2πr‬‬

‫‪aˆ r‬‬ ‫‪aˆϕ r‬‬ ‫‪aˆ z‬‬

‫‪s‬‬ ‫∂ ‪v 1‬‬ ‫∂‬ ‫∂‬
‫= ‪Jm = ∇× M‬‬
‫‪r ∂r‬‬ ‫‪∂ϕ‬‬ ‫‪∂z‬‬
‫‪99 I‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2πr‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ˆ‪J ms = M × n‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫= ‪J ms = (M × nˆ ) r =b‬‬
‫‪99 I‬‬ ‫‪99 I‬‬
‫‪r =b:‬‬ ‫= ) ‪aˆϕ × (− aˆ r‬‬ ‫‪aˆ z‬‬
‫‪2πb‬‬ ‫‪2πb‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫= ‪J ms = (M × nˆ ) r =c‬‬
‫‪99 I‬‬ ‫‪99 I‬‬
‫‪r =c:‬‬ ‫‪aˆϕ × (aˆ r ) = −‬‬ ‫‪aˆ z‬‬
‫‪2πb‬‬ ‫‪2πb‬‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺮزﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﻴﺪان هﺎﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬

‫در ﺷﺮاﯾﻂ واﻗﻌﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﺎﺣﻴﻪ )ﺟﺴﻢ( در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ هﻢ و ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮﮎ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ هﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪∇.B = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪∫ dv = 0‬‬
‫∇‬ ‫‪.‬‬‫‪B‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v r‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∫ B.ds = 0‬‬
‫‪s‬‬
‫⇒‬ ‫‪∫ B1 .ds1 + ∫ B2 .ds + ∫ B.ds = 0‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﺎﺋﻴﻦ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﯽ‬
‫‪v v‬‬
‫‪B = Bn + B̂t‬‬

‫‪١٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﭼﻮن ‪ h → 0‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪− B1n ∆S + B2 n ∆S + 0 = 0‬‬
‫‪B1n = B2 n‬‬
‫و ﻧﻴﺰ‬
‫‪H 1n µ 2 µ r2‬‬
‫‪µ 1 H 1n = µ 2 H 2 n‬‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪H 2 n µ1 µ r1‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪v‬‬
‫= ‪ M‬ﻣﻮﻟﻔﻪ هﺎﯼ ﻋﻤﻮدﯼ ‪ M‬ﻧﻴﺰ در هﺮ دو ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺎ هﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ‪− H‬‬
‫‪µ0‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﻮﻟﻔﻪ هﺎﯼ ﻣﻤﺎﺳﯽ‪:‬‬

‫‪v‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽـــﻪ ﺑـــﻴﻦ دو ﻣﺤـــﻴﻂ ﺟﺮﯾـــﺎن ﺣﻘﻴﻘـــﯽ ﺳـــﻄﺤﯽ ‪ J s‬ﻋﻤـــﻮد ﺑـــﺮ ﺻـــﻔﺤﻪ و در ﺟﻬـــﺖ داﺧـــﻞ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ روﯼ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺟﺎرﯼ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∇× H = J‬‬ ‫⇒‬ ‫⇒ ‪∫s∇ × H .ds = ∫s J .ds‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪r v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫∫‬‫‪c‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪.‬‬‫‪d‬‬ ‫‪l‬‬ ‫=‬ ‫∫‬ ‫‪H‬‬ ‫‪.‬‬‫‪d‬‬
‫‪1‬‬
‫‪l‬‬‫‪1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫∫‬ ‫‪H‬‬
‫‪2‬‬
‫‪.‬‬‫‪d‬‬‫‪l‬‬ ‫‪+‬‬ ‫∫‬ ‫‪H‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪.‬‬‫‪d‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪∫ .dl‬‬
‫‪H‬‬
‫‪4‬‬

‫دو اﻧﺘﮕﺮال ﺻﻔﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪= − H 1t l + 0 + H 2t l + 0 = (H 2t − H 1t )l‬‬
‫اﻧﺘﮕﺮال ‪ J‬روﯼ ﺳﻄﺢ ﺑﻪ اﻧﺘﮕﺮال ﺧﻄﯽ ﺑﻄﻮل ‪ l‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫ J .ds = J s l‬‬
‫‪s‬‬

‫‪(H 2t − H H )l = J s l‬‬ ‫⇒‬ ‫‪H 2t − H 1t = J s‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪(H 2 − H 1 )× aˆ 21 = J s‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪aˆ 21 × (H 1 − H 2 ) = J s‬‬ ‫و ﯾﺎ‬
‫‪ â 21‬ﺑﺮدارﯼ ﮐﻪ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮﮎ از ﻣﺤﻴﻂ ‪ ٢‬ﺑﻄﺮف ﻣﺤﻴﻂ ‪ ١‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪H 1t = H 2t‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﺳﻄﺤﯽ ﺑﻴﻦ دو ﻣﺤﻴﻂ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺪارهﺎﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬

‫در ﯾﮏ ﻣﺪار ﯾﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ ﺣﻠﻘﻮﯼ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪v NI‬‬
‫=‪H‬‬ ‫‪aˆϕ‬‬
‫‪l‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪B = µH‬‬
‫‪v µNI‬‬
‫=‪B‬‬ ‫‪aˆϕ‬‬
‫‪l‬‬
‫‪µNIS‬‬
‫= ‪φ = BS‬‬
‫‪l‬‬

‫‪١٦‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪NI‬‬
‫=‪φ‬‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﻓﻠﻮﯼ ﻋﺒﻮر ﮐﺮدﻩ از هﺴﺘﻪ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺮﺗﺐ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪l‬‬
‫‪µs‬‬
‫⎛‬ ‫⎞‪V‬‬
‫ﺑﺎ ﮐﻤﯽ دﻗﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان راﺑﻄﻪ ﻓﻮق را ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اهﻢ ⎟ = ‪ ⎜ I‬در ﻣﻴﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮏ در ﻧﻈﺮ‬
‫⎝‬ ‫⎠‪R‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ‪ φ‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ‪ I‬و ‪ NI‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ‪ V‬ﮐﻪ ‪ emf‬ﻣﺪار اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮد و ﯾﺎ‬
‫ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ ‪ NI‬ﺑﺼﻮرت ﻧﻴﺮوﯼ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪ magnetomotive force‬ﯾﺎ ‪ mmf‬ﺑﺮاﯼ ﯾﮏ ﻣﺪار‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﻠﻮﯼ ‪ φ‬را ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﻨﺎم رﻟﮑﺘﺎﻧﺲ ‪ Reluctance‬ﺟﺎرﯼ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪l‬‬
‫= ‪R = Reluctance‬‬
‫‪µs‬‬
‫‪l‬‬
‫= ‪ R‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ(‬ ‫)ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫‪δS‬‬
‫ﻣﺪار ﻣﻌﺎدل ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺼﻮرت ﺷﮑﻞ زﯾﺮ در ﺧﺼﻮص ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ )ﻣﺪارهﺎﯼ( ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺪار اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ در ﺁن ﺻﺎدق اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ‪ KCL‬و ‪. KVL‬‬
‫واﺣﺪ ‪ mmf‬ﺁﻣﭙﺮ دور‪ ،‬واﺣﺪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪H‬‬
‫‪v‬‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺒﻊ ‪ NI‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ‪ B‬در هﺴﺘﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ‪ φ‬از ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻣﺪار روﺑﺮو ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ B‬و ‪φ‬‬

‫ﺿﺮﯾﺐ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﻧﺴﺒﯽ هﺴﺘﻪ = ‪µ r‬‬

‫‪) Effective length‬ﻃﻮل ﻣﻮﺛﺮ هﺴﺘﻪ( ﻃﻮل ﻣﺘﻮﺳﻂ هﺴﺘﻪ = ‪l i‬‬
‫)‪ (air gap‬ﻃﻮل ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻮاﺋﯽ = ‪l g‬‬
‫‪l g << l i‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ هﺴﺘﻪ= ‪S‬‬

‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺁﻧﮑﻪ ﻃﻮل ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻮاﺋﯽ ﺧﻴﻠﯽ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﻃﻮل هﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺿﺨﺎﻣﺖ هﺴﺘﻪ ﺁهﻨﯽ‬
‫ﺧﻴﻠﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻮاﺋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗـﻮان از ﻓﻮران ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪fringing field‬‬
‫‪v‬‬
‫ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﮐﺮد ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻄﻮط ‪ B‬ﮐﻪ از هﺴﺘﻪ ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻄﻮر‬
‫ﻋﻤﻮد از هﺴﺘﻪ ﺧﺎرج و ﭘﺲ از ﻃﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻮاﺋﯽ دوﺑﺎرﻩ وارد هﺴﺘﻪ ﺁهﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫‪Bi ~B g = Bn = B‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫= ‪Hg‬‬ ‫= ‪, Hi‬‬
‫‪µ0‬‬ ‫‪µ0 µr‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﯾﮏ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺁن ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻮاﺋﯽ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫‪∫c .dl = ∫s J .ds‬‬
‫‪H‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫∫‬
‫‪ci‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪.‬‬‫‪dl‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪∫ g .dl = NI‬‬
‫‪H‬‬
‫‪cg‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪NI‬‬

‫‪lg +‬‬ ‫‪l i = NI‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪B‬‬
‫‪µ0‬‬ ‫‪µ0 µr‬‬ ‫‪lg‬‬ ‫‪li‬‬
‫‪+‬‬
‫‪µ0‬‬ ‫‪µ0 µr‬‬
‫‪NI‬‬ ‫‪NI‬‬
‫‪φ = BS‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪φ‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪φ‬‬
‫‪lg‬‬ ‫‪li‬‬ ‫‪R g + Ri‬‬
‫‪+‬‬
‫‪µ0 S‬‬ ‫‪µ0 µr S‬‬
‫‪lg‬‬ ‫‪li‬‬
‫= ‪Rg‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪Ri‬‬
‫‪µ0 S‬‬ ‫‪µ0 µr S‬‬

‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﮐﻤﻴﺘﻬﺎ ‪ R g >> Ri‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﮑﻞ روﺑﺮو ﺑﺮﺷﯽ از ﯾﮏ ﻣﺪار ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ‬
‫ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ در ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻮاﺋﯽ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎراﻣﺘﺮهﺎﯼ ﻣﺪار و ﻣﺪار ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‪.‬‬

‫راهﻨﻤﺎﯾﯽ‪ :‬ﻣﺪار ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﺧﻮد اﻟﻘﺎء و اﻟﻘﺎء ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ‪Self Inductance & mutual Inductance‬‬
‫دو ﻣﺪار ‪ c١‬و ‪ c٢‬ﮐﻪ ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﺟﺮﯾﺎن ‪ I١‬و ‪ I٢‬از ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و در ﻣﺠﺎور ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ هﺴﺘﻨﺪ را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫هﺮ ﯾﮏ از دو ﻣﺪار )ﺣﻠﻘﻪ( ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ داراﯼ ﺳﻄﻮح ‪ S 2 , S1‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪v‬‬
‫اﮔﺮ ‪ B1‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪار ‪ c١‬ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺮﯾﺎن ‪ I 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ از ﻣﺪار ‪ ١‬ﮐﻪ از ﺳﻄﺢ ‪ s١‬ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ )ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ(‬
‫‪v v‬‬
‫∫ = ‪φ11‬‬ ‫‪B1 .ds1‬‬
‫‪s1‬‬

‫ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ از ﻣﺪار ‪ ١‬ﮐﻪ از ﺳﻄﺢ ‪ s٢‬ﻋﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ )ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ(‬
‫‪v v‬‬
‫∫ = ‪φ12‬‬ ‫‪B1 .ds 2‬‬
‫‪s2‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺪار ‪١‬و ‪ ٢‬ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﺷﺎﻣﻞ ‪ N١‬و ‪ N٢‬دور ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪v‬‬
‫‪ψ 11 = N 1φ11 = flux linkage‬‬ ‫ﮐﻞ ﻓﻠﻮﯼ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺷﺪﻩ در ﻣﺪار ‪ C١‬ﺗﻮﺳﻂ ‪B1‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ψ 12 = N 2φ12 = flux linkage‬‬ ‫ﮐﻞ ﻓﻠﻮﯼ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺷﺪﻩ در ﻣﺪار ‪ C٢‬ﺗﻮﺳﻂ ‪B1‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪:‬‬
‫‪ψ 11‬‬
‫∆ ‪L11‬‬ ‫= )ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﻓﻠﻮﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪﯼ(‪/‬‬
‫)ﮐﻞ ﻓﻠﻮﯼ ﻋﺒﻮر ازﺧﻮد ﺳﻠﻒ(‬
‫ﺧﻮد اﻟﻘﺎء )‪(Self Inductance‬‬
‫‪I1‬‬
‫‪ψ 12‬‬
‫∆ ‪L12‬‬ ‫)ﮐﻞ ﻓﻠﻮﯼ ﻋﺒﻮر از ﺳﻠﻒ ﻣﺠﺎور(‬
‫اﻟﻘﺎء ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ )‪) = (Mutual Inductance‬ﻋﺎﻣﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﻓﻠﻮﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪﯼ(‪/‬‬
‫‪I1‬‬
‫و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﯼ ﻣﺪار ‪٢‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫∫ = ‪φ 22‬‬ ‫‪B2 .ds 2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫∫ = ‪φ 21‬‬ ‫‪B2 .ds1‬‬
‫‪s2‬‬ ‫‪s1‬‬

‫‪ψ 22 = N 2φ 22‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ψ 21 = N 1φ 21‬‬

‫‪ψ 22‬‬ ‫‪ψ 21‬‬
‫= ‪L22‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪L21‬‬
‫‪I2‬‬ ‫‪I2‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﻴﻂ هﺎﯼ ﺧﻄﯽ و ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﺳﺎﮐﻦ و ﯾﺎ ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎﯼ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻣﺎﻧﯽ ﺁهﺴﺘﻪ‬
‫)ﻧﻴﻤﻪ ﺳﺎﮐﻦ( ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪dψ 11‬‬ ‫‪dψ 12‬‬
‫= ‪L11‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪L12‬‬
‫‪dI 1‬‬ ‫‪dI 1‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﺑﺮاﯼ ﯾﮏ ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ ﺷﺎﻣﻞ ‪ N‬دور ﺳﻴﻢ و ﺑﺎ هﺴﺘﻪ ﻣﺴﺪود‪:‬‬

‫‪١٩‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫‪ =L‬ﻃﻮل ﻣﻮﺛﺮ هﺴﺘﻪ‬
‫‪ =A‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ هﺴﺘﻪ‬
‫‪ =B‬ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ در هﺴﺘﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺒﻮر ﺟﺮﯾﺎن ‪I‬‬
‫‪φ = AB‬‬
‫‪dφ = AdB‬‬
‫⇒ ‪ψ = Nφ‬‬ ‫‪dψ = Ndφ = NAdB‬‬
‫‪NI = lH‬‬
‫‪l‬‬
‫‪NdI = ldH‬‬ ‫⇒‬ ‫= ‪dI‬‬ ‫‪dH‬‬
‫‪N‬‬
‫‪dψ‬‬ ‫‪NAdB‬‬ ‫‪N 2 A dB‬‬
‫=‪L‬‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‪L‬‬
‫‪dI‬‬ ‫‪l dH‬‬ ‫‪l dH‬‬
‫‪N‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ هﺴﺘﻪ داراﯼ ﭘﺮﻣﺒﻴﻠﻴﺘﻪ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ ) ‪ µ‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ( و ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪dB‬‬
‫‪=µ‬‬
‫‪dH‬‬
‫‪N 2 Aµ‬‬
‫⇒‬ ‫=‪L‬‬
‫‪l‬‬
‫‪N2‬‬ ‫‪N2‬‬ ‫‪l‬‬
‫=‪L‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪L‬‬ ‫= ‪ R‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﯽ رﻟﮑﺘﺎﻧﺲ هﺴﺘﻪ‬
‫‪l‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪µA‬‬
‫‪µA‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮ روﯼ هﺴﺘﻪ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ دوﻣﯽ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪φR = N 1 I 1 − N 2 I 2‬‬ ‫در ﻣﺪار ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫اﮔﺮ هﺴﺘﻪ اﯾﺪﻩ ﺁل )ﺗﺮاﻧﺴﻔﻮرﻣﺎﺗﻮر اﯾﺪﻩ ﺁل( ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫∞→ ‪µ‬‬
‫‪l‬‬
‫=‪R‬‬ ‫‪=0‬‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫‪µA‬‬
‫‪I 2 N1‬‬
‫=‬ ‫و ﯾﺎ‬ ‫‪N1 I1 = N 2 I 2‬‬ ‫ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ‬
‫‪I1 N 2‬‬
‫اﮔﺮ ‪ I 2 = 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪µN 1 I 1‬‬ ‫‪µN 1 I 1 A‬‬
‫= ‪B1 = µH‬‬ ‫⇒‬ ‫= ‪φ11 = B1 S‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬
‫‪ψ 11‬‬ ‫‪µN A‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪N 12‬‬
‫‪ψ 11 = N 1ψ 11‬‬ ‫⇒‬ ‫= ‪L11‬‬ ‫=‬ ‫‪1‬‬
‫⇒‬ ‫= ‪L11‬‬
‫‪I1‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪R‬‬
‫ﮐﻪ هﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫‪φ12 = B1 A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ψ 12 = N 2φ12‬‬
‫‪ψ 12‬‬ ‫‪µN 1 N 2 A‬‬ ‫‪N1 N 2‬‬
‫= ‪L12‬‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫= ‪L12‬‬
‫‪I1‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ I 1 = 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪N1 N 2‬‬
‫= ‪L22‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪,‬‬ ‫= ‪L21‬‬ ‫‪= L12‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈــﻪ ﻣــﯽ ﺷــﻮد ﮐــﻪ ﺧــﻮد اﻟﻘــﺎء و اﻟﻘــﺎء ﻣﺘﻘﺎﺑــﻞ ﺻــﺮﻓﺎً واﺑــﺴﺘﻪ ﺑــﻪ ﻣﺸﺨــﺼﺎت ﻓﻴﺰﯾﮑــﯽ‬
‫ﻗﻄﻌـــﺎت هـــﺴﺘﻨﺪ و ﻣـــﺴﺘﻘﻞ از ﭘﺎرﻣﺘﺮهـــﺎﯼ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـــﯽ و ﻣﻴـــﺪاﻧﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴـــﺴﯽ ﮐـــﻪ ﻣـــﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﯾﮏ ﺧﺎزن اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺮژﯼ ذﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ در ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬

‫هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺪار )ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ( اﯾﺠﺎد ﻣﻴﺪاﻧﯽ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﯽ ﻓﻠﻮﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪ B‬ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ در واﻗﻊ اﻋﻤﺎل ‪ I‬اﯾﺠﺎد ‪ H‬و ﺁن ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ‪ B‬را‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورد ارﺗﺒﺎط ‪ B‬ﺑﻪ ‪ H‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺰرگ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺷﺒﺎع ﻣﯽ رود‪.‬‬

‫‪dB‬‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮﯼ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاهﺪ داد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﮐﻢ ‪ B‬و ‪ H‬راﺑﻄﻪ ﺧﻄﯽ‬ ‫ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﯽ‬
‫‪dH‬‬
‫دارﻧﺪ و ﺷﻴﺐ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن ‪ ،‬وﻟﺘﺎژﯼ اﻟﻘﺎء ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ از راﺑﻄﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادﯼ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫‪dψ‬‬
‫‪e=−‬‬ ‫ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪:‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪Hl‬‬ ‫‪Ni‬‬
‫= ‪ψ = Nφ , φ = BA , i‬‬ ‫= ‪ H‬و ﯾﺎ‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪l‬‬
‫‪dψ‬‬ ‫‪dB‬‬
‫= ‪V‬‬ ‫‪= NA‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﻟﺘﺎژ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫از ﻃﺮﻓﯽ ﺗﻮان ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ از ﻣﻨﺒﻊ ‪ P = Vi‬اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫‪dB Hl‬‬
‫‪P = NA‬‬ ‫×‬
‫‪dt N‬‬
‫‪dB‬‬
‫‪P = AlH‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪dwm = pdt = AlHdB‬‬
‫‪wm = ∫ dwm = ∫ AlHdB = Al ∫ HdB‬‬
‫‪wm = ∫ HdB‬‬ ‫⎤ ‪⎡ Joul‬‬
‫⎣⎢‬ ‫⎦⎥ ‪m 3‬‬

‫اﻧﺮژﯼ ذﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪ Al‬ﺣﺠﻢ هﺴﺘﻪ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭼﮕﺎﻟﯽ اﻧﺮژﯼ‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﯾﻌﻨﯽ ‪ wm‬ﺳﻄﺢ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﻴﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ و ﺧﻂ ‪ B0‬و ﻣﺤﻮر ‪B‬هﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ‪B = µH‬‬

‫‪٢١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫‪B‬‬
‫∫ = ‪wm = ∫ HdB‬‬
‫‪B0‬‬ ‫‪B0‬‬
‫‪dB‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪µ‬‬
‫‪1 2‬‬
‫= ‪wm‬‬ ‫‪B0‬‬
‫‪2µ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪wm = ∫ µHdH‬‬
‫‪H0‬‬
‫‪µH 02 = B0 H 0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 v v‬‬
‫= ‪wm‬‬ ‫ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺪار ‪ B‬و ‪ H‬در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻄﯽ ‪B.H‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1 v v‬‬
‫= ‪Wm = ∫ wm dv‬‬
‫‪2 ∫V‬‬
‫‪B.Hdv ′‬‬ ‫و ﮐﻞ اﻧﺮژﯼ‬
‫‪V‬‬

‫راﺑﻄﻪ دﯾﮕﺮ‪:‬‬
‫‪ψ = LI‬‬
‫‪dψ‬‬ ‫) ‪d (LI‬‬
‫∫ = ‪Wm = ∫ pdt = ∫ VIdt‬‬ ‫∫ = ‪Idt‬‬ ‫‪Idt‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Wm = ∫ LIdI‬‬ ‫⇒‬ ‫‪Wm = LI 2‬‬
‫‪2‬‬
‫ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﭘﺎراﻣﺘﺮﯼ ﻣﺪارﯼ ‪ Wm‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ‪Hysteresis‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻋﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ را از ﻣﻘﺪار ﺻﻔﺮ اﻓﺰاﯾﺶ دهﻴﻢ و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺼﯽ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺟﺮﯾﺎن را ﮐﺎهﺶ دهﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪ B‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ H‬در دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﻮق ﯾﮑﯽ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ )هﺴﺘﻪ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ(‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ را اداﻣﻪ دهﻴﻢ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ‪ i‬در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻔﯽ اﻓﺰاﯾﺲ ﯾﺎﺑﺪ )ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻴﻢ ﺳﻴﮑﻞ‬
‫ﻣﻨﻔﯽ ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن ﺳﻴﻨﻮﺳﯽ ﮐﺎﻣﻞ(‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫و زﻣﺎﻧﻬــﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠــﻒ را ﻣﻄــﺎﺑﻖ ﻣﻨﺤﻨــﯽ ﺟﺮﯾــﺎن ‪ i‬دﻧﺒــﺎل ﮐﻨــﻴﻢ ﺑــﻪ ﺣﻠﻘــﻪ اﯼ ﻣــﯽ رﺳــﻴﻢ ﮐــﻪ در‬
‫ﺳﻴﮑﻠﻬﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان اﻧﺮژﯼ ﺗﻠﻒ ﺷﺪﻩ در واﺣﺪ ﺣﺠﻢ‬
‫هﺴﺘﻪ در واﺣﺪ زﻣﺎن‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻠﻔﺎت‪ ،‬ﺗﻠﻔﺎت هﺴﺘﺮﯾﺲ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ را ﺣﻠﻘﻪ هﻴﺴﺘﺮﯾﺲ‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪Hysteresis loop .‬‬

‫ﻧﻴﺮوﯼ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻴﺮوﺋﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ در اﺛﺮ ﯾﮏ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﮑﺎن ﻣﺠﺎزﯼ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﯾﻦ ﻧﻴﺮو از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻧﺮژﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∆W = F .∆L‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫‪∆W + ∆W m = 0‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v v‬‬
‫‪∆W = − ∆Wm = F .∆ l = F∆l‬‬
‫) ‪ ∆l‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﮑﺎن ﻣﺠﺎزﯼ اﺳﺖ(‬
‫و ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ در ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺰﺋﯽ ﻃﻮل‬
‫‪∆W m‬‬ ‫‪dWm‬‬
‫‪F =−‬‬ ‫‪=−‬‬
‫‪∆l‬‬ ‫‪dl‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v‬‬
‫‪F‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ= ‪ϕ‬‬ ‫‪= −∇Wm‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺪار )ﺳﻴﺴﺘﻢ( ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬
‫اﻧﺮژﯼ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﺪار ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﻮد ﺑﻨﺤﻮﯾﮑﻪ ‪ I‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪∆W = ∆Wm‬‬

‫‪v‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪F‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ= ‪I‬‬ ‫‪= +∇ W m‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻣﺪار ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻟﮑﺘﺮوﻣﮑﺎﻧﻴﮑﯽ ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺷﺪﻩ ﺷﮑﻞ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺟﺮﺛﻘﻴﻞ ﯾﺎ ﮐﻨﺘﺎﮐﺘﻮر )رﻟﻪ(ﺑﺎﺷﺪ داراﯼ دو ﻗﺴﻤﺖ هﺴﺘﻪ ﺁهﻨﯽ و دو ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻮاﺋﯽ اﺳﺖ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻴﻢ ﭘﻴﭻ ﺁن داراﯼ ‪ N‬دور ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺮﯾﺎن ‪ I‬اﯾﺠﺎد ﻓﻠﻮﯼ ‪ φ‬در ﻣﺪار ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻴﺮوﯼ ﺑﺎﻻﺑﺮ ﺑﺮ روﯼ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﺤﺮﮎ هﺴﺘﻪ ﺁهﻨﯽ )ﻗﺴﻤﺖ ‪ U‬ﺷﮑﻞ‬
‫هﺴﺘﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ( ‪ S‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ هﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٣‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﺤﺮﮎ هﺴﺘﻪ داراﯼ ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﯽ ﻣﺠﺎزﯼ ﺑﻤﻴﺰان ‪ dy‬ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻠﻮﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻮاﺋﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻧﺮژﯼ اﯾﺠﺎد ﺷﺪﻩ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻧﺮژﯼ ذﺧﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد ) ‪(∆W = −∆Wm‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻧﺮژﯼ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ در دو ﻓﺎﺻﻠﻪ هﻮاﺋﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫⎞ ‪⎛ 1 B02‬‬
‫⎜⎜ × ‪dW = − dWm = −2‬‬ ‫‪⎟⎟ Sdy‬‬
‫⎠ ‪⎝ 2 µ0‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪v‬‬ ‫‪B2S‬‬ ‫‪φ2‬‬
‫‪F = −∇Wm = −aˆ y 0 = − aˆ y 0‬‬
‫‪µ0‬‬ ‫‪µ0 S‬‬
‫اﮔﺮ در اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺮﯾﺎن ﺛﺎﺑﺖ ‪ I‬ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﯼ وارد ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻣﺘﺤﺮﮎ هﺴﺘﻪ را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪.‬‬
‫در اﺛﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻣﺠﺎزﯼ ‪ dy‬ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﻠﻮﯼ ﺑﻤﻴﺰان ‪ dφ‬و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ‬
‫‪ dR‬ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫‪1 2‬‬ ‫‪1 2‬‬
‫= ‪Wm‬‬ ‫‪LI‬‬ ‫⇒‬ ‫= ‪dWm‬‬ ‫‪I dL‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪NI‬‬
‫=‪φ‬‬
‫‪R‬‬
‫‪R = Ri + R g‬‬
‫‪y‬‬
‫× ‪Rg = 2‬‬
‫‪µ0 S‬‬
‫‪NI‬‬
‫=‪φ‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫‪Ri + 2 y‬‬
‫‪µ0 S‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ‪ R‬را ﻣﯽ ﺗﻮان در ‪ L‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪Nφ‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‪L‬‬ ‫=‬
‫‪I‬‬ ‫‪Ri + 2 y‬‬
‫‪µ0 S‬‬
‫‪− 2 dy‬‬
‫‪µ0 S‬‬ ‫‪2 N 2 dy‬‬
‫‪dL = N‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪=−‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪⎛ R + 2y‬‬ ‫⎞‬ ‫⎟⎞ ‪µ 0 S ⎛⎜ Ri + 2 y µ S‬‬
‫‪⎜ i‬‬ ‫⎠⎟ ‪µ 0 S‬‬
‫⎝‬ ‫⎝‬ ‫⎠ ‪0‬‬
‫‪2‬‬
‫⎛‬ ‫⎞‬
‫‪1‬‬ ‫‪− 2 N 2 I 2 dy‬‬ ‫⎜ ‪1‬‬ ‫‪NI‬‬ ‫⎟‬
‫= ‪dWm‬‬ ‫=‬ ‫‪−‬‬ ‫⎜‬ ‫‪⎟ dy‬‬
‫‪2‬‬ ‫⎛‬ ‫‪2‬‬ ‫‪y‬‬ ‫⎞‬
‫‪2‬‬
‫‪µ0 S ⎜ R + 2 y‬‬ ‫⎟‬
‫⎟ ‪µ 0 S ⎜ Ri + µ S‬‬ ‫⎝‬
‫‪i‬‬ ‫⎠ ‪µ0 S‬‬
‫⎝‬ ‫⎠ ‪0‬‬

‫‪1 2‬‬
‫‪dWm = −‬‬ ‫‪φ 0 dy‬‬
‫‪µ0 S‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪φ2‬‬
‫‪F = ∇Wm = −aˆ y 0‬‬
‫‪µ0 S‬‬
‫ﮐﻪ هﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٢٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎﯼ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎ زﻣﺎن ‪Time-varying Fields‬‬

‫ﺗــﺎ ﮐﻨــﻮن ﻣﻴــﺪاﻧﻬﺎﯼ ﺑﺮرﺳــﯽ ﺷــﺪﻩ ﺳــﺎﮐﻦ ﺑﻮدﻧــﺪ ﯾــﺎ ﺑﻌﺒــﺎرﺗﯽ ﻧــﺎﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑــﺎ زﻣــﺎن‪ .‬ﻣﻴــﺪاﻧﻬﺎﯼ‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑــﯽ و ﻣﻐﻨﺎﻃﻴــﺴﯽ ﺳــﺎﮐﻦ هﻴﭽﮕﻮﻧــﻪ واﺑــﺴﺘﮕﯽ ﺑــﻪ ﯾﮑــﺪﯾﮕﺮ ﻧــﺪارد اﻣــﺎ اﯾــﻦ ﻣﻮﺿــﻮع در‬
‫ﻣــﻮرد ﻣﻴــﺪاﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐــﻪ ﺗﻐﻴﻴــﺮات زﻣــﺎﻧﯽ دارﻧــﺪ ﺻــﺎدق ﻧﻤــﯽ ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬واﺑــﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑــﻞ و وﺟــﻮد‬
‫هﻤﺰﻣﺎن ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎﯼ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎ زﻣﺎن اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادﻩ ‪Faraday‬‬

‫ﺷــﺎﯾﺪ ﺑﺘــﻮان ﮔﻔــﺖ ﮐــﻪ اﺳــﺎس ﻣﻴــﺪاﻧﻬﺎﯼ ﻣﺘﻐﻴــﺮ ﺑــﺎ زﻣــﺎن ﺑــﺮ ﭘﺎﯾــﻪ ﻗــﺎﻧﻮن ﻓــﺎرادﯼ ﻧﻬــﺎدﻩ ﺷــﺪﻩ‬
‫اﺳــﺖ‪ .‬ﺑــﺮ ﻃﺒــﻖ اﯾــﻦ ﻗــﺎﻧﻮن ﺗﻐﻴﻴــﺮات زﻣــﺎﻧﯽ ﻓﻠــﻮﯼ ﻣﻴــﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴــﺴﯽ اﯾﺠــﺎد ﻧﻴــﺮوﯼ ﻣﺤﺮﮐــﻪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻮﺟﻮد ﺁورﻧﺪﻩ ﺧﻮد ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ‪:‬‬
‫‪dψ‬‬
‫‪e=−‬‬
‫‪dt‬‬
‫از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫‪v v‬‬
‫‪ψ = ∫ B.ds‬‬
‫‪s‬‬
‫‪v‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴــﺮات زﻣــﺎﻧﯽ ‪ψ‬ﻣــﯽ ﺗﻮاﻧــﺪ ﻧﺎﺷــﯽ از ﺗﻐﻴﻴــﺮات زﻣــﺎﻧﯽ ‪) B‬ﯾــﺎ ﻋﺎﻣــﻞ اﺻــﻠﯽ ﺁن ‪ (i‬ﺑﺎﺷــﺪ ﯾــﺎ‬
‫ﻧﺎﺷ ـﯽ از ﺗﻐﻴﻴــﺮات زﻣــﺎﻧﯽ ﺳــﻄﺢ ‪ s‬ﺑﺎﺷــﺪ ﮐــﻪ ‪ψ‬از ﺁن ﻋﺒــﻮر ﻣــﯽ ﮐﻨــﺪ و ﯾــﺎ ﺗﻐﻴﻴــﺮات ﺗــﻮأم هــﺮ‬
‫‪v‬‬
‫(‬‫دو ) ‪S , B‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪e = emf = ∫ E.dl‬‬
‫‪c‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ اول‬

‫‪v‬‬
‫‪dψ‬‬ ‫‪∂ v v‬‬ ‫‪∂B v‬‬
‫∫ = ‪= ∫ B.ds‬‬ ‫‪.ds‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪∂t‬‬ ‫‪s ∂t‬‬

‫و ﯾﺎ )ﺷﮑﻞ اﻧﺘﮕﺮاﻟﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادﯼ(‬

‫‪v‬‬ ‫‪∂B v‬‬
‫‪∫c E.dl = − ∫s ∂t .ds‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪∂B‬‬
‫‪∫s∇ × E.ds = − ∫s ∂t .ds‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫⎛‬ ‫‪v ∂B ⎞ v‬‬ ‫‪∂B‬‬
‫‪∫s⎜⎜⎝ ∇ × E + ∂t ⎟⎟⎠.ds = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪∇× E +‬‬
‫‪∂t‬‬
‫‪=0‬‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪∂B‬‬
‫‪∇× E = −‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن اول ﻣﺎﮐﺴﻮل )ﺷﮑﻞ دﯾﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺎرادﯼ(‬
‫‪∂t‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﻣﻴﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ دوم‪ :‬ﺳﻄﺢ ‪ ds‬داراﯼ ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﻗﻄﻌﻪ ‪ d l‬در ﻣﺪت ‪ dt‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ V‬در ﻣﻴﺪان ‪ B‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ds = Vdt × dl‬‬

‫‪١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﻓﻠﻮﺋﯽ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺳﻄﺢ در ﻣﺪت ‪ dt‬ﻣﯽ ﮔﺬرد‪:‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪v v‬‬ ‫‪v v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪dψ = ∫ B.ds = ∫ B. Vdt × dl‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪c‬‬

‫ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ‬
‫‪dψ‬‬
‫‪e=−‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪v v v‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪v v v‬‬
‫) ‪= − ∫ B. V × dl = ∫ B.(d l × V‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬

‫ﻃﺒﻖ رواﺑﻂ ﺑﺮدارﯼ‪:‬‬

‫‪v v v‬‬
‫‪e = ∫ (V × B ).d l‬‬
‫‪c‬‬

‫و ﯾﺎ ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ )ﺗﺮﮐﻴﺐ دو ﺣﺎﻟﺖ(‬

‫‪v‬‬
‫‪∂B‬‬ ‫‪v v v‬‬
‫‪e = − ∫ .ds + ∫ (V × B ).d l‬‬
‫‪s ∂t‬‬ ‫‪c‬‬

‫ﻣﻴـــﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴـــﺴﯽ ﻣﺘﻐﻴـــﺮ ﺑـــﺎ زﻣـــﺎن‬

‫‪v‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳـــﺒﻪ وﻟﺘـــﺎژ اﻟﻘـــﺎﺋﯽ در ﻣـــﺪارﯼ ﮐـــﻪ در‬
‫‪v‬‬ ‫ﻣﺜـــﺎل‪:‬‬
‫‪ B = a z B0 cos ωt‬ﻗﺮار دارد و ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺁن ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ V = v0 a y‬ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ˆ‬ ‫ˆ‬

‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪ds = aˆ z dxdy‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪d l = dxaˆ x‬‬
‫‪v‬‬
‫‪∂B v‬‬ ‫‪v v v‬‬
‫∫‪e = −‬‬ ‫‪.ds + ∫ V × B.d l‬‬
‫‪s ∂t‬‬ ‫‪c‬‬

‫‪= − ∫ (− aˆ z B0ω sin ωt ).(aˆ z dxdy ) + ∫ v0 aˆ y × aˆ z B0 cos ωt.dxaˆ x‬‬

‫‪0‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪= B0ωab sin (ωt ) − av0 B0 cos ωt‬‬

‫ﺟﺮﯾﺎن ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﯽ ‪Displacement current‬‬

‫در ﻣﻴـــﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـــﯽ ﺳـــﺎﮐﻦ از ﺗﻐﻴﻴـــﺮات زﻣـــﺎﻧﯽ ﺻـــﺮﻓﻨﻈﺮ ﺷـــﺪ و ﺣﺎﻟـــﺖ ﻣﺎﻧـــﺪﮔﺎر را در ﻧﻈـــﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‬
‫‪v‬‬
‫‪∇.J = 0‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ )اﺻﻞ ﺑﻘﺎء ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ(‬
‫‪v‬‬ ‫‪∂ρ‬‬
‫‪∇.J = −‬‬
‫‪∂t‬‬
‫‪v v‬‬
‫از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ‪∇ × H = J‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﯾﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ )ﻣﺪار( ﺧﺎزﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ‪ i‬از ﻣﺪار ﻣﯽ ﮔﺬرد‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫‪--------------‬‬ ‫‪-----------------‬‬

‫‪www.elec.ir‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ‪١‬‬
‫‪v v‬‬
‫‪∫ H .dl = I total‬‬
‫‪c‬‬
‫⇒‬ ‫‪H 2πr = 0‬‬ ‫⇒‬ ‫‪H =0‬‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ‪٢‬‬

‫‪v v‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪∫ H .dl = I total‬‬
‫‪c‬‬
‫⇒‬ ‫‪H 2πr = i‬‬ ‫⇒‬ ‫=‪H‬‬
‫‪2πr‬‬
‫ﺑﺮاﯼ رﻓﻊ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫‪v v v‬‬
‫‪∇× H = J + JD‬‬
‫‪v‬‬
‫ﮐﻪ ‪ J D‬ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ اﻣﺎ‪:‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v v‬‬
‫) ‪∇.(∇ × H ) = ∇.(J + J D‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪0 = ∇.J + ∇.J D‬‬
‫ﯾﺎ ﺑﻌﺒﺎرﺗﯽ‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫∂ ‪v ∂ρ‬‬ ‫‪v‬‬ ‫⎞ ‪⎛ ∂D‬‬
‫= ‪∇.J D = −∇.J‬‬ ‫⎜⎜‪= (∇.D ) = ∇.‬‬ ‫⎟⎟‬
‫‪∂t ∂t‬‬ ‫⎠ ‪⎝ ∂t‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v‬‬
‫‪⎛v‬‬ ‫⎞ ‪∂D‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪∂D‬‬
‫‪∇.⎜⎜ J D −‬‬ ‫⇒ ‪⎟=0‬‬ ‫= ‪JD‬‬
‫⎝‬ ‫⎠⎟ ‪∂t‬‬ ‫‪∂t‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪v‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪v ∂D‬‬
‫‪∇ × H = σE +‬‬
‫‪∂t‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻴﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﺎﮐﺴﻮل‬
‫‪v‬‬
‫⎧‬ ‫‪v‬‬ ‫‪∂B‬‬
‫‪⎪∇ × E = −‬‬
‫‪⎨ v‬‬ ‫‪∂t‬‬
‫‪⎪⎩∇.D = ρ‬‬
‫‪v‬‬
‫⎧‬ ‫‪v v ∂D‬‬
‫‪⎪∇ × H = J +‬‬
‫‪⎨ v‬‬ ‫‪∂t‬‬
‫‪⎪⎩∇.B = 0‬‬

‫‪٣‬‬