УНИВЕРЗИТЕТ “СВ.

КИРИЛ И МЕТОДИЈ” -
СКОПЈЕ

ФАКУЛТЕТ ЗА ЗЕМЈОДЕЛСКИ
НАУКИ И ХРАНА

- СЕМИНАРСКА РАБОТА -

“ BRASSICACEAE ”

Ментор: Кандидат:
 Скопје, септември
СОДРЖИНА:

Вовед ------------------------------------------------------------------------------------------------- 3
1. Brassicaceae ------------------------------------------------------------------------------------------------
4
2. Видови на фамилијата Brassicaceae ------------------------------------------------------------------
4
3. Употреба ------------------------------------------------------------------------------------------------- 12
Заклучок --------------------------------------------------------------------------------------------
14
Користена литература --------------------------------------------------------------------------- 15

2
ВОВЕД

Brassicaceae е средно голема и економски важна фамилија на цветни растенија,

позната како синап, крстосувач или фамилијата зелка. Повеќето се тревни растенија,
додека некои се грмушки. Листовите се едноставни, немаат штипки и се појавуваат
наизменично на стеблата или во розетите. Соцветијата се крајни и немаат бректи.
Цветовите имаат четири слободни сепали, четири слободни наизменични ливчиња, два
пократки слободни стомаци и четири подолги слободни столчиња. Плодот има семиња во
редови, поделени со тенок ѕид или преграда. Фамилијата содржи 372 рода и 4060
прифатени видови. Најголеми родови се: Draba (440 видови), Erysimum (261 видови), Lep-
idium (234 видови), Cardamine (233 видови) и Alyssum (207 видови). Семејството содржи
крстовиден зеленчук, вклучително и видови како што се Brassica oleracea, која е
одгледувана како зелка, кељ, карфиол, брокула и јаки, Brassica rapa, односно репа, кинеска
зелмка и слично, Brassica napus, семе од репка, Raphanus sativus, обична ротквица, Armora-
cia rusticana, рен, но и режан цвет Matthiola, залиха и организам модел Arabidopsis thaliana.
Pieris rapae и други пеперутки од фамилијата Pieridae се некои од најпознатите штетници
на видовите Brassicaceae засадени како комерцијални култури. Молецот Trichoplusia ni,
исто така станува се попроблематичен за крстовите поради неговата отпорност на најчесто
користените методи за контрола на штетниците. Некои поретки пеперутки Pieris, како што
е Pieris virginiensis, зависат од автохтоните сенф за нивниот опстанок во нивните родни
живеалишта. Некои сенфови што не се автохтони, како што е Alliaria petiolata, екстремно
ивазивен вид во САД може да бидат токсични за нивните ларви.

3
1. BRASSICACEAE

Brassicaceae, порано Cruciferae, фамилија сенф на цветни растенија (ред Brassi-

cales), составена од 338 родови и околу 3700 видови. Фамилијата вклучува многу
растенија од економска важност кои биле интензивно менувани и припитомени од луѓето,
особено оние од родот Brassica, кој вклучува зелка, брокула, бриселско зелје, кељ,
келераба, напа зелка, репа и рутабага. Други важни земјоделски култури во фамилијата
вклучуваат рен, ротквица и бел сенф. Голем број видови, како што се златни кошници,
бонбони и искрени, се одгледуваат како украсни растенија, а некои членови на фамилијата
се сметаат за инвазивни видови во регионите надвор од нивниот роден опсег.

Растенијата од фамилијата на синап обично се билки и можат да бидат

едногодишни, двегодишни или повеќегодишни. Листовите се претежно едноставни и
наизменично наредени, а многу се со вкус на пиперка. Цветовите се крстовидни (на
пример, во форма на крст) со четири ливчиња и четири сепали. Растенијата најчесто се
нарекуваат распетици, поради таа причина. Цветовите се обично бели, жолти или
виолетови и карактеристично се карактеризираат со четири долги и два кратки стомаци и
двокоморен јајник позициониран над другите цветни делови. Семињата се произведуваат
во суви плодови слични на мешунките, често со преграда помеѓу половините. Долгите,
тенки плодови се познати како силици, а кратките заоблени плодови се познати како
силицили.

2. ВИДОВИ НА ФАМИЛИЈАТA BRASSICACEAE

Попозната како фамилија сенф, Brassicaceae содржи околу 338 родови и повеќе од
3700 видови на цветни растенија дистрибуирани низ целиот свет. Видовите Brassicaceae се
карактеризираат со цветови со четири ливчиња во облик на крст, кои имаат два долги и

4
два кратки стомаци и даваат плодови слични на мешунките познати како силици. Слдува
список на некои од главните родови и видови на Brassicaceae, распоредени по азбучен ред
под заедничко име.

1) Arugula (Eruca sativa)

Исто така, наречена рокет, салатна ракета, градинарска ракета или рукола,
годишна билка од семејството на сенфот (Brassicaceae), одгледувана поради
неговите лути јастиви лисја. По потекло од Медитеранот, руколата е вообичаен
зеленчук за салата во многу делови на јужна Европа, и стана популарен низ
целиот
свет поради пиперкиот, јаткаст вкус и неговата хранлива содржина. Младите
листови често се јадат сирови и се добар извор на калциум, железо и витамини А,
С и К. Фабриката првично формира базална розета од мазни до лобуси лисја. При
релативно ладно време, младите листови имаат благ вкус и може постојано да се

берат во пролет или рана есен. Листовите на пролетните култури стануваат се

погорчливи како што напредува сезоната и генерално се непријатни кога
растението се завртува (брзо расте во висина), руколата може да порасне до
околу
70 cm (2,5 стапки), како подготовка за цветање во средината на летото. Белите
цветови со четири ливчиња имаат виолетови жили и се раѓаат во лабави
кластери.
Тие произведуваат дебели капсули од семе со рамен клун, познати како силики. Од
семето може да се извади зачинето масло и има примена во народната медицина.

5
 2) Basket- of- gold (Aurinia saxatilis)
Кошница од злато, Aurinia saxatilis, наречена и златна туфка alyssum, украсно
повеќегодишно растение од семејството на синап (Brassicaceae) со златно-
жолти
кластери од ситни цветови и сиво- зелена зеленило. Кошницата од злато е родена
во сончевите области на центална и јужна Европа, обично расте во тенки
карпести почви. Формира густа зимзелена подлога, ниско до земјата и често е
засадена во карпести градини.

3) Bittercress (genus Cardamine)

Горчлив крес, (родот Cardamine), исто така познат како заб, голем род на
едногодишни или повеќегодишни билки од семејстовот на синап (Brassicaceae),
роден во северните умерени области. Растенијата од горчлив крес носат бели,
розови или бледо виолетови цветови со четири ливчиња во терминален кластер и
произведуват суви плодови познати како силики. Некои, како што е дамскиот
шмек
или цветот на кукавицата (Cardamine pratensis) се одгледуваат како украсни
растенија. Голем број видови, вклучувајќи го и теснолисниот горчлив крес
(Cardamine Impatiens) и влакнестиот горчлив крес (Cardamine hirsuta), се сметаат

за инвазивни видови надвор од нивниот роден опсег. Многу од растенијата

познати
како заби (во однос на нивните заби или луштести подлоги) претходно биле
ставени
во родот Dentaria и биле прекласифицирани во родот Cardamine. Забот,
пиперката
или жлебот (Cardamine diphylla) е роден во влажните шуми во Северна Америка и
носи еден пар стаблести лисја, од кои секоја е поделена на три широки ливчиња.

6
 Сечено- лисната канта за заби (Cardamine concatenata), од истата област, има
кривина од три стеблести листови. Секој лист е длабок исечен на три тесни
сегменти со тапи заби.

4) Cabbage and relatives (genus Brassica)

Brassica, родот Brassica, род од 37 видови на цветни растенија од фамилијата на
синап (Brassicaceae), од кои многу се важни земјоделски култури. Brassicas се
родени
во Европа и умерена Азија и се особено чести во медитеранскиот регион. Некои се

сметаат за инвазивни видови во областите надвор од нивниот роден опсег.

Економски важни членови вклучуваат брокула, кафеав сенф, бриселско зелје, зелка,

карфиол, кељ, келераба, рутабага и репка. Растенијата Brassica се лути билки со

разновидност на навики за раст. Растенијата обично имаат лобус или цели лисја,
распоредени наизменично и често се восочни и синкаво зелени во боја. Многу
видови
се биенале. Цветовите со четири ливчиња обично се раѓаат во кластери и даваат
суви плодови познати како силици, во зависност од нивната должина.

5) Candytuft (genus Iberis)

Candytuft (род Iberis), род од околу 40 видови евроазиски растенија од фамилијата
сенф (Brassicaceae). Candytuf се генерално тревни едногодишни или
повеќегодишни,
а повеќето видови се родени во медитеранскиот регион. Многу од нив се
одгледуваат како украсни растенија за нивние ефектни цвеќиња. Globe candytuf
(Iberis umbellata) е вообичаен градинарски годишен жител што носи рамни
кластери од розови, виолетови, бели, или црвени цветови на крајот на летото.
Растенијата се високи 40 cm и имаат долги и тесни лисја. Iberis amara има
дебели,
длабоко лобуси лисја и големи бели, често розови, миризливи цветови на стебленца

7
 од 22 cm. Расте на кредави ридови и на полиња. Зимзеленио Iberis sempervirens е
повеќегодишно матено растение со бели цветови и е широко засадено во
градините.

6) Chahrlock (Sinapis arvensis)

Шарлок (Sinapis arvensis), исто така познат како сенф е раноцветно растение од
фамилијата на сенф (Brassicaceae). Шарлок е роден во медитеранскиот регион и
се
натурализирал во умеренира региони ширум светот. Тој е земјоделски плевел и
инвазивен вид во некои области надвор од неговиот роден опсег. Шарлок
достигнува
1 m и има крути влакна на стеблата и листовите. Долгите плодови од мешунки,
кои
се формираат по цутот на јата од жолти цветови со четири ливчиња, секој
содржи од 10 до 12 црни семиња кои може да останат остварливи повеќе од една

деценија. Растението е тесно поврзано со белиот сенф (Sinapis alba), чии семиња
се користат за правење на зачинот сенф.

8
 7) Dame’s rocket (Hesperis matronalis)
Дамова ракета, (Hesperis matronalis), наречена и темјанушка, тревно растение од
фамилијата сенф (Brassicaceae). Родена е во Евроазија, темјанушката често се
одгледува како украсна и се натурализирала во Северна Америка, каде што сега се
смета за инвазивен вид. Растението е двегодишно или краткотрајно
повеќегодишно и достигнува околу 90 cm во висина. Има тесни, забји лисја.
Цветовите со четири ливчиња се наредени во лабави кластери и имаат мирис
налик
на виолетова боја. Тие често се јасно обоени и обично се виолетови, а понекогаш и

бели. Темјанушката лесно се сее. Секое растение е способно да произведе

стотици
семиња од тесни плодови познати како силики.

8) Keguelen cabbage (Pringlea antiscorbutica)

9
 Кергуеленска зелка, (Pringlea antiscorbutica), растение кое наликува на обичната
зелка и припаѓа на истата фамилија (Brassicaceae), именувано по островите
Кергелен, каде што е и откриена. Единствениот член на нејзиниот род,
Кергуеленската зелка населува само неколку, оддалечени острови во близина на
Антарктикот на приближно 50-тата паралела на југ. Листовите на растението
содржат бледо- жолто, многу луто есенцијално масло кое е богато со витамин
С,
поради што морнарите го користеле како додаток во исхраната против скорбут.

Каргеленската зелка ја открил хирургот и натуралистот Вилијам Андерсон, кој

пловел со британскиот истражувач капетан Џејмс Кук на неговото прво
патување
во 1776 година. Првиот научен извештај за растението бил објавен од англискиот

ботаничар Сер Џозеф Далтон Хукер по неговото враќање од Антарктикот

патување на Еребус и терор во 1839 до 1843 година. За време на престојот на
вториот на островот, секојдневно се користеше овој зеленчук, или варен или
варен
со говедско, свинско или супа од грашок.

9) Pepeergrass (genus Lepidium)

Пиперка, (род Lepidium), е род од околу 230 билки од фамилијата на синап
(Brassicaceae). Видовите пиперки се распространети низ целиот свет, а многу од
нив се обични тревници и плевели. Некои се одгледуваат како салати за нивните
пикантни лисја, а голем број се важни во хербалната медицина.

10
 10) Rocket (genus Sisymbrium)
Ракета, (родот Sisymbrium) род од 90 видови растенија од фамилијата синап
(Brassicaceae). Ракетите често се плевел и се вообичаени во отпадните области и

полињата на северната хемисфера и планините на јужната хемисфера.

Растенијата носат бели или жолти цветови со четири ливчиња и произведуваат
долги, тенки семиња познати како силици. Листовите се обично груби и длабоко
исечени. Источната ракета или индискиот сенф е евроазиско едногодишно
растение, со височина со околу 30-60 cm со долги мешунки и кластери со мали
цветови на врвот на стеблото. Sisymbrium officinale, исто така, евроазиски вид,
има мешунки блиску до стеблото и е натурализиран во Северна Америка. Sisym-
brium
altissimum, исто така е натурализиран во Северна Америка и формира треба
додека
се суши. Sisymbrium irio се користи во народната медицина и се смета за
инвазивен
вид на многу места надвор од нејзиниот мајчин евроазиски опсег.

11) Sea kale (Crambe maritima)

Морски кељ, (Crambe maritima), повеќегодишно растение од фамилијата на синап
(Brassicaceae). Роден на морските брегови и карпите на Евроазија, морскиот кељ
може да толерира солени почви и понекогаш се одгледува поради неговите
јастиви
лисја и ластари. Младите или бланширани листови се готват и се јадат како кељ
или спанаќ, а ластарите често се служат како аспарагус. Морскиот кељ е тврдо
растение отпорно на суша и добро расте во песочни добро исцедени почви.
Восочни,
сино- зелени, крупо забни листови се долги 30-90 cm. Гроздовите на миризливите
бели цветови со четири ливчиња се издигнуваат од базалните лисја на почетокот
на летото. Растението бара вкрстено опрашување и произведува тркалезни
мешунки од плута.

11
 12) Wallflower (genus Erysimum)
Wallflower, (род Erysimum), род од околу 180 видови растенија кои припаѓаат на
фамилијата на синап (Brassicaceae), наречена така поради нивната навика да
растат од парчиња во ѕидовите. Ѕидните цветови се наоѓаат низ поголемиот дел
од северната хемисфера, а некои видови се широко одгледувани пораид нивните
привлечни цветови со четири ливчиња.

13) Winter cress (genus Barbarea)

Зимскиот крес, (родот Barbarea), род од околу 20 видови тревки од фамилијата
сенф (Brassicaceae), роден во северниот умерен регион. Повеќето видови се
двегодишни или повеќегодишни и имаат жолти или бели цветви со четири
ливчиња
и длабоки лобусни лисја. Некои зимски корки се одгледуваат како салати,

12
јадливите
лути листови се добар извор на витамин С и витамин А. Вообичаено зимскиот
крес,
или жолтата ракета (Barbarea vulgaris),носи разгранети цветни стебла високи
околу 80 cm со неиспратени, мали, лобусирани лисја и светло жолти мали
цветови.
Плодовите се долги и тесни капсули со повеќе семиња познати како силики.

14) Yellow cress (genus Rorippa)

Жолт крес, (родот Rorippa), род околу 85 видови растенија од фамилијата на
синап
(Brassicaceae). Повеќето членови на родот се наоѓаат на северната хемисфера,
особено во мочуриштата и носат мали жолти или бели цветови со четири
ливчиња.
Rorippa вклучува неколку видови од родот Nasturtium.

13
3. УПОТРЕБА

Оваа фамилија вклучува важни земјоделски култури, меѓу кои и многу зеленчуци,
как што се зелка, брокула, карфиол, кељ, бриселско зелје, зелје, келераба, репа, зелка,
рукола, ротквива и неколку зачини како што се рен, индиски и црн синап и слично.
Растителното масло што се произведува од семиња на неколку видови како што е Brassica
napus (масло од репка), можеби обезбедувајќи најголем обем на растителни масла од кој
било вид. Дрвото (Isatis tinctoria) се користело во минатото за производство на сина
текстилна боја (индиго), но во голема мера е заменето со истата супстанца од неповрзани
тропски видови како Indigofera tinctoria.

Брасиностероидите се зголемуваат во земјоделското и градинарското значење.

Pringlea antiscorbutica, попозната како зелка, се јаде и содржи високо ниво на

калиум. Неговите лисја содржат масло богато со витамин С, факт што во деновите на
едрење бродовите што ги правел многу привлечни за морнарите кои страдале од скорбут,

14
па оттука и името на епитетот antiscorbutica, што значи против скорбут на долнолатински.

Brassicaceae вклучува и украсни растенија, како што се видовите Aethionema,

Alyssum, Arabis, Aubrieta, Aurinia, Cheiranthus, Erysimum, Hesperis, Iberis, Lobularia,
Lunaria, Malcolmia и Matthiola. Lunaria annua се одгледува поради декоративната вредност
на проѕирните остатоци од плодовите по сушењето. Може да биде вид штетник во области
каде што не е роден.

Малиот евроазиски плевел Arabidopsis thaliana е широко користен како модел на

организмот за проучување на молекуларната биологија на цветните растенија (Angiosper-
mae).

ЗАКЛУЧОК

Синапот е заедничкото име за неколку видови од фамилијата крстоцветни (Brassi-

caceae). Бил добро познат и во античкиот свет, се користел како лековито растение и
зачин. Се одгледува во умерени подрачја, речиси во целиот свет, а за најважни се сметаат
два вида: црн (Brassica nigra) и бел (Sinapis alba). Црниот синап, Brassica nigra (L.) Koch, е
15
едногодишно растение со тенок, вретенест корен. Стебленцето е разгрането, високо 1- 1,5
m, покриено со цврски влакна. Листовите се назабени со крупен отсечен дел на врвот,
долните зелени,а горните сино- зелени. Цветовите се ситни, жолти, собрани во исправени
гроздови на врвот. Чашката и цветното венче се изградени од четири накрсно поставени
ливчиња. Плодот е исправена мешунка со изразен клун. Плодовите се прилепени до
стебленцето. Семето е црно- кафено. Цвета од јуни до јули. Се користи како лековито
растение и зачин. Зрелото семе се тресе од мешунките и се суши. Црниот синап се
одгледува, а како самоник го сретнуваме на влажни ливади. Семето се употребува за
изработка на брашно од синап. Се користи за облоги кои се применуваат во терапијата
како средство кое ја надразнува кожата. Се применува во терапија, надворешно, за
олеснување на ревматски и невралгични тегоби. Синапот треба внимателно да се користи.
Долготрајната примена или пречувствителност кај некои лица може да доведе до
црвенило, создавање плускавици и рани на кожата. Внатрешната примена е ретка,
дејствува како слаб лаксатив. Интересно е дека синапот содржи значајна количина на
витамин С. Белиот синап, Sinapis alba L. е едногодишно растение, со тенок, вретенест
корен, а надземните делови се обраснати со цврски влакна. Стебленцето е исправено,
високо до 60 cm, разгрането и заоблено. Листовите се со лисни дршки, наизменични.
Лисната плоча е назабена и со голем отсечен дел на врвот. Цветовите се жолти, собрани во
густи гроздови. Плодот е влакнеста мешунка. Цвета во јуни и јули, семето е жолто. Расте
како коров по ниви, околу населби. Се употребува како и црниот синап. Семето е помалку
луто.

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

1. Д. Димовска, Ф. Трајкова, Љ. Михајлов, “Специјално градинарство”, Штип, 2021

2. https://www.britannica.com/plant/collard

16
3. https://www.britannica.com/plant/arugula

17