CÁC HIỆU ỨNG

I. Hiệu ứng cảm ứng

- Là sự dịch chuyển electron dọc theo mạch liên kết 𝜎 gây ra bởi sự chênh lệch độ âm điện. Hiệu ứng cảm
ứng giảm rất nhanh khi số liên kết σ mà nó phải truyền qua tăng lên.
Ví dụ

- Kí hiệu: I
- Biểu diễn: ->
- Phân loại
✓ Hiệu ứng cảm ứng âm(-I): những nguyên tử có độ âm điện lớn hơn nguyên tử carbon
I < Br < Cl < F
NH2 < OH < F
Ngoài ra trạng thái lai hoá khác nhau thì độ âm điện cũng thay đổi
Csp 3  Csp 2  Csp

Nsp 3  Nsp 2  Nsp

Vì vậy tất cả các nhóm không no đều có hiệu ứng –I
−CH = CH2  −Ph  C  CH  CN  NO2
−CH = CH2  − CN  −CO
✓ Hiệu ứng cảm ứng dương (+I): các nhóm alkyl
Độ mạnh của hiệu ứng +I tăng theo độ phân nhánh của nhóm alkyl
Me  Et  i − Pr  t − Bu

II. Hiệu ứng liên hợp

✓ Kí hiệu: C
✓ Biểu diễn:
✓ Hiệu ứng liên hợp 𝜋 − 𝜋
- Khi các liên kết bội cách nhau 1 liên kết đơn thì tạo thánh 1 hệ liên hợp, trong đó các liên kết 𝜋 ở liên
kết bội này xen phủ với liên kết 𝜋 ở liên kết khác.

✓ Hiệu ứng liên hợp 𝜋 − 𝑝: liên kết 𝜋 của liên kết bội xen phủ với AO p của nguyên tử bên cạnh

✓ Tuy nhiên, khi bản chất các nguyên tử khác nhau thì mật độ electron trong nguyên tử đó có thể bị dịch
chuyển và thay đổi khi các (nhóm) nguyên tử liên hợp với nhau
✓ Hiệu ứng liên hợp âm (-C): gồm các nhóm chứa liên kết bội và có nguyên tử có độ âm điện lớn, hoặc
các nhóm mang điện tích dương mà có AO p trống
Ví dụ: -NO2, CO, CN, C≡C, SO2 ,…
✓ Hiệu ứng liên hợp giảm ít khi mạch liên hợp kéo dài
Chuyên Hưng Yên_Trần Maj
CHUYÊN ĐỀ HIỆU ỨNG

✓ Hiệu ứng liên hợp dương (+C): các nguyên tử có 1 hoặc 1 cặp electron p tự do (do chúng rất linh động
nên có thể dịch chuyển tới chỗ kém linh động như electron 𝜋 hoặc các AO trống).
Ví dụ:

Điều kiện: Các nguyên tử trong hệ liên hợp phải nằm trên cùng 1 mặt phẳng để trục các AO p xen phủ
với nhau (tức là các trục AO p của các nguyên tử phải song song với nhau để tham gia xen phủ)

Khi có thêm 2 nhóm methyl ở vị trí ortho so với nhóm -NO2, làm cho trục liên kết AO p của nhóm -NO2
và vòng thơm không song song, dẫn đến không có sự xen phủ giữa các AO p của vòng thơm và nhóm -
NO2, do đó làm giảm mạnh tính acid so với dẫn xuất có hydro ở vị trí ortho.

LOVEBOOK.VN| 19