Vành Và Trư NG

Ñaïi Soá Ñaïi Cöông - 70 -
CHÖÔNG 4:
VAØNH VAØ TRÖÔØNG
1. Vaønh vaø tröôøng

1.1 Ñònh nghóa
• Caáu truùc ñaïi soá (X, +, • ), trong ñoù + vaø • laø hai pheùp toaùn trong treân X, ñöôïc goïi
laø moät vaønh neáu:
d) (X, +) laø moät nhoùm giao hoaùn.

e) (X, • ) laø moät vò nhoùm.
f) Pheùp toaùn • phaân phoái ñoái vôùi pheùp +.
• Phaàn töû ñôn vò cuûa nhoùm (X,+) thöôøng ñöôïc kí hieäu 0X. Phaàn töû ñôn vò ( kí hieäu laø
1X) cuûa vò nhoùm (X, • ) cuõng ñöôïc goïi laø phaàn töû ñôn vò cuûa vaønh. Moät vaønh maø
0X = 1X ñöôïc goïi laø vaønh taàm thöôøng. Neáu pheùp toaùn • coù tính giao hoaùn thì
vaønh (X, +. • ) ñöôïc goïi laø vaønh giao hoaùn.
• Cho (X, +, • ) laø moät vaønh, noù coù theå xaûy ra tröôøng hôïp raèng, toàn taïi caùc phaàn töû
a, b ∈ X sao cho a ≠ 0, b ≠ 0 ( 0 laø phaàn töû ñôn vò cuûa nhoùm (X,+)) nhöng ab = 0.
Nhöõng phaàn töû nhö theá ñöôïc goïi laø öôùc cuûa khoâng. Moät vaønh khoâng taàm thöôøng,
giao hoaùn, khoâng coù öôùc cuûa khoâng ñöôïc goïi laø vaønh nguyeân hoaëc mieàn nguyeân.
• Vaønh (X, +, • ) ñöôïc goïi laø moät tröôøng neáu noù laø khoâng taàm thöôøng, giao hoaùn
vaø moïi phaàn töû khaùc 0 deàu coù nghòch ñaûo ñoái vôùi pheùp toaùn • . Nhö vaäy neáu (X, +,
•) laø moät tröôøng thì (X – {0}, • ) laø moät nhoùm.
• VÍ DUÏ:
1) (9 ,+, • ) laø vaønh giao hoaùn, (Θ ,+,•),(3,+,•),(∀ ,+,•) laø caùc tröôøng, vaø taát caû
ñeàu laø vaønh nguyeân.
2) Cho (G,+) laø nhoùm giao hoaùn. Treân End(G) xaùc ñònh hai pheùp toaùn + vaø o nhö
sau, vôùi x ∈ G
(g + f)(x) = g(x) + f(x) vaø (f o g )(x) = f(g(x)).
Khi ñoù (End(G),+, o) laø moät vaønh. Thaät vaäy, deã kieåm tra raèng (End(G),+) laø nhoùm
giao hoùan vôùi phaàn töû ñôn vò laø ñoàng caáu x a 0; (End(G), o) laø vò nhoùm vôùi phaàn
töû ñôn vò laø aùnh xaï ñoàng nhaát x a x. Tính phaân phoái cuûa pheùp o ñoái vôùi pheùp +
ñöôïc suy ra töø :
(fo(g + h))(x) = f((g + h)(x))
= f(g(x) + h(x)) = f(g(x)) + f(h(x))
Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

= (f o g)(x)) + (f o h)(x).
3) Cho (X,+, •) laø moät vaønh vaø A laø taäp hôïp khaùc roãng. Goïi M(A,X) laø taäp
taát caû caùc aùnh xaï töø A ñeán X. Treân M(A,X), xaùc ñònh hai pheùp toaùn coäng vaø nhaân
nhö sau, vôùi moïi x ∈ A
(f + g)(x) = f(x) + g(x) vaø ( f.g )(x) = f(x).g(x).
Khi ñoù (M(A, X), +, • ) laø moät vaønh vôùi phaàn töû ñôn vò laø aùnh xaï x a 1X, hôn nöõa
noù laø giao hoaùn neáu X giao hoaùn.
4) MatK(n) laø moät vaønh ñoái vôùi caùc pheùp toaùn coäng vaø nhaân ma traän.
5) (9n ,+, •) laø moät vaønh giao hoaùn, vôùi caùc pheùp toaùn
m + k = m+k vaø m . k = m.k
Vaønh naøy ñöôïc goïi laø vaønh caùc soá nguyeân modulo n. Vaønh 96 khoâng phaûi laø vaønh
nguyeân vì 2 . 3 = 0 . Vaønh 93 laø moät vaønh nguyeân.
1.2 Caùc tính chaát
Tính chaát 1 Cho (X,+, •) laø moät vaønh. Khi ñoù, vôùi moïi x, y ∈ X vaø n ∈ 9 ta coù
a) x0 = 0 = 0x.
b) (– x).y = –x.y = x.(– y).
c) (– x).(– y) = xy
d) n(x.y) = (nx).y = x.(ny).
Chöùng minh :
a) Vì x0 = x(0 + 0) = x0 + x0 neân x0 = 0. Töông töï 0x = 0
b) Vì 0 = 0.y = (– x + x).y = (– x).y + xy neân (– x).y = – xy
Vì 0 = x.0 = x.(– y + y) = x.(– y) + xy neân x(–y) = – xy
c) Töø b) suy ra (– x).(– y) = x.[– (– y)] = xy
d) . Vôùi n = 0 laø roõ raøng.
⎧a1 .(b + ⋅ ⋅ ⋅ + b) = a.(nb).
44244 3
⎪⎪ n
. Vôùi n ∈ ∠ : n(a.b) = a.b +...+ a.b = ⎨
⎪(1a + ⋅ ⋅ ⋅ + a ).b = ( na ).b.
44244 3
⎪⎩ n
. Vôùi n = – k , k ∈ ∠
⎧− [(ka )b] = [−(ka )b] = [(−k )a ]b = (na )b.
n(a.b) = (– k)(a.b) = – [k(a.b)] = ⎨
⎩− [a (kb)] = a[−(kb)] = a[(−k )b] = a (nb).

• NHAÄN XEÙT: Neáu (X, +, • ) laø vaønh taàm thöôøng thì X = {0}. Thaät vaäy vì vôùi moïi x
∈ X ta coù x = 1.x = 0.x = 0.
Tính chaát 2: Trong moät mieàn nguyeân (X, +, • ) pheùp toaùn • thoûa maõn luaät giaûn öôùc
( töùc laø, töø a ≠ 0 vaø ab = ac keùo theo b = c)
Chöùng minh: Giaû söû coù a ≠ 0 vaø ab = ac, khi ñoù a (b – c) = 0. Do a ≠ 0 vaø trong X
khoâng coù öôùc cuûa 0 neân b – c = 0 hay b = c ( ôû ñaây pheùp tröø b – c coù nghóa laø b + (–
c)).
Tính chaát 3: Moïi tröôøng ñeàu laø vaønh nguyeân.
Chöùng minh: Giaû söû coù hai phaàn töû a, b cuûa tröôøng X sao cho ab = 0. Neáu a khaùc 0
thì do X laø tröôøng neân a coù nghòch ñaûo a–1. Töø a–1 .a.b = a–1.0 = 0 ta suy ra b = 0 do
luaät giaûn öôùc trong nhoùm nhaân (X – {0}, • ).
• NHAÄN XEÙT: Moät vaønh nguyeân coù theå khoâng phaûi laø moät tröôøng, chaúng haïn vaønh
nguyeân (9, +, •).
Tính chaát 4: Moïi vaønh nguyeân höõu haïn ñeàu laø tröôøng.
Chöùng minh: Giaû söû vaønh nguyeân X coù n phaàn töû a1, a2, …, a3. Xeùt phaàn töû a ≠ 0
baát kì cuûa X, vaø aùnh xaï fa : X → X, fa(x) = ax. Ta coù fa laø ñôn aùnh vì neáu coù fa
(x) = fa (x') töùc laø ax = ax' thì x = x' do luaät giaûn öôùc trong X. Vì X laø höõu haïn neân fa
cuõng laø song aùnh. nhö vaäy vôùi 1x ∈ X toàn taïi b ∈ X sao cho fa(b) = ab = 1x, töùc laø b
laø nghòch ñaûo cuûa a.
2. Vaønh con – Tröôøng con

2.1 Ñònh nghóa
• Cho (X,+,• ) laø moät vaønh. Taäp con S khaùc roãng cuûa X ñöôïc goïi laø moät vaønh con
cuûa X neáu
a) S laø taäp con oån ñònh cuûa X, töùc laø, 1X ∈ S vaø neáu x, y ∈ S thì x + y vaø x.y
cuõng thuoäc S.
b) (S, +, •) laø moät vaønh.
• Cho (X,+,• ) laø moät tröôøng. Taäp con S khaùc roãng cuûa X ñöôïc goïi laø moät tröôøng
con cuûa X neáu
a) S laø taäp con oån ñònh cuûa X, töùc laø, neáu x, y ∈ S thì x + y vaø x.y
cuõng thuoäc S.

b) (S, +, •) laø moät tröôøng.
• NHAÄN XEÙT:
1) Neáu S laø tröôøng con cuûa tröôøng X thì 1X ∈ S vì khi ñoù (S,+) laø nhoùm con
cuûa (X,+) vaø (S – {0}, •) laø moät nhoùm con cuûa nhoùm (X – {0}, •).
2) Baát kì moät vaønh X naøo cuõng coù hai vaønh con taàm thöôøng laø baûn thaân noù vaø
vaønh khoâng( chæ goàm phaàn töû 0 cuûa X)
2.2 Ñònh lí (tieâu chuaån nhaän bieát moät vaønh con)

Taäp con S ≠ ∅ cuûa vaønh X laø vaønh con neáu vaø chæ neáu
a) 1X ∈ S
b) Neáu a, b ∈ S thì a – b ∈ S.
c) Neáu a, b ∈ S thì a.b ∈ S.
Chöùng minh :
( ⇒ ) : Hieån nhieân
( ⇐ ) : Töø b) suy ra (S, +) laø nhoùm con cuûa (X,+) vaø do ñoù S laø taäp con oån ñònh cuûa
X. Maët khaùc, vì pheùp • trong X coù tính keát hôïp neân noù cuõng keát hôïp trong S; phaàn
töû ñôn vò cuûa X naèm trong S neân noù cuõng laø ñôn vò cuûa A. Vaäy (A – {0} , •) laø vò
nhoùm. Cuoái cuøng luaät phaân phoái coù hieäu löïc trong X taát nhieân cuõng coù hieäu löïc
trong A.
Hoøan toaøn töông töï ta cuõng coù
2.3 Ñònh lí (tieâu chuaån nhaän bieát moät tröôøng con)
Taäp con S chöùa nhieàu hôn moät töû cuûa tröôøng X laø tröôøng con neáu vaø chæ neáu
a) Neáu a, b ∈ S thì a – b ∈ S.
b) Neáu a, b ∈ S thì a.b ∈ S.
c) Neáu a ∈ S vaø a ≠ 0 thì a–1 ∈ S.
• CHUÙ YÙ: Ñieàu kieän a), b) vaø c) trong ñònh lí 2.3 coù theå thay bôûi ñieàu kieän töông
ñöông:
a') Neáu a, b ∈ S thì a – b ∈ S.
b') Neáu a, b ∈ S vaø b ≠ 0 thì a.b–1 ∈ S.
• VÍ DUÏ:
1) 9 laø vaønh con cuûa Θ, 3, ∀; Θ vaø 3 tröôøng con cuûa ∀.

2) 9[ 2 ] = {a + b 2 : a, b ∈ 9} laø moät vaønh con cuûa (3 , +, •).
3) Θ [ 2 ] = {a + b 2 : a, b ∈ Θ } laø moät tröôøng con cuûa (3 , +, •).
4) Caùc haøm khaû vi f : 3 → 3 taïo thaønh moät vaønh con cuûa vaønh caùc haøm lieân
tuïc ( vôùi pheùp coäng vaø pheùp nhaân caùc haøm soá thoâng thöôøng).
5) Neáu {Ai , i ∈ I} laø hoï caùc vaønh con cuûa X thì ∩ Ai cuõng laø vaønh con cuûa X.
i∈I
Thaät vaäy, roõ raøng 1X ∈ ∩ Ai . Giaû söû x, y ∈ ∩ Ai , khi ñoù x, y ∈ Ai , vôùi moïi i ∈
i∈I i∈I
I. Do Ai laø vaønh con neân x – y vaø xy ∈ Ai, vôùi moïi i ∈ I. Töø ñoù suy ra x – y vaø xy
∈ ∩ Ai. Vaäy, theo 2.2, ∩ Ai cuõng laø vaønh con cuûa X.
i∈I i∈I
3. Ideal - Vaønh thöông

3.1 Ñònh nghóa
• Cho (X,+, •) laø moät vaønh vaø A laø moät taäp con khaùc roãng cuûa X. Khi ñoù A ñöôïc
goïi laø ideal cuûa X neáu ba ñieàu kieän sau ñöôïc thoûa maõn:
1) (A,+) laø nhoùm con cuûa (X,+).
2) ax ∈ A vaø xa ∈ A vôùi moïi a ∈ A, vôùi moïi x ∈ X.
• VÍ DUÏ:
1) Cho (X,+, •) laø vaønh, khi ñoù {0} vaø X laø caùc ideal cuûa X, chuùng ñöôïc
goïi laø caùc ideal taàm thöôøng cuûa X.
2) Cho (X,+, •) laø moät vaønh giao hoaùn vaø b laø moät phaàn töû cuûa X. Khi ñoù taäp hôïp
Xb = { xb : x ∈ X } laø ideal cuûa X.
3) Xeùt C [0,1] laø vaønh caùc haøm lieân tuïc treân ñoïan [0,1]. Ñaët J laø taäp taát caû caùc haøm
f ∈ C [0,1] sao cho f( 12 ) = 0. Khi ñoù J laø moät ideal cuûa C [0,1].
4) Xeùt vaønh soá nguyeân (9, +, •) vaø J laø taäp caùc soá nguyeân chaün. Khi ñoù J laø moät
ideal cuûa 9. Taäp caùc soá nguyeân leû coù phaûi laø ideal cuûa 9 khoâng? Taäp hôïp m 9 goàm
caùc boäi soá cuûa m laø moät ideal cuûa 9.
5) Neáu A vaø B laø caùc ideal cuûa vaønh X, thì taäp A + B = {a + b : a ∈A, b ∈B}
laø moät ideal cuûa X.
n
6) Neáu A, B laø caùc ideal cuûa vaønh X, thì AB = { ∑ a i b i : ai ∈A, bi ∈B, n ∈∠} laø
i =1
moät ideal cuûa X

7) Neáu {Ai , i ∈I} laø hoï caùc ideal cuûa X thì A = ∩ Ai cuõng laø ideal cuûa X.
i∈I
Thaät vaäy, tröôùc heát A ≠ ∅ vì coù ít nhaát phaàn töû 0 cuûa vaønh X thuoäc taát caû caùc
ideal Ai, vaø do ñoù noù thuoäc A. Giaû söû x, y ∈ A, khi ñoù x, y ∈ Ai , ∀ i ∈ I. Do Ai laø
nhoùm con neân x – y ∈ Ai, vôùi moïi i ∈ I, töø ñoù x – y ∈ A. Vaäy (A,+) laø moät nhoùm
con. Baây giôø giaû söû a laø moät phaàn töû baát kì cuûa A vaø x laø moät phaàn töû cuûa X, ta coù
a ∈ A neân a ∈ Ai , ∀ i ∈ I, maø Ai laø ideal neân xa vaø ax thuoäc Ai, vôùi moïi i, töø ñoù
xa vaø ax thuoäc A. Nhö vaäy A laø moät ideal.
• CHUÙ YÙ:
1) Neáu ideal A cuûa vaønh X chöùa phaàn töû ñôn vò 1X thì A = X. Thaät vaäy, vì vôùi moïi
x ∈ X ta coù x = x.1 ∈ A, töùc laø X ⊂ A.
2) Giaû söû X laø moät vaønh giao hoaùn khoâng taàm thöôøng. Khi ñoù X laø moät tröôøng
khi vaø chæ khi X khoâng coù ideal naøo ngoïai tröø cacù ideal taàm thöôøng. Thaät vaäy, giaû
söû X laø moät tröôøng. Neu á I laø ideal khaùc {0} thì I chöùa moät phaàn töû a ≠ 0, do X laø
tröôøng neân toàn taïi phaàn töû nghich ñaûo a–1 ∈ X. Vì 1 = a.a–1 ∈I neân theo chuù yù 1) ôû
treân I = X. Ngöôïc laïi, giaû söû X khoâng coù ideal naøo ngoïai tröø caùc ideal taàm thöôøng.
Goïi a laø moät phaàn töû khaùc 0 baát kì cuûa X. Deã kieåm tra raèng taäp hôïp X.a = {xa, x ∈
X} laø moät ideal cuûa X. Vì X.a ≠ {0} neân X.a = X, töø ñoù vôùi 1 ∈X, toàn taïi a' ∈X sao
cho a' a = a a' = 1, töùc laø a' = a–1.
3. 2 Ideal chính
• Cho X laø moät vaønh giao hoùan , S laø moät taäp con cuûa X. Khi ñoù, giao cuûa caùc
ideal cuûa X chöùa S laø moät ideal chöùa S, vaø noù laø ideal nhoû nhaát cuûa vaønh X chöùa
taäp S. Ideal naøy seõ ñöôïc goïi laø ideal sinh ra bôûi taäp S vaø kyù hieäu < S >.
• Neáu S = {a1, a2,...., an } thì < S > ñöôïc goïi laø ideal sinh ra bôûi caùc phaàn töû a1,
a2,...., an. Coù theå chæ ra raèng
< a1, a2,...., an > = {x1a1 + x2 a2 +....+xnan : x1, x2, ...,xn ∈ X }
• Neáu S chæ goàm moät phaàn töû a thì ideal sinh bôûi moät phaàn töû a ñöôïc goïi laø ideal
chính.
3. 3 Vaønh thöông
• Giaû söû (X,+, •) laø moät vaønh vaø I laø moät ideal cuûa X. Khi ñoù, (I,+) laø nhoùm
con giao hoùan cuûa (X,+). Nhoùm thöông X / I = {x + I | x ∈ X } cuõng laø nhoùm giao
hoùan (xem muïc nhoùm thöông), vôùi pheùp toùan coäng xaùc ñònh nhö sau
(x + I) + ( y + I) = (x + y) + I.

Baây giôø ta muoán trang bò treân X / I moät pheùp toùan nhaân ñeå noù trôû thaønh moät vaønh.
Giaû söû x + I vaø y + I laø hai phaàn töû baát kì cuûa X / I, ta ñònh nghóa pheùp nhaân giöõa
chuùng nhö sau
(x + I).( y + I) = x.y + I.
Deã thaáy raèng qui taéc naøy khoâng phuï thuoäc ñaïi dieän cuûa caùc lôùp x + I, y + I, noù coù
tính keát hôïp, phaân phoái ñoái vôùi pheùp coäng vaø coù phaàn töû ñôn vò laø 1 + I. Vaäy (X /
I,+, • ) laø moät vaønh, noù ñöôïc goïi laø vaønh thöông cuûa X treân I.
• VÍ DUÏ:
1) Neáu I = {0} thì X /{0} = {x + {0}} = X.
2) Neáu I = X thì X / X = {x + X : x ∈ X} = {X}, vaønh thöông trong tröôøng
hôïp naøy laø vaønh taàm thöôøng, noù chæ chöùa coù moät phaàn töû ñôn vò laø X.
3) Xeùt vaønh caùc soá nguyeân 9 vaø m 9 laø ideal cuûa 9. Vaønh thöông cuûa 9
treân m 9 laø
9
9m = /m 9 = { 0 , 1 , …, m − 1 }
vôùi caùc pheùp toaùn p + q = p+q vaø p . q = p.q
4. Ñoàng caáu vaønh

4.1 Ñònh nghóa
• Cho (X,+, • ),(Y,+, • ) laø caùc vaønh. AÙnh xaï f : X → Y ñöôïc goïi laø moät ñoàng caáu
vaønh neáu vôùi moïi a, b ∈ X, caùc ñieàu sau ñöôïc thoûa maõn
1) f(a + b) = f(a) + f(b)

2) f(a.b) = f(a). f(b)
3) f(1X) = 1Y
• Ñoàng caáu vaønh f ñöôïc goïi laø ñôn caáu, toøan caáu, ñaúng caáu neáu f laàn löôït laø ñôn
aùnh, toøan aùnh, song aùnh. Neáu giöõa (X,+,•) vaø (Y,+,•) toàn taïi moät ñaúng caáu vaønh,
thì ta noùi chuùng ñaúng caáu vôùi nhau, vaø vieát X ≅ Y.
• NHAÄN XEÙT: Neáu f : (X,+,•) → (Y,+,•) laø moät ñoàng caáu vaønh thì f : (X,+) →
(Y,+) laø ñoàng caáu nhoùm.
• VÍ DUÏ:
1) Cho (X, +, •) khi ñoù aùnh xaï ñoàng nhaát id :X → X laø moät ñaúng caáu vaønh.

2) AÙnh xaï f : (9 ,+, •) → (9n,+, •) , f(m) = m , laø toaøn caáu vaønh.
3) Cho (X, +, • ) laø moät vaønh vaø End(X) laø vaønh caùc ñoàng caáu cuûa nhoù
(X,+). Khi ñoù aùnh xaï f : (X, +, • ) → (End(X), +, •), a a fa vôùi fa(x) = a.x laø moät
ñoàng caáu vaønh.
4) Giaû söû I laø moät ideal cuûa vaønh X. Xeùt aùnh xaï
π : X → X / I, π (x) = x + I
π laø moät toaøn caáu vaønh, goïi laø toaøn caáu chính taéc.
4.2 Caùc tính chaát cuûa ñoàng caáu vaønh
Caùc tính chaát sau ñaây laø töông töï nhö trong nhoùm maø vieäc chöùng minh noù laø töông
töï hoaëc ñöôïc tröïc tieáp suy ra töø keát quaû veà ñoàng caáu nhoùm.
• Tính chaát 1 Hôïp cuûa hai ñoàng caáu vaønh laø moät ñoàng caáu vaønh. Hôn nöõa hôïp cuûa
hai ñaúng caáu laø moät ñaúng caáu.
• Tính chaát 2 Cho (X,+, •) vaø (Y,+, •) laø caùc vaønh vaø ï f : X → Y laø moät ñoàng caáu
vaønh. Khi ñoù
a) Neáu A laø vaønh con (töông öùng : ideal ) cuûa X thì f(A) laø vaønh con (töông öùng
: ideal ) cuûa Y.
b) Neáu B laø vaønh con (töông öùng : ideal ) cuûa Y thì f –1 (B) laø vaønh con
(töông öùng : ideal ) cuûa X.
Ñaëc bieät ta coù Ker f = {x ∈ X : f(x) = 0Y} laø moät ideal cuûa X .
• Tính chaát 3 Cho (X,+, •) vaø (Y,+, •) laø caùc vaønh vaø ï f : X → Y laø moät ñoàng caáu
vaønh. Khi ñoù
c) f laø ñôn caáu khi vaø chæ khi Kerf = {0X}.
d) f laø toaøn caáu khi vaø chæ khi Imf = Y.
Töông töï nhö tröôøng hôïp ñoàng caáu nhoùm, ôû ñaây cuõng coù ñònh lí cô baûn cuûa ñoàng
caáu vaønh nhö sau:

4.3 Ñònh lí ( cô baûn cuûa ñoàng caáu vaønh)

Cho f laø moät ñoàng caáu töø vaønh X ñeán vaønh Y vaø π : X → X/Kerf laø toaøn caáu chính
taéc töø vaønh X ñeán vaønh thöông X / kerf . Khi ñoù toàn taïi duy nhaát moät ñoàng caáu f* :
X / kerf → Y sao cho f = f*o π , töùc laø bieåu ñoà sau giao hoaùn:
f
X Y
π f*
X/Kerf
Hôn nöõa, f* laø moät ñôn caáu vaø Im f* = f(X) = Imf

4.4 Heä quaû
3) Vôùi moïi ñoàng caáu vaønh f : X → Y ta coù f(X) ≅ X/Kerf
4) Vôùi moïi toaøn caáu nhoùm f : X → Y ta coù Y ≅ X/Kerf.
4.5 Ñaëc soá cuûa vaønh
• Moät vaønh khoâng taàm thöôøng X ñöôïc goïi laø coù ñaëc soá m neáu vaø chæ neáu m laø soá
nguyeân khoâng aâm nhoû nhaát sao cho m.1 = 0.
• VÍ DUÏ: Vaønh soá nguyeân 9 coù ñaëc soá 0, vaønh 9 /m 9 coù ñaëc soá m.
• NHAÄN XEÙT: Neáu vaønh khoâng taàm thöôøng X coù ñaëc soá m thì caáp cuûa moïi phaàn töû
cuûa nhoùm (X, +) laø moät öôùc cuûa m. Thaät vaäy, vôùi moïi a ∈ X vaø n laø caáp cuûa noù,
khi ñoù ta coù m.a = m(1.a) = (m.1)a = 0.a = 0. Chia m cho n ta ñöôïc m = nq + r, 0 ≤
r < n. Neáu r > 0 thì töø ma = (nq + r)a = (nq)a + ra = 0 suy ra ra = 0, nhöng ñieàu naøy
maâu thuaån vôùi tính chaát beù nhaát cuûa n. Vaäy phaûi coù r = 0, töùc laø n | m.
• CHUÙ YÙ: Ta hieåu moät ñoàng caáu f (ñôn caáu, toøan caáu, ñaúng caáu) töø tröôøng X ñeán
tröôøng Y nhö laø moät ñoàng caáu (ñôn caáu, toøan caáu, ñaúng caáu) vaønh. Vì trong tröôøng
khoâng coù ideal naøo khaùc ngoøai caùc ideal taàm thöôøng neân ta coù hoaëc kerf = {0} hoaëc
kerf = X. Tröôøng hôïp kerf = {0} thì f laø moät ñôn caáu. Coøn tröôøng hôïp kerf = X thì f
laø ñoàng caáu khoâng. Vaäy moïi ñoàng caáu tröôøng hoaëc laø ñôn caáu hoaëc laø ñoàng caáu
khoâng.
5. Caùc ñònh lí nhuùng ñaúng caáu

5.1 Ñònh lí (nhuùng ñaúng caáu moät vò nhoùm)
Giaû söû X laø moät vò nhoùm giao hoaùn vôùi phaàn töû ñôn vò laø e. S laø taäp hôïp taát caû caùc
phaàn töû chính qui cuûa X ( moät phaàn töû a ∈ X goïi laø phaàn töû chính qui neáu vôùi moïi

b, c ∈ X sao cho ab = ac hoaëc ba = ca thì b = c). Khi ñoù coù moät vò nhoùm giao hoaùn
X vaø moät ñôn caáu f töø X ñeán X thoûa caùc tính chaát sau
a) Moïi phaàn töû cuûa f(S) ñeàu coù nghòch ñaûo trong X .
b) Caùc phaàn töû cuûa X coù daïng f(x).[f(a)]–1 vôùi x ∈ X vaø a ∈ S.
Chöùng minh:
1) Xaây döïng vò nhoùm X . Treân taäp tích X × S, ta xaùc ñònh moät quan heä töông ñöông
R nhö sau
(x, a) R (y, b) ⇔ xb = ay
Tính phaûn xaï, ñoái xöùng laø roõ raøng. Giaû söû coù (x, a)R(y, b) vaø (y, b)R(z, c), töùc laø xb
= ay vaø yc = bz, töø ñoù xbc = abz. Vì b chính qui neân suy ra xc = az, töùc laø (x,
a)R(z, c). Vaäy R laø baéc caàu.
Ñaët X laø taäp thöông (X × S)/R maø caùc phaàn töû cuûa noù ñöôïc kí hieäu laø ( x , a ) . Treân
X ta xaùc ñònh pheùp toaùn trong nhö sau
( x , a ) . ( y, b) = ( xy, ab)
Ñònh nghóa khoâng phuï thuoäc vaøo ñaïi dieän cuûa caùc lôùp töông ñöông. Thaät vaäy, giaû söû
(x,a) R (x',a') vaø (y,b) R (y',b'), töùc laø xa' = ax' vaø yb' = by' thì suy ra xya'b' = x'y'
ab, töùc laø ( xy, ab) = ( x ' y' , a ' b' ) .
Khi ñoù coù theå kieåm tra raèng X laø vò nhoùm giao hoaùn, vôùi phaàn töû ñôn vò laø (e, e) .
2) Ñôn caáu f : X → X ñöôïc xaùc ñònh bôûi f(x) = ( x , e) .

f laø ñoàng caáu vì f(xy) = ( xy, e) = ( x , e) ( y, e) = f(x)f(y), f laø ñôn aùnh vì töø f(x) =
f(y) suy ra ( x , e) = ( y, e) , töø ñoù (x, e)R(y, e) hay xe = ye, suy ra x = y.
3) Caëp ( X , f) thoûa maõn caùc tính chaát neâu trong ñònh lí. Thaät vaäy, vôùi x ∈S phaàn töû
nghòch ñaûo cuûa f(x) = ( x , e) laø (e, x ) vì ( x , e) . (e, x ) = ( x , x ) = (e, e) . Ngoøai ra
moãi phaàn töû ( x , a ) cuûa X coù theå vieát
( x , a ) = ( x , e) . (e, a ) = ( x , e) ( (a , e) )–1 = f(x).[f(a)]–1.
• NHAÄN XEÙT:
1) Neáu moïi phaàn töû cuûa vò nhoùm X ñeàu laø chính qui thì taát caû caùc phaàn töû cuûa X
ñeàu coù phaàn töû nghòch ñaûo neân X laø moät nhoùm. Maët khaùc , vì f : X → X laø moät
ñôn caáu neân X ≅ f(X) = { ( x , e) , x ∈ X} ⊂ X , trong tröôøng hôïp naøy ta cuõng noùi

raèng vò nhoùm X ñöôïc nhuùng ñaúng caáu vaøo nhoùm X , vaø coù theå ñoàng nhaát phaàn töû
x ∈ X vôùi phaàn töû f(x) = ( x , e) ∈ X . Moïi phaàn töû cuûa X do ñoù vieát ñöôïc döôùi
daïng x. y– 1 vôùi x, y ∈ X.
2) Ta coù theå chöùng minh ñöôïc raèng caëp ( X , f) laø duy nhaát theo nghóa sai khaùc nhau
moät ñaúng caáu, nghóa laø neáu coù moät caëp (Y, g) khaùc thoûa maõn a) vaø b) trong ñònh lí
thì coù moät ñaúng caáu ϕ : X → Y vaø g = ϕ o f. Thaät vaäy ta xeùt töông öùng t =
f(x).[f(a)]–1 a g(x).[g(a)]–1. Töông öùng naøy laø moät aùnh xaï vì neáu coù f(x).[f(a)]–1 =
f(x').[f(a')]–1, töùc laø f(x)f(a') = f(x')f(a), hay, do f laø ñoàng caáu, f(xa') = f(x'a), töø ñoù
xa' = x'a (vì f ñôn aùnh) vaø do g laø ñoàng caáu ta suy ra g(xa') = g(x'a), g(x)g(a') =
g(x')g(a), g(x).[g(a)]–1 = g(x').[g(a')]–1. Deã daøng chæ ra ϕ laø moät ñaúng caáu vaø g = ϕ
o f.
• AÙP DUÏNG:
1) Soá nguyeân. AÙp duïng ñònh lí treân cho X = (∠0, +). Vì moïi phaàn töû cuûa ∠0
ñeàu chính qui neân X laø moät nhoùm maø ta kí hieäu noù 9. Caùc phaàn töû cuûa 9 coù daïng
(n , m) , vôùi m, n ∈ ∠0, ñöôïc goïi laø caùc soá nguyeân vaø pheùp coäng treân 9 ñöôïc xaùc
ñònh bôûi
(n , m) + (p, q) = (n + p, m + q)
Moãi soá nguyeân coù theå vieát döôùi daïng m – n := m + (–n), vôùi m, n ∈ ∠0.
2) Soá höõu tæ döông. AÙp duïng ñònh lí treân cho X = (∠, •). Vì moïi phaàn töû cuûa
∠ ñeàu chính qui neân X laø moät nhoùm maø ta kí hieäu noù Θ+ . Caùc phaàn töû cuûa Θ+ coù
daïng (n , m) , vôùi m, n ∈ ∠, ñöôïc goïi laø caùc soá höõu tæ döông vaø pheùp nhaân treân Θ+
ñöôïc xaùc ñònh bôûi
(n , m) . (p, q ) = (np, mq)
p
Moãi soá höõu tæ döông coù theå vieát döôùi daïng := p.q– 1 , vôùi p, q ∈ ∠.
q
5.2 Ñònh lí ( nhuùng ñaúng caáu moät vaønh nguyeân)
Giaû söû X laø moät vaønh nguyeân vôùi phaàn töû ñôn vò laø 1. X* laø taäp hôïp taát caû caùc phaàn
töû khaùc 0 cuûa X. Khi ñoù coù moät tröôøng X vaø moät ñôn caáu (vaønh) f töø X ñeán X
thoûa caùc tính chaát sau
a) Moïi phaàn töû cuûa f(X*) ñeàu coù nghòch ñaûo trong X .
b) Caùc phaàn töû cuûa X coù daïng f(x).[f(a)]–1 vôùi x ∈ X vaø a ∈ X*.

Chöùng minh:
. Vì (X, +, •) laø vaønh nguyeân neân (X, • ) laø moät vò nhoùm giao hoaùn, vaø X* laø taäp caùc
phaàn töû chính qui. Goïi X laø vò nhoùm nhaân giao hoaùn ñöôïc xaây döïng nhö trong ñònh
lí 5.1, vôùi pheùp toaùn nhö sau
( x , a ) . ( y, b) = ( xy, ab)
. Baây giôø trong X xaùc ñònh theâm moät pheùp toaùn coäng nhö sau:
( x , a ) + ( y, b) = ( xb + ay, ab)
Pheùp toaùn naøy ñöôïc xaùc ñònh khoâng phuï thuoäc vaøo vieäc choïn caùc ñaïi dieän cuûa lôùp
töông ñöông. Thaät vaäy, giaû söû (x, a) R (x', a') vaø (y, b) R (y', b'), töùc laø
xa' = ax' vaø yb' = by'
thì suy ra xa'bb' = ax'bb' vaø yb'aa' = by'aa'
Coäng hai ñaúng thöùc naøy veá theo veá (xb + ay)a'b' = (x'b' + a'y')ab
töùc laø ( xb + ay, ab) = ( x ' b'+ a ' y' , a ' b' )
. Khi ñoù coù theå kieåm tra raèng ( X , +) laø moät nhoùm giao hoaùn, phaàn töû ñôn vò laø 0 =
(0,1) , phaàn töû nghòch ñaûo cuûa ( x , a ) laø (− x , a ) , ( X – {0} , •) nhö ñaõ bieát laø moät
vò nhoùm giao hoaùn, hôn nöõa moïi phaàn töû ( x , a ) ≠ 0 ñeàu coù nghòch ñaûo laø (a , x ) .
Ngoøai ra pheùp nhaân coù tính chaát phaân phoái ñoái vôùi pheùp coäng. Nhö vaäy ( X , +, •)
laø moät tröôøng.
. Xeùt aùnh xaï f : X → X ñöôïc xaùc ñònh bôûi f(x) = ( x ,1) . Nhö ñaõ bieát f laø moät ñôn
aùnh thoûa f(xy) = f(x).f(y), hôn nöõa f(x + y) = ( x + y,1) = ( x ,1) + ( y,1) = f(x) + f(y).
Nhö vaäy f laø moät ñôn caáu vaønh.
3) Caëp ( X , f) thoûa maõn caùc tính chaát neâu trong ñònh lí. Thaät vaäy, vôùi x ∈X* phaàn töû
nghòch ñaûo cuûa f(x) = ( x ,1) laø (1, x ) . Ngoøai ra moãi phaàn töû ( x , a ) cuûa X coù theå
vieát ( x , a ) = ( x ,1) . (1, a ) = ( x ,1) ( (a ,1) )–1 = f(x).[f(a)]–1.
• CHUÙ YÙ: 1) Ta cuõng coù theå chöùng minh ñöôïc raèng caëp ( X , f) laø duy nhaát theo
nghóa sai khaùc nhau moät ñaúng caáu.
2) Vì f :X → X laø moät ñôn caáu neân X ≅ f(X) ={ ( x ,1) , x ∈X} ⊂ X , trong tröôøng
hôïp naøy ta cuõng noùi raèng vaønh nguyeân X ñöôïc nhuùng ñaúng caáu vaøo tröôøng X ,

vaø coù theå ñoàng nhaát phaàn töû x ∈X vôùi phaàn töû f(x) = ( x ,1) ∈ X . Moïi phaàn töû cuûa
x
X do ñoù vieát ñöôïc döôùi daïng := x. y– 1 vôùi x ∈ X vaø y ∈ X*.
y
Moãi phaàn töû cuûa X coøn ñöôïc goïi laø moät phaân thöùc. Tröôøng X do ñoù coøn ñöôïc goïi
laø tröøông caùc phaân thöùc hay tröôøng caùc thöông cuûa vaønh nguyeân X. Thænh
thoaûng ta cuõng vieát X = (X*)–1X ( trong ñoù X* = X – {0}) ñeå chæ tröôøng caùc
thöông cuûa vaønh nguyeân X.
• VÍ DUÏ: AÙp duïng ñònh lí cho vaønh nguyeân 9. Tröôøng caùc phaân thöùc cuûa 9 ñöôïc kí
hieäu laø Θ. Caùc phaàn töû cuûa Θ ñöôïc goïi laø caùc soá höõu tæ. Nhö vaäy moãi soá höõu tæ coù
m
theå vieát döôùi daïng m n–1 hoaëc vôùi m ∈ 9 vaø n ∈ 9*.
n
6. Soá hoïc treân vaønh nguyeân - Vaønh chính - Vaønh Euclide - Vaønh
Gauss
Trong suoát muïc naøy ta giaû thieát D laø moät mieàn nguyeân vôùi phaàn töû ñôn vò laø 1 vaø
duøng kí hieäu D* ñeå chæ taäp hôïp D – {0}.
6.1 Caùc ñònh nghóa
• Cho a, b laø hai phaàn töû cuûa D. Ta noùi raèng a laø öôùc cuûa b (hoaëc a chia heát b,
hoaëc b laø boäi cuûa a, hoaëc b chia heát cho a), kí hieäu a | b neáu toàn taïi moät phaàn töû c
∈ D sao cho b = ac.
• Neáu a ∈ D* laø öôùc cuûa ñôn vò (töùc laø a | 1) thì a ñöôïc goïi laø phaàn töû khaû
nghòch cuûa D.
• Hai phaàn töû a, b ∈ D* goïi laø lieân keát vôùi nhau, kí hieäu a ∼ b, neáu a | b vaø b |
a.
• Cho a laø öôùc cuûa b, khi ñoù a ñöôïc goïi laø öôùc thöïc söï cuûa b, kí hieäu a || b neáu a
khoâng khaû nghòch vaø khoâng lieân keát vôùi b. Nhö vaäy caùc phaàn töû khaû nghòch vaø caùc
phaàn töû lieân keát vôùi b khoâng laø öôùc thöïc söï cuûa b, coøn caùc öôùc khaùc cuûa b laø öôùc
thöïc söï cuûa b.
VÍ DUÏ: Trong vaønh nguyeân 9, caùc phaàn töû khaû nghòch laø ± 1. Phaàn töû a lieân keát
vôùi phaàn töû b khi vaø chæ khi a = ± b. Soá nguyeân 8 coù caùc öôùc thöïc söï laø ± 2, ± 4
coøn ± 1, ± 8 khoâng phaûi laø öôùc thöïc söï cuûa 8.

• Phaàn töû p ∈ D* ñöôïc goïi laø phaàn töû nguyeân toá neáu p khoâng khaû nghòch vaø
thoûa maõn tính chaát : p | ab keùo theo p | a hoaëc p | b.
• Phaàn töû p ∈ D* ñöôïc goïi laø phaàn töû baát khaû qui neáu p khoâng khaû nghòch vaø
khoâng coù öôùc thöïc söï . Noùi khaùc ñi, p ∈ D* laø baát khaû qui neáu p khoâng khaû nghòch
vaø thoûa maõn tính chaát : p = ab keùo theo a | 1 hoaëc b | 1.
• Neáu d | ai vôùi moïi i = 1, 2, …, n thì d ñöôïc goïi laø öôùc chung cuûa caùc phaàn töû a1
, a2, …, an. Phaàn töû d ñöôïc goïi laø öôùc chung lôùn nhaát cuûa a1 , a2, …, an neáu d laø
öôùc chung cuûa a1 , a2, …, an vaø moïi öôùc chung khaùc cuûa a1 , a2, …, an ñeàu laø öôùc
cuûa d. Ta cuõng söû duïng kí hieäu ( a1, a2, …, an) ñeå chæ öôùc chung lôùn nhaát cuûa a1 ,
a2, …, an.
NHAÄN XEÙT : Hai öôùc chung lôùn nhaát cuûa a1, a2, …, an laø lieân keát.
• Caùc phaàn töû a1 , a 2, …, an ñöôïc goïi laø nguyeân toá cuøng nhau neáu chuùng nhaän 1
laøm öôùc chung lôùn nhaát.
6.2 Caùc tính chaát
1) a | a vaø a | 0 vôùi moïi a ∈ D.

2) 1 | a vôùi moïi a ∈ D
3) Neáu a | b vaø b | c thì a | c.
4) Neáu a | b thì a | bc.
5) Neáu a | b vaø c | d thì ac | bd.
n
6) Neáu a | bi vôùi moïi i = 1, 2, …, n thì a | ∑ m i b i , mi ∈ D.
i =1
7) Neáu a khaû nghòch thì a | b vôùi moïi b ∈ D*.

8) Neáu tích a1a2 … an khaû nghòch thì töøng nhaân töû cuûa noù cuõng khaû nghòch.
9) Quan heä lieân keát laø moät quan heä töông ñöông.
10) Hai phaàn töû lieân keát vôùi nhau khi vaø chæ khi chuùng sai khaùc nhau moät nhaân töû
khaû nghòch.
11) Hai phaàn töû khaû nghòch thì lieân keát.
12) Neáu p laø baát khaû qui thì caùc öôùc cuûa p hoaëc laø khaû nghòch hoaëc laø lieân keát vôùi p.
13) Moïi phaàn töû nguyeân toá ñeàu baát khaû qui.
14) ⊂ < a > ⇔ a | b ( laø ideal sinh bôûi b)
15) = < a > ⇔ a ∼ b
16) = D ⇔ b | 1
Chöùng minh:

Töø tính chaát 1) ñeán 9) laø deã daøng suy ra töø ñònh nghóa. Ta chöùng minh töø 10) ñeán
16).
10) Giaû söû a ~ b, töùc laø a | b vaø b | a, suy ra b = am vaø a = bn, töø ñoù b = bmn, suy
ra mn = 1, vaäy m vaø n laø khaû nghòch. Ngöôïc laïi, giaû söû b = am vôùi m laø khaû
nghòch, khi ñoù ta cuõng coù a = bm–1, töùc laø a | b vaø b | a, hay a ~ b.
11) Giaû söû a, b laø khaû nghòch vaø goïi a–1, b–1 laàn löôït laø caùc nghòch ñaûo cuûa chuùng.
Khi ñoù, aa–1 = 1 = bb–1, suy ra a = b b–1a vaø b = aa–1b, töùc laø a | b vaø b | a, hay a ~
b.
12) Giaû söû a laø öôùc cuûa p, töùc laø ta coù p = ab. Vì p laø baát khaû qui neân a | 1 hoaëc b |
1. Do ñoù, neáu a khoâng khaû nghòch thì b phaûi khaû nghòch, goïi b–1 laø nghòch ñaûo cuûa b,
khi ñoù ta coù a = pb–1, töùc laø a | p vaø p | a, hay a ~ p.
13) Giaû söû p = ab, suy ra p | ab. Vì p laø nguyeân toá neân p | a hoaëc p | b. Neáu p | a
, töùc laø a = pu = abu, thì bu = 1, suy ra b |1. Töông töï neáu p | b thì a | 1.
14) Giaû söû ⊂ < a >, khi ñoù b ∈ < a > neân b = xa vôùi x ∈ D naøo ñoù, suy ra
a | b. Ngöôïc laïi giaû söû a | b. Goïi t laø phaàn töû baát kì cuûa , khi ñoù ta coù t = bx =
arx, töùc laø t ∈ < a >. Vaäy ⊂ < a >.
15) vaø 16) suy ra tröïc tieáp töø 14) vôùi chuù yù raèng < 1 > = D.
6.3 Vaønh chính
• Mieàn nguyeân D ñöôïc goïi laø vaønh chính neáu moïi ideal cuûa D ñeàu laø ideal chính.
• VÍ DUÏ: ( 9, +, •) laø vaønh chính. Thaät vaäy giaû söû I laø moät ideal cuûa 9 . Neáu I =
{0} thì I = < 0 >. Neáu I ≠ {0} thì noù chöùa ít nhaát moät soá nguyeân döông (vì coù a, –
a ∈I vôùi a ≠ 0). Goïi n laø soá nguyeân döông beù nhaát trong I. Khi ñoù ta coù I = n9 .
Thaät vaäy, giaû söû y laø soá nguyeân baát kì trong I. Chia y cho n ta ñöôïc y = nq + r, 0 ≤
r < n. Vì (I ,+) laø nhoùm con neân r = y – nq ∈ I. Do tính beù nhaát cuûa n suy ra r = 0.
Vaäy y = nq , töùc laø I ⊂ n9 . Bao haøm thöùc ngöôïc laïi n9 ⊂ I laø hieån nhieân.
6.4 Ñònh líù

Trong moät vaønh chính D, ÖCLN d cuûa n phaàn töû a1, a2, ..., an baát kì luoân luoân toàn
taïi.
Chöùng minh: Ñaët J = < a1 ,..., an > = { x1a1 +...+ xnan ; vôùi xi ∈ D}.Vì D laø vaønh
chính neân toàn taïi d ∈D sao cho J = < d >, theá thì toàn taïi nhöõng si ∈ D sao cho
d = s1 a1 +...+ sn an

Ta coù d laø öôùc chung cuûa a1 ,...,an, thaät vaäy, vì ai = 0a1 +…+ 1ai +...+ 0an ∈ J neân
ai ∈ < d >, vaø do ñoù d | ai .
Giaû söû c laø moät öôùc chung cuûa a1 ,...,an, töùc laø ai = cui vôùi ui ∈ D. Töø ñoù
d = s1 a1 +...+ sn an = (s1 u1 + s2 u2 +…+sn un)c .
Suy ra c | d, vaø do ñoù d laø ÖCLN cuûa a1, a2, ..., an
6.5 Ñònh lí
Trong moät vaønh chính D ta coù
1) Neáu e laø ÖCLN cuûa a1, a2, ..., an thì toàn taïi caùc xi ∈ D sao cho
e = x1 a1 +...+ xn an
2) Caùc phaàn töû a1, a2, ..., an laø nguyeân toá cuøng nhau khi vaø chæ khi toàn taïi caùc
xi ∈ D sao cho
x1 a1 +...+ xn an = 1.
3) Neáu c | ab maø c vaø a laø nguyeân toá cuøng nhau thì c | b .

4) Neáu p laø baát khaû qui thì vôùi baát kì a ∈ D* ta coù hoaëc p | a hoaëc p vaø a laø
nguyeân toá cuøng nhau.
5) Khaùi nieäm phaàn töû baát khaû qui vaø khaùi nieäm nguyeân toá laø truøng nhau.
Chöùng minh :
1) Xeùt ÖCLN d cuûa cuûa a1, a2, ..., an cuûa ñònh lí 6.4, d = s1 a1 +...+ sn an (1)
Khi ñoù d lieân keát vôùi e, töø ñoù coù moät phaàn töû khaû nghòch v sao cho e = dv. Nhaân hai
veá cuûa (1) vôùi v ta ñöôïc:
e = dv = vs1 a1 +...+ vsn an = x1 a1 +...+ xn an, vôùi xi = vsi.
2) Suy ra tröïc tieáp töø 1)
3) Theo 2) toàn taïi r, s ∈ D sao cho 1 = as + cr, suy ra b = bas +bcr. Maët khaùc
vì c | ab neân toàn taïi t ñeå ab = ct. Do ñoù b = cts + bcr = (ts + br)c, töùc laø c | b.
4) Vì p laø baát khaû qui neân caùc öôùc cuûa p hoaëc laø phaàn töû khaû nghòch hoaëc laø
lieân keát vôùi p. Do ñoù (p, a) chæ coù theå khaû nghòch hoaëc lieân keát vôùi p. Trong tröôøng
hôïp ñaàu p vaø a laø nguyeân toá cuøng nhau. Trong tröôøng hôïp sau p | a.
5) Ta ñaõ coù neáu p nguyeân toá thì p baát khaû qui. Baây giôø giaû söû p laø baát khaû qui vaø p |
ab. Theo 4) ta coù hoaëc p | a hoaëc (p, a) =1. Nhöng neáu (p, a) = 1 thì ta coù do 3) p |
b . Vaäy p laø nguyeân toá.

6.6 Vaønh Euclide
• Moät vaønh nguyeân D ñöôïc goïi laø vaønh Euclide neáu toàn taïi moät aùnh xaï g :
D* → ∠ thoûa caùc ñieàu kieän
1) g(ab) ≥ g(a) vôùi moïi a, b ∈ D* ;

2) Vôùi moïi a, b ∈ D vaø b ≠ 0 toàn taïi q, r ∈ D sao cho
a = bq + r vôùi r = 0 hoaëc g(r) < g(b).
Ñieàu kieän 2) laø ñieàu kieän xaùc ñònh pheùp chia coù dö cuûa phaàn töû a cho phaàn töû b ≠ 0,
r ñöôïc goïi laø phaàn dö cuûa pheùp chia. Pheùp chia goïi laø chia heát neáu r = 0.
• VÍ DUÏ: (9 ,+, • ) laø vaønh Euclide, aùnh xaï g trong tröôøng hôïp naøy ñöôïc xaùc ñònh
bôûi g(n) = |n| .
6.7 Ñònh lí
Moïi vaønh Euclide ñeàu laø vaønh chính
Chöùng minh: Ta chöùng minh moïi ideal I cuûa vaønh Euclide D laø chính. Thaät vaäy,
neáu I = {0 } thì I laø Ideal sinh bôûi 0. Giaû söû I ≠ {0} . Goïi a laø phaàn töû khaùc 0 cuûa I
sao cho g(a) beù nhaát trong taäp g( I* ) (ôû ñaây g laø aùnh xaï trong ñònh nghóa 6.6, vaø I* =
I – {0}). Ta seõ chæ ra I = < a >. Thaät vaäy, goïi x laø moät phaàn töû baát kì cuûa I. Vì D laø
vaønh Euclide neân toàn taïi q, r ∈ D sao cho x = aq + r vôùi r = 0 hoaëc g(r) < g(a). Do
a, x ∈ I neân r = x – aq ∈ I. Neáu r ≠ 0 thì ta coù r ∈ I* vaø g(r) < g(a). Nhöng ñieàu
naøy traùi vôùi tính chaát cuûa phaàn töû a . Vaäy phaûi coù r = 0, suy ra x = aq ∈ < a >, töø
ñoù I ⊂ < a >. Bao haøm ngöôïc laïi laø hieån nhieân.
NHAÄN XEÙT: Töø 6.4 vaø 6.7 ta thaáy trong vaønh Euclide hai phaàn töû baát kì ñeàu coù
UCLN. Nhöng trong vaønh Euclide ta coøn coù theå chæ ra thuaät toùan ñeå tìm UCLN ñoù.
Ñeå laøm ñieàu naøy tröôùc heát ta chuù yù raèng trong moät vaønh chính D neáu coù a = bq + r
thì (a, b) = (b, r). Thaät vaäy, ñaët
I = <a, b> = {xa + yb, x, y ∈ D} vaø J = < b, r > = {xb + yr, x, y ∈ D}.
Töø a = bq + r suy ra a ∈ J, do ñoù I ⊂ J. Töø r = a – bq suy ra r ∈ I, do ñoù J ⊂ I.

Vaäy I = J. Nhö chöùng minh trong ñònh lí 6.4 ta coù d = (a, b) = (b, r). Baây giôø ta seõ
trình baøy thuaät toùan tìm ÖCLN cho hai phaàn töû baát kì trong moät vaønh Euclide .
6.8 Thuaät toùan tìm ÖCLN

D laø vaønh Euclide, neân toàn taïi aùnh xaï g : D* → ∠ thoûa hai ñieàu kieän trong 6.6.
Giaû söû a, b ∈D. Neáu a, b = 0 thì (a,b) = 0, neáu a = 0, b ≠ 0 thì (a, b) = b . Ta chæ
coøn xeùt cho tröôøng hôïp a, b ≠ 0. Thuaät toaùn laø moät quaù trình thöïc hieän lieân tieáp caùc
pheùp chia:
. Böôùc 1: Chia a cho b a = bq0 + r0, r0 = 0 hoaëc g(r0) < g(b)

Neáu r0 = 0 thì döøng. Neáu r0 ≠ 0 thì ñi ñeán böôùc 2
. Böôùc 2: Chia b cho r0 b = r0q1 + r1, r1 = 0 hoaëc g(r1) < g(r0)

Neáu r1 = 0 thì döøng. Neáu r1 ≠ 0 , thì ñi ñeán böôùc 3
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. Böôùc n : Chia rn–1 cho rn rn–1 = rn qn+1 + rn+1, rn+1 = 0 hoaëc g(rn+1) < g(rn)
Quaù trình chia nhö vaäy phaûi chaám döùt sau moät soá höõu haïn böôùc vì daõy caùc soá
töï nhieân g(b) > g(r0) > … > g(ri) >… ≥ 0 khoâng theå giaûm voâ haïn. Giaû söû ñeán
böôùc n naøo ñoù ta coù rn+1 = 0 vaø rn ≠ 0, thì theo nhaän xeùt ôû treân suy ra ÖCLN cuûa
a vaø b laø rn.
6.9 Vaønh Gauss (Vaønh nhaân töû hoùa)
• Moät vaønh nguyeân D ñöôïc goïi laø vaønh Gauss hay vaønh nhaân töû hoùa neáu vaø chæ
neáu moãi phaàn töû p khaùc 0 vaø khoâng khaû nghòch cuûa noù ñeàu phaân tích ñöôïc thaønh
tích nhöõng phaàn töû baát khaû qui
p = p1 p2 … pn
vaø söï phaân tích naøy laø duy nhaát khoâng keå ñeán thöù töï caùc nhaân töû vaø caùc nhaân töû sai
khaùc nhau moät phaàn töû khaû nghòch.
• CHUÙ YÙ: Khi phaân tích moät phaàn töû p thaønh tích caùc nhaân töû baát khaû qui, moät vaøi
hoaëc taát caû caùc nhaân töû baát khaû qui ñoù coù theå gioáng nhau. Keát hôïp caùc nhaân töû
gioáng nhau laïi vaø bieåu dieãn tích cuûa chuùng döôùi daïng luõy thöøa thì seõ daãn ñeán daïng
k k
sau goïi laø daïng phaân tích chính taéc p= p 1 1 p 2 2 ….p kmm .
• VÍ DUÏ: Vaønh soá nguyeân 9 laø vaønh Gauss.
• Moät vaønh nguyeân ñöôïc goïi laø thoûa ñieàu kieän ÖCLN neáu hai phaàn töû baát kì cuûa
noù ñeàu toàn taïi ÖCLN.
• Moät vaønh nguyeân D ñöôïc goïi laø thoûa maõn ñieàu kieän daõy döøng nhöõng öôùc thöïc
söï neáu moïi daõy a1,..., an ...caùc phaàn töû cuûa D sao cho a2 || a1, a3 || a2 ,... , an || an-1...
ñeàu döøng laiï, töùc laø toàn taïi moät chæ soá m sao cho am = am+1 =. . .

6.10 Ñònh lí
Moät mieàn nguyeân laø vaønh Gauss neáu vaø chæ neáu noù thoûa maõn ñieàu kieän ÖCLN vaø
ñieàu kieän daõy döøng caùc öôùc thöïc söï .
Chöùng minh:
(⇒) Giaû söû D laø vaønh Gauss.
. Ñieàu kieän ÖCLN: Vôùi moïi a, b ∈ D*, goïi {p1,...,pk} laø taäp hôïp taát caû caùc phaàn töû
baát khaû quy khaùc nhau trong söï phaân tích cuûa a vaø cuûa b. Ta coù
α α
a ∼ p1 1 ⋅ ⋅ ⋅ p k k vôùi αi ≥ 0.
β β
b ∼ p1 1 ⋅ ⋅ ⋅ p k k vôùi βi ≥ 0.
γ γ
Vì moãi öôùc cuûa a ñeàu coù daïng u. p11 ⋅ ⋅ ⋅ p kk ; vôùi 0 ≤ γi ≤ αi ,vaø moãi öôùc cuûa b
ñeàu coù daïng töông töï vôùi 0 ≤ γj ≤ βj . Neân
λ λ
(a, b) = p1 1 ⋅ ⋅ ⋅ p k k vôùi λi = Min(αi ,βi)
. Ñieàu kieän daõy döøng caùc öôùc thöïc söï : Giaû söû a∈ D, a khaùc 0 vaø khoâng khaû nghòch.
Ñaët l(a) laø soá caùc nhaân töû trong söï phaân tích a thaønh tích caùc phaàn töû baát khaû qui.
Neáu a = bc, vôùi b vaø c laø nhöõng öôùc thöïc söï thì ta seõ ñöôïc söï phaân tích cuûa a
thaønh moät tích nhöõng phaàn töû baát khaû qui baèng caùch nhaân caùc phaân tích töông öùng
cuûa b vaø c vôùi nhau. Suy ra raèng l(a) = l(b) + l(c).Vì vaäy neáu b || a thì l(b) < l(a).
Neáu daõy a1,a2, ..., an,... caùc phaàn töû cuûa D sao cho a2 || a1, a3 || a2 ,... , an || an-1...
khoâng döøng laïi thì ta seõ coù moät daõy giaûm voâ haïn caùc soá nguyeân döông l(a1) > l(a2)
> ...> l(an) > ... ≥ 0, vaø ñieàu naøy daãn ñeán maâu thuaån.
(⇐) Cho D laø mieàn nguyeân thoûa caùc ñieàu kieän ÖCLN vaø daõy döøng caùc öôùc thöïc
söï.
• Giaû söû a laø moät phaàn töû cuûa D khaùc 0 vaø khoâng khaû nghòch. Khi ñoù a coù ít nhaát
moät öôùc laø phaàn töû baát khaû qui, thaät vaäy
. Neáu a laø baát khaû qui (ñaõ chöùng minh xong).
. Neáu a laø khaû qui, töùc laø a coù moät öôùc thöïc söï laø a1.
. Neáu a1 laø baát khaû qui (ñaõ chöùng minh xong).
. Neáu a1 laø khaû qui, töùc laø a1 coù moät öôùc thöïc söï laø a2
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Baèng caùch laäp luaän nhö vaäy, sau moät soá höõu haïn böôùc, ta seõ tìm ñöôïc moät öôùc baát
khaû qui cuûa a, vì neáu khoâng, thì daõy caùc öôùc thöïc söï a1,...,an ... seõ khoâng döøng, vaø
ñieàu naøy maâu thuaãn vôùi giaû thieát.
• Theo lí luaän treân thì a coù ít nhaát moät öôùc baát khaû qui, giaû söû

a = p1a1 vôùi p1 baát khaû qui
. Neáu a1 laø khaû nghòch (söï phaân tích ñaõ xong). Neáu a1 khoâng khaû nghòch thì cuõng
theo treân
a1 = p2 a2 vôùi p2 baát khaû qui
. Neáu a2 laø khaû nghòch (söï phaân tích ñaõ xong). Neáu a2 khoâng khaû nghòch thì cuõng
theo treân a 2 = p3 a 3 vôùi p3 baát khaû qui
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Quaù trình naøy phaûi chaám döùt sau soá höõu haïn böôùc, vì trong daõy a1, a2,.., an, .. caùc
phaàn töû ñöùng sau laø öôùc thöïc söï cuûa phaàn töû ñöùng lieàn tröôùc noù. Neáu quaù trình döøng
sau böôùc thöù n thì ta coù
a = p1 p2...pn vôùi pi laø baát khaû qui.
• Giaû söû : p1p2...pn = a = q1q2...qm , trong ñoù caùc pi, qj laø baát khaû qui.
Vì p1 | q1...qm neân toàn taïi j ∈ {1, 2, …, m} sao cho p1| qj. Baèng caùch ñaùnh soá laïi,
ta coù theå giaû söû j =1, töùc laø p1| q1. Vì p1, q1 ñeàu baát khaû qui neân p1 ∼ q1, suy ra q1
= u1 p1 vôùi u1 khaû nghòch. Luùc naøy ta coù
p1 p2...pn = u1 p1 q2 ...qm hay p2 ...pn = u1 q2 ...qm ;
Baèng laäp luaän nhö treân, neáu n < m thì sau n laàn giaûn öôùc, ta ñöôïc :
1 = u1...un qn+1...qm
nhöng ñieàu naøy khoâng theå xaûy ra vì qn+1, ...,qm, khoâng khaû nghòch. Vaäy phaûi coù n ≥
m. Vai troø m, n laø nhö nhau, neân töông töï coù m ≥ n, töø ñoù m = n. Ngoøai ra Baèng
moät caùch ñaùnh soá thích hôïp, ta cuõng coù pi = ui qi vôùi ui khaû nghòch.
6.11 Ñònh lí
Moïi vaønh chính ñeàu laø vaønh Gauss
Chöùng minh: Ta ñaõ bieát raèng ñieàu kieän ÖCLN ñöôïc thoûa maõn treân vaønh chính (ñònh
lí 6.4). Do ñoù, töø ñònh lí 6.10, ta chæ caàn chöùng minh ñieàu kieän daõy döøng nhöõng öôùc
thöïc söï cuõng ñöôïc thoûa maõn treân vaønh chính. Thaät vaäy, xeùt daõy caùc öôùc thöïc söï
trong vaønh chính D
a1,a2, ..., an,... vôùi a2 || a1, a3 || a2 ,... , an || an-1...
Neáu ai ≠ aj vôùi moïi i ≠ j thì ta coù moät daõy caùc ideal
< a1> ⊆ < a2 > ⊆ …. ⊆ < an> ⊆

∞
Neáu ñaët I = ∪ < ai > thì I laø moät ideal cuûa D. Thaät vaäy, giaû söû x, y laø hai phaàn töû
i =1
baát kì cuûa cuûa I, khi ñoù toàn taïi i, j sao cho x ∈ < ai > vaø y ∈ < aj >, töø ñoù x, y ∈ < ak
> vôùi k = max {i, j}. Vì < ak > laø nhoùm con neân x – y ∈ < ak > vaø do ñoù x – y ∈ I.
Vaäy I laø nhoùm con cuûa nhoùm coäng (D, +). Maët khaùc, giaû söû x vaø a laø hai phaàn töû
baát kì laàn löôït thuoäc I vaø D, khi ñoù x ∈ < ak > vôùi moät k naøo ñoù. Vì < ak > laø moät
ideal neân x a, a x ∈ < ak > ⊂ I. Vaäy I laø moät ideal cuûa D, maø D laø vaønh chính neân I
laø moät ideal chính, töùc laø I = < a > vôùi a ∈ D. Vì a ∈ I neân toàn taïi n sao cho a ∈ <
an >, töùc laø I ⊂ < an > ⊆ < an+1 > ⊂ I, vaø ñieàu naøy daãn ñeán maâu thuaãn.

BAØI TAÄP
1. Giaû söû + vaø • laø hai pheùp toaùn trong treân taäp X ≠ ∅ thoûa caùc tính chaát
a) (X,+) laø nhoùm.

b) (X,• ) laø vò nhoùm.
c) Pheùp toaùn • phaân phoái vôùi pheùp toaùn +.
Chöùng minh raèng (X,+, • ) laø moät vaønh.
2. Cho 3 laø taäp caùc soá thöïc. Treân 32 coù xaùc ñònh caùc pheùp toaùn + vaø • nhö sau :
(a, b) + (c, d) = (a + c, b + d).
(a, b) • (c, d) = (ac, ad + bc).
Chöùng minh raèng (32 ,+, • ) laø moät vaønh giao hoaùn.
3. Cho moät hoï caùc vaønh {(Xi ,+, •), i ∈ I} vaø X = ∏ X i . Treân X xaùc ñònh caùc
i∈I
pheùp toaùn + vaø • nhö sau :
(xi )i∈ I + (yi )i∈I = (xi + yi )i∈I .

(xi)i∈I .(yi ) i∈I = (xi .yi ) i∈I
Chöùng minh raèng (X,+, •) laø moät vaønh, vaø X giao hoaùn neáu caùc Xi laø giao hoaùn.
Vaønh X ñöôïc goïi laø tích tröïc tieáp cuaû caùc vaønh Xi.
4. Ñaët 33 = {haøm soá f : 3 → 3 }. Chöùng minh raèng ñoái vôùi caùc pheùp toaùn coäng vaø
nhaân caùc haøm thoâng thöôøng thì (33,+, •) laø moät vaønh giao hoùan. 33 coù phaûi laø moät
mieàn nguyeân hay khoâng?
5. Ta goïi caáu truùc ñaïi soá (X,+, •) laø moät giaû vaønh neáu caùc pheùp toaùn trong + vaø
• treân X thoûa maõn ba ñieàu kieän sau ñaây :
a) (X,+) laø nhoùm giao hoaùn .

b) (X, •) laø nöûa nhoùm.
c) Pheùp toaùn • phaân phoái vôùi pheùp toaùn +.
Chöùng minh raèng caùc taäp hôïp töông öùng vôùi caùc pheùp toaùn sau laø caùc giaû vaønh
+∞
1) Taäp hôïp caùc haøm soá thöïc lieân tuïc f treân 3 sao cho : ∫−∞ f ( x ) dx < ∞
vôùi caùc pheùp toaùn coäng vaø nhaân thoâng thöôøng caùc haøm.
2) Taäp hôïp 29 vôùi pheùp toaùn coäng vaø nhaân caùc soá.
3) X = { 0, a, b, c } vôùi caùc pheùp toaùn treân X ñöôïc cho bôûi
+ 0 a b C • 0 a b c

0 0 a b c 0 0 0 0 0
a a 0 c b a 0 a b c
b b c 0 a b 0 0 0 0
c c b a 0 c 0 a b c
4) Taäp X = {(a, b, – b, a) : a, b ∈ 9}, vôùi caùc pheùp toaùn + vaø • nhö sau :
(a, b, – b, a) + (c, d, – d, c) = (a + c, b + d, –b – d, a + c)
(a, b, – b, a) • (c, d, – d, c) = (ac – bd, ad + bc, – ad – bc, ac – bd).
6. Cho (X,+, •) laø moät giaû vaønh vaø Z(X) = {x ∈ X : ax =xa, vôùi moïi a ∈ X}
laø taâm cuûa X. Giaû söû vôùi moïi x ∈ X, x2 – x ∈ Z(X).
a) Chöùng minh raèng vôùi moïi x, y ∈ X, xy + yx ∈ Z(X).
b) Suy ra xy = yx vôùi moïi x, y ∈ X.
7. Trong moät vaønh giao hoaùn X, haõy chöùng minh coâng thöùc nhò thöùc Newton
n
(a + b) n = ∑ C kn a k b n − k
k =0
8. Ñoái vôùi caùc pheùp toaùn coäng vaø nhaân caùc haøm soá thoâng thöôøng chöùng toû taäp
3[0,1] = {haøm soá f :[0, 1] → 3 } laø moät vaønh giao hoaùn. Caùc taäp hôïp sau coù phaûi laø
vaønh con cuûa 3[0,1]
a) Taäp hôïp caùc haøm soá lieân tuïc treân [0,1].
b) Taäp hôïp caùc haøm soá khaû tích treân [0,1].
9. Chöùng minh raèng
a) 9[i] = { a + bi : a, b ∈ 9} laø vaønh con cuûa (∀,+, •).

b) 9[ 2 ] = { a + b 2 : a, b ∈ 9} laø vaønh con cuûa (3,+, •).
c) Θ [ 2 ] = { a + b 2 : a,b ∈ Θ} laø tröôøng con cuûa (R,+, ⋅)
10. Cho moät hoï caùc vaønh con {Ai, i ∈I} cuûa X. Giaû söû raèng, vôùi moïi i, j ∈ I toàn taïi
k ∈I sao cho Ai vaø Aj ñeàu chöùa trong Ak . Chöùng minh raèng ∪ Ai laø vaønh con
i∈I
cuûa X.
11. Cho (X,+, •) laø moät vaønh vaø goïi Z(X) = {a ∈ X : ax = xa, vôùi moïi x∈ X} laø taâm
cuûa X. Chöùng minh raèng Z(X) laø vaønh con cuûa X.
12. Cho (X,+, •) laø moät vaønh vaø A = {a ∈X : toàn taïi n∈ ∠ : an = 0}. A coù phaûi laø
vaønh con cuûa X khoâng?
13. Cho (X,+, •) laø moät vaønh vaø f : X → X laø moät ñoàng caáu vaønh. Chöùng minh
raèng A = { a ∈ X : f(x) = x } laø vaønh con cuûa X.

14. Tìm taát caû caùc töï ñoàng caáu vaønh cuûa caùc vaønh 9, 9 [ 2 ], 9 [i].
15. Cho Θ laø taäp caùc soá höõu tæ. Treân Θ2 xaùc ñònh caùc pheùp toaùn + vaø • nhö sau :
(a, b) + (c, d) = (a + c, b + d) .
(a, b) • (c, d) = (ac + 2bd, ad + bc) .
Chöùng minh raèng (Θ 2 ,+, •) laø moät vaønh vaø noù ñaúng caáu vôùi (Θ [ 2 ],+, • ) .
16. Cho (X,+,•) laø moät vaønh vaø End(X) laø vaønh caùc töï ñoàng caáu cuûa nhoùm coäng
(X,+). Vôùi moãi a ∈ X, ñònh nghóa aùnh xaï : fa : X → X , fa (x) = ax.
a) Chöùng minh raèng fa ∈ End(X).
b) .Chöùng minh raèng aùnh xaï h : X → End(X) , a a fa , laø ñôn caáu vaønh.
Suy ra raèng moïi vaønh coù theå xem nhö laø vaønh con cuûa vaønh caùc töï ñoàng caáu cuûa
nhoùm coäng cuûa noù.
17. Cho moät vaønh X. .Chöùng minh raèng toàn taïi duy nhaát moät ñoàng caáu vaønh f :9
→ X. Hôn nöõa, neáu X coù ñaëc soá 0 thì f laø ñôn caáu.
18. Chöùng minh raèng caùc vaønh sau ñaây coù ñaëc soá 0 : 9, Θ , 3, ∀ , Mat3 (n), End(9).
19. Chöùng minh raèng moïi vaønh höõu haïn coù ñaëc soá m > 0.
20. Cho (X,+, •) laø moät moät vaønh vaø n∈9. Chöùng toû A = { x ∈ X : nx = 0} laø ideal
cuûa X.
21. Cho (X,+, • ) laø moät vaønh giao hoaùn. . Chöùng minh raèng taäp con
A = { x ∈ X : rx = 0 ; vôùi moïi r ∈ X } laø ideal cuûa X.
22. Cho (X,+, •) laø moät vaønh giao hoaùn vaø A, B laø caùc ideal cuûa X. Chöùng minh
raèng C = {x∈ X : x b ∈ A , vôùi moïi b ∈ B} laø moät ideal cuûa X.
23. Cho A laø taäp con khaùc roãng cuûa vaønh X. . Chöùng minh raèng taäp con
n
(A) = { ∑ x i a i y i : x i , y i ∈ X; a i ∈ A; i ∈1, n; n ∈ N }.
i =1
laø moät ideal cuûa X
24. Cho A laø ideal vaø B laø vaønh con cuûa vaønh X. Chöùng minh raèng
a) A + B laø moät vaønh con cuûa X.

b) A ∩ B laø ideal cuûa B.
c) A laø moät ideal cuûa A + B.

d) B/(A ∩ B) ñaúng caáu vôùi (A + B)/A.
25. Cho X1, X2 laø hai vaønh vaø A1 = X1 ×{0}, A2 = {0} × X2 .
a) Chöùng minh raèng A1, A2 laø caùc ideal cuûa vaønh tích X = X1 × X2 thoûa :
A1 ∩ A2 = {0} vaø A1 + A2 = X.
b) Chöùng toû pheùp chieáu pi : X → Xi , (x1, x2) a xi laø moät toaøn caáu. Xaùc ñònh Kerpi
. Chöùng minh raèng X/Aj ≅ Xi vôùi i,j ∈ {1, 2} vaø i ≠ j.
c) Chöùng toû A1, A2 laø caùc vaønh ñoái vôùi caùc pheùp toaùn + vaø • xaùc ñònh treân X,
nhöng khoâng phaûi laø vaønh con cuûa X.
26. Vaønh naøo trong caùc vaønh sau laø mieàn nguyeân, tröôøng : 93, 94, 95, 96, 948 , XA =
{aùnh xaï f : A → X}
27. Chöùng minh raèng Θ [ 2 ] laø tröôøng. 9[ 2 ]coù phaûi laø tröôøng khoâng ?
28. Trong Θ , cho caùc pheùp toaùn :
a*b = a+b–1 vaø a ⊥ b = a + b – ab.
(Θ ,*, ⊥ ) coù phaûi laø moät tröôøng khoâng?
⎛ a b⎞
29. Cho T laø taäp caùc ma traän daïng ⎜⎜ ⎟⎟ trong ñoù a, b ∈Θ. Chöùng minh
⎝ 2b a ⎠
raèng ñoái vôùi pheùp coäng vaø nhaân ma traän, T laø moät tröôøng vaø T ñaúng caáu vôùi tröôøng
Θ [ 2 ].
30. Chöùng minh raèng vaønh con cuûa mieàn nguyeân laø mieàn nguyeân.
31. Chöùng minh raèng moïi tröôøng höõu haïn ñeàu coù ñaëc soá khaùc 0. Moïi tröôøng ñeàu coù
ñaëc soá 0 hay laø soá nguyeân toá.
32. Neáu (X,+, ⋅) laø moät tröôøng coù ñaëc soá p. Chöùng minh raèng
a) (x + y)p = xp + yp .
b) (x – y)p = xp – yp .
33. Trong vaønh giao hoaùn X, moät phaàn töû x ñöôïc goïi laø luõy linh neáu toàn taïi n∈ ∠
sao cho xn = 0 . Chöùng minh raèng
a) Neáu x, y laø luõy linh thì x + y cuõng luõy linh.
b) Neáu x luõy linh thì (1 + x) | 1.

c) Neáu x luõy linh vaø u | 1 thì (u + x) | 1.
34.
a) Chæ ra raèng A = {a + b − 3 , a, b ∈ 9} ⊂ ∀ laø moät vaønh nguyeân.
b) Chöùng minh raèng phaàn töû 2, 1 + − 3 , 1 – − 3 , laø nhöõng phaàn töû baát khaû
qui. Chöùng toû phaàn töû 4 coù hai daïng phaân tích thaønh nhaân töû baát khaû qui khaùc nhau.
Töø ñoù suy ra A khoâng phaûi laø moät vaønh chính.
35. Chöùng minh raèng moïi tröôøng ñeàu laø vaønh chính.
36.
a) Vaønh con cuûa moät vaønh chính coù phaûi laø vaønh chính khoâng?
b) Vaønh thöông cuûa moät vaønh chính coù phaûi laø moät vaønh chính hay khoâng?
37. Cho A laø moät vaønh chính vaø p laø moät phaàn töû baát khaû qui cuûa A. Chöùng minh
raèng vaønh thöông A/ laø moät tröôøng.
38. Moät vaønh A ñöôïc goïi laø vaønh Boole neáu vaø chæ neáu x2 = x vôùi moïi x ∈A.
Cho moät taäp E. Chöùng minh raèng
a) ((92)E , +, • ) laø moät vaønh Boole, trong ñoù 92 laø vaønh caùc soá nguyeân
modulo 2 vaø (92)E laø taäp caùc aùnh xaï töø E ñeán 92 .
b) (P(E), ∆ , ∩ ) laø moät vaønh Boole, trong ñoù P(E) laø taäp caùc taäp con cuûa E
vaø ∆ laø hieäu ñoái xöùng
c) Cho A laø moät taäp con cuûa E, ta kí hieäu χ A(x) : E → 92, ñöôïc xaùc ñònh
bôûi
⎧ 1 khi x ∈ A
χ A(x) = ⎨
⎩ 0 khi x ∉ A
goïi laø haøm ñaëc tröng cuûa A. Khi ñoù aùnh xaï P(E) → (92)E, A a χ A, laø moät ñaúng
caáu vaønh.

Vành Và Trư NG

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Vành Và Trư NG

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ñaïi Soá Ñaïi Cöông - 70 -

1. Vaønh vaø tröôøng

d) (X, +) laø moät nhoùm giao hoaùn.

(g + f)(x) = g(x) + f(x) vaø (f o g )(x) = f(g(x)).

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

(f + g)(x) = f(x) + g(x) vaø ( f.g )(x) = f(x).g(x).

m + k = m+k vaø m . k = m.k

1.2 Caùc tính chaát

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

Tính chaát 3: Moïi tröôøng ñeàu laø vaønh nguyeân.

2. Vaønh con – Tröôøng con

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

b) (S, +, •) laø moät tröôøng.

2.2 Ñònh lí (tieâu chuaån nhaän bieát moät vaønh con)

Hoøan toaøn töông töï ta cuõng coù

2.3 Ñònh lí (tieâu chuaån nhaän bieát moät tröôøng con)

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

2) 9[ 2 ] = {a + b 2 : a, b ∈ 9} laø moät vaønh con cuûa (3 , +, •).

3) Θ [ 2 ] = {a + b 2 : a, b ∈ Θ } laø moät tröôøng con cuûa (3 , +, •).

3. Ideal - Vaønh thöông

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

< a1, a2,...., an > = {x1a1 + x2 a2 +....+xnan : x1, x2, ...,xn ∈ X }

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

vôùi caùc pheùp toaùn p + q = p+q vaø p . q = p.q

4. Ñoàng caáu vaønh

1) f(a + b) = f(a) + f(b)

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

2) AÙnh xaï f : (9 ,+, •) → (9n,+, •) , f(m) = m , laø toaøn caáu vaønh.

4.2 Caùc tính chaát cuûa ñoàng caáu vaønh

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

4.3 Ñònh lí ( cô baûn cuûa ñoàng caáu vaønh)

Hôn nöõa, f* laø moät ñôn caáu vaø Im f* = f(X) = Imf

4.5 Ñaëc soá cuûa vaønh

5. Caùc ñònh lí nhuùng ñaúng caáu

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

2) Ñôn caáu f : X → X ñöôïc xaùc ñònh bôûi f(x) = ( x , e) .

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

(n , m) . (p, q ) = (np, mq)

5.2 Ñònh lí ( nhuùng ñaúng caáu moät vaønh nguyeân)

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

xa' = ax' vaø yb' = by'

thì suy ra xa'bb' = ax'bb' vaø yb'aa' = by'aa'

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

6.1 Caùc ñònh nghóa

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

6.2 Caùc tính chaát

1) a | a vaø a | 0 vôùi moïi a ∈ D.

7) Neáu a khaû nghòch thì a | b vôùi moïi b ∈ D*.

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

6.3 Vaønh chính

6.4 Ñònh líù

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

d = s1 a1 +...+ sn an = (s1 u1 + s2 u2 +…+sn un)c .

Suy ra c | d, vaø do ñoù d laø ÖCLN cuûa a1, a2, ..., an

3) Neáu c | ab maø c vaø a laø nguyeân toá cuøng nhau thì c | b .

e = dv = vs1 a1 +...+ vsn an = x1 a1 +...+ xn an, vôùi xi = vsi.

2) Suy ra tröïc tieáp töø 1)

Ñoã Nguyeân Sôn Khoa Toaùn Tin

6.6 Vaønh Euclide

1) g(ab) ≥ g(a) vôùi moïi a, b ∈ D* ;

a = bq + r vôùi r = 0 hoaëc g(r) < g(b).

Töø a = bq + r suy ra a ∈ J, do ñoù I ⊂ J. Töø r = a – bq suy ra r ∈ I, do ñoù J ⊂ I.

6.8 Thuaät toùan tìm ÖCLN