Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ

Αρχαία : Διδαγμένο Κείμενο (Λυσία : Ὑπέρ Μαντιθέου)

Α΄ Κείμενο : Από το πρωτότυπο παρ. 6 – 7

Ἔπειτα δέ ἐκ μέν τοῦ σανιδίου τούς ἱππεύσαντας σκοπεῖν εὔηθες ἐστίν ἐν τούτῳ γάρ
πολλοί μέν τῶν ὁμολογούντων ἱππεύειν οὐκ ἔνεισι, ἔνιοι δέ τῶν ἀποδημούντων
ἐγγεγραμμένοι εἰσίν. ἐκεῖνος δ’ ἐστίν ἔλεγχος μέγιστος . ἐπειδή γάρ κατήλθετο, ἐψηφίσασθε
τούς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τούς ἱππεύσαντας, ἵνα τάς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ’ αὐτῶν.
ἐμέ τοίνυν οὐδείς ἄν ἀποδείξειεν οὐτ’ ἀπενεχθέντα ὑπό τῶν φυλάρχων οὔτε παραδοθέντα τοῖς
συνδίκοις οὔτε κατάστασιν καταβαλόντα. καίτοι πᾶσι ῥᾴδιον τοῦτο γνῶναι. ὅτι ἀναγαῖον ἦν
τοῖς φυλάρχοις, εἰ μή ἀποδείξειαν τούς ἔχοντας τάς καταστάσεις, αὐτοῖς ζημιοῦσθαι. ὥστε
πολύ ἄν δικαιότερον ἐκείνοις τοῖς γράμμασι ἤ τούτοις πιστεύοιτε . ἐκ μέν γάρ τούτων ῥᾶδιον
ἦν ἐξαλειφθῆναι τῷ βουλομένῳ, ἐν ἐκείνοις δέ τούς ἱππεύσαντας ἀναγκαῖον ἦν ὑπό τῶν
φυλάρχων ἀπενεχθῆναι.

Β΄ Παρατηρήσεις

1. Να μεταφράσετε το κείμενο «Ἔπειτα δέ … ἀνεπεχθῆναι» (μον. 10).

2. Ποιο επιχείρημα εκφράζει εδώ ο Μαντίθεος; Έχει κατά τη γνώμη σας αποδεικτική ισχύ;
Να αιτιολογήσετε την άποψή σας (μον. 15).
3. α) Τι γνωρίζετε για τα γράμματα;
β) Ποια η σημασία και ο ρόλος των όρων «σανίδιον» και «κατάστασις» στην αρχαία
Αθήνα; (μον. 15).
4. Τι γνωρίζετε για την πίστιν; (μον. 10).
5. α) Να γράψετε στη νέα ελληνική λέξεις ετυμολογικώς συγγενείς με τις ακόλουθες :
ἐψηφίσασθε, ὁμολογῶ, ἐξαλειφθῆναι, ἀπενεχθέντα, σκοπεῖν. (Δύο λέξεις για κάθε τύπο
που σας δίνεται).
β) παραδοθέντα, καταβαλόντα : Να συνθέστε το β΄ συνθετικό του ρήματος διαδοχικά με 5
προθέσεις, να γράψετε από ένα παράγωγο ουσιαστικό για κάθε σύνθετο ρήμα που θα
προκύψει και να φτιάξετε 5 Ονοματικά σύνολα με τα ουσιαστικά αυτά. Π.χ. παραδίδομαι
παράδοση παράδοση μαθήματος (10 μον. [5 + 5]).
 Απαντήσεις
1. Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στο
ιππικό από την (ξύλινη) πινακίδα . γιατί σ’ αυτή δεν υπάρχουν βέβαια πολλοί απ’ αυτούς που
παραδέχονται (= που ομολογούν) ότι ήταν ιππείς, ενώ είναι καταγεγραμμένοι μερικοί από
εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα. Αλλά εκείνος είναι πολύ μεγάλη απόδειξη . όταν,
δηλαδή, ξαναγυρίσατε στην πατρίδα, αποφασίσατε (με ψηφοφορία) να σας παραδώσουν οι
φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων, για να εισπράξετε πίσω απ’ αυτούς το επίδομα. Κανείς,
λοιπόν, δεν μπορεί να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι
παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι κατέβαλα το επίδομα. Κι όμως είναι
εύκολο σ’ όλους να καταλάβουν αυτό, ότι δηλαδή, ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να
τιμωρούνται οι ίδιοι, αν δε φανερώνουν αυτούς που έχουν πάρει τη χρηματική επιχορήγηση.
Επομένως, θα μπορούσατε να πιστεύετε σ’ εκείνους τους καταλόγους πολύ πιο δίκαια παρά
σ’ αυτές (τις ξύλινες πινακίδες). γιατί απ’ αυτές ήταν εύκολο σ’ όποιον ήθελε να σβηστεί το
όνομά του, ενώ σ’ εκείνους ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι
που υπηρέτησαν ως ιππείς.

2. Στις παραγράφους αυτές ο Μαντίθεος αντικρούει το πρώτο επιχείρημα που

προβάλλουν οι αντίπαλοί του, για να στηρίξουν την κατηγορία τους ότι (ο Μαντίθεος)
υπηρέτησε ως ιππέας την περίοδο των τριάκοντα, επειδή το όνομά του είχε αναγραφεί στην
ξύλινη πινακίδα. Το επιχείρημα που χρησιμοποιεί ο Μαντίθεος, για να αναιρέσει αυτή την
κατηγορία είναι ότι οι ξύλινες πινακίδες δεν είναι αξιόπιστες εφόσον δεν ήταν γραμμένα τα
ονόματα ατόμων που είχαν παραδεχτεί τη συμμετοχή τους στο σώμα του ιππικού την περίοδο
των τριάκοντα, ενώ ήταν γραμμένα τα ονόματα κάποιων, που εκείνη την περίοδο απουσίαζαν
από την πατρίδα. Ο Μαντίθεος υποστηρίζει επίσης ότι ήταν πολύ εύκολο να σβήσει κανείς
το όνομά του από την ξύλινη πινακίδα. Αντίθετα, σύμφωνα με τον Μαντίθεο, ήταν πιο
αξιόπιστοι οι κατάλογοι των φυλάρχων γιατί εκεί καταγράφονταν όλα τα ονόματα εκείνων
που υπηρέτησαν στο ιππικό, εφόσον αποσκοπούσαν στην επιστροφή των επιδομάτων στο
κράτος μετά το τέλος της θητείας των ιππέων. Η σύνταξη των καταλόγων από τους
φυλάρχους ήταν λοιπόν υπεύθυνη και προσεκτική, γιατί σε περίπτωση παράλειψης κάποιου
ονόματος, ο φύλαρχος θα πλήρωνε ο ίδιος το επίδομα που έπρεπε να πληρώσει ο ιππέας. Με
το επιχείρημα αυτό ο Μαντίθεος καταλήγει στο λογικό συμπέρασμα : εφόσον οι κατάλογοι
ήταν επίσημοι και υποχρεωτικοί και το όνομά του δεν ήταν γραμμένο σ’ αυτούς, αυτό
αποτελεί απόδειξη ότι δεν υπηρέτησε εκείνη την περίοδο.
 Το επιχείρημα αυτό, αν και είναι αρκετά ισχυρό, μπορεί εύκολα να αναιρεθεί. Γιατί,
αν και απουσίαζε το όνομά του από τον κατάλογο των φυλάρχων, ο Μαντίθεος θα μπορούσε
να έχει λάβει μέρος στο ιππικό κατά τις τελευταίες βδομάδες ως εθελοντής με δικά του έξοδα
χωρίς να λάβει χρήματα από το κράτος. Εφόσον, όμως, ούτε οι κατήγοροι, ούτε οι άλλοι
πολίτες προσκομίζουν επιπλέον μαρτυρίες που αποδεικνύουν ότι ο κατηγορούμενος είχε
υπηρετήσει στο ιππικό με δικά του έξοδα, το επιχείρημα αυτό αποτελεί μία ισχυρή απόδειξη
της αθωότητάς του.

3) α) Γράμματα ήταν οι κατάλογοι που συνέτασσαν οι φύλαρχοι με τα ονόματα των

ιππέων που υπηρέτησαν στην εποχή των Τριάκοντα, από τους οποίους εισπράχθηκαν πίσω τα
παραδοθέντα χρηματικά επιδόματα. Ήταν πιο αξιόπιστα από τα εκτεθειμένα δημόσια
σανίδια, γιατί σε περίπτωση που οι φύλαρχοι παρέλειπαν από τους καταλόγους κάποια
ονόματα ιππέων, ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν οι ίδιοι το οφειλόμενο ποσόν. Γι’ αυτό η
σύνταξη των καταλόγων ήταν υπεύθυνη και η παράδοσή τους ως επίσημα έγγραφα στη
βουλή απέκλειε οποιαδήποτε αλλοίωσή τους.
β) Το σανίδιο ήταν μία μικρή ξύλινη σανίδα, αλειμμένη με γύψο, γι’ αυτό λεγόταν και
λεύκωμα. Πάνω σε αυτήν έγραφαν τα ονόματα των ιππέων και τα εξέθεταν σε δημόσια θέα.
Η αναγραφή του ονόματος του Μαντίθεου στο σανίδιο αποτελούσε για τους κατηγόρους του
τη μοναδική απόδειξη ότι υπηρέτησε ως ιππέας επί των Τριάκοντα και ότι ως ολιγαρχικός
ήταν εχθρός του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Κατάστασις ήταν το χρηματικό ποσό που έπαιρναν από το δημόσιο οι δοκιμαζόμενοι
από τη Βουλή ιππείς και το οποίο επέστρεφαν μέσω των φυλάρχων, αν στη θέση τους
εκλέγονταν άλλοι. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το σώμα των ιππέων που
υπηρέτησε από τους Τριάκοντα διαλύθηκε, οπότε οι ιππείς εκείνοι έπρεπε να επιστρέψουν το
επίδομα που είχαν πάρει.
4) Πίστις (απόδειξη) είναι το ουσιαστικότερο μέρος του ρητορικού λόγου, αφού η
Ρητορική ορίζεται ως «πειθοῦς δημιουργός» ή ως τέχνη «τοῦ ἰδεῖν τά ὑπάρχοντα πιθανά περί
ἕκαστον». Οι αποδείξεις είναι άτεχνες ή έντεχνες. Άτεχνες αποδείξεις είναι αντικειμενικά
πειστήρια που δεν οφείλονται στην τεχνική δεξιότητα του ρήτορα. Έντεχνες αποδείξεις είναι
εκείνες που ο ίδιος ο ρήτορας επινοεί. Αυτές είναι :
1. Τα ενθυμήματα, βραχυλογικοί συλλογισμοί οι οποίοι, αναλόγως των προτάσεων, των
δεδομένων δηλ. στα οποία στηρίζονται, δίδουν συνήθως πιθανά, αλλά και ασφαλή
συμπεράσματα, αν βέβαια τα περιστατικά στα οποία αναφέρονται είναι ακριβή. Γιατί πολλές
φορές ο συλλογισμός είναι τυπικά ορθός, αλλά δεν αληθεύει το συμπέρασμα, αν ο ρήτορας
αγνοεί ή αποκρύπτει την αλήθεια.
Η βραχυλογία του ενθυμήματος υπηρετεί την κομψότητα του λόγου, την οικονομία του
χρόνου και δεν εκνευρίζει τον ακροατή, ο οποίος αισθάνεται ότι υποτιμούν τη νοημοσύνη
του, όταν του αναλύουν τα αυτονόητα. Τα ενθυμήματα στηρίζονται σε γενικά παραδεκτές
απόψεις και τρόπους σκέψεως που ονομάζονται «κοινοί τόποι».
2. Τα παραδείγματα. Είναι ιστορικά (πραγματικά) ή πλαστά (παραβολές). Είναι,
βέβαια, ενδείξεις μόνο. Η αποδεικτική τους αξία στηρίζεται στην ομοιότητα ή την αναλογία
προς αυτό που ζητείται να αποδειχθεί. Ο απλοϊκός ακροατής επηρεάζεται, καθώς είναι
γενική η αντίληψη πως ό,τι συμβαίνει στον έναν μπορεί να συμβεί στον καθένα.
3. Οι γνώμες. Είναι αποφθέγματα για ζητήματα γενικού χαρακτήρα και επομένως
μπορεί να λεχθεί γι’ αυτές ό,τι και για τα ενθυμήματα. Η αποδεικτική τους αξία εξαρτάται
από τον βαθμό που αναγνωρίζονται γενικώς ως ορθές ή από το κύρος αυτού που τις έχει
διατυπώσει.
4. Τα ήθη. Η πειστικότητα του ρήτορα εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την
εντύπωση που θα προξενήσει στο ακροατήριο ο ίδιος ως προσωπικότητα. Αν κατορθώσει να
επιβάλει την εικόνα του ως έντιμου ανθρώπου και πολίτη, οι λόγοι του γίνονται
πειστικότεροι, αφού είναι λογικό οι άνθρωποι να εμπιστεύονται τους φρόνιμους και
ενάρετους. Αντιθέτως προσπαθεί να μειώσει ηθικά τον αντίπαλο και έτσι να εξουδετερώσει
την πειστικότητα των επιχειρημάτων του. Συγχρόνως, φροντίζει να γίνει συμπαθής στους
ακροατές επαινώντας π.χ. τους προγόνους τους, κολακεύοντας αυτούς τους ίδιους ή
δικαιολογώντας τα λάθη και τις αδυναμίες τους. Και όταν ακόμη είναι υποχρεωμένος να
ψέξει τη συμπεριφορά τους, σπεύδει να την αποδώσει στην κακή επίδραση ή την προδοτική
δράση των άλλων, των αντιπάλων του. Αυτή η ηθοποιία ασκούσε μεγάλη επίδραση στο
ακροατήριο και απαντάται σε όλα τα μέρη του ρητορικού λόγου.
5. Τα πάθη. Επίσης σε όλη τη διάρκεια της αγορεύσεως ο ρήτορας, γνωρίζοντας ότι οι
άνθρωποι αποφασίζουν περισσότερο συναισθηματικά παρά λογικά, προσπαθεί να διεγείρει
στις ψυχές των ακροατών του τα πάθη που κυριαρχούν στη δική του ψυχή, δηλ. οργή, φιλία,
μίσος, φόβο, οίκτο, ντροπή, φθόνο κ.λπ. (παθοποιία).

5) α) ἐψηφίσασθε : ψηφίζω, ψηφοφορία

ὁμολογῶ : ομολογία, καθομολόγηση
ἐξαλειφθῆναι : αλοιφή, ἐξάλειψη
ἀπενεχθῆναι : φόρος, καρποφορώ
 σκοπεῖν : σκοπός, ανασκόπηση

β) ἀποδίδομαι : ἀπόδοση : απόδοση νοήματος

διαδίδομαι : διάδοση : αναληθής διάδοση
ἐπιδίδομαι : ἐπίδοση : ἐπίδοση μαθητών
καταδίδομαι : κατάδοση : κατάδοση ενόχου
μεταδίδομαι : μετάδοση : μετάδοση ειδήσεων

διαβάλλω :διαβολή : ανήθικη διαβολή

επιβάλλω : επιβολή : νομική επιβολή
συμβάλλω : συμβολή : οικονομική συμβολή
παραβάλλω : παραβολή : παραβολή χωρίων
αναβάλλω : αναβολή : αναβολή των εξετάσεων