DOĞAL GAZ KULLANIMIYLA MARUZ KALINAN RADYOAKTİVİTE

((Doğal gazın bileşimi, kaynağına göre değişir)

Hidrokarbonlar

% 80 - 99 Metan (CH4)
Etan (C2H6)
(Azalan Propan (C3H8)
Konsantras Bütan (C4H10)
yonlarda)

Nonhidrokarbonlar

CO2
Helium
Hidrojen sülfid
Hidrojen
DÜNYA ÜZERİNDE GAZ REZERVLERİ VE UYGULANAN
İŞLEMLER
DOĞAL GAZ İŞLEME VE DAĞITIM İŞLEMLERİ VE FARKLI
KAYNAKLARA AİT RADYOAKTİVİTE DEĞERLERİ

Radon kons.
Kuyunun yeri (kBq.m-3)
Kanada
Alberto……………………….0.4-8
Ontario……………………….0.15-30
Federal almanya…………….. 0.04-0.4
Hollanda………………………… 0.04-0.10
Nijerya………………………….. 0.03-0.11
Amerika Bir. Dev.
Oklahoma………………… 0.2-54
Colorado………………….. 0.4-2
Kuzey Denizi (İngiltere)…… 0.01-0.04
Belli hacimdeki bir evde doğalgaz kullanımı sonucu ortaya çıkan radon
konsantrasyonunun hesabı
Rdg = Cdg . Qdg / V formülüyle hesaplanmaktadır.
Cdg - doğalgaz içindeki radon konsantrasyonu (Bq/m3)
Qdg - birim zamanda kullanılan doğal gaz miktarı (m3/saat)
V - söz konusu evin hacmini m3 olarak ifade etmektedir.
Bq m3 1 Bq
  3
m3 saat m
3
m saat

Örneğin: Hacmi 80 m3 olan bir evde günde 1 m3 doğal gaz tüketilmekte

olduğu ve kullanılan doğal gazın Rn konsantrasyonunun 700 Bq/m3
olduğu düşünülürse bu evin Rn kazancı
= 700 x 1 /80
Rdg = 8,75 Bq/m3.gün dür.
 DOĞAL GAZ VE LPG KULLANIMINDAN MARUZ KALINAN AKTİVİTE
Rn Aktivitesi %30-75 LPG (400-5600 Bq)
(0.01-54 kBq/m3) %25-70 Doğal Gaz (40- 2000 Bq)

--Doğal Gaz kullanımı ile maruz kalınan aktivite

mutfak (0.8 m3/Gün)
Evlerde ısıtma (2.8 m3/Gün) Toplam 3.6 m3/Gün

3.6 m3/Gün x 40 Bq/m3 = 144 Bq/Gün (minimum)

3.6 m3/Gün x 2000 Bq/m3 = 7200 Bq/Gün (maksimum)
3.6 m3/Gün x 700 Bq/ m3 = 2500 Bq/Gün (ortalama)

--LPG kullanımı ile maruz kalınan aktivite

mutfak (0.3 m3/Gün)
Evlerde ısıtma (1.1 m3/ Gün) Toplam 1.4 m3/Gün

1.4 m3/Gün x 400 Bq/m3 = 560 Bq/Gün (minimum)

1.4 m3/Gün x 5600 Bq/m3 = 7840 Bq/Gün (maksimum)
(ABD de doğal gaz kullanımının LPG kullanımının 10 – 100 katı olduğu biliniyor)
 Referans olarak alınan bir evde (V=200 m3; S=350 m2 iç
yüzey) farklı radon kaynaklarından maruz kalınan aktivite
değerleri

Radon kaynağı Aktivite Bq gün-1

Yapı malzemeleri ve yapı altındaki topraktan …….60

Sudan…………………………………………………………..........4

Ev dışında solunan havadan…………………………………10

Doğal gazdan……………………………………………………….3

LPG……………………………………………………………………...0.2
 Radon (Rn-222)
 Renksiz, kokusuz ve radyoaktif bir gazdır.

 Uranyum serisinde gaz halinde bulunan tek radyonükliddir.

 İnsanların maruz kaldığı doğal radyoaktivitenin yaklaşık yarısı

radondan kaynaklanmaktadır.

 Yarı-ömrü 3.8 gündür.

 Alfa radyasyonu (5489 keV) yayar.

 Sigaradan sonra akciğer kanserinin en büyük nedenidir.

Radon ve uzun süreli
radyoaktif denge

Sayım kabı iyice

doldurulur, hava
geçirmez şekilde
sıkıca kapatılır
EVLERDEKİ RADON KAYNAKLARI
Fosfat madenleri ve fosfat gübresi kullanımı
nedeniyle maruz kalınan radyoaktivite
Türkiye ve dünyanın önemli fosfat yatakları

Fosfat Yataklarının Özellikleri

ABD ve Fas – Sedimanter
Rusya (Kola) - Mağmatik
Mardin (Mazı Dağı), Bitlis, Bingöl, Adıyaman
DÜNYA FOSFAT ÜRETİMİ

TERMAL YÖNTEM
Fosfat kayaları + Kok + SiO2
Fosfat + Kalsiyum silikat ve yan ürünler
≈ Aktivitenin tamamı

ISLAK YÖNTEM
10 H2SO4 + Ca10F2(PO4) + 20 H2O
6H3PO4 + 10CaSO4.2H2O + 2HF
238U Alçı taşı
226Ra 226Ra
 TÜRKİYEDE FOSFAT CEVHERİ İLE GÜBRE ÜRETİMİ VE FOSFAT
GÜBRESİNDEN MARUZ KALINAN AKTİVİTE
CEVHER ÜRETİMİ (Mazıdağı)
MARUZ KALINAN AKTİVİTE
- Tasarlanan 2000 ton/gün
- Gerçekleşen 1600 ton/gün - Gübre yükleme ve taşınmasında
çalışanlar 0.02 – 0.23 μGy/saat
(max. 0.8 μGy/saat)
1 TON FOSFAT KAYASI =
540 Kg FOSFAT GÜBRESİ
- Gübre depolarında çalışanlar
(3 x 105 Bq 238U + 2 x 105 Bq 226Ra)
0.09 μGy/saat
GÜBRE ÜRETİMİ
- Zemin radyasyonu (Back ground)
- İskenderun 650 ton/gün 0.05 μGy/saat
- Mersin 650 ton/gün
(Akdeniz Gübre S.)
- Bandırma (Bağfaş) 1500 ton/gün
- Samsun 1500 ton/gün
 DÜNYADA VE TÜRKİYEDE FOSFAT GÜBRESİ TÜKETİMİ

Afrika 0.9 kg/ha

Gübrelenen Kullanılan
Avrupa 37.6 kg/ha Ürün alan % gübre (kg/ha)
Dünya ort. 6.3 kg/ha Buğday 76.8 34
Arpa 65.5 24
Mısır 82.5 27
ABD Baklagiller 53.6 29
Ayçiçeği 92.8 50
Arpa, buğday, yulaf 30 kg/ha Şeker pancarı 100.0 92
Patates, tütün 150 kg/ha Narenciye 88.7 61
Çay 100.0 29
Zeytin 39.5 9
Sebzeler 99.6 37
Ortalama 71.8 33
(Diğer ürünlerle
birlikte)
FOSFAT GÜBRESİNDEKİ AKTİVİTENİN BESİN ZİNCİRİNDE
AKIBETİ

Fosfat gübresindeki aktivite : 600 Bq/kg 238U, 234U ve 230Th

400 Bq/kg 226Ra ve ürünleri

Hayvan yemindeki aktivite : 7 – 1600 Bq/kg 226Ra

Sütteki aktivite : 25 Bq/m3 226Ra

(Normal sütte 3 – 10 Bq/m3 226Ra)

Nükleer artıkların yönetimi 3 temel esasa göre
yapılmaktadır. Bunlar,

1. Seyreltme ve dağıtma
2. Yoğunlaştırarak biyosfer dışında tutma (izolasyon)
3. Bozunması için bekletme
şeklindedir.
ICRP (International Commission on Radiological Protection,
Uluslararası Radyasyondan Korunma Komisyonu) tarafından
beta ve gamma yayan radyoaktif artıklar için bildirilen
maksimum müsaade edilebilir boşaltma (kanalizasyon/lavabo)
sınırı,

Spesifik aktivitesi en fazla 10-4 μCi/ml

Toplam aktivitesi 10 µCi’yi aşmamalı

Reaktör soğutma sularında bulunan ve biyolojik bakımdan önemli
olan nötron aktivasyon ürünü radyonüklidlerin ICRP tarafından
müsaade edilen üst sınırları
Müsaade edilen
konsantrasyon (Bq/ml)
Radyonüklid Ortam ICRP Hanford’da uygulanan

239Pu suda 5.55 x 10-2 5.55 x 10-1

106Ru suda 3.7 x 103 3.7 x 10
131I tarım ürünlerinde 3.7 x 10-1
havada 11.1 x 10-5 11.1 x 10-9
32P havada 7.4 11.1 x 10-3
24Na suda 29 .6 x 10 7.4 x 10-2
3H sıvılarda 7.4 x 103 18.5 x 102
havada 7.4 x 10-1 11.1 x 10-2
Atık durumundaki nükleer yakıt çubuklarının reaktörlerde
muhafaza edilmesi
Sıvı durumdaki radyoaktif artıklar, daha sonra tekrar
işlenmek üzere, bozunmalarının sağlanması ve hacmin
küçültülmesi için özel havuzlarda bekletilirler. Düşük ve orta
şiddetteki radyoaktif artıklar derin çukurlara boşaltılarak, yer
altı tabakaları arasında dağılmaları ve etkisiz bir
konsantrasyon düzeyine inmeleri sağlanmaktadır.
Sucul çevreye karışan radyonüklidlerin dağılımı
 Partikül reaktif radyonüklidler/elementler

 Partikül reaktif olmayan (suda çözünen) radyonüklidler/elementler

Biyotada biyobirikime uğrar

Katı radyoaktif artıklar elden çıkarılmadan önce aktivite düzeylerine göre
ayrılır, hacim olarak küçültülür. Bu duruma getirilen artıklar yer üstünde
depolanır veya yer altı ya da deniz dibine gömülmek üzere beton haline
getirilir. Yakılabilecek durumda olanlar yakma fırınlarında küle
dönüştürülerek hacimleri maksimum düzeyde küçültülür ve çimento ile
beton haline getirilir veya katranla karıştırılır.
Radyoaktif atıkların
yönetimi
 Camlaştırılmış katı atıkların
okyanus abisal bölgesine
yerleştirilmesi

 Seramikleştirme yöntemi

 Sıvı atıkların seyreltilmesi

 Sıvı atıkların derin kuyulara

yerleştirilmesi

 Katı atıkların beton bloklar

içine yerleştirilerek
gömülmesi