Hamsomotbien Gioihanhamso

Giải tích MA006
Chương 1: Phép tính vi phân hàm nhiều biến

Giới hạn của hàm số một biến
Nguyễn Thị Hồng Nhung1
1 ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
nthnhung@hcmus.edu.vn
N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 1 / 36

Giới hạn hàm số
Nội dung
1 Giới hạn hàm số
2 Hàm số liên tục
3 Vô cùng bé, vô cùng lớn
4 Bài tập

Điểm tụ
Cho D là tập số thực. Điểm a được gọi là tập các điểm tụ của tập D nếu trong mọi khoảng
(a − ε, a + ε) đều chứa vô số các phần tử của tập D.
Ví dụ
Với D = (0, 1) thì điểm tụ của D là [0, 1].
Với
1
D= ,n ∈ N
n
Thì D có duy nhất một điểm tụ là 0

Định nghĩa giới hạn tại a (Ngôn ngữ ε_δ)

Cho a là điểm tụ của miền xác định. Ta nói f có giới hạn bằng L tại a,
viết là limx→a f (x) = L, nghĩa là
∀ε > 0,∃δ > 0, ∀x ∈ Df , (1)

nếu 0 < |x − a| < δ thì |f (x) − L| < ε
Ghi chú:
Trong định nghĩa trên, không nhất thiết f phải xác định tại điểm a.
Ví dụ, người ta chứng minh được limx→0 sinx x = 1, mặc dù sinx x không
xác định tại điểm 0.
Phát biểu (1) được hiểu đại khái là ta có thể xấp xỉ f (x) ≈ L với sai
số bé hơn số dương ε cho trước tùy ý, miễn là lấy x đủ gần a.

Hình vẽ bên là đồ thị của

một hàm số, gồm một đường
bị khuyết một điểm (chấm
trắng) và một chấm xanh
đậm. Tung độ của chấm xanh
đậm là f (3), tung độ chấm
trắng là 5. Đồ thị này minh
họa cho phát biểu
limx→3 f (x) = 5 6= f (3).

Giới hạn trái

Số L gọi giới hạn trái của f tại điểm a, nếu
∀ε > 0, ∃δ > 0, ∀x ∈ Df , 0 < a − x < δ ⇒ |f (x) − L| < ε
Lúc đó ta viết lim f (x) = L

x→a−
Giới hạn phải

Số L gọi giới hạn phải của f tại điểm a, nếu
∀ε > 0, ∃δ > 0, ∀x ∈ Df , 0 < x − a < δ ⇒ |f (x) − L| < ε
Lúc đó ta viết lim+ f (x) = L.

x→a

Định lý
Hàm số y = f (x) có giới hạn tại a khi và chỉ khi nó có giới hạn trái và giới
hạn phải tại a và chúng bằng nhau.
Chú ý
Dùng định lý trên để chứng tỏ hàm không có giới hạn, nghĩa là, nếu không
tồn tại một trong hai giới hạn trái và phải; hoặc tồn tại cả hai giới hạn
trái và phải nhưng khác nhau, thì hàm số không có giới hạn.

———————————–

Tính chất của giới hạn hàm số

Giả sử lim f (x) = L1 và limx→a g (x) = L2 . Khi đó
x→a
1. lim [αf (x)] = αL1 , α ∈ R
x→a
2. lim [f (x) + g (x)] = L1 + L2
x→a
3. lim [f (x).g (x)] = L1 .L2
x→a
f (x) L1
4. lim = , L2 6= 0
x→a g (x) L2
5. Tính chất bảo toàn thứ tự: nếu f (x) ≤ g (x) với mọi x trong một
khoảng mở chứa a (lân cận của a), thì L1 ≤ L2

Định lý giới hạn kẹp

Nếu g (x) ≤ f (x) ≤ h(x) với mọi x trong một khoảng mở chứa a (lân cận
của a), đồng thời lim g (x) = lim h(x) = L, thì
x→a x→a
lim f (x) = L.
x→a

Hàm số liên tục
Nội dung
4 Bài tập


Hàm số f được gọi là liên tục tại điểm a nếu:
1. a ∈ Df ;
2. Tồn tại giới hạn limx→a f (x);
3. f (a) = limx→a f (x).
Hàm số không liên tục tại a, ta nói hàm gián đoạn tại a.
Qui ước.
Nếu a không là điểm tụ của Df (cũng được gọi là điểm cô lập của Df ),
và dĩ nhiên không thể xét đến mục 2. và 3. trong định nghĩa trên, thì
người ta vẫn qui ước rằng f liên tục tại a.

Đồ thị liền nét (không đứt đoạn) tại điểm (a, f (a)).
Đồ thị hàm số gián đoạn tại điểm a = 1, a = 3 và a = 5.

Hàm số liên tục trái

Hàm f được gọi là liên tục trái tại a ∈ Df nếu lim f (x) = f (a) (nếu a
x→a−
cũng là điểm tụ của Df ).

Hàm số liên tục phải

Hàm f được gọi là liên tục phải tại a ∈ Df nếu lim+ f (x) = f (a) (nếu a
x→a
cũng là điểm tụ của Df ).
Mệnh đề
Hàm số f liên tục tại a ∈ Df khi và chỉ khi nó liên tục trái và liên tục
phải tại a.
Tương tự dấu hiệu nhận biết sự gián đoạn thông qua dãy đã nói ở
trước, ta có thể khảo sát sự gián đoạn trái hay phải.

Hàm liên tục trên một tập hợp

Hàm số f được gọi là liên tục, nghĩa là nó liên tục tại mọi điểm thuộc
miền xác định của nó.
Hàm f liên tục trên đoạn nghĩa là f liên tục tại mọi điểm thuộc đoạn
đó (Nếu f xác định tại các điểm biên, ta hiểu ngầm là f liên tục phải
tại điểm biên trái của đoạn-khoảng; và f liên tục trái tại điểm biên
phải của đoạn-khoảng).
Đồ thị của hàm liên tục trên một đoạn-khoảng không bị “đứt” ở chỗ
nào, nghĩa là ta có thể vẽ đồ thị với một nét mà không nhấc bút lên.
Định lý: Tính liên tục của hàm sơ cấp

Mọi hàm sơ cấp đều liên tục tại mọi điểm mà chúng xác định.

Phân loại điểm gián đoạn

Cho x0 là điểm gián đoạn của hàm số f . Ta phân loại điểm gián đoạn như
sau
1. Điểm gián đoạn loại một: giới hạn trái f (x0− ) := limx→x − f (x) và
0
phải f (x0+ ) = limx→x + f (x) tồn tại và hữu hạn.
0
x0 là điểm khử được: f (x0− ) = f (x0+ )

x0 là điểm nhảy: f (x0− ) 6= f (x0+ )
bước nhảy: h = f (x0+ ) − f (x0− )
2. Điểm gián đoạn loại hai: Không phải loại một. Một trong hai giới
hạn (trái hoặc phải) không tồn tại hoặc hàm tiến ra vô cực tại x0 .

Đồ thị trên minh họa “x0 = 2 là điểm gián đoạn khử được”.

Đồ thị minh họa điểm gián đoạn

bước nhảy. Ký hiệu [x] là số nguyên Đồ thị minh họa x0 = 0 là điểm gián
lớn nhất không vượt quá x. đoạn vô cực (thuộc loại 2).
Tính chất của hàm số liên tục

Cho f và g là hai hàm số liên tục tại x0 , khi đó
Các hàm số αf ; f + g ; f .g liên tục tại x0
f
Nếu g 6= 0 trong một lân cận của x0 , thì g liên tục tại x0
Nếu h là hàm số có tập xác định chứa miền giá trị của f , và h liên
tục tại f (x0 ), thì hàm hợp h ◦ f liên tục tại x0 .

Ví dụ. Xét hàm số f định bởi

( sin x
, x 6= 0
f (x) = x
1, x =0
Ta thấy
sin x
Hàm số x 7→ là hàm sơ cấp xác định trên R\{0} nên nó liên tục
x
tại mọi điểm x 6= 0.
Tại điểm x = 0, người ta chứng minh được
sin x sin x
lim+ = lim = 1 = f (0)
x→0 x x→0 − x
Vậy hàm số f liên tục trên R.


Ví dụ. Xét hàm số f định bởi

 sin x , x 6= 0
f (x) = |x|
 1, x =0
Ta thấy
sin x sin x
Hàm số x 7→ = là hàm sơ cấp xác định trên R+ nên nó
|x| x
liên tục tại mọi điểm x > 0.
sin x sin x
Hàm số x 7→ =− là hàm sơ cấp xác định trên R− nên nó
|x| x
liên tục tại mọi điểm x < 0.
Tại x = 0, người ta chứng minh được
sin x sin x sin x
lim+ = lim+ = 1 6= lim = −1
x→0 |x| x→0 x x→0 − |x|
Vậy hàm f không liên tục tại x = 0 mà liên tục trên R \ {0}.
Định lý giá trị trung gian (Bozano-Côsi)

Giả sử hàm số f liên tục trên đoạn [a, b] và f (a) 6= f (b). Khi đó, với mọi
số N nằm giữa (giá trị trung gian) f (a) và f (b), tồn tại ít nhất một số
c ∈ (a, b) sao cho f (c) = N.
Hệ quả
Giả sử hàm số f liên tục trên đoạn [a, b] và f (a).f (b) < 0. Khi đó tồn tại
ít nhất một x0 , a < x0 < b, sao cho f (x0 ) = 0. Nói cách khác, phương
trình f (x) = 0 có nghiệm trong khoảng (a, b).

Hình minh họa nội dung định lý giá trị trung gian

Hệ quả (Weierstrass 1)
Hàm liên tục trong đoạn [a, b] thì bị chặn trong đó.
Hệ quả (Weierstrass 2)
Hàm liên tục trên đoạn thì đạt được các giá trị lớn nhất và nhỏ nhất
(tại những điểm nằm trên đoạn đó).
Chú ý: Các định lý trên sẽ không còn đúng nếu ta thay đoạn [a, b] bằng
khoảng (a, b). Thật vậy, hàm f định bởi f (x) = x1 liên tục trên khoảng
(0, 1), nhưng nó không bị chặn và không đạt giá trị lớn nhất trên khoảng
này.

Giới hạn vô cùng
Định nghĩa 1
Cho f là một hàm xác định trên một
khoảng mở chứa c.
lim f (x) = ∞
x→c
nghĩa là với M > 0, ∃δ > 0, thoả

0 < |x − c| < δ thì |f (x) > M.
lim f (x) = −∞
x→c
nghĩa là với N > 0, ∃δ > 0, thoả

0 < |x − c| < δ thì |f (x) < N.

Giới hạn vô cùng
Định nghĩa 2
Cho f là một hàm xác định trên một
khoảng mở chứa c.
lim f (x) = ∞
x→c
nghĩa là với M > 0, ∃δ > 0, thoả

0 < |x − c| < δ thì |f (x) > M.
lim f (x) = −∞
x→c
nghĩa là với N > 0, ∃δ > 0, thoả

0 < |x − c| < δ thì |f (x) < N.

Vô cùng bé, vô cùng lớn
Nội dung
4 Bài tập

Vô cùng bé-Vô cùng lớn
Định nghĩa 3
α(x) là vô cùng bé khi x → x0 nếu giá trị α(x) rất bé khi x gần x0 .
⇔ lim α(x) = 0
x→x0
β(x) là vô cùng lớn khi x → x0 nếu giá trị |β(x)| rất lớn khi x gần x0 .
⇔ lim |β(x)| = +∞
x→x0
Ví dụ 1
α > 0, x α là VCB khi x → 0
α > 0, x α là VCL khi x → +∞
ln x là VCB khi x → 1 và ln x là VCL khi x → 0 hoặc x → +∞
Tính chất 1
Tổng, hiệu, tích các VCB là VCB.
c 6= 0, α(x) là VCB thì cα(x) cũng là VCB.
lim f (x) = L ⇔ f (x) = L + α(x),
x→x0
với α(x) là VCB khi x → x0 .

Tính chất 2
α(x) và β(x) là 2 VCB khi x → x0 , đặt
α(x)
K = lim
x→x0 β(x)
Nêú K = 0, α(x) là VCB có bậc cao hơn β(x),

ký hiệu α(x) = o(β(x))
Nêú K 6= 0, α(x) và β(x) đồng bậc.
Nếu k = 1, α(x) và β(x) tương đương: α(x) ∼ β(x).
Nếu α(x) ∼ (x − x0 )k khi x → x0 thì ta có α(x) là VCB bậc k.

Tính chất 3
f (x) và g (x)(x) là 2 VCB khi x → x0 , đặt
f (x)
K = lim
x→x0 g (x)
Nêú K = 0, thì f (x) là VCL có bậc thấp hơn g (x),

ký hiệu f (x) g (x)
Nêú K 6= 0, f (x) và g (x) là 2 VCL đồng bậc.
Nếu k = ∞, thì f (x) là vô cùng lớn có bậc cao hơn g (x).
Nếu K = 1 thì f (x) và g (x) là 2 vô cùng lớn tương đương.

So sánh các VCB-VCL
Ví dụ 2
So sánh các vô cùng bé khi x → 0
ln(1 − 2x 2 ) và x 4 + 3x 2
√
e 3x − 1 và 1 + 6x − 1.
Ví dụ 3
Tìm α, β sao cho f (x) ∼ α(x − x0 )β khi x → x0
f (x) = e x − e, x0 = 1
√
f (x) = 3 x − x, x0 = 1
√
f (x) = 2 x − 1, x0 = 0

Vô cùng bé
[
Nguyên tắc thay tương đương VCB] Khi x → a VCB f (x) ∼ f¯(x) còn
VCB g (x) ∼ ḡ (x). Khi đó luôn có đẳng thức
f (x) f¯(x)
lim = lim
x→a g (x) x→a ḡ (x)
nếu như có ít nhất 1 trong 2 giới hạn trên tồn tại.
[
Nguyên tắc ngắt bỏ VCB bậc cao]
Tổng hữu hạn các VCB Tổng các VCB có bậc thấp nhất của tử
lim = lim
x→a Tổng hữu hạn các VCB x→a Tổng các VCB có bậc thấp nhất của mẫu
LưuN.T.H.Nhung
ý Tổng(VNU-HCM)
các VCB có bậc thấp nhất của tử và củaNgày
mẫu phải tồn tại, 34 / 36
8 tháng 11 năm 2021
Vô cùng lớn
[
Nguyên tắc thay tương đương VCB] Khi x → a VCL f (x) ∼ f¯(x) còn VCL
g (x) ∼ ḡ (x). Khi đó luôn có đẳng thức
f (x) f¯(x)
lim = lim
x→a g (x) x→a ḡ (x)
nếu như có ít nhất 1 trong 2 giới hạn trên tồn tại.
[
Nguyên tắc ngắt bỏ VCL cấp thấp]
Tổng hữu hạn các VCL Tổng các VCL có bậc cao nhất của tử
lim = lim
x→a Tổng hữu hạn các VCL x→a Tổng các VCL có bậc cao nhất của mẫu
LưuN.T.H.Nhung
ý Tổng(VNU-HCM)
các VCL có bậc cao nhất của tử và của Ngày
mẫu8 tháng
phải11 tồn tại,
năm 2021 35 / 36
Bài tập
Nội dung
4 Bài tập

Bài tập

Bài tập

Hamsomotbien Gioihanhamso

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hamsomotbien Gioihanhamso

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Giải tích MA006

Chương 1: Phép tính vi phân hàm nhiều biến

Nguyễn Thị Hồng Nhung1

1 ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 1 / 36

1 Giới hạn hàm số

2 Hàm số liên tục

3 Vô cùng bé, vô cùng lớn

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 2 / 36

Giới hạn hàm số

Thì D có duy nhất một điểm tụ là 0

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 3 / 36

Giới hạn hàm số

Định nghĩa giới hạn tại a (Ngôn ngữ ε_δ)

∀ε > 0,∃δ > 0, ∀x ∈ Df , (1)

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 4 / 36

Giới hạn hàm số

Hình vẽ bên là đồ thị của

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 5 / 36

Giới hạn hàm số

Giới hạn trái

∀ε > 0, ∃δ > 0, ∀x ∈ Df , 0 < a − x < δ ⇒ |f (x) − L| < ε

Lúc đó ta viết lim f (x) = L

Giới hạn phải

∀ε > 0, ∃δ > 0, ∀x ∈ Df , 0 < x − a < δ ⇒ |f (x) − L| < ε

Lúc đó ta viết lim+ f (x) = L.

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 6 / 36

Giới hạn hàm số

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 7 / 36

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 8 / 36

Giới hạn hàm số

Tính chất của giới hạn hàm số

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 8 / 36

Giới hạn hàm số

Định lý giới hạn kẹp

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 9 / 36

1 Giới hạn hàm số

2 Hàm số liên tục

3 Vô cùng bé, vô cùng lớn

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 10 / 36

Hàm số liên tục

Hàm số liên tục

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 11 / 36

Hàm số liên tục

Hàm số liên tục

Đồ thị hàm số gián đoạn tại điểm a = 1, a = 3 và a = 5.

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 13 / 36

Hàm số liên tục

Hàm số liên tục trái

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 14 / 36

Hàm số liên tục

Hàm số liên tục phải

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 15 / 36

Hàm số liên tục

Hàm liên tục trên một tập hợp

Định lý: Tính liên tục của hàm sơ cấp

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 16 / 36

Hàm số liên tục

Phân loại điểm gián đoạn

x0 là điểm khử được: f (x0− ) = f (x0+ )

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 17 / 36

Hàm số liên tục

N.T.H.Nhung (VNU-HCM) Ngày 8 tháng 11 năm 2021 18 / 36