Shona Peqs and Answers

SHONA DUDZIRAMUTAURO – QUESTIONS AND ANSWERS – A LEVEL 2004 - 2019
SHONA DUDZIRAMUTAURO
ADVANCED LEVEL
QUESTIONS AND ANSWERS
2004 – 2019 (9145 & 6054/2)
MUNYORI – CHIMUKA R.G.
NYASHANU HIGH SCHOOL

chiefchimuka@gmail.com – © May 2020
CHIMUKA RANGARIRAI GIBSON – THE CHIEF – 077 351 2497/ 071 846 3939 1
2004 MIBVUNZO
3. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mumashure mazvo
i) Chako ndechawadya, chigere mutoro wamambo.
ii) Kuchera mbeva kukomberana.
iii) Mwana wegomba inhimbanapasi sehwevera.
iv) Mwena unorindirwa ndounobuda ishwa.
v) Akarumwa munwe negurwe raaichera.
vi) Ichi chinenge ndicho chakabiwa.
vii) Nyakuravira ndiye anoziva kuti nyama yaibva.
a) Nyora ndevo dzezvizita dzine zviwedzerwa (inflected substantive

phrases) dziri muzvirevo izvi. (10)
b) Zvino chidoma kuti imwe neimwe yendevo dzawanyora mu(a) iri
kushanda basa (function) rei. (10) [20]
4. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo inozvitevera.
i) Mwana uyu haachisiri pwere.

ii) Usandipinze munyaya yako iyi, handidi zvangu.
iii) Havanei nezvauri kuvaudza zvese izvi.
iv) Aita chake ndihombarume, haabvunzwiba.
v) Kupenya kwakapenya murima asi rima harisakakuona.
vi) Anga asingazivi munhu akamubira.
vii) Akamupindura achiti haasi benzi.
viii) VaBudya vanoti, “Ndajaba” vachireva, “Handina kudya”
a) Nyora zviranduri (negative inflections) zvese zviri muzvirevo izvi.

(8)
b) Chimwe nechimwe chezviranduri izvi chinoshandiswa papi (distri-
bution). Tsigira nemienzaniso inobva muzvirevo zvawapiwa. (12)
[20]
5. Uchitsigira nemienzaniso, tsanangura mhando dzendevo dzezviito

(types of verb phrases) dzinowanikwa muChiShona. [20]
i) Vakangoti garei vachibva vasimuka.

ii) Katsuro kakati mhanye mhanye ndokubva kamira.
iii) Mwana akati kudubu hadyana ndokuchachura nyama.
iv) Mazino ake akachena kuti mbu-u semwedzi wechirimo.
v) Foni yakati ngirrr achibva adaira iye.
vi) Akanzwa chitima chichiti wi-i-i-i-i chichipfuura nepamba pavo.
vii) Havadi kubata zvinhu zvakati tsvukuru nguva yemvura
a) Nyora nyaudzosingwi (ideophones) dzose dzinowanikwa muzvire-

vo izvi. (8)
b) Zvino chiisa nyaudzosingwi idzi muzvikwata zvemhando dzazvo
(types) ugodoma chikwata chimwe nechimwe. (12) [20]
2004 – MHINDURO
3 Ndevo dzezvizita dzine chiwedzerwa
a) NDEVO DZEZVIZITA DZINE b) BASA RENDEVO IMWE

CHIWEDZERWA NEIMWE YAPIWA PA(a)
i) ndechawadya sechiitwa mundevobonga yechizita
 mutoro sechizitasimboti mundevo yezvizita
 wamambo sechidudzirazita chine wirirano
nechizitasimboti
ii) kukomberana sechiitwa mundevobonga yechiito
iii) wegomba sechidudzirazita chine wirirano
nechizitasimboti
 inhimbapasi sechiitwa mundevobonga yezvizita
 sehwevera setsigisandevo
iv) ndounobuda ishwa sechiitwa mundevobonga yechizita
v) negurwe raaichera setsigisandevo mundevo yechiito
vi) ndicho chakabiwa sezadzisandevo yechiitogama
vii) Nyakuravira Semuiti mundevobonga yezvizita
 ndiye anoziva kuti nyama Sechiitwa mundevobonga yezvizita
yaibva
Mark allocation
a) Best 10 ndevo dzezvizita dzine chiwedzerwa x 1 mark (10)
b) Kupa basa of best 10 ndevo dzapiwa pa(a) x 1 mark (10) [20]
4 Zviranduri
CHIRANDURI MASHANDISIRWO
i) Ha- Muzvirevo zvine donzvo rokuudza chete chiri kumava-

mbo skt, haachisiri pwere.
 -si- Pamwe chete nemudzi wechiitogama –ri skt Haachisiri
pwere uyu.
ii) -sa- Muzvirevo zvine madonzvo ose skt, Usandipinze
mumba (rokutuma); Angasachema? (rekwaniso)
 Ha- (as in No (i)
 -i Muzvirevo zviri mumadonzvo ose skt, handidi zvangu

(rokuudza)
iii) Ha- (as in No (i)
iv) Ha- (as in No (i)
 -i- (as in No (ii)
 -ba NevaManyika muzviito zvinotanga nechiranduri /ha-/

skt, haabvunzwiba
v) Ha- (as in No (i)
 -sa- (as in No (ii)
vi) -singa- Muzvirevo zvine donzvo rezvanga zvichiitika skt, anga

asingazivi
 -i (as in No (ii)
vii) Ha- (as in No (i)
 -si Muzvirevo zvine donzvo rekuudza skt, haasi benzi
viii) -ba NevaBuja (Budya) vanotaura chiKorekore muzviito

zvine donzvo rekuudza skt, Ndajaba
 Ha- (as in No (i)
Mark Allocation
a) Zviranduri 8 (no repetition) x 1 mark (8)
b) Mashandisirwo echiranduri chimwe nechimwe (no repetition) (12)
[20]
5 Mhando dzendevo dzezviito nemienzaniso
NB mwana ngaape mhando dzacho kubva pamaumbirwo adzo. Mhando idzi
isere. Dzinogona kupiwa nenzira mbiri dzinotevera:
Kushandisa ma+ signs mukubatanidza nhengo dzacho mumhando dzende-
vo dzacho sezvinotevera:
a) Mudzi wechiito woga skt -gar-, -chip-, -temer-
b) Mudzi wechiito + zadzisandevo skt -gar- pamba, -chip- chaizvo
c) Mudzi wechiito + tsigisandevo skt -gar- nemari, -chip- samare
d) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito + zadzisandevo skt -chi-gar- chigaro
e) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito + tsigisandevo skt -mu-rov nesha-

mhu ine munyu
f) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito + zadzisandevo + tsigisandevo skt -

mu-rov- mwana webenzi neshamhu ine munyu
g) Mudzi wechiito + zadzisandevo + tsigisandevo skt -tem- muti nedemo ra-

karodzwa
h) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito skt -a-ger-
NB Kana kushandisawo table ine macolumn enhengo dzinoumba ndevo dze-

zviito dzapiwa pamusoro asi ma+/- signs haachatenderwi pamaumbirwo ku-
misoro yemacolumn ane nhengo dzacho.
Mark allocation mhando dzendevo dzezviito 1 mark x 8 >> (8) ndevo a)

– d) 1 mark >>> (4); Ndevo e) – h) 2 marks >>(8) [20]
6 a) Kunyurura nyaudzosingwi dzose dziri muzvirevo pamwe nokudziisa
muzvikwata zvemhando dzadzo nokudoma zvikwata zvadzo
a) NYAUDZOSINGWI b) CHIKWATA CHE- ZITA RECHIKWATA

NYAUDZOSINGWI
i. garei a. garei Dzakabva kumudzi wechiito
ii. mhanye mhanye b. mhanye mhanye Dzakadzokororwa
iii. kudubu c. kudubu Dzepfumvunuro/ nhende-

shure
iv. mbu-u d. mbu-u Dzine chivakazwi chimwe
chete/ dzisingadzokororwi
v. ngirrr e. ngirrr, wi-i-i-i-i Dzemuririro wechinhu
vi. wi-i-i-i-i f. tsvukuru Dzinobva kuzvipauro
vii. tsvukuru
Mark allocation nyaudzosingwi i) – vi) 1 mark; vii) 2 marks >> (8); 1 mk

chikwata x 6; 1 mark nyaudzosingwi dzacho x 6 >> (12) >>>>>>>> [20]
2005 – MIBVUNZO
3. Donongodza mashandisirwo ezviwedzerwa zvezvindori (copulative inflect-
ions) uchitsigira nemienzaniso yakakodzera. [20]
4. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri shure kwazvo.
i) Ndaizivei akaruma Marujata nzeve pavakarwira Kurimahufamba.

ii) Joe akatema muti mapazi ekumusoro nezuro.
iii) Anna akapira imbwa sadza kuseri sezvo aitya kuonekwa.
iv) Zvakanaka kurova vana ava maoko zvakanyanya.
v) Gusa ndebvu dzako dzose idzo iye zvino.
a) Nyurura zadzisandevo dzeratidzamuitirwi (object compliments) dziri
muzvirevo zviri pamusoro. (10)
b) Zvino chidoma mhandonyana (sub-types) yezadzisandevo imwe
neimwe yawanyora mu(a). (10) [20]
5. Verenga ndima inotevera wozopindura mibvunzo iri shure kwayo.
Murume akati nongei tsvimbo yake, payanu bhachi rake rakati tsvukuru
kubva pachimuti ndokunanga kumba. Akasvika pakanyararwa ndokusvikoti
kiyi kochono ndiye mahwekwe nomukadzi wake aingoti bidinu bidinu ari
pasi asiya anzi mbiradzakondo nga nga nga nematsotsi. Tumuriwo twaive
twanzi tanhau kubindu twaive twangoti cheneru twuri pasi.
a) Nyurura nyaudzosingwi dzose dziri mundima iri pamusoro wozo-
dzinyora pasi dziri muzvikwata zvadzo. (8)
b) Uchishandisa nyaudzosingwi dzawawana mu(a), tsanangura kuti
imwe neimwe yadzo inoumbwa sei. (12) [20]

i) Ambuya vakachengeta muzukuru wavo kwemakore mana zvakanaka.
ii) Ukamusekerera anokutengera dhirezi raunoda.
iii) Revurura pamberi pevese vawakatadzira.
iv) Munhu kana wambomunzwisisa haungamushore.
v) Ukafamba nemusango unourayiwa nemabhinya.
vi) Vanogaronetsana mazuva ese.
vii) Murume akasvipira pasi doro raivava.
viii) Gurukota rakaurayisa Ishe wedu muhondo yemaDzviti.
a. Nyurura midzi yezviito yakarebeswa iri muzvirevo zviri pamusoro,

wogoinyora uchipatsanura midzi isina kurebeswa nerebeso dzacho
(10)
b. Tsanangura, uchitsigira nemienzaniso, shanduko inounzwa nere-
beso dzakasiyana pamidzi nendevo dzezviito. (10) [20]
2005 – MHINDURO
3. Mashandisirwo ezviwedzerwa zvezvindori nemienzaniso inokodzera.
CHIWEDZERWA MASHANDISIRWO MIENZANISO

CHECHINDORI
/ndi-/ a) Nemazita emupanda 1a ndibaba, ndiGibson
b) Nemazita emupanda 2a ndivatete, ndiVaGapu
c) Nemazita emupanda 2b ndiamai, ndiatete
d) Nezvisazitasingwi zvese ndini, ndimo
/nda-/ a) Nemazita emupanda 2a ndavatete, ndaVaGapu
b) Nemazita emupanda 2b ndaamai, ndaatete
c) Nezviverengo zvemipa- ndavamwe, ndaamwe,
nda 2,6 ne16 ndapamwe
d) Nezvinan’anuri/ zvisa-
rudzi zvemipanda 2,6 ndavaye, ndaaye,
ne16 ndapapi
e) Nezviratidzi zvemipanda
2,6 ne16 ndaava, ndaaya,
ndaapa
/nde-, ndo-/ a) Nezvidudziramazita ndega/ndoga (chireva-
zvose kunze kwezvipau- uwandu); ndeuno/
ro ndouno (chisarudzi) etc
/i-/ a) Nemazita emipanda 5,9 igudo, imombe
ne10
b) Nezvipauro zvemipanda iguru, ichena
5,9 ne10
/H-/ (Hwidza- a) Nemazita emipanda mukomana 1, muti 3,
zwi) yose kunze kwe1a, 2a, mapadza 6, chirume 7
2b, 5, 9 ne10 etc
b) Nezvimwe zviverengo ka- varume vamwe, benzi
zhinji zvinotevera zvizita rimwe
simboti zvazvinotsana-
ngura
/ha-, he-, ho-/ a) Nezviratidzi hava, hecho, hoyo
b) Nezvinan’anuri/ zvisa- havano, hezvino
rudzi
Mark allocation 2 marks mashandisirwo echiwedzerwa, 2 marks mie-

nzaniso x any 5 zviwedzerwa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> [20]
4 a) Kunyurura zadzisandevo dzeratidzamuitirwi kubva muzvirevo uye

b) kudoma mhandonyana yezadzisandevo imwe neimwe yapiwa pa(a).
ZADZISANDEVO YEMUITIRWI MHANDONYANA YEZADZISANDE-

VO YEMUITIRWI
i) Marujata Muitirwi akazvimirira oga
 nzeve Muitirwi anenge ari chidimbu

chemuitirwi akazvimirira oga
 Kurimahufamba Muitirwi akazvimirira oga
ii) muti Muitirwi akazvimirira oga
 mapazi (ekumusoro) Muitirwi anenge ari chidimbu

iii) imbwa Muitirwi akazvimirira oga
 sadza Muitirwi akazvimirira oga
iv) vana (ava) Muitirwi akazvimirira oga
 maoko Muitirwi anenge ari chidimbu

v) ndebvu (dzako dzose idzo) Muitirwi anenge ari chidimbu
Mark allocation 1 mark zadzisandevo, 1 mark mhando x 10 >>>> [20]

5 a) Kunyurura nyaudzosingwi kubva muchindima dziri muzvikwata
zvadzo uye
CHIKWATA NYAUDZOSINGWI
i) Dzinobva muzviito nongei
ii) Dzepfumvunuro/ nhendeshure payanu, kochono, tanhau
iii) Dzinobva kuzvipauro tsvukuru, cheneru
iv) Dzakadzokororwa bidinu bidinu, nga nga nga
Mark allocation 1 mark chikwata, 1 mark nyaudzosingwi dzacho >> (8)

5 b) Kuratidza maumbirwo enyaudzosingwi imwe neimwe yapiwa pa(a)
i) Dzinobva muzviito: Mudzi wechiito + umbanyaudzosingwi skt
nong- + -ei
ii) Dzepfumvunuro: Nyaudzosingwi + umbanyaudzosingwi skt

payi- + -anu
koche + -ono
tanhe- + -au
iii) Dzinobva kuzvipauro: Dzitsi rechipauro + umbanyaudzosingwi skt

tsvuku- + -ru
chena- + -eru
iv) Dzakadzokororwa: a) Nyaudzosingwi + nyaudzosingwi skt

bidinu + bidinu
b) Nyaudzosingwi + nyaudzosingwi + nyaudzosingwi skt
nga + nga + nga
Mark allocation 2 marks maumbirwo, 1 mark mienzaniso yese x 4 zvi-

kwata >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (12) [20]
6a) Kunyurura midzi yezviito yakarebeswa kubva muzvirevo yakapatsa-

nurwa midzi isina kurebeswa nerebeso dzacho.
MIDZI ISINA KUREBESWA REBESO DZACHO
i) -cheng- -et-
ii) -sek- -erer-
 -teng- -er-
iii) Rev- -urur-
 -tadz- -ir-
iv) -nzw- -isis-
v) -uray- -iw-
vi) -nets- -an-
vii) -svip- -ir-
viii) -uray- -is-
Mark allocation ½ mark mudzi usina rebeso, ½ mark rebeso yacho (10)
6b) Shanduko inounzwa nerebeso dzakasiyana pamidzi nendevo dzezvii-

to nemienzaniso inotsigira.
i) Rebeso dzezviito dzinorebesa midzi yezviito skt, -cheng- > -cheng-et- (rebe-
so yebatano
ii) Rebeso dzezviito dzinounza dudziro itsva pamudzi wechiito usina kurebe-
swa skt, -sek- (kuseka zvakafanira) > -sek-erer- (kuseka zvakapereredza); -
teng- (kubhadhara mari uchitora chimwe chinhu) > -teng-er- (kubhadhara
mari uchitora chinhu chokupa mumwe munhu)
iii) Dzimwe rebeso (seyekuitira neyekonzero) dzinowanza zadzisandevo mu-

ndevo dzezviito skt, -svip-ir- pasi, doro raivava (zadzisandevo mbiri)
iv) Dzimwe rebeso (seyekuitirana neyekuita pamwe) dzinodzikisa uwandu

hwezadzisandevo mundevo dzezviito skt, Mukomana -rov- musikana (zadzi-
sandevo imwe chete) > Mukomana nemusikana -rov-an- (hapachina zadzi-
sandevo)
v) Rebeso dzinoshandura urongwa hwemazwi mundevo dzezviito zvichiita

kuti muve netsigisandevo skt, Baba -tem- muti > Muti –tem-w- nababa
vi) Rebeso dzinosimbisa ukama pakati pemudzi wechiito nezadzisandevo se-

zvinoita rebeso yepfumvunuro skt, -pet- mudhebhe > -pet-enur- mudhebhe
Mark allocation 1 mark shanduko,1 mark muenzaniso weshanduko ya-

cho x any shanduko 5 >>>>>>>>>>>>>>>> (10) [20]
2006 – MIBVUNZO
3. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mushure mazvo.
i) Tipei tudoro utwu timboti dzvutei.

ii) Vakomana vakangoti jo jo kandima kadiki ndokubva vakanda ma-
padza pasi.
iii) Ndangoti musuva mumwe idye mwoyo wangu uchibva wamira.
iv) Akati zibepa bhedhenu ndokubva meso asanganidzana nechuma
chemuhuro chakati mburetete.
v) Musoro wasekuru wachena kuti mbu-u.
vi) Jongwe rakazvirova richibva rati kukurigo-o.
vii) Akasiya musuwo wakangoti haradada achienda kutsime.
viii) Runhare parwakangoti ngirirrr akabva aruti nonge.
a) Nyora nyaudzosingwi dzose dzinowanikwa muzvirevo zviri pamu-

soro. (10)
b) Doma mhando yeimwe neimwe yenyaudzosingwi dzawawana mu-
(a). (10) [20]
1
CHIMUKA RANGARIRAI GIBSON – THE CHIEF – 077 351 2497/ 071 846 3939
0
i) Banga rokuchekesa nyama ratorwa.

ii) Baba vanoda kutenga mombe yekurimisa.
iii) Inwa maheu echimera, unoguta!
iv) Vasikana vemafaro vakasungwa nemapurisa.
v) Akadya gaba redovi rese.
vi) Vanofarira kubikira mupoto yesimbi.
vii) Mishonga yechembere inovava zvikuru.
viii) Vanogara kwaMurehwa nemwana wavo mukuru.
ix) Tsika dzevanhu vekuchamhembe dzinodadisa.
x) Ndiro yedhaka yaputsika.
a) Nyora ndevo dzezvirevamwene (possessive phrases) dzose dziri
muzvirevo zviri pamusoro. (10)
b) Doma mhandonyana (sub-types) dzeimwe neimwe yendevo dzezvi-
revamwene dzawawana pa(a). (10) [20]
5. “Zviumbwa zvezvizita (substantival constructions) zvinowanikwa muzviu-

mbwa zvezviito (verbal constructions) nezvenyaudzosingwi (ideophonic cons-
tructions).” Tsanangura uchitsigira zvizere pfungwa idzi. [20]
6. Nyatsoongorora zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mumashu-

re mazvo.
i) Mazuva ano handichavateereri.

ii) Chembere dzekwedu dzinogona kutambira vaeni.
iii) Sekuru vakandituma Harare nechitupa chavo changove mamve-
mve.
iv) Torera muzukuru mwana wake nezvese zvaakatengerwa namai va-
ke.
v) Mambo ngavatiregererewo zvitadzo zvedu.
vi) Vana vepano havadadiri vashanyi vese vanouya.
vii) Marimwezuro takadya nemuriwo wechemberedzagumhana.
viii) Sekai anotamba bhora zvinonwisa mvura.
a) Nyora zviitwa (predicates) chete zvinowanikwa mundevobonga

dzezviito (verbal clauses) dziri pamusoro. Ita izvi uchipatsanura
zviwedzerwa (inflections) kubva kundevo dzezviito (verb phrases)
(8)
b) Doma nhengo (immediate constituents) dzinoumba ndevo yechii-
to imwe neimwe yawanyora mu(a). (12) [20]
1
1
2006 – MHINDURO
3 Kunyurura nyaudzosingwi kubva muzvirevo zvakapiwa nokudoma
mhando yeimwe neimwe.
a) NYAUDZOSINGWI b) MHANDO YENYAUDZOSINGWI
i) dzvutei Yakabva kumudzi wechiito
ii) jo jo Yakadzokororwa
iii) idye Yakabva kumudzi wechiito
iv) bhedhenu Yepfumvunuro/ nhendeshure
 mburetete Yakadzokororwa vara rokupedzisira
v) mbu-u Ine chivakazwi chimwe chete/ isingadzokoro-

rwi
vi) kukurigo-o Yemuririro wechinhu (jongwe)
vii) haradada Yakadzokororwa vara rokupedzisira
viii) ngirirrr Yemuririro wechinhu (nhare)
 nonge Yakabva kumudzi wechiito
Mark allocation a) kunyurura nyaudzosingwi 10 x 1 mark >> (10) b)

kudoma mhando yenyaudzosingwi yoga yoga 10 x 1 mark >> (10) [20]
4 Kunyurura ndevo dzezvirevamwene nekudoma mhando yeimwe nei-

mwe
a) NDEVO DZEZVIREVAMWENE b) MHANDO YENDEVO
i) rokuchekesa nyama basa rechinhu
ii) yekurimisa basa rechinhu
iii) echimera mhando/ rudzi rwechinhu
iv) vemafaro unhu/ tsika dzechinhu
v) redovi (rese) panogara chinhu
1
2
vi) yesimbi chakagadzirisa chinhu
vii) yechembere muridzi/ mwene wechinhu
viii) kwaMurehwa nzvimbo yechinhu
 wavo (mukuru) muridzi/ mwene wechinhu
ix) dzevanhu vekuchamhembe muridzi/ mwene wechinhu
x) yedhaka chakagadzirisa chinhu
Mark allocation a) 1 mark ndevo yechirevamwene x 10 >>>>> (10) b) 1

mark mhando yendevo imwe neimwe x 10 >>>>>> (10) [20]
5 Kutaridza kuti zviumbwa zvezvizita zvinowanikwa muzviumbwa zve-

zviito nezvenyaudzosingwi
a) Dzitsi rechipauro rinowanikwa mumidzi yezviito skt, -tete-p-; -nyoro-
v-
b) Mazita anowanikwa mumidzi yezviito skt, -shamwari-dz-; -rema-r-
c) Ndevo dzezvizita dzinoshanda sezadzisandevo mundevo dzezviito skt, -

pind- mumba make; -gar- padanda gobvu
d) Ndevo dzezvizita dzinoshanda sezadzisandevo mundevo dzenyaudzosi-

ngwi skt, pindikiti mumba make; pweshe pamumvuri wepamba
e) Ndevo dzezvizita dzine chiwedzerwa chedudzirachiito (ndevo dzedudzi-

rachiito) dzinoshanda setsigisandevo mundevo dzezviito skt, -bik-
sadza nenyama yenungu
f) Ndevo dzedudzirachiito dzinoshanda setsigisandevo mundevo dzenya-

udzosingwi skt, nyondo pasi nemuromo
Mark allocation 2 marks mashandisirwo, 2 marks muenzaniso x any 5

points [20]
6a) Kunyora zviitwa zvendevobonga dzezviito zvakapatsanurwa zviwe-

dzerwa nendevo dzezviito.
Zviwedzerwa Ndevo yechiito
i) ha-ndi-cha-i -va-teerer- mazuva ano.
1
3
ii) dzi-no-a -gon- kutambira vaeni.
iii) va-ka-a -ndi-tum- Harare nechitupa chavo changove

mamvemve.
iv) –a Torer- muzukuru mwana wake nezvese
zvaakatengerwa namai vake.
v) nga-va-e -ti-regerer-wo zvitadzo zvedu.
vi) ha-va-i -dadir- vashanyi vese vanouya
vii) ta-ka-a -dy- nemuriwo wechemberedzagumhana.
viii) a-no-a -tamb- bhora zvinonwisa mvura.
Mark allocation ½ mark chi(zvi)wedzerwa), ½ mark ndevo yechiito (8)
6b) Kudoma nhengo dzinoumba ndevo yechiito imwe neimwe iri mu(a).
Chiratidzamuiti- Mudzi Zadzisandevo Tsigisandevo

rwi wechiito
i) -va- -teerer- mazuva ano _______
ii) ____ -gon- kutambira vaeni _______
iii) -ndi- -tum- Harare nechitupa chavo

changove mamve-
mve
iv) ____ Torer- muzukuru, mwana _______
wake nezvese zvaaka-
tengerwa naamai vake
v) -ti- -regerer- -wo, zvitadzo zvedu _______
vi) ____ -dadir- vashanyi vese vanouya _______
vii) ____ -dy- marimwezuro nemuriwo weche-

mberedzagumhana
viii) ____ -tamb- bhora, zvinonwisa _______
mvura
Mark allocation parts (i) – (iii) and (vi) 1 mark >>>>(4), and parts (iv), (v),
(vii) and (viii) 2 marks each >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>(8) [20]
2007 – MIBVUNZO
1
4
3a) Tsanangura uchitsigira nemienzaniso, musiyano uripo pakati pemazita-

wo zvawo nemazitaumbiridzwa. (6)
3b) Nyora mhando nomwe dzemazitaumbiridzwa wobva wapa muenzaniso
mumwe chete pamhando yega yega. (14) [20]
4a) “Nyaudzosingwi dzinogona kuiswa muzvikwata zvichienderana neuwa-

ndu hwemavara anenge ari munyaudzosingwi.” Tsanangura uchitsigira ne-
mienzaniso. (12)
4b) Umba nyaudzosingwi kubva mumazwi anotevera uchiratidza tuumba-
nyaudzosingwi twawashandisa.
chena pfeka tsvuku muka (8) [20]
5. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri pasi pazvo.
i) Akafamba nemusikana waanoda.

ii) Akatora bhasikoro nepombi yaro.
iii) Usarove imbwa nemupini, inofa.
iv) Sekai akagara nemunin’ina wake mazuva maviri.
v) Cheka nyama iyo nebanga guru.
vi) Ukadya sebenzi unodzipwa nesadza racho.
vii) Naishe vanozvidawo.
viii) Akarumwa nenyoka.
a) Nyurura mazwi ose ari muzvirevo izvi anotanga nechivakazwi

/na-/ kana /ne-/ wobva wadoma zvinorehwa nechivakazwi chacho
muizwi machakashandiswa. (8)
b) Uchitsigira nemienzaniso inobva muzvirevo zviri pamusoro nei-
mwe yakowo, tsanangura kuti chivakazwi /na-/nenhoredzera dza-
cho zvinoshandiswa papi. (12) [20]
6. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri pasi pazvo.
i) Amai vakarovera mwana mari yaakaba.

ii) Sekuru naambuya vakatukana usiku hwose.
iii) Vamwe vanhu havadi kusekererwa.
iv) Vakomana vakarongonora zvidhinha zvose.
v) Unondisetserei kudaro.
vi) Mhere yake yakanzwika nekumunda kwese.
vii) Uchenjere kubatanidzirwa.
a) Nyora rebeso dzezviito chete dziri muzvirevo zviri pamusoro

wobva wazodoma zita rebeso imwe neimwe. (11)
1
5
b) Uchishandisa mienzaniso kubva muzvirevo zviri pamusoro nei-

mwe yakowo, tsanangura kuti rebeso dzakasiyana-siyana dzinou-
nza shanduko ipi paurongwa hwemazwi mundevo dzechiito. (9)
[20]
2007 MHINDURO
3 a) Musiyano pakati pemazitawo zvawo nemazitaumbiridzwa
i) Mazitawo zvawo ane chivakashure chimwe chete asi mazitaumbiri-

dzwa anogona kuva nezvivakashure zvinopfuura chimwe chete skt,
mu-nhu (zitanje); pa-tu-mi-sha (zitaumbiridzwa)
ii) Mazitawo zvawo ane dzitsi riri nyore rine chivakazwi chimwe chete
asi mazitaumbiridzwa ane madzitsi ane zvivakazwi zvakawanda
skt, v-ana (zitanje); θ-tsvimbo-rume (zitaumbiridzwa)
Mark allocation 2 marks musiyano x 2 >>> (4)

1 mark muenzaniso x 2 >>>>>>>>>>>>>>>> (2) (6)
3 b) Mhando nomwe dzemazitaumbiridzwa nemuenzaniso mumwe chete
pamhando yoga yoga
i) Ane chivakashure + chivakashure (zvivakashure zviviri) + dzitsi skt

ka-mw-ana
ii) Ane chivakashure + dzitsi + dzitsi skt, mu-nhu-kadzi
iii) Ane chivakashure + dzitsi + chivakashure + dzitsi (ane mazita ma-

viri) skt, ka-mbwa-mu-pengo OR zita + zita
iv) Ane chivakashure + mudzi wechiito (dzitsi rechiito) + nzvovera ye-

kupedzisira skt chi-gar-o
v) Ane chivakashure + nyaudzosingwi + nyaudzosingwi skt chi-tange-

tange
vi) Ane chivakashure + ndevobonga yezvizita skt θ-kurwaisimba >

Kurwaisimba
vii) Ane chivakashure + ndevo yechiito ine chi(zvi)wedzerwa OR chiva-

kashure + ndevobonga yechiito skt, chi-nzvengamutsvairo
viii) Ane chivakashure + chirevo chezviito skt, mu-shambarichakwata
1
6
ix) Ane chivakashure + ndevo yezvizita ine chiwedzerwa skt, θ-che-

mhondoro > Chemhondoro
x) Ane chivakashure + ndevo yezvizita skt, θ-pfumo-jena > Pfumojena
Mark allocation 1 mark mhando x any 7 >>> (7)

1 mark muenzaniso x given 7 >>>>>>>>>>>> (7) (14) [20]
NB Mienzaniso inogona kupiwa yakapatsanurwa kana isina asi kana ya-

patsanurwa ngazviitwe nemazvo, NO DASH NO MARK
4 a) Nyaudzosingwi dzinogona kuiswa muzvikwata zvichienderana neu-

wandu hwemavara anenge ari munyaudzosingwi dzacho
i) Dzine nyaudzirwa imwe chete (vara rimwe chete) skt pu, vhu, rwi
ii) Dzine nyaudzirwa mbiri (mavara maviri) skt tumbi, pfacha, zete
iii) Dzine nyaudzirwa nhatu (mavara matatu) skt rongondo, rabada,

rororo
iv) Dzine nyaudzirwa ina (mavara mana) skt pindikiti, bherengende,
chuchururu, gwaragwada
Mark allocation 2 marks mhando x 4 >>>>>>>>>>>>> (8)

1 mark muenzaniso x 4 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (4) (12)
4 b) Kuumba nyaudzosingwi kubva pamazwi akapiwa
IZWI UMBANYAUDZOSINGWI NYAUDZOSINGWI
chena -ru/ -ei cheneru/ chenei
pfeka -e/ -ei/ -nu pfeke/ pfekei/ pfekenu
tsvuku -ru Tsvukuru
muka -e/ -ei muke/ mukei
Mark allocation 1 mark umbanyaudzosingwi x 4 >>>>> (4)

1 mark nyaudzosingwi x 4 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (4) (8) [20]
5 a) Kunyurura mazwi anotanga na/na-/ kana /ne-/ kubva muzvirevo

zvakapiwa pamwe nekudoma zvinorehwa nechivakazwi chacho pacha-
kashandiswa pacho
1
7
IZWI RINOTANGA NA/na-/, /ne-/ ZVINOREVA CHIVAKAZWI
i) nemusikana (waanoda) kuva pamwe
ii) nepombi (yaro) chibatanidzi
iii) nemupini chombo chakashandiswa
iv) nemunin’ina (wake) kuva pamwe
v) nebanga (guru) chombo chakashandiswa
vi) nesadza (racho) chombo chakashandiswa
vii) naIshe chibatanidzi
viii) nenyoka muiti
Mark allocation ½ mark izwi ½ mark zvinoreva /na-/ kana /ne-/ x 16

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (8)
NB Kana nyururo yacho yakaipa zvoreva kuti nedudziro yaipawo
5 b) Mashandisirwo echiwedzerwa /na-/ nenhoredzera dzacho nekupa

mienzaniso iri muzvirevo neimwewo

i) /na-/ a. nemazita emupa-
nda 1a nababa, namai
b. nemazita emupa-
nda 2a navatete, naVaGapu
c. nemazita emupa-
nda 2b naamai, naatete
d. nezvisazitasingwi
zvetaridzamupanda
(zvisiri zvevanhu) nazvo (mp 8)
e. nezvidudzirazita
zvemipanda 2 ne6
pane dzimwe nguva
zvikuru
kuChiKaranga navakuru (chipauro 2)
navamwe (chiverengo 2),
naano (chisarudzi/
chinan’anuri 6)
ii) /ne-, no-/ a. nezvidudzirazita neumwe/ noumwe
zvose (chiverengo), nemuku-
ru/ nomukuru (chipa-
1
8
uro), neuno/ nouno

(chisarudzi/ chinan’a-
nuri)
b. nemazita asiri
emipanda 1a, 2a,
ne2b nemwana (1), nemuti (3)
c. nezvisazitasingwi
zvevanhu neni (munhu wekuta-
nga), newe (munhu we-
piri)
iii) Chibatani sezvinongoita /na-/ naIshe
dzi /na-/ wedudzirachiito
iv) Chibatani sezvinongoita /ne-, no-/ nepombi

dzi /ne-, zvedudzirachiito
no-/
Mark allocation 2 marks mashandisirwo x 4 >>>>> (8)

1 mark muenzaniso x 4 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (4) (12) [20]
NB Pakupa mienzaniso tanga nekupa yabuda muzvirevo, kutanga neya-

kowo kunoruzisa zvibodzwa
6 a) Kunyurura rebeso dziri muzvirevo zvakapiwa nokudoma zita radzo
REBESO ZITA REREBESO
i) –er– yekuitira
ii) –an– yekuitirana
iii) –erer–w– yemherevedzo, yekuitwa
iv) –onor– Yepfumvunuro/ nhendeshure
v) –y–/–ts–er– yekonzero/ sakiso/ honzero, yekuitira
vi) –ik – yegoneko/ yekwaniso/ yekuitika kwechinhu
vii) –an–y–/- idz–ir–w– yekuita pamwe, yekonzero/ yesakiso,

yekuitira, yekuitwa
Mark allocation ½ mark rebeso, ½ mark zita rayo x 11 >>>>>> (11)
6 b) Shanduko dzinounzwa nerebeso paurongwa hwemazwi mundevo

dzechiito
1
9
SHANDUKO MUENZANISO
i) Rebeso dzinowedzera za- -bik- sadza ( imwe) > -bik-ir-

dzisandevo dzemuitirwi mwana sadza (mbiri)
mundevo dzezviito seyeku- -tem- huni (imwe) > -tem-er- mai
itira huni (mbiri)
ii) Rebeso dzinoderedza uwa- -nzw- mhere kumunda (mbiri) >

ndu hwezadzisandevo dze- mhere –nzwik- kumunda (imwe)
muitirwi mundevo dzezvii-
to kunyanya yegoneko/ ye-
kwaniso
iii) Zadzisandevo dzinosimbisa -rong- zvidhinha > -rong-onor-
urongwa hwemazwi mu- zvidhinha (zvakawanda zvingada
ndevo dzezviito seyepfu- kurongonorwa asi apa pasimbiswa
mvunuro zvidhinha)
Mark allocation 2 marks for shanduko x 3 >>>>> (6)

1 mark for muenzaniso x 3 >>>>>>>>>>>>>>>>>> (3) (9) [20]
2008 – MIBVUNZO
3. Verenga mitsara inotevera wozopindura mibvunzo iri mumashure mayo.
i) Vakasakura minda yavo yose.

ii) Ndafamba rwendo rwunorwadza mwaka uno.
iii) Achavatakurira masaga ezviyo mangwana.
iv) Anochimutumira hembe kaviri pagore.
v) Usakumbire fodya sebenzi.
vi) Dzinogara pasi pemuti kana muhozi.
vii) Kana vakapasa vangafare zvikuru.
viii) Mukasaenda kubasa nhasi hamutambiri mari.
a) Nyurura ndevo dzezviito dzine zviwedzerwa ugodzinyora uchipa-
tsanura zviwedzerwa kubva kundevo dzezviito. (10)
b) Doma nhengo huru dzinoumba ndevo yechiito imwe neimwe ya-
wanyora. (10) [20]
4. Verenga zvirevo izvi ugopindura mibvunzo inozvitevera.
i) Murume anzi supfu nemukadzi wake.

ii) Mwana wenyu ari kutora kosi yeyi kuNamibia?
iii) Timu yake inenge ndiyo yakundwa pamutambo uye.
iv) Ati ngavamumirire pagomo reChidzura masikati.
v) Shingirirai dzamara mukohwe zvirimwa zvenyu.
2
0
vi) Afanosungira mbudzi ndisati ndauya.

vii) Musapote muchimedza zvamunenge matsengera vana.
viii) Anenge musikana akamedza mabhii zvikuru.
a) Nyora ndevo dzezviitogama dzose dziri muzvirevo izvi uchipatsa-
nura mudzi wechiitogama kubva kuzadzisandevo. (10)
b) Doma mhando yezadzisandevo imwe neimwe yawanyora mu(a)(10)
[20]
5. Uchitsigira nemienzaniso yakakodzera, rondorodza nhurikidzwa ye-

zvizita. [20]
6. Enzanisa zvisazitasingwi nezviratidzi uchiburitsa fanano nesiyano

pamaumbirwo nemashandisirwo azvo. Tsigira mhinduro yako nemie-
nzaniso. [20]
2008 MHINDURO
3 a) Kunyurura ndevo dzezviito dzine zviwedzerwa dzakapatsanurwa
zviwedzerwa kubva kundevo dzezviito
ZVIWEDZERWA NDEVO DZEZVIITO
i) Va-ka-a -sakur- minda yavo yose
ii) Nd-a-a -famb- rwendo rwunorwadza mwaka uno
iii) A-cha-a -va-takurir- masaga ezviyo mangwana
iv) A-no-chi-a -mu-tumir- hembe kaviri pagore
v) U-sa-e -kumbir- fodya sebenzi
vi) Dzi-no-a -gar- pasi pemuti kana muhozi
vii) Va-ka-a -pas-
 va-nga-e -far- zvikuru
viii) Mu-ka-sa-a -end- kubasa nhasi
 ha-mu-i -tambir- mari
Mark allocation 1 mark complete correct set x 10 >>>>>>>>>> (10)
2
1
3b) Kudoma nhengo huru dzinoumba ndevo yechiito imwe neimwe yapi-
wa pa(a)
CHIRATIDZA- MUDZI WECHI- ZADZISANDEVO TSIGISANDEVO

MUITIRWI ITO
i) ______ -sakur- minda yavo yose _________
ii) ______ -famb- rwendo rwuno- _________

rwadza, mwaka
uno
iii) -va- -takurir- masaga ezviyo, _________
mangwana
iv) -mu- -tumir- hembe kaviri, _________
pagore
v) ______ -kumbir- fodya sebenzi
vi) ______ -gar- pasi pemuti _________

kana muhozi
vii) ______ -pas- __________ _________
 ______ -far- zvikuru _________
viii) ______ -end- kubasa, nhasi _________
 ______ -tambir- mari _________
Mark allocation 1 mark full correct set x 10 >>>>>>>>> (10) [20]

NB Pane zadzisandevo mbiri kana kudarika pakudoma nhengo huru NO
COMMA NO MARK
4 a) Kunyurura ndevo dzezviitogama dzakapatsanurwa mudzi wechiito-
gama nezadzisandevo
4 b) Kudoma mhando yezadzisandevo imwe neimwe yapiwa pa(a)
a) MUDZI WECHI- ZADZISANDEVO b) MHANDO YEZA-

TOGAMA DZISANDEVO
i) -nzi supfu nemukadzi wake Ndevo/ ndevobonga ye-
nyaudzosingwi
ii) -ri kutora kosi yeyi kuNa- Ndevobonga yekuita
mibia?
iii) -nge ndiyo yakundwa pa- Ndevo yechindori/ nde-
mutambo uye vobonga yechizita
2
2
iv) -ti ngavamumirire pagomo Ndevobonga yekurudzi-

reChidzura masikati ro
v) -dzamar-/ mukohwe zvirimwa Ndevobonga yeshuviro/
dzamar- zvenyu yechishuwo
vi) -fan- -o-sungira mbudzi Ndevobonga yekuita
ndisati ndauya yakadimburirwa
 -ti ndauya Ndevobonga yezvanga
zvichiitika
vii) -pot- muchimedza Ndevobonga yezvinenge
zvichiitika
 -nge matsengera vana Ndevobonga yekuudza
viii) -nge musikana akamedza Ndevobonga yedudzira-

mabhii zvikuru muiti/ yechiitopauro
Mark allocation a) 1 mark correct complete set x 10 >>>>>>>> (10) b) 1

mark correct mhando x 10 >>>>>>>>>> (10) [20]
NB Kana mudzi wechiitogama usina kupatsanurwa nezadzisandevo, 0
mk, asi kana zvakapatsanurwa chero pasina misoro (headings) award
marks if the answers are correct
5 Rondorodzo yenhurikidzwa yezvizita nemienzaniso inokodzera
Danho 1 Chizita (1 mk)
Maumbirwo: i) Chivakashure + Dzitsi skt (1 mk)
mu- -nhu ( ½ mk, nezvimwe zvizita zvese)
ii) Chitsigisi + chiratidzamupanda +/- /-o/ (1 mk)

skt i- -ni (chisazitasingwi)
a- -v- -o (chiratidzi chekure) ½ mk
Danho 2 Ndevo yezvizita (1 mk)

Maumbirwo: Chizitasimboti +/- chi(zvi)dudzirazita chine wirirano nechizita-
simboti skt mukadzi mukuru (1 mk)
chigayo _________ (1 mk) NB give 2 exapmles
OR +/- chidudzirazita + chizitasimboti +/- chi(zvi)dudzirazita chine wirirano

nechizitasimboti (examples remain as above)
Danho 3 Ndevo yazvizita ine chiwedzerwa (1 mk)

Maumbirwo: Chiwedzerwa + Ndevo yezvizita (1 mk)
skt ndi- -mambo uye
we- -chikoro chavo
ne- -badza rake
nya- -kurwa NB – Give all 4 examples ½ mk each
2
3
Danho 4 Ndevobonga yezvizita (1 mk)

Maumbirwo: +/- muiti + chiitwa (1 mk) skt
Mugoni wepwere – ndeasinayo
_______ Hoyu muriwo wako NB – Give 2 examples 1 mk
each
Danho 5 Chirevo chezvizita (1 mk)

Maumbirwo: Ndevobongasimboti yechizita +/-ndevobongatsigiri (1 mk) skt
Vaviri vaviri wechitatu muzvinaguhwa
Ndiye mukuru wavo ______ NB – Give 2 egs 1
mk each
Mark allocation 1 mark kudoma danho, 1 mark maumbirwo, 2 marks

mienzaniso >>>>>>>> 4 x 5 matanho >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> [20]
6 a) Fanano yezvisazitasingwi nezviratidzi pamaumbirwo nepamasha-

ndisirwo azvo
i) Zviratidzi zvekure nezvisazitasingwi zveratidzamipanda (zvisiri zve-
vanhu) zvinoumbwa seizvi:
Chitsigisi + chiratidzamupanda + -o skt
i- + -ch- + -o > icho (chisazitasingwi)
u- + -y- + -o > uyo (chiratidzi)
ii) Zvisazitasingwi zvevanhu nezviratidzi zvepedyo zvinokwanisa ku-

dzokororwa kuitira simbiso skt, ini + ini > inini
ichi + ichi > ichichi/ chichi
iii) Zviratidzi zvepedyo nezvisazitasingwi zvemunhu wekutanga newe-
chipiri zvinokwanisa kushandiswa sezvinamatidzwa skt,
mwanayu (chiratidzi); shewe (chisazitasingwi)
Mark allocation Any 2 points x 4 >>>> (8) NB 2 marks maumbirwo, 1

mark each muenzaniso
6 b) Siyano yezvisazitasingwi nezviratidzi pamaumbirwo nepamashandi-

sirwo
i) Zvisazitasingwi mazwi anomirira zita skt iye chisazitasingwi chino-

mirira zita mukomana asi zviratidzi zvidudzirazita zvinonongedza
pane chinhu/ munhu kureva kuti zvinotsanangura zvakawanda pa
musoro pezita/ chisazitasingwi skt Iye/ mukomana uyu. Chiratidzi
uyu hachikwanisi kutsiva chisazitasingwi iye kana zita mukomana.
ii) Zvisazitasingwi zvedungamunhu zvinoumbwa seizvi;

Chitsigisi + chiratidzamunhu skt
2
4
i- + -ni > ini, asi zviratidzi zvepedyo zvinoumbwa seizvi:

Chitsigisi + chiratidzamupanda skt
a- + -va > ava
iii) Zvisazitasingwi zvine chitsigisi chimwe chete /i-/ asi zviratidzi zvi-
ne zvitsigisi zvitatu /a-, i-, u-/
iv) Chisazitasingwi chikadzokororwa chinorasikirwa nechimwe chitsi-

gisi chimwe chete skt, ini + ini > inini asi chiratidzi chikadzokoro-
rwa chinorasikirwa nezvitsigisi zvese zviri zviviri skt iri + iri > riri
v) Chitsigisi chezvisazitasingwi chakadengezera hwidzazwi skt, i-vo,

(/i-/ anodanwa nezwi rakakwira), asi zvitsigisi zvezviratidzi
zvinodanwa nezwi rakaderera skt u-yu (/u-/ anodanwa nezwi ra-
kaderera)
vi) Zvisazitasingwi zvinoshanda sezvizitasimboti mundevo dzezvizita

skt iye mutsvuku asi zviratidzi zvidudzirazita zvine wirirano nezvi-
zitasimboti mundevo dzezvizita skt munhu uyu/ uyo
Mark allocation any 3 points x 4 >>>>>>> (12) [20]
2009 – MIBVUNZO
i) Nezuro takakundwa mumutambo wakatambirwa kuMbizo.

ii) Vakuru vedu vaipfeka nhembe mumakore akauya Maputukezi mu-
no.
iii) Usandione kuonda kudai, ndinodya mazai mana mazuva ose.
iv) Chembere dzokwedu dzakapiwa zvokupfeka zvizhinji makei.
v) Chinhu chakanaka chaizvo kubatsira vanotambura.
vi) Gore rino hakuna murimi achazadza matura padunhu rino.
vii) Ndichamutsvakira nzvimbo kuzvikoro zvekunze kwenyika.
viii) Chandinomudira ndechekuti anoshanda zvinonwisa mvura.
a) Nyurura zadzisandevo dzose dzemhando yedudzirachiito dziri mu-

zvirevo izvi. (10)
b) Zvino chidoma mhandonyana yeimwe neimwe yezadzisandevo
dzawanyora mu(a). (10) [20]
4. Verenga ndima inotevera iyi ugopindura mibvunzo inoitevera.
Mudzidzisi akati pembe pii, vana vakabva vati bhora pasi tsve ndiye rongo-
ndo kugedhi kwairwiwa. Vakasvika Joe achinzi nembama watsu naJames,
2
5
dama ndiye tuku tuku kuzvimba. Achirikwenya akanzi tuche kumusana ka-
tatu neshamhu yemugwavha ndiye pasi pu sesaga radonha pabhazi. Akazoti
pepu semwana ane buka, cheu, kabhegi kake nonge ndokuenda.
a) Nyurura ugonyora ndevo dzenyaudzosingwi dzose dziri mundima

iyi. (10)
b) Zvino, chinyora uchipatsanura nekudoma nhengo huru dzinou-
mba ndevo dzawanyora mu(a). (10) [20]
i) Kufamba usiku kwake kuneyi nesu?

ii) Iwe mukomana, uya kuno!
iii) Unofunga kuti kuswera ndakarara vamwe vachisevenza mari kuda
kwangu?
iv) Pachikoro pano hatidi vana vanogarira maoko.
v) Cherai gomba rakadzika tirasire marara echibage.
vi) Ndakawana bhazi raenda ndikaswera pamusika.
a) Nyora mhando yendevobonga imwe neimwe yakatarwa. (6)

b) Doma basa rendevobonga imwe neimwe muchirevo chayakashandi
swa. (6)
c) Tsanangura uchitsigira nemienzaniso mashandisirwo endevobo-
nga dzedudziramuiti. (8) [20]
6. “Mazitaumbiridzwa zviumbwa zvinobatanidza nhurikidzwa dzose dzinoti

yezvizita, yezviito neyenyaudzosingwi.” Tsigira. [20]
2009 – MHINDURO
3 Kunyurura zadzisandevo dzedudzirachiito nekudoma mhandonyana
a) Zadzisandevo dzedudzirachiito b) Mhandonyana yezadzisandevo

yedudzirachiito
i) Nezuro nguva
 kuMbizo nzvimbo
ii) mumakore akauya Mapu- nguva

tukezi muno
iii) mazuva ose nguva/ udzamu
iv) makei nguva
v) chaizvo udzamu
2
6
vi) Gore rino nguva
 padunhu rino nzvimbo
vii) kuzvikoro zvekunze kwe- nzvimbo

nyika
viii) zvinonwisa mvura maitiro
Mark allocation best 10 zadzisandevo x 1 mark >>>>>>>>>>>> (10)

Best paired 10 mhando dzezadzisandevo x 1 mark >>>>>>>>> (10) [20]
4a) Kunyurura ndevo dzenyaudzosingwi kubva muzvirevo.
pembe pii
bhora pasi tsve
rongondo kugedhi kwairwiwa
nembama watsu naJames
tuku tuku kuzvimba
tuche kumusana katatu neshamhu yemugwavha
pasi pu sesaga radonha pabhazi
pepu semwana ane buka
cheu
kabhegi kake nonge
4b) Kudoma nhengo dzinoumba ndevo imwe neimwe iri mu(a).
Nyaudzosingwi Zadzisandevo Tsigisandevo

pii pembe ________
tsve bhora, pasi ________
rongondo kugedhi kwairwiwa ________
watsu _________ nembama, naJames
tuku tuku kuzvimba ________
tuche kumusana, katatu neshamhu yemugwavha
pu pasi sesaga radonha pabhazi
pepu _________ semwana ane buka
cheu _________ _________
nonge kabhegi kake _________
Mark allocation
a) 10 ndevo dzenyaudzosingwi x 1 mark >>>>>>>>>>>>> (10)
b) Patsanuro nekudoma nhengo dzendevo 10 x 1 mark >>>(10) [20]
Cherechedzo – Ndevo dzenyaudzosingwi ngadzinyururwe sekubuda kwadzo
mundima yacho zvisinei nekuti nhengo dzacho hadzina kurongeka sezviri
2
7
pamaumbirwo, asi pakudoma nhengo panenge potevedzwa urongwa huri

mumaumbirwo adzo. Kana zadzisandevo kana tsigisandevo dzikava mbiri
kana kudarika shandisa macomma – no comma, no mark.
5. Kudoma ndevobonga dzezviito dzakatarwa nekupa basa radzo muzvi-

revo zvadziri.
a) Mhando yendevobonga b) Basa rendevobonga muchi-

yechiito yakatarwa revo chairi
i) yekuita muiti
ii) yekutuma ndevobongasimboti
iii) yezvinenge/ zvakanga zvi- ndevobongatsigiri

chiitika
iv) yedudziramuiti/ yechiito- muitirwi/ ndevobongatsigiri
pauro
v) yechishuwo/ yeshuviro ndevobongatsigiri
vi) yezvakatevera/ yenheve- ndevobongatsigiri

dzano
c) Mashandisirwo endevobonga Mienzaniso

dzedudziramuiti
1 semuiti mundevobonga dzezvizita Vakarwa hondo ndivava
2 semuiti mundevobonga dzezviito Vakarohwa nezuro vaye vakazvi-

mba kumeso
3 semuiti mundevobonga dzenyau- Mwana akagona simudzwei neva-
dzosingwi bereki vake
4 sezadzisandevo mundevo dzezvii- -sung- vakaba mari
to
5 sezadzisandevo mundevo dzenya- Piku huni yakaraswa
udzosingwi
6 sezadzisandevo dzemudzi wechii- -nge vanhu vakanaka
togama /-nge/
7 sedzitsindevo (dzitsi) mundevo -batsirw- nevarume vakauya ne-
dzezviito dzine chiwedzerwa mota
Mark allocation
a) Kudoma mhando dzendevobonga dzezviito 6 x 1 mark >>>> (6)
b) Kupa basa rendevobonga dzezviito idzi muzvirevo zvadziri 6 x 1
mark >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (6)
2
8
c) Kupa mashandisirwo 4 endevobonga dzedudziramuiti x 1 mark

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>(4) ; kupa muenzaniso
wemashandisirwo apiwa mamwe chete x 1 mark >>>> (4) [20]
6. Kutaridza kuti mazitaumbiridzwa anosanganisira nhurikidzwa dzose

dziri nhatu.
a) Mazitaumbiridzwa ane nhengo dzinobva munhirikidzwa yezvizita.
i) Ane zvivakashure zvinopfuura chimwe chete (not zviviri) skt

mumusha, pakachikoro etc.
ii) Ane madzitsi maviri skt munhukadzi, mwanakomana etc.
iii) Ane ndevo yezvizita sedzitsi skt Sadzaguru, Pfupajena etc.
iv) Ane ndevobonga yezvizita sedzitsi skt Kupfumaishungu, Pabviwai-
pfumvu etc.
v) Ane mazita maviri skt bhizautare, runharembozha etc.
b) Mazitaumbiridzwa ane nhengo dzinobva munhurikidzwa yezviito.
i) Ane mudzi wechiito (kana nenzvovera) skt mutyairi, chigaro etc.

ii) Ane ndevo yechiito ine chi(zvi)wedzerwa skt murambatsvina,
chinzvengamutsvairo etc.
iii) Ane ndevobonga yechiito sedzitsi/ mukati skt Tanganeropa (nde-
vobonga yekutuma)
iv) Ane chirevo chechiito skt masimukatienzane, Bvunzawabaya
c) Mazitaumbiridzwa ane nhengo dzinobva munhurikidzwa yenyau-

dzosingwi.
i) Ane nyaudzosingwi imwe chete skt kechemu, tunduma

ii) Ane nyaudzosingwi yakadzokororwa skt nhapitapi (N-tapi-tapi),
mhindupindu (N-pindu-pindu).
Mark allocation
a) 4 points x 2 marks >>>>>>>> (8)
b) 4 points x 2 marks >>>>>>>> (8)
c) 2 points x 2 marks >>>>>>>> (4) [20]
2010 – MIBVUNZO
3. Dimbura-dimbura mazitaumbiridzwa anotevera uchiratidza zvivakamazwi
zvose zvinoaumba. Doma mupanda wezitaumbiridzwa rimwe nerimwe uye
zita rechivakazwi chimwe nechimwe.
2
9
i) dindindiruswa
ii) chitsokandibereke
iii) gasekase
iv) jemanowadya
v) nhimburamafeso
vi) masimukatienzane
vii) Dyirakumunda
viii) vhenekeratsvimborume
ix) ruvhunambwa
x) nyoroverakutana [20]
4. Uchitsigira nemienzaniso, tsanangura mashandisirwo ezviranduri

zveChiShona zvakasiyana-siyana. [20]
5. Ongorora zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mumashure ma-

zvo:
i) Handishamwaridzani nevanhu vakuru.

ii) Chenai adonha mumuti uyo.
iii) Waparamura mago mwana iwe!
iv) Nyaya iya yanzvenzvera mukuru wechikoro.
v) Agudubudza hari dzambuya dzose.
vi) Baba vake vakaremara gumbo rerudyi.
vii) Muzukuru akwidibira hari nechivharo chepoto.
viii) Chibage chiya chatsvukuruka nezuva.
ix) Bango racho rakakobvuka zvishoma.
x) Kunze kuya kwasunama, mwana waamai.
a) Nyora midzi yezviito chete iri muzvirevo izvi. (10)

b) Midzi yezviito yawanyora mu(a) yakabva kune zvimwe zvipenga
zvemutauro weChiShona. Ipa tsananguro yamaumbirwo emumwe
nemumwe wemidzi iyi inobuditsa kwakabva mudzi wacho uye chi-
noita kuti uzove mudzi wechiito. (10) [20]
6. “Ndevo dzezvizita zviumbwa zvinowanikwa mumatanho akasiyana-siyana

munhurikidzwa dzose dzinoti yezvizita, yezviito neyenyaudzosingwi.” Tsana-
ngura uchipa mienzaniso, pose panowanikwa ndevo idzi munhurikidzwa
dzose dziri nhatu. [20]
2010 MHINDURO
3 Kudimbura-dimbura mazitaumbiridzwa kuratidza nekudoma zvivaka-
zwi zvose zvinoaumba pamwe nekuratidza mupanda wezitaumbiridzwa
rimwe nerimwe
3
0
ZITAUMBIRIDZWA MUPANDA ZVIVAKAZWI NEMAZITA

AZVO
i) dindindiruswa 5 (ri-) chivakashure
-tindindi- dzitsi
-ru- chivakashure
-swa dzitsi
ii) chitsokandibereke 7 chi- chivakashure
-N-/-θ- chivakashure
-tsoka- dzitsi
-ndi- chiratidzamuiti
-berek- mudzi wechiito
-e nzvovera yekupedzisira
iii) gasekase 5 (ri-) chivakashure
-kase- nyaudzosingwi
-kase- nyaudzosingwi
iv) jemanowadya 5 (ri-) chivakashure
-chem- mudzi wechiito
-a- nzvovera yekupedzisira
-no- chiwedzerwa chedu-
dzirachiito
-w- chiratidzamuiti
-a- chiratidzanguva
-dy- mudzi wechiito
-a nzvovera yekupedzisira
OR -nowadya dzitsi
redudzirachiito
v) nhimburamafeso 9/10 N- chivakashure
-dimbu- nyaudzosingwi
-r- chiumbachiito
-ma- chivakashure
-feso dzitsi
vi) masimukatienzane 6 ma- chivakashure
-simu- nyaudzosingwi
-k- chiumbachiito
-ti- chiratidzamuiti
-enzan- mudzi wechiito
-e nzvovera yekupedzisira
vii) Dyirakumunda 1a θ- chivakashure
-dy- mudzi wechiito
-ir- rebeso yechiito
-ku- chivakashure
-mu- chivakashure
-nda dzitsi
viii) vhenekeratsvimborume 9/10 N-/θ- chivakashure
-vhenek- mudzi wechiito
3
1
-er- rebeso yechiito

-θ- chivakashure
-tsvimbo- dzitsi
-rume dzitsi
ix) ruvhunambwa 11 ru- chivakashure
-vhun- mudzi wechiito
-mbwa dzitsi
x) nyoroverakutana 9/10 N- chivakashure
-nyoro- dzitsi rechipauro
-v- chiumbachiito
-er- rebeso yechiito
-ku- chivakashure
-tan- mudzi wechiito
Mark allocation ½ mark mupanda, 1 ½ marks kudambura-dambura ne-

kudoma zvivakazwi x 10 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> [20]
4 Mashandisirwo ezviranduri zvose zveChiShona nekupa mienzaniso

pane chimwe nechimwe
CHIRANDURI MASHANDISIRWO MUENZANISO
i) /Ha-/ a) nezviito zvine donzvo a) Handidi kudya sadza

rekuudza
b) nezviito zvine donzvo b) Handingarari ndoga
rekwaniso
ii) /-si-/ -zi-/ a) nemudzi wechiitogama /-ri/ a) Handisiri/ Handiziri
chete muenzi ini
iii) /-sa-/-za-/ a) nemadonzvo ese zvawo a) Anoti ndisaende (re-
chishuwo)
b) Kusavimbika kwake
kwakaipa (rekuita)
c) Handisati/ Handizati
ndaguta doro (rekuudza)
etc
iv) /-singa-/ a) nezviito zvine donzvo a) Ndakasvika vasinga-
rezvakanga zvichiitika ndioni
b) nezviito zvinotevera mudzi b) Ndanga ndisingadi
wechiitogama /-nga/ kuenda
3
2
v) /-ba/ a) sechinamatidzwa kwekupe- a) Handidiba kuenda

dzisira kwechiito nevaManyika
b) sechinamatidzwa kwekupe-
dzisira kwechiito nevaBuja b) Ndajaba sadza
vi) /-sisa-/ a) mudonzvo rezvanga a) Ndasvika asisadyi
zvichiitika
b) zvakatevedzana nechiitoga- b) Vakanga vasisarwari
ma /-nga/
Mark allocation ½ mark mashandisirwo echiranduri, 1 mark muenzani-

so wemashandisirwo ega ega >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> [20]
5 Kunyurura midzi yezviito iri muzvirevo pamwe nokuratidza maumbi-

rwo emidzi iyi kuratidza kwakabva mudzi wacho nechinozoita kuti uve
mudzi
MUDZI WECHIITO CHIPENGA ZITA CHIUMBACHIITO
i) -shamwaridzan- -shamwari- zita -dz-

-an- rebeso yechii-
to
ii) -donh- -do- nyaudzosi- -nh-
ngwi
iii) -paramur- -paramu- nyaudzosi- -r-
ngwi
iv) -nzvenzver- -nzvenzve- nyaudzosi- -r-
ngwi
v) -gudubudz- -gudubu- nyaudzosi- -dz-
ngwi
vi) -remar- -rema- zita -r-
vii) -kwidibir- -kwidiba- nyaudzosi- -ir-

ngwi
viii) -tsvukuruk- -tsvukuru- nyaudzosi- -k-
ngwi
ix) -kobvuk- -kobvu- dzitsi -k-
rechipauro
x) -sunam- -suna- nyaudzosi- -m-
ngwi
Mark allocation 1 mark mudzi wechiito x 10 >>>>>>>>> (10)

1 mark patsanuro nekudoma x 10 correct sets >>>>>>>>(10) [20]
6 Kushanda kwendevo dzezvizita mune dzimwe nhurikidzwa dzese
3
3
ZITA MASHANDISIRWO MUENZANISO

RENHURIKIDZWA ENDEVO DZEZVIZITA WEMASHANDISIRWO
1. YEZVIZITA a) semadzitsindevo a) ndisahwira wangu;
mundevo dzezvizita dzi- nevana vangu;
ne zviwedzerwa chababa vake;
sadunhu
b) semuiti
mundevobonga dzezvi- b) Baba ava ndevangu
zita
c) semadzitsi mumazi-
taumbiridzwa c) Pfumojena, Sadzade-
te (ie θ-pfumojena; θ-
sadzadete)
2. YEZVIITO a) sezadzisandevo mu- a) -gon- bhora

ndevo dzezviito
b) semuiti mundevobo- b) Vana vose vauya

nga dzezviito
c) sezadzisandevo c) –ne vana vashanu

mundevo dzezviitogama (ie Vane vana vashanu)
3. YENYAUDZOSINGWI a) sezadzisandevo mu- a) Ware ware pasi po-
ndevo dzenyaudzosi- muti
ngwi
b) semuiti mundevobo- b) Mukomana uya toro

nga dzenyaudzosingwi musango
Mark allocation 2 marks mashandisirwo x 8 >>>>>>>> (16); ½ mark mu-

enzaniso x 8 >>>>>>>>>>>>> (4) [20]
2011 – MIBVUNZO
3. Nyatsoongorora zvirevo izvi wozopindura mibvunzo inozvitevera.
i) Vanhu vatema vanochengetana nehama dzavo.

ii) Anditengera hembe tsaru, nhatu.
iii) Tendai akaroora mukadzi mukobvu, mushava.
iv) Musi muvi ndomumwe.
v) Kana woda kuroorwa, tsvaka murume mutano.
vi) Ndapiwa nzungu nyoro dzoga.
vii) Ndiani akandira mwana gonye benyu iri?
viii) Madzitezvara ako aya anoda mombe ngani muzukuru?
3
4
a) Nyurura zvipauro zviri muzvirevo izvi ugozvinyora uchidoma

mhando yechipauro chimwe nechimwe. (10)
b) Ndeapi mamwe mazwi asiri zvipauro chaizvo anogona kushandi-
swa sezvipauro? Tsigira nemienzaniso yezvirevo zvinoratidza ma-
zwi iwayo achishanda sezvipauro. (10) [20]
4. Ongorora ndevobonga dzinotevera wozopindura mibvunzo iri mumashure

madzo.
i) Iye zvino takamirira vakomana venyika yeZambia.

ii) Ngavazive zvemusha wavo!
iii) Sungunurai vasungwa vese.
iv) Usachemedzwe netukomana utwu.
v) Handichaendizve kumba kwavo.
vi) Tinosivaonera pamusika weMbare.
vii) Pachiri pamwe!
viii) Zvingasatinakira?
a) Nyurura zviitwa chete kubva mundevobonga idzi ugozvinyora

uchipatsanura zviwedzerwa kubva kundevo yechiito. (8)
b) Zvino, chinyora nekudoma chiwedzerwa chega chega chawawana
munhamba (a). (12) [20]
5. Nyatsoongorora zvirevo izvi usati wapindura mibvunzo inozvitevera.
i) Tine musangano pano mangwana.

ii) Afanokuhwidza moto mbuya vasati vamuka.
iii) Usachimbidzomedza zvihwitsi izvo.
iv) Sekai aimba dzimara ashoshoma izwi.
v) Asvika kunze kuchakati tsva.
vi) Rinenge ndiro benzi riya.
vii) Vari kutora kosi youkoti kuMasvingo.
viii) Vanzi ngavagerwe misoro vose.
ix) Mukadzi uyu angangondinetsa.
a) Nyora ndevo dzezviitogama dzose dziri muzvirevo izvi. Ita izvi

uchipatsanura midzi yechiitogama kubva kuzadzisandevo. (10)
b) Nyora nekudoma mhando yezadzisandevo imwe neimwe yawawa-
na munhamba (a) (10) [20]
6. Uchitsigira nemienzaniso inokodzera, rondorodza nhurikidzwa ye-

nyaudzosingwi. [20]
2011 – MHINDURO
3
5
3a) Kunyurura zvipauro nekudoma mhando dzazvo.
CHIPAURO MHANDO YECHIPAURO
i) vatema ruvara
ii) tsaru mamiriro echinhu
 nhatu uwandu/ nhamba
iii) mukobvu mhumu
 mushava ruvara
iv) muvi mamiriro echinhu
v) mutano mamiriro echinhu
vi) nyoro mamiriro echinhu
vii) benyu mamiriro echinhu
viii) ngani uwandu/ nhamba
½ mark chipauro >> (5); ½ mark mhando >> (5) (10)
3b) Kupa mamwe mazwi anoshanda sezvipauro nemienzaniso yezvirevo

zvine mazwi iwayo achishanda sezvipauro.
1. Mazita anoshanda sezvipauro skt, Mukadzi muroyi abatwa kumaku-

va
2. Zviitopauro zvinoshanda sezvipauro skt, Atenga hembe yakanaka.
3. Nyaudzosingwi dzinoshanda sezvipauro skt, Hembe yake yakati weke
kuchena.
4. Zvirevamwene zvinoshanda sezvipauro skt, Varima chibage chekenya.
5. Hweretwa dzinoshanda sezvipauro skt, Hembe yake yaita bhurauni
netsvina.
1 mark izwi; 1 mark chirevo chacho >>>>>>>>>>> (10) [20]

NB Vana ngavanyore zvirevo, no sentence no mark.
4a) Kunyurura zviitwa zvendevobonga dzezviito zvakapatsanurwa zvi-

wedzerwa nendevo dzezviito.
ZVIWEDZERWA NDEVO YECHIITO

3
6
i) ta-ka-a -mirir- vakomana venyika yeZambia
ii) Nga-va-e -ziv- zvemusha wavo!
iii) -a-i Sungunur- vasungwa vose
iv) U-sa-e -chemedzw- netukomana utwu
v) Ha-ndi-cha-i -end-zve kumba kwavo
vi) Ti-no-si-a -va-oner- pamusika weMbare
vii) Pa-chi- -ri pamwe
viii) Zvi-nga-sa-a -ti-nakir-
½ mark zviwedzerwa (full set); ½ mark ndevo yechiito >>>>>> (8)
4b) Kunyorazve zviwedzerwa izvi nekudoma mazita azvo.
ZVIWEDZERWA MAZITA EZVIWEDZERWA
i) Ta-ka-a Chiratidzamuiti, chivakazwi chemamiriro, nzvove-

ra yekupedzisira/ varamwana rekupedzisira
ii) Nga-va-e Chivakazwi chekurudziro, chiratidzamuiti, nzvove-
ra yekupedzisira
iii) –a-i Nzvovera yekupedzisira, chivakazwi (nzvovera)
cherukudzo/ cheuzhinji
iv) U-sa-e Chiratidzamuiti, chiranduri, nzvovera yekupedzi-
sira
v) Ha-ndi-cha- Chiranduri, chiratidzamuiti, chiratidzanguva,
e nzvovera yekupedzisira
vi) Ti-no-si-a Chiratidzamuiti, chiratidzanguva, chivakazwi che-
zvinogaroitika, nzvovera yekupedzisira
vii) Pa-chi- Chiratidzamuiti, chivakazwi chezvichiri kuitika/
kuenderera mberi
viii) Zvi-nga-sa-a Chiratidzamuiti, chivakazwi chekwaniso, chirandu
ri, nzvovera yekupedzisira
1 ½ marks full set mazita ezviwedzerwa >>>>>> (12) [20]
5a) Kunyora ndevo dzezviitogama dzakapatsanurwa midzi yezviitogama

nezadzisandevo.
3
7
MUDZI WECHIITOGAMA ZADZISANDEVO
i) -ne musangano pano mangwana
ii) -fan- -o-kuhwidza moto
 -ti vamuka
iii) -chimbidz- -o-medza zvihwitsi
iv) dzimar- ashoshoma izwi
v) -ti tsva
vi) -nge ndiro benzi riya
vii) -ri kutora kosi youkoti kuMasvingo
viii) -nzi ngavagerwe misoro vose
ix) -ng- -o-ndinetsa
½ mark mudzi wechiitogama, ½ mark zadzisandevo >>>>> (10)
5b) Kunyorazve zadzisandevo idzi nekudzidoma.
ZADZISANDEVO MHANDO YEZADZISANDEVO
i) musangano, pano ndevo dzezvizita

mangwana
ii) -o-kuhwidza moto ndevobonga yekuita yakadimburi-
rwa
 vamuka ndevobonga yezvakanga zvichiitika
iii) -o-medza zvihwitsi izvo ndevobonga yekuita yakadimburi-

rwa
iv) ashoshoma izwi ndevobonga yezvakatevera/ yenhe-
vedzano
v) tsva ndevo/ ndevobonga yenyaudzosi-
ngwi
vi) ndiro benzi riya ndevo yechindori/ ndevobonga ye-
zvizita
vii) kutora kosi youkoti kuMa- ndevobonga yekuita
svingo
viii) ngavagerwe misoro vose ndevobonga yekurudziro
3
8
ix) -nga-o-ndinetsa ndevobonga yekwaniso
1 mark mhando yezadzisandevo >>>>>> (10) [20]

NB Vana ngavadzokorore kunyora zadzisandevo dzacho as per instructi-
on.
6 Kurondorodza nhurikidzwa yenyaudzosingwi zvine mienzaniso.
Danho rekutanga – Nyaudzosingwi (1)

Maumbirwo – nenyaudzirwa imwe chete kana dzakawanda (2)
Sekuti, ga; ware (2) (5)
NB mienzaniso miviri. Ipa tsananguro yadzo kana maumbirwo adzo.
Danho repiri – Ndevo yenyaudzosingwi (1)

Maumbirwo – Nyaudzosingwi +/- Zadzisandevo +/- Tsigisandevo (2) skt
NYAUDZOSINGWI ZADZISANDEVO TSIGISANDEVO
ware ________ ________
ware musango ________
ware ________ sebenzi
ware musango sebenzi
NB mienzaniso mina ie inogutsa maumbirwo (2) (5)
Danho retatu – Ndevobonga yenyaudzosingwi (1)

Maumbirwo +/- Muiti + Chiitwa (2)
Sekuti,
MUITI CHIITWA
Murume wake ware musango sebenzi
______________ ware musango sebenzi
NB mienzaniso miviri (2) (5)

Danho rechina – Chirevo chenyaudzosingwi (1)
Maumbirwo –
Ndevobongasimboti +/- ndevobongatsigiri ye(dze) nyaudzosingwi
3
9
yenyaudzosingwi (2) sekuti,
Ndevobongasimboti Ndevobongatsigiri ye(dze)nyau-

yenyaudzosingwi dzosingwi
Murume wake ware musango sebe- gwe pasi, mhere kwetsu
nzi
Murume wake ware musango sebe- _________
nzi
NB mienzaniso miviri (2) (5) [20]
2012 – MIBVUNZO
i) Mukomana uno anoba.

ii) Mwana wangu inzenza.
iii) Dzimwe nyaya dzinosetsa.
iv) Zvitoro zvose zvinogara zvakazara nenhumbi.
v) Vakadzi vapfupi vakagashira chikomba.
vi) Vanhu vanodya makurwe mirai apo.
vii) Imbwa hono yakarumwa nenyoka.
viii) Muti uyo michero yawo inonaka.
a) Nyora ndevo dzezvizita dzisina zviwedzerwa dzose dziri

muzvirevo izvi, uchiratidza nekudoma nhengo huru dzakadziu-
mba. (12)
b) Uchitsigira nemienzaniso inobva muzvirevo izvi nemimwe yakowo
tsanangura mashandisirwo endevo dzezvizita muzvimwe zviu-
mbwa. (8) [20]
i) Mukomana uyu haachisiri pwere.

ii) Usandigarise pano iwe usingadzoki.
iii) Havanei nekudya sadza risina usavi.
iv) Akarara akafuga jira rimwe haabvunzwiba.
v) Haazivi munhu akamurova.
vi) Vakafara paakanzi haasiri iye akaba.
vii) MuBudya akati, “Ndinodaba kurega kumubatsira.”
viii) Mukufamba kwake aisaona minzwa yaive munzira nekuda kweri-
ma.
4
0
a) Nyora zviranduri zvose zviri muzvirevo zvawapiwa pamusoro. (8)

b) Tsanangura mashandisirwo echimwe nechimwe chezviranduri izvi
uchitsigira nemienzaniso inobva pamusoro. (12) [20]
5. Ongorora zvirevo izvi wozopindura mibvunzo inozvitevera:
i) Paakazvinzwa akati mhere povo.

ii) Vatara mitsetse yakati twasa.
iii) Chigayo chinorira chichiti dhu dhu dhu.
iv) Varima dzamara kunze kwati ngwe-e.
v) Mhembwe yakati mhanye ndiye pfocho musango.
vi) Anzi hetu nemukomana wake ndiye kwakadaro kandwei.
vii) Muvhimi akati tsvimbo wewenu ndiye bho tsuro yaive mugwenzi.
a) Nyurura ndevobonga dzenyaudzosingwi dziri muzvirevo izvi ugo-

dzinyora uchipatsanura muiti kubva kuchiitwa. (10)
b) Ratidza nekudoma nhengo huru dzinoumba chiitwa chimwe ne-
chimwe chawawana mu(a). (10) [20]
6. Uchitsigira nemienzaniso yakakodzera, rondorodza nhurikidzwa yezviito.

[20]
2012 – MHINDURO
3. Kunyurura ndevo dzezvizita dzisina zviwedzerwa dzakapatsanurwa
nekudomwa nhengo dzadzo.
a) Chizitasimboti Chi(zvi)dudzirazita chine wirirano

nechizitasimboti
i) Mukomana uno
ii) Mwana wangu
iii) nyaya dzimwe
iv) Zvitoro zvose
v) Vakadzi vapfupi
 chikomba _______
vi) Vanhu vanodya makurwe
4
1
 Chizitasimboti chisingaone- apo

ki mp 16 (zita/chisazitasingwi
mp 16)
vii) Imbwa _______
 hono _______
viii) Muti uyo
 michero yawo
b) Mashandisirwo endevo dzezvizita muzvimwe zviumbwa uchitsigi-

ra nemienzaniso iri muzvirevo izvi neimwe yakowo.
i) Semadzitsi mundevo dzezvizita dzine chiwedzerwa skt ndivo varefu
(ndi-+-ivo varefu).
ii) Semadzitsi emazitaumbiridzwa skt Sadzadete (θ-+-sadzadete) 1a

iii) Semuiti mundevobonga dzezvizita skt Mwana wangu inzenza OR
semuiti mundevobonga dzezviito skt Zvitoro zvose zvinogara zva-
kazara nenhumbi OR semuiti mundevobonga dzenyaudzosingwi
skt Murume wake nyondo nemuromo pasi.
iv) Sezadzisandevo mundevo dzezviito skt -teng- muriwo wesadza, OR

sezadzisandevo mundevo dzenyaudzosingwi skt ware musango
dema nembwa OR sezadzisandevo mundevo dzezviitogama skt -ri
munhu mukuru, -nge mukadzi musvinu
Mark allocation
a) ½ mark chizitasimboti >>>>>>>(6); ½ mark chi(zvi)dudzirazita
chine wirirano nechizitasimboti >>>>(6) (12)
b) 1 mark mashandisirwo x 4 >>>>>>>>(4); 1 mark muenzaniso x 4
>>>>>>(4) (8) [20]
4a) Kunyurura zviranduri zvese muzvirevo zvakapiwa.
i) ha-, -si-
ii) -sa-, -singa-
iii) Ha-, -si-
iv) ha-, -i-, -ba
v) ha-, -i
vi) ha-, -si-
vii) -ba
viii) -sa-
4
2
4b) Kutsanangura mashandisirwo ezviranduri zviri pamusoro nekupa

mienzaniso iri pamusoro.
Chiranduri Mashandisirwo nemuenzaniso
/ha-/ Nezviito zviri mudonzvo rekuudza

kana rekwaniso (optional) skt Mu-
komana uyu haachisina mari.
/-si-/ Nemudzi wechiitogama /-ri/ skt
Vakafara paakanzi haasiri iye aba.
/-sa-/ Nezviito zvemadonzvo ose kunze
kweredudziramuiti skt Mukufamba
kwake aisaona minzwa yaive munzi-
ra nekuda kwerima.
/-i/ Nezviito zvemadonzvo ose kunze
kwerechishuwo nerekurudziro skt
Akarara akafuga jira rimwe haabvu-
nzwiba.
/-ba/ Mundimi dzeChiManyika neChiBu-
dya muzviito zvine donzvo rekuudza
skt Akarara akafuga jira rimwe haa-
bvunzwiba (Ma), MuBudya akati,
“Ndinodaba kurega kumubatsira.”
(Bu)
/-singa-/ Muzviito zvine donzvo rezvakanga
zvichiitika skt Usandigarise pano
iwe usingadzoki.
Mark allocation
a) Zviranduri 16 x ½ mark >>>>>>>> (8)
b) Mashandisirwo 6, mienzaniso 6 x 2 marks >>>>>>(12) [20]
5a) Kunyurura nekupatsanura ndevobonga dzenyaudzosingwi
MUITI CHIITWA
i) ________ mhere povo
ii) mitsetse twasa
iii) Chigayo dhu dhu dhu
iv) kunze ngwe-e
v) Mhembwe Mhanye
 Mhembwe pfocho musango

4
3
vi) ________ hetu nemukomana wake
 ________ kwakadaro kandwei
vii) Muvhimi tsvimbo wewenu
 Muvhimi bho tsuro yaive mugwenzi
5b) Kudoma nhengo huru dzinoumba chiitwa chega chega chiri pa(a)
i) povo mhere _______
ii) twasa ______ _______
iii) dhu dhu dhu ______ _______
iv) ngwe-e ______ _______
v) mhanye ______ _______
 pfocho musango _______
vi) hetu ______ nemukomana wake
 kandwei kwakadaro _______
vii) wewenu tsvimbo _______
 bho tsuro yaive mugwenzi _______
Mark allocation
a) Muiti 10 x ½ mark >>>>>>(5); Chiitwa 10 x ½ mark >>>>(5) (10)
b) Ndevo yenyaudzosingwi yakapatsanurwa nekudomwa zvakanaka
10 x 1 mark >>>>>>>>>(10) [20]
6. Kurondorodza nhurikidzwa yezviito.
a) Danho 1 Mudzi wechiito – tsananguro ie chipandi chisingashanduki

pamatanho ese ezviito uye ndiwo musimboti wematanho ose. (1)
Kudoma mhando yese iri mitanhatu yemidzi yezviito (1), kana isina
kukwana (½). Ipa mienzaniso yese iri mitanhatu yemidzi yezviito asi
kungopa zvako chero miviri yakasiyana (2) (4)
4
4
b) Danho 2 Ndevo yechiito (1)

Maumbirwo
+/- chiratidza- + mudzi wechiito +/- zadzisandevo +/- tsigisandevo
muitirwi (1)
Mienzaniso – ipa mhando dzacho dzese dziri 8 asi ukangopa chete mbiri
dzakasiyana (2) skt;
-rov-
-mu-rov-
-mu-rov- mwana
-mu-rov- mwana neshamhu
-rov- mwana neshamhu
-rov- neshamhu
-mu-rov- neshamhu
-rov- mwana (4)
c) Danho 3 Ndevo yechiito ine chi(zvi)wedzerwa (1), kureva kuti mwana

anogona kuti: Chiwedzerwa + ndevo yechiito KANA Zviwedzerwa +
ndevo yechiito KANA Chi(zvi) wedzerwa + ndevo yechiito (1)
Mienzaniso: Ipa miviri kubva pamaumbirwo apiwa pamusoro, skt:
i) -a + -shand- nevamwe >Shanda nevamwe. (chiwedzerwa chimwe)
ii) Va-no-a + -shand- nevamwe > Vanoshanda nevamwe (zviwedzerwa
zvitatu) (2) (4)
d) Danho 4 Ndevobonga yechiito/ dzezviito (1)

Maumbirwo: +/- muiti + chiitwa (1)
Mienzaniso: Ipa mienzaniso miviri inogutsa maumbirwo aya skt;
Baba vake + vanodhakwa nedoro (muiti + chiitwa)
Ngavashande nesimba (chiitwa chega) (2) (4)
e) Danho 5 Chirevo chezviito/ zvirevo zvezviito (1)

Maumbirwo: Ndevobongasimboti yechiito + ndevobongatsigiri ye(dze)
chiito (1)
Mienzaniso: Ipa mienzaniso miviri inogutsa maumbirwo aya skt
Murove – ndevobongasimboti yega (yekutuma)
Ngavamhanye kuti vamubate – ndevobongasimboti (yekurudziro) uye
ndevobongatsigiri (yechishuwo) (2) (4)
Cherechedzo: 1 mark kudoma danho, 1 mark kupa maumbirwo, 2 marks
mienzaniso inogutsa maumbirwo awapa, kureva kuti:
Matanho 5 x 1 mark >>>>>>>>>>>> (5)

Maumbirwo 5 x 1 mark >>>>>>>>> (5)
Mienzaniso 5 x 2 marks >>>>>>>>> (10) [20]
4
5
2013 – MIBVUNZO
i) Akuruma nzeve ndewako.

ii) Ndaambuya vake vanoroya.
iii) Idambudziko rehope kurota kwawakarambwa.
iv) Haano mashura andinoitirwa nomwana uyu.
v) Gengezha mukombe hazvienzani nokunwira mudemhe.
vi) Kudya chemuzvere kubata mwana.
vii) Mwana wangu iyeye!
viii) Abaya ndiye anoti chiropa hachiseveswi.
a. Nyurura ndevo dzezvindori dziri muzvirevo izvi ugodzinyora uchi-

patsanura chiwedzerwa kubva kundevo yezvizita. (8)
b. Uchishandisa mienzaniso inobva muzvirevo zvawapiwa nemimwe
yakowo, tsanangura mashandisirwo ezviwedzerwa zvezvindori.(12)
[20]
4. Verenga tsumo dzinotevera wozopindura mibvunzo inotevera.
i) Muzivi wenzira yeparuware ndiye mufambi wayo.

ii) Umhandara idambakamwe chikuru umvana.
iii) Mukuru mukuru hanga haigari pfunde.
iv) Mugoni wepwere ndousinayo.
v) Makudo ndomamwe kubata mhani anorwirana.
vi) Mukadzi weumwe ndaambuya.
vii) Dziva guru idivakamwe ukadzokera unowana ngwena dzasvinura.
viii) Chakakodza bere mapfupa.
ix) Kwadzinorohwa matumbu ndokwadzinomhanyira.
x) Timba kushaya besu hunzi kanyana.
a. Nyora ndevobonga dzezvizita dziri muzvirevo izvi uchipatsanura

muiti kubva kuchiitwa. (10)
b. Ratidza nokudoma nhengo dzinoumba muiti mumwe nomumwe
wawanyora munhamba (a). (10) [20]
5. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mumashure ma-
zvo.
i) Pfungwa dzaatipa dzakati nakei.

ii) Angoti tore juzi rake ndiye tande kuchikoro.
iii) Nzeve dzangu dzikati ngwi-i-i ndoziva kuti ndiri kurehwa.
iv) Musuwo warara wakati haradada usiku hwose.
4
6
v) Takanga tawirirana kuramba mhosva iye ndiye pishinu kwava ku-

fushunura zvose.
vi) Paakawanikwa achiba akaramba angoti tsiki tsiki nokunyara.
vii) Akarwara zvokuti ganda rake rakasara rati zhwe-e kana kuti che-
neru.
viii) Akati kiyinu, gonhi ndiye bheu, jongwe raivemo richibva rati kuku-
rigo-o.
a. Nyora nyaudzosingwi dzose dzinowanikwa muzvirevo izvi. (10)

b. Zvino chinyora zvakare nyaudzosingwi idzi muzvikwata zvemha-
ndo dzadzo ugodoma mhando imwe neimwe. (10) [20]
6. Verenga mitsara inotevera wozopindura mibvunzo inoitevera.
i) Ngatichengetane mudiwa.
ii) Munya uyu unodyika.
iii) Mwana uyu anodisa zvihwitsi nezvipapata.
iv) Usachenjedze vanyamukuta kuzvara uchada.
v) Aroverwa misikanzwa yake.
vi) Munhu akaimbirwa nziyo dzesvondo anonyaradzika.
vii) Dzokorora kuimba uchitambirira.
viii) Kamwana kakarudunura juzu raamai.
ix) Nyika yedu inotengeserana zvicherwa nedzimwe nyika dzemudu-
nhu rino.
x) Akabatikidzwa achiba mazai muzumbu.
a. Nyurura midzi yezviito yakarebeswa ugoinyora uchipatsanura mi-

dzi isina kurebeswa kubva kurebeso dzacho. (10)
b. Nyora nokudoma mhando yerebeso imwe neimwe yawanyora mu-
(a). (10) [20]
2013 – MHINDURO
3a) Kunyurura ndevo dzezvindori dzakapatsanurwa chiwedzerwa nende-
vo yezvizita.
CHIWEDZERWA NDEVO YEZVIZITA
i) nde- (-) wako
ii) Nda- ambuya vake vanoroya
iii) I- dambudziko rehope
4
7
iv) Ha- ano mashura andinoitirwa nomwa-

na uyu
v) /H-/ (Hwidzazwi) mukombe
vi) /H-/ (Hwidzazwi) kubata mwana
vii) /H-/ (Hwidzazwi) Mwana wangu iyeye!
viii) Ndi- iye anoti chiropa hachiseveswi
Mark allocation ½ mark chiwedzerwa ½ mark ndevo yezvizita (8)

NB – pazviwedzerwa no dash, no mark asi pandevo yezvizita dash is
optional (can put it or not).
3b) Mashandisirwo ezviwedzerwa zvezvindori nekupa mienzaniso iri

muzvirevo izvi neimwewo.
/ndi-/ Nemazita emupanda 1a ndisekuru

Nemazita emupanda 2a ndivatete
Nemazita emupanda 2b ndiamai
Nezvisazitasingwi zvese ndini, ndiye etc
/nda-/ Nemazita emupanda 2a ndaVaChimuka
Nemazita emupanda 2b ndaambuya etc
/nde-; ndo-/ Nezvidudzirazita zvese ndewako (chirevamwe-
kunze kwezvipauro ne); ndokwadzinomha-
nyira (chiitopauro);
ndomamwe (chiverengo
etc
/i-/ Nemazita emipanda 5, Idambudziko (5);
9 ne10 imombe (9/10)
Nezvipauro zvemipanda iguru (5)
5, 9 ne10 ichena (9/10) etc
/H-/ (Hwidzazwi) Nemazita emimwe mi- mwana (1); mukombe
panda yose kunze kwe- (3); kubata (15) etc
1a, 2a, 2b, 5, 9 ne10
Nezvipauro zvemimwe mukuru (1, 3); chitema
mipanda yose kunze (7) etc
kwe1a, 2a, 2b, 5, 9
ne10
/Ha-/ Nezviratidzi hava; hecho; hoyu
Nezvisarudzi/ zvinan’a- Haano; hezvino etc
nuri
4
8
Mark allocation – mashandisirwo echiwedzerwa maviri pachiwedzerwa

½ mark each, 6 x 1 >>>>>>>>>>>>>> (6)
Mienzaniso miviri yakasiyana pamashandisirwo nepachiwedzerwa ½
mark each, 6 x 1 >>>>>>>>>>>>>>>> (6) [20]
4a) Kunyora ndevobonga dzezvizita dziri muzvirevo zvakapiwa dzaka-

patsanurwa muiti nechiitwa.
MUITI CHIITWA
i) Muzivi wenzira yeparu- ndiye mufambi wayo

ware
ii) Umhandara idambakamwe
 Chikuru umvana
iii) Mukuru mukuru
iv) Mugoni wepwere ndousinayo/ ndeasinayo
v) Makudo ndomamwe/ndemamwe/ndeamwe
vi) Mukadzi weumwe ndaambuya
vii) Dziva guru idivakamwe
viii) Chakakodza bere mapfupa
ix) Kwadzinorohwa matumbu ndokwadzinomhanyira
x) Timba kushaya besu hunzi kanyana
Mark allocation – maximum best 10 – ½ mark muiti, ½ mark chiitwa

(10)
4b) Kudoma nhengo dzinoumba muiti mumwe nomumwe ari mu(a).
Chizitasimboti Chi(zvi)dudzirazita chine wirirano

nechizitasimboti
i) Muzivi wenzira yaparuware
ii) Umhandara ______
 Chizitasimboti chisingao- chikuru

neki mp 7
4
9
iii) Chizitasimbosimboti chi- mukuru

singaoneki mp 1
iv) Mugoni wepwere
v) Makudo _______
vi) Mukadzi weumwe
vii) Dziva guru
viii) Chizitasimboti chisingao- Chakakodza bere

oneki mp 7
ix) Chizitasimboti chisingao- Kwadzinorohwa matumbu
neki mp 17, 17a
x) Timba _______
 kushaya _______
 besu _______
Mark allocation best 10, ½ mark chizitasimboti, ½ mark chiduzirazita

chine wirirano nechizitasimboti >>>>>>>>>>>>>> (10)
NB – Kana chizitasimboti chisingaoneki, nyora izvozvo wotaridza kuti
ndechemupanda upi, kureva kuti hapatarisirwi kuonekwa dash.
5a) Kunyurura nyaudzosingwi kubva muzvirevo zvakapiwa:
i) nakei
ii) tore, tande
iii) ngwi-i
iv) haradada
v) pishinu
vi) tsiki tsiki
vii) zhwe-e, cheneru
viii) kiyinu, bheu, kukurigo-o
Mark allocation best 10 x 1 mark >>>>>>>>>>>>> (10)
5b) Kunyora nyaudzosingwi zvakare dziri muzvikwata zvakadomwa
CHIKWATA NYAUDZOSINGWI
1. Dzinobva muchiito/ mumu- nakei, tore

dzi wechiito
2. Dzepfumvunuro pishinu, kiyinu
5
0
3. Dzakadzokororwa tsiki tsiki
4. Dzisingadzokororwi/ dzine zhwe-e, bheu, tande

chivakazwi chimwe chete
5. Dzine vara rokupedzisira ra- haradada
kadzokororwa
6. Dzemuririro wechinhu ngwi-i, kukurigo-o
7. Dzinobva muzvipauro cheneru
Mark allocation zvikwata 1 – 6 >>> 1 ½ marks each ie 1 mark zita re-

chikwata, ½ mark nyaudzosingwi dzacho; 1 mark chikwata 7 ie ½ mark
each for zita and nyaudzosingwi >>>>>>>>>>>>> (10) [20]
6a) Midzirebeswa yakapatsanurwa mudzi usina kurebeswa nerebeso.
MUDZI WECHIITO REBESO DZEZVIITO
i) –cheng– -et-an or –etan-
ii) –dy– -ik-
iii) –d– -is-
iv) –chenjer– -dz-/ -y-
v) –rov– -er-w-
vi) –imb– -ir-w-
 –nyarar– -dz-ik-/ -y-ik-
vii) Dzok– -oror-
 –tamb– -irir-
viii) –ruk– -unur-
ix) –teng– -es-er-an-
x) –bat– -ik-idz-w-/ -ik-y-w-
Mark allocation ½ mark mudzi, ½ mark rebeso ie rebeso should be a

full set in case of being more than 1, ie no part marks. Consider best 10
correct pairs. (10)
5
1
6b) Kunyora zvakare rebeso idzi nokudzidoma.
REBESO ZITA REREBESO
i) -et- Yebatano/ yegunzvano
 -an- Yekuitirana (zvakafanana – optional)
ii) -ik- Yekwaniso
iii) -is- Yenyanyiso
iv) -dz-/ -y- Yekonzero/ yesakiso/yehonzero
v) -er- Yekuitira
 -w- Yekuitwa
vi) -ir- Yekuitira
 -w- Yekuitwa
 -dz- Yekonzero/ yesakiso/ yehonzero
 -ik- Yekwaniso/ yegoneko
vii) -oror- Yedzokororo
 -irir- Yemherevedzo
viii) -unur- Yepfumvunuro/ yenhendeshure
ix) -es- Yekonzero/ yesakiso/ yehonzero
 -er- Yekuitira
 -an- Yekuitirana (zvakafanana – optional)
x) -ik- Yekwaniso/ yegoneko/ yekuitika
 -idz-/ -y- Yekonzero/ yesakiso/ yehonzero
 -w- Yekuitwa
Mark allocation ½ mark zita rerebeso x 20 >>>>>>>>> (10) [20]
5
2
2014 – MIBVUNZO
i) Wangu mukadzi ishasha pakubika.

ii) Vakanaka ndivo vasingararami.
iii) Kugona mbavha huirongera.
iv) Murume, murume kubayiwa anodzorera.
v) Nevana vadiki avo itsimbe.
vi) Nyakuparamhosva ndiye mutsigwa nebonza.
vii) Vaviri, vaviri wetatu muzvinaguhwa.
viii) Nhumbu mukadzi mukuru, hairevi chayadya.
ix) Chisi chako masimba mashoma.
a) Nyora uchinyurura vaiti vose kubva mundevobonga dzezvizita

dziri muzvirevo zviri pamusoro. (10)
b) Zvino chidoma mhando yemumwe nemumwe muiti wawanyora
mu(a). (10) [20]
4. Verenga mazwi anotevera wozopindura mibvunzo inotevera.
i) ngiriri xi) pfimbi

ii) bofu xii) shoma
iii) nzve xiii) simu
iv) rema xiv) pfupi
v) tsaru xv) gu-u
vi) gogogo xvi) tsveta
vii) chena xvii) pfumbu
viii) shamwari xviii) tepfenyu
ix) svi xix) rabu
x) jiti xx) nyoro
a) Umba mudzi wechiito kubva pane rimwe nerimwe remazwi ari pa-
musoro. (10)
b) Chipatsanura midzi yezviito yawaumba uchidoma zita renhengo
imwe neimwe. (10) [20]
i) Vakuru vedu vaiveura vana misoro nereza.

ii) Mudunhu medu makazara makomo.
iii) Bhazi rakaputika vhiri pamakata.
iv) Pachikoro tinodya sadza nezvipunu.
v) Nhasi ndanzwa nenzara.
5
3
vi) Mauto avo akarwisa nyika yevachena nezvombo zvikuru.

vii) Mota yasekuru yafa injini.
viii) Mazuva ano vanhu vazhinji vanoshandisa nharembozha.
ix) Simudzai mureza wenyika yenyu!
x) Musataridze vana mifananidzo inonyadzisa.
a) Nyora ndevo dzezviito chete dzinowanikwa muzvirevo izvi. (10)
b) “Ndevo dzechiito dzinokwanisa kuiswa muzvikwata zvichienderana
nezadzisandevo dzirimo.” Tsigira pfungwa iyi nemienzaniso iri mu-
zvirevo izvi nemimwewo yako. (10) [20]
i) Tiri kutema miti yose nhasi.

ii) Ndinoda Tendai chaizvo.
iii) Munhu anovaka vanhu akanaka.
iv) Vana vose vanofarira makatuni.
v) Tichapiwa mabhuku mangwana.
vi) Vauya nepano vakatakura huku.
vii) Mudzidzisi anorayira isu kuti tidzidze nesimba.
viii) Mbavha dzinotora zvinhu zvevanhu usiku nokuti hadzidi kuone-
kwa.
ix) Takudzwa akarovesa mwana nasekuru vake nokuti ndiye akamu-
nonotsa.
x) Ndakachera ivhu nebadza.
a) Nyora zadzisandevo dzose dzinoreva muitirwi dziri muzvirevo zvi-

ri pamusoro. (10)
b) Nyorazve zvirevo izvi uchitsiva zadzisandevo dzinoreva muitirwi
nechiratidzamuitirwi. (10) [20]
2014 MHINDURO
3 a) Kunyurura vaiti vendevobonga dzezvizita muzvirevo uye b) Kudo-

ma mhando yemuiti mumwe nomumwe
a) MUITI b) MHANDO YEMUITI
i. Wangu mukadzi Ndevo yezvizita ine chizitasimboti nechidudzirazita

chine wirirano nechizitasimboti
ii. Vakanaka Ndevo yezvizita ine chizitasimboti chisingaoneki,
mipanda 2, 2a, 2b
iii. Kugona mbavha Ndevobonga yekuita
iv. Murume Ndevo yezvizita ine chizitasimboti choga/ zita roga
5
4
v. Nevana vadiki ava Ndevo yezvizita ine chibatanidzi
vi. Nyakuparamhosva Ndevo yeratidzamuridzi/ ndevo yezvizita ine chizi-

tasimboti chisingaoneki, mupanda 1
vii. Vaviri Ndevo yezvizita ine chizitasimboti chisingaoneki,
mipanda 2, 2a
 wetatu Ndevo yezvizita ine chizitasimboti chisingaoneki,
mupanda 1
viii. Nhumbu Ndevo yezvizita ine chizitasimboti choga/ zita roga
ix. Chisi chako Ndevo yezvizita ine chizitasimboti chisingaoneki,

mupanda 7
 masimba Ndevo yezvizita ine chizitasimboti choga/ zita roga
Mark allocation 1 mark muiti 1 mark mhando yemuiti for best 10 [20]
4 a) Kuumba midzi yezviito kubva pamazwi akapiwa uye b) Kupatsanura

midzi iyi kutaridza nekudoma nhengo dzacho
IZWI MUDZI WECHIITO PATSANURO NEMAZITA

ENHENGO
i. ngiriri -ngiririk-/-dz- ngiriri- nyaudzosingwi, -k-/-dz-
umbachiito
ii. bofu -pofumar- bofu- zita, -mar- umbachiito
iii. nzve -nzveng- nzve- nyaudzosingwi, -ng- umba-
chiito
iv. rema -remar-/-dz- rema- zita, -r-/-dz- umbachiito
v. tsaru -tsaruk- tsaru- dzitsi rechipauro, -k- umba
chiito
vi. gogogo -gogodz- gogogo- nyaudzosingwi, -dz- umba
chiito
vii. chena -cheneruk- chena- dzitsi rechipauro, -eruk-
umbachiito
viii. shamwari -shamwaridz- shamwari- zita, -dz- umbachiito
ix. svi -svib-/ -svip- svi- nyaudzosingwi, -b-/-p- umba

chiito
x. jiti -jitik- jiti- nyaudzosingwi, -k- umbachii-
to
xi. pfimbi -pfimbik- pfimbi- zita, -k- umbachiito
xii. shoma -shomek- shoma- dzitsi rechipauro, -ek-

umbachiito
xiii. simu -simuk-/-dz-/-r- simu- nyaudzosingwi, -k-/-dz-/-r-
umbachiito
5
5
xiv. pfupi -pfupik-/-is- pfupi- dzitsi rechipauro, -k-/-s-

umbachiito
xv. gu-u -gumh-/-nzv- gu-u- nyaudzosingwi, -mh-/-nzv-
umbachiito
xvi. tsveta -tsvet- tsve- nyaudzosingwi, -t- umbachi-
ito
xvii. pfumbu -pfumbuk-/-dz-/-r- pfumbu- dzits rechipauro, -dz-/-r-
umbachiito
xviii. tepfenyu -tepfenyur-/-k-/-dz- tepfenyu- nyaudzosingwi, -k-/-dz-
umbachiito
xix. rabu -rabuk- rabu- nyaudzosingwi, -k- umba-
chiito
xx. nyoro -nyorov- nyoro- dzitsi rechipauro, -v- umba
chiito
Mark allocation ½ mark mudzi x 20 >>>>>>>>> (10); ½ mark patsanuro

x 20 >>>>>> (10) [20]
5 a) Kunyurura ndevo dzezviito kubva muzvirevo zvakapiwa

i) -veur- vana misoro nereza
ii) -zar- makomo
iii) -putik- vhiri pamakata
iv) -dy- sadza nezvipunu pachikoro
v) -nzw- nenzara nhasi
vi) -rwis- nyika yevachena nezvombo zvikuru
vii) -f- injini
viii) -shandis- nharembozha mazuva ano
ix) Simudz- mureza wenyika yenyu!
x) -taridz- vana mifananidzo inonyadzisa
Mark allocation 1 mark x 10 >>>>>>>>>>>>>>>>>>> (10)
5 b) Ndevo dzezviito dzinogona kuiswa muzvikwata zvichienderana ne-

zadzisandevo dzirimo, ipa mienzaniso iri muzvirevo neimwe yakowo
i) Dzine mudzi wechiito nezadzisandevo imwe chete isingagoni kuzvimirira

yoga skt, -f- injini
ii) Dzine mudzi wechiito nezadzisandevo imwe chete inoreva muitirwi ega skt
-dy- sadza; -zar- makomo
iii) Dzine mudzi wechiito nezadzisandevo mbiri imwe yakazvimirira imwe isi-
na skt -veur- vana misoro
5
6
iv) Dzine mudzi wechiito nezadzisandevo mbiri dzose dzakazvimirira dzoga

skt -taridz- vana/ mifananidzo inonyadzisa
v) Dzine mudzi wechiito netsigisandevo pachinzvimbo chezadzisandevo skt -

rwis- nezvombo zvikuru; -dy- nezvipunu; -nzw- nenzara
Mark allocation 1 mark mhando x 5 >>>> (5); 1 mark muenzaniso x 5 >>
(5) >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (10) [20]
6 a) Kunyurura zadzisandevo dzemuitirwi muzvirevo uye b) Kunyorazve

zvirevo zvakapiwa uchitsiva zadzisandevo dzemuitirwi nechiratidzamu-
itirwi
a) ZADZISANDEVO b) ZVIREVO ZVISINA ZADZISANDEVO ASI

DZEMUITIRWI ZVIRATIDZAMUITIRWI
i. miti yose Tiri kuitema nhasi
ii. Tendai Ndinomuda chaizvo
iii. vanhu Munhu anovavaka akanaka
iv. makatuni Vana vose vanoafarira/ vanomafarira
v. mabhuku Tichaapiwa/ tichamapiwa mangwana
vi. huku Vauya nepano vakaitakura/ vakadzitakura
vii. isu Mudzidzisi anotirayira kuti tidzidze nesimba
viii. zvinhu zvevanhu Mbavha dzinozvitora usiku nokuti hadzidi kuo-

nekwa
ix. mwana Takudzwa akamurovesa nasekuru vake nokuti
akamunonotsa
x. ivhu Ndakarichera nebadza
Mark allocation 1 mark zadzisandevo x 10 >>>>> (10); 1 mark chirevo

choga choga x 10 >>>>>>> (10) [20]
2015 – MIBVUNZO
3 Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mushure mazvo.
i) Hukwana yakanzi hetu negondo.
ii) Imbwa yakanzi paziso ndure nenyuchi.
iii) Tsitsi akati tote kumira pamberi pake, John akabva ati nazvo tuzu.
iv) Mukomana akati simu ndiye panze dhugu.
5
7
v) Zirume rakati zibanga piku, zinhango cheke ndiye gudya kumedza.

vi) Chura chakanzi mba nepadumbu nenyoka.
a) Nyurura ndevobonga dzenyaudzosingwi dziri muzvirevo izvi ugo-

dzinyora uchiisa muiti pake ega, chiitwa pacho choga. (10)
b) Zvino chipatsanura chiitwa choga choga chawanyora mu(a) uchi-
doma nhengo huru dzakachiumba. (10) [20]
4a) Isa mazita anotevera muuzhinji ugodoma mupanda wezita idzva ri-
mwe nerimwe rawaumba.
ambuya
Tendai
dambudziko
rwaivhi
svirume (5)
4b) Uchitsigira nemienzaniso yezvizita yakakodzera, tsanangura siyano

dziripo pakati pezvivakazwi zviri muchimwe nechimwe chezvikwata
izvi:
i) zvivakashure zvemazita emipanda inoti;
1, 3 ne18;
2 ne2a,
15 ne17. (7)
ii) zvivakashure nezvitsigisi;

madzitsi nezviratidzamupanda. (8) [20]
i) Chipo anopa nherera mari yokuti vatangise mapurojekiti.

ii) Zvirwere zvepabonde zvinogona kuwanikwa nokungoda-da vanhu
vakawanda.
iii) Kana ukasvetuka waya iyo ndinokusunungura pamhosva dzako.
iv) Vakanohodha mbatya dzokutengesera vanhu kuSouth Africa.
v) Tikabatana pane zvatinoita tinobudirira.
vi) Revururira Mwari zvitadzo zvako.
a) Nyurura midzi yezviito chete inowanikwa muzvirevo zviri pamu-

soro ugonyora uchiisa mumapoka emhando dzayo. (10)
5
8
b) Uchishandisa mienzaniso kubva muzvirevo zvawapiwa kana mi-

mwe yakowo, tsanangura shanduko inounzwa nerebeso pamidzi
yezviito nendevo dzezviito. (10) [20]
6. Nyatsoverenga zvirevo izvi wozopindura mibvunzo inozvitevera.

i) Iye zvino handichavadzidzisa.
ii) Mufundisi ngavatiitirewo munamato mukuru.
iii) Vana vekwedu vakapasa zvikuru.
iv) Tete vakandituma kuchigayo nechibage chavo changove zvipfukuto
chete.
v) Dyarira sekuru mbeu dzose dzawakauya nadzo.
vi) Nezuro takaenda kubhora remakumbo naSekai.
vii) Tariro anoimba zvinonwisa mvura.
a) Nyora zviitwa chete zvinowanikwa mundevobonga dzezviito dziri

pamusoro. Ita izvi uchipatsanura zviwedzerwa kubva kundevo
dzezviito. (8)
b) Nyora nekudoma nhengo huru dzinoumba ndevo yechiito imwe
neimwe yawanyora mu(a). (12) [20]
2015 MHINDURO
3 a) Kunyurura ndevobonga dzenyaudzosingwi dzakapatsanurwa muiti
nechiitwa kubva muzvirevo zvakapiwa
MUITI CHIITWA
i) Hukwana hetu negondo
ii) Imbwa paziso ndure nenyuchi
iii) Tsitsi tote kumira pamberi pake
 John nazvo tuzu
iv) Mukomana simu
 Mukomana panze dhugu
v) Zirume zibanga piku
 Zirume zinhango cheke
 Zirume gudya kumedza
vi) Chura mba nepadumbu nenyoka
5
9
Mark allocation ½ mark muiti, ½ mark chiitwa and no part marks (10)
3 b) Kupatsanura chiitwa choga choga nokudoma nhengo huru dzaka-

chiumba
i) hetu __________ negondo
ii) ndure paziso nenyuchi
iii) tote kumira, pamberi pake _________
 tuzu __________ nazvo
iv) simu __________ _________
 dhugu panze _________
v) piku zibanga _________
 cheke zinhango _________
 gudya kumedza _________
vi) mba __________ nepadumbu, nenyoka
Mark allocation 1 mark each correct separated full set, no part marks.
Pane zadzisandevo kana tsigisandevo mbiri use commas, NO COMMA
NO MARK
4 a) Kuisa mazita akapiwa muuzhinji pamwe nekupa mupanda wezita

raumbwa racho
ZITA UZHINJI MUPANDA
mbuya madzimbuya/ 6/2

vanambuya
Tendai vanaTendai 2
dambudziko matambudziko 6
rwaivhi nzaivhi/ njaivhi 10
6
0
svirume turume/ twurume 13
Mk allocation ½ mk uzhinji x 5 > 2 ½ , ½ mk mupanda x 5 > 2 ½ > (5)
4b i) Siyano yezvivakazwi zviri muzvikwata zvakapiwa

a. mu- 1 anoreva munhu mumwe chete skt mu-rume
mu- 3 anoreva chinhu chakarebenuka skt mu-ti
mu- 18 anoreva mukati menzvimbo skt mu-mu-sha
b. va- 2 anoreva vanhu vazhinji skt va-kadzi
va-/ Va- 2a anoreva kukudza vanhu skt va-tete, Va-Chimuka
c. ku- 15 anoreva kuita kureva kuti anoshanda nemidzi yezviito skt ku-gara
ku-17 anoreva nzvimbo iri kure skt ku-bhawa
Mark allocation ½ mk tsananguro x 7 > 3 ½ ; ½ mk muenzaniso x 7 > 3

½ >>>>> (7)
4b ii) Siyano yezvinotevera
a. zvivakashure nezvitsigisi – zvivakashure hazvigoni kusiyiwa pachizita no-

kuti chinobva chashaya zvachinoreva asi chitsigisi chinogona kusiyiwa asi
zvisingazokanganisi zvazvinoreva skt vanoda ini > vanodeni; vanoda vana >
vanoda’ana (hazviiti)
b. madzitsi nezviratidzamupanda – madzitsi ezvizita haashanduki nekusha-

nduka kwemupanda asi zviratidzamupanda zvinoshanduka pose panosha-
nduka mupanda skt ma-tenga 6 a-ya 6
tu-tenga 13 u-twu 13
(ri-)-tenga 5 i-ri 5
Mark allocation 2 mks siyano x 2 > (4); 2 mks muenzaniso x 2 > (4) [20]
5 a) Kunyurura midzi yezviito muzvirevo kuiisa mumapoka emhando

dzayo
i. mudzi wakaumbwa nechivakazwi chimwe chete/ usingadzokororwi skt -p-
-it-, -gon-
ii. mudzi wakadzokororwa skt -d-d-
iii. mudzi wakabva kune zvimwe zvipenga zvemutauro weChiShona skt

-svetu-k-
iv. mudzi wakarebeswa skt -tengeser-, -batan-, -tangis-, -budirir-, -revurur-
6
1
v. mudzi wechiitogama skt -ti, -ne
vi mudzi wakabva kuzvipenga zvemimwe mitauro/ mudzihweretwa skt –

hodh-
Mark allocation 1 mk mhando x 6 > (6), 1 mk muenzaniso pamhando
yoga yoga x 6 > (6) >>>>>>>>> (12)
5 b) Shanduko inounzwa nerebeso dzezviito pamidzi yezviito nendevo

dzezviito nemienzaniso iri muzvirevo neimwewo
i. Rebeso dzezviito dzinorebesa mudzi wechiito skt -bat- > -batan-
ii. Rebeso dzezviito dzinoshandura zvinorehwa nemudzi wechiito usina kure-

beswa skt -b- (tora zvisina mvumo) > -biw- (torwa zvisina mvumo)
iii. Dzimwe rebeso (seyekuitira neyekonzero) dzinowanza zadzisandevo mu-

ndevo dzezviito skt -tor- chingwa (imwe chete) > -torer- mwana chingwa
(mbiri)
iv. Dzimwe rebeso (seyegoneko, yekuitirana, yekuita pamwe neyekuitwa) dzi-

noderedza uwandu hwezadzisandevo mundevo yechiito skt -rim- munda
(imwe chete) > munda -rimik- (hapachina zadzisandevo)
Mark allocation 1 mk shanduko x 4 > (4); 1 mk muenzaniso x 4 > (4) >>

(8) >>>> [20]
6 a) Kunyurura zviitwa zvendevobonga dzezviito zvakapatsanurwa zvi-

wedzerwa kubva kundevo dzezviito
ZVIWEDZERWA NDEVO DZEZVIITO
i) ha-ndi-cha-a -va-dzidzis- iye zvino
ii) nga-va-e -ti-itir-wo munamato mukuru
iii) va-ka-a -pas- zvikuru
iv) va-ka-a -ndi-tum- kuchigayo nechibage chavo

changove zvipfukuto chete
v) -a Dyarir- sekuru mbeu dzose
 -wa-ka-a -uy- nadzo
vi) ta-ka-a -end- kubhora remakumbo nezuro naSekai
6
2
vii) a-no-a -imb- zvinonwisa mvura
Mark allocation ½ mark zviwedzerwa, ½ mark ndevo yechiito x 8 > (8)
6 b) Kudoma nhengo dzinoumba ndevo yechiito imwe neimwe yapiwa

pamusoro
CHIRATIDZAMU- MUDZI ZADZISANDEVO TSIGISANDEVO

ITIRWI WECHIITO
i) -va- -dzidzis- iye zvino ________
ii) -ti- -itir- -wo, munamato ________

mukuru
iii) _______ -pas- zvikuru ________
iv) -ndi- -tum- kuchigayo nechibage chavo

changove zvipfu-
kuto chete
v) _______ Dyarir- sekuru, mbeu dzose ________
 ______ -uy- ________ nadzo
vi) ______ -end- kubhora remakumbo, naSekai

nezuro
vii) ______ -imb- zvinonwisa mvura _______
Mark allocation ndevo dzezviito i), ii), v), vi), vii) 2 marks x 5 > (10);
ndevo iii), iv) 1 mark x 2 > (2) >>>>> (12) >>>>>>>>> [20]
2016 – MIBVUNZO
3. Uchitsigira nemienzaniso yakakodzera, tsanangura chimiro uye zvinore-
hwa nezvizita zvinotevera kana zvichinge zvadzokororwa;
i) mazita,
ii) zvipauro,
iii) zviverengo,
iv) zvinan’anuri,
v) zvirevauwandu. [20]
4. Nyatsoongorora zvirevo zvinotevera ugozopindura mibvunzo inozvitevera:
i) Bango iri rakanyanya kukombama.
6
3
ii) Harurwa hadzidyiki kana usina kudzijaira.

iii) Solo naMutsai vanodana chaizvo.
iv) Nyama iyi yaibvisa.
v) Pakataurwa nyaya kwadzo.
vi) Tendai aishamarara pamuchato.
vii) Nhasi tichaonerera!
viii) Sekuru vangu vanoridza mbira.
ix) Mapositori akaungana pamusangano ndokutanga kuimbira Mwari.
a) Nyurura midzi yezviito yakarebeswa iri muzvirevo izvi ugonyora

uchipatsanura mudzi usina kurebeswa kubva kurebeso yacho. (10)
b) Zvino chidoma zvinorehwa nerebeso imwe neimwe yawanyora mu-
(a). (10) [20]

i) Vangoti fambei zvishoma, vakawira mugomba.
ii) Padzakangoona ziso rake rakati tuku tuku kuzvimba, shamwari
dzake dzakati bvu-u kuseka.
iii) Mai vakawana musuo wakangoti haradada, zvinhu zvakati warara
nemba yose.
iv) Jongwe parakangoti kukurigo-o, Tafara akabva ati kochono bhegi
rake pamutariko, ndiye di di di akananga kuchiteshi chebhazi.
v) Handifariri hembe dzakati pfumburu nokuti hadzienderani nega-
nda rangu.
vi) Chimwana pachakangonzwa kuti pi-i-i-i chakabva charidza mhere.
a) Nyurura nyaudzosingwi dzose dzinowanikwa muzvirevo zviri pa-

musoro. (10)
b) Doma mhando yeimwe neimwe yenyaudzosingwi dzawanyora mu-
(a). (10) [20]
6. Ongorora ndevo idzi wozopindura mibvunzo inodzitevera:
i) Chakafukidza dzimba matenga.

ii) Chembere ndeyeimbwa, yomurume ndibaba vevana.
iii) Chingoma chiririsi ndicho chiparuki.
iv) Inyasha-guhwa kuperekedza wawanyima.
v) Kubvunza mungava kumurombo, kutuka Mwari.
vi) Imhashu yomurwere inogochwa yakabatwa gumbo.
vii) Usatya bhurukwa kusviba iwe wakateya mariva murutsva.
viii) Imire haimiriri ivete.
a) Nyurura ndevobonga dzakasiyana-siyana dziri muzvirevo izvi ugo-

dzinyora uchidoma mhando yendevobonga imwe neimwe. (10)
6
4
b) Nyora ndevobonga dzawawana mu(a) ugodoma basa rendevobonga

imwe neimwe muchirevo. (10) [20]
2016 –MHINDURO
3. Kutsanangura chimiro uye zvinorehwa nezvizita zvinotevera kana
zvadzokororwa.
i) Mazita – dzitsi rezita ndiro rinodzokororwa (½) skt, usiku-siku,
pakati-kati (½) Panobuda pfungwa yekusimbisa kana udzamu (1).
Mamwe mazita anobva achinja zvaanoreva (1) skt, N-mhere (ku-
chema) >>>> mheremhere (ruzha); meso (chiso/ maziso) >>>>>
mesomeso (ruchiva) (1) (4)
ii) Zvipauro – dzitsi rechipauro rinodzokororwa (½) seizvi

mukurukuru; chirefurefu (½). Dzokororo iyi inoburitsa pfungwa
yesimbiso kana kupindiridza (1). Zvipauro zveuwandu
zvinodzokororwa izwi rese (kwete dzitsi chete) ½, seizvi katatu
katatu, vaviri vaviri (½). Dzokororo iyi inoburitsa pfungwa yezvinhu
zviri muzvikwata zvine uwandu hwezvinhu hwakaenzana, (1) (4)
iii) Zviverengo – kunodzokororwa zvine dzitsi rehwidzazwi /-mwe/ ½,

sezvizvi rimwe rimwe, mumwe mumwe (½). Dzokororo iyi inoburi-
tsa maitikiro, (1). Zviverengo zvinogona kudzokororwa zvichibata-
nidzwa nechibatanidzi /ne-/ (½) skt, chimwe nechimwe, mumwe
nemumwe (½). Dzokororo iyi inoburitsa simbiso,(1). (4)
iv) Zvinan’anuri – chinan’anuri chine dzitsi /-no/uye /-ya/ kana /-

ye/ chinodzokororwa chese (½) skt, uno uno; vaya vaya/ vaye vaye
(½). Dzokororo iyi inosimbisa (1). Zvinan’anuri zvine madzitsi/-no/
kana /-pi/ zvinogona kudzokororwa zviine chibatanidzi /ne-/(½),
skt pano nepano; chipi nechipi (½). Dzokororo iyi inosimbisa (1)
(4)
v) Zvirevauwandu – zvine dzitsi /-oga/ kana /-ose/ zvinodzokororwa
izwi rese (½) skt chose chose/ chese chese; rega rega/ roga roga
(½). Dzokororo iyi ine simbiso (1). Zvirevauwandu zvine dzitsi /-
mene/ zvinodzokororwa dzitsi chete (½) skt zvomenemene (½)
kuburitsa simbiso(1). (4) [20]
4a) Kunyurura midzerebeswa yakapatsanurwa midzisingwi nerebeso.

4b) Kudoma zvinorehwa nerebeso imwe neimwe iri mu(a)
a) MUDZISINGWI REBESO YECHIITO b) ZVINOREVA REBESO
i) -komb- -am- Mamiriro echinhu
6
5
ii) -dy- -ik- Yegoneko/yekugoneka/

yekwaniso/ yekuitika
iii) -d- -an- Yekuitirana (zvakafanana –
optional)
iv) -ibv- -is- Yenyanyiso
v) -taur- -w- Yekuitwa
vi) -sham- -arar- Yemamiriro echinhu
vii) -on- -erer- Yemherevedzo
viii) -rir- -dz-/ -y- Yekonzero/ yesakiso/ yeho-

nzero
ix) -ung- -an- Yekuva pamwe/ yewa-

dzano
 -imb- -ir- Yekuitira
Mark allocation
a) ½ mark mudzi, ½ mark rebeso >>>>>>>>>>>>>>>> (10)
NB – mwana apatsanura zvakanaka asi asina kuisa maheadings agona.
Ashandisa ma(+) apatsanura zvakanaka agonazve.
b) 1 mark kudoma zvinoreva rebeso imwe neimwe >>>>(10) [20]
5. Kunyurura nekudoma nyaudzosingwi dzose dziri muzvirevo zvakapi-

wa.
a) NYAUDZOSINGWI b) MHANDO YENYAUDZOSINGWI
i) fambei Inobva mumudzi wechiito/ inobva muchiito
ii) tuku tuku Yakadzokororwa
 bvu-u Isingadzokororwi/ ine chivakazwi chimwe

chete
iii) haradada Ine vara rokupedzisira rakadzokororwa
 warara Ine vara rokupedzisira rakadzokororwa
iv) kukurigo-o Yemuririro/ mutinhiro/ maungira echinhu
 kochono Yepfumvunuro/ nhendeshure
6
6
 di di di Yakadzokororwa
v) pfumburu Inobva mudzitsi rechipauro
vi) pi-i-i-i Yemuririro/ mutinhiro/ maungira echinhu
Mark allocation 1 mark nyaudzosingwi >>>>>>>>>>>>> (10)

1 mark mhando >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (10) [20]
6a) Kunyurura ndevobonga muzvirevo nokudoma mhando dzadzo
NDEVOBONGA MHANDO
i) Chakafukidza dzimba Yedudziramuiti
 matenga Yezvizita
ii) Chembere ndeyeimbwa Yezvizita
 yomurume ndibaba vevana Yezvizita
iii) Chingoma chiririsi Yedudziramuiti
 ndicho chiparuki Yezvizita
iv) Inyasha-guhwa Yezvizita
 kuperekedza Yekuita
 wawanyima Yedudziramuiti
v) Kubvunza mungava ku- Yekuita

murombo
 Kutuka Mwari Yezvizita
vi) Imhashu yomurwere Yezvizita
 inogochwa Yedudziramuiti
 yakabatwa gumbo Yezvange zvichiitika
vii) Usatya Yekutuma
 bhurukwa kusviba Yekuita
 iwe wakateya mariva murutsva Yezvanga/ zvinenge zvichiitika

6
7
viii) Imire Yedudziramuiti
 haimiriri Yekuudza
 ivete Yedudziramuiti
Mark allocation – correct set ½ mark ndevobonga and mhando (10)
6b) Kunyorazve ndevobonga dziri mu(a) nekupa basa reimwe neimwe.
NDEVOBONGA BASA RENDEVOBONGA
i) Chakafukidza dzimba Ndevobongatsigiri
 matenga Ndevobongasimboti
ii) Chembere ndeyeimbwa Ndevobongasimboti
 yomurume ndibaba vevana Ndevobongatsigiri
iii) Chingoma chiririsi Ndevobongatsigiri
 ndicho chiparuki Ndevobongasimboti
iv) Inyasha-guhwa Ndevobongasimboti
 kuperekedza Ndevobongatsigiri
 wawanyima Ndevobongatsigiri
v) Kubvunza mungava ku- Ndevobongatsigiri

murombo
 kutuka Mwari Ndevobongasimboti
vi) Imhashu yomurwere Ndevobongasimboti
 inogochwa Ndevobongatsigiri
 yakabatwa gumbo Ndevobongatsigiri
vii) Usatya Ndevobongasimboti
 bhurukwa kusviba Ndevobongatsigiri
 iwe wakateya mariva murutsva Ndevobongatsigiri

6
8
viii) Imire Ndevobongatsigiri
 haimiriri Ndevobongasimboti
 ivete Ndevobongatsigiri
Mark allocation – ½ mark basa rendevobonga x 20 >>>>> (10) [20]

NB: Mwana ngaanyorezve ndevobonga yacho, kana akasanyora, no mark
2017 – MIBVUNZO
3. Nyatsoongorora zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mumashu-
re mazvo.
i) Onaka shamwari ini munhu handigoni kukwira mumuti.

ii) Une chokwadi here chekuti iwe wakangwara?
iii) Iyo nyama iri kudhura chaizvo mumasiraha.
iv) Vanhu imi munochengeterei mari yenyu mumba?
v) Ndinoti, isu ngatiende tinozvionera!
vi) Iye murume mukuru abva aita dununu seiko?
vii) Ivo Ishe Mukono pachavo vakauyawo.
viii) Kana wotengesa mombe dzako, idzo mhuru rega dziri mudanga.
ix) Ambuya vataura kuti ipo pano ndipo patwakaroorwa itwo twuchiri
twusikana.
a) Nyora zvisazitasingwi zviri muzvirevo izvi uchiratidza nekudoma

nhengo dzinozviumba. (10)
b) Tsanangura mashandisirwo ezvisazitasingwi mune zvimwe zviu-
mbwa, uchitsigira nemienzaniso. (10) [20]
4. Verenga kandima kanotevera wozopindura mibvunzo inokatevera.
Amai vakati mwana piku ndokuramba vakati maziso wudyu vachiona zinyo-
ka richiti ronge ronge mumwena. Vakati mwana kumusana kandei, ndiye
tande nenzira vakananga kumba kwavatete vavo. Vakasvikoti pindikiti mu-
mba vasina kugogodza ndokuti gwaragwada pasi. Tete vakaramba vakati
kanha nazvo. Amai vakati mwana pasi tsve, ndiye bondokoto parukukwe.
Vakatanga kuudza tete mashura avakange vaona.
a) Nyora nyaudzosingwi dzose dziri mundima iyi. (10)
6
9
b) Nyora zvekare chindima ichi zvokuti chiverengeke nenyaudzosi-

ngwi dzirimo, wawedzera zviito mberi kwadzo. Tara mutsetse pa-
si pezviito zvawawedzera. (10) [20]
5. Zviitopauro zvinovakwa nenhengo dzezviito ukuwo dzichishanda sezviva-

kwa munhurikidzwa dzezvizita. Tsanangura pfungwa iyi nemienzaniso ya-
kakodzera. [20]
6a) Taridza misiyano iripo pakati pemidzi yezviitogama neyezviito cha-

izvo. Tsigira nemienzaniso. (10)
6b) Doma mhando dzendevo dzezviitogama. Ita izvi uchipa mienzaniso
yakakodzera. (10) [20]
2017 MHINDURO
3 a) Kunyurura zvisazitasingwi zviri mukandima kakapiwa nekuratidza
uye kudoma nhengo dzinozviumba
CHITSIGISI CHIRATIDZAMUNHU/ MUPANDA NZVOVERA /-o/

(CHIRATIDZABATO)
i. i- -ni
ii. i- -we
iii. i- -y- -o
iv. i- -mi
v. i- -su
vi. i- -ye
vii. i- -v- -o
viii. i- -dz- -o
ix. i- -p- -o
 i- -tw- -o
Mark allocation 1 mark chisazitasingwi chakapatsanurwa nokudomwa

zvakanaka x 10 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (10)
7
0
3 b) Mashandisirwo ezvisazitasingwi mune zvimwe zviumbwa nekupa

mienzaniso yakakodzera
i) Chisazitasingwi chinogona kushanda chakatevedzana nezita kana chizita

chinochidudzira (accept zvizita) skt iyo nyama, idzo huru
ii) Zvisazitasingwi zvedungamunhu wechipiri zvinogona kushandiswa sezvi-

namatidzwa skt hamawe, vashemi, shewe
iii) Zvisazitasingwi zvese zveratidzamupanda (1-21) zvinogona kubatanidzwa

nezviratidzi kuburitsa simbiso skt
ivo + ava > ivava
iye + uyu > iyeyu
idzo + idzi > idzodzi
iv) Chisazitasingwi chikashandiswa pamwe chete nezita rachinomirira icho

chinotanga zita rozotevera skt ivo mbuya; iye murume; ivo Ishe
v) Zvisazitasingwi zvinoshanda sezvizitasimboti mundevo dzezvizita skt

iye mukuru; ivo voga
Mark allocation 1 mark tsananguro yakanaka x 5 >>>>>> (5); 1 mark

muenzaniso wakanaka x 5 >>>>>>> (5) [20]
4 a) Kunyora nyaudzosingwi dziri mundima yakapiwa uye b) kunyora-

zve chindima ichi zvokuti chiverengeke nenyaudzosingwi dzirimo asi
dziine zviito mberi kwadzo
a) NYAUDZOSINGWI b) ZVIITO ZVINOTSIVA NYAUDZOSINGWI
piku vakasimudza nokukurumidza/nokukasika
wudyu vakatarisisa/ vakadzvokora
ronge ronge richipinda
kandei kupotsera
tande ndokuenda/ kuvanga
pindikiti vakasvikopinda
gwaragwada ndokusvikozvipotsera/ kuzvikanda/ kuzviwisira
kanha vakashamisika/ kukahadzika/ kukatyamadzwa
7
1
tsve vakagadzika (nokukurumidza)
bondokoto ndokubva vagara/ ndokupfunya/ ndokugara
Mark allocation 1 mark nyaudzosingwi x 10 >>>> (10); 1 mark chirevo

chine chiito nesungawirirano yakanaka x 10 >>>> (10) [20]
5 Kutsanangura pfungwa yekuti zviitopauro zvinovakwa nenhengo dze-

zviito ukuwo zvichishanda sezvivakwa munhurikidzwa yezvizita neku-
pa mienzaniso yakakodzera
i) Zviitopauro zvine mudzi wechiito mumaumbirwo skt vasikana vanofeva >

va- chiratidzamuiti
-no- chiratidzanguva
-fev- mudzi wechiito
ii) Zviitopauro zvinoita basa rezvipauro asi pamaumbirwo zviito skt akareba
-reb- mudzi wechiito; wandakaona -on- mudzi wechiito
iii) Zviitopauro zvinoita basa rekutsanangura/ kududzira mazita padanho

rendevo dzezvizita munhurikidzwa yezvizita skt musikana akanaka; mombe
dzinosisa
iv) Zviitopauro zvinoshanda semadzitsi mundevo dzezvizita dzine chiwedze-

rwa nevakaroorwa > ne- + -vakaroorwa
ndeakangwara > nde- + -akangwara
v) Muzviitopauro munowanikwa ndevo yechiito (ine mudzi wechiito chete)

skt vanoputa > -put-
vi) Muzviitopauro munowanikwa zviwedzerwa zvezviito skt vanofara >
va- chiratidzamuiti
-no- chiratidzanguva
-far- mudzi wechiito (ndevo yechiito)
Mark allocation 2 marks tsananguro, 2 marks muenzaniso x 5 [20]
6 a) Kutsanangura misiyano iripo pakati pemidzi yezviitogama nemidzi

yezviito chaizvo
7
2
i) mudzi wechiitogama haukwanisi kuumba chirevo chine pfungwa yakazara

sezvinoita mudzi wechiito chaicho skt -ri (hazvirevi chinhu) asi -dy- (kudya
chinhu)
ii) mudzi wechiitogama haukwanisi kurebeswa zvinoitwa mudzi wechiito

chaicho skt -tem-er- (chiito chaicho chine rebeso yekuitira) kwete -ri-er-
(chiitogama)
iii) mudzi wechiitogama haukwanisi kudzokororwa zvinoitwa mudzi wechiito

chaicho skt -gar-gar- (mudzisingwi wadzokororwa); -svetuk-svetuk- (mudzi-
nyukira wadzokororwa) kwete -ri-ri (chiitogama)
iv) mudzi wechiitogama unototi uteverwe nezadzisandevo kuti ureve chinhu

asi mudzi wechiito chaicho chero usina zadzisandevo une zvaunoreva skt –
va kuenda (chiitogama); -end- (chiito chaicho). Pachiito chaicho zadzisande-
vo inogona kuvapo kana kusavapo
v) mudzi wechiitogama haukwanisi kuteverwa netsigisandevo sezvinoita mu-

dzi wechiitonje skt -famb- nemotokari; -taur- sababa vake (midzi yezviitonje
ine tsigisandevo)
vi) zadzisandevo dzemidzi yezviitogama dzakawanda asi dzemidzi yezviitonje

indevo dzezvizita kana zvizita chete skt -nzi ndure nemago (chiitogama neza-
dzisandevo yendevo/ ndevobonga yenyaudzosingwi); -ri kudya sadza (chiito-
gama nezadzisandevo yendevobonga yekuita); -gar- mumba menyu (chiitonje
nezadzisandevo yendevo yezvizita)
vii) mudzi wechiitogama haukwanisi kubatanidzwa nechiratidzamuitirwi se-

zvinoita mudzi wechiitonje skt -mu- rov- (chiitonje) kwete -mu-ri- (chiitoga-
ma)
viii) midzi yezviitogama mishoma chose pane yezviitonje iyo yakawanda zvi-
kuru
Mark allocation 1 mark siyano yakatsanangurwa; 1 mark muenzaniso

wakajeka x 5 >>>>>>>>> (10)
6 b) Mhando dzendevo dzezviitogama nemienzaniso yakakodzera
i) Ine zadzisandevo yendevo/ ndevobonga yenyaudzosingwi skt –go kugara
ii) Ine zadzisandevo yendevobonga yekurudziro skt –nzi ngavadanane zvavo
iii) Ine zadzisandevo yendevobonga yezvakatevera skt –dzamar- afa
7
3
iv) Ine zadzisandevo yendevobonga yekuudza skt –ti vachauya manheru
v) Ine zadzisandevo yendevobonga yekutuma skt –ti gara pasi!
vi) Ine zadzisandevo yendevobonga yekwaniso skt –ti angandirova
vii) Ine zadzisandevo yendevobonga yedudziramuiti skt –nge murume akana-

ka
viii) Ine zadzisandevo yendevobonga yekuita skt –ri kudya sadza

ix) Ine zadzisandevo yendevobonga yekuita yakadimburirwa skt –fan-o-rara
mumba mangu
x) Ine zadzisandevo yendevobonga yezvakanga zvichiitika skt –pot- uchigara

pano
xi) Ine zadzisandevo yendevo yezvizita skt -nge murume watete
Mark allocation 1 mark mhando nemuenzaniso wacho x 10 >>> (10) [20]

Consider just 10
2018 – MIBVUNZO
1 Verenga zvirevo zvinotevera ugozopindura mibvunzo inozvitevera.
i) Machinda aya varanda kumwe.

ii) Akagwauta seimbwa ine gwembe.
iii) Nyakuba akasenga mbudzi yekuripa ngozi.
iv) Zvaingoonekwa kuti ndivo vatete vakuru.
v) Musaita zvinosungisa nemapurisa.
vi) Samusha vakachiva minda iyi.
vii) Muzukuru wavo akatiza nemari yose.
viii) Dare rakaripisa chikomba chemukadzi airwara.
a) Nyora ndevo dzose dzezvizita dzine zviwedzerwa kubva muzvirevo

zviri pamusoro. (10)
b) Ratidza maumbirwo endevo yechizita imwe neimwe ine chiwedze-
rwa yawanyora mu(a). (10) [20]
2 Verenga mitsara inotevera ugozopindura mibvunzo inoitevera.
i) Sekuru vauya nenyaya itsva.
7
4
ii) Musashore nhaka yedu.

iii) Baba vakachengeta mhuri yavo munzara.
iv) Vamwe vanhu vanoyemura tsika dzavo.
v) Wakanditukira mafungiro angu.
vi) Ivo mbuya ngavatidzidzise zvose zveupenyu.
vii) Vakuru ava vanorayira zvikuru.
viii) Vakadhakwa nedoro panhimbe.
ix) Vashandi vakaita basa semichina yemagetsi.
x) Tinovakoshesa vose vakomana nevasikana.
a) Nyora muiti nechiitwa kubva mundevobonga imwe neimwe iri mu-

mitsara iyi. (10)
b) Taridza maumbirwo echiitwa chimwe nechimwe kubva mundevo-
bonga dzawanyora pamusoro. (10) [20]
3 Nyatsoverenga mazitaumbiridzwa anotevera ugopindura mibvunzo inote-

vera.
i) pamuromo
ii) Nyikavanhu
iii) Murombomunhu
iv) makundano
v) Pfupajena
vi) chidyamatowo
vii) kumazivandadzoka
viii) Chemhondoro
ix) muzukurusikana
x) musvetusvetu
a) Nyora chivakashure nemupanda wezitaumbiridzwa rimwe neri-

mwe riri pamusoro. (10)
b) Taridza mhando nenhengo dzedzitsiumbiridzwa rimwe nerimwe
pamazitaumbiridzwa akapiwa. (10) [20]
4 “Chivakwa chemutauro weChiShona chinozova chipenga muchivakwa chi-

kuru padanho riri pamusoro racho munhurikidzwa dzemaumbirwo emutau-
ro.” Tsigira zvizere pfungwa iyi uchishandisa zvinoonekwa panhuriki-
dzwa yenyaudzosingwi. [20]
2018 – MHINDURO
1 Kunyurura ndevo dzezvizita dzine zviwedzerwa nekuratidza maumbi-
rwo endevo imwe neimwe yapiwa.
7
5
a) Ndevo dzezvizita dzine zviwedzerwa

i. varanda kumwe
ii. seimbwa ine gwembe
iii. Nyakuba
 yekuripa ngozi
iv. ndivo vatete vakuru
v. nemapurisa
vi. Samusha
vii. wavo
 nemari yose
viii. chemukadzi airwara
b) Maumbirwo endevo dzezvizita dzine chiwedzerwa dzapiwa pa(a)
i. Chiwedzerwa chechindori + ndevo yechizita

Hwidzazwi/ H- + -varanda kumwe
ii. Chiwedzerwa chedudzirachiito + ndevo yechizita
se- + imbwa ine gwembe
iii. Chiwedzerwa chetaridzamuridzi + ndevo yechizita
Nya- + -kuba
 Chiwedzerwa chechirevamwene + ndevo yechizita
ye- + kuripa ngozi
iv. Chiwedzerwa chechindori + ndevo yechizita
ndi- + -ivo vatete vakuru (not ndi- + -vo)
v. Chiwedzerwa chedudzirachiito + ndevo yechizita
ne- + -mapurisa
vi. Chiwedzerwa chetaridzamuridzi + ndevo yechizita
Sa- + -musha
vii. Chiwedzerwa chechirevamwene + ndevo yechizita
wa- + -ivo (not wa- + -vo)
 Chiwedzerwa chedudzirachiito + ndevo yechizita
ne- + -mari yose
viii. Chiwedzerwa chechirevamwene + ndevo yechizita
che- + -mukadzi airwara
Mark allocation a) 1 mark ndevo yechizita yega yega x 10; b) ½ mark

maumbirwo, ½ mark ndevo yacho x 10 [20]
2a) Kupatsanura muiti nechiitwa mundevobonga imwe neimwe mumi-

tsara yakapiwa.
MUITI CHIITWA
7
6
i. Sekuru vauya nenyaya itsva
ii. ________ musashore nhaka yedu
iii. Baba vakachengeta mhuri yavo munzara
iv. Vamwe vanhu vanoyemura tsika dzavo
v. ________ Wakanditukira mafungiro angu
vi. Ivo mbuya ngavatidzidzise zvose zveupenyu
vii. Vakuru ava vanoraira zvikuru
viii. ________ Vakadhakwa nedoro panhimbe
ix. Vashandi vakaita basa semichina yemagetsi
x. ________ Tinovakoshesa vose vakomana ne-

vasikana
2b) Kutaridza maumbirwo echiitwa chimwe nechimwe chiri mu(a)
CHI(ZVI)WEDZERWA NDEVO YECHIITO
i. v-a-a -uy- nenyaya itsva
ii. Mu-sa-e -shor- nhaka yedu
iii. va-ka-a -chenget- mhuri yavo munzara or

-cheng-et- mhuri yavo munzara
iv. va-no-a -yemur- tsika dzavo
v. Wa-ka-a -ndi-tukir- mafungiro angu or

-ndi-tuk-ir- mafungiro angu
vi. nga-va-e -ti-dzidzis- zvose zveupenyu or
-ti-dzidz-is- zvose zveupenyu
vii. va-no-a -rair- zvikuru
viii. Va-ka-a -dhakw- nedoro panhimbe or

-dhak-w- nedoro panhimbe
ix. va-ka-a -it- basa semichina yemagetsi
x. Ti-no-a -va-koshes- vose vakomana neva-

sikana or -va-kosh-es- vose ---
7
7
Mark allocation a) ½ mark muiti, ½ mark chiitwa x 10; b) ½ mark chi-

(zvi)wedzerwa, ½ mark ndevo yechiito x 10 [20]
3a) Kunyora chivakashure nemupanda wezitaumbiridzwa rimwe neri-

mwe reakapiwa
CHIVAKASHURE MUPANDA
i) pa- 16
ii) θ- 1a
iii) θ- 1a
iv) ma- 6
v) θ- 1a
vi) chi- 7
vii) ku- 17
viii) θ- 1a
ix) mu- 1
x) mu- 3
3b) Kutaridza mhando nenhengo dzedzitsiumbiridzwa rimwe nerimwe

pamazitaumbiridzwa akapiwa.
DZITSIUMBIRIDZWA MHANDO NHENGO
i) -muromo Zita -mu-romo (chivakashure

+ dzitsi)
ii) -nyikavanhu Ndevobonga yechizita -nyika- (muiti) vanhu

(chiitwa)
iii) -murombo- Ndevobonga yechizita -murombo- (muiti)

munhu munhu (chiitwa)
iv) -kundano Ndevo yechiito ine chi- -kundan-/ -kund-an-

wedzerwa (mudzi wechiito)-o
(nzvovera yekupedzisira)
7
8
v) -pfupajena Ndevo yechizita -pfupa- (chizitasimboti) –

jena (chidudzirazita
chine wirirano nechizi-
tasimboti)
vi) -dyamatowo Ndevo yechiito ine chi- -dy-a matowo (mudzi
wedzerwa wechiito, nzvovera ye-
kupedzisira, zadzisa-
ndevo)
vii) -mazivanda- Chirevo chechiito -maziva-ndadzoka
dzoka (ndevobonga yekuudza,
yenhevedzano)
viii) -che- Ndevo yechizita ine -che-mhondoro
mhondoro chiwedzerwa (chiwedzerwa chechire-
vamwene, ndevo
yechizita)
ix) -zukuru- Madzitsi maviri -zukuru-sikana (dzitsi +
sikana dzitsi)
x) -svetusvetu Nyaudzosingwi yaka- -svetu-svetu (nyaudzo-
dzokororwa singwi + nyaudzosingwi
Mark allocation a) ½ mark chivakashure, ½ mark mupanda x 10; b) ½

mark mhando, ½ mark nhengo x 10 [20]
4. Kutaridza kuti chivakwa chemutauro weChiShona chinozova chipe-

nga muchivakwa chikuru padanho riri pamusoro racho munhurikidzwa
yenyaudzosingwi
Danho 1: Nyaudzosingwi – zviumbwa zvinoumbwa seizvi;

a) dzinoumbwa nevara rimwe chete skt pu, ga
b) dzinoumbwa nemavara maviri skt pweshe, rabu
c) dzinoumbwa nemavara matatu skt rukutu, rongondo
d) dzinoumbwa nemavara mana skt bherengende, pindikiti
Danho 2 Ndevo yenyaudzosingwi – inoumbwa seizvi

Nyaudzosingwi +/- Zadzisandevo +/- Tsigisandevo skt
Pweshe pamumvuri nemagadziko
Pweshe pamumvuri __________
Pweshe _________ nemagadziko
Pweshe _________ __________
Nyaudzosingwi kubva pamienzaniso yapiwa iyi dzava nhengosimboti muku-

umbwa kwendevo dzenyaudzosingwi asi padanho rekutanga dzambenge dzi-
ri zviumbwa zvichizadzisa pfungwa iri mumubvunzo.
Danho 3: Ndevobonga yenyaudzosingwi – inoumbwa seizvi

7
9
+/- Muiti + Chiitwa skt

Baba vake + pweshe pamumvuri
_________ Pweshe pamumvuri
Ndevo dzenyaudzosingwi dzava chiitwa padanho rino asi dzambenge dziri
zviumbwa padanho repiri rendevo dzenyaudzosingwi zvichizadzisa pfungwa
iri mumubvunzo.
Danho 4: Chirevo chenyaudzosingwi – chinoumbwa seizvi

Ndevobongasimboti +/- ndevobongatsigiri
Yenyaudzosingwi ye(dze)nyaudzosingwi skt
Pweshe pamumvuri nemagadziko, rororo kukotsira
Ndevobonga dzenyaudzosingwi dzambenge dziri zviumbwa padanho retatu

dzava zvipenga sendevobongasimboti kana ndevobongatsigiri padanho rino
zvichizadzisa pfungwa iri mumubvunzo.
Mark allocation 1 mark danho, 1 mark maumbirwo, 1 mark tsananguro,

1 mark mienzaniso inogutsa maumbirwo x matanho 5 >>>>>>>> [20]
2018 SPECIMEN MIBVUNZO

1a) Patsanura mazitaumbiridzwa anotevera uchiratidza chivakashure
nedzitsiumbiridzwa pazita roga roga.
i) nhangemutange
ii) mutsikapatinhira
iii) dendemafuta
iv) sekeranzira
v) chitachamutambwi
vi) jengetavacheche
vii) Goredema
viii) matakurahata
ix) nhimburamafeso
x) chindindindi (10)
1b) Nyora mhando shanu dzemazitaumbiridzwa dzaunoziva uchipa mi-

enzaniso yakakodzera pamhando yega yega. (10) [20]
2 Verenga zvirevo zvinotevera ugopindura mibvunzo inotevera.
i) Vakadzi vangani vauya?

ii) Chikomana chaenda nebhazi.
iii) Paakangoti pindei vanhu vose vakachema.
iv) Akabata gonhi remota ikabva yarira.
8
0
v) Varume vakanaka vanodada.

vi) Dzimwe nyimo dzaibva kwazvo.
vii) Ukaridza mhururu unowana chekudya.
viii) Kuchema kwake kunosiririsa chaizvo.
ix) Vamwe vakomana vabayiwa nematsotsi.
x) Uchabatanidzirwa muchimurenga chesadza.
a) Nyurura ndevo dzezvizita dzose dziri muzvirevo izvi ugodzinyora

uchiratidza nhengo huru dzakadziumba. (10)
b) Uchishandisa mienzaniso yakakodzera taridza mhando dzendevo
dzezvizita dzinowanikwa mumutauro weChiShona. (10) [20]
3 Verenga zvirevo izvi ugopindura mibvunzo iri mushure mazvo.
i) Vana vakaona varume vairwa netsvimbo.

ii) Mwari ropafadzai zvinhu zvangu izvi muzvichenese zvese.
iii) Tinofa nezvirwere zvakasiyana-siyana.
iv) Ndarota ndichiyamwa.
v) Amai vakarovera mwana mari.
vi) Chioniso akafamba-famba munhanga.
vii) Tete vakagudubudza hari dzambuya dzose.
viii) Famba murugare rwavadzimu.
a) Nyora ndevo dzezviito dzose dziri muzvirevo izvi. (10)

b) Ratidza nhengo huru dzinoumba ndevo dzezviito dzawawana mu-
mubvunzo (a). (10) [20]
4 Donongodza nhurikidzwa yenyaudzosingwi uchitsigira zvizere. [20]
2018 SPECIMEN MHINDURO

1 a) Kupatsanura mazitaumbiridzwa akapiwa nekuratidza chivakashure
nedzitsiumbiridzwa pazita roga roga
ZITAUMBIRIDZWA CHIVAKASHURE DZITSIUMBIRIDZWA
i) nhangemutange N- -tange- nyaudzosingwi

-mu- chivakashure
-tange nyaudzosingwi
ii) mutsikapatinhira mu- -tsik- mudzi wechiito
-a- nzvovera yekupedzi-
sira
-pa- chivakashure
-tinhir- mudzi wechiito
8
1
-a nzvovera yekupedzi-
sira
iii) dendemafuta (ri-) -tende- dzitsi
-ma- chivakashure
-futa dzitsi
iv) sekeranzira N- -seker- mudzi wechiito
sira
-N-/ -θ- chivakashure
-nzira dzitsi
v) chitachamutambwi chi- -ta- dzitsi
-cha- chivakashure
-mu- chivakashure
-tambw- mudzi wechii-
to
-i nzvovera yekupedzi-
sira
vi) jengetavacheche (ri-) -chenget- mudzi wechi-
ito
sira
-va- chivakashure
-cheche dzitsi
vii) Goredema θ- -goredema ndevo yezvi-
zita
viii) matakurahata ma- -takur- mudzi wechiito

sira
-hata dzitsi
ix) nhimburamafeso N- -dimbu- nyaudzosingwi
-r- umbachiito
sira
-ma- chivakashure
-feso dzitsi
x) chindindindi chi- -ndi- nyaudzosingwi
-ndi- nyaudzosingwi
-ndi nyaudzosingwi
Mark allocation ½ mark chivakashure x 10 >>>>>>>>> (5)

½ mark dzitsiumbiridzwa rakapatsanurwa x 10 >>>>>> (5) (10)
1 b) Mhando dzemazitaumbiridzwa nemienzaniso inokodzera
8
2
i) Ane zvivakashure zviviri kana kudarika nedzitsi rimwe chete skt pa-mu-
sha, mu-zvi-ma-mi-sha
ii) Ane mazita maviri skt bhiza-utare, dende-mafuta

iii) Ane chivakashure nemadzitsi maviri skt mw-ana-sikana, mu-randa-
kadzi
iv) Ane chivakashure nendevo yezvizita skt Pfumojena, Mumbamarwo
v) Ane chivakashure nendevobonga yezvizita skt Kurwaisimba, Muroyindi-

she
vi) Ane mudzi wechiito mukati skt chi-gar-o, va-imb-i
vii) Ane ndevo yechiito ine chi(zv)wedzerwa mukati skt chi-rw-a-nehari, Mu-
rwar-a-zhizha
viii) Ane chirevo chezviito mukati skt Kura-uone, Tamba-waguta

ix) Ane nyaudzosingwi mukati skt tunduma, nhapitapi, chindindindi
Mark allocation 1 mark mhando yezitaumbiridzwa x 5 >>> (5)

I mark muenzaniso wezitaumbiridzwa rapiwa x 5 >>>>> (5) (10) [20]
2 a) Kunyurura ndevo dzezvizita dziri muzvirevo nekuratidza nhengo

huru dzakadziumba
CHIZITASIMBOTI CHI(ZVI)DUDZIRAZITA CHINE WI-

RIRANO NECHIZITASIMBOTI
i) Vakadzi vangani
ii) Chikomana ________
iii) vanhu vose
iv) gonhi remota
v) Varume vakanaka
vi) nyimo dzimwe
vii) mhururu ________
viii) Chizitasimboti (zita/ chisazita- chekudya
singwi) chisingaoneki Mupanda 7
ix) vakomana vamwe
x) muchimurenga chesadza
2 b) Mhando dzendevo dzezvizita nekupa mienzaniso inokodzera
i) dzine chizitasimboti (zita/ chisazitasingwi) choga skt Baba vafa, Iye
8
3
ii) dzine chizitasimboti nechi(zvi)dudzirazita chine wirirano nechizitasimboti

skt baba vangu, mombe dzedu zhinji
iii) dzine chidudzirazita/ chidudzirazita nechidudzirazita (dzisina chizitasi-

mboti (zita/ chisazitasingwi) chinooneka)) skt vazhinji, vatema vaye
iv) dzine chibatanidzi skt mukomana nemusikana, mombe kana mbudzi,
kana nemuroyi wese, nyangwe nembwa dzavo
v) dzakatevedzana skt musikana pfambi (zita + zita), isu vanhu (chisazita-

singwi + zita), Nelson Chamisa (zita remunhu rekutanga + zita remhuri),
mbuya Nehanda (zita rechinzvimbo chemunhu + zita remunhu/ remunhu)
vi) dzine zita, chirevamwene nechidawo/ mutupo skt baba vangu Shava
vii) dzine zita, chisazitasingwi nechidawo skt babawe Soko, babangu Moyo
viii) dzekupika skt nababa vangu Tembo, namai vangu vakafa
Mark allocation a) 1 mark ndevo yezvizita x 10 >>>>>>>> (10)

b) 1 mark mhando yendevo yezvizita x 5, 1 mark muenzaniso mumwe
chete pamhando x 5 >>>>>>>>>>>>>>>>>>> (10) [20]
3 a) Kunyurura ndevo dzezviito kubva muzvirevo zvakapiwa.
i) -on- varume vairwa netsvimbo

ii) ropafadz- zvinhu zvangu izvi
 -zvi-chenes- zvese
iii) -f- nezvirwere zvakasiyana-siyana
iv) –rot-
 -yamw-
v) -rover-/ -rov-er- mwana mari
vi) -famb-famb- munhanga
vii) -gudubudz-/ -gudubu-dz- hari dzambuya dzose
viii) Famb- murugare rwavadzimu
3 b) Kuratidza nhengo dzendevo dzezviito dzapiwa pa(a)
CHIRATIDZAMU- MUDZI ZADZISANDEVO TSIGISANDEVO

ITIRWI WECHIITO
i) _______ -on- varume vairwa netsvimbo
ii) _______ Ropafadz- zvinhu zvangu ________

izvi
8
4
 -zvi- -chenes-/ -chen- zvese ________

es-
iii) ________ -f- __________ nezvirwere zva-
kasiyana-siyana
iv) ________ -rot- __________ ________
 _____ -yamw- __________ ________
v) ______ -rover-/ -rov-er- mwana mari ________
vi) ______ -famb-famb- munhanga ________
vii) ______ -gudubudz-/ hari dzambuya ________

-gudubu-dz- dzose
viii) _______ Famb- murugare rwava- ________
dzimu
Mark allocation 1 mark ndevo yechiito x 10; 1 mark patsanuro nekudo-

ma zvakanaka x 10 >>>>>>>>>>>>>>>>> [20]
4 Donongodzo yenhurikidzwa yenyaudzosingwi yakatsigirwa zvizere
Danho 1 Nyaudzosingwi
Mienzaniso, dzine vara rimwe skt pu, dhi; dzine mavara maviri skt zete,
paru; dzine mavara matatu skt rukutu, rororo; dzine mavara mana skt
pindikiti, gwengwendere OR kupa mienzaniso yemhando (ie MVPMDCZ –
midzi yezviito, vara rokupedzisira rakadzokororwa, pfumvunuro/ nhende-
shure, muririro/ maungira, dzakadzokororwa, chivakazwi chimwe chete/
dzisingadzokororwi, zvipauro)
2 marks danho; 3 marks mienzaniso >>>>>>>>>>>> (5)
Danho 2 Ndevo yenyaudzosingwi

Maumbirwo: Nyaudzosingwi +/- Zadzisandevo +/- Tsigisandevo skt
Pindikiti mumba make nepfambi
Pindikiti mumba make
Pindikiti nepfambi
Pindikiti
2 marks danho; 3 marks mienzaniso yose iri mina ie inogutsa maumbi-

rwo edanho iri >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (5)
Danho 3 Ndevobonga yenyaudzosingwi

Maumbirwo +/- Muiti + Chiitwa skt
Murume uye pindikiti mumba make nepfambi
Pindikiti mumba make nepfambi
8
5
2 marks danho; 3 marks mienzaniso iri miviri ie inogutsa maumbirwo

edanho iri >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (5)
Danho 4 Chirevo chenyaudzosingwi

Maumbirwo: Ndevobongasimboti +/- ndevobongatsigiri
yenyaudzosingwi ye(dze)nyaudzosingwi skt
Murume uye pindikiti mumba make nepfambi, gwe kugara pamubhedha
Murume uye pindikiti mumba make nepfambi
2 marks danho; 3 marks mienzaniso iri miviri ie inogutsa maumbirwo
edanho iri >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> (5) [20]
2019 – MIBVUNZO
1 Verenga zvirevo zvinotevera ugopindura mibvunzo iri mumashure mazvo.
i) Handichagari kuHarare mazuvano.

ii) Vange vasingaverengi mudzidzisi zvaabuda panze.
iii) Ndasvika ava masikati vasisamwi doro.
iv) Awana baba vake vasiri pamusha vaenda kudhibhi.
v) Vana vamazuva ano vava kuita zvimwe zvinhu zvisakakodzera.
vi) Vana vechikoro havafariri nguva yebvunzo.
vii) Munyai akarambidzwa kuti asasvika pamusha pamadzitezvara.
viii) Vapararira nekuti vanga vasina zvekutaura.
ix) Vadzidzisi varayira vapwere kuti vasazotambezve nechoko.
x) Handidiba kunyora bvunzo yakaoma.
a) Nyurura ugonyora zviranduri zvose zviri muzvirevo zviri pamuso-

ro. (8)
b) Tsanangura mashandisirwo echimwe nechimwe chezviranduri izvi
uchitsigira nemienzaniso inobva muzvirevo zviri muzvirevo zviri
pamusoro neimwewo yako. (12) [20]
2 Nyatsoverenga zvirevo zvinotevera ugopindura mibvunzo iri pazasi.
i) Kashiri kaye kakasvikoti mha mumutsamvi uye wekumadokero.

ii) Sekuru vangu vakati tuzu nemaitiro ake aya.
iii) Zvanyadza akanzi ruoko rweruboshwe dzvi naThomas.
iv) Ndakati batei chinhu chaive chakasviba semarasha.
v) Sekai naSenzeni vakapinda ndiye dyorei nharembozha nhatu pata-
fura mumba umu vachibva vati verere neseri kwegonhi.
vi) Mambo Chaitezvi akaramba akati maziso ake ndee pachinhu chiye
semhembwe yaona mavara eshato.
vii) Takazofamba ini sare mbikiti semugayisi apererwa nedhiziri.
8
6
viii) Akanzi mbiradzakondo nganganga negashu.
a) Nyora ndevobonga dzenyaudzosingwi dziri muzvirevo izvi uchipa-

tsanura muiti kubva kuchiitwa. (10)
b) Doma nekuratidza nhengo huru dzinoumba chiitwa chega chega
chawanyora mu(a). (10) [20]
3 Verenga zvirevo zvinotevera ugopindura mibvunzo iri pasi pazvo.
i) Gore rakapera baba vakatengera vana vose hembe dzakanaka.

ii) Sabhuku vedu nhaka vachazadza matura mazhinji nezviyo.
iii) Munguva nyika ichiri kutongwa navaRungu, Tendai aimhanya
achienda kuchikoro chiri seri kwegomo.
iv) Vakamuroorera mukadzi anobva mhiri kwemakungwa.
v) Zvinobatsira chaizvo kuve mupfumi.
a) Nyurura zadzisandevo dzose dziri muzvirevo zvepamusoro. (10)

b) Zvino, chidoma mhandonyana yeimwe neimwe yezadzisandevo
yawanyora mu(a) (10) [20]
4 Verenga zvirevo zvinotevera ugopindura mibvunzo iri pazasi.
i) Kufarisa kwake kwamurovesa nemudzidzisi.

ii) Vana vasinganzwi vachadzingwa chikoro.
iii) Vanhu vaiva pamusangano vakapinda mumba kuti vanwe doro.
iv) Vakuru vedu vachaenda kumusangano kuti varonge zvinodiwa.
v) Mai Nhamo vapa vanotambura zvokupfeka.
vi) Regai kuchema varume.
vii) Ndakawana vachirima munda nezuro pwere dzichitamba bhora.
viii) Vapedza basa vachapiwa mubayiro.
ix) Vanhu ngavashande nesimba kuti vabudirire.
x) Vakashanda nesimba vakasapedza basa vakabva vaenda kumisha
yavo.
a) Nyora mhando yendevobonga imwe neimwe yakatarwa pazasi. (10)
b) Tsanangura, uchishandisa muenzaniso, panoshanda ndevobonga
dzekuita. (10) [20]
2019 – MHINDURO
1 a) Kunyurura zviranduri kubva muzvirevo zvakapiwa
ZVIRANDURI KUBVA MUZVIREVO
8
7
i) Ha-, -i
ii) -singa-, -i
iii) -sa-, -i
iv) -si-
v) -sa-
vi) ha-, -i
vii) -sa-
viii) -si-
ix) -sa-, -e
x) Ha-, -i, -ba
Mark allocation ½ mark chiranduri (8)
1 b) Mashandisirwo ezviranduri zvapiwa nemienzaniso iri muzvirevo

izvi neimwewo.
CHIRANDURI MASHANDISIRWO MIENZANISO
/-sa-/ Nezviito zviri mumado- Munyai akarambidzwa

nzvo ese kunze kwere- kuti asasvika pamusha
dudziramuiti. pamadzitezvara.
/ha-/ Muzviito zvedonzvo re- Handichagari kuHarare

kuudza kana rekwani- mazuva ano.
so.
/-si-/ Nemudzi wechiitogama Awana baba vake vasiri

/-ri/ na/-na/. pamba vaenda kudhi-
bhi.
/-singa-/ Nezviito zvedonzvo re- Vange vasingaverengi

zvanga/ zvinenge zvi- mudzidzisi zvaabuda
chiitika. panze.
/-ba/ Mundimi dzeChiManyi- Handidiba kunyora

ka neChiBudya (Kore- bvunzo yakaoma. (Ma-
kore) nyika)
8
8
Ndinodaba kuja nohu-

ku. (Budya)
/-i/ Nezviito zvese kusara Vana vechikoro havafa-
kwezviri mumadonzvo riri nguva yebvunzo.
echishuwo nerechishu- (Rekuudza)
wo.
Mark allocation 1 mark tsananguro, 1 mark muenzaniso (12) [20]
2a) Kunyurura ndevobonga dzenyaudzosingwi dzakapatsanurwa muiti

nechiitwa.
MUITI CHIITWA
i) Kashiri kaye mha mumutsamvi uye wekumadokero
ii) Sekuru vangu tuzu nemaitiro ake aya
iii) Zvanyadza ruoko rweruboshwe dzvi naThomas
iv) _________ batei chinhu chaive chakasviba semarasha
v) Sekai naSenzeni dyorei nharembozha nhatu patafura mumba

umu
 Sekai naSenzeni verere neseri kwegonhi
vi) Mambo Chaitezvi maziso ake ndee pachinhu chiye semhembwe

yaona mavara eshato
vii) Ini sare
 Ini mbikiti semugayisi apererwa nedhiziri
viii) _________ mbiradzakondo nga nga nga negashu
Mark allocation – muiti 10 x ½ mark (5); chiitwa 10 x ½ mark (5) (10)
2b) Kudoma nhengo huru dzinoumba chiitwa chega chega chiri mu(a)
i) mha mumutsamvi uya ______________

wekumadokero
ii) tuzu ________________ nemaitiro ake aya
iii) dzvi ruoko rweruboshwe naThomas
8
9
iv) batei chinhu chaiva chaka- semarasha

sviba
v) dyorei nharembozha nhatu, _______________
patafura, mumba umu
 verere ________________ neseri kwegonhi
vi) ndee maziso ake, pachinhu semhembwe yaona

chiye mavara eshato
vii) sare ________________
 mbikiti ________________ semugayisi apererwa

nedhiziri
viii) nga nga nga mbiradzakondo negashu
Mark allocation 1 mark full, correct set x 10 (10) [20]
3 Kunyurura zadzisandevo dzose dziri muzvirevo pamwe nekudoma

mhandonyana yeimwe neimwe yadzo.
a) ZADZISANDEVO b) MHANDO
i) gore rakapera yedudzirachiito inoratidza nguva
 vana vose yeratidzamuitirwi akazvimirira oga
 hembe dzakanaka yeratidzamuitirwi akazvimirira oga
ii) nhaka yedudzirachiito inoratidza nguva
 matura mazhinji yeratidzamuitirwi akazvimirira oga
iii) munguva nyika ichiri ku- yedudzirachiito inoratidza nguva

tongwa navaRungu
 kuchikoro chiri seri kwe- yedudzirachiito inoratidza nzvimbo
gomo
iv) mukadzi anobva mhiri yeratidzamuitirwi akazvimirira oga
kwemakungwa
v) chaizvo yedudzirachiito inoratidzima udza-
mu/ yamaitiro
 mupfumi yeratidzamuitirwi akazvimirira
Mark allocation a) zadzisandevo 10 x 1 mark (10) b) mhando 10 x 1

mark (10) [20]
9
0
4a) Kudoma mhando yendevobonga imwe neimwe yakatarwa mutsetse

pasi.
NDEVOBONGA YAKATARWA MHANDO YENDEVOBONGA
i) Kufarisa kwake yekuita
ii) Vana vasinganzwi yedudziramuiti/ yeratidzamuiti
iii) vanwe doro yechishuwo
iv) vachaenda kumusangano yekuudza
v) vanotambura yedudziramuiti/ yeratidzamuiti
vi) Regai yekutuma
vii) Vachirima munda nezuro yezvanga zvichiitika
viii) Vapedza basa yedudziramuiti/ yezvanga zvichiiti-

ka
ix) Vanhu ngavashande yekurudziro
nesimba
x) Vakasapedza basa yezvakatevera
Mark allocation 10 ndevobonga x 1 mark (10)
4b) Panoshanda ndevobonga dzekuita
i) Semuiti mundevobonga dzose dzinoti

 Dzezvizita skt Kupfuma ishungu.
 Dzezviito skt Kufarisa kwake kwamurovesa nemudzidzisi.
 Dzenyaudzosingwi skt Kuchembera tana kuramba.
ii) Sezadzisandevo mundevo dzose dzinoti

 Dzezviito skt –d– kurima nzungu.
 Dzenyaudzosingwi skt tsva-a kusviba.
 Dzezviitogama skt –va kuenda.
iii) Senhengo yedzitsi mumazitaumbiridzwa/ sedzitsi/ sedzitsiumbiri-
dzwa skt θ- + -kufakunesu > Kufakunesu
iv) Sechidudzirazita chakatevedzana nechisazitasingwi chachinodudzi-

ra skt Iko kudhakwa zvakanyanya hakubatsiri.
9
1
Mark allocation – tsananguro 5 x 1 mark (5)

mienzaniso 5 x 1 mark (5) [20]
NB Accept any 5 functions.
CHIEF – THE IGWE
chiefchimuka@gmail.com – © May 26, 2019.
“PROGRESS IS NOT ALL ABOUT SPEED, BUT DIRECTION”
9
2

Shona Peqs and Answers

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Shona Peqs and Answers

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SHONA DUDZIRAMUTAURO – QUESTIONS AND ANSWERS – A LEVEL 2004 - 2019

QUESTIONS AND ANSWERS

2004 – 2019 (9145 & 6054/2)

MUNYORI – CHIMUKA R.G.

NYASHANU HIGH SCHOOL

a) Nyora ndevo dzezvizita dzine zviwedzerwa (inflected substantive

4. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo inozvitevera.

i) Mwana uyu haachisiri pwere.

a) Nyora zviranduri (negative inflections) zvese zviri muzvirevo izvi.

5. Uchitsigira nemienzaniso, tsanangura mhando dzendevo dzezviito

6. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri mumashure mazvo

i) Vakangoti garei vachibva vasimuka.

a) Nyora nyaudzosingwi (ideophones) dzose dzinowanikwa muzvire-

a) NDEVO DZEZVIZITA DZINE b) BASA RENDEVO IMWE

i) Ha- Muzvirevo zvine donzvo rokuudza chete chiri kumava-

 -i Muzvirevo zviri mumadonzvo ose skt, handidi zvangu

iv) Ha- (as in No (i)

 -i- (as in No (ii)

 -ba NevaManyika muzviito zvinotanga nechiranduri /ha-/

 -sa- (as in No (ii)

vi) -singa- Muzvirevo zvine donzvo rezvanga zvichiitika skt, anga

vii) Ha- (as in No (i)

 -si Muzvirevo zvine donzvo rekuudza skt, haasi benzi

viii) -ba NevaBuja (Budya) vanotaura chiKorekore muzviito

b) Mudzi wechiito + zadzisandevo skt -gar- pamba, -chip- chaizvo

c) Mudzi wechiito + tsigisandevo skt -gar- nemari, -chip- samare

d) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito + zadzisandevo skt -chi-gar- chigaro

e) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito + tsigisandevo skt -mu-rov nesha-

f) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito + zadzisandevo + tsigisandevo skt -

g) Mudzi wechiito + zadzisandevo + tsigisandevo skt -tem- muti nedemo ra-

h) Chiratidzamuitirwi + mudzi wechiito skt -a-ger-

NB Kana kushandisawo table ine macolumn enhengo dzinoumba ndevo dze-

Mark allocation mhando dzendevo dzezviito 1 mark x 8 >> (8) ndevo a)

a) NYAUDZOSINGWI b) CHIKWATA CHE- ZITA RECHIKWATA

ii. mhanye mhanye b. mhanye mhanye Dzakadzokororwa

iii. kudubu c. kudubu Dzepfumvunuro/ nhende-

vi. wi-i-i-i-i f. tsvukuru Dzinobva kuzvipauro

Mark allocation nyaudzosingwi i) – vi) 1 mark; vii) 2 marks >> (8); 1 mk

i) Ndaizivei akaruma Marujata nzeve pavakarwira Kurimahufamba.

6. Verenga zvirevo zvinotevera wozopindura mibvunzo iri shure kwazvo.

a. Nyurura midzi yezviito yakarebeswa iri muzvirevo zviri pamusoro,

CHIWEDZERWA MASHANDISIRWO MIENZANISO

Mark allocation 2 marks mashandisirwo echiwedzerwa, 2 marks mie-

4 a) Kunyurura zadzisandevo dzeratidzamuitirwi kubva muzvirevo uye

ZADZISANDEVO YEMUITIRWI MHANDONYANA YEZADZISANDE-

 nzeve Muitirwi anenge ari chidimbu

ii) muti Muitirwi akazvimirira oga

 mapazi (ekumusoro) Muitirwi anenge ari chidimbu

 sadza Muitirwi akazvimirira oga

iv) vana (ava) Muitirwi akazvimirira oga

 maoko Muitirwi anenge ari chidimbu

Mark allocation 1 mark zadzisandevo, 1 mark mhando x 10 >>>> [20]

i) Dzinobva muzviito nongei

ii) Dzepfumvunuro/ nhendeshure payanu, kochono, tanhau

iii) Dzinobva kuzvipauro tsvukuru, cheneru

iv) Dzakadzokororwa bidinu bidinu, nga nga nga

Mark allocation 1 mark chikwata, 1 mark nyaudzosingwi dzacho >> (8)

ii) Dzepfumvunuro: Nyaudzosingwi + umbanyaudzosingwi skt

iii) Dzinobva kuzvipauro: Dzitsi rechipauro + umbanyaudzosingwi skt

iv) Dzakadzokororwa: a) Nyaudzosingwi + nyaudzosingwi skt

Mark allocation 2 marks maumbirwo, 1 mark mienzaniso yese x 4 zvi-

6a) Kunyurura midzi yezviito yakarebeswa kubva muzvirevo yakapatsa-

MIDZI ISINA KUREBESWA REBESO DZACHO

ii) -gon- kutambira vaeni ___

vi) -dadir- vashanyi vese vanouya ___