შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში 1

ავტორები:
პლატონი
პავლე მოციქული
ნიკოლო მაკიაველი
თომას ჰობსი
ჯონ ლოკი
მერი უოლსტონკრაფტი
ადამ სმითი
იმანუელ კანტი
კარლ მარქსი
ჯონ სტიუარტ მილი
ილია ჭავჭავაძე
 პლატონი
პლატონი, ძველი ბერძენი ფილოსოფოსი (ძვ.წ.427-347) დაიბადა ათენის
არისტოკრატიულ ოჯახში . მისი მასწავლებელი იყო სოკრატე . პლატონის ერთ-ერთი
ცნობილი ტექსტია ,,სახელმწიფო ’’. პლატონი არის ათენის ფილოსოფიური სკოლის
დამფუძნებელი , რომელსაც შემდგომ აკადემია ეწოდა. რაც შეეხება პლატონის წერის
სტილს , მისი ეს ტექსტი დიალოგებითაა გამოცემული.
პლატონის წარმოდგენით ,ცხოვრება არ არსებობს იდეის გარეშე, ნებისმიერი
აზრის ,ქცევის ან საგნის უკან იმალება იდეა ,რის გამოც ადამიანი მის შესასრულებლად
ყველაფერს აკეთებს .ადამიანი უნდა მიისწრაფოდეს საკუთარი სურვილების
ასრულებისკენ .
ბრბო არის ერთად შეკრებილ ადამიანთა უზარმაზარი მასა ,რომელთა
კონტროლიც შუძლებელია .ბრბო და ფილოსოფოსები ერთმანეთისგან
რადიკალურად განსხვავდებიან . ბრბოს ფილოსოფოსობა შეუძლებელია. ვინც
ფილოსოფოსია იგი აუცილებლად იგმობა ბრბოს მიერ .ფილოსოფოს შესწევს ძალა
შეგნებისა და აღიარების, ხოლო ბრბოს არა . ბრბო შუბრალებელი და დაუნდობელია
მათ შეუძლიათ განსხვავებული აზროვნების ან ქცევების გამო ადამიანი დაამციროს ან
მოკლას, ხოლო ფილოსოფოსი ყველა საქმეში უპირატესობას სიმშვიდეს ანიჭებს
.პლატონის აზრით , ფილოსოფოსობა სწორად აღზრდითაა შესაძლებელი.ნებისმიერი
ადამიანი ფილოსოფია პატარაობიდანვე უნდა იაზრებდეს მხირე დოზით მაინც.
პლატონი თავის ნაშრომში ,,სახელმწიფო’’ გვიხატავს იდეურსა და რეალურ
სამყაროს. პლატონის აზრით, ყველა გზას მივყავართ აზრის იდეასთან . სიკეთის
იდეის ცოდნა ადამიანისთვის უმნიშვნელოვანესია .როდესაც სიკეთეს ვახსენებთ
ყველას გვგონია, რომ მისი ჭეშმარიტი მნიშვნელობა ბოლომდე ვიცით . ყველა ქცევას
მოვლენას აქვს თავისი იდეა და დანიშნულება. სიკეთის იდეა ყველაზე
მნიშვნელოვანი იდეაა ,რომლის ცოდნაც ნებისმიერ ადამიანს სჭირდება ,სწორედ
სიკეთის იდეას მივყავართ და გვაყენებს ჭეშმარიტ გზაზე :,, სწორედ სიკეთის იდეაა
ყოველივე ჭეშმარიტისა და მშვენიერის მიზეზი , ხილულ სამყაროში ,ის ბადებს
ნათელს და მის მეუფეს გონით საწვდომ სამყაროში კი თვითონვეა მეუფეც და
მბრძანებელიც, რომლისგანაც დასაბამს იღებს ჭეშმარიტება და გონიერება ’’ (პლატონი
2019,43).
 სიკეთის იდეის უკეთ გადმოსაცემად და მისი აზრის უკეთ გასაგებად
პლატონი იშველიებს მზის, წრფისა და მღვიმის შედარებას .ეს შედარებები გვეხმარება
სიკეთის იდეის უმაღლეს იდეად გააზრებაში .
მზეს აიგივებს სიკეთესთან ,რადგან მზის სინათლის წყალობით ვხედავთ
სამყაროს .მზე რომ არ იყოს ჩვენ ვერ დავინახავდით ხილულ სამყაროს .პლატონს
სწორედ ამით მივყავართ დასკვნამდე რომ მზე არის სიკეთე ხილულ სამყაროში . მზე
სიკეთის იდეაა ,მზის დახმარებით ხილულ სამყაროში შგვიძლია ჭეშმარიტი გზის
გაკვლევა ,ასევეა იდეურ სამყაროში შესაძლებელი სიკეთის იდეით ჭეშმარიტი
მიმართულების აღება ,ჭეშმარიტების დანახვა : ,,ის , რაც არის მზე ხილულ სამყაროში
,არის სიკეთის იდეა აზროვნებით საწვდომ სამყაროში ’’(პლატონი 2019, 9).
პლატონი სიკეთის იდეის უკეთ გადმოსაცემად ასევე იშველიებს მღვიმის
ალეგორიას . პლატონის მღვიმეს რეალურ სამყაროს ადარებ , სადაც ჯაჭვით დაბმული
ადამიანები არიან, რომლებსაც რეალური რამის დანახვა არ შეუძლიათ ,რადგან მათ
განძრევა ან უკან მოხედვა არ შეუძლიათ ,ისინი მხოლოდ კედელზე არსებულ
ჩრდილებს ხედავენ .პლატონი მღვიმეში გამოკეტილი ადამიანების ჩვენებით იდეურ
კავშირს გვიხატავს გაუნათლებლობასთან . ავტორი ამის ჩვენებით ცდილობს
დაგვიმტკიცოს რომ გრძნობით საწვდომი საგნები წარმოადგენს რეალობას .
პლატონი მღვიმის ალეგორიაში ასევე გვიჩვენებს რა შედეგი შეიძლება
ჰქონოდა ერთ-ერთი ადამიანის გათავისუფლებას .თუ ვინმე რომელიმე მათგანს
ბორკილებს მოხსნიდა მზის სინათლე უცხო იქნებოდა მისთვის ,ეს სულაც არ
იქნებოდა სასიამოვნო შეგრძნება , რადგან იგი მიჩვეულია გამოქვაბულის სიბნელეს
,მას გაუჭირდებოდა საგნების ერთმანეთისგან გარჩევა .თუმცა ,როდესაც იგი
გააცნობიერებდა და შეეჩვეოდა ამ გარემოს აღარ მოისურვებდა გამოქვაბულში
დაბრუნებას ,სადაც მხოლოდ სიბნელეა და კედელზე არეკლილი არარეალური
სამყარო . ამით პლატონი ცდილობს დაგვანახოს ,რომ შესაძლებელია ადამიანის
გონებისა და აზროვნების შეცვლა .პირველ რიგში ჩვენ მათ მიმართ თანაგრძნობა უნდა
გამოვავლინოთ . ,, დავუკვირდეთ შემცბარსა და დაბნეულ სულს ,საგანთა გარჩევის
უნარი რომ დაჰკარგვია ,მაგრამ ბრიყვულად ნუკი დავუწყებთ დაცინვას არამედ
დავუფიქრდეთ -უფრო მაღალი ყოფიდან მოვიდა და მისთვის უჩვევმა სიბნელემ
დაუვსო თვალი ,თუ ,პირიქით სრული უმეცრებიდან ამაღლებულს თვალი მოსჭრა
სინათლის ასევე უჩვევმა ბრწყინვალებამ ?’’ (პლატონი 2019, 44)
 მღვიმის ალეგორიას დღევანდელობასთან თუ დავაკავშირებთ შეიძლება
მივიდეთ იმ დასკვნამდე ,რომ თუ არ ვისწავლით და განათლებულები არ ვიქნებით
ცხოვრებაში რამის მიღწევა გაგვიჭირდება .ასევე ადამიანისთვის მნიშვნელოვანია
შეეძლოს თანაგრძნობა. პლატონიც ცდილობს გადმოგვცეს რომ განათლებას დიდი
მნიშვნელობა აქვს ადამიანის ცხოვრებაში .ის გვასწავლის თუ როგორ უნდა დავადგეთ
სწორ გზას და რა არის ცხოვრებაში ჭეშმარიტება რეალურ ცხოვრებაში .
ამრიგად,პლატონი თავის ნაშრომში ,,სახელმწიფო ’’ გვიჩვენებს
ერთმანეთისგან განსხვავებულ ორ სამყაროს: რეალურსა და იდეურ სამყაროს ,ასევე
განგვიმარტავს სიკეთის იდეას ,რისთვისაც იშველიებს მზის ,წრფისა და მღვიმის
ალეგორიებს. ამით პლატონი ცდილობს შეგვიქმნას წარმოდგენა იდეალური
სახელმწიფოს შესახებ .

ბერძენი ფილოსოფოსის, პლატონის აზრით, ფილოსოფოსი არის ადამიანი,

რომელსაც შესწევს ძალა კანონებსა და ქვეყნის ადათ-წესების დასაცავად. მასში
უხვადაა თვისებები, რომლებიც ქვეყნის სწორად წარმართვისთვის აუცილებელი
პირობაა. იგი არის ადამიანი, რომელიც რომელიც მიისწრაფვის ცოდნის მიღებასა და
მისი სწორად გამოყენებისაკენ, იგი ნამდვილად არის სიბრძნის მოყვარე და არ
გვაჩვენებს თავს ასეთად, ის არის ადამიანი, „ვისაც წვდომის უნარი შესწევს, რაც მარად
უცვლელია და თვითიგივეობრივი, სხვებს კი ამის თავი არა აქვთ და საგანთა
სიმრავლესა თუ ცვალებადობაში დაბორიალობენ“(პლატონი 2019,11). სახელმწიფოს
მმართველი გულწრფელობით, უანგარობით, სამართლიანობით, სიმამაცითა და სხვა
დადებითი მახასიათებლითა თუ უნარით უნდა იყოს დაჯილდოებული.
პლატონის აზრით, ფილოსოფოსად ფორმირება სწორი აღზრდითაა
შესაძლებელი. ნებისმიერი პიროვნება, ბავშვობიდანვე უნდა ეზიარებოდეს
ფილოსოფიას გარკვეული დოზით და თანდათან, მის ზრდა-განვითარებასთან ერთად
გაიღრმავოს ცოდნა მის შესახებ. როდესაც ყმაწვილობის ასაკიდან გამოდიან და
ოჯახდებიან, ფილოსოფოსობას ემშვიდობებიან და სხვა საქმის კეთებას იწყებენ,
ასეთი ადამიანები ფილოსოფოსებად ვერ ჩამოყალიბდებიან. თუმცა, ნამდვილ
ფილოსოფოსად ყალიბდება ის, ვისაც „აღარც სახელმწიფო მოღვაწეობის თავი აქვს და
აღარც სამხედრო სამსახურისა...“(პლატონი 2019, 26).
 პლატონი ნეგატიურადაა განწყობილი ცრუ ფილოსოფოსების, სოფისტების
მიმართ და აკრიტიკებს მათ, რადგან მათი ცოდნა არარეალური და ანარეკლია „იმ
აზრებისა თუ შეხედულებებისა, რასაც თავყრილობებზე გამოთქვამს
უმრავლესობა...“(პლატონი 2019,21). პლატონი, მოცემული სურათის უკეთ
წარმოსაჩენად გამიხილავს მაგალითს მხეცისა და კაცის შესახებ. კაცის, რომელმაც
მხეცი მხოლოდ ქცევებიდან გამომდინარე შეისწავლა და წარმოდგენაც არ აქვს
ნამდვილ მიზეზებზე, თუ რატომ ღიზიანდება, მშვიდდება, რის გამო ღმუის და რა
ათვინიერებს.
მატერიალური სამყარო გამომდინარეობს იდეის სამყაროდან. ადამიანი, იდეის
სამყაროში სიკეთის იდეას შეიცნობს. „სიკეთის იდეაა ყოველივე ჭეშმარიტისა და
მშვენიერის მიზეზი“ (პლატონი 2019,43). რეალური სამყარო გვგონია ყოველივე ის,
რასაც ვხედავთ, შევიგრძნობთ, ყოველდღიურად ვეზიარებით და არ ვცდილობთ
გავიგოთ, თუ რა არის მის მიღმა, არ ვცდილობთ შევიცნოთ ის, რაც აქამდე არ
ვიცოდით, რაზეც აქამდე არც კი გვსმენია და ვკმაყოფილდებით იმით, რასაც მზის
მეშვეობით ვხედავთ. მზის, რომლის „ნათელი ანიჭებს მზერას იმის უნარს, რომ
ხედავდეს, საგნებს კი - იმისას, რომ მზერით აღქმულ იქნენ“ (პლატონი 2019,36).
მხოლოდ მზე არაა საკმარისი, რომ ღრმად შევიცნოთ სამყარო. პლატონმა სამყარო
წრფეზე ორ ნაწილად დაჰყო, სადაც იდეის სამყარო ყველაზე დიდ ნაწილს მოიცავდა
და სადაც ბევრი ამოუცნობი რამაა. იდეის სამყაროს ყველა ვერ ხედავს, რადგან
ზოგისთვის მზის შუქი ზედმეტად ნათელია, ხოლო ადამიანი, რომელიც მას ხედავს,
მაღალი ინელექტის მქონეა.
როგორც უკვე აღვნიშნე, სიკეთის იდეის წვდომა ფილოსოფოსისთვის
გარდაუვალ აუცილებლობას წარმოადგენს. მიუხედავად იმისა, რომ მან კარგად იცის
გიჟად შერაცხავენ, დასცინებენ, იგი იძულებულია გაუზიაროს ხალხს მათთვის
უკეთესი, სასარგებლო რამ. როგორც პლატონი აღნიშნავს, ყველა ჭეშმარიტი
სიკეთისკენ მიისწრაფვის, ხოლო მოჩვენებითს არაფრად აგდებენ.
როგორც ზემოთ ვახსენე, იდეათა სამყაროს ასახსნელად პლატონმა სამი
შედარება გამოიყენა, რომელთა მეშვეობითაც მკაფიოდ დაგვანახვა იდეათა სამყაროს
არსი. მღვიმის ალეგორიის საშუალებით, ავტორი ცდილობს დაგვანახოს ჩვენი თავის
განვითარების აუცილებლობა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია სიახლეების ძიება და
ამ ყოველივეს შრომით მიღწევა. მღვიმის ალეგორიის მიხედვით, აქ გამომწყვდეული
ხალხი ვერაფერს ხედავს გარდა იმ დიდი კედლისა, რომელიც მათ წინაა აღმართული.
როდესაც ერთ-ერთი გაცდება ამ კედელს და მის მიღმა არსებულ მშვენიერებას
იხილავს, გადაწყვეტს ეს ყველაფერი სხვებსაც გაუზიაროს. თუკი ჩვენ მეტად ჩავალთ
ამ პროცესის სიღრმეში, ჩვენთვის ნათელი იქნება ის, რომ ჩვენ შევძლებთ აღვიქვათ
მზე, როგორც ცოდნის მომცემი ნათელი წერტილი და ადამიანი, მით უფრო მეტ
სიკეთეს დასთესს სახელმწიფოში და მით უფრო გამოადგება მას, რაც მეტად
განათლებული იქნება. მზის შედარების მიხედვით კი ნებისმიერი რამის ხილვა
შეგვიძლია მისი მეშვეობით. „უნარი, რასაც ფლობს მზერა, სწორედ მზისგან ეძლევა
მას, როგორც ერთგვარი გამონაშუქი“ (პლატონი 2019, 36). ასევე პლატონი საუბრობს
წრფის შედარებაზეც და ყოფს ორ არათანაბარ მონაკვეთად, რომლებიც აღნიშნავენ
ხილულ სამყაროსა და გონით საწვდომს, მათემატიკურ ობიექტებსა და იდეებს. ეს ორი
ხაზი კიდევ ორ ნაწილად იყოფა. საბოლოოდ, კი პლატონი სამყაროს ოთხ ნაწილად
ჰყოფს, სადაც ამ მათემატიკურ სიმბოლოებს ადამიანის გონებასთან აიგივებს.
პლატონისეული მმართველი მართლაც რომ ფილოსოფისია, რადგან მან მეტი იცის,
ვიდრე გამოქვაბულში მყოფმა ადამიანებმა. ამიტომ ზუსტად იცის რა არის საჭირო
სახელმწიფოსა და ხალხის განვითარებისთვის. პლატონის აზრით, ქვეყნის
მმართველს ყოველგვარ საკითხზე უნდა გააჩნდეს საკუთარი აზრი და ამის შედეგად
ის ნამდვილად ღირსეულად გაუძღვება თავის საქმეს და შესაფერისი იქნება
აღნიშნული თანამდებობისათვის. პლატონმა არაერთი თვისება დაასახელა, რომელიც
მისი აზრით მმართველს უნდა გააჩნდეს. როდესაც ნამდვილ, ღირსეულ
ფილოსოფოსზე ვსაუბრობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ იგი უნდა იყოს
სამართლიანი, სიბრძნის მოყვარე, კეთილგონიერი და სხვა მრავალი დადებითი
თვისებით აღსავსე. ასეთი წინამძღოლი ნამდვილად შეძლებს სახელმწიფოს სწორ
გზაზე დაყენებას და გაბრწყინებასაც კი.

ათენში ფილოსოფიური სკოლის დამაარსებელი, ცნობილი ფილოსოფოსი,

მრავალი ტექსტის ავტორი პლატონი არისტოკრატიულ ოჯახში დაიბადა. მისი ერთ-
ერთი ცნობილი ტექსტია ,,სახელმწიფო“, რომლის დიალოგებშიც მთავარი მისი
მასწავლებელი, სოკრატეა. პლატონის ამ ტექსტის წერის სტილს რაც შეეხება,
დიალოგებითაა დაწერილი, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ მისთვის მნიშვნელოვანი არ
იყო მარტივი ჭეშმარიტება, არამედ მისი ძიება იყო ავტორის ინტერესი.
პლატონის წარმოდგენით, რეალობა არ არსებობს იდეების გარეშე, ნებისმიერი
საგნის უკან შეიძლება იმალებოდეს იდეა და ადამიანისთვისაც სწორედ ეს იდეალური
სამყარო უნდა იყოს მნიშვნელოვანი და მისკენ უნდა მიისწრაფოდეს თითოეული
ადამიანის სურვილები. იგი სამყაროს ხილულსა და უხილავად ჰყოფს და ფიქრობს,
რომ ხილულ სამყაროში არსებული ნებისმიერი რამ, უხილავში უფრო
მნიშვნელოვანია. პლატონისთვის მნიშვნელოვანია სიკეთე და მისი იდეა. მისი აზრით,
სამართლიანობა, ძლიერი სახელმწიფოს ჩამოყალიბება, სწორედ სიკეთესთანაა
კავშირში. იმისთვის, რომ უკეთ გაგვაცნოს სიკეთის არსი და იდეა ავტორი იშველიებს
სამ ალეგორიას. ამ ალეგორიათაგან პირველია მზის შედარება. ხილულ სამყაროში
არსებული მზე, რომელიც გვაძლევს საშუალებას რომ დავინახოთ, უხილავში სიკეთის
იდეაა. თუკი მზერით შგვიძლია საგნების დანახვა და აღქმა, იდეები ასე არ არის, ისინი
აზრით აღიქმებიან. ,,პლატონის მიხედვით, ყოველთვის, როდესაც რაღაცის არსს
გვინდა ჩავწვდეთ, ჩვენ მის იდეამდე მივდივართ“(პლატონი,2017,9გვ).
სიკეთის იდეის ცოდნა მისთვის იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ მის გარდა სხვა
რაღცებიც რომ ვიცოდეთ ფასი ეკარგება და უმნიშვნელო ხდება, ,,ეს იმას ჰგავს, რაიმე
ნივთს იძენდე და არც კი იცოდე, რაში გამოგადგება იგი.“(პლატონი,2017,33გვ) . მზე კი
იმით ჰგავს სიკეთეს, რომ ,, რასაც ნიშნავს სიკეთე აზრობრივ ადგილას, გონებისა და
გონით საწვდომთა მიმართ, იმასვე ნიშნავს მზეც ხილულ ადგილას, მზერისა და
მზერით საწვდომთა მიმართ“(პლატონი,2017,37გვ). როგორც მზის სინათლეა საჭირო
საგნების დასანახად, ასევეა სიკეთე ჭეშმარიტების შესაცნობად. შემდეგი ალეგორია,
რომელსაც პლატონი იყენებს, არის წრფის შედარება. წრფის ორ სფეროდ, ნაწილად
გაყოფის შემთხვევაში ორ სხვადასხვა რეალობას მივიღებთ: გრძნობადსა და
გონებითსაწვდომს. მათი კიდევ ორ მონაკეთად გაყოფის შემთხვევაში იქნება
გრძნობადი საგნები და მათი ანარეკლები, გარდა ამისა, გონებითსაწვდომ სამყაროში
იქნება მათემატიკური ობიექტები და იდეები. რადგანაც ყველაზე ნაკლებად რეალობა
წარმოსახულია საგანთა ანარეკლებში, ყველაზე მცირე მონაკეთიც სწორედ მას
დაეთმობა, ხოლო მათემატიკურ ობიექტებსა და იდეებს, რომლებიც ყველაზე მეტად
უახლოვდებიან რეალობასა და სრულყოფილ საგნებს, ყველაზე დიდ მონაკვეთი
ექნება დათმობილი. ამით კიდევ უფრო თვალსაჩინო ხდება რატომაა ავტორისთვის
რეალური სამყარო გონით საწვდომი, თუ რაიმეს არსის გაგება გვსურს, ჯერ მის იდეას
უნდა ჩავწვდეთ.
ავტორი ყველაზე მაღლა გონებას აყენებს, ეს ჩანს მის დიალოგებშიც, რომელშიც
სოკრატეს ათქმევინებს: ,,-ახლა ადექი და ზემმოხსენებულ ოთხ დანაყოფს მიუსადაგე
სულის ქმედითობის ოთხი უნარი: ყველაზე მაღლა დააყენე გონება, შემდეგ -
გონივრული განსჯა, მესამე ადგილზე- რწმენა, ბოლოს კი - წარმოსახვა, და ეცადე
სიცხადის ხარისხის მიხედვით განალაგო ისინი: ისე, რომ რაც უფრო მეტი წილი
უდევთ თვითეული მმათგანის საგნებს ჭეშმარიტებაში, მით უფრო ცხადნი იყვნენ
ისინი,“(პლატონი,2017,40გვ) რაც შეეხება მესამე ალეგორიას, იგი იყენებს მღვიმის
შედარებას, ავტორი მღვიმეს უკავშირებს რეალურ სამყაროს, სადაც ჯაჭვით დაბმულ
ადამიანებს არაფრის დანახვა არ შეუძლიათ, რაც რეალურია, რადგან არც განძრევა და
არც უკანმოხედვაა შესაძლებელი მათთვის, ბორკილებით შებოჭილი არიან და
მხოლოდ მათ წინ მდებარე კედელზე არსებული ჩრდილების დანახვა შეუძლიათ,
რომლებიც უკან ანთებული ცეცხლის საშუალებით აირეკლება. ეს ადამიანები
გაუნათლებელი ადამიანების გაერთიანებას, ჯგუფს წარმოადგენენ. ამ ყველაფერს
ავტორი იმისთვის წარმოგვიდგენს, რომ დაგვიმტკიცოს, როგორც ამ
ადამიანებისთვისაა ეს არეკლილი საგნები რეალური, ასევეა ჩვენ შემთხვევაშიც,
რეალობა ჩვენთვის სწორედ გრძნობით საწვდომი საგნებისგან შემდგარს
წარმოადგენს.
პლატონი დიალოგში ამის გარდა, იმ შედეგზეც საუბრობს, რაც შეიძლებოდა
მათგან ერთ-ერთის გათავისუფლებას მოჰყოლოდა, მისთვის რომ ბორკილები აეხსნათ
და მას რომ მისთვის უცხო მზის სინათლე დაენახა, თვალს მოსჭრიდა და სულაც არ
იქნებოდა სასიამოვნო, რადგან მღვიმის სიბნელეს იყო შეჩვეული, ვერც საგნებს
გაარჩევდა სინათლის გამო, თუმცა როდესაც იგი ამ გარემოებას მიეჩვეოდა და
მიხვდებოდა მის მნიშვნელოვნებას, უკან, იმ გამოქვაბულში, სადაც სიბნელისა და
არარეალური სამყაროს გარდა არაფერია, დაბრუნებას აღარ მოისურვებდა და მეტიც,
მასთან ერთად მღვიმეში მცოვრებლებისთვისაც მოიდომებდა აეხსნა რეალობა, ამით
დაგვანახა პლატონმა, რომ ადამიანის დაბინდული გონებისა და მზერის შეცვლა
შესაძლებელია, იგი ამბობს: ,,-დავუკვირდეთ შემცბარსა და დაბნეულ სულს, საგანთა
გარჩევის უნარი რომ დაჰკარგვია, მაგრამ ბრიყვულად ნუკი დავუწყებთ დაცინვას,
არამედ დავუფიქრდეთ უფრო მაღალი ყოფიდან მოვიდა და მისთვის უჩვევმა
სიბნელემ დაუვსო თვალი, თუ, პირიქით“ (პლატონი,2017,44გვ) პირველ შემთხვევაში,
ჩვენ ასეთ ადამიანისადმი თანაგრძნობა უნდა გამოვიჩინოთ და არ უნდა
გაგვიკვირდეს.
 პავლე მოციქული

პავლე მოციქული ქრისტეს მეცამეტე მოციქულად იწოდება. იგი ეპისტოლეში

გვესაუბრება ქრისტეს შესახებ, კაცობრიობის ისტორიაში მის უდიდეს
მნიშვნელობაზე. ებრაელებმა ვერ შეიცნეს ქრისტეს ბუნება და ისინი ,,ზეთისხილის
ტოტს“ მოწყდნენ. მათ ვერ მიაღწიეს სიმართლის რჯულს, რადგან ისინი რწმენაში არ
ეძებენ მას. იუდეველთა უპირატესობა დიდია ,,მათ აქვთ მინდობილი ღვთის
სიტყვები“ (პავლე მოციქული, 2019, 81). ისინი ძალიან დიდი ცოდვის ქვეშ არიან,
თუმცა ამაში ქრისტეს არანაირი წვლილი არ მიუძღვის. როგორც წერია: ,,ყველანი გზას
ასცდნენ, აღარავინ გამოდგება. არ არის სიკეთის მქნელი, არ არის არავინ“ (პავლე
მოციქული,2019,81). ცოდვა ხომ რჯულით შეიცნობა და არა ხორციელი ცხოვრებით.
პავლე გადმოგვცემს მოსეს რჯულის მცნებებს, თუ როგორ აკავებდნენ ისინი ცოდვებს,
მაგრამ ვერ კურნავდნენ. რეალურად ჩანს, რომ რაღაცის აკრძალვით ადამიანები უფრო
ცოდავენ. შესაბამისად, ებრაელს ვერ იცავს ეს კანონი ცოდვის ჩადენისაგან, უბრალოდ
ეს აფერხებს ცოდვის თავისუფლად გავრცელებას. ადამიანები გადარჩებიან მხოლოდ
რწმენით და არა რაღაც რჯულის მიერ დადგენილი კანონებით. პავლე ამბობს, რომ
აკრძალვებს არ აქვთ ადგილი იქ, სადაც არსებობს ღვთის მიმართ სიყვარული.
პავლე მოციქული ამახვილებს ყურადღებას იმაზე, თუ როგორ შეუძლია ყველა
ადამიანს ქრისტესთან დაახლოება, მათში, რა თქმა უნდა, წარმათებიც
იგულისხმებიან. ის ამბობს, რომ ჭეშმარიტ ქრისტიანად მოქცევა შეუძლიათ
წარმათებსაც ნათლისღების მეშვეობით. ამით ხდება ადამიანის ცოდვისაგან
განწმენდა, შესაბამისად სიკეთითა და სიყვარულით აღვსილი ადამიანი უახლოვდება
ქრისტეს. თითოეულმა პიროვნებამ თავისი რჯული რწმენითა და იმედით უნდა
ასაზრდოოს. პავლე მოციქული ნათლად გადმოგვცემს რჯულის შემცვლელ კანონს, ეს
არის სინდისი და აზრი. ადამიანს საკუთარი რჯული გააზრებულად უნდა სწამდეს.
აქედან გამომდინარე, ჭეშმარიტი ცხოვრებით იგი შეინარჩუნებს სინდისს, რაც ალბათ
ყველაზე მეტად დასაფასებელია. ვფიქრობ, ყველას, რომ ქენჯნიდეს სინდისი ამდენი
ცოდვა აღარ იარსებებდა სამყაროში.
პავლეს აზრით, სინდისის ხმის მოსმენა ყველა ადამიანს შეუძლია. იგი ქრისტეს
რწმენას აიგივებს ადამიანის პირად აზროვნებასთან და სინდისთან. პავლე ამბობს
,,იქონიეთ რწმენა კეთილ სინდისში, რადგან ვინც უარყო კეთილი სინდისი, მათი
რწმენის გემიც ჩაიძირა“ (პავლე მოციქული, 2019,71). სწორედაც, თვით პავლემ
საკუთარ სინდისთან კონფლიქტში პოვა რწმენა ქრისტეს მიმართ და მან შეწყვიტა
ქრისტიანების დევნა. უფლის მიმართ სიყვარული აზრში და გონებაში უნდა გქონდეს
გაცნობიერებული. შესაბამისად, საზოგადოება შეძლებს პოზიტიური საქმეების
ჩადენას მისი სიყვარულისათვის.
პავლე მოციქული ეპისტოლეში გვესაუბრება, რომ ქრისტეს წინაშე ,,რწმენით
მართლდება კაცი, რჯულის საქმეთაგან დამოუკიდებლად“ (პავლე მოციქული,
2019,82). ამის გათვალისწინებით ქრისტე იმისია, ვისაც ჭეშმარიტად სწამს. ქრისტე
ყველასია, თუნდაც მათიც, ვინც წინადაცვეთას რწმენით ამართლებს, ანდაც
წინადაუცვეთელობას-რწმენით. ეს ყოველივე იმას ნიშნავს, რომ რწმენით უნდა
აღვავსოთ რჯული.
პავლე ასევე, წინადაცვეთის შესახებ ამბობს, რომ ის წარმოადგენდა აუცილებელ
ნიშანს ღმერთთან დასაკავშირებლად. თუმცაღა, მისი აზრით, ეს არის ცოდვებისაგან
მიტევების ნიშანი. რეალურად, რაიმე ქმედების გამოყენებას არ აქვს აზრი იმიტომ,
რომ უფლისთვის ყველა ადამიანი ერთია. თუნდაც, წინადაცვეთის ტრადიცია არ
ქონდეს პიროვნებას ჩატარებული ყველას თავისი ცოდვის შესაბამისად განსჯის და
მიუტევებს ღმერთი. უფალი არ გამოარჩევს ადამიანებს რაიმე ნიშნით ამიტომაც,
რაღაც გარეგნული იერის შეცვლით ვერ დავუახლოვდებით ქრისტეს. ჩვენ საკუთარი
რწმენით, სიყვარულით და კეთილი საქმეების ჩადენით შევძლებთ მასთან
დაახლოებას.
პავლე მოციქული განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ
ქრისტესთან მიკერძოება არ არსებობს და ყველა ადამიანი, განურჩევლად ეთნოსისა,
რელიგიისა და სქესისა, განიკითხება ღვთის წინაშე. თუკი ადამიანს სურს პირნათლად
წარსდგეს სამსჯავროზე და გამოისყიდოს საკუთარი ცოდვები, მაშინ მან ყველანაირად
უნდა იზრუნოს სულიერ ყოფაზე. ყველა თავისი ქმედების შედეგად მიიღებს პასუხს
,,რადგან ღმერთთან არ არსებობს მიკერძოება“ (პავლე მოციქული, 2019,80). პავლე
ეპისტოლეში ,,რომაელთა მიმართ“ მიმართავს ხალხს, რომ შეიყვარონ ქრისტე და
ეზიარონ მის რწმენას, ისე როგორც თავად ქრისტემ შეიყვარა ისინი. პავლეს თქმით,
მოსეს რჯული არის აკრძალვების რჯული და ეს ყოველივე, რა თქმა უნდა,
შეთანხმებაში ვერ მოდის ქრისტეს რჯულთან, რადგან ეს არის ,,თავისუფლების“
რჯული. ადამიანები საკუთარ პრინციპებზე დაყრდნობით მოქმედებენ, რაიმეს
აკრძალვა ეს მხოლოდ გარეგნულ თავის მოტყუებას ჰგავს. ყველა მაინც იმას
გააკეთებს, რაც სურს და შესაბამისად ღმერთი მიუზღავს ცოდვებისთვის. ქრისტე
სიყვარული და ჭეშმარიტებაა, ის ერთია და მისთვის ყველა ინდივიდი, განურჩევლად
სქესისა თუ რასისა, ერთია. თითოეულს მიუტევებს და შეუნდობს, მთავარია რწმენით
იცხოვრო. აქედან ჩანს, რომ ღმერთი უსასყიდლოდ შეძლებს მიუტევოს ადამიანებს,
მათი ცხოვრებიდან გამომდინარე ყველა მიიღებს იმას, რასაც დასთესს. მოსეს
რჯულიდან ჩანს, რომ კანონების დაცვით შეეძლებათ პიროვნებებს გამოისყიდონ
ცოდვები და ისედაუახლოვდნენ უფალს. ამის გათვალისწინებით, ბათილდება მოსეს
რჯული. მიმაჩნია, რომ პავლე მოციქული ყოველივე ზემოთ ხსენებულიდან
გამომდინარე, ბევრ რამეზე დაგვაფიქრებს. მაგალითად, როგორ გადმოგვცემს
სიყვარულს ასე ფართო ჭრილში, მას აქვს უდიდესი მნიშვნელობა, რადგან მასზეა
დაფუძნებული ამხელა რელიგია. რაც უფრო მეტად კაცთმოყვარენი, კეთილები და
ტოლერანტები ვიქნებით, მით უფრო ნაკლები ცოდვა იარსებებდა დედამიწაზე და
მეტად შევძლებდით უფალთან დაახლოებას.

პავლე მოციქული პირველ საუკუნეში მოღვაწეობდა იგი, თორმეტ მოციქულთა

გუნდში არ შედიოდა. იგი მეცამეტე მოციქულად იწოდება და მას ქრისტეს მიწიერი
ცხოვრება არ უხილავს. როგორც ცნობილია იგი ქრისტიანობას ეწიინააღმდეგებოდა
შესაბამისად, როდესაც ამ რელიგიის ქადაგება გადაწყვიტა ქრისტიანებმა ეჭვი
შეიტანეს მის კეთილგანწყობილებაში, მაგრამ გარკვეული პერიოდის შემდეგ მათი
ამგვარი დამოკიდებულებულება გაქრა. პავლე მოციქული ქრისტეს მთელი
კაცობრიობის მესიას უწოდებდა და არა მხოლოდ ებრაელების ღმერთს. მისი
ეპისტოლეს მიხედვით უფალმა ყველა ადამიანს მისცა თავისუფალი ნება. მისი თქმით,
უფალი ყველას თანაბრად წყალობს. მისსავე ეპისტოლეში ვკითხულობთ, იმ
ფართოდგავრცელებულ ფრაზას, რომ სხვისი განმკითხველი თავადაც განიკითხება
ღვთის მიერ. საკმაოდ საყურადღებო და მნიშვნელოვანია სიტყვები: „ღმერთი არ არის
მიკერძოება“ (პავლე მოციქული, 2017, 79), ამ სიტყვების მიხედვით, უფალს ყველა
ადამიანი თანაბრად უყვარს და თანაბრად განიკითხავს. საყურადღებოა ის ფაქტიც,
რომ პავლე მოციქულის მიხედვით, რწმენა ითვალისწინებს როგორც თავისუფალ
არჩევანს, ისე პიროვნულ ინიციატივას და ქრისტიანობა მისთვის წარმოადგენდა,
როგორც გარეგანს ისე შინაგან პრინციპს. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ იგი სიყვარულს
საკმაოდ მნიშვნელოვან ცნებად მიიჩნევდა და მიაჩნდა, რომ სიყვარულის გარეშე
ადამიანი არარაობაა, რომელშიც უფალი არასდროს იქნება და შესაბამისად მის გარეშე
ვერც სიკეთესა და ბოროტებას განარჩევს.
პავლე მოციქული რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში ახსენებს ზეთისხილის ხეს,
რომელსაც, შეგვიძლია ჩავთვლოთ, რომ ისრაელს ადარებს. მათ, ვინც ქრისტესთან
ურთიერთობას ზურგი აქციეს, ამ ხის მოტეხილ რტოებს უწოდებს, ხოლო წარმართებს,
რომლებიც ქრისტიანობსკენ მოექცნენ, ამ ხის ბუნებრივ რტოებზე დაყრდნობი ველურ
რტოებს, რომლებიც უნდა ეზიარონ ზეთისხილის ფესვსა და წვენს. საყურადღებოა, ის
ფაქტი, რომ ებრაელებმა, რომლებმაც უფლის მიერ შთაგონებული
წინასწარმეტყველების შთაგონების მიუხედავად ვერ შეიცნეს მესია, რომელსაც
ელოდნენ, რის გამოც მოსწყდნენ ზემოხსენებულ ზეისილის ხეს და მათი ადგილი იმ
წარმართებმა დაიკავეს, რომლებმაც იცნეს ქრისტე მიუხედავად იმისა, რომ მას არ
ელოდნენ. პავლე მოციქული ე.წ. ახალ დამყნობილ რტოებს, ანუ წარმართებიდან
ქრისტიანობისკენ მოქცეულ ხალხს მოუწოდებს, რომ ამპარტავნების ცოდვას თავი
აარიდონ, რადგან თუ ღმერთმა ის ხალხი არ დაინდო, რომლებიც ოდიდგანვე
ქრისტიანები იყვნენ, არც მათ დაინდობს, რომლბიც გვიან მოექცნენ
ჭეშმარიტისარწმუნოებისკენ. იგი ასევე აღნიშნავს, რომ გზასაცდენილი ადამიანი
ნებისმიერ დროს შეიძლება მობრუნდეს ღვთისკენ, ამიტომ მათ
„ახლადდამყნობილებმა“ ზემოდან არ უნდა უყურონ.
ქრისტიანობა ტოლერანტული რელიგიაა, როგორც უკვე ავღნიშნე, პავლე
მოციქული ქადაგენს, რომ უფალი ადამიანს აძლევს თავისუფალ ნებას, შესაბამისად,
ეს შეგვიძლია ისე გავიგოთ, რომ ქრისტიანობა არჩევანის უფლებას გვაძლევს და ჩვენ
თავად ვწყვეტთ, როგორი ცხოვრება გვსურს. უფალი ხალხს არ განარჩევს არანაირი
ნიშნით, თითოეული ადამიანი მისი შვილია და კეთილსა თუ ბოროტს თანაბრად
განიკითხავს, თანაბრად სთხოვს პასუხს ჩადენილი საქციელისთვის. ქრისტიანობა
შორსაა ძალადობისგან, იგი სიყვარულს ემყარება, ვინაიდან უფალი თავად
ასოცირდება სიკეთესა და სიყვრულთან. ქრისტიანობის არსს რომ ჩავწვდეთ საკმაო
სიღრმეებში მოგვიწევს შესვლა. ეს რელიგია არ არის ზედაპირულ და არ გააჩნია ერთი
კონკრეტული, ასე ვთქვათ, მშრალი ახსნა ქრისტიანობა კაცთმოყვარეობას ქადაგებს და
მოგვიწოდებს, რომ ერთმანეთს შევეშველოთ იმ ურთულესი ცხოვრებისეული ჯვრის
ტარებაში, რომელიც უფალმა დაგვიწესა. რეალურად, უფლის ნებას მოკვდავთა გონება
ბოლომდე ვერასდროს ჩაწვდება, რადგან შეუცნობელია ზრახვანი მისნი. ის ფაქტი,
რომ პავლე მოციქული ხალხს ძმათმოყვარეობისკენ მოუწოდებს და მოძულთა
ლოცვას სთხოვს დაწყევლის ნაცვლად, კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმ ფაქტს, რომ
ქრისტიანობა ერთსულოვნებისკენ მოგვიწოდებს. ეს რელიგია შორსაა შურისძიებისა
და ბოროტებისგან და დისკრიმინაცია თუ ვინმეზე ზემოდან ყურება წინააღმდეგობაში
მოდის ქრისტიანობის მოძღვრებებთან. აქედან გამომდინარე, ქრისტიანობა საკმაოდ
ტოლერანტული და ინკლუზიური რელიგიაა. ამას ასევე ის ფაქტი ადასტურებს, რომ
პავლე მოციქული გვთოვს, საკუთარი ნებით, სურვილთა და სიყვარულით
დავუკავშირდეთ ქრისტეს და არა ვინმეს დაძალებით ან სხვა ფაქტორის
გათვალისწინებით, სწორედ აქ იკვეთება ქრისტიანობის ინკლუზიურუ ბუნება.
საბოლოოდ, უნდა აღინიშნოს, რომ პავლე მოციქულმა საკმაოდ დიდი წვლილი
შეიტანა ქრისტიანობის გავრცელებაში, იგი ცდილობდა საზოგადოებაში
დაემკვიდრებინა ხედვა, რომელსაც შეგვიძია რევოლუციური ვუწოდოთ. მან თავისი
მოღვაწეობის წლები ხალხისთვის იმ სიბრძნის ჩვენებას მიუძღვნა, რომელსაც
ქრისტიანობა მოიცავს. მას სურდა ყველა ჩაწვდომოდა ზემოთსენებულ სიბრძნეს,
რათა სულიერად მეტად განმტკიცებულიყვნენ და გაბრაზებულად ყოფილიყვნენ ამ
რელიგიის მიმდევარნი. პავლე მოციქულის სურვილი იყო ჭეშმარიტი სარწმუნოება
ხალხს გულით შეეგრძნოთ. პირადად ჩემთვის, პავლე მოციქულის მოძღვრება
იმდენად ფილოსოფიური და ღრმა შინაარსისაა, რომ მის სიღრმეებში ძიებისას
საკმაოდ ბევრი ისეთი დეტალის პოვნაა შესაძლებელი, რომლელსაც შეუძლია
სრულიად შეგვიცვალოს წარმოდგენა თუ დამოკიდებულება ამა თუ იმ რელიგიურ
საკითხებზე. მისი მოძღვრების წაკითხვისას ადამიანი აცნობიერებს, რომ სიყვარული
იმაზე ფართო და მნიშვნელოვანი ცნებაა, ვიდრე ეს ზედაპირულად ჩანს, რადგან
ამხელა რელიგია სწორედ მას ემყარება. თუ ხალხი მის მოძღვრებებს ყველა იმ
დეტალს, რომლის ჩვენს გონებამდე მოტანაც პავლე მოციქულს სურდა, კაცობრიობა
მეტად ლოიალური, კანონმორჩილი და ტოლერანტული ბუნების იქნება, რაც
მსოფლიოს უკეთესობისკენ შეცვლის. გასაგებია, რომ ქრისტიანული მოძღვრებების
გათვალისწინება და ქრისტეს გზაზე სიარული საკმაოდ დიდ სირთულეებთან არის
დაკავშირებული, მაგრამ პავლე მოციქული გვამხნევებს და გვარწმუნებს, რომ
ერთმანეთის პატივისცემითა და სიყვარულით შევძლებთ გავძლიერდეთ და
ქრისტიანული ხოვრებით ვიცხოვროთ.

პავლე მოციქული იყო ერთ-ერთი მოციქული ქრისტეს მოციქულთანგან,

რომელიც იყო ქრისტიანობის ერთ-ერთი გამავრცელებელი. პავლე მოციქული იყო
ნოვატორი ანუ განმაახლებელი, მოციქული, რომელმაც სიახლე შეიტანა
ქრისტიანობის ქადაგებაში. პავლე მოციქული ღიად ეწინააღმდეგებოდა იმ ფაქტს, რომ
მოციქულთათვის წინდაცვეთა იყო ისრაელის კავშირი ღმერთთან, ხოლო პავლეს
პოზიცია წარმოადგენდა იმ აზრს, რომ იესოს არსებობისას აღარ იყო საჭირო მოსეს წეს-
ჩვეულებების დაცვა, რასაც დაეთანხმნენ სხვა მოციქულებიც და სწორედ აქედან
დაიწყო ქრისტიანობის ახლებურად ქადაგება. პავლემ დაწერა თოთხმეტი ეპისტოლე,
რომელთაგან ერთ-ერთი არის მიმართული რომაელთა მიმართ, სადაც იგი რომაელებს
მიმართავს, რომ რომი იქცეს ქრისტიანული მესიის ერთ-ერთ ცენტრად. პავლეს დიდი
წვლილი მიუძღვის ქრისტიანულ მოძღვრებაში, სწორედ პავლემ გამიჯნა
ტრადიციები, წეს-ჩვეულებები და რეგილია ერთმანეთისგან. სწორედ პავლეს
დამსახურებაა ის, რომ ქრისტიანობა არის მსოფლიოში ცნობილი რელიგია. მთელი
სამყარო გააერთიანდა ერთი რეგილიგიის ქვეშ, რაშიც პავლე მოციქულს დიდი
წვლილი მიუძღვის. პავლე მოციქულის ნაწარმოები არის წერილი, რომელშიც
აშკარადად ჩანს მისი უნივერსალური დამოკიდებულება ქრისტიანული
სარწმუნოების მიმართ. პავლე მოციქული თავს უწოდებს წარმართების მოციქულს,
ამის მიზეზს წარმოადგენს ის, რომ პავლესთვის სამყაროს შემქმნელი არის
უნივერსალური, შესაბამისად შეუძლებელია ის წარმართთათვისაც არ იყოს.
ქრისტიანობა წარმოადგენს საყოველთაო რელიგიას, იგი არ არის განკუთვნილი
რომელიმე ერისთვის, შესაბამისად იგი უნივერსალურია, რაც თანასწორობას
გულისხმობს.
 ნიკოლო მაკიაველი

ნიკოლო მაკიაველი (1469-1527) იტალიელი ისტორიკოსი და აღორძინების -

,,რენესანსის’’ ეპოქის გამოჩენილი ფილოსოფოსია. მაკიაველს ცნობადობასთან ერთად
თან სდევდა მისი ნაშრომების კრიტიკა, თუმცა მიუხედავად ამისა ,უნდა აღვნიშნოთ,
რომ მის ნაშრომებს კარგად სცნობდნენ ცნობილი მმართველები .
მაკიაველის ტექსტის მიხედვით ,სამოქალაქო მმართველობის მიღწევისთვის
არც სიმამაცეა საჭირო და არც იღბალი. ძალაუფლების მოსაპოვებლად ხალხის
კეთილგანწყობა ან დიდებულთა დახმარებაა საჭირო .მაკიაველი სწორედ ამ ორ
კატეგორიას გამოჰყოფს. ტექსტის მიხედვით იმ ძალაუფლების შენარჩუნება,
რომელსაც დიდებულთა წყალობით მიაღწიე უფრო რთულია შესანარჩუნებლად ,
ვიდრე ხალხის დახმარებით მიღებული თანამდებობის. ,,ის, ვინც დიდებულთა
შემწეობით აღწევს მთავრის ძალაუფლებას, უფრო ძნელად ინარჩუნებს, ვიდრე ის,
ვინც ხელისუფლებას ხალხის შემწეობით უდგება სათავეში.’’ (ნიკოლო მაკიაველი
2019, 120)
დიდებულთა დახმარებით მიღწეული ძალაუფლების შენარჩუნება იმიტომ
არის რთული შესანაჩუნებელი, რომ როდესაც ძალაუფლებას დიდებულთა
შემწეობით აღწევ დიდებულები თავს გახვევენ თავიანთ სურვილს და იძულებული
ხარ მათი მოთხოვნები შეასრულო, ხოლო ხალხის შემთხვევაში პირიქითაა ამ
შემთხვევაში ერთპიროვნული მმართველი ხდები, ირგვლივ არავინაა ისეთი ვინც
თავს მოგახვევს მის სურვილს და არავინ იქნება ისეთი ვინც შეგავიწროვებს.
კიდევ ერთი რამ რის გამოც უფრო რთულია დიდებულთა მიერ ნარგუნები
ძალაუფლების შენარჩუნება ისაა, რომ მთავარს არ შესწევს ძალა მტრულად
განწყობილი დიდებულებისგან თავის დასაცავად ,რაც პირიქითაა ხალხის
შემთხვევაში .მთავარი ყოველთვის იპოვნის გზას მტრულად განწყობილი ხალხისგან
თავდასაცავად. ,,გარდა ამისა, მთავარს ყოველთვის შეუძლია მტრულად განწყობილი
ხალხისგან დაიზღვიოს თავი ,დიდებულებისაგან კი არა, ვინაიდან ხალხი
მრავალიცხოვანია ,დიდებულები კი ცოტანი არიან.’’ (ნიკოლო მაკიაველი 2019, 121)
მაკიაველის ტექსტის მიხდვით , მთავრის მთავარი ხელობა სამხედო საქმე უნდა
იყოს .მთავრის მიზანი ომი უნდა იყოს .სამხედრო საქმის ძალა იმდენად ძლიერი
ძალაა ,რომ მას შესწევს უნარი ძალაუფლების შენარჩუნებისა. ამ ძალის
უგულებელყობამ შეიძლება სამთავროს დაკარგვის მიზეზას იქცეს . მაკიაველი ამ
აზრის გასამტკიცებლად იშველიებს ფრანჩესკო სფორცას მაგალითს .მაგალითის
თანახმად ,ფრანჩესკო იყო კერძო პირი ,რომელიც შესანიშნავად ფლობდა სამხედრო
ხელოვნებას რამაც მიიყვანა იმ შედეგთან ,რომ ფრანჩესკო გახდა მილანის დუკა, მისმა
შვილებმა კი ვერაფერს მიღწიეს.
კიდევ ერთი მიზეზი იმისა თუ რატომ უნდა იყოს სამხედრო ხელოვნების
ფლობა მთავარი საქმე მთავრისთვის ისაა ,რომ ამ საქმის არ ცოდნას შესაძლოა
არაერთი უბედურება მოჰყვეს, რასაც ემატება მთავრის მიმართ ჯარისკაცთა
უნდობლობა . ამის შედეგი კი ერთი იქნება მთავარი ვეღარ შეძლებს ენდოს და
დაეყრდნოს ჯარს. ,,უიარაღობა და უმწეობა გარდა იმისა, რომ ათასი სხვა
უბედურების სათავეა ,მთავარს ქვეყნის სასაცილოდაც აქცევს’’ (ნიკოლო მაკიაველი
2019, 128)
ნიკოლო მაკიაველი თავის ნაწარმოებში საკმაოდ ვრცელ ინფორმაციას
გვაწვდის სიყვარულსა და შიშზე. მაკიაველი უპირატესობას შიშს ანიჭებს. ხალხის
შიში სისასტიკეზეა დაფუძნებული, ხოლო სიყვარული კი ვალდებულებაზე.
შიშისთვის საჭირო მცირედი სისასტიკეც საკმარისია ,ხოლო მთავარმა ხალხის
სიყვარულის მოსაპოვებლად ხალხის ინტერესები უნდა დაიცვას . პასუხი იმისა თუ
რატო აყენებს მმართველი უპირატესობას შიშს და გმობს სიყვარულს შემდეგია:
ადამიანები უმადურები და ორგულები არიან , თუ კი მმართველი ხალხს მის
სიყვარულსა და გულმოწყალებას დაანახებს ხალხში მაშივე ნდობას დაიმსახურებს
თუმცა როგორც კი მცირე საფრთხეს იგრძნობენ მაშინვე დაივიწყებენ მთავრის
სიყვარულს ,კეთილგანწყობას და მაშინვე უარს იტყვიან მთავარზე. თუმცა ამ
ყველაფრის მიუხედავად მთავარმა ყველაფერი უნდა გააკეთოს იმისთვის ,რომ
თავიდან აირიდოს ხალხის სიძულვილი და ზიზღი. აგრეთვე მთავარი უნდა ეცადოს,
რომ ხალხში არ დატოვოს მხდალი, გაუბედავის და სულმოკლე ადამიანის
შთაბეჭდილება ,რადგან ამ შემთხვევაში ხალხი მის მიმართ სიძულვილით და
ზიზღით განეწყობა. ,,ვინაიდან ადამიანები, საერთოდ, ხედვას უფრო მეტ ანგარიშს
უწევენ მსჯელობისას, ვიდრე შეხების გრძნობას, რაკიღა ხედვით, ყველა ხედავს, მაშინ
როდესაც უშუალოდ მხოლოდ ცოტანი თუ ეხებიან მთავარს.’’ (ნიკოლო მაკიაველი
2019, 137 ) მაკიაველის ეს მოსაზრება ადასტურებს იმ ჭეშმარიტებას ,რომ ადამიანთა
უმეტესობას არ შუძლია გონების კარნახით მოქმედება და ისინი მხოლოდ ხედვას
აყენებენ პირველ ადგილას. ამ შემთხვევაში მმართველი ხალხში არა თუ სიყვარულს,
არამედ შიშის დანერგვასაც ვერ მოახერხებს. ამ ყველაფერთან ერთად მთავარმა
სიძულვილის თავიდან ასარიდებლად სისასტიკე ერთიანად არ უნდა გამოიყენოს და
დროდადრო გულმოწყალება და კეთილგანწყობაც უნდა დაანახოს ხალხს.
ყველა ადამიანს გააჩნია რაიმე მიზანი ,რომლის მისაღწევადაც გვიწევს რთული
გზის გავლა. მაკიაველის ნაწარმოებშიც მთავრის ძირითად მიზანს წარმოადგენს
ძალაუფლების შენარჩუნება. ამ ნაწარმოებში მთავარი ასევე ძალაუფლებისა და
დიდების შესანარჩუნებლად იგი უპირატესობას აყენებს ხალხში შიშის დანერგვას.
ამრიგად, ნიკოლო მაკიაველი თავის ნაშრომში ,,მთავარი’’ განგვიმარტავს თუ
რატომაა დიდებულების მიერ ნარგუნები ძალაუფლების შენარჩუნება ბევრად უფრო
რთული, ვიდრე ხალხის . ასევე განგვიმარტავს სამხედრო ხელოვნების მნიშვნელობას
ცხოვრებაში და მისი ფლობის უპირატესობებს და ასევე შიშისა და სიყვარულის
არჩევაზე მმართველობისას .

პირველი კითხვის მიხედვით შეგვიძლია ვთქვათ, მაკიაველს ძალიან მოწონს

რომაელი იმპერატორები, რადგან მას მიაჩნია, რომ მათ სისასტიკე იყო იარაღი, რათა
ძალაუფლება ხელში ჩაეგდოთ.
იგი ყურადღებას ამახვილებს: მოსე, კიროსი, რომულუსსა და თეზევსსზე.
პირველ რიგში ყურადღებას ამახვილებს მოსეზე და ამბობს, რომ მხოლოდ და
მხოლოდ „ღმერთის ნებისა და წინასწარ-განაჩენების აღმასრულებელი იყო“
(მაკიაველი, 115,2019), თუმცა მაკიაველი ხაზს უსვამს და ამბობს, რომ მოსე
განცვირების ღირსია, რადგან ღმერთთან დაკავირება და საუბარი შეძლო,
„განცვირების ღირსია თუნდაც ის მადლი, რისი წყალობითაც მოსე ღმერთთან
საუბრის ღირსი შეიქნა“ (მაკიაველი, 115,2019).
მაკიაველი ყურადღებას ამახვილებს ასევე კიროსზე და სხვებზე, იგი ამბობს,
რომ „თუ დავუკვირდებით კიროსსა და სხვებს, რომლებმაც დაიპყრეს ან დაარსეს
სამეფოები, დავინახავთ, რომ ისინიც განცვიფრების ღირსნი არიან, ხოლო თუ
განვიხილავთ მათ მოქმედებებს და მათი ძალისხმევის თავისებურებებს ვნახავთ, რომ
ისინი მოსეს ქმედებათა მსგავსნი არიან“, (მაკიაველი,115,2019). აქედან გამომდინარე,
ვიტყვით, რომ მაკიაველი კიროს და სხვა იმპერატორებს ადარებს მოსეს, რადგან მათი
მოქმედებები მსგავსია.
შეგვიძლია ყურადგება მივაქციოთ იულიუს II-ს, მან მხოლოდ პაპობის
ხელში ჩასაგდებად ისარგებლა და მოიხვეჭა გულუხვი კაცის სახელი, თუმცა ეს
ბოლომდე არც გაუგრძელებია, რადგან გადაწყვიტა საფრანგეთის მეფესთან ომი, ამ
ყველაფერთან ერთად გადაიხადა მრავალი ომი, თუმცა როგორც მაკიაველი გვეუბნება,
არცერთხელ არ დაუბეგრავს ხალხი, რადგან თავისი ხელმომჭირნეობიშ წყალობით
თვითონვე ფარავდა გადასახადებს. (მაკიაველი,131,2019)
მაკიაველი ასევე ყურადგებას ამახვილებს რომაელი იმპერატორების
სიკვდილზე, იგი ამბობს, რომ „ზოგიერთმა მათგანმა, მიუხედავად იმისა, რომ
ღირსეულად იცხოვრა და სულის უჩვეულო სიქველე გამოავლინა, მაინც დაჰკარგა
ძალაუფლება“ (მაკიაველი,140,2019) ეს ყველაფერი კი გამოწვეული იყო ზოგჯერ
ბუნებრივი სიკვდილით და ზოგჯერ ქვეშევრდომების ხელით.
ერთი სიტყვით, მაკიაველი გვეუბნება, რომ ამ იმპერატორებისვის იღბალს
არაფერი უწყალობებია, იგი ამბობს, რომ გარემოების მიხედვით იქცეოდნენ ასე,
ბრძოლობდნენ და აძლლევდნენ თავიანთ დაპყრობილ მიწებს ფორმას, როგორც
სურდათ.
რააც შეეხება საფრანგეთს, მოაზროვნეები თვლიან, რომ იგი ყველაზე
მოწესრიგებული სახელმწიფოაა. ფიქრობენ, რომ „კარგი მმართველობის სამეფოა
საფრანგეთი“ (მაკიაველი,139,2019) ასევე თვლიან, რომ „არსებობს ურიცხვი
დიდებულთა დაწესებულებები, რომლებზედაც დამოკიდებულია მეფის
თავისუფლება და უსაფრთხოება“ (მაკიაველი,139,2019). მაკიაველის თქმით
საფრანგეთში უპირველესია პარლამენტი და მისი ავტორიტეტი, საფრანგეთში
მმართველი ჩარევის გარეშე აგვარებს საქმეეს, ეს იმას ნიშნავს, რომ პარლამენტის
საშუალებით ბალანსდება ურთიერთობები, დაპირისპირებები ხალხსა და
დიდებულებს შორის, აქედან გამომდინარე, მთავარი წარმომადგენელი ზიზღისა და
დაპირისპირების ღირსი არ ხდება. ეს ყოველივე კი საფრანგეთისთვის დიდი
ავტორიტეტია და მისაბაძიც კი ხდება. ასევე მაკიაველი ამბობს, რომ თუ მეფე
დიდებულებს გაუწევდა მფარველობას ხალხთან გარდაუვალი იქნებოდა შეჯახება,
„ამიტომ მათ შორის დადგინდა მესამე მსაჯული, რომელსაც მეფის შეუწუხებლად
უნდა დაეოკებინა დიდებულები და მფარველობა გაეწია
მდაბიორთათვის“(მაკიაველი, 139,2019).
„უნდა აღინიშნოს, რომ სიძულვილს კეთილი საქმეც ისევე იწვევს ხოლმე,
როგორც - ბოროტი, და ამიტომ, მთავარს თუკი ძალაუფლების შენარჩუნება სურს,
ხშირად იძულებულია ზურგი აქციოს სიკეთეს.“ ამ გამონათქვამიდან გამომდინარე,
შეიძლება ვთქვათ, რომ სიკეთე და ბოროტება ქვეყანაზე ერთად თანაარსებობს.
როდესაც ადამიანი მთავარი და ბრძანებელი ხდება ქვეყნის იქ, რა თქმა უნდა, სიკეთე
მეორეხასისხოვანია, გვედზე გადის ყველანაირი ჰუმანურობა და ხდები ბრძანებელი.
ჩემი აზრით, არ არსებობს მეფე, რომელიც ბოროტების ჩამდენი არ არის, მაგალითად,
როდესაც სიკვდილით სჯიან ადამიანს აქ, რა თქმა უნდა, ბოროტება დგას სათავეში.
ყოველთვის უწევს მეფეს, მთავარს ბრძოლა: ტერიტორიებისთვის, სამეფოსთვის და
ა.შ. როდესაც ადამიანი ბრძოლას იწყებს ტახტისთვის, იღვრება სისხლი, კვდება ბევრი
უდანაშაულო ადამიანი, ზუსტად ასეთი ბრძოლის შემდეგ აღწევენ თავიანთ
ჩანაფიქრს და აქედან გამომდინარე, შეიძლება ბთქვათ, რომ „მთავარს თუკი
ძალაუფლების შენარჩუნება სურს, ხშირად იძულებულია ზურგი აქციოს სიკეთეს.“
ერთი სიტყვით, მაკიაველი ტექსტში და თავის ნაწარმოებში ყურადგებას ამახვილებს:
სიქველეზე, ძალაუფლებაზე, იმპერატორებზე, მათ მიღწევებზე და ა.შ. თუმცა ბოლოს
გვეუბნება, რომ „ადამიანები, რომლებიც ჯიუტად მისდევენ მოქმედების ერთხელ და
სამუდამოდ არჩეულ გზას, ბედნიერნი არიან მანამ, სანამ მათი მოქმედება და
ბედისწერა ერტმანეთს შეესაბამებიან, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მათი ბედნიერება
უბედურებით იცვლება“ (მაკიაველი,156,2019) არ ვეთანხმები მაკიაველს, როდესაც
იძახის, რომ ბედისწერა ქალია, და მის მოსათვინიერებლად მუჯლუგუნი და წიხლი
არ უნდა დაიშურო, ვფიქრობ, რომ ზუსტად ფრთხილი და წინდახედული ნაბიჯი
უფრო ამართლებს მიზანს, ვიდრე დაუფიქრებელი და ნაუცბათევი, რადგან სითამამეს
ყოველთვის არ მოაქვს წარმატება.

ნიკოლო მაკიაველის „მთავარში“ გადმოცემულია ის თუ როგორი სამთავროები

არსებობს და ვინ, როგორი მთავარი უნდა მართავდეს მას. როგორც ყველა ადამიანს,
ნიკოლო მაკიაველსაც გარკვეული ფიქრები ჰქონდა ამ საკითხთან დაკავშირებით.
მაგალითად, პლატონისთვის იდეალურ მმართველად ფილოსოფოსია
დასახელებული, რადგან ის ფლობს ყველა იმ თვისებას, რომელიც აუცილებლად
უნდა ახასიათებდეს ქვეყნის მმართველს. მოდი ვნახოთ, თუ როგორ მთავარს მიიჩნევს
მაკიაველი იდეალურად.
ნიკოლო მაკიაველი ერთ-ერთ ქვეთავში ამბობს, რომ ბრძოლის ორი სახე
არსებობს: ერთია კანონების მიხედვით, მეორე- ძალით. შესაბამისად, კანონების
მიხედვით ბრძოლა ადამიანებისთვისაა, ძალით კი მხეცებისთვის, მთავარი ორივე
მათგანს უნდა ფლობდეს, რადგან როდესაც კანონებით ბრძოლას აზრი ეკარგება მან
თავისდაუნებურად უნდა მიმართოს მხეცურ დამოკიდებულებას და შეებრძოლოს
მტერს მხეცურად. იგი ამბობს, რომ ძალით ბრძოლისას მთავარმა ორი ცხოველის
თვისება უნდა გამოიყენოს, ესენია: მელა და ლომი. მმართველი უნდა იყოს მელასავით
ცბიერი და ლომივით ძლიერი. იდეალურ მთავარს უნდა ახასიათებდეს ერთგულება,
თუმცა, ესეც ზომიერად, რათა იგი საზიანო არ აღმოჩნდეს მისთვის. მთავარი
შესაძლოა სულაც არ ფლობდეს ზემოთ ჩამოთვლილ თვისებებს, მაგრამხალხს უნდა
დააჯეროს თითქოს ამ ყველაფრის მფლობელი არის. მმართველი უნდა იყოს
გულმოწყალე, ერთგული, კაცთმოყვარე, მორწმუნე და პატიოსანი, თუმცა, იცოდეს
როდის და რა დროს გამოიყენოს ეს. მთავარი ამ თვისებებს ისე უნდა ფლობდეს და
აკონტროლებდეს, რომ შემდეგ მისი გარდაქმნა საჭიროების შემთხვევაში
საპირისპიროთი შეძლოს. მაკიაველის ამ ეპიზოდის ეს კონკრეტული მონაკვეთი
კარგია პლატონის სიკეთის იდეის თეორიასთან პარალელის გასავლებად, რადგან
როგორც პლატონი ამბობდა: „საგნის სიკეთე მდგომარეობს მის მიერ თავისი
დანიშნულების შესრულებაში, თავისი ფუნქციის აღსრულებაში.“ (პლატონი 2017, 10)
ანუ გამოდის, რომ თუ კი მმართველი თავის თვისებებს საჭიროების შემთხვევაში
სწორად გამოიყენებს ეს მისთვის საზიანო არასდროს იქნება. შიში თუ სიყვარული.
კითხვა, რომელზეც მაკიაველი საკმაოდ ამომწურავ პასუხს გვაწვდის. იგი
მმართველობისას შიშს ანიჭიებს უპირატესობას. ალბათ, ყველამ ვიფიქრეთ თუ რატომ
არ შეიძლება, რომ კიდეც უყვარდეთ და კიდეც ეშინოდეთ მისი, თუმცა ცოტაოდენი
დაფიქრება და პასუხამდე თავადვე მივდივართ. სიყვარული ვალდებულებაზეა
დაფუძნებული, შიში- სისასტიკეზე. სიყვარულისთვის მმართველმა ხალხის
ინტერესები უნდა დაიცვას, შიშისთვის-ცოტაოდენი სისასტიკეა საჭირო. საინტერესოა
აგრეთვე ისიც, თუ, რატომ გმობს მმართველობისას სიყვარულს? პასუხი
შემდეგნაირია: ადამიანები ბუნებით უმადურები არიან, საკმარისია მმართველმა
თავისი დიდი სიყვარული, გულმოწყალება დაანახოს ხალხს მაშინვე მას მიაკუთვნიან
საკუთარ თავს, საფრთხის მოახლოებისას კი უკუაგდებენ მთავარს. ამ მიზეზის გამო
ფიქრობს მაკიაველი,ჯობია მთავარმა შიში დანერგოს და არა სიყვარული, მაგარამ არა
სიძულვილი, აგრეთვე. მთავარმა უნდა გააკეთოს ყველაფერი იმისთვის, რომ თავიდან
აიცილოს ზიზღი, სიძულვილი. თუ კი, იგი, ხალხის თვალში დატოვებს ისეთ
შთაბეჭდილებას, რომ მხდალი, გაუბედავი, სულმოკლე და მერყევია მის მიმართ
ხალხი მხოლოდ ზიზღითა და სიძულვილით განეწყობა, რადგან როგორც თავადვე
ამბობს: „ვინაიდან ადამიანები, საერთოდ, ხედვას უფრო მეტ ანგარიშს უწევენ
მსჯელობისას, ვიდრე შეხების გრძნობას, რაკიღა ხედვით, ყველა ხედავს, მაშინ
როდესაც უშუალოდ მხოლოდ ცოტანი თუ ეხებიან მთავარს.“ (ნიკოლო მაკიაველი
„მთავარი“ 2017, 137) ეს მოსაზრება პირდაპირ მეტყველებს იმ ჭეშმარიტებაზე, რომ
ადამიანების უმრავლესობა გონების კარნახით ვერ მოქმედებს და ხედვას ანიჭებს
უპირატესობას. ასეთ შემთხვევაში მთავარი არა თუ სიყვარულს, არამედ შიშსაც კი ვერ
დანერგავს. სიძულვილის ასარიდებლად ასევე საჭიროა, მთავარმა სისასტიკე
ერთბაშად არ გამოიყენოს და გულმოწყალებაც დროგამოშვებით დაანახოს ხალხს.
თითოეულ ჩვენგანს გაგვაჩნია მიზანი, რომლის მისაღწევადაც ურთულესი გზის
გავლა გვიწევს. მთავრის ძირითადი მიზანი სწორედ ძალაუფლების შენარჩუნებაა.
შესაძლოა, მთავარმა არ იმოქმედოს იმ გზით, რომელიც ხალხისთვის მისაღები იქნება,
არ გამოიყენოს ის თვისებები, რის გამოც მას კარგ კაცად, მმართველად ჩათვლიან,
რათა ხშირად ის ვალდებული არის იმოქმედოს თავისი სურვილების საპირისპიროდ,
იმოქმედოს მოყვასის სიყვარულის, ერთგულების, გულმოწყალების, ადამიანობის
საპირისპიროდ, მაგრამ ამ ყველაფერს აკეთებდეს მხოლოდ იმისთვის, რომ
შეინარჩუნოს სახელმწიფო და შეუნარჩუნას მას ის დიდება, რომ ვერასოდეს
ვერშეძლოს ვერცერთმა ქვეყანამ სახელმწიფოსა და მისი მოსახლეობის დაჩაგრვა,
განადგურება. მართალია, მთავარმა უნდა მოიხვეჭოს გულმოწყალე კაცის სახელი,
მაგრამ სისასტიკეც კი საჭიროა თუ კი ამას გარემოება მოითხოვს. მაკიაველმა
მაგალითისთვის ჩეზარე ბორჯა მოიყვანა, რომელსაც ყველა სასტიკად თვლიდა,
თუმცა სწორედ თავისი სისასტიკით შეძლო მან და გააერთიანა, წესრიგი დაამყარა
რომანიაში. აქედან გამომდინარეობს ის თეორია, რომ ზოგჯერ სისასტიკესაც კი აქვს
პლუსები, რადგან იდეალური მმართველი ყველანაირ დათმობაზე უნდა მიდიოდეს,
რათა შეინარჩუნოს სახელმწიფო, ძლიერი, პატრიოტი მმართველის სახელი
მოიხვეჭოს და შთამომავლებს, ერთიანი, უძლეველი ქვეყანა გადასცეს
მემკვიდრეობით.
 თომას ჰობსი

თომას ჰობსი არის ინგლისელი ფილოსოფოსი, რომელმაც წიგნით

,,ლევიათანი“, წვლილი შეიტანა პოლიტიკური ფილოსოფიის განვითარებაში. იგი,
პირველ რიგში, ამ წიგნში გვესაუბრება ბუნებითი მდგომარეობის შესახებ. ბუნებითი
მდგომარეობა არის მდგომარეობა, როდესაც ადამიანები არიან სრულიად
თავისუფლები. მათ არ აქვთ არანაირი კანონი ან ვალდებულება. ჰობსი ამბობს, რომ ამ
დროს ყველა ადამიანი თანასწორია და ყველა საკუთარ თავზეა დამოკიდებული. ეს
არის პერიოდი, როდესაც არ არსებობს ნორმები, შესაბამისად ასეთი
საზოგადოებისათვის უცხოა მორალი და ყველაფერი ის, რაც წესრიგს უკავშირდება.
თითოეული ადამიანი ფიქრობს თავის დაცვაზე, რისი უფლებაც ყველას გააჩნია და ეს
ქცევა სრულიად გამართლებულად ითვლება. ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანებს
არ აქვთ კერძო საკუთრება და სტაბილური ეკონომიკური მდგომარეობა. თავისუფალ
ადამიანს ყველაფრის გაკეთება შეუძლია, რაც მის ინტერესებს განეკუთვნება, რადგან
ეს არის მისი ბუნებითი უფლება. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა პიროვნება
ინდივიდუალურია ბუნებითი მდგომარეობის დროს ყველა თანასწორია, როგორც
გონებრივად, ისე ფიზიკურად. ამ დროს ყველა ყველას წინააღმდეგაა, რადგან
თითოეულ ადამიანს თავისი მიზანი ამოძრავებს, რის შედეგადაც სამყაროში
ისადგურებს ქაოსი და შიში. ჰობსი ,,ბუნებით“ ადამიანებს ,,ცხოველებს“ ადარებს.
ადამიანებიც ისევე იბრძვიან გადარჩენისთვის, როგორც ცხოველები. თუმცაღა,
არსებობს მათ შორის განსხვავებაც, ცხოველები მოქმედებენ ინსტიქტებით, ხოლო
ადამიანებს აქვთ გონება. ზოგიერთი პიროვნებისთვის შეიძლება თავისუფლად
ცხოვრება ძალიან კარგი იყოს, თუმცა ამას ახლავს უარყოფითი გარემოებებიც.
ბუნებითი მდგომარეობის დროს ადამიანი არავის ენდობა, რადგან იცის, რომ მასაც
არავინ ენდობა. ამ დროს არავინ არის დაცული, დაშვებულია სხვისი სიცოცხლის
ხელყოფა. ადამიანები რესურსებისთვის ებრძვიან ერთმანეთს, რადგან შეუძლიათ
ერთმანეთს თამამად მოსთხოვონ ამ რესურსების მფლობელობა, ეს ყოველივე კი
იწვევს ქაოსს და სწორედ ,,ეს არის ომი ყველა კაცისა ყველა სხვა კაცის წინააღმდეგ“
(ჰობსი, 2019, 187). ჰობსი ამბობს, რომ ბუნებითი მდგომარეობიდან გამოსასვლელად
და მშვიდობის დასამყარებლად არსებობს ერთადერთი გზა და ეს სახელმწიფოს
შექმნაა. სახელმწიფოს გააჩნია კონსტიტუცია და ნებისმიერი ადამიანის ცუდი ქმედება
ისჯება კანონით. შესაბამისად, მათ უწევთ უარი თქვან ბუნებით თავისუფლებაზე და
სამყაროში დაისადგურებს მშვიდობა. ადამიანებს შორის იდება ხელშეკრულება, რაც
ამცირებს მათ შორის კონფლიქტს. სახელმწიფოს შექმნა აუცილებელია, რადგან ის
არის უსაფრთხოების გარანტი. აქვე აღნიშნავს ჰობსი იმ ფაქტსაც, რომ თუკი ადამიანს
არჩევანის წინაშე დააყენებენ და ის ბუნებრივ მდგომარეობაში ცხოვრებას ამჯობინებს
სახელმწიფოს, ის ადამიანი უთუოდ არ არის საღად მოაზროვნე, რადგან ამით ის
საფრთხეში აგდებს საკუთარ სიცოცხლეს. თომას ჰობსი ბუნებითი მდგომარეობის
აღწერისას, ასევე ხაზს უსვამს ბუნებით უფლებასა და ბუნებით კანონებზე. ის ამბობს,
რომ ,,ბუნებით კანონი“ კანონია იმიტომ, რომ ეს ემყარება ჩვენსავე ინტერესებს,
რადგან ადამიანებმა ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ საკუთარი უსაფრთხოებისათვის.
ჰობსის აზრით, ბუნებითი უფლება არის ადამიანის ერთგვარი თავისუფლება,
როდესაც ისინი იყენებენ საკუთარ ძალას, რათა მიაღწიონ იმას, რაც სურთ. ადამიანები
თვითონ აფასებენ მიზნის მიღწევის საშუალებებს. ჰობსის თქმით, ბუნებითი კანონი
,,არის მოთხოვნა ან გონებით მიკვლეული ზოგადი წესი“ (ჰობსი, 2019, 189), რომლის
თანახმადაც პიროვნება ვერ გააკეთებს ისეთ რაღაცას, რაც მის სიცოცხლეს საფრთხეს
შეუქმნის. ჰობსს მიაჩნია, რომ ბუნებითი უფლება და ბუნებითი კანონი ისე
განსხვავდება ერთმანეთისაგან, როგორც თავისუფლება და მოვალეობა. უფლება არის
რაიმეს ჩადენისგან თავის შეკავების თავისუფლება, ხოლო კანონი გვიდგენს წესებს,
რომელიც გვავალდებულებს შევასრულოთ. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ,
საზოგადოებას უწევს მუდმივ შიშში და კონფლიქტში ცხოვრება მანამ სანამ ისინი
იმყოფებიან ბუნებით მდგომარეობაში. თუმცა, ნელ-ნელა ადამიანებმა გააცნობიერეს,
რომ სჭირდებოდათ რაიმე ,,ზემდგომი ძალა“, რომელიც შეძლებდა და
დაასტაბილურებდა მათ შორის უთანხმოებას და დაიცავდა მათ უფლებებს. ჰობსის
აზრით, ადამიანებს სჭირდებათ ერთი მთლიანი სისტემა, რომელიც დაასრულებს
ქაოსს, დაამყარებს საზოგადოებრივ წესრიგს, ადამიანებს მისცემს საშუალებას, რომ
ჰქონდეთ კერძო საკუთრება, მიიღონ შრომის ნაყოფი, რათა იცხოვრონ
დამაკმაყოფილებელი ცხოვრებით. ეს ყოველივე კი შეუძლია მხოლოდ სახელმწიფოს,
რომელიც გამოიყვანს ადამიანებს ბუნებითი მდგომარეობიდან. სახელმწიფო,
რომელიც იქნება გარანტი პირველ რიგში უსაფრთხოების, რომ საზოგადოებამ აღარ
იცხოვროს სიკვდილის მუდმივი შიშით. სახელმწიფოში მყოფი ადამიანები იქნებიან
კანონის ფარგლებში შეზღუდულნი, მათ აღარ ექნებათ სრული თავისუფლება.
შესაბამისად, ვეღარ შეძლებენ სხვისი უფლების ხელყოფას, რადგან მათ უკვე ეშინიათ
სახელმწიფოსი. ხალხი ერთმანეთის გადაწყვეტილებას უნდა სცემდეს პატივს, რადგან
ისინი ირჩევენ ერთ სუვერენს და მას ანდობენ ქვეყანას დასარეგულირებლად.
სუვერენი ვალდებულია ,,ძალის“ გამოყენებით დააწესოს ისეთი სასჯელი, რომლის
დახმარებითაც შეძლებს საზოგადოების იმ აზრამდე მიყვანას, რომ დაემორჩილონ
საყოველთაოდ დადებულ ხელშეკრულებას. ასე საბოლოოდ შეიქმნა ,,ლევიათანი“,
რომლისგანაც ადამიანები იღებენ სარგებელს, საკუთარი უფლების გარკვეული
ნაწილის სანაცვლოდ. ამის გათვალისწინებით ადამიანები და სახელმწიფო
,,აფორმებენ“ ხელშეკრულებას, რასაც თომას ჰობსი ასე გვინმარტავს: ,,უფლებების
ურთიერთგადაცემა არის ის, რასაც ხელშეკრულებას ეძახიან“ (ჰობსი,2019, 191).

ხელშეკრულება იდეობოდა იმ მიზნით რომ ადამიანთა ცხოვრება იქნებოდა

დაცული ისინი იღებენ ვალდებულებას, რომ დაიცავენ ყველა ადამიანის უფლებას.
ასევე მათ ვალდებულებაში შედის ისიც, რომ სცენ პატივი უმრავლესობის
გადაწყვეტილებას. სუვერენს ეკისრება ვალდებულება რომ ძალადობა აკრძალოს და
ხალხი დაიცვას. მას ევალება სასჯელის დაწესება, რომელიც ხალხს წესრიგის
დარღვევისაგან შეაკავებს, რათა დაემორჩილონ სოყოველთაოდ მიღებულ
ხელშეკულებას. ხელშკრულების მიხედვით არ აქვთ დაუმორჩლებლობის ანუ ჯანყის
უფლება, რადგან შენივე სურვილით ქმნი სუვერენს, რომელიც შენს ნება-სურვილს
გამოხატავს, თუმცა ადამიანებს ხელშეკრულების დარღვევის უფლება ანუ ჯანყის
უფლება იმ შემთვვაში აქვთ თუ მათი უფლებები დაირღვევა.

იმისათვის, რომ გავიგოთ, თუ რეალურად როგორია ადამიანი იგი უნდა ვნახოთ

ისეთ სიტუაციაში სადაც მას ყოველგვარი დაბრკოლების გარეშე შეეძლება ნათლად
წარმოაჩინოს საკუთარი ნამდვილი სახე. ჰობსის მიხედვით სწორედ ასეთ ვითარებას
წარმოადგენს ბუნებითი მდგომარეობა. ვინაიდან ამ დროს სახელმწიფო არ არსებობს
ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანი სრულიად თავისუფალია. მას არ ზღუდავს
არანაირი დაწესებული კანონები და შეუძლია აკეთოს ყველაფერი ის, რაც მოესურვება.
მათ არანაირი ვალდებულება არ გააჩნიათ ვინმეს ან რაიმეს წინაშე. ასევე, ამ
შემთხვევაში ის ფაქტი, რომ ადამიანები ერთმანეთისგან გარკვეული ფაქტორებით
განსხვავდებიან ყოვლად უმნიშვნელოა და ყურადღება არ ექცევა. ამის
გათვალისწინებით, ყველა თანასწორია, ინდივიდები ერთმანეთისგან ნიშნებით არ
გამოიყოფიან და დანარჩენებზე რაიმეთი მაღლა არ დგანან. ჰობსი ბუნებით
მდგომარეობაში მყოფ ადამიანებს ცხოველს ადარებს. ეს განპირობებულია იმით, რომ
მსგავს სიტუაციაში ადამიანთა ქმედებები ძირითადად ინსტიქტზეა დამყარებული.
მსგავსადა აცხოველიც, რადგან იგი თვითგადარჩენაზეა ორიენტირებული და
ინსტიქტურად მოქმედებს. თუმცა, განსხვავებით ცხოველებისა, ადამიანებს ის
უპირატესობა გვაქვს, რომ ჩვენ გაგვაჩნია გონება. სწორედ გონების საშუალებით
შეგვიძლია მივიღოთ გადაწყვეტილებები, რომლებიც ჩვენი ინტერესებიდან
გამომდინარეობს. ასევე ბუნებითი მდგომარეობისას ადამიანებს შორის არ არსებობს
ნდობის ფაქტორი. ინდივიდები მუდმივ შიშში არიან, რადგან მუდამ საფრთხისა და
თავდასხმის მოლოდინში არიან. ამიტომ მუდამ თვითგადარჩენისთვის უწევთ
ბრძოლა. „საკუთარ უსაფრთხოებაზე ზრუნვა ადამიანის ყველაზე ძირეული
ბუნებითი უფლებაა“ (ჰობსი, 2019,176) მიუხედავად იმისა, რომ ყველა თავისუფალია
და თანაბარი უფლებით სარგებლობს მაინც ვაწყდებით წინააღმდეგობასა და ამ
ყველაფრის უარყოფით მხარეებს. აქედან გამომდინარე საბოლოოდ საქმე
კონფლიქტამდე მიდის. „ადამიანის ბუნებაში კონფლიქტის სამ ძირითად წყაროს
ვპოულობთ: პირველია შეჯიბრი, მეორე- შიში, მესამე კი- პატივმოყვარეობა“ (ჰობსი,
2019, 186) დროთა განმავლობაში იკვეთებიან ისეთი პირები, რომლებიც საკუთარ
თავებს სხვებზე მაღლა აყენებენ და სახელის მოხვეჭას ცდილობენ. ასევე, მუდმივად
სიკვდილის ეშინიათ და ერთმანეთის მიმართ უნდობლობა აქვთ. ვინაიდან, ყველა
თანაბარი უფლებით სარგებლობს ყველანაირ რესურსზეც მოთხოვნა აქვთ და
სასურველის მოპოვებისთვის ცხოველებს დამსგავსებულები ერთმანეთს ეჯიბრებიან
და კონკურენტული სიტუაცია ყალიბდება. უკვე არსებულის შესანარჩუნებლად, ან
უკეთესობისაკენ შესაცვლელად ისინი ივიწყებენ თავდაპირველ მდგომარეობას და ამ
ბრძოლაში ერთვებიან. ეს ყოველივე კი არის „ომი ყველასი ყველას წინააღმდეგ“
(ჰობსი, 2019,175) საბოლოო ჯამში, სწორედ შეჯიბრი, შური და პატივმოყვარეობა
ხდება კონფლიქტის გამომწვევი სამი მთავარი მიზეზი. ამ ქაოსიდან თავის
დასაღწევად ადამიანები ხელშეკრულებას დებენ. ამით ისინი იზღუდავენ უფლებებს
და გარკვეულ დათმობებზე მიდიან. თუ ამ შეზღუდვაზე უარს იტყვიან კვლავ
სრულიად თავისუფლები გახდებიან და ისევ ძველ სიტუაციას დაუბრუნდებიან.
ამიტომ ამ დროს ყველაზე მთავარი არის სრული ჩართულობა, რადგან მხოლოდ
რამდენიმე პირი, მსგავს სიტუაციაში, საკმარისი ვერ იქნება. ამასთანავე,
გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ „თუ სხვებსაც აღმოაჩნდათ იგივე სურვილი,
ადამიანი მზად უნდა იყოს, რამდენადაც მშვიდობისა და თავდაცვისთვის საჭიროდ
მიიჩნევს, ხელი აიღოს თავის საყოველთაო უფლებაზე და დაკმაყოფილდეს იმდენი
თავისუფლებით სხვა ადამიანებთან მიმართებაში, რამდენსაც ის სხვა ადამიანებში
დაუშვებს საკუთარი თავის მიმართ.“ (ჰობსი, 2019, 190) ასევე, საზოგადოებრივ
ხელშეკრულებაში ორი გზა არსებობს უფლების დათმობისათვის. პირველი გზა არის
ხელისაღება, ხოლო მეორე კი- გადაცემა. ხელის აღების დროს პრიორიტეტული არ
არის ის, თუ ვისთვის მოიტანს ეს ყოველივე სარგებელს, განსხვავებით გადაცემისა,
რომლის დროსაც ადამიანმა იცის, თუ ვის გადასცემს საკუთარ უფლებებს. ამ
ხელშეკრულების დადებით ისინი თავიდან ირიდებენ კონფლიქტებს და კონკრეტულ
ადამიანს აკისრებენ მოვალეობას, რომ აკონტროლოს სიტუაცია. ჰობსის აზრით
სახელმწიფო არის ერთადერდი გზა, იმისათვის, რომ ინდივიდები ბუნებითი
მდგმარეობიდან სამუდამოდ გამოვიდნენ. უნდობლობის, შიშისა და ქაოსის
საბოლოოდ თავიდან ასარიდებლად ადამიანები მიდიან იმ დასკვნამდე, რომ საჭიროა
შეიქმნას სახელმწიფო. სახელმწიფო, რომელიც იქნება გარანტი, რაც მთავარია
უსაფრთხოების და ასევე იმისა, რომ ადამიანები სიკვდილის მუდმივ შიშში
აღარიქნებიან და სხვა დანარჩენთან ერთად ჩამოყალიბდება ერთი მთლიანი სისტემა.
იგი აარიდებს ხალხს კონფლიქტს და საბოლოოდ გამოიყვანს ბუნებითი
მდგომარეობიდან. სახელმწიფოში მყოფი ადამიანები, ბუნებითი მდგომარეობისგან
განსხვავებით, ახლა უკვე კანონის ფარგლებში შეზღუდულნი არიან. იგი სრულიად
თავისუფალი აღარაა და არ შეუძლია კვლავინდებურად თავს დაესხას
გარშემომყოფებს ისე, რომ არ დაისაჯოს. ადამიანთა უფლებები უკვე გადადის ერთი
საკრებულოს ხელში, მათ ახლა უკვე სახელმწიფოსი ეშინიათ, რადგან მას აქვს
უზენაესი ძალა და მის წინააღმდეგ ვეღარ წავლენ. მას შესწევს ძალა გააერთიანოს
მოქალაქეები და ეს ერთობა დაიცავთ მათ ერთმანეთში უთანხმოებისა და გარეშე
მტრის შემოსევისგან. ყველაფრის შემდეგ, საბოლოოდ იქმნება „ლევიათანი“. „თუ შენ
გადასცემ მას ასეთსავე უფლებას და ასეთსავე რწმუნებას. ამის შემდეგ, ერთ
პიროვნებად გაერთიანებულ სიმრავლეს ერქმევა სახელმწიფო, რომელსაც უკვდავი
ღმერთის ხელში, მშვიდობასა და უსაფრთხოებას ვუმადლით.“ (ჰობსი, 2019, 229)

თომას ჰობსი არ ამართლებდა აბსოლიტურ მონარქიას მეფის საღვთო უფლებით. მას

ამოძრავებდა არა მეფის ძალაუფლების ერთგულება, არამედ იმის გარანტიების ძიება,
რომ ქვეყანა გადარჩენოდა სამოქალაქო ომებს, რაც, აურაცხელი უბედურების მომტანი
იყო. „რელიგია ვერ იქნება არბიტრი პოლიტიკის საკითხებში, როდესაც თავად
რელიგიური ჭეშმარიტებები დგება ეჭვის ქვეშ და ბრძოლაში სხვადასხვა ეკლესიის
მიმდევრები ერთვებიან“, (ჰობსი, 174,2019). ასევე ვიტყვი, რომ სახელმწიფო
ძალაუფლების ლეგიტიმურობა ემყარება რიგითი ადამიანების შეგნებულ
გადაწყვეტილებას დაემორჩილონ მის დადგენილ წესებს, ხოლო ამ გადაწყვეტილებას
ისინი, იმიტომ იღებენ, რომ სახელმჭიფოსგან კონკრეტულ სარგებელს ელიან,
(ჰობსი,180,2019).
ერთი სიტყვით, ჰობსმა მიიღო გადაწყვეტილება, რომ პოლიტიკური
ძალაუფლების ლეგიტიმურობის საკითხი საერთოდ არ დაეკავშირებინა
რელიგიასთან.
თომას ჰობსის წიგნი „ლევიათანი“ დაიწერა და გამოქვეყნდა მე-17
საუკუნეში, 1651 წელს. წიგნში განიხილავს ისეთ თემებს, როგორიცაა „ადამიანის
ბუნება, ცოდნის თეორია, ეთიკა, პოლიტიკის ფილოსოფია“. (ჰობსი,170,2019).
იმდროინდელ მსოფლიოში ვითარდებოდა მრავალი ისტორიული
მოვლენა. მაგალითად, „ინგლისის სამოქალაქო ომი ( 1642-51), ერთმანეთს
დაუპირისპირდნენ ერთი მხრივ, მეფე ჩარლზ პირველის, მეორე მხრივ კი -
პარლამენტის მომხრეები, ეს ნიშნავდა წინააღმდეგობას, აბსოლიტური მონარქიისა და
შეზღუდული მონარქიის მომხრეებს შორის, ამ ყველაფერთან ერთად, მეფის
მოწინააღმდეგეთა ერთი ნაწილი რესპუბლიკურ იდეებსაც იზიარებდა, ამავე დროს,
ომს ჰქონდა რელიგიური ხასიათიც, პარლამენტის მომხრეები პროტესტანდიზმის
უფრო რადიკალურ ვერსიებს ემხრობოდნენ, და ბოლოს, მეფის სიკვდილით დასჯით
ომი დამთავრდა. საბოლოოდ ოლივერ კრომველის 5- წლიანი მმართველობის შემდეგ,
მის სიკვდილს, მონარქიის რესტავრაცია მოჰყვა, (ჰობსი,171,2019).
 თომას ჰობსმა მეფის, მაშასადამე, აბსოლიტური მონარქიის მხარე დაიკავა,
მისი წიგნი „ლევიათანი“ კი პოლიტიკური პოზიციის სისტემური დაცვის მცდელობათ
შეიძლება მივიჩნიოთ. ამ ვითარებიდან გამომდინარე, ჰობს ინგლისში არ
დაედგომობოდა და საფრანგეთში გადაიხვეწა, სწორედ იქ გამოქვეყნდა მისი წიგნი.
ჰობსი ასახელებს ბუნებითი მდგომარეობის ორ რეალურ მაგალითს.
ერთია ველური ტომების (მაგალითად, ამერიკელი ინდიელების) ცხოვრება -
ფობსისდროინდელ ინგლისში უკვე არსებობდა გარკვეული ცოდნა მათ შესახებ.
მეორე მაგალითია მეფეებს, ან სახელმწიფოებს შორის ურთიერთობა, (ჰობსი,179,2019).
ჰობსის თქმით, ბუნებრივი მდგომარეობაა, როდესაც ადამიანი არის თავისუფალი და
არ არის შეზღუდუილი სახელმწიფოსა და რელიგიის მიერ. მის მოძღვრებას
„ბუნებითი მდგომარეობის“ შესახებ დღესაც აქვს გავლენა საერთაშორისო
ურთიერთობების თეორიაზე, კერძოდ, სკოლაზე, რომელსაც „რეალისტურს“
უწოდებენ. (შთა, შესავალი, გვ. 180). საზოგადოებრივი ხელშეკრულების შესახებ
შეიძლება ვთქვათ, რომ “ნებისმიერი ხელშეკრულებით ხელს ვიღებთ რაგაც
უფლებაზე, გადავცემთ ამ უფლებას სხვას, სამაგიეროდ კი ვიღებთ კონკრეტულ
სარგებელს. (შთა, შესავალი, გვ. 179). იგი ამბობს, რომ საუკეთესოა ბუნებითი
მდგომარეობიდან გამოსვლა და საზოგადოებრივი ხელშეკრულების დადებით,
სამოქალაქო ანუ სახელმწიფოებრივ მდგომარეობაში გადასვლა, მისი თქმით,
არსებობს არჩევანი სახელმწიფოში და ბუნებრივ მდგომარეობაში ცხოვრებას შორის.
ადამიანები ბუნების კანონს ემორჩილებიან, როდესაც დებენ
ხელშეკრულებას. ეს შემდეგში მდგომარეობს, „ადამიანები ერთმანეთს უთანხმდებიან
ანუ დებენ ხელშეკრულებას, რომ ყველა ემორჩილება ერთ უზენაეს ძალას, ამ
შეთანხმებით, თითოეული ადამიანი უარს ამბობს ბუნებით თავისუფლებაზე, თავს
დაესხან მეორეს, სამაგიეროდ საკუთარი სხეულის, ოჯახის, საკუთრების
უსაფრთხოებას მოიპოვებს“, (შთა, შესავალი, გვ.177). ჰობსის „ბუნებითი კანონი“
კანონია, იმიტომ რომ რაციონალურია, ანუ ჩვენივე ინტერესებს გათვლას ემყარება,
აქედან გამომდინარე, იგი გვეუბნება, რომ ჩვენ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ, რათა
საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა მოვახდინოთ.
პირველ რიგში ჰობსი განმარტავს „კანონის“ ორ სხვადასხვა მნიშვნელობას.
მაგალითად, როდესაც ვწყვეტთ დავემორჩილოთ საერო ხელისუფლებას ამით ვიღებთ
ვალდებულებას, რომ დავემორჩილოთ ყველა კანონს, რომელსაც ჩვენი ხელისუფლება
მიიღებს, ასეთი ტიპის კანონები ემყარება კანონმდებლის ნებას, რომელსაც შეიძლება
სხვადასხვა მოტივი წარმართავდეს. ბუნებითი კანონებისგან განსხვავდება:
პოლიტიკური ინტერესი, კონკრეტული ადამიანების წარმოდგენა სასამართლოზე და
ა.შ. ზემოთ ნახსენები სიტყვები არ არიან კონკრეტულ კანონმდებელზე
დამოკიდებული, „ისინი გამომდინარეობს ადამიანის ბუნების რაციონალური
განხილვიდან“, (შთა, შესავალი, გვ. 178), შესაბამისად, ჰობსის აზრით, სახელმწიფოს
ჩამოყალიბებამდე, ანუ ბუნებით მდგომარეობაში, აზრი არ აქვს სამართალზე საუბარს.
„სამართალი არის მყარი ნება, თითოეულს მისცე ის, რაც ეკუთვნის.
მაშასადამე, სადაც არ არის კუთვნილება - ანუ მარ - თებულობა - ვერც უსამართლობა
იქნება; ხოლო სადაც არ დამკვიდრებულა მა - იძულებელი ძალა - ანუ არ არის
სახელმწიფო, ვერც მართებულობაზე ვისაუბ-რებთ, რადგან ყველას ყველაფრის
უფლება რჩება. ასე რომ, სამართლის ბუნება კანონიერი ხელშეკრულებების დაცვაა;
მაგრამ ხელშეკრულებების კანონიერება მხოლოდ მას შემდეგ დგინდება, რაც
ჩამოყალიბდება სამოქალაქო ხელისუფლე-ბა, რომელსაც ძალა შესწევს, მათი
შესრულება იძულების გზით უზრუნველყოს; მხოლოდ ამის შემდეგ ხდება
შესაძლებელი წესრიგი“.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, შეიძლება ვთქვათ, რომ თუ სამართალია
ქვეყანაში, მაშინ საზოგადოებას აქვს უფლებები, ხოლო, როდესაც ქვეყანაში არ არის
სახელმწიფო, ყველას ყველაფრის უფლება რჩება, ანუ არიან თავიანთ ნებაზე და
საზოგადოება მზადაა ებრძოლოს სხვას, ასეთ სახელმწიფოში კი, რა თქმა უნდა,
სამართალი არ არსებობს. თუ ჩამოყალიბდება სამოქალაქო ხელისუფლება, მაშინ
შესაძლებელია, იძულების გზით შეასრულოს ყველამ დადგენილი კანონები.
წინააღმდეგ შემთხვევაში, ქვეყანაში დაირღვევა წესრიგი.

თომას ჰობსი ინგლისელი ფილოსოფოსია, რომელიც გვესაუბრება ადამიანის

ბუნებით მდგომარეობაზე და სწორედ წარმოსახვითი ექსპერიმენტიც ამაში
მდგომარეობს. ბუნებითი მდგომარეობა არის ვითარება, სადაც ადამიანები ცხოვრობენ
კანონების და სახელმწიფოს გარეშე, არ არიან შეზღუდულნი არც სახელმწიფო
კანონით და არც რელიგიის ნორმებით, არიან თავისუფალნი, მოქალაქეებს არ აქვთ
არანაირი მოვალეობა და ვალდებულება სხვების წინაშე, შესაბამისად აკეთებენ იმას
რაც უნდათ და აქედან გამომდინარე აკრძალვაც არ წესდება მათ მიმართ. ბუნებით
მდგომარეობაში ყველა თანასწორია, როგორც ფიზიკურად, ასევე გონებით. ჰობსი
როგორც აღნიშნავს ლევათიანში სუსტი შესაძლოა თავისი გონებამახვილობით და
წინდახედულობით ძლიერსაც მოერიოს და დაამარცხოს ,,სხეულის ძალა რომ
ავიღოთ, ის ყველაზე სუსტსაც საკმარისი აქვს საიმისოდ, რომ ყველაზე ღონიერი
მოკლას, თუკი რაიმე ფარულ ხრიკს მიმართავს ან იმას შეეკვრება, ვისაც ეს ღონიერი
ადამიანი აგრეთვე საფრთხეს უქმნის“ (ჰობსი 2017, 185). ადამიანი ბუნებით
მდგომარეობაში ცდილობს ყოველმხრივ დაიცვას თავისი საკუთარი და არავის
დაუთმოს. ამგვარი მდგომარეობა მათ აძლევთ საშუალებას და უფლებას, სხვისი
სიცოცხლე ხელყონ საკუთარის გადასარჩენად. ბუნება მათ აქეზებთ შეუტიონ მტერს
შესაბამისად არანაირ შეზღუდვებს არ უწესებს მტერთან ბრძოლაში. „ომი ყველა
კაცისა ყველა სხვა კაცის წინააღმდეგ.“ (ჰობსი 2017, 189). ამიტომაცაა რომ
საზოგადოება შეშინებულია და არ აქვთ ასევთქვათ ,,სიცოცხლის დაზღვევა”, გარანტია
იმისა რომ უსაფრთხოდ იქნებიან. ისინი მხოლოდ თავიანთ რეალურ თუ არარეალურ
ძალაზე და გონებაზე არიან დამოკიდებულნი და ამის იმედით ცოცხლობენ. სწორედ
ეს მდგომარეობა ახშობს ადამიანის განვითარების უნარს, მათ არც სტიმული და
წახალისება არ აქვთ და ამის ფონზე არ არიან დარწმუნებული რომ საპასუხოდ
მიიღებენ სარგებელს. ჰობსი ინსტიქტების გამო ადამიანს ცხოველსაც კი ადარებს,
რადგან ცხოველები მოქმედებენ ყოველთვის ინსტიქტების საფუძველზე და იბრძვიან
თვითგადარჩენაზე, თუმცა იმასაც აღნიშნავს რომ ადამიანს გონებითაც შეუძლია
იმოქმედოს და განჭვრიტოს ესა თუ ის მოქმედება, რაც მას უკეთესობას მოუტანს. ეს
ყველაფერი აისახება ერთ ხალხურ გამონათქვამში ,,საუკეთესო თავდასხმა,
თავდაცვაა.’' სწორედ ასეა დღევანდელრეალობაშიც ადამიანები და საზოგადოება
თვითგადარჩენისთვის და თვითრეალიზაციისთვის იბრძვის და ცდილობს
კლანჭებით დაიცვას საკუთარი, ბარიერები შექმნას რომ სრულყოფილად დაცული
იყოს. შეგვიძლია მაგალითად კიდევ მოვიყვანოთ პირვეყოფილი ადამიანები,
რომელთა დროსაც არც კანონი, ხელშეკრულება, რაიმე წესდება თუ სახელმწიფო არ
არსებობდა. ისინი ცხოვრობდნენ ისე, როგორც მათთვის იყო ,,მიზანშეწონილი’’.
რაშიც იგულისხმება ის, რომ საკვების მოსაპოველბლად შეეძლოთ თავს დასხმოდნენ
ნებისმიერს. როგორც ზემოთ ავღნიშნე ასეთ ადამიანებს ადარებს ჰობსი ცხოველებს და
მოიაზრებს მათში. ბუნებითი უფლება არის ზოგადად ადამიანის თავისუფლება
აკეთოს ის და გამოიყენოს საკუთარი ძალა ისე, როგორც სურს. ეს ყოველივე
გამოიყენოს იმისთვის რომ მიაღწიოს ნებისმიერ რაიმეს თავისი სიცოცხლის
შესანარჩუნებლად და მოიმოქმედოს ნებისმიერი სახის რამ, რაც ყველაზე კარგი გზა
იქნება მისთვის რომ განახორციელოს. თავისუფლება პირდაპირ განიხილება, როგორც
შეზრუდვების ღობის არარსებობა, შესაბამისად ადამიანს ეძლევა უფლება გამოიყენოს
შესაძლებლობები ისე, რომ არ შეიზღუდოს და მის გონებასთან არ მოუწიოს
დაპირისპირება, ხოლო ბუნებითი კანონი მოიცავს საწინააღმდეგო დებულებას. ეს
არის ზოგადი წესი, რომლის დროსაც ადამიანს პირიქით ეკრძალება იმის გაკეთება,
რაც მის სიცოცხლეს და ასევე სხვისასაც საფრთხეს არ შეუქმნას და ხელყოფს. კანონი
უფრო ვალდებულებასთან ასოცირდება და წარმოადგებს მაკონტროლირებელ ძალას,
ხოლო უფლება უფრო თავისუფლებასთან. რაც შეეხება ბუნებით მეორე კანონს, ის
ვლინდება როდესაც ორ ან მეტ ადამიანს სურს ერთიანი შეთანხმების და ინტერესების
მიხედვით მოქმედება. მათ უწევთ გარკვეული უფლებების დათმობა ან სხვისთვის
გადაცემა. ისინი წარმოადგენენ ერთგვარ სოციუმს, რომლებიც საკუთარი
მოვალეობებით გაერთიანებულნი არიან და ელოდებიან რაიმე სარგებელს, თუმდაც
ეს იყოს მშვიდობა, კეთილდღეობა თუ სხვა რამ. ამ ყოველივეს მივყავართ
ხელშეკრულების საკითხამდე. ეს მდგომარეობს იმაში, რომ როგორც ზემოთ ვახსენე
მათ მიერ დათმობილი გარკვეული უფლებები საწინდარია იმისა, რომ ისინი მიიღებენ
რაიმე სარგებელს. ეს ხელშეკრულება წარმოადგენს საბუთს, რომლის დროსაც ორივე
მხარესაქვს ვალდებულება დაიცვან ის, რათა ამ შეთანხმებამ ძალა არ დაკარგოს პირის
გამტეხნის და მოვალეობის ამცილებელი პირების გამო. საბოლოოდ რომ შევაჯამოთ
ეს ხელშეკრულების დადების შემდეგ საზოგადოება უფრო თანასწორნი ხდებიან,
ვიდრე ბუნებითი მდგომარეობისას. ჰობსი სახელმწიფოზეც საუბრობს რაც
გულისხმობს ამ ყოველივეს ერთად მოყრას და აღსრულებას. სადაც არ არის კანონი,
წესდება და რაიმე დაწესებული ვალდებულებები, ის ადამიანები დაუფიქრებლად
ერწყმიან და ვარდებიან ამ მორევში. ჰობსი განსაკუთრებით გამოყოფს ბუნებით
მდგომარეობას და შესაბამისად გვანახებს იმასაც რომ ეს მდგომარეობა თავის
დაღწევასაც მოიცავს. მიგვითითებს ხელშეკრულებისაკენ რომ დარეგულირდეს
ყველაფერი და საზოგადოებამ არ იფიქროს მხოლოდ საკუთარი თავისთვის, არამედ
სხვისთვისაც და შექმნას ერთიანობა. დასკვნის სახით რომ ვთქვათ რომ ბუნებითი
მდგომარეობის ასაცილებლად უნდა არსებობდეს ერთიანი უზენაესი ძალა -
ხელშეკრულება.

თომას ჰობსი იყო ინგლისელი ფილოსოფოსი, რომელიც XVI-XVII საუკუნეებში

მოღვაწეობდა. როგორც ცნობილია, იგი ფ. ბეკონის ფილოსოფიის მიმდევარი
გახლდათ. აქედან გამომდინარე, ჰობსი მატერიალისტური ფილოსოფიის მომხრე იყო.
აღანიშნავია მისი წიგნი „ლევიათანი“, რომელიც საზოგადოებრივ და
სახელმწიფოებრივ წყობას ეძღვნება და იგი მოგვითხრობს ადამიანის ბუნებაზე,
ცოდნის თეორიასა და პოლიტიკის ფილოსოდიაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგი
ადამიანი შეიძლება ნაკლებად ან მეტად ჭკვიანი და ძლიერი იყოს, თომასს მიაჩნია,
რომ მათ მაინც თანასწორი უფლებები და მდგომარეობა აქვთ. ჰობსის აზრით,
პოლიტიკის შექმნამდე ადამიანები ბუნებრივი მდგომარეობით ცხოვრობდნენ, მაგრამ
ეს ყველაფერი დროთა განმავლობაში ერთმანეთის წინააღმდეგ ომში იზრდებოდა.
ამიტომ გახდა საჭირო, რომ მათთვის ვინმეს ეხელმძღვანელა და ასევე შეექმნა
მორალური კანონები, რომლებსაც თომასმა ბუნებრივი კანონები უწოდა. აღსანიშნავია
ის ფაქტიც, რომ ჰობსი წარმოშობისა და არსებობის შესახებ ამბობდა, რომ სწორი იყო
მაკიაველი და არა არისტოტელე. ხელშეკლრულებას ეძახიან იმას რაც არის
უფლებების ურთიერთგადაცემა. რაიმე საგნის მიმართ უფლებების გადაცემა უნდა
განვასხვავოთ თვითონ ამ საგნის გადაცემისგან. ჰობსს, სახელმწიფოს
ხელშეკრულებითი ძირითადი პრინციპებიდან გამოჰყავს სახელწიფოს შესახებ
მოძღვრების დებულებები. საზოგადოებრივი ხელშეკრულების იდეა
დაკავშირებულია ბუნებითი სამართლის ზოგად თეორიასთან. სახელმწიფო
წარმოიშობა ურთიერთშეთანხმების საფუძვლებზე და ის მოქალაქეთა დაცვისა და
მშვიდობიანი ცხოვრების გარანტი უნდა იყოს. თუმცა საზოგადოებრივი
ხელშეკრულებისა და ბუნებრივი სამართლის თეორიებში არსებულმა
ზემოაღნიშნულმა პროგრესულმა პრინციპებმა ჰობსის სოციოლოგიაში სრული
განვითარება ვერ ჰპოვეს. ამაზე გავლენა მოახდინა მისსავე პოლიტიკურმა
ორიენტაციამ. სახელმწიფოს წარმოშობითი ხელშეკრულებითი თეორია, რომელიც
განავითარა ჰობსმა სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპს გამორიცხავს.
სუვერენიტეტის პრინციპი კი, როგორც ცნობილია ძალაუფლების წყაროდ და
საბოლოო მფლობელად ხალხს ასახელებს. ჰობსი მიიჩნევს, რომ ქვეშევდგომები
ერთმანეთთს შორის დებენ ხელშეკრულებას და არა სუვერენთან. სახელმწიფოს რაც
შეეხება იგი დიდ ძალაუფლებას ფლობს და ყველაფრის გაკეთება შეუძლია დასჯის
შიშის გარეშე. ამ ყველაფერში იგულისხმება ის, რაც სახელმწიფოს მოესურვება მათ
შორის დაადგინოს კანონები, გამოაცხადოს ომი, დადოს ზავი და ა.შ. თომას
ჰობსისთვის, მცნება ბუნებრივი მდგომარება ილუზია და წარმოსახვითი
მდგომარეობაა, სადაც ადამიანები სახელმწიფოსა და კანონების გარეშე ცხოვრობენ. ეს
მდგომარეობა წარმოგვიჩენს თავისუფალ ადამიანს, რომელსაც არაფერი ზღუდავს და
დამოუკიდებლად არსებობს. ჰობსის აზრით, ამგვარ ვითარებაში ყველა ადამიანი
თანასწორია. რაც შეეხება თანასწორობას, თანასწორუფლებიანი ადამიანები
მსოფლიოში არ არსებობენ. ზუსტად ასეთ ვითარებასა და თანაცხოვრებუს ტიპს,
სადაც ყველა ადამიანი თავისუფალი და თანასწორია, ჰობსი ბუნებით მდგომარეობას
უწოდებს. ამგვარ თანაცხოვრებაში კომფლიქტის არიდება თითქმის შეუძლებელია.
ჰობსი წარმოგვიდგენს კომფლიქტის სამ ძირითად წყაროს. ესენია: შეჯიბრი, შიში და
პატივმოყვარეობა. შეჯიბრს რაც შეეხება, ადამიანები კონკურენციაში ყოველთვის
შედიან. ამ ვითარებაში ადამიანი დაცული არ არის. ამგვარად თავს იჩენს მეორე წყარო
კონფლიქტისა, შიში, რის ფონზეც ადამიანები ცდილობენ ისე იცხოვრონ და ისეთი
ავტორიტეტი მოიხვეჭონ, რომ დამმუქრებელი არავინ დარჩეს. ამით ისინი
პატივმოყვარენი ხდებიან, პატივმოყვარეობა კი კომფლიქტის მესამე წყაროა. ჰობსი
ასევე მიიჩნევდა, რომ ადამიანის მოღვაწეობის ერთ-ერთ სტიმულად შესაძლებელია
მიჩნეულ იქნეს ეგოიზმი. ადამიანის ბუნებაშივეა ჯიბრი. ჰობსის მოსაზრებაზე
დაყრდნობით, ბუნებითი მდგომარეობა ზემოაღნიშნულ ნაკლების გარდა ის
მინუსებიც ახლავს, რომ ამ მდგომარეობაში მყოფ ხალხს სტიმული არ აქვთ, რომ
იშრომონ. საუბარი ზედმეტია ხელოვნებისა და მეცნიერების განვითარებაზე. ამ
ყველაფერს კი ის განაპირობებს, რომ სადაც სახელმწიფო ორგანიზაციის მიერ არ
ხდება მართვა, უსამათლობის მეტი ფაქტი ფიქსირდება. უუფლებო ადამიანთა
რაოდენობა მეტია, რომლებიც გაჭირვებულნიც არიან. სახელმწიფოს როლი ყველა
ადამიანისთვის მნიშვნელობანია, რადგან მის გარეშე ადამიანი თავს დაცულად ვერ
იგრძნობს. სწორედ უსაფრთხოების გარანტი არის სახელმწიფო და ამიტომაა მისი
შექმნა აუცილებელი, „ადამიანები დებენ ხელშეკრულებებს და უთმობენ თავისი
თვით მართვის უფლებებს იმ პირობით, თუ სხვაც გადასცემს მას ასეთსავე, რწმუნებას“
(ჰობსი, 2017, 194-195). თომას ჰობსისთვის მნიშვნელოვანი და მთავარი ადამიანების
სურვილებია, რის გამოც იგი ბუნებით მდგომარეობას სახელმწიფოზე მაღლაც კი
აყენებს. სუვერენს შეუძლია გააკონტროლოს ყველაფერი, რადგან ის მართავს ხალხის
ნებას, რომლებმაც გააფორმეს მათთან ხელშეკრულება და ამ გაკონტროლებით
დაიცავს მოსახლეობის კეთილდღეობა, ხოლო თავიდან აიცილოს საფრთხე. ხალხს
უფლება არ აქვს სუვერენის სიტყვა არ დაემორჩილოს იმიტომ, რომ პირველ რიგში ეს
მათი არჩევანია. ჰობსი მიიჩნევს, რომ სუვერენისთვის პასუხის მოთხოვნა არავის
შეუძლია და არც მისი ხელყოფა, რადგან ის კანონზე მაღლაც კი დგას.
დასკვნის სახით მინდა ვთქვა, რომ მართლაც თუ ადამიანები სახელმწიფო
წყალობის გარეშე იცხოვრებენ, მეტი იქნება უსამართლობა, ხალხი კი ყოველთვის
მიისწრაფვის სამართლიანობისკენ, რაც შეიძლება ბრძოლაშიც გადაიზარდოს,
ამიტომ, ვეთანხმები ჰობსის მოსაზრებებს და ვთვლი, რომ სახელმწიფოს მიერ ხალხის
ცხოვრება-მოღვაწეობის შესაბამისი კანონებით გაკონტროლება და მათი სიმშვიდისა
და უსაფრთხოების გარანტია ხალხში შეძლებისდგვარად სიმშვიდისა და ჰარმონიის
დამყარებას შეუწყობს ხელს, რაც დიდ აუცილებლობას წარმოადგენს.

თომას ჰობსი ინგლისელი ფილოსოფოსია, რომელიც თავის ნაშრომში

,,ლევიათანი“ გვესაუბრება ბუნებით მდგომარეობაზე. იგი ამბობს, რომ ბუნებითი
მდგომარეობა ეს არის მდგომარეობა, სადაც ადამიანები არიან სრულიად
თავისუფლები, მათ არ გააჩნიათ არანაირი კანონი და ვალდებულებები. ამ დროს
ყველა ყველას წინააღმდეგაა, რადგან ეს არის მათი ბუნებითი უფლება. ამ დროს
თითოეული პიროვნება მხოლოდ საკუთარ თავზე ფიქრობს და თავისუფლად
შეუძლია გამოიყენოს სხვისი მდგომარეობა საკუთარი ინტერესების სასარგებლოდ.
ყველას ამოძრავებს საკუთარი მიზანი და ამის შედეგად, სამყაროში შიში და ქაოსი
ისადგურებს. ავტორი ბუნებით მდგომარეობაში მყოფ ადამიანებს ადარებს
,,ცხოველებს“, რადგან ადამიანებიც და ცხოველებიც იბრძვიან გადარჩენისთვის.
ზოგიერთი ადამიანისთვის შესაძლოა ამ მდგომარეობაში ყოფნა იყოს ძალიან კარგი,
თუმცა ამას თან ახლავს უარყოფითი მხარეც. ბუნებით მდგომარეობაში ადამიანები
ერთმანეთს არ ენდობიან, რადგან ამ დროს დაშვებულია სხვისი სიცოცხლის ხელყოფა.
ადამიანები ერთმანეთს ებრძვიან არასაკმარისი რესურსისათვის და შედეგად
მივდივართ ომის მდგომარეობამდე. ჰობსის თქმით არსებობს ამ მდგომარეობიდან
თავის დაღწევის ერთადერთი გზა და ეს არის სახელმწიფოს შექმნა. სწორედ,
სახელმწიფოს აქვს კონსტიტუცია, რომლის დახმარებითაც ნებისმიერი პიროვნების
განზრახ ცუდი ქმედება ისჯება კანონის ფარგლებში. შესაბამისად ადამიანებს უწევთ
უარი თქვან ბუნებით მდგომარეობაზე-თავისუფლებაზე და შედეგად მივდივართ
მშვიდობიან სამყარომდე. სახელმწიფო არის უსაფრთხოების გარანტი და მისი შექმნა
აუცილებელია. ასევე, ადამიანებს შორის კონფლიქტს ამცირებს მათ შორის
დადებული ხელშეკრულება. თუკი ადამიანები სახელმწიფოს ამჯობინებენ
თავისუფლებას, მაშინ ისინი საკუთარ სიცოცხლეს აგდებენ საფრთხეში, რაც მათი
უგუნურების ბრალია.
 ჯონ ლოკი

ჯონ ლოკი (1632-1704) ინგლისელი ფილოსოფოსი იყო ,რომლის ნაშრომები

მნიშვნელოვანი იყო ლიბერალური პოლიტიკისა და ცოდნის განვითარებისათვის.
სწორედ ამ იდეების მთლიანობას წარმოადგენს მისი ნაშრომი ,,მეორე ტრაქტატი
სამოქალაქო მმართველობაზე’’. ჯონ ლოკი წარმოადგენს იმ ფილოსოფოსთა ნაწილს,
რომლებიც ლიბერალიზმის ფუძემდებლებად არიან მიჩნეულნი.
ჯონ ლოკი, თომას ჰობსის მსგავსად განიხილავს ბუნებით კანონებსა და
ბუნებით მდგომარეობას. თუმცა მიუხედავად ამისა, ისინი ამ საკითხს
განსხვავებულად უყურებენ, ორივეს თავის მოსაზრება აქვს და რადიკალურად
განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ჰობსი დიქტატორულ მმართველობას ამართლებს,
ლოკი კი აყალიბებს ლიბერალური დემოკრატიის პრინციპებს. ,,ომი ყველასი ყველას
წინააღმდეგ’’ სწორედ ეს წარმოადგენდა ჰობსისთვის ბუნებით მდგომარეობას, ლოკს
კი ბუნებითი მდგომარეობა განსხვავებულად მიაჩნდა და თვლიდა რომ ბუნებითი
მდგომარეობა არა თავისუფლებაა ადამიანების , არამედ თვითნებობა. ლოკს მიაჩნია,
რომ ადამიანს არ აქვს უფლება საკუთარი და სხვა ადამიანის სიცოცხლის,
ჯანმრთელობის, თავისუფლების და საკუთრების ხელყოფის უფლება. ბუნებითი
თავისუფლება ნიშნავს, რომ იყო ყველაფრით შეუზღუდავი გარდა ბუნებითი
კანონისა. ლოკის აზრით, ბუნებითი თავისუფლება არ ემორჩილება არანაირ
საკანონმდებლო ხელოსუფლებას ან ადამიანის ნებას, იგი მხოლოდ ბუნებით კანონით
ხელმძღვანელობს, თუმცა ეს ყოველივე არ აძლევთ იმის უფლებას რომ ადამიანებმა ის
აკეთონ, რაც მათ მოესურვებათ. თუ ადამიანს არანაირი შეზღუდვა არ გააჩნია,
თანდათან მისი ცხოვრება უკონტროლო გახდება, უარესიც შეიძლება უკონტროლო
თავისუფლებამ შესაძლოა ადამიანი გააბოროტოს და მისი შეუზღუდავი უფლებები
ბოროტი განზრახვების ჩასადენად გამოიყენოს. ჯონ ლოკის აზრით, თავისუფლება
ნიშნავს თავისუფლების გონივრულ განსაზღვრებას, რაც მოიცავს ადამიანის
გონივრულად გააზრებულ ქცევას, რაც არ არის დაყრდნობილი უარყოფითად
განპირობებულ ინტერესებზე და ბოროტულ აზრებზე. ასევე ადამიანს უნდა ახსოვდეს
ბუნების კანონი, რომელიც მოიცავს ადამიანის ცხოვრების, საკუთრებისა და საკუთარი
უფლებების ხელშეუხებლობას. ,,თავისუფალი ადამიანი ქვია იმას, ვისაც არა აქვს სხვა
შეზღუდვა, გარდა ბუნებითი კანონისა, რომელსაც, თავის მხრივ, გონება კარნახობს.’’
(ჯონ ლოკი 2019,204)
ჯონ ლოკი ასევე განიხილავს სახელმწიფოს როლს და საბოლოოდ იგი მიდის
სახელმწიფოს აუცილებლობის აზრამდე, ბუნებით მდგომარეობაში სამართალი
არასრულფასოვანია და არ არსებობს რაიმე ისეთი რაც ადამიანს მისცემს გარანტიას,
რომ ის და სრულიად საზოგადოება დაცული იქნება დამნაშავისგან. ნებისმიერ
თავდასხმას ეწოდება ომის მდგომარეობა, თუნდაც ეს იყოს ინდივიდუალური ან
ჯგუფური თავდასხმა. ამ ყოველივეს შემდეგ ჯონ ლოკი გვთავაზობს სახელმწიფოს.
სახელმწიფოში საზოგადოება დაცული იქნება, რადგან სახელმწიფოს ექნება
სრულყოფილი კანონები, რომლის თანახმადაც დამნაშავე დაისჯება და ამ
შემთხვევაში საზოგადოება იქნება დაცული. ლოკის მიხედვით, სახელმწიფო უნდა
იყოს ისეთი, რომ ადამიანმა იცხოვროს კანონებით .ადამიანები უნდა
ემორჩილებოდნენ სახელმწიფოს მიერ დაწესებულ კანონებს, რადგან ეს ყოველივე
ხალხის კეთილდღეობისთვისაა. სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას ხალხის
საკუთრება, თავისუფლება და სიცოცხლე.
 მოცემულ ტექსტში ჯონ ლოკი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს
სიცოცხლის, საკუთრებისა და თავისუფლების მნიშვნელობას და აღწერს მას. ჯონ
ლოკი სამივე მათგანს ერთ დონეზე ყენებს და მათ თანაბარ მნიშვნელობას ანიჭებს.
ჩემი აზრით, ეს ყოველივე განსაკუთრებულს და მნიშვნელოვანს ხდის მის ნამუშევარს.
მისი თქმით ეს სამი რამ ერთ მთლიანობას ქმნის და რომელიმეს დარღვევის
შემთხვევაში ეს მთლიანი ჯაჭვის გაწყვეტას გამოიწვევს. ისეთი ადამიანი, რომელსაც
არ გააჩნია თავისუფლება არის მონა. მონას არ გააჩნია რამე უფლება თავის თავზე და
სიცოცხლეზე, რადგან ის მთლიანად ბატონს ეკუთვნის. როგორც უკვე ზემოთ ვახსენე
ლოკი საკუთრებას სიცოცხლისა და თავისუფლების ღირებულებად მიიჩნევს. იგი ამის
დასამტკიცებლად რელიგიის მაგალითს იშველიებს. ლოკი გვეუბნება, რომ რაკი
ღმერთმა მოგვცა ფიზიკური სახე ეს იმას ნიშნავს, რომ შეგვიძლია ჩვენი არსებობის
უზრუნველყოფა ანუ შრომა იმისთვის, რომ მოვიპოვოთ სასიცოხლოდ აუცილებელი
სარჩო. ამისათვის კი საჭიროა საკუთრების უფლება. ,,რაკი ღმერთმა სხეული გვიბოძა,
ესე იგი მას სდომებია, რომ სხეულებრივი არსებობა გვქონოდა. აქედან
გამომდინარეობს ვალდებულება ჩვენი ფიზიკური არსებობის უზრუნველყოფაზე
ვიზრუნოთ, ანუ ვიშრომოთ სარჩოს მოსაპოვებლად. ამისთვის კი საჭიროა საკუთრება,
რაშიც ლოკი პირველ რიგში, მიწას გულისხმობს, რადგან სიცოცხლისთვის
აუცილებელ პროდუქტებს სწორედ ის გვაძლევს.’’(ჯონ ლოკი2019,209) სწორედ ამის
თანახმად საკუთრების უფლებაც უმნიშვნელოვანესია.
როდესაც ადამიანს ვართმევთ ყოველივე იმ რესურს, რომელიც მას
სასიცოცხლოდ სჭირდება. ასეთ შემთხვევაში ჩვენ არ ვართმევთ მას სიცოცხლის
უფლებას, თუმცა იმ რესურსის წართმევა, რომელიც სასიცოცხლოდ საჭიროა
სიცოცხლის წართმევის ტოლფასია. რაც შეეხება სიცოცხლის უფლებას, ის ისედაც
ყველაზე მნიშვნელოვანი უფლებას წარმოადგენს როგორც ლოკთან ასევე ჰობსთან.
სწორედ ამ უფლებით იწყება და მთავრდება ადამიანის არსებობა.
ამრიგად, ჯონ ლოკი თავის ნაშრომში ,,მეორე ტრაქტატი სამოქალაქო
მმართველობაზე’’ განგვიმარტავს ბუნებით კანონებსა და ბუნებით მდგომარეობას.
აგრეთვე ამ ნაშრომის შესწავლის შემდეგ შეგვიძლია დავინახოთ ჯონ ლოკისა და
თომას ჰობსის განსხვავებული ხედვა ბუნებით კაკონებისა და ბუნებით
მდგომარეობის შესახებ. ასევე გვიჩვენებს სახელმწიფოს როლს და ვრცლად
გვესაუბრება სამ უმნიშვნელოვანეს თემაზე როგორებიცაა: თავისუფლების,
საკუთრებისა და სიცოცხლის მნიშვნელობა.

პირველ რიგში ვიტყვი, რომ ჯონ ლოკი გახლდათ ინგლისელი ფილოსოფოსი.

ლოკისეული ტრაქტატის მიხედვით, საზოგადოებას, ვისაც საერთო დადგენილი
კანონი აქვთ, შეუძლიათ მიმართონ სასამართლოს, თუმცა სასამართლო უნდა იყოს
უფლება მოსილი, შეეძლოს კონფლიქტების გადაწყვეტა და დამნაშავის დასჯა, ეს იმას
ნიშნავს, რომ ერთმანეთთან სამოქალაქო საზოგადოების მიმართებაში იმყოფებიან.
ერთი სიტყვით, შეიძლება ვთქვათ, რომ სამოქალაქო საზოგადოება ადგენს სასჯელს
დამნაშავისთვის.
სამოქალაქო საზოგადოების ძირეული უფლება მდგომარეობს
კანონმდებლობის საფუძველზე, რომ განსაზღვროს კანონდარღვევა, გარეთ მყოფი
ძალა დასაჯოს, რათა არ მიაყენოს საზოგადოებას ზიანი. ეს იმას ნიშნავს, რომ
ადამიანების პირადი უფლებები დაცული იყოს. ხალხმა, რომელიც საზოგადოებას
შეუერთდა და ბუნებით კანონზე უარი თქვა, უფლება მისცა საკანონმდებლო
ხელისუფლებას დანაშაულის განსჯის. სამოქალაქო საზოგაოებაში არავინაა
თავისუფალი მისი კანონებისგან, ადამიანი ბუნებით მდგომარეობაშია, როდესაც
შეუძლია ყველაფერი გააკეთოს რასაც საჭიროდ ჩათვლის, ეს იმას ნიშნავს, რომ
დედამიწაზე არანაირი ინსტანცია არ არის.
აბსოლიტური მონარქია შეუსაბამოა სამოქალაქო მმართველობასთან,
სამოქალაქო საზოგადოების იდეოლოგია იმაში მდგომარეობს, რომ ბუნებით
მდგომარეობას თავი დააღწიონ. ასევე არშეიძლება ადამიანი ბუნებითი
თავისუფლებიდან გამოვიყვანოთ, რადგან იგი უკვე დამოკიდებულია ამ
მდგომარეობაზე.

ცივილიზაციის დასაბამიდან დღემდე ადამიანს ჩამოუყალიბდა გარკვეული

უფლება-მოვალეობები, რომლებიც საუკუნეთა მანძილზე იცვლებოდა და
ვითარდებოდა. მოგეხსენებათ, ყველა ადამიანი თანასწორია რასის, გენდერის,
ეთნოსისა თუ წარმომავლობის მიუხედავად, თუმცა სხადასხვა ეპოქაში ადამიანს
განსხვავებული დამოკიდებულება ჰქონდა ზოგადად ადამიანის ბუნებითი
თავისუფლების შესახებ. სწორედ ამ მოვლენათა ცვლილებებს აღგვიწერს ჯონ ლოკი
ნაშრომში „მეორე ტრაქტატი სამოქალაქო მმართველობაზე“, სადაც იგი გამოკვეთს
ადამიანის პირადი თავისუფლების საკითხს, რომელიც მეტად მნიშვნელოვან ასპექტს
წარმოადგენს. როგორც ავტორი მოგვითხრობს, ადამიანი ბუნებითი თავისუფლების
დროს ეყრდნობა და მოქმედებს მხოლოდ საკუთარი სურვილებისა და მისწრაფებების
მიხედვით. ნუთუ რა არის სრული თავისუფლება?! ეს არის პიროვნების
დამოკიდებულება გარემომცველ ფაქტორებსა და საკუთარ შეხედულებებს შორის, ამ
სიტყვის ფართო გაგებით. სრული თავისუფლების განმავლობაში ადამიანი არ არის
ვალდებული დაემორჩილოს სხვა ადამიანს თუ საზოგადოების მიერ დამყარებულ
წესებსა და კანონებს, რაც მას ანიჭებს უფლებას იცხოვროს და იმოქმედოს საკუთარი
შეხედულებებისა და მოთხოვნილებების მიხედვით. ესე იგი, ეს არის აკეთო
ყველაფერი შეუზღუდავად, თუნდაც იმ შემთხვევაში თუ ამით სხვა პიროვნებათა
ინტერესებს არ ითვალისწნებ და არღვევ კიდევაც მათ. შესაბამისად, ვხვდებით, რომ
სრული თავისუფლების დროს ადამიანი იმყოფება ბუნებით მდგომარეობაში, რომლის
დროსაც თითოეულ ადამინს აქვს უფლება ბუნებითი კანონების გათვალისწინებით
აკეთონ ის, რაც მოესურვებათ და ამის ნებართვა კი არ სჭირდებათ არავისგან. ისინი
არიან დამოუკიდებელნი. მიუხედავად ამისა, სრული თავისუფლების პრინციპი ხშირ
შემთხვევაში კონფლიქტის წინაპირობა ხდება. ამიტომაც მას სჭირდება კონტროლი.
თუმცა ჩვენს თვალთახედვაში იკვეთება ისეთი მოვლენები, როდესაც ეს კონტროლი
იღებს ძალაუფლების სახეს, რაც გულისხმობს იმას, რომ ადამიანები გარკვეული
ხელშეკრულებების საფუძველზე საკუთარ თავისუფლებას გადასცემენ მმართველსა
თუ კანონიერ დამპყრობელს. უმეტესწილად, ეს პროცესი მთავრდება იმით, რომ
მმართველი იღებს სრულ ძალაუფლებას მასზე, რაც სრული მომობის მანიშნებელია
ადამიანისთვის. შეიძლება, პიროვნებამ ალტერნატიული ხელშეკრულების მიხედვით
დათმოს თავისუფლება უსაფრთხოების ან ანაზღაურების სანაცვლოდ და მმართველს
ჰქონდეს საშუალება მართოს მისი ცხოვრების წესი, თუმცა, როგორც ტექსტში
ვკითხულობთ, ადამინს არ ქვს საკუთარი სიცოცხლის ხელყოფის უფლება და
შესაბამისად, არც იმის უფლება აქვს, რომ სიცოცხლის მართვის მთავარი ბერკეტი
გადასცეს სხვას. ესე იგი, ვხვდებით, რომ სრული მონობის პრინციპი სრულად ვერ
იქნება დამყარებული რაიმე წესებსა თუ კანონებზე, თუნდაც მხოლოდ სიცოცხლის
ხელყოფის უფლების გათვალისწინებით.როგორც უკვე ვახსენე, ადამიანს
დაბადებისთანავე უჩნდება გარკვეული უფლება- მოვალეობები, რაც ერთი მხრივ იმის
მანიშნებელია, რომ მას აქვს უფლება სიცოცხლის შესანარჩუნებლად მოიხმაროს
ბუნებით მოწოდებული რესურსები, იქნება ეს წყალი, ნიადაგი, საჭმელი თუ სხვა,
რომლებიც გარკვეულწილად წარმოადგენენ საკუთრებას ან მის ნაყოფს. თითოეულ
ადამიანს აქვს თანაბარი უფლება ფლობდეს რაიმე მიწის ნაკვეთს ან თუნდაც რაიმე
რესურსს. საკუთრება კი თავისთავად გულისხმობს ერთი ადამიანის, ამ შემთხვევაში
მეპატრონის, აშკარა ძალაუფლებას მასზე ანუ იგი მოიხმარს მას საჭიროების
მიხედვით კონკრეტული მოზნებიდან გამომდინარე. ნუთუ როგორ შეიძლება
ვაქციოთ რაიმე საგანი საკუთრებად?! ამ კითხვას პასუხი შეგვიძლია გავცეთ ლოკის
სიტყვების მიხედვით: ,,შრომა უდაოდ მშრომელისაა“ (ლოკი, 2017, 221 გვ.). ამ
ციტატაზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ საკუთრების მიღების მიზნით
ადამინმა თავისი შრომით უნდა მოიხმაროს და გამოიყენოს იგი სწორად, რაც იმას
გულისხმობს, რომ მან ბუნების წიაღში არსებული რაიმე რესურსი გარდაქმნას და
შემდგომ გამოიყენოს თავისი შრომისა და ჯაფის მიხედვით. ლოკის აზრით, ამ
საკუთრების მხოლოდ ფლობა არ არის საკმარისი, არამედ იგი უნდა გადაიქცეს
სასარგებლოდ, რაშიც კვლავ უმთავრეს როლს თამაშობს შრომა. სარგებლიანობა
იზომება იმ კრიტერიუმით თუ რაოდენ დიდ შრომას ჩადებს მასში პატრონი, რაოდენ
დიდ ჯაფას გაწევს მის დასამუშავებლად და გამოსაყენებლად. სწორედ ამაზეა
ნათქვამი ხალხური გამონათქვამი:,, რასაც დასთეს იმას მოიმკიო“. ესე იგი, თუ
ადამიანს სურს საკუთრება გარდაქმნას სარგებლად, მაშინ მან შრომა არ უნდა
დაიშუროს, რადგან შრომა აუცილებლად მოგვიტანს დადებით და ეფექტურ შედეგს.
მიხედავად ამისა, ერთ ადამიანს არ ძალუძს გამოიყენოს ძალიან დიდი რაოდენობის
რესურსი დამოუკიდებლად ფიზიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე ან თუნდაც
სხვა ადამიანის უფლებათა გათვალისწონებით. მისი საკუთრება გარკვეულწილად
შეზღუდულია რაოდენობის მხრივ, რამეთუ სარგებლიანობას განსაზღვრავს
მოხმარებული რესურსის რაოდენობა, რადგან რთულია ყველა რესურსი
ერთობლივად სასრგებლოდ გამოიყენო. ადამიანმა უნდა დაისაკუთროს რაიმე იმ
ოდენობით, რასაც ეფექტურად დაამუშავებს და მოიხმარს. ხოლო თუ იგი ამას არ
გაითვალისწონებს ეს რესურსი და შრომა წყალში ჩაეყრება და გამოუყენებელი
დარჩება, რაც სხვა ადამიანებზეც უერყოფითად იმოქმედებს იმ თვალსაზრისით, რომ
მათ აღარ ექნებათ შესაძლებლობა გამოიყენონს ეს რესურსი. მაშასადამე, განცდას
ბადებს უსარგებლოდ გამოყენებული ბუნების საჩუქარი, საკუთრების რაოდენობას კი
იზომება ეფექტურად და სასარგებლოდ გამოყენებული რესურსების საზღვრებით.
ჯონ ლოკი აგრეთვე წინა პლანზე წამოწევს სამოქალაქო ანუ პოლიტიკური
საზოგადოების ჩამოყალიბების საკითხს. ადამიანის უფლებებს, როგორც ვხვდებით,
სჭირდება კონტროლი. ამ უკანასკნელის საფუძველზე ადამიანები თანხმდებიან
დაქმნიან გარკვეულ წესებსა და კანონებს ანუ ისინი უარს ამბობენ ბუნებით
მდგომარეობაზე. ამ ადამიანთა ჯგუფი კი იღებს საზოგადოების ფორმას და
ერთგვარად ჩამოყალიბებულ სოციუმს, სადაც უმნიშვნელოვანესი ფაქტორის
კანონების სისრულეში მოყვანა, დაცვა და მათ ფარგლებში მოქმედება. ყოველივე ამას
კი ე.წ. საკანონმდებლო ორგანო უზრუნველყოფს. თითოეული ადამიანი, რომელიც ამ
საზოგადოებაში ერთიანდება, ალტერნატიული დათმობის სახით თმობს გარკვეულ
უფლებებს და სანაცვლოდ იღებს სხვა რამეს, იქნება ეს უსაფრთხოება, მშვიდობა თუ
სხვა. ამის შედეგად კი ყალიბდება სამოქალაქო საზოგადოება, სადაც არსებული
კანონმდებლობის მიხედვით განისაზღვრება თუ ვინ რა სახითა და რა ფორმით უნდა
დაისაჯოს დადგენილი კანონების დარღვევის გამო, რომელიც ამ სოციუმის სხვა
წევრების უფლებებს ლახავს. სამოქალაქო საზოგადოება არის ერთიანი
სტრუქტურული სისტემა, რომელშიც გაერთიანებულ ადამიანთა უფლებებია
დაცული სხვათა უფლებების გათვალისწინებით, სადაც უმთავრესია ინდივიდთა
შეთანხმებით მიღწეული ნება და შეხედულებები. ეს კი, რა თქმა უნდა, მშვიდობისა
და უსაფრთხოების მკაფიო წინაპირობაა.

ჯონ ლოკი ერთ-ერთია იმ ფილოსოფოსთა შორის, რომელთაც

ლიბერალიზმის ფუძემდებლად მიიჩნევენ. მას სრულიად ინდივიდუალური
დამოკიდებულება აქვს თავისუფლებისადმი. საინტერესოა, როგორი ესმის ლოკს
სიტყვა „თავისუფლების“ ზოგადი მნიშვნელობა?! თუ თომას ჰობსი თავისუფლებას
ისე აღიქვამს, როგორც საზოგადოების უმეტესი ნაწილი, ჯონ ლოკი მთელი არსებით
ეწინააღმდეგება მათ და ფიქრობს, რომ თავისუფლება თვითნებობას ნიშნავს.
საინტერესოა, რატომ აქვს მას ამგვარი დამოკიდებულება თავისუფლებისადმი?!
მისთვის სრულიად მიუღებელია თავისუფლება გარე შეზღუდვების გარეშე. თუ
ადამიანს არანაირი შეზღუდვა არ გააჩნია, თანდათან მისი ცხოვრება არაჰარმონიული
და მოუწესრიგებელი ხდება. უფრო მეტიც, ამგვარმა თავისუფლებამ შეიძლება
გარყვნილებამდეც მიგვიყვანოს, რადგან ხშირ შემთხვევაში ადამიანი თავის
შეუზღუდავ უფლებებს ბოროტი განზრახვებისთვის იყენებს. იგი აფექტურია,
აკეთებს იმას, რაც მოესურვება და იცის, რომ ქმედებებს ვერავინ გაუკონტროლებს.
სწორედ ამ არგუმენტებით შეგვიძლია განვამტკიცოთ ჯონ ლოკის მოსაზრება
თავისუფლებისადმი, რომ იგი მხოლოდ და მხოლოდ თვითნებობას ნიშნავს. მისი
აზრით, „თავისუფალი ადამიანი ჰქვია იმას, ვისაც არა აქვს სხვა შეზღუდვა, გარდა
ბუნებითი კანონისა, რომელსაც თავის მხრივ, გონება კარნახობს“(ჯონ ლოკი,204,2019).
ანუ, ლოკის აზრით, თავისუფლება ნიშნავს ადამიანის გონივრულ ქცევას, რომელიც
არ არის განპირობებული პიროვნების კაპრიზნებითა და პირადი, უარყოფითი
ინტერესებით. გარდა ამისა, მას ყოველთვის ახსოვს ბუნებითი კანონი, რომელიც
ითვალისწინებს სხვისი ცხოვრების, უფლებების ან საკუთრების ხელშეუხებლობას.

ჯონ ლოკის აზრით, ადამიანს ბუნებითი უფლებები გააჩნია, რაც იმას ნიშნავს,
რომ მე, როგორც ცალკეულ ინდივიდს, მაქვს დამნაშავის დასჯის უფლებ, ასევე,
შემიძლია, თავადვე შევიმუშავო დამნაშავის დასჯის სათანადო ფორმა. თუმცა, რა
საკვირველია, ისიც უნდა მახსოვდეს, რომ დამნაშავის დასჯასაც გააჩნია გარკვეული
ზომა, რასაც თავისივე ჩადენილი დანაშაულის მიხედვით განვსაზღვრავ. უნდა
მახსოვდეს, სად გადის ზღვარი, რათა არ გადავცდე მას და ჩემი უფლებები ბოროტად
არ გამოვიყენო, ანუ უფლება არ ჩავთვალო ზედმეტ, უსაზღვრო უპირატესობად
დამნაშავის წინააღმდეგ. სწორედ ეს არის ბუნების კანონის დამცველი ადამიანის ერთ-
ერთი უმთავრესი მიზანი, შეასრულოს თავისი მოვალეობა ისე, რომ ამით არავის
უფლება არ შეზღუდოს. რადგან ხშირ შემთხვევაში, ეს ორი ფაქტი
ურთიერთგამომრიცხავია. ყველაზე საინტერესო კი ის არის, რომ აღნიშნული
უფლებები სრულიად ხელშეუხებელია, ეს ის შემთხვევაა, როცა არავის შეუძლია,
შემზღუდოს, ვინაიდან და რადგანაც, როგორც სიცოცხლე, ეს უფლებებიც თავად
უფლისგან მებოძა. მაშასადამე, არავის აქვს უფლება, ხელჰყოს იგი. ჩვენ უკვე ვთქვით,
რომ საჭიროების შემთხვევაში, ადამიანს აქვს უფლება, დასაჯოს დამნაშავე. ალბათ
გაგვიჩნდება კითხვა- თუ კი ეს თავადაც შეგვიძლია, მაშინ რაში გვჭირდება
სახელმწიფო?! ჯონ ლოკი საკმაოდ ამომწურავად გვპასუხობს. მისი მოძღვრების
თანახმად, „სახელმწიფოს არარსებობის პირობებში მეტი შანსია, დამნაშავე
დაუსჯელი, საზოგადოება კი- მის მიმართ დაუცველი დარჩეს“(ჯონ ლოკი,207,2019).
ლოკის აზრით, სახელმწიფოს მიერ დასჯა მეტად სრულყოფილი და ნაყოფიერია.
სწორედ ამიტომ, სოციუმი უარს ამბობს საკუთარ უფლებებზე და ერთობლივად
თანხმდებიან იმაზე, რომ შეიქმნას სახელმწიფო, რათა დამნაშავე უფრო ეფექტურად
და სრულყოფილად დაისაჯოს, ვიდრე ეს ცალკეული ინდივიდის მიერ დასჯის
შემთხვევაში ხდებოდა. ასევე, მათ იმედი აქვთ, ხელისუფლებას ექნება ყოველგვარი
რესურსი იმისა, რომ უზრუნველყოს ცალკეულ ინდივიდთა კეთილდღეობა და
უსაფრთხოება. ვფიქრობ, ყოველივე ეს ფრიად საინტერესოა თითოეული
ჩვენგანისთვის. სწორედ ეს არის „საზოგადოებრივი შეთანხმების“ არსი და ყველაზე
მთავარი ფუნქცია, ზემოთ ჩამოთვლილი კრიტერიუმები გახლავთ განმაპირობებელი
ფაქტორი იმისა, თუ რატომ სურთ ადამიანებს სახელმწიფოს შექმნა და რაც ყველაზე
მთავარია, რა უდევს საფუძვლად მათ შეთანხმებას.
განვიხილოთ კიდევ ერთი, არანაკლებ მნიშვნელოვანი საკითხი, თუ როდის
შეგვიძლია, შევცვალოთ ხელისუფლება. წარმოვიდგინოთ, რომ შეიქმნა სახელმწიფო,
თავიდან ყველაფერი იდეალურად მიმდინარეობდა, თუმცა თანდათან ვამჩნევთ, რომ
არაფრის უფლება აღარ გვაქვს. ანუ, დროთა განმავლობაში გაიზარდა შეზღუდვები და
ავტომატურად შემცირდა ადამიანთა უფლებებიც. ფაქტობრივად არანაირი აზრი და
მნიშვნელობა აღარ აქვს ადამიანთა არსებობას. ასეთ შემთხვევაში, „ყოფნა-არყოფნა,
საკითხავი აი ეს არის“. (უილიამ შექსპირი, „ჰამლეტი“). ანუ, სხვა სიტყვებით რომ
ვთქვათ, თუ კი ვამჩნევთ, რომ სახელმწიფო თანდათან ტირანიად გადაიქცა, მასში
გადაიზარდა, ან აბსოლიტური ბატონობა მოინდომა, საზოგადოებას სრული უფლება
აქვს, აჯანყდეს ამ ხელისუფლების წინააღმდეგ და ყველაზე ცუდ შემთხვევაში, მისი
შეცვლა მოითხოვოს, რაც სრულიად საფუძვლიანია. მე ვირჩევ სახელმწიფოს
იმისთვის, რომ თავი მეტად დაცულად და უსაფრთხოდ ვიგრძნო. თუმცა თუ კი ამას
ხელისუფლება ბოროტად გამოიყენებს, ანუ, ჩემს უფლებებს თავად გადაიბარებს და
მთლიანად მისი ბატონობის ქვეშ მომაქცევს, ეს თავისმხრივ ნიშნავს ბუნების კანონის
დარღვევას. ანუ, იგი ხელჰყოფს ჩემს უფლებას, ჩემს საკუთრებას. არ არის რთულად
მისახვედრი, რომ ყოველივე ეს საზოგადოების ჯანსაღ კრიტიკასა და აჯანყებას
გამოიწვევს, ის ერთობლივით ძალით იბრძოლებს, რათა დაიბრუნოს ყოველივე ის
უფლება, რაც უფლისგან ებოძა, რადგან ვიცით, რომ ის ხელშეუხებელია და მუდამ ასე
უნდა იყოს.

ჯონ ლოკი ინგლისელი ფილოსოფოსია,რომელსაც მრავალი ნაშრომები აქვს

შექმნილი როგორც ცოდნის თეორიის ასევე პოლიტიკური მოძღვრების შესახებ. ამ
უკანასკნელ თემაზე მისი იდეები წარმოდგენილია ნაშრომში „ორ ტრაქტატში
მმართველობაზე“ რომლის ძირითადი იდეები უკავშირდება ინგლისის „დიად
რევოლუციას“ ნაშრომი შთაგონების წყაროდ ექცა მრავალ ადამიანს,ვისაც
თანამედროვე დემოკრატიის არსი გაუაზრებია ან მისთვის უბრძოლია,რადგან ეს
ნაშრომი არ არის უბრალოდ თეორიული კვლევა იგი მჭიდროდ უკავშირდება
კონკრეტულ ისტორიულ ფონს:ბრძოლას მეფის აფსოლუტიზმსა და პარლამენტს
შორის. ისევე როგორც სხვები ჯონ ლოკიც საუბრობს ადამიანების ბუნებრივ
მდგომარეობაზე. იგი ამბობს,რომ ბუნებრივი მდგომარეობის დროს ყველა ადამიანი
თავისუფალი და ერთმანეთის თანასწორია. არავინაა დამორჩილებული და ადამიანს
შეუძლია ის აკეთოს რაც სურს, თუმცა სიტყვა თავისუფლება ლოკთან პირდაპირი
მნიშვნელობით არ გამოიყენება.თავისუფლებას რომელიც ჩვენ გვესმის
ანუ:შეზღუდვების არარსებობას, იგი თვითნებობას უწოდებს და ამბობს,
რომთავისუფალი ადამიანი ქვია იმას,ვინც შეზღუდულია ბუნებრივი კანონით,
რომელსაც მას გონება კარნახობს. ეს კანონი ასწავლის ადამიანს, რომ რაკი ბუნებრივი
მდგომარეობის დროს ყველა თანასწორი და თავისუფალია არავის აქვს უფლება
ხელყოს სხვისი სიცოცხლე,თავისუფლება ან საკუთრება. ეს სამი საკითხი ერთი
შეხედვით, თითქოს სრულიად განსხვავდება ერთმანეთისგან, თუმცა ლოკთან ისინი
მჭიდრო კავშირში არიან და ერთმანეთის გარეშე არაფერს არ წარმოადგენენ. აი
მაგალითად, თუ ადამიანი დამონებულია მის ბატონს აქვს უფლება მაშინ
გამოასალმოს იგი სიცოცხლეს, როცა თვითონ ისურვებს შეიძლება მას ეს არ უნდოდეს,
მაგრამ ყოველშემთხვევაში ადამიანს დაკარგული აქვს კონტროლი საკუთარ
სიცოცხლეზე,რაც მის დაკარგვას უდრის. თუმცა მეორეს მხრივ მისი შენარჩუნება არც
თავისუფალ ადამიანს შეეძლება, თუ მას წავართმევთ იმის საშუალებას, რომ
მოიპოვოს სარჩო ამას კი საკუთრება სჭირდება ხოლო თუ ჩვენ მას სარჩოს ვართმევთ
მართალია იმ წამსვე არ ვკლავთ, თუმცა მისი შენარჩუნების საშუალებას ვუსპობთ რაც
სიცოცხლის წართმევის ტოლფასია. ბუნებრივი მდგომარეობის დროს ყველა ადამიანს
აქვს უფლება, რომ კანონდამრღვევი თვითონვე დასაჯოს. დასჯის მეთოდი მართალია
თვითონ უნდა მოიქიფროს, მაგრამ ის ამდროს ცივი გონებითი უნდა მოქმედებდეს და
საკუთარი ინტერესები უკანა პლანზე უნდა გადაიტანოს. შესაბამისად მას შეუძლია ან
ზარალის ანაზღაურება მოსთხოვოს კანონდამრღვევს ან სიცოცხლეს გამოასალმოს
იგი. ამან შეიძლება ხელი შეუწყოს საზოგადოებას შორის ომის მდგომარეობის
დაწყებას ხოლო, რადგან ბუნებრივ მდგომარეობაში არ არსებობს არავითარი მოქმედი
კანონი და არ არის უფლებამოსილი მოსამართლე ომის მდგომარეობა გაგრძელდება.
ლოკის აზრით იმისათვის რომ ომის მდგომარეობა შეწყდეს ადამიანები ქმნიან
საზოგადოებას და უარს ამბობენ ბუნებრივ მდგომარეობაზე „რადგან,როდესაც
არსებობს რაღაც ხელისუფლება,რაღაც ამქვეყნიური ძალა,რომელსაც
შეუძლია,დაგეხმაროს,თუ მას მიმართავ,მაშინ ომის მდგომარეობის
გაგრძელებაგამოირიცხება და დავის გადამწყვეტი ეს ძალა გახდება..“ (ჯონ ლოკი
2017,218) შესაბამისად სახელმწიფოს შექმნის მიზეზი არის შიში. ადამიანებს ეშინიათ
ომის მდგომარეობის, სურთ ძალადობის მალე და სამართლიანად მოსპობა და
ამიტომაც ისინი თანხმდებიან სამოქალაქო შეზღუდვების მიღებას. თავის მხრივ
სახელმწიფომ უნდა იზრუნოს ამ საზოგადოებაზე და სამართლიანად განსაჯოს ისინი.
ასევე მას აქვს უფლება დასაჯოს საზოგადოების გარეთ მყოფი ძალა,რომელიც მის
რომელიმე წევრს ზიანს მიაყენებს. ყოველივე ეს ემსახურება იმას, რომ საზოგადოების
ყველა წევრის საკუთრება შეძლებისდაგვარად დაცული იყოს.

ჯონ ლოკი იყო ინგლისელი ფილოსოფოსი, რომელიც მიჩნეულია კლასიკური

ლიბერალიზაციის მამად. იგი მოღვაწეობდა ეპოქაში, როდესაც ხშირი იყო
რევოლუციები და გადატრიალებები რამაც ჩემი აზრით დიდი გავლენა იქონია მის
პიროვნულ ჩამოყალიბებაზე. ჯონ ლოკმა, თავისი წინამორბედი , თომას ჰობსის
მსგავსად უდიდესი წვლილი შეიტანა დასავლური პოლიტიკური ფილოსოფიის
განვითარებაში. მან თავისი პოლიტიკური შეხედულებები და პოზიციები გადმოსცა
ნაწარმოებში „ორი ტრაქტატის სახელმწიფოს მმართველობის შესახებ“ , ამ ნაშრომში
განხილულია სახელმწიფოს არსებობა - არარსებობის საფრთხეები და საუბარია
ბუნებითი მდგომარეობაზე , ისევე როგორც თომას ჰობსთან. ლოკმა ერთმანეთისგან
გამიჯნა სახელმწიფო, მთავრობა და ეკლესია. იგი მომხრე იყო რელიგიური
შემწყნარებლობის. მისი ნაშრომები მიმართულია ძირითადად იმისკენ, რომ უპასუხოს
მთავარ კითხვას - რატომ არის სახელმწიფო მნიშვნელოვანი? და სხვა
ფილოსოფოსების მსგავსად, იგი წარმოგვიდგენს საკუთარ ხედვას
სახელმწიფოებრივგავლევანზე. ჯონ ლოკი უარყოფდა სახელმწიფო ძალაუფლების
აბსოლუტურობას და მმართველის შეუზღუდავ უფლებებს. იგი მტკიცედ
აფიქსირებდა საკუთარ უარყოფით პოზიციას აბსოლუტური მონარქიული წყობის
მიმართ. ის ფიქრობდა რომ დესპოტურ სახელმწიფოში წართმეული ჰქონდა
თავისუფლება, რადგან ასეთ ქვეყანაში ცხოვრებისას ფაქტობრივად შეუძლებელი
ხდება სამართლის ძიება, ამის მიზეზი მიუკერძოებელი მოსამართლის არარსებობაა,
ტირანულ სახელმწიფოში სამართალი ისეთია, როგორიც სურთ ქვეყნის მოხელეებს.
ავტორის აზრით სახელმწიფოს გავლენის ქვეშ ადამიანი არ კარგავს თავისუფლებას,
თუმცა ემატება შეზღუდვები. ლოკი იზიარებს იმ აზრს, რომ სახელმწიფოს ძირითადი
ფუნქცია ომის მდგომარეობის დაძლევაა . იგი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა კანონს,
და ეს მიაჩნდა სახელმწიფო კოტროლის მთავარ იარაღად. ჯონ ლოკისთვის არ
არსებობდა იდეალური მმართველობის ფორმა, არსებულთაგან. მისი აზრით
სრულყოფილი სახელმწიფო იქნებოდა ის, რომელსაც ექნებოდა საკუთარი
სტრუქტურა, დაეცვა ხალხის უფლებები, თავისუფლებები და ეზრუნა საერთო
კეთილდღეობისთვის. მისი აზრით ლეგიტიმურია ის სახელმწიფო, რომელიც
შეზღუდულია კანონებით რომელთაც ხალხიც ეთანხმება. ნაშრომში ლოკიც
განიხილავს ბუნებით მდგომარეობას, თუმცა ჰობსისგან განსხვავებით ამ
მდგომარეობაში არ არის სრული ქაოსი, რადგან ადამიანებს აქვთ ბუნებრივად
შექმნილი კანონები, რომელიც ქვეცნობიერშია და უკრძალავს მათ ისეთ საქციელს,
რომელიც ხელყოფს სხვის უფლებებს. ჩვენ ადამიანები გონივრულად მხოლოდ
იმიტომ არ ვიქცევით, რომ ამას ვინმე გვაიძულებს, არამედ იმიტომ რომ ეს
თითოეული ადამიანის ინტერესს წარმოადგენს „მოექეცი სხვებს ისე, როგორც გინდა
რომ მოგექცნენ“, (ჯონ ლოკი, 2014 , 240 ). ადამიანებს თავადაც შეუძლიათ საერთო
იტერესების ორგანიზება საერთო სიკეთის შესანარჩუნებლად , თუმცა ამასთან ერთად
მაინც საჭიროა ერთი კონკრეტული მაკონტროლებელი სისტემა, რომელიც
აღასრულებს კანონს. იმ ბოროტმოქმედის დასჯა, რომელიც ლახავს ბუნებით
უფლებებს, საზოგადოებასაც შეუძლია, თუმცა ამის აღკვეთას
სახელმწიფოგაცილებით უკეთ შეძლებს, რადგან მას აქვს უნარი უკეთ შეითავსოს
მართლმსაჯულების როლი. სახელმწიფო ცხოვრება ჯობია ბუნებით მდგომარეობას,
მაგრამ მას უპირატესობა აქვს დესპოტურ მმართველობასთან შედარებით. (ჯონ ლოკი
2014, 246) აგრეთვე მნიშვნელოვანია ლოკის დამოკიდებულება საზოგადოებრივი
პროტესტის მიმართ. ჯონ ლოკი მიიჩნევდა რომ სრულიად სამართლიანია, თუ
ადამიანები უჯანყდებიან დესპოტურ მთავრობას და იცავენ საკუთარ უფლებებს,
რომლებიც ღმერთისგან აქვთ მინიჭებული. მისი აზრით თუ დესპოტური
სახელმწიფო ხალხის თავისუფლებას ზღუდავს და ძალადობს ადამიანებზე, ამ დროს
კი ილახება მოქალაქის უფლებები, თუნდაც იზღუდება საკუთრება, აუცილებელია
თითოეული ადამიანი აუჯანყდეს სახელმწიფო მმართველს და მოითხოვოს პირადი
საკუთრების ხელშეუხებლობა და დაიცვას საკუთარი უფლებები. ეს არის კიდევ ერთი
ფაქტორი, რაც განასხვავებს ჰობსისა და ლოკის მოსაზრებებს ამ საკითხთან
დაკავშირებით. ჰობსთან წარმოუდგენელი იყო პროტესტის გამოხატვა მმართველის
წინააღმდეგ, რადგან ეს დაარღვევდა სიმშვიდეს, ხოლო ლოკისთვის კი ამოსავალი
ადამიანის უფლებების დაცვა იყო სახელმწიფოში. მისი აზრით აუცილებლობას
წარმოადგენდა საზოგადოებივი ხელშეკულებების დაცვა. დიდ მნიშვნელობას
ანიჭებდა სახალხო სუვერენიტეტს და უმთავრესად წარმოედგინა ტირანიის
წინააღმდეგ აჯანყებული ხალხის იდეების პატივისცემა და ამ აჯანყების კანონიერება.
 მერი ულსტონკრაფტი

მერი უოლსტონკრაფტი არის ინგლისელი ფილოსოფოსი. ის ითვლება ერთ-

ერთ პირველ ევროპელ მოაზროვნედ. მან საზოგადოებას თავისი ნაშრომით უჩვენა
სქესთა თანასწორობისა და ქალთა უფლებების პრობლემები. მერი უოლსტონკრაფტი
ამ ნაშრომში აღნიშნავს, რომ ბუნებითი თვალსაზრისით მდედრობითი და მამრობითი
სქესის წარმომადგენლები, რაიმეს ათვისებისა და სწავლის უნარით არ განსხვავდებიან
ერთმანეთისგან, თუმცა, ის ამბობს, რომ მამაკაცები ქალებისგან განსხვავებით
გონებრივად და ფიზიკურად იყვნენ განვითარებულნი. ეს ყოველივე კი მათ
აძლიერებდა, რის შედეგადაც ადვილად იმორჩილებდნენ ქალს. ,,სხეულის ძლიერება
შეიძლება კაცებს ბუნებრივ უპირატესობას ანიჭებდეს ქალებთან შედარებით; და ესაა
ერთადერთი მყარი საფუძველი, რომელზეც შეიძლება მათი სქესის უპირატესობის
აგება. (უოლსტონკრაფტი; 2019, 243). ქალები ფიქრობდნენ მხოლოდ გარეგნულ
სილამაზეზე, საკუთარ თავისუფლებას სიამოვნების გრძნობას სწირავდნენ და
ემონებოდნენ მამაკაცს. ამის გათვალისწინებით, ქალები ხდებიან მამაკაცზე
დამოკიდებულნი, ამ მდგომარეობას კი ბუნებრივს უწოდებენ, რადგან ვერ იაზრებენ,
რომ გოგონებსაც სჭირდებათ ის უნარ-ჩვევები, რაც ბიჭებს გამოუმუშავდებათ.
ავტორი ამბობს, რომ უძველესი დროიდან უპირატესობით მამაკაცები
სარგებლობდნენ, რადგან მათ ჰქონდათ უფლება ეზრუნათ კარიერაზე და გონებრივ
განვითარებაზე. განათლება ხომ ერთადერთი გზაა საკუთარი თავის აღმოსაჩენად და
უკეთესი მომავლის შესაქმნელად. ამის გამო, მამაკაცები განავითარებენ საკუთარ
თავს, ხოლო ქალები მთელს სიცოცხლეს მათზე ზრუნვაში გალევენ. მდედრობითი
სქესის წარმომადგენლებს არ გააჩნიათ ცხოვრებისეული მიზანი, რადგან მათ არ აქვთ
განვითარებული გონება ან სხვა რაიმე უნარი. ეს ყოველივე თავისთავად არ ხდება, ის
მიიღება ცხოვრებისეული სირთულეების გადალახვის შედეგად. ღმერთმა ადამიანებს
მიანიჭა ერთნაირი შესაძლებლობა ყველანაირი უნარის განვითარებისთვის.
შესაბამისად, ქალიც და კაციც ერთნაირ შესაძლებლობებს უნდა ფლობდნენ, თუმცა
გოგონებს ჩამოუყალიბეს არასწორი პრიორიტეტი, რითაც გახადეს სხვაზე
დამოკიდებული. ამის გათვალისწინებით, შეიძლება ჩავთვალოთ, რომ ქალს
სრულყოფილ ადამიანად არ აღიარებდნენ. უოლსტონკრაფტი, ასევე ნათლად
გვიჩვენებს კაცთა და ქალთა თანასწორობის ნიშანს - გონების პრიმატს. ყველა
ადამიანში არსებობს, რაღაც ღვთაებრივი და ეს მისი გონებაა. ავტორის აზრით,
ყველაზე დიდი ყურადღება, სწორედ მის განვითარებას უნდა ეთმობოდეს.
პიროვნებაში ყველაზე ღირებული არის გონება, რასაც ემყარება ადამიანური
სათნოება, ის არის ადამიანის ცხოვრების მთავარი საზრისი და ჭეშმარიტების
გარჩევის უნარი. ქალის სულს კი არ ეძლევა უფლება იყოს ასეთი სრულყოფილი.
ავტორი ამბობს, რომ მამაკაციც და ქალიც გონებით უნდა იდგნენ ერთ დონეზე,
რადგან ,,სულს, გონებას და ზნეობას სქესი არ აქვს“ (უოლსტონკრაფტი, 2019, 238).
თუკი ქალი არის გულუბრყვილო და უმეცრებაში ცხოვრობს ეს მხოლოდ
გაუნათლებლობისა და გონების სივიწროვის ბრალია. უნდა აღიზარდონ გოგონები
ისე, როგორც ბიჭები და დავინახავთ ქალების როლს სამყაროში, სწორედ ცოდნის
ფლობაა ამის წინაპირობა. ყველა ადამიანის დანიშნულებაა ,,იცხოვროს და არა
იარსებოს“, განავითაროს საკუთარი გონება და დაძლიოს ცხოვრებისეული
პრობლემები. სწორედაც, გონება არის ერთადერთი იარაღი, რითაც პიროვნება
შეძლებს თვითგანვითარებას. ყველა ადამიანს უნდა ჰქონდეს გონების სრულყოფის
შესაძლებლობა, რითაც მოიპოვებს უკვდავების მარცვალს. შესაბამისად, გონების
განვითარების შესაძლებლობა ქალსაც და კაცსაც თანაბრად უნდა ჰქონდეთ, რადგან
ისინი თანასწორნი არიან. მერი უოლსტონკრაფტი, ასევე აღნიშნავს, რომ მშობლებმა
უფრო რაციონალურად უნდა აღზარდონ გოგონები, რადგან ისინი მხოლოდ
გარეგნობაზე და გაპრანჭვაზე აღარ იყვნენ ორიენტირებულნი. თუკი გვინდა, რომ
გოგოებმა დაივიწყონ ყველაზე უმნიშვნელო რამ და მათთვის მხოლოდ ღირებულს
ჰქონდეს დიდი მნიშვნელობა, მაშინ ამ შემთხვევაში, აუცილებელია დაცული იყოს
გენდერული თანასწორობა, რათა გოგონებსაც მიეცეთ საშუალება მიიღონ განათლება.
ავტორი ჟან-ჟაკ რუსოს ნაწილობრივ ეთანხმება აღზრდასთან დაკავშირებულ
მოსაზრებებში. რუსოს აზრით, ბიჭებმა უნდა მიიღონ კარგი განათლება და ისინი
უნდა იყვნენ სრულიად თავისუფლები, აკეთონ ის, რაც მათ მოუნდებათ. აქედან
გამომდინარე, ბიჭები ეჩვევიან დამოუკიდებლობას, შედეგად ისინი ხდებიან უფრო
ძლიერები და მოაზროვნეები. ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, რომ სწორედ ეს არის ბიჭების
დაწინაურება გოგონებთან მიმართებაში. გოგონები ხომ მარტო იმაზე უნდა
ზრუნავდნენ, რომ მომავალში მოსიყვარულე ცოლები გახდნენ. ამას კი მერი
უოლსტონკრაფტი არ ეთანხმება და ამბობს, რომ როგორ გარემოშიც ბიჭები
იზრდებიან, ასეთივეში უნდა აღიზარდონ გოგონებიც, რადგან ისინი
თანაბარუფლებიანები არიან. ავტორის აზრით, გოგონებს უნდა მიეცეთ იმის უფლება,
რომ იცხოვრონ თავისუფლად და ლაღად გაატარონ ბავშვობის წლები, როდესაც
დაეცემიან კი წამოდგომა ისწავლონ. ამის შედეგად მათ ჩამოუყალიბდებათ
დამოუკიდებლობის უნარი და ვალდებულები აღარ იქნებიან გახდნენ მამაკაცებზე
დამოკიდებულნი. ქალმა მარტო დარჩენის შემთხვევაში ღირსეულად უნდა შეძლოს
ცხოვრების მკაცრ წესებთან გამკლავება, სირთულეებზე თავის გართმევა და საკუთარი
ოჯახის დაცვა. ქალები არ უნდა კმაყოფილდებოდნენ იმით, რასაც სხვები
შესთავაზებენ და არ უნდა იყვნენ სხვებზე ზედმეტად დამოკიდებულნი. მათ უნდა
მიეცეთ თავისუფლება, შესაბამისი განათლება და რაც ყველაზე მთავარია უნდა
გამოიმუშავონ უნარი იმისა, რომ საკუთარი პრობლემების მოგვარება თვითონვე
შეძლონ, რადგან ,,სხეულის დამოუკიდებლობის შეზღუდვა ბუნებრივად იწვევს
გონების დამოუკიდებლობის შეზღუდვასაც“ (უოლსტონკრაფტი, 2019, 247). ასეთი
აღზრდის შედეგად ქალების ცხოვრებას აზრი მიეცემა.

მერი უოლსტონკრაფტი იყო ერთ-ერთი პირველი, რომელმაც გაბედულად

დაიწყო საუბარი ქალთა უფლებებზე. საუკუნეების განმოვლობაში ქალის როლი
საზოგადოებაში წარმოადგენდა იმას რომ ის ყოფილიყო პირველ რიგში კარგი დედა
და მეორე ყოფილიყო მოსიყვარულე ცოლი. ამისთვის კი ქალისთვის განათლების
მიცემა ზედმეტად მიაჩნდათ. საზოგადოებას მიაჩნდა, რომ ქალის
ვალდებულებასწარმოადგენდა მამაკაცისთვის სამოვნების მინიჭება და საბოლოოდ
ქალებმაც დაიჯერეს, რომ ისინი იყვნენ სუსტი სქესის წარმოადგენლები და მათ
მთელი ყურადღება გადაიტანეს სილამაზეზე და იმაზე თუ როგორ მოეხიბლათ
მამაკაცები.მათ ბავშვობიდანვე უნერგავდნენ იმას, რომ მათ მთავარ იარაღს
წარმოადგენდა სილამაზე, სწორედ ამით ცდილობდნენ მამაცებზე ძალაუფლების
მოპოვებას. სუსტი სქესის წარმომადგენლებს ეკრძალებოდათ ყველაფერი და ისინი
ბაძავდნენ დედებს და დეიდებს და სწავლობდნენ თუ როგორ ყოფილიყვნენ
მამაკაცისთვის სასურველნი და როგორ მიენიჭებინათ მათთვის სიამოვნება.
ქალებისთვის პირველ ადგილზე ქორწინება იდგა და მათ ცხოვრებისეულ მიზანს
წარმოადგენდა სარფიანად გათხოვება. მათ უარი ათქმევინეს როგორც კარიერულ ისე
ფიზიკურ განვითარებაზე. დროთა განმავლობაში კი ქალები დარწმუნდნენ იმაში, რომ
ისინი იმის გამო მოევლინენ ქვეყანას, რომ მამაკაცებს სიამოვნება მიანიჭონ, ქალთა
ჩაგვრა იმის ბრალია, რომ მათი აღზრდა ხდება არასამართლიან გარემოში , გოგონათა
მჯდომარე წესი ის, რომ მათ არ აქვთ ეზოში თამაშის, სწავლის უფლება აჟანგებს მათ
გონებას რის შედეგადაც იგი დამოკიდებული და უძლური ხდება.უძველესი დროიდან
მამაკაცები უპირატესობით სარგებლობდნენ, ისინი პირველ ადგილას კარიერას და
გონებრივ განვითარებას აყენებდნენ. ქალისა და მამაკაცს შორის უთანასწორობა ყველა
სფეროში ვლინდება, თუნდაც ფიზიკურობისას, რადგან ცნობილია რომ ქალი
უსუსური არსებად უნდა ყოფილიყო წარმოჩენილი, რადგან მამაკაცის როლი
უპირველესი ყოფილიყო და ასევე მამაკაცს თავი მის გვრდით ძლიერად უნდა ეგრძნო.
საზოგადოებას წარმოუდგენლად მიაჩნდა ქალისა და მამაკაცის თანასწორობა,
სწორედ ეს გახდა მიზეზი იმისა, რომ ქალები საკუთარ უფლებებს სწირავდნენ
მამაკაცთა სიამოვნებას.

თავდაპირველად ვიტყვი, რომ უოლსტონკრაფტმა „ქალის უფლებების დაცვის“

წერა მას შემდეგ დაიწყო, რაც შარლ მორის ტალეირანის მიერ საფრანგეთის ეროვნული
ასაბლეის წინაშე წარდგენილ მოხსენებას გაეცნო. რაც შეეხება „ქალის უფლებების
დაცვას“ მერი უოლსტონკრაფტის მიხედვით მოიაზრებს ერთდროულად
„პოლიტიკურ, თეორიულ, პედაგოგიურ, და დიდაქტიკურ-მორალისტურ ტრაქტატს“,
(შთა, „ქალის უფლებების დაცვა“, გვ. 236). უოლსტონკრაფტი ამ ნაშრომში აგრძელებს
საუბარს იმ თემაზე, რომელიც წამოიწყო „ადამიანთა უფლებების დაცვაში“,
კონკრეტულად კი აგრძელებს საუბარს არისტოკრატიზმზე და მემკვიდრეობით
მიღებულ პრივილეგიებზე. მერი თავის ნაშრომში ყურადღებას ამახვილებს
„ადამიანის უფლებებისა და მოვალეობების კონცეფციაზე“, (შთა, „ქალის უფლებების
დაცვა“, გვ. 236), და ასევე ვიგებთ, რომ აზროვნებით ჯონ ლოკისეულ გაგებას ემყარება.
უოლსტონკრაფტის ყველა არგუმენტის ამოსავალი არის
„განმანათლებლური იდეა“, ეს იმას ნიშნავს, რომ გონების განვითარება და მისი
გამოყენება როგორც ადამიანისთვის, ასევე საზოგადოებისთვის წინსვლის
წინაპირობაა, უფრო მეტიც ერთადერთი საშუალებაც კი. იგი ყურადღებას ამახვილებს
რელიგურ რწმენაზე, ფიქრობს, რომ ადამიანში გონება ღვთაებრივია, ის არამხოლოდ
ქალებზე საუბრობს, ამ საკითხთან დაკავშირებით, არამედ კაცებზეც და თითოეულ
ადამიანზე, რადგან „გონების განვითარება და გამოყენებაა ამქვეყნიურ ცხოვრებაში
ადამიანის ნამდვილი დანიშნულება _ და ეს ერთნაირად ეხება ქალებსაც და კაცებსაც“,
(შთა, „ქალის უფლებების დაცვა“, გვ. 236).
და ბოლოს, შეიძლება ვთქვათ, რომ „იდეების შუქზე“ აკრიტიკებს ქალების
მდგომარებას წუთისოფელში და მათ შეხედულებებს შესაფერისი ცხოვრების შესახებ.
როგორც უკვე აღვნიშნე, უოლსტონკრაფტისთვის განათლება იყო
უპირველესი, რადგან მისი აზრით, მხოლოდ გონება და განათლება გაუკვალავს
საზოგადოებას მომავლისკენ გზას. ამბობს, რომ სწავლის მიღება უნდა შეეძლოს
ყველას და სქესის მიხედვით არ უნდა იყოფებოდნენ ადამიანები. განმანათლებლობის
იდეალებზე შეიძლება ვთქვათ, რომ მას მხოლოდ გონიერება, თანასწორობა და
ტოლერანტობა წარმოადგენს.
რაც შეეხება რუსოს „ემილის“ იგი რადიკალურად განსხვავდება
უოლსტონკრაფტის ტრაქტატისგან. რუსო თავის პედაგოგიურ რომანში საუბრობს
„გონების სათანადო განათლების“ (შთა, აღზრდისა და განათლების საკითხები, გვ.237)
შესახებ, იგი აკრიტიკებს განათლების ტრადიციულ სისტემას, ეს კი
უოლსტონკრაფტის ტრაქტატისგან მართლაც განსხვავებულია. რუსოს თქმით,
განათლების ტრადიციული სისტემა იწვევს ბუნებრივ მიდრეკილებებზე და
მისწრაფებებზე შეზღუდვას, იგი თავის აზრს გადმოსცემს „ემილის“ აღზრდა-
განვითარების აღწერით. რაც მთავარია რუსო გნსხვავებული აზრისაა გოგონებსა და
ბიჩებზე, მას სხვადასხვანაირად წარმოუდგენია მათი შესაბამისი განათლება, იგი
გვეუბრება, რომ ბიჭებს ბავშვობიდანვე მაქსიმალური თავისუფლება უნდა ჰქონდეთ,
ასევე ამბობს, რომ უნდა შევურჩიოთ სასწავლო მასალა შესაბამისად, თავიანთი
ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობის წახალისებასა და აზროვნების უნარს. რაც შეეხება
გოგოს აღზრდას, ისინი მხოლოდ მოსიყვარულე ცოლებად და დედებად უნდა
ჩამოყალიბდნენ, ეს აზრი კი განსხვავებულია უოლსტონკრაფტისგან. რუსო ფიქრობს,
რომ გოგოებს არუნდა განუვითარდეთ რაციონალურობა, ან უნდა შეისწავლონ
მეცნიერება, რათა სწორმა აღზრდამ ქალში განავითაროს მგრძნობიარე
სენტიმენტალური ბუნება.
როგორც ტექსტშია აღნიშნული, უოლსტონკრაფტისთვის რუსო
„ავტორიტეტი“ იყო, (შთა, აღზრდისა და განათლების საკითხები, გვ.238), ასევე იგი
იზიარებდა კიდეც რუსოს მოსაზრებასა და ზოგად თეორიასაც, თუმცა იგი
ეწინააღმდეგებოდა რუსოს მოსაზრებას, რომ გოგოებმა განათლება არ უნდა მიიღონ
და მხოლოდ მოსიყვარულე ცოლებად და დედებად უნდა ჩამოყალიბდნენ. მერის
თქმით, გოგოებსაც ისევე ჭირდებათ ლაღი ცხოვრება, თამაში და იგივე ფიზიკური
დატვირთვა, როგორც ბიჭებს და საერთოდ ყველა ნორმალურ ადამიანს უნდა
შეეძლოს განათლების მიღება და გონების განვითარება.
ნაწარმოების მიხედვით, „ფემინურობის კრიტიკასთან“ დაკავშირებით
შეიძლება ვთქვათ, რომ ქალსა და მამაკაცს მართლაც აქვთ ერთმანეთისგან
რადიკალურად განსხვავებული სურვილები, მათთვის სათნოება და კარგი ცხოვრება
სხვადასხვა რამაა. მაგალითად, მერის ტექსტში აშკარად ვხვდებით სქესსა და გენდერს
შორის განსხვავებას, ანუ ქალური ხასიათი განპირობებული არ არის „ბიოლოგიური
თავისებურებებით“, არამედ მათი ხასიათი განპირობებულია სპეციფიკური აღზრდის
შედეგად. შეიძლება ვთქვათ, რომ ფემინური კრიტიკის მეორე მხარე ეხება ქალის
ცხოვრებას და საზოგადოებაში მის სტატუსს. მერის ძალიან არ მოსწონს ქალები
ისეთები, როგორებსაც აყალიბებს თანამედროვე საზოგადოება. „ფემინურობის
კრიტიკაშიც“ საუბარია სქესსა და გენდერზე.
„შეგრძნებისა და აღქმის სიმახვილე, სიფაქიზე“ – ასე განსაზღვრავს მას
დოქტორი ჯონსონი. ეს განსაზღვრება მე ერთადერთ წარმოდგენას აღმიძრავს –
უაღრესად დახვეწილი და განვითარებული ინსტინქტი. შეგრძნებაში ან მატერიაში მე
ღვთის ხატის კვალსაც კი ვერ ვხედავ. სამოცდაათჯერ უფრო მეტადაც რომც
დაიხვეწონ, მათი ბუნება მაინც მატერიალურია, ინტელექტი მათში არ სახლობს. ვერც
ცეცხლი აქცევს ტყვიას ოდესმე ოქროდ!"
რაც შეეხება ზემოთქმულს, მოაზროვნე ფიქრობს, რომ „მგრძნობიარობა“
მატერიალურია და მასში ავტორი ღვთიურს ვერ ხედავს, მისი აზრით, ქალები
გრძნობას ემონებიან და ავიწყდებათ თავიანთი რეალური ვალდებულება.

ინგლისელი მწერალი, ესეისტი, ფილოსოფოსი მერი უოლსტონკრაფტი თავის

გენიალურ ნაშრომში „ქალთა უფლებების დაცვა“ განიხილავს ერთ-ერთ აქტუალურ
და ამავდროულად პრობლემურ საკითხს, როგორიცაა გენდერული თანასწორობა. იგი
საუბრობს ქალთა უფლება-მოვალეობებთან დაკავშირებით გავრცელებულ
„ჭეშმარიტებებზე“ და უპირისპირდება კიდეც მათ. სქესთა შორის უთანასწორობა
საკმაოდ აქტუალური თემაა და ბევრი მოაზროვნეა დაინტერესებული აღნიშნული
საკითხით, მათ შორისა მერი უოლსტონკრაფტიც. ავტორი დაუპირისპირდა შარლ
მორის ტალეირანის მოხსენებას ქალთა განათლების მიღებასთან დაკავშირებით,
სადაც ტალეირანი ამტკიცებდა, რომ „ქალებს მხოლოდ შინ, არაფორმალურ გარემოში
უნდა მიეღოთ განათლება“ (უოლსტონკრაფტი. 2019. 236). უნდა აღინიშნოს, რომ
უოლსტონკრაფტისთვის უმთავრესი, ამოსავალი წერტილი თანასწორობაა. ის
აკრიტიკებდა, უარყოფდა თანამედროვე საზოგადოებაში გავრცელებულ მოსაზრებებს
ქალთა „ხასიათისა და მათთვის შესაფერისი ცხოვრების შესახებ გაბატონებულ
შეხედულებებს“ (უოლსტონკრაფტი. 2019. 237). ამასთანავე, უოლსტონკრაფტი
უპირისპირდება ჟან-ჟაკ რუსოს მოსაზრებებს და შეიძლება ითქვას, რომ
აღშფოთებულიცაა რუსოს რომანით, რომელიც შეეხება გოგონების განათლებას.
აღნიშნულ რომანში, რუსო ხაზგასმით საუბრობდა, რომ ბიჭები და გოგონები
განსხვავებულ გარემოში უნდა აღზრდილიყვნენ. მას მიაჩნდა, რომ ბიჭები თავიდანვე
თავისუფლად უნდა აღზრდილიყვნენ, აქტიურად ეცხოვრათ და შესაბამისი
განათლებაც მიეღოთ, ხოლო გოგონები მოსიყვარულე ცოლებად და დედებად უნდა
აღზრდილიყვნენ, რის გამოც ჟან-ჟაკ რუსოს ზედმეტად მიაჩნდა გოგონათა
რაციონალური განვითარება და მათ განათლებულობაზე ზრუნვა. მერი
უოლსტონკრაფტი მიიჩნევს, რომ გოგონები „სუსტ“ არსებებად არ უნდა გაასაღონ, მათ
უნდა მიეცეთ სოციალიზაციის საშუალება და საკუთარი თავის რეალიზების
შესაძლებლობა. უოლსტონკრაფტი რაციონალურად აღზრდასთან დაკავშირებით
რამდენიმე არგუმენტს იშველიებს, თუმცა, ერთ-ერთი მთავარი ისაა, რომ ადამიანში
ყველაზე მნიშვნელოვანი და ღირებული გონებაა და ქალმა, ისევე როგორც კაცმა, ის
შესაბამისად ინდა განივითაროს და შემდგომში გამოიყენოს. „არგუმენტაციის ამავე
ხაზს მიეკუთვნება უოლსტონკრაფტის მტკიცებები, რომ სულს, გონებას და ზნეობას
სქესი არ აქვს“ (უოლსტონკრაფტი. 2019. 238). მერი უოლსტონკრაფტისთვის
გოგონების აღზრდაში ასევე საკმაოდ მნიშვნელოვანია ფიზიკური აღზრდა, რადგან
საფუძველია მაღი გონებრივი განვითარების, ვინაიდან „სხეულის
დამოუკიდებლობის შეზღუდვა ბუნებრივად იწვევს გონების დამოუკიდებლობის
შეზღუდვასაც“ (უოლსტონკრაფტი. 2019. 247). ავტორი ამასთანავე ამტკიცებს, რომ
ადამიანის ბუნებრიობა, სოციალური ურთიერთობები განაპირობებს, რომ „ქალად არ
იბადებიან, ქალად იქცევიან“ (უოლსტონკრაფტი. 2019. 239). მერი უოლსტონკრაფტის
ნაშრომი ქალთა აღზრდა-განათლებას ეძღვნება. ყოველივე ზემოთ თქმულთან ერთად,
უნდა აღინიშნოს, რომ ქალებს ძირითადად სჯერათ ხოლმე, რომ არიან სუსტები, არ
შეუძლიათ წინ სვლა. აშკარაა, რომ პრობლემები „აზროვნების ნაკლებობისგან
წარმოდგება“ (უოლსტონკრაფტი. 2019. 269). მართალია, ამ ყველაფერს გააზრება
სჭირდება, მაგრამ გარემოც საკმაოდ დიდ როლს თამაშობს. გააზრება სჭირდება იმას,
რომ ქალმა პატივისცემა არა თვალთმაქცობით, სხვადასხვაგვარი ხრიკებით, არამედ
გონებით უნდა მოიპოვოს. ჭეშმარიტების გზით სვლისა და მართებული
დასკვნებისათვის ქალს, ისევე როგორც კაცს, თავისუფლება ესაჭიროება.
უოლსტონკრაფტი იზიარებს რუსოს მოსაზრებას, რომ მამაკაცები და ქალები თანაბარ
პირობებში უნდა იზრდებოდნენ, ასე ისინი ძლიერები იქნებიან და უნარებსაც
განივითარებენ. სწორი აღზრდისა თუ განათლების მეშვეობით ქალებიც შეძლებენ
დამოუკიდებლად არსებობას და სირთულეების დაძლევას. სამწუხაროდ,
საზოგადოებაში გავრცელებული სტერეოტიპები, ადამიანებს რთულ, არასწორ
შედეგებამდე მიიყვანს. საზოგადოება ვერ განვითარდება და ქალებიც მუდამ
მამაკაცთაგან „დამონებულნი“ იქნებიან, სანამ არ გაითავისებენ, რომ ყოველი ადამიანი
თავისუფალი იბადება, რომელსაც საკუთარი უფლება- მოვალეობები,
ვალდებულებები გააჩნია. სამწუხაროდ, დროთა განმავლობაში, საზოგადოებაში
უფრო ფართოდ ვრცელდება სტერეოტიპები, საბოლოოდ, კი მივდივართ იქამდე, რომ
ქალები აღარ არიან დარწმუნებულნი თავიანთ შესაძლებლობებში და შედეგად
ვიღებთ მათი ღირსების განადგურებას. თუმცა, თუ ქალი გონიერია, ცდილობს
სწორად გადადგას თითოეული ნაბიჯი ამა თუ იმ საქმეში, იგი სირთულეებსაც
ღირსეულად გაუმკლავდება და მთელს საკუთარ ცხოვრებას ჭეშმარიტად წარმართავს.
მერი უოლსტონკრაფტი არსებული პრობლემიდან გამოსავალს საზოგადოების მიერ
პრობლემის გაანალიზებაში, გათავისებასა და სწორად წარმართვაში, ქალთა
თავისუფლებაში ხედავს. მიაჩნია, რომ ქალებმა უნდა შეძლონ საზოგადოებაში თავის
დამკვიდრება, როგორც ღირსეულმა წევრებმა. რაც უფრო აქტიურად ჩაერთვებიან
საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და რაც უფრო თამამად დააფიქსირებენ საკუთარ აზრს,
გააპროტესტებენ მათთვის მიუღებელს, თამამად და შეუზღუდავად ისაუბრებენ
საკუთარ პრობლემებზე, უარს იტყვიან მამაკაცთა სურვილებზე დაფუძნებულ
ცხოვრებაზე, მეტად იზრუნებენ საკუთარი უნარების განვითარებაზე, მით უფრო
დაფასდებიან და მნიშვნელოვანნი გახდებიან. მერი უოლტონსკრაფტი აღნიშნავს, რომ
აუცილებელია ქალებმა არა მარტო სილამაზეზე იზრუნონ, არამედ გონებრივ
განვითარებაზეც, რადგან მისი აზრით, ხშირად ისინი თავიანთი სილამაზით
ცდილობენ თვალი მოსჭრანმამაკაცებს და ამ ერთგვარი „ხერხით“ დაემონონ მათ.
ქალებმა უნდა შეძლონ თავის დაღწევა გავრცელებული სტერეოტიპებისგან და
როგორც ზემოთ ვახსენე, შედეგად ისინი საზოგადოების ღირსეული
წარმომადგენლები გახდებიან. უოლსტონკრაფტისთვის უპირველესი ადამიანის
გონების სრულყოფილებაა. აუცილებელია, საზოგადოების ინფორმირება , ქალთა
უფლება-მოვალეობების სიღრმისეულად გაცნობა. თუ ნებისმიერი ადამიანი სწორად
განვითარდება, აღარ ისაუბრებენ ქალთა დისკრიმინაციაზე, სოციალურ
თანასწორობასა თუ უთანასწორობაზე, სწორ აღზრდასა თუ ნებისმიერ მნიშვნელოვან
საკაცობრიო საკითხზე. ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, მერი
უოლსტონკრაფტი კატეგორიული წინააღმდეგია გოგოსა და ბიჭის განსხვავებას
სქესის გამო. სამყაროში ყველაზე მნიშვნელოვანი გონებაა და გავრცელებული
სტერეოტიპების გამო ქალთა უფლებები არ უნდა იზღუდებოდეს. ქალს, ისევე
როგორც კაცს უნდა შეეძლოს განათლების მიღება, მუშაობა. თუ ეს ყოველივემოხდება
და ქალიც, ისევე როგორც კაცი საზოგადოებაში ინტეგრირდება, საზოგადოებაში
არსებული სტერეოტიპები ნელ- ნელა დაიმსხვრევა და ჰარმონიული გახდება
ადამიანთა თანაარსებობა.

მერი უოლსტონკრაფტი, ინგლისელი ფილოსოფოსი, ესეისტი, ერთ-ერთი

პირველთაგანი იყო, რომელიც შეეხო ქალთა უფლებებს და გაბედა მათ როლზე,
სქესთა თანასწორობაზე ესაუბრა. იგი ეწინააღმდეგებოდა არსებულ მიდგომებს ქალთა
მიმართ და სწორედ მისი განსხვავებული მოსაზრება, რომელიც თავისივე
შემოქმედებაში აქვს განხილული, გახდა მიზეზი იმისა, ეს პრობლემები
საზოგადოების ყურადღების ქვეშ მოაქცია. მერის პირველი ნაშრომი ,,ფიქრები
ქალიშვილების განათლებაზე“ სწორედ საშუალო კლასის ქალების აღზრდის შესახებ
მოიცავს ავტორის რჩევებს. ავტორის თქმით, საუკუნეების მანძილზე ქალის
უპირველესი დანიშნულება იყო, რომ იგი ყოფილიყო კარგი დედა, აღეზარდა
შვილები, ყოფილიყო კარგი დიასახლისი და მოსიყვარულე მეუღლე. გარდა ამისა,
ქალებს შეზღუდული ჰქონდათ განათლებისა და ფიზიკური განვითარების უფლება .
სწორედ ამ გაბატონებულ, დამკვიდრებულ შეხედულებებს დაუპირისპირდა მერი
უოლსტონკრაფტი. ავტორი თვლიდა, რომ ნებისმიერი სქესის ადამიანს, ქალი იქნება
თუ კაცი, ადამიანის ნამდვილი დანიშნულება ერთნაირად უნდა ეხებოდეს.
მერისთვის მნიშვნელოვანია მათი თანასწორობა და იგი ამ მხრივ აკრიტიკებს ჟან-ჟაკ
რუსოს ნაშრომს ,,ემილი, ანუ აღზრდის შესახებ“, რომელშიც რუსოს
სხვადასხვანაირად წარმოუდგენია შესაფერისი განათლება გოგონებისა და
ბიჭებისთვის. რუსოს აზრით, ბიჭებს ბავშვობიდანვე თავისუფლება უნდა მივცეთ და
ისე აღვზარდოთ, რომ მათში ჩამოვაყალიბოთ აზროვნების უნარი, შედარებით
უფროსი ასაკისას კი მეცნიერების შესახებ ვასწავლოთ, ხოლო რაც შეეხება გოგონებს,
იგი მიიჩნევს, რომ მათი აღზრდისას უნდა ვასწავლოთ ის, რომ მოსიყვარულე
ცოლებათა და დედებად ჩამოყალიბდნენ, იმ ყველაფრის სწავლებას კი რაც ბიჭების
შემთხვევაში მოგვეთხოვება, მაგალითად: მეცნიერების, რაციონალური
განვითარების, გოგონებთან მიმართებაში ზედმეტად მიიჩნევს. უოლსტონკრაფტი კი
თვლის, რომ გოგონებსაც ისევე სჭირდებათ ჰქონდეთ ლაღი ბავშვობა, შეეძლოთ
სირბილი, თამაში, ფიზიკურად განვითარება, როგორც ბიჭებს. რადგანაც როდესაც
ბავშვი იზრდება თავისუფალ გარემოში, იგი ამით ეჩვევა დამოუკიდებლობას და
კარგი მოაზროვნეები ყალიბდებიან, ეს კი ორივე სქესისთვის აუცილებელია, რადგან
გონება ადამიანში ერთ-ერთი ყველაზე ღირებულია და საშუალება ორივე სქესის
წარმომადგენელს უნდა მივცეთ, რომ განვითარდეს გონებრივად, თუმცა ,,გოგონას
ერთი წუთითაც არ ტოვებენ საკუთარი თავის ამარა და, ამდენად, მას დამოკიდებულს
ხდიან. ვიღაცაზე დამოკიდებულად ყოფნას კი ბუნებრივს უწოდებენ.“(შთა,მერი
უოლსტონკრაფტი, 2017, 246გვ) ავტორი საფრთხეებს განიხილავს, რომელიც მოიცავს
ქალის აღზდას მგრძნობიარეებად, კაცის საამებელ არსებებად, რადგან თუ ასე
აღიზრდება ქალი და მას შეიძლება მოუწიოს ისეთ პრობლემებთან გამკლავება,
როგორებიცაა: დაქვრივება, ან საერთოდ არ გათხოვდეს. იგი ვერ შეძლებს სათანადოდ
ცხოვრებას, ვერ უზრუნველყოფს ცხოვრებას ვერც თავისი შვილებისთვის, რადგან იგი
ძლიერი არ იქნება სათანადოდ, მოუმზადებელი იქნება ამ ყველაფრისთვის, ,,ქალი
მაინც ვერ შეძლებს დედისა და მეუღლის მოვალეობების ისე კარგად შესრულებას,
როგორც მაშინ, სათანადოდ განვითარებული აზროვნება და განათლება რომ
ჰქონოდა“.(შთა, მერი უოლსტონკრაფტი, 2017, 238გვ) ქალები სუსტი სქესის
წარმომადგენლებათ ითვლებიან მამაკაცებისთის, თუმცა რაც კიდევ უფრო უარესია,
ეს თვითონ ქალებმაც დაიჯერეს. მათთვის მთავარი სილამაზეზე ზრუნვაა, რადგან
მამაკაცებს ასიამოვნონ და ადვილად მოხიბლონ ისინი და არა ის, რომ იფიქრონ
სწავლაზე , საკუთარი თავის განვითარებაზე. მათი ესეთი ქმედებები და ქალთა
როლის დაკნინება კი ერთის მხრივ სწორედ იმითაა გამოწვეული, რომ მამაკაცებს
ჰგონიათ, რომ ისინი ძლიერები არიან, მეტი უფლებები აქვთ, ვიდრე ქალებს და
ამიტომ ქალები ვალდებული არიან ის გააკეთონ, რაც მამაკაცს ესიამოვნება. ეს
ყველაფერი ქალებსაც იმდენად აქვთ დაჯერებული, რომ პატარა გოგონები უყურებენ
დედებს, დეიდებს, როგორ იპრანჭებიან სარკესთან და ცდილობენ მიბაძონ მათ,
ფიზიკურად ლამაზად გამოიყურებოდნენ, რათა სასურველი იყვნენ მამაკაცისთვის და
სიამოვნება მიანიჭონ მათ მაშინ, როდესაც კაცების საზრუნავს სხვადასხვა საქმიანობა
თუ მისწრაფებები წარმოადგენს. მერი უოლსტონკრაფტი ამ მდგომარეობიდან
გამოსავალს იმაში ხედავს, რომ გოგონები მეტად რაციონალურად აღზარდონ
მშობლებმა, ისინი არ იყვნენ მხოლოდ გარეგნობაზე ორიენტირებული, დაივიწყონ
პრანჭვა, ჭორაობა, რაზეც დროის დიდ ნაწილს ხარჯავენ. ავტორის აზრით, მთავარი
რაც არის, ესაა გონება, ის სხვა ყველაფერს აუფასურებს. როგორც მერი ამბობს:
,,ქალების ძირითადი საზრუნავი ერთი რაღაცის გარშემო ტრიალებს და ისინი
გამუდმებით ფიქრობენ იმაზე, რაც მათში ყველაზე უმნიშვნელოა“.(შთა,მერი
უოლსტონკრაფტი, 2017, 248გვ) იმისთვის, რომ ქალებმა სწორედ ეს უმნიშვნელო
რაღაცები დაივიწყონ და მათთვის ღირებული ის გახდეს, რაც რეალურად
მნისვნელოვანია, ერთადერთ გამოსავალს ავტორი იმაში ხედავს, რომ იყოს
თანასწორობა ქალსა და მამაკაცს შორის, ქალებმაც შეძლონ განათლების მიღება,
რადგან განვითარდნენ და მათი როლი მნიშველოვანი გახდეს საზოგადოებაში.
ავტორი მართალია აკრიტიკებს რუსოს ნაშრომს, თუმცა იგი ნაწილობრივ ეთანხმება
რუსოს მოსაზრებებს აღზრდაზე. რუსოს აზრით, აუცილებელია ბიჭებმა მიიღონ
განათლება, არ იყვნენ შეზღუდული, აკეთონ რაც უნდათ, იყვნენ თავისუფლები,
რადგან ეს ყველაფერი ეხმარება დამოუკიდებელ ადამიანად ჩამოყალიბებაში,
ხდებიან უფრო ძლიერები, გონიერები და მოაზროვნეები. ამაში მერი ეთანხმება
რუსოს, თუმცა იგი თვლის, რომ ეს უფლებები მხოლოდ ბიჭებს არ უნდა ჰქონდეთ.
მერის აზრით, მნიშვნელოვანია ორივე სქესის წარმომადგენელს ჰქონდეს თანაბარი
შესაძლებლობები და მოვალეობები, გენდერული თანასწორობაც სწორედ ამას
გულისხმობს, შესაბამისად, მერისთვის მნიშვნელოვანია, რომ გოგოც და ბიჭიც
გაიზარდოს თანაბარ პირობებში. ამისთვის კი საჭიროა, რომ გამოვაფხიზლოთ ქალები
და ვაჩვენოთ, რა არის რეალურად მნიშვნელოვანი და ღირებული, და რა არა. სწორედ
ეს უზრუნველყოფს მათ გონიერ, დამოუკიდებელ ადამიანებად ჩამოყალიბებას, და
მათ ესე მარტივად ვეღარ დაჩაგრავენ. სწორეს ამისი ჩვენება უნდოდა მერის თავისი
ნაშრომით.
 ადამ სმითი
ადამ სმითი იყო შოტლანდიელი ეკონომისტი და ფილოსოფოსი, რომლის
მოღვაწეობას უკავშირებენ თანამედროვე ეკონომიკური მეცნიერების ჩამოყალიბებას.
მისმა ნაშრომმა ეკონომიკაში დიდი როლი ითამაშა. ადამ სმითმა თავისი ნაშრომის
შექმნას ცხრა წელი მოანდომა და უწოდა ,,გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა
და მიზნების შესახებ’’. ადამ სმითი თავის ნაშრომში გვესაუბრება შრომის
დანაწილებაზე და ქალაქსა და სოფელს შორის ურთიერთობაზე.
ადამ სმითი ნაწარმოებში განიხილავს შრომის გადანაწილებას. სმითი შრომის
განაწილებას ეკომიკური განვითარების ერთ-ერთ ფაქტორად მიიჩნევდა. პროდუქტზე
მოთხოვნის ზრდა იწვევდა შრომის განაწილების საჭიროებას. აღსანიშნავია ის
ფაქტიც, რომ სმითს საზოგადოების სიმდიდრედ სწორედ პროდუქციის წარმოება
მიაჩნია. შესაბამისად პროდუქტის დასამუშავებლად საჭირო იყო მუშათა რაოდენობის
ზრდა. მოთხოვნის გაორმაგებამ საზოგადოება იძულებული გახადა დაეწყოთ შრომის
გადანაწილება. ადამ სმითი ამ მოსაზრები უკეთ გადმოსაცემად და დასამტკიცებლად
მაგალითად მოჰყავს ქინძისთავების წარმოება. ამ მაგალითში ნაჩვენებია, რომ
მხოლოდ ერთი მუშისთვის ქინძისთავის წარმოება რთული იქნება და ეს ყოველივე
ზარალს გამოიწვევს. ამისთვის კი საჭიროა შრომის დანაწილება, ამ ყოველივეს შემდეგ
კი საჭირო აღარ იქნება მუშისთვის ყველაფრის სწავლა და რამდენიმე საქმის ერთად
შესრულება. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ეს ყოველივე უფრო განვითარებულია იმ
ქვეყნებში, რომლებშიც მრეწველობისა და კულტურის უმაღლესს საფეხურზე არიან
ასევე უნდა აღვნიშნოთ, რომ განვითარებულ საზოგადოებაში სამუშაოს ყოველთვის
რამდენიმე ადამიანი ასრულებს, ხოლო ველურ საზოგადოებაში სამუშაოს ერთი
ადამიანი ასრულებს.
ბაზრის განვითარებასა და გაფართოებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს
საგარეო ვაჭრობაც, რამაც ხელი შეუწყო ქალაქების სიმდიდრის ზრდას,
ამავდროულად ვითარდებოდა სხვადასხვა საქმიანობაც, თუმცა სმითის თქმით
,,კაპიტალი, რომელსაც ესა თუ ის ქვეყანა მოიპოვებს საგარეო ვაჭრობისა და
მანუფაქტურების გზით, ფრიად არასაიმედო და საეჭვო ქონებაა, ვიდრე მისი
განსაღვრული ნაწილი ჩამაგრებული და განხორციელებული არაა იმ ქვეყნის მიწების
დამუშავებასა და განვითარებაში.’’ (ადამ სმითი, 2019,316) ამით ადამ სმითს სურს
გადმოგვცეს, რომ, როდესაც ვაჭარი თავის პროდუქციას ქვეყნის გარეთ გაიტანს თანხა
მიწის დამუშავებას უნდა მოახმაროს ამისთვის კი მუშახელია საჭირო. ამით კი კვლავ
რეგულაციამდე ანუ შრომის განაწილებამდე მივდივართ.
მოცემულ ტექსტში ადამ სმითი გვესაუბრება ქალაქისა და სოფლის
ურთიერთობის შესახებ, ქალაქსა და სოფელს შორის დაპირისპირებაზე, მათ
ურთიერთსაპირისპირო ნიშნებზე, რომლებიც ერთმანეთს ავსებენ, ერთ მთლიანობას
ქმნიან, რაც წარმატების და სარგებლის საწინდარია. ქალაქისა და სოფლის
ურთიერთდამოკიდებულება და კავშირი ისეთვე მნიშვნელოვანია, როგორც შრომის
დანაწილება ეკონომიკისთვის. ქალაქის განვითარება დაკავშირებულია სოფელთან,
რადგან სწორედ სოფელი აწარმოებს იმ რესურსებს, რომლებიც საჭიროა ქალაქის
განვითარებისათვის. ქალაქი და სოფელი ერთმანეთისგან განსხვავდებოდა.
თავდაპირველად ქალაქში მცხოვრებ ადამიანებს არ გააჩნდათ უფლებები, რაც მათ
განვითარებაში ხელს უშლიდათ. ნელ-ნელა, საუკუნეთა განმავლობაში გაიზარდა
მათი უფლებები. ქალაქის მოსახლეობასა და მეფეს კარგი ურთიერთობა ჰქონდათ.
მეფე ქალაქს უბრუნებდა იმ გადასახადს, რომელსაც სამეურნეო საქმიანობისთვის
იყენებდნენ. ქალაქში მოსახლეობის ზრდამ გამოიწვია და ხელი შეუწყო ქალაქის
განვითარებას. ქალაქები თანდათანობით დროთა განმავლობაში ვითარდებოდა,
რასაც ხელს მეფეები უწყობდნენ. თუმცა, სრულიად განსხვავებული მდგომარეობა იყო
სოფელში. სოფლის მოსახლეობას უნდოდა ქალაქში წასვლა, სადც ისინი
თავისუფლად შეძლებდნენ ყოფნას და სასურველი საქმიანობის განხორციელებას.
ქალაქების გაზრდა და განვითარება ხელს უწყობდა ქალაქის ირგვლივ მდებარე
სოფლების განვითარებას. ქალაქები სოფლიდან იღებდნენ მიწათმოქმედებისგან
პროდუქტს, ხოლო ქალაქი ბაზარს წარმოადგენდა. სწორედ ვაჭრობისა და
მრეწველობის განვითარებამ გამოიწვია ურთიერთმომგებიანობის პრონციპის
ჩამოყალიბება. ,,ამგვარად ვაჭრობა და მანუფაქტურა ევროპაში იყო მიზეზი სოფლად
წესრიგისა და გონიერი მმართველობის დამყარებისა და სასოფლო-სამეორნეო
საქმიანობის განვითარებისა.’’ (ადამ სმითი, 2019, 282) ადამ სმითის აზრით, ქალაქის
განვითარებისათვის მნიშვნელოვანია ორმხრივი სარგებელი, მეორე მხარეს კი
სოფელი წარმოადგენს. სმითის თქმით, ქალაქი და სოფელი ერთმანეთთანაა
დაკავშირებული. ქალაქის არსებობა სოფლის გარეშე ან პირიქით სოფლის არსებობა
ქალაქის გარეშე წარმოუდგენელი და შეუძლებელია, რადგან ისინი წარმოადგენენ
ერთ მთლიანობას და აყალიბებენ ბაზარს. შეიძლება ისიც ითქვას, რომ ქალაქისთვის
სოფელი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, თუმცა აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ეს
ურთიერთობა მხოლოდ ქალაქისთვის არაა სასარგებლო. ქალაქი სტიმულის
მიმიცემია სოფლისთვის, რომ აწარმოოს მეტი, რაც ხელის შემწყობია მიწის
დამუშავებისთვის. ,, ვინაიდან დიდ და ახლობელ ბაზარს წარმოადგენდნენ სოფლის
ნედლი პროდუქტებისათვის, ეს ქალაქები სტიმულს აძლევდნენ მიწის დამუშავებასა
და მის შემდგომ გაუმჯობესებას.’’ (ადამ სმითი, 2019,305)
ამ ყოველივედან გამომდინარე, ვითარდებოდა მიწათმოქმედება და საჭირო
გახდა მჭედლების, ხუროების არსებობა, რომლებიც შეასრულედნენ სოფლის
მოსახლეობის მოთხოვნებს.
ამრიგად, ადამ სმითი თავის ნაშრომში განიხილავს შრომის გადანაწილებას და
ქალაქსა და სოფელს შორის ურთიერთობას. ასევე გვესაუბრება ვაჭრობის
განვითარებაზე. სმითი გადმოგვცემს, რომ ქალაქების განვითარების ერთ-ერთ
ფაქტორს ორმხრივი სარგებელი წარმოადგენს, რომლის მეორე მხარეს სოფელი
წარმოადგენს. ადამ სმითი შრომის გადანაწილებაში გულისხმობს მუშათა
რაოდენობის გაზრდას პროდუქტზე მოთხოვნის გაზრდისა და განვითარებულ
საზოგადოებასთან კავშირისთვის.

სიმდიდრის დასაგროვებლად საკმაოდ ბევრი გზა არსებობს, მაგრამ ის ყველგან

ერთნაირად არ იყო, თუნდაც ავიღოთ ძველი და ახალი ევროპა. სმითი ამბობს, რომ
ძველ ევროპაში სიმდიდრეს ვერ აგროვებდნენ შესაბამისად ეკონომიკის განვითარება
არ ხდებოდა. ამის მიზეზი საკმაოდ ბევრი რამ იყო მათ შორის იყო ,,პირმშოობის
კანონი’’. ძველ ევროპაში საზოგადოება მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარ სარჩო-
საბადებლის შეგროვებაზე იყო გადასული, შესაბამისად არ იყო ვაჭრობა და არც
ბაზარი, სწორედ ამიტომ აკრიტიკებს ადამ სმითი ,,პირმშოობის კანონს’’, როდესაც
ადამიანებს უკვე გადანაწილებული ჰქონდათ მიწები და ისინი მემკვიდრეობით
გადასცემდნენ ერთმანეთს. ეს მიწები კი მხოლოდ ძალაუფლებას წარმოადგენდა.
ისინი არ ზრუნავდნენ მათ რეალიზებასა და მათგან სარგებლისა და სიმდიდრის
დაგროვებაზე.
 ცივილიზაციის გაჩენის დღიდან ადამიანები მიისწრაფვიან
დამოუკიდებლობისა და თავისუფლებისკენ. ადამიანები სახლდებოდნენ სხვადასხვა
ტერიტორიებზე და იწყებდნენ ბრძოლას არსებობისთვის. აქედან გამომდინარე
შეიქმნა დასახლებული პუნქტები: დაბა, ქალაქი, სოფელი. ქალაქისა და სოფლის
თანამშრომლობასა და წარმატებულ ურთიერთობაზე მეტყველებს ვაჭრობის
განვითარება. სოფელი არის ადგილი სადაც იქმნება პროდუქტი ქალაქის
მცხოვრებთათვის, ანუ შესაძლოა სოფელი მივიჩნიოთ მწარმოებლად, რომელიც
აწარმოებს და წარმოებულის რელიზაციას ახდენს. ქალაქი არის სოფელთან
შედარებით უფრო განვითარებული და მისი ზრდა პირდაპირპროპორციულია
სოფლის ზრდასთან. სმითი თავის ნაშრომში განმარტავს ქალაქის არსებობის
მნიშვნელობას სოფლისათვის ,,მთელი ის კაპიტალი, რომელიც მოუგროვდებოდა
სოფლის მოსახლეობის შრომისმოყვარე ნაწილს, ბუნებრივად ეძიებდა
თავშესაფარს ქალაქში. ერთადერთ ადგილს, სადაც ამ კაპიტალის გამოყენება
უზრუნველყოფილიყო მისი შემძენლისთვის’’ (სმითი, 290) ქალაქების ზრდა და
განვითარება სამი სხვადასხვა გზით უწყობდა ხელს სოფლის განვითარებას.
პირველი,ქალაქი იყო სტიმული სოფლის მაცხოვრებელთათვის რადგან სოფელი
ქალაქს ამარაგებდა ნედლი პროდუქციით და მოთხოვნის რაოდენობის ზრდით
ცდილობდნენ გაეუმჯბესებინათ ვაჭრობა.მეორე, ქალაქის მდიდარი ფენის
მცხოვრებთა სიმდიდრე გამოიყენებოდა გამოუსადეგარი მიწის ნაკვეთების
შესასყიდლად რაც აუმჯობესებდასოფლის ყოფა-ცხოვრებას მათ შესაძლებლობა
ჰქონდათ დაემუშავებინათ მიწა და მისგან სარგებელი მიეღოთ. მესამე, ვაჭრობა და
მრეწველობა ავითარებდა გლეხთა დამოუკიდებლობასა და თავისუფლებას,
რომლებიც მანამდე მეზობელთან მუდმივ ომსა და მონურ მდგომარეობაში იყვნენ.
შესაბამისად, ქალაქი იყო ის ადგილი სადაც სოფლის შრომისმოყვარე ადამიანების
საქმიანობა ფასდებოდა. სოფლის გარდამეტი პროდუქტისთვის ქალაქი წარმოადგენს
ბაზარს, სადაც იყიდებოდა სოფელში წარმოებული პროდუქცია. თავის მხრივ,
ქალაქში მანუფაქტურებითა და ხელოსნობით დაგროვილი კაპიტალი,
რეინვესტირების ძიებისას უპირველესად სოფელს აკითხავდა. აქედან გამომდინარე,
შეუძლებელია ქალაქისა და სოფლის ცალ-ცალკე არსებობა, რადგან ისინი
ერთმანეთთან თანხვედრაში არიან, ქალაქების უმეტესობა
დამოკიდებულია სოფლიდან მიღებულ სარჩოსა და მრეწველობაზე, განსხვავებით იმ
ქალაქებისა, რომლებიც გეოგრაფიული მდებარეობით ახლოს არიან ზღვასთან და
მისგან იღებენ სარგებელს, შესაბამისად მათ აქვთ უნარი ზღვის პროდუქტის
საშუალებით მიიღონ შემოსავალი და იყვნენ შედარებით მდიდარნი და
დამოუკიდებელნი მეზობელი სოფლებისგან. დროთა განმავლობაში,ქალაქებმა
შეძლეს პროდუქციის გარეთ გატანა ანუ ექსპორტი, რამაც შესაძლო გახადა
სახელმწიფოს ინტეგრაცია და ქალაქიდან სოფლისაკენ გონივრული მმართველობის
და ცივილური წესების გადატანა და ამ გზით აღმოიფხვრა ფეოდალური მანკიერებანი
სასოფლო ცხოვრებაში. რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ, სოფლის მცხოვრებლები
უარეს მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ ვიდრე მანამდე იყვნენ. იმპერიის რღვევის
შემდგომ სრულიად განადგურდა დასავლეთის პროვინციები. ამ დროის ერთ-ერთ
მთავარ პრობლემას წარმოადგენდა ბარბაროთა ტომების მეთაურების მიერ მიწების
დიდი ნაწილის ხელთ ჩაგდება. აგრეთვე მიწის ძალაუფლების წყაროდ გადაქცევას
ხელს უწყობდა შემუშავებული კანონი, რომელიც კრძალავდა მიწის დანაწევრებას იმ
შემთხვევაშიც თუ მისი დამუშავება ვერ ხერხდებოდა. გლეხები მონურ
მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ ისინი მემამულეთა სრულ დაქვემდებარებში იყვნენ,
რადგან სამეურნეო საქმიანობისთვის საჭირო ფაქტორები მემამულეთა საკუთრებას
წარმოადგენდა და მოსავალიც სრულიად მათ ეკუთვნოდათ, ხოლო გლეხებს კი
მხოლოდ არსებობისთვის აუცილებელი რესურსი ეძლეოდათ. მემამულეები
მისაღებად მიიჩნევდნენ ერთი- მეორის ახლოს აეგოთ სახლები და საერთო
თავდაცვისა და უსაფრთხოებისთვის კედელი აეშენებინათ. რომის იმპერიის დაცემის
შემდგომ გაცილებით შეიცვალა მემამულეთა მდგომარეობა, ერთმანეთისგან
განცალკევდნენ და გლეხებსა და ყრმებზე ბატონობდნენ. ასევე მნიშვნელოვანი გახდა
სამეურნეო წესის ცვლილების აუცილებლობა, სადაც გლეხის ინტერესიც
გათვალისწინებული იქნებოდა. თანდათანობით განვიტარდა რენტის იდეა, რომელიც
ითვალისწინებდა გლეხის ინტერესს და მის სარგბელიანობას,რომელიც მიწის იჯარას
უხდიდა მემამულეს. სმითის ნაშრომში არის მითითება ამ იდეის უარყოფით მხარეზე,
რომ მემამულისა და გლეხის ურთიერთობა იყო დროებითი და შესაბამისად გლეხს არ
ჰქონდა სტიმული მთელი ძალისხმევა და შრომა ჩაედო მიწის დამუშავებასა და
მოსავლიანობაში. დროთა განმავლობაში იხვეწებოდა იჯარის პირობები და
თანდათანობით ევროპის ქვეყნებში გრძელვადიანი ხელშეკრულებები შემოდიოდა
რომელიც მოიჯარის საქმიანობის განხორციელებისთვის ნაყოფიერი იყო. მას უკვე
ჰქონდა მოტივაციია იმისა რომ უკეთ წარემართა თავისი საქმე, რადგან იცოდა რომ ამ
საქმიდან მიღებული სარგებელი მის მფლობელობაში იქნებოდა.
იმ პერიოდში როდესაც განუვითარებელი იყო მრეწველობა და სოფლის მეურნეობა
მემამულენი თავიანთი ხორციელი სიამოვნებების დაკმაყოფილებით იყვნენ
დაკავებულნი. მათ მფლობელობაში იყო მართლმსაჯულება და თავად განკარგავდნენ
სისხლის სამართლის საქმეებს. ისინი სწორად ვერ მართავდნენ მიწისგან მიღებულ
მოსავალს და მხოლოდ მათ გარშემო არსებული მრავალრიცხოვანი ადამიანების
გამასპინძლებით იყვნენ დაკავებულნი. მრეწველობის და სოფლის მეურნეობის
განვითარების შემდგომ კი ისინი დილემის წინაშე აღმოჩნდნენ და ამის შემდგომ ისინი
გაცილებით პროდუქტიულები გახდნენ და ნაკლებად ფლანგავდნენ შემოსავალს.
დროთა განმავლობაში კი მემამულეებსა და დიდგვაროვნებს ჩამოერთვათ
ძალაუფლება.
ქალაქში ცხოვრების წესის ცვლილება და ადამიანების თავისუფლებისკენ
სწრაფვა გამოიწვია რომის იმპერიის რღვევამ. ქალაქის მცხოვრებლებმა თავისუფლება
თანდათანობით მოიპოვეს მეფეების მეშვეობით. წინა პლანზე წამოიწია მოქალაქეების
უფლებებმა, კოლექტიური პასუხისმგებლობის საშუალებით მოქალაქეები ერთ
მთლიანობას წარმოადგენდნენ და ამ შემთხვევაში უფლებები არა ცალკე პირებზე,
არამედ ქალაქის მოსახლეობაზე ვრცელდებოდა და მათ მოიპოვეს თავისუფალი
ვაჭრების სტატუსი. ამის შემდგომ მათ დაიწყეს სამოქალაქო უფლებების აღსრულება.
შექმნეს მართლმსაჯულების სისტემა, ჩამოაყალიბეს ადგილობრივი
თვითმართველობა, როგორც ადგილობრივ მცხოვრებლებს ასევე მეფეებს სურდათ
ფეოდალების აგრესიისგან თავის დაღწევა და ამიტომაც ისინი ერთად იბრძოდნენ
დამოუკიდებლობისთვის. საზოგადოებრივმა ფორმაციამ გამოიწვია
დამოუკიდებებელი რესპუბლიკების ჩამოყალიბება და საბოლოოდ ქალაქებში
დამყარდა გონივრული მმართველობისა და პიროვნების თავისუფალი ნების გარემო,
სადაც მათ როგორც თავისუფალ და დამოუკიდებელ მოქალაქეებად აღიარებდნენ.
 შოტლანდიაში, ქალაქ კირკოლდში, მებაჟის ოჯახში დაბადებული ადამ სმითი
ჯერ კიდევ 14 წლის იყო, როდესაც გლაზგოს უნივერსიტეტში ჩააბარა. წლების შემდეგ
იგი კითხულობდა ინგლისურ ლიტერატურასა და პოლიტიკურ ეკონომიკაში
ლექციებს. სწორედ მის მოღვაწეობასთანაა დაკავშირებული კლასიკური
პოლიტიკური ეკონომიკის ჩამოყალიბება. იგი თავის ნაშრომს, ,,კვლევა ერების
სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზის შესახებ“ დაახლოებით 10 წლის მანძილზე წერდა
და მან დიდი როლი ითამაშა ეკონომიკაში მისმა ნაშრომმა.
ავტორი ნაშრომში აღწერს, თუ როგორ წარმოიშვა ქალაქები, რომელთა განვითარებაც
სხვადასხვა ფაქტორის ხელშეწყობით მოხდა. ადამ სმითი ასევე ახასიათებს სოფლის
საზოგადოებას და დამოკიდებულებას ქალაქსა და სოფელს შორის. იგი აღწერს
ფეოდალურ ევროპას და გადმოგვცემს იმ ცვლილებების შესახებ, რომლებიც მან
განიცადა. ავტორის თქმით, ამ დროს ხშირი იყო ომები და ბარბაროსებმა დაიკავეს
ტერიტორიები რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ. მთელი სიმდიდრე კი
დიდგვაროვნებისა და მემამულეების ხელში იყო. ასევე შეჩერედა აღებ-მიცემობა და
შეწყდა სამეურნეო საქმე. მოგვიანებით გადაწყდა მიწისგან სარგებლის მიღება, თუმცა
ის ფაქტი, რომ მიწა მემკვიდრეობით გადადიოდა, ხელის შემშლელი იყო ამ
პროცესისთვის. ამასთან, არ შეეძლოთ, რომ ეს მიწა გაეყიდათ, ან ისეთი
ადამიანისთვის გადაეცათ, რომელიც შეძლებდა უკეთესად ეპატრონა მისთვის და
გაეუმჯობესებინა. ქალაქების განვითარება კი ის მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო,
რომელმაც აიძულა ისინი გონიერი მმართველობის პრინციპების დამორჩილებას.
გარდა ამისა, მნიშვნელოვანი გახდა, სოფლად ყოფილიყო წესრიგი და პიროვნებები
ყოფილიყვნენ თავისუფალი. თავდაპირველად, ტერიტორიების მიზანი შეიცვალა და
მიწის სიდიდესთან ერთად, მოსახლეობაც მეტი იყო, შესაბამისად, თავდაცვაც
შედარებით ძლიერი იყო. მუშების პირობები მონობას უტოლდებოდა, თუმცა
მოგვიანებით მათი მდგომარეობა გაუმჯობესდა, როდესაც მათ შეეძლოთ იჯარით
მიეღოთ მიწა ფეოდალისგან, თუმცა ეს სისტემა მაინც არიყო კარგად გამართული.
ასევე არსებობდა ვაჭრობისთვის ხელისშემშლელი ფაქტორები, რაც მდგომარეობს
იმაში, რომ ნებართვის გარეშე პურის გადაზიდვაც კი არ შიძლებოდა ყველასთვის,
მხოლოდ გარკვეული ნაწილისთვის იყო მინიჭებული პრივილეგია. ეს კი ერთ-ერთი
ფაქტორი იყო, რომელიც ხელს უშლიდა ამ სფეროს განვითარებას. სწორედ ამ მხრივ
იყო განსხვავება ქალაქსა და სოფელს შორის. თავდაპირველად არც
ქალაქში მცხოვრებ ვაჭრებსა და ხელოსნებს ჰქონდათ უფლებები, რაც თავის მხრივ
ხელის შემშლელი ფაქტორი იყო მათი განვითარებისთვის, თუმცა მოგვიანებით
გაიზარდა მათი უფლებები. ქალაქსა და მეფეს შორის იყო კარგი ურთიერთობა,
მეფისთვის რა თქმა უნდა თვისუფალი მოსახლეობა უკეთესი იყო, ვიდრე
ფეოდალებთან საქმის დაჭერა და შესაბამისად თავისუფალ მოსახლეობას
მიემხრობოდა. იგი ქალაქს უკან უბრუნებდა გადასახადს, რომელიც სამეურნეო
საქმიანობისთვის გამოიყენებოდა. ქალაქში მოსახლეობის უფლებების გაზრდამ მის
წინსვალა და განვითრებაში წვლილი შეიტანა. მოქალაქეებმა ჩამოაყალიბეს
მთავრობები, მოაწესრიგეს თავიანთი საქალაქო ცხოვრება, შექმნეს
მართლმსაჯულების სისტემა და კანონები გამოსცეს, გარდა ამისა, მათ
შექმნეს თავდაცვის სისტემა, ჰყავდათ არმიები. ამ ყველაფერში მათ ეხმარებოდნენ
მეფეები. რადგანაც ისინი ფეოდალებისგან აგრესიას იღებდენენ, ქალაქში
ჩამოყალიბდა მილიცია, რომელიც მათი შემოტევების შემთხვევაში დაიცავდა.
ქალაქები თანდათან ვითარდებოდა და თავისუფალი გარემოც იქმნებოდა, თუმცა
სხვაგვარი მდგომარეობა იყო სოფელში, აქ ისევ ძალმომრეობას ჰქონდა ადგილი.
სოფლის მცხოვრებლებს ქალაქში წასვლა სურდათ, სადაც ისინი შეძლებდნენ
თვისუფლად ყოფილიყვნენ და განეხორციელებინათ სხვადასხვა საქმიანობები.
შორეულ ბაზრებთან ეკონომიკური კავშირის დამყარება ხელშემწყობი ფაქტორი
აღმოჩნდა მანუფაქტურების განვითარებისთვის ევროპაში. ,,მანუფაქტურების
განვითარება შესაძლებელი გახდა მხოლოდ მიწათმოქმედების განვითარების და
გაუმჯობესების საფუძველზე, რაც საგარეო ვაჭრობის და მის მიერ უშუალოდ
წარმოშობილ მანუფაქტურების უმთავრეს შედეგს წარმოადგენდა“(შთა, ადამ სმითი,
2017, 281 გვ). ის ფაქტი, რომ ქალაქები იზრდებოდა, მათ ირგვლივ მყოფი სოფლების
განვითარებასაც ხელს უწყობდა. ქალაქი სწორედ სოფლისგან იღებდა
მიწათმოქმედების შედეგად მიღებულ პროდუქტს, ქალაქი კი მისთვის წარმოადგენდა
ბაზარს. ვაჭრობისა და მრეწველობის განვითარების შედეგად ჩამოყალიბდა
ურთიერთმომგებიანობის პრინციპი, როცა მემამულეებმა დაიწყეს შემოსავლების
დაზოგვა და გადაწყვიტეს, რომ თავიანთი შემოსავალი გაეცვალათ სამრეწველო და
სავაჭრო პროდუქციაზე. სწორედ ამ ყველაფრის შედეგად, მემამულეთა და
დიდგვაროვანთა ხელში ძალაუფლების კონცენტრაცია წარსულს ჩაბარდა.
,,ამგვარად, ვაჭრობა და მანუფაქტურა ევროპაში იყო მიზეზი სოფლად წესრიგისა და
გონიერი მმართველობის დამყარებისა და სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობის
განვითარების“.(შთა, ადამ სმითი, 2017, 282 გვ) შოტლანდიელი ფილოსოფოსისა და
ეკონომისტის, ადამ სმითის აზრით, ქალაქის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანია
ორმხრივი სარგებელი, მისი მეორე მხარე კი სოფელი. ავტორის თქმით, ქალაქი და
სოფელი მჭიდროთაა ერთმანეთთან გადაჯაჭვული. სოფლის არსებობა ქალაქის
გარეშე და პირიქით, შეუძლებელია, რადგან ისინი ერთად აყალიბებენ ბაზარს. ასევე
მნიშვნელოვანია, რომ ქალაქი მდებარეობდეს სოფელთან ახლოს, რადგან სოფლიდან
პროდუქტის ჩამოტანისთვის გარკვეული ხარჯებია საჭირო და რაც ნაკლებია ხარჯები
და ტრანსპორტირებისთვისაც რაც უფრო ნაკლები დაიხარჯება, მით უფრო უკეთესი
იქნება მოგება. ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, შესაბამისად ვითარდებოდა
მიწათმოქმედება და საჭირო ხდებოდა მჭედლების, ხუროების, თერძების, გუთნის
თვლების მკეთებლების არსებობა, რომლებიც შეასრულებდნენ სოფლის
მაცხოვრებელთა მოთხოვნებს. ამრიგად, ვითარდებოდა ვაჭრობა, იზრდებოდა და
ასევე ფუძნდებოდა ახალი ქალაქები, რომელთა არსებობაც დამოკიდებული იყო
სოფელზე, რადგან სწორედ მათ შორის ხდება ურთიერთმომგებიანობა. ავტორიც
სწორედ ამას გადმოგვცემს, რომ ქალაქების განვითარების ერთ-ერთი ფაქტორი
ორმხრივი სარგებელია. მის მეორე მხარეს კი სოფელი წარმოადგენს და ისინი
დაკავშირებული არიან ერთმანეთთან.

ადამ სმითი საუბრობს სიმდიდრის ბუნებრივ განვითარებაზე.მისი აზრით

სიმდიდრე არის საზოგადოების შესაძლებლობა აწარმოოს რაც შეიძლება უფრო
მეტი.ავტორი განიხილავს სოფელსა და ქალაქს.ყურადღებას ამახვილებს
ურთიერთგაცვლაზე და ვაჭრობაზე.სოფელი ქალაქს აძლევს თავის წარმოებულ
პროდუქციას ანუ გარდანამეტს,ხოლო ქალაქი ამუშავებს და ყიდის მას.ეს
ურთიერთობა აუცილებელი და სარფიანია ორივე მხარიისათვის .მხოლოდ ქალაქი კი
არ იღებს მოგებას არამედ სოფელიც კარგ სიტუაციაშია.რადგანაც ქალაქი სოფელს
უკან უბრუნებს გადამუშავებულ პროდუქციას.ავტორი განიხილავს ბაზრის
მცნებას,რომელსაც საკუთარი პრინციპები გააჩნია.პროდუქტს რომელიც მიეწოდება
ქალაქს ყველგან ერთი და იგივე ფასი აქვს.ლოგიკურია ,რომ უმჯობესია
მიწათმოქმედება ქალქთან ახლოს განლაგებულ ტერიტორიაზე იყოს.ამ დროს
ნაკლები თანხა დაიხარჯება ტრანსპორტისათვის.ასევე ადამ სმითი საუბრობს
კაპიტალზე,,საზოგადოების კაპიტალი პირველ ყოვლია მიმართულია
მიწათმოქმდებისაკენ,შემდეგ–მანუფაქტურებისაკენ და ბოლოს საგარეო
ვაჭრობისაკენ“(ადამ სმითი გვ21) შემდეგ ადამ სმიტი საუბრობს შუა სსაუკუნეეების
ევროპაზე.რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ ბარბაროსებმა დაიკავეს ტერიტორიები.ამ
დროს სუფევდა ომები .ამ სიტუაციისგან დიდი სარგებლობა მიიღეს მხოლოდ
ბელადებმა და მმართველებმა. მათ მიიტცეს მიწები და მთლიანად ჩააგდეს
მიწათმოქმედება.მათ ინეტერესს მხოლოდ მიწების შემოერთება
წარმოადგენდა,,ქალაქები გაუდაბნოვდა ,ხოლო მიწები დარჩა დაუმუშავებელი და
ევროპის დასავლეთის პროვინციები ,რომლრბიც
რომაელთა ბატონობის დროს მნიშვნელოვან კეთილდღეობაში იყვნენ უღრმეს
სიღატაკესა და ბარბაროსობაში ჩაეფლნენ.“(ადამ სმითი გვ22).შეწყდა სამეურნეო
საქმე,შეჩეერდა აღებ–მიმცემობის ვაჭრობა.გარკვეული დროის შემდეგ გადაწყდა
მიწისგან სარგებლი მიღება,თუმცა მაშინ არსებული კანონები და წესები მხოლოდ
ხელს უშლიდა ამ პროცესს.მიწა გადადიოდა მემკვიდრეობით ,არ შეიძლებოდა მისი
დანაწევრება .არ შეიძლებოდა ამ მიწის გაყიდვა და ისეთი ადამიანისთვის მიცემა
ვინც უკეთ შეძლებდა მის პატრონობას და აყვავებას.ტერიტორიებმა სხვა მიზანი
შეიძინეს.რაც უფრო დიდი იყო მიწა მით უფრო მეტი ადამიანი ცხოვრობდა
,შესაბამისად თავდაცვაც უფრო ძლიერი იქნებოდა.მუშების პირობები არაფრით
განსხვავდებოდა მონობისგან.შემდგომ პერიოდში ,ისინი იჯარით იღებდნენ მიწას
ფეოდალისგან რამაც უკეთეს მდგომარეობაში ჩააყენა ისინი.თუმცა ეს სიტემა მაშინ
არც თუ ისე გამართული იყო.ვაჭრობის განვითარებას ხელს უშლიდა რამდენიმე
ფაქტი.ყველას არ შეიძლებოდა პურის გადაზიდვა აუცილებელი იყო
ნებართვა.ხორბლის პურის ბაზარი იყო მონოპოლისტური სახის.მხოლოდ გარკვეულ
კატეგორიას ანიჭბდნენ პრივილეგიებს ,რაც ხელს უშლიდა ამ სფეროს წინსვლას და
განვითარებას.
ამ მხრივ სოფელი და ქალაქი განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან.თავდაპირველად
ქალაქში მცხოვრებ ადამინებს ანუ ვაჭრებსა და ხელოსნებს არ ჰქონდათ
უფლებები,რაც განვითარებაში უშლიდათ ხელს.საუკუნეების განმავლობაში მათი
უფლებები გაიზარდა.ქალაქს კარგი ურთიერთობა ჰქონდა მეფესთან .მეფეს არ
სურდა ფეოდალებთან საქმის დაჭერა და შესაბამისად თავისუფალ მოსახლეობას
ემხრობოდა და ხელს უწყობდა.ის უკან უბრუნებდა გადასახადს ქალაქს,რასაც
მოსახლეობა იყენებდა სამეურნეო საქმიანობაში.ამ პროცესმა დროთა განმავლობაში
პოლიტიკური ხასიათი მიიღო.ქალაქში მოსახლების უფლებების გაზრდამ მის
განვითარებას და წინსვლას შეუწყო ხელი.ჩამოყალიბდა ადგილობარივი
მთავრობა,შექმნეს მართლმსაჯულების სიტემა,გამოსცეს კანონები. ასევე
აძლიერებდნენ თავდაცვით სისტემას მათ ჰყავდათ მუდმივი არმია. შექმენს
მილიცია .ჩამოყალიბდა რესპუბლიკები .განვითარდა საგარეო ვაჭრობა და
შესაბამისად გაძლიერდა ეკონომიკა.შეიქმნა ისეთი გარემო სადაც პიროვნებას ჰქონდა
თავისუფლად განვითრების შესაძლებლობა.ჩამოყალიბდა სამოქალქო საზოგადოება
სადაც ვაჭრებმა თავისუფალი მოქალაქეების სტატუსი მიიღეს.განვითარდა საგარეო
ვაჭრობა ,რამაც ხელი შეუწყო ქალაქების სიმდიდრის გაზრდას,ამავდროულად
განვითრდა ნაოსნობაც .რაც შეეხება სოფელს აქ უფრო რთულადაა საქმე ,რადგანაც
სოფელში უფრო ცუდი პირობები იყო.შესაბამისად სოფლის მოსახლეობა ქალაქში
გადმოსახლებას ცდილობდა.

ადამ სმითი გამოყოფს ეკონომიკის ორ სფეროს.ესენია;.თანამედროვე

ტერმინოლოგიით; ფეოდალიზმი და კაპიტალიზმი ,ხოლო სმითისთვის ძველი
ევროპა და თანამედროვე,სმითისდროინდელი ევროპა.ის ამბობს, რომ
ფეოდალიზმში ეკონომიკა ვერ ვითარდებოდა,ხოლო კაპიტალიზმში პირიქით,
ადგილი ჰქონდა ეკონომკიურ პროგრესს..სიმდიდრე სმითისთვის, ესაა
კაპიტალი,ხოლო ხალხთა სიმდიდრე-საერთო კეთილდღეობა,რომელიც
კაპიტალიზმისთვიაა დამახასიათებელი.სიმდიდროის დაგროვების გზა ბევრია,
მაგრამ ის განსხვავებული იყო ძველ და ახალ ევროპაში.თუმცა, სმითი ამბობს, რომ
ძველ ევროპაში ვერ ხდებოდა სიმდიდრის დაგროვება,შედეგად კი ეკონომიკა ვერ
ვითარდებოდა.ამის მიზეზი ბევრი იყო. მათ შორის ,,პირმშოობის კანონი“,
მემამულის და გლეხის ურთიერთობა, შრომის ნაკლებობა,რის შედეგადაც არ და ვერ
იქმნებოდა პროდუქცია, რომელიც სიმდიდრეს იძლევა და შესაბამისად არ
არსებობდა ბაზარი, რადგანაც არ არსებობდა გასაყიდი პროდუქცია. ძველ ევროპაში
ხალხი მხოლოდ საკუთარი არსებობისთვის საკმარ პროდუქციას აწარმოებდა და არ
არსებობდა სხვა,გარდანამეტი , ასე ვთქვათ ჭარბი პროდუქცია,რომ მისი გაყიდვა
შესაძლებელი ყოფილიყო. თუ ადამიანები იშრომებდნენ შედარებით
მეტს,შესაბამისად ისინი მიიღებდნენ მეტ პროდუქციას,მოხდებოდა პროდუქციის
რეალიზაცია და სიმდიდრის დაგროვება.ძველ ევროპაში ეკონომიკური პროგრესის
სელშემშლელი ერთ-ერთი ფაქტორის ,,პირმშოობის კანონის’’, მნიშვნელობიდან
გამომდინარე არ ხდებოდა სიმდიდრის დაგროვება. რაც იმას ნიშნავს, რომ ხალხს იმ
დროისთვის უკვე დასაკუთრებული ჰქონდა მიწები და როდესაც ჯერ კიდევ არ
არსებობდა ქალაქები, ეს მიწები მემკვიდრეობით გადაეცემოდა მხოლოდ უფროს
ვაჟს, ეს კი იმას იწვევდა რომ ის არ ზრუნავა მიწის დამუშავებაზე.იმიტომ რომ რომის
იმპერიის დაცემის შემდეგ მიწა გახდა მხოლოდ ძალაუფლების წყარო.მემამულეები
მხოლოდ მიწის დაცვასა და გაზრდაზე ზრუნავდნენ. მიწები კი მხოლოდ
ძალაუფლებისთვის სჭირდებოდათ, რადგანაც იმ დროისთვის რაც მეტი მიწა
ექნებოდა მემამულეს მით უფრო დიდი ძალაუფლების მქონდე პირად ითვლებოდა
იგი. აქედან გამომდინარე არავინ ფიქრობდა მიწის გაუმჯობესებაზე და ეს ყოველივე
ხელს უშლიდა კაპიტალის დაგროვებას. სმითი ფეოდალიზმში ორ კლასს
გამოყოფს.ესენი არიან მემამულეები მაღალი კლასი და გლეხები დაბალი
კლასი,რომლებშიც ერთინდებიან მონები და ფერმერები.მემამულეები არიან დიდი
ძალაუფლების მქონე ხალხი,რომელთაც მიწის დიდი ნაკვეთები აქვთ და გლეხები
მათზე დაქვემდებარებული ხალხნი, რომლებიც ეტაპობრივად თავისუფლდებიან
მათი დამოკიდებულებისაგან. რაც შეეხება იმ ეტაპებს, რომლებიც გლეხმა გაიარა
თავისუფალ ვაჭრად ჩამოყალიბებამდე, დამოკიდებული იყო მის ურთიერთობაზე
მემამულესთან და მის შრომაზე. თავდაპირველად მემამულეს დასაკუთრებულ
მიწასთან ერთად დასაკუთრებული ჰყავდა ამ მიწაზე მცხოვრები ხალხი და მათ არ
გააჩნდათ არანაირი უფლება,როგორც ლოკი იტყოდა საკუთრების, სიცოცხლისა და
თავისუფლების უფლებები.მონებისთვის არიყო მნიშვნელოვნი მიწისგან მიღებული
მოგება, რადგანაც ის მათ არ ეკუთვნოდათ. ,, კაცი, რომელსაც არავითარი საუთრების
შეძენა არ შეუძლია, დაინტერესებულია მხოლოდ იმით, რომ რაც შეიძლება
ბევრიჭამოს და რაც შეიძლება ცოტა იმუშაოს’’(სმითი 2014 26)-წერს სმითი, ანუ
მონის საზრუნავია საკუთარ თავზე ზრუნვა.მან იცის რომ მემამულე მას მშიერს არ
დატოვებს და ამიტომაც თავს არ იკლავს შრომით.დანარჩენი ყველაფერი მისთვის
რას შექმნის და რამდენს არსებითად უმნიშვნელოა.მონადყოფნის ეტაპიდან გლეხი
გადადის ფერმერობის ეტაპზე, როდესაც მას აქვს ნაწილობრივი თავისუფლება. ის
იყენებს მემამულის სასოფლო-სამეურნეო იარაღებს, მისსავე პროდუქტსა და
პირუტყვს მიწის დასამუშავებლად მაგრამ საბოლოოდ მიღებული მოგება იყოფა
შუაზე. თუ მონობის მდგომარეობაში ის დაინტერესებული არ იყო მიწის
პროდუქტიულობით ახლა ის შედარებით დაინტერესებულია,რადგან ახლა მასაც
აქვს გარკვეული წილი ამ მოგებიდან და რაც მეტს იშრომებს მისი წილიც მეტი
იქნება.და ბოლო ეტაპი გლეხის ფორმირებისა,ესაა ფეოდალიზმიდან კაპიტალიზმში
გადავსლის გზა,როდესაც გლეხი ხდება ,,ნამდვილი“ ფერმერი ანუ თავისუფალი
ვაჭარი. ამ დროს იგი დამოუკიდებლად, საკუთარი კაპიტალით ამუშავებს მიწას.მიწა
მას იჯარით გადაეცემა, რომელიც თავიდან მოკლევადიანია და შემდეგ უკვე
სამუდამოც ხდება. და რადგანაც იგი საკუთარი კაპიტალით ამუშავებს მიწას, მთელი
მოგებაც მისია. შესაბამისად პირად კეთილდღობაზე ზრუნვა არის ყველაზე მეტი
ხარისხით გლეხის ფორმირების ამ ეტაპზე. მიზეზი რატომაც გლეხს უჭირდა პირად
კეთილდღობაზე ზრუნვა ეს იყო ყოველწლიური გადასახადი,რომელსაც ის უხდიდა
სახელმწიფოს. ეს გადასახადი კი პირდაპირპროპორციული იყო იმ მოგებისა, რასაც
ის შოულობდა და შესაბამისად ამ ეტაპზე ეკონომიკა მაინც ვერ ვითარდებოდა.
კაპიტალიზმში გადასვლის ერთ-ერთი ხაზი,ქალაქების დაარსებაა. გლეხი მარტო
ვერ დაამუშავებს მიწას, მას სჭირდება ხელოსნებიც, ხელოსნები იქვე ახლოს
სახლდებიან,მაგრამ იმ ხელოსნებსაც უჩნდებათ მოთხოვნილებები და ჩნდება
მომსახურების სფერო.ხელოსნები და გლეხები ამზადებენ პროდუქციას და
აწვდიდნენნ ბაზარს. თავისუფალი ვაჭრები დ ხელოსნები თავიანთი შექმნილი
პროდუქციით დადიოდნენ სხვადასხვა ადგილებში და სახლდებოდნენ იქ.ასე
იქმნებოდა ქალაქი. იგი იქცა ადგილად, სადაც ვაჭრებს კაპიტალის გამოყენება
თავისუფლად შეეძლოთ და ამიტომ, გლეხები, როგორც კი საშუალება მიეცემოდათ,
ქალაქში იპარებოდნენ. ქალაქი და სოფელი უშუალო კავშირშია ერთმანეთთან.
,,ქალაქი მუდმივი იარმარკა ანუ ბაზარია,რომელსაც სოფლის მცხოვრებნი
მიმართავენ’’(სმითი 2014 19) ეს კი იმას ნიშნავს, რომ სოფლის მოსახლეობისთვის
ქალაქი წარმოადგენს ადგილს, სადაც ხდება მათ მიერ მოყვანილი პროდუქციის ან
მანუფაქტურის გაყიდვა ან გადაცვლა გადამუშავებულ პროდუქტებზე., ,,აღებ-
მიცემობის“, როგორც ამას სმითი უწოდებს,ანუ იგივე ბაზრით,ისინი ერთმანეთზე
არიან დამოკიდებულნი. და ასევეა მნიშვნელოვანი ქალაქისთვის სოფელი, საქალაქო
ცხოვრება დამოკიდებულია სასოფლო ცხოვრებაზე და ასევე პირიქითაც.
სმითისთვის, სიმდიდრის დაგროვებაზე ბუნებრივად ზრუნვა წარმოქმნის ბაზარს,
ანუ სოფელსა და ქალაქს შორის პროდუქციის გაცვლის პრინციპი ესაა სწორედ
ბაზრის წარმოქმნის საბაბი.ბაზრისთვის დამახასიათებელია ორი მთავარი პრინციპი.
პირველი ის რომ ბაზარი თავისუფალია და მეორე ის რომ მისი რეგულირება ხდება
,,უხილავი ხელის“ საშუალებით.ბაზრებისთვის ასევე დამახასიათებელია
კონკურენცია,მაგრამ საბოლოოდ ის ქმნის საერთო კეთილდღეობას, რადგანაც თუ
ადამიანი გაყიდის რაიმეს, ამით ხელი ეწყობა ბაზრის ფორმირებას. ადამიანი
როდესაც გაყიდის რაიმეს, მასაც ასევე უჩნდება მოთხოვნილება იყიდოს თავადაც
რაიმე, რასაც თავად არ აწარმოებს, მაგალითად როგორცამასა სმითი წერ ფუფუნების
საგნები, ანუ სარგებელი არის როგორც მისთვის, ასევე იმისთვისაც ვისგანაც იყიდა
რაიმე. არამარტო პირად კეთილდღეობაზე ზრუნავს ადამიანი ამ დროს, არამედ
საერთო კეთილდღეობაზეც.,, სმითი ამბობს, რომ ბაზარი უნდა იყოს თავისუფალი
და სახელმწიფო არ უნდა ერეოდეს მის ფუნქციონირებაში და ძალა რომელიც მას
აკონტროლებდა და გააკონტროლებს ,, უხილავი ხელია“, რომელსაც ბუნებრიობა
წარმოშობს. უხულავი ხელი ბუნებრივადვე არეგულირებს ამ ბაზარს და იგი ხდის
ბაზარს თავისუფალს.
კაპიტალიზმის დამახასიათებელი ნიშნებია შრომის დანაწილება და თავისუფალი
ბაზარი.თავისუფალი ბაზარი, როგორც ვთქვით რეგულირდება ,,უხილავი ხელით“.
შრომის დანაწილება კი ნიშნავს იმას, რომ ერთ პროდუქტის შექმნაზე მუშაობს არა
ერთი,არამედ რამდენიმე ან ბევრი ადამიანი, რაც სმითის აზრით, დროის მოგების
გარანტია, როდესაც ერთ საქმეს ერთი აკეთებს, მეორეს მეორე და ა. შ პროდუქციის
შექმნა ხდებაა გაცილებით ნაკლებ დროში. შრომის დანაწილების არსი ისაა, რომ
გაცილებით მეტი პროდუქციის დამზადებაა შესაძლებელი მოკლე დროში, ესკი
იწვევს ბაზრის გაფართოვებას და რაც მეტი პროდუქცია იქმნება მით მეტის გაყიდვაა
შესაძლებელი მით მეტია მოგება და მით მეტია კაპიტალი.კაპიტალი კი
განსაზღვრავს ეკონომიკის პროგრესს..სწორედ ამიტომაა კაპიტალთან უშუალოდ
დაკავშირებული შრომის დანაწილების პრინციპი. საქონლის ღირებულებას ადგენს
მასზე გაწეული შრომა და ტრანსპორტირების ხარჯი. სმითი ამბობს, რაც უფრო ახლო
მდებარე ქალაქში გაიყიდება პროდუქცია მით მეტია მოგება და მით უფრო ნაკლები
ტრანსპორტირების ხარჯი. თავისუფალი ბაზარი კაპიტალის დაგროვების
შესაძლებლობას იძლევა, რადგან ადამიანს აქვს საშუალება პირად კეთილდღეობაზე
იზრუნოს.როდესაც ბაზარი თავისუფალია მიმდინარეობს კაპიტალის დაგროვება და
მსგავსი ეკონომიკური პროგრესის დამაბრკლებელი მხოლოდ სახელმწიფოს ჩარევა
შეიძლება გახდეს ბაზრის რეგულაციაში, რის შედეგად მოხდება ადამიანთა
ინტერესების შემცირება იმაზე, რომ მათ იზრუნინ პირად კეთილდღეობაზე.სმითი
კაპიტალიზმში, ფეოდალიზმის მსგავსად გამოყოფს ორ კლასს: გლეხებს და
თავისუფალ ვაჭრებს.თავისუფალ ვაჭრებში მოიაზრებიან ხელოსნები. ისინი არიან
ხალხი, რომლებიც კაპიტალს აგროვებენ.
სმითი თავისდროინდელ ეპოქაზე, კაპიტალიზმზე წერს, რომ იგი ადამიანთა
ეკონომიკური საქმიანობის ბუნებრივი წესია. ადამიანთა ცხოვრებამ და პირად
კეთილდღეობაზე ზრუნვამ, ბუნებრივად განაპირობა კაპიტალიზმის ჩამოყალიბება
და მიგვიყვანა საერთოო კეთილდღეობამდე. სმითი მკაცრად ამბობს, რომ პირადი
კეთილდღობის გარეშე შეუძლებელია საერთო კეთილდღეობის მიღწევა. ადამიანს კი
ეს მარტივად შეუძლია.თუ ადამიანი იმაზე მეტ პროდუქციას შექმნის რაც მას
სჭირდება, ჭარბი პროდუქციის გაყიდვით ის მიიღებს მოგებას. მაგრამ არც ის უნდა
დაგვავიწყდეს რომ არა მოგება, არამედ მოგების ნაწილია კაპიტალი რაც ხალხთა
სიმდიდრეს განსაზღვრავს,რადგანაც მოგების ფული გამოიყენება ხარჯების
დასაფარავად, ყოველდღიური ცხვრებისთვის ფუფუნების საგნების შესაძენად და
ახალი პროდუქციის შესაქმნელად.სიმდიდრის დაგროვება ბუნებრივი გზაა
სმითისთვის, რადგანაც პირად კეთილდღობაზე ზრუნვით მიიღწევა საერთო
კეთილდღობა, ეს ბუნებრივადაა შესაძლებელი და არა რაიმე თეორიებით.თუ გექნება
მოგება ეს ნიშნავს, რომ გექნება კაპიტალი და გექნება სიმდიდრე და საერთო
კეთილდღობა, ეს გზა არაა დადგენილი ეს მხოლოდ და მხოლოდ ბუნებრივია.
ამრიგად, კაპიტალიზმი, როგორც სიმდიდრის დაგროვების ბუნებრივი გზა, მიიღწევა
პირად კეთილდღობაზე ზრუნვით, რადგან ის გვაძლევს საერთო კეთილდღობას ანუ,
ხალხთა სიმდიდრეს და ის არის ეკონომიკური პროგრესის მთავარი ნიშანი.
 იმანუელ კანტი

იმანუელ კანტი გახლდათ გერმანელი პროფესორი და ფილოსოფოსი,რომელიც

ფილოსოფიის თითქმის ყველა სფეროში იყო ჩახედული.მის შემოქმედებას
ძირითადად ორ ნაწილად ყოფენ: წინარეკრიტიკულად და კრიტიკულად.
მიუხედავად იმისა, რომ ნაშრომის „პასუხი შეკითხვაზე:რა არის განმანათლებლობა“
მსგავსი ნაშრომი უკვე არსებობდა, კანტის ტექსტი უფრო ყურადსაღები და
დასამახსოვრებელი აღმოჩნდა,რადგან იგი სხვა განმანათლებლებისგან
განსხვავებით, წინა პლანზე აყენებს ადამიანს, ხოლო მის ყველაზე მნიშვნელოვან
უნარად გონებით მოპოვებული ცოდნის სწორად გამოყენებას და მისი
განვითარებისადმი სწრაფვას მიიჩნევს.
ტექსტში ძირითადად საუბარია, თუ რა არის განმანათლებლობა. ამ კითხვას კანტი
მოკლე, მაგრამ საკმაოდ ყოვლისმომცველი ფრაზით სცემს პასუხს და ამბობს
„განმანათლებლობა-ესაა ადამიანის გამოსვლა უმწიფრობიდან,რომელიც მისივე
ბრალია“ (კანტი 2017, 312) ანუ, ის ამბობს რომ ადამიანების უმრავლესობას აქვს
უნარი შეიძინოს ცოდნა, თავისით გამოიტანოს დასკვნები ამა თუ იმ საკითხზე და არ
ემორჩილებოდეს არავის.მაშ რატომ ხდებიან ადამიანები თავიანთი უმწიფრობის
მიზეზები თვითონვე? იმიტომ, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ისინი კარგა ხანია
გათავისუფლდნენ მონობისგან, თავიანთი შიშების, გაუბედაობის ან თუნდაც
სიზარმაცის გამო ისინი თითქოს კვლავ ცდილობენ დაუბრუნდნენ პირვანდელ
მდგომარეობას. ისინი არათუ არ ცდილობენ საკუთარი შესაძლებლობების
გამოყენებას, საერთოდ ვერ ხედავენ მას, რადგან ურჩევნიათ მუდამ სხვას
ელოდებოდნენ, თუ როდის მიიღებს ის მათ ნაცვლად გადაწყვეტილებას. ასე ისინი
უფრო კომფორტულად და უზრუნველად ცხოვრობენ, რადგან ნაკლები
პასუხისმგებლობა ეკისრებათ. სწორედ ამ მდგომარეობიდან თავის დაღწევას
უწოდებს კანტი განმანათლებლობას.მომენტი, როცა ადამიანი დაუფიქრდება ამა თუ
იმ საკითხს, იმსჯელებს მასზე და იტყვის, რომ ეს გადაწყვეტილება არასწორია,
სწორედ ეს მომენტი იქნება ბიძგი განმანათლებლობისა. მიუხედავად იმისა, რომ
უმწიფრობიდან გამოსვლა საკმაოდ მარტივად ჟღერს ეს პროცესი საკმაოდ რთულია
და დიდ ძალისხმევას მოითხოვს, რადგან ადამიანი იმდენად ითავისებს და ეჩვევა ამ
მდგომარეობას, რომ მას არაფრის შეცვლის სურვილი არ ეუფლება, თუმცა ეს არ
ნიშნავს, რომ იგი შეუძლებელია.ავტორი ამბობს, რომ, თუ ადამიანს მივცემთ
უფლებას საკუთარი გონება საჯაროდ გამოიყენოს და იმსჯელოს იმ საკითხებზე,
რასაც არასწორად თვლის ის შეძლებს თანდათან თავი დააღწიოს ამ მდგომარეობას.
რატომ თანდათან და არა ერთბაშად? იმიტომ, რომ ავტორი არ ემხრობა რევოლუციას
იგი წინა პლანზე ევოლუციას აყენებს და თვლის, რომ თავისუფლების
დამყარებისათვის ზუსტად ასეთი თანდათანობითი პროცესია სასარგებლო და
მიზანშეწონილი, თანაც მისი აზრით, სწორედ ასეთ პროცესს ძალუძს ქვეყნისა და
ხალხის წინსვლის გამოწვევა.
ოცდამეერთე საუკუნეში, საუკუნეში, სადაც თავისუფალი სიტყვისათვის ბრძოლა
ჯერ კიდევ აქტიურად მიმდინარეობს, დაუჯერებელიც კია იმის ფიქრი, რომ
ოდესღაც ადამიანები,, რომლებმაც თავისუფლება მოიპოვეს, თავისი ნებით
ცხოვრობდნენ სხვის მორჩილებაში და საკმაოდ კომფორტულად გრძნობდნენ თავს.
მიუხედავად ამისა, ჩემი აზრით, ზოგიერთი ადამიანი ახლაც უმწიფრობაში
იმყოფება. მათ ურჩევნიათ არ იფიქრონ და არ დაიხარჯონ ზედმეტად.მაგ: მორწმუნე-
ბრმად მიყვება რელიგიურ კანონებს. მოქალაქე-ყოველგვარი პრეტენზიების გარეშე
ცხოვრობს მთავრობის მიერ დაწესებული კანონებით. შვილი-ირჩევს იმ პროფესიას,
რომელიც მას მშობლებმა შეურჩიეს.... და ა.შ ასეთი ხალხი ფიქრობს, რომ ეს
ბუნებრივია, რომ ისინი სწორად იქცევიან და ამ ყველაფერში ვერ ხედავენ ვერაფერს
უჩვეულოს, რადგან ასე უფრო ადვილია, ადვილია სხვისი კარნახით ცხოვრება და
პასუხისმგებლობის სხვაზე გადაცემა.პარადოქსია, მაგრამ ასეთი ხალხი სრულიადაც
არ თვლიან, რომ სხვის მორჩილებაში ცხოვრობენ, მათ მიაჩნიათ, რომ ყველა ეს
გადაწყვეტილება თვითონვე მიიღეს. აი ასე თავიდან შიშის,შემდეგ გაუბედაობის
ბოლოს კი სიზარმაცის გამო ხდებიან ისინი საკუთარი უმწიფრობის მიზეზები და მის
მიმართ შეგუებულობა უყალიბდებათ.
მიუხედავად იმისა, რომ ავტორი საკუთარი გონების გამოყენების
აუცილებლობაზე საუბრობს, იგი ასევე აუცილებლად მიიჩნევს მისი სწორად
გამოყენების ცოდნას. კერძოდ კანტი განიხილავს გონების გამოყენების ორ გზას:
1.გონების საჯარო გამოყენება-რაც ნიშნავს, რომ ადამიანმა გონება უნდა გამოიყენოს
მეცნიერის მსგავსად და მთელი მკითხველი საზოგადოების წინაშე ისაუბროს და
იმსჯელოს სხვადასხვა თემებზე.
2.გონების კერძო გამოყენება- ნიშნავს პროცესს, როცა ადამიანი გონებას იყენებს
მასზე მინდობილ სამოქალაქო პოსტსა ან თანამდებობაზე.
ამ ორ გზას შორის განსხვავება უფრო ცხადად, რომ დაგვანახოს კანტს რამდენიმე
მაგალითი მოყავს.კერძოდ ის ამბობს, რომ მოქალაქეს არ აქვს უფლება არ
გადაიხადოს სახელმწიფო გადასახადი, თუნდაც მას უსამართლოდ თვლიდეს,
თუმცა მას აქვს უფლება საჯაროდ გააკრიტიკოს საგადასახადო სისტემა და დაწეროს
მასზე მეცნიერული ნაშრომი, რომელსაც ხალხს უჩვენებს. სწორედ ეს არის გონების
საჯარო გამოყენება, რომელსაც ავტორი უპირატესობას ანიჭებს, რადგან მისი აზრით
ესაა უმწიფრობისაგან თავის დახსნის ერთადერთი გზა.

ისტორიული მოვლენა, რომელიც უკავშირდება ტრადიციულ

საზოგადოებიდან თანამედროვეზე გადასვლას სამ ძირითად განზომილებას
მოიცავდა. პირველი, ეს იყო მეცნიერული აღმოჩენების რწმენა და დაყრდნობა უკვე
არსებულ მეცნიერულ პროგრესზე, სადაც დიდი როლი ითმაშეს ნიუტონმა და
გალილეომ. მათი აზრით , მეცნიერებას ჰქონდა დიდი ძალა, რომ გარდაექმნა
საზოგადოება. მეორე განზომილება მოიცავდა პოლიტიკას, რომელიც გულისხმობდა
ცალკეული ადამიანების მეტ თავისუფლებასა და ადამიანთა შორის მეტ
თანასწორობის დამყარებას. ხოლო რაც შეეხება მესამე განზომილებას ეს უკვე იყო
რელიგიის კრიტიკა, სადაც მე-18 საუკუნის განმანათლებლობაში დაიწყო
გაანალიზება უკვე არსებული რელიგიური ტრადიციებისა.
იმანუელ კანტის შეხედულება და მოსაზრება თუ რა არის განმანათლებლობა
მოიცავს სამივე ზემოთ ხსენებულ განზომილებებს. ის განმარტავს და ამბობს, რომ
განმანათლებლობა მხოლოდ განათლება კი არ არის, რომელიც ვიღაცისგან ან
რაღაცისგან იღებ, არამედ ის არის განსჯის, აზროვნების უნარი. ხოლო იმ
მდგომარეობას, როდესაც ადამიანს არ აქვს ცოდნა, მისი განსჯის და აზროვნების
უნარს უმწიფრობა ეწოდება, რომელიც თავისივე ბრალია. უმწიფრობის პერიოდში
ადამიანები ვერ, ან არ იყენებენ თავიანთ შესაძლებლობებს და ამის მიზეზად კანტი
თვლის შიშსა და სიზარმაცეს. მათვის ეს მგომარეობა კომფორტულია, რადგან არ
უწევთ ზედმეტი გარჯა, ურჩევნიათ სხვამ მიიღონ მათ მაგივრად გადაწყვეტილებები.
მათვის უკვე შეუძლებელი ხდება მისგან დაღწევა, რადგან უკვე ბუნებით
მდგომარეობაში გადადის. არც სცდილობს, არ ძალუძს მისგან თავის დაღწევა,
რადგან
არასდროს მიუციათ საშუალება ეცადა მაინც განესაჯა საკუთარი თავი. ეს
პიროვნებისთვის ბორკილების ტოლფასია, მაგრამ თვითონ ვერ გრძნობს ან გრძნობს,
მაგრამ არ უნდა ამ სიმყუდროვის დარღვევა. კანტი იმ შემთხვევასაც განიხილავს,
როდესაც ადამიანი ცდილობს მოიშოროს ეს ბორკილები, თუმცა მისთვის რთული
აღმოჩნდება ამ წინააღმდეგობისგან თავის დაღწევა, ყველაზე პატარა ორმოც დიდად
მოეჩვენება და არამტკიცედ გადაახტება, ამის მიზეზი კი ისაა, რომ არაა ის მიჩვეული
თავისუფლად ქმედებას, აქამდე მის მაგივრად იღებდნენ გადაწყვეტილებეს. ხოლო
ვინც ეცდება გონზე მუშაობით წარმატების მიღწევას ის გამოდის უმწიფრობიდან
უკვე მტკიცე ნაბიჯით.
კანტის მთელ ტექსტს შეიძლება დევიზად გასდევდეს შემდეგი ციტატა: „
გაბედე საკუთარი განსჯის გამოყენება“ ( კანტი.2017.312) ,რომელიც ეკუთვნის
ჰორაციუსს „ეპისტოლედან“. ეს ციტატა გულისხმობს, რომ გონების საჯაროდ
გამოყენება არის მსჯელობა. სწორედ ამ მსჯელობის თავისუფლებით მივალთ
განმანათლებლობისკენ კანტის აზრით. „საკუთარი გონების საჯარო მოხმარება
ყოველთვის თავისუფალი უნდა იყოს და მხოლოდ მას შეუძლია ადამინებს შორის
განმანათლებლობა მოიტანოს“ (კანტი.2017.313) . საკუთარი გონების საჯაროდ
მოხმარება ადამიანს აძლევს საშუალებას უმწიფრობიდან გამოვიდეს, გამოთქვას
საკუთარი აზრი, შეხედულებები სხვისგან დამოუკიდებლად. ამის დასამტკიცებლად
და უკეთ დასანახად კანტს მოჰყავს მაგალითიები, სასულიერო პირისა და მეცნიერისა
და ის ამბობს, რომ გონების გამოყენება, რომელსაც მღვდელი საკუთარი მრევლის
წინაშე მიმართავს, არის კერძო გამოყენება, ის არ არის თავისუფალი, რადგან ის
ასრულებს სხვის დავალებას. ხოლო ამის საპირისპიროდ განიხილავს მეცნიერს,
რომელიც საზოგადოებას საკუთარი ნაწერებით, საკუტარი მსჯელობით ესაუბრება,
ის
შეუზღუდავ თავისუფლებას ფლობს. თავისუფლად შეუძლია საკუთარი გონება
გამოიყენოს, არავისგან შეუზღუდავად. ამით გვითხრა ავტორმა, რომ ადამიანს
განმანათლებლობისკენ მისწარაფებისკენ დაეხმარება გონების საჯარო მოხმარება,
ხოლო გონების კერძო გამოყენება განმანათლებლობისთვის პროგრესი დიდად არ
დაბრკოლდება.
საბოლოოდ, იმანუელ კანტი გვეუბნება, რომ განმანათლებლობისთვის
მხოლოდ და მხოლოდ არის თავისუფლება. ამიტომ, როდესაც გვეუბნებიან ნუ
მსჯელობ! ამით ისინი თავისუფლებას გვიზღუდავენ. და თუ გვსურს, რომ არ
გვამრთონ სხვებმა, მათ არ მიიღონ ჩვენს მაგივრად გადაწყვეტილებები უნდა
ვიმსჯელოდ, ვიაზროვნოდ. სწორედ ეს მიააჩნია კანტს სიბნელისგან თავის
დაღწევად, უმწიფრობისგან განცალკავება.

კანტის აზრით განმანათლებლობა არა ცოდნაში, არამედ გამბედაობაში

გამოიხატება. განმანათლებლობა ის პერიოდია, როდესაც ადამიანი უმწფრობიდან
გამოსვლას ცდილობს. განმანათლებლობისთვის საჭიროა თავისუფლება, საკუთარი
განსჯისა და გონების გამოყენება ნებისმიერ საკითხში. კნატი გვეუბნება, რომ
განმანათლებლობისთვის საჭირო თავისუფლებაა. იმისთვის, რომ უმწიფრობიდან
თავი დავახწიოთ საჭიროა მსჯელობა და აზროვნება. მომენტი, როდესაც ადამიანი
დაიწყებს ფიქრს მსჯელობას ამათუიმ საკითხზე და შეძლებს გადაწყვეტილებების
მსჯელობით მიღებას ეს იქნება ბიძგი განმანათლებლობისკენ მიმავალ გზაზე და ნელ-
ნელა დაიწყება უმწიფრობიდან გამოსვლა. განმანათლებლობა ანუ თავისუფლებისკენ
სწრაფვა რთული და ხანგრძლივი პროცესია, რომელსაც არაერთი წინააღმდეგობა თან
სდევს. გაუნათლებლობა ადამიანის ბრალია და უმწიფრობიდან გამოსვლა მხოლოდ
თავისუფლებითაა შესაძლებელი, როცა ადამიანი მიაღწევს იმ შედეგს, რომ
გამოიყენოს მისი გონება მსჯელობისთვის და იმისთვის, რომ დამოუკიდებლად
იცხოვროს. სწორედ აქედან შემიძლია დავასკვნა, რომ განმანათლებლობა ანუ
თავისუფლების მოპოვებისთვის ბრძოლა ხანგრძლივი პროცესია, რომელსაც
საზოგადოება ნელ-ნელა უნდა მიუახლოვდეს და საბოოლოოდ გამოვიდეს
უმწიფრობიდან.

ცნობილი განმანათლებელი, იმანულ კანტი, თავის ნაშრომში „პასუხი

კითხვაზე:
რა არის განმანათლებლობა?“ საუბრობს განმანათლებლობის მთავარ იდეებზე,
უმწიფრობასა და უმწიფრობიდან თავის დაღწევაზე, რაც გულისხმობს ადამიანთა
რაციონალურ განვითარებას.
სიტყვა განმანათლებლობა, თითქოს, გულისხმობს ცოდნის გაღრმავებას, თუმცა
კანტის აზრით განმანათლებლობა არა ცოდნაში, არამედ, გამბედაობაში გამოიხატება.
განმანათლებლობა არის ის პერიოდი, როდესაც ადამიანი სრული უმწიფრობიდან
ცდილობს გამოსვლას, აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ეს უმწიფრობა თავად მისი
ბრალია, რადგან ის არ იყენებს საკუთარ განსჯას დამოუკიდებლად, თითქოს
ზედამხედველი სჭირდება იმისთვის, რომ გამოიყენოს საკუთარი განსჯა. ალბათ,
ადამიანთა უმრავლესობამ ამ მომენტის წაკითხვისას იფიქრა, რომ რეალურად
ნაკლიც ამაში მდგომარეობს, მაგრამ როგორც კანტი ამბობს: „უმწიფრობა საკუთარი
თავის ბრალია მაშინ, როცა მისი მიზეზი განსჯის ნაკლულობაში კი არა,
გადაწყვეტილებებისა და სიმამაცის არქონაში ძევს.“ (კანტი, 2017, 312) სწორედ,
ლოზუნგი განმანათლებლობისა არის: „გაბედე საკუთარი განსჯის გამოყენება!“
(კანტი, 2017, 312) სამწუხაროდ, მაინც იკვეთება წინააღმდეგობა, ადამიანები
ბუნებითი უმწიფრობისგან გათავისუფლების შემდეგაც კი, სხვებზე რჩებიან
დამოკიდებულნი, რაც გამოწვეულია მათი სიზარმაცითა და სილაჩრით. ამ ფაქტებზე
დაყრდნობით ამტკიცებს კანტი, რომ განმანათლებლობა არა ცოდნაში, არამედ
გამბედაობაშია. საყურადღებოა, კანტის მიერ აღწერილი არაგანმანათლებლური
ეპოქა. განმანათლებლობისთვის საჭიროა თავისუფლება, საკუთარი განსჯის,
გონების გამოყენება საჯაროდ ყველა საკითხში. რა თქმა უნდა, წინააღმდეგობა
დიდია, რადგან ყველა საკითხზე მსჯელობისას მხოლოდ აკრძალვები ისმის.
არაგანმანათლებლური ეპოქის ოფიცერი, არა მსჯელობისკენ, არამედ ვარჯიშისკენ
მოუწოდებს, სასულიერო პირი მოწამეობისკენ, ფინანსთა მინისტრი კი
გადასახადების გადახდისკენ. თითოეული მათგანი აბრკოლებს ადამიანთა განსჯის
მოხმარებას, როგორც თავად სურს. ეს არის სწორედ არაგანმანათლებლური ეპოქა,
რადგან მათ ვინც თავი დააღწიეს უმწიფრობას, აღარ აძლევენ საშუალებას სხვებს
თავადაც გამოვიდნენ უმწიფრობიდან. ერთი ადამიანის განვითარებამ, თითქოს,
შეაფერხა მეორის განვითარება.
უმწიფრობასა და განმანათლებლობაზე მსჯელობისას, კანტი მიდის დასკვნამდე
და ამბობს, რომ გერმანიის მოსახლეობა არ ცხოვრობს განათლებულ ეპოქაში, თუმცა
ისინი განმანათლებლობის ეპოქაში არიან, მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანები
ბოლომდე, სანდოდ ვერ იყენებენ საკუთარ განსჯას რელიგიურ საკითხებში,
დაბრკოლებები მაინც მცირდება, რადგან ისინი ღირსეულად და ნაბიჯ-ნაბიჯ
მიიწევენ განმანათლებლობის უმაღლეს ბილიკამდე, ღირსეულად მიაბიჯებენ
დამოუკიდებლობისკენ და ნელ-ნელა მათთვის იხსნება კარი თავისუფლებისა და
ქრება უმწიფრობის ბორკილები. იმანუელ კანტი აქებს მეფე ფრიდრიხს, მისთვის ის
არის მეფე, რომელიც ადამიანებს ანიჭებს სრულ თავისუფლებას რელიგიის სფეროში,
აძლევს საშუალებას, რათა საკუთარი გონება სინდისის საქმეებში მოიხმარონ.
სასულიერო პირებს შეუძლიათ საკუთარი განსხვავებული დასკვნები და
შეხედულებები გამოიტანონ მსოფლიო სამსჯავრო ასპარეზზე. კანტი ამბობს, რომ
„მეფე ფრიდრიხი ანათებს, როგორც მაგალითი იმისა, რომ თავისუფლების არსებობა
საჯარო სიმშვიდისა და საზოგადოების ერთიანობის შესახებ წუხილს სულაც არ
უნდა იწვევდეს.“ (კანტი, 2017, 317) ფრიდრიხ II (პრუსიის მეფე) თავად იყო
განმანათლებელი, რომელიც საზოგადოების განმანათლებლობას, უმწიფრობიდან
გამოსვლას უწყობდა ხელს.
წარმოუდგენელია სახელმწიფოთა არსებობა კანონების გარეშე. კანონი არის ის
ძირითადი კონპონენტი, რომელიც არის ბერკეტი და ხელისუფალს ეხმარება
ქვეყანაში წონასწორობის შენარჩუნებაში. კანონი ყველასთვის მისაღები ვერ იქნება,
აზრი ყოველთვის ორ ან მეტ ნაწილად გაიყოფა, ზოგისთვის ის შეიძლება მისაღები
იყოს, ზოგიერთნი კი მას აბსურდულად ჩათვლიან. მიუხედავად კანონის
აბსურდულობისა, მას მაინც ყველა ემორჩილება, ისინი ვერ მიდიან მის წინააღმდეგ,
მათ მხოლოდ ამ კანონის განსჯის უფლება აქვთ. საზოგადოება უწყვეტლივ
განიხილავს, მსჯელობს ამ კანონის მართებულობასა თუ აბსურდულობაზე, თუმცა
საუბრის მეტი არაფერი შეუძლიათ. ვფიქრობ, კანონზე დამორჩილება აუცილებელია,
რადგან ქვეყანაში შენარჩუნებული იყოს მშვიდობა, უსაფრთხოება, თანასწორობა,
თუმცა ეს კანონი და საკანონმდებლო ორგანოები არ უნდა აფერხებდნენ ადამიანთა
გონებრივ განვითარებას, ისინი არ უნდა უშლიდნენ ხელს განმანათლებლობის
ეპოქაში საკუთარი განსჯა გამოიყენონ ისე, როგორც მათ სურთ. მოქალაქეებს
ევალებათ ქვეყანაში არსებული კანონების დაცვა, თუმცა ასევე ქვეყნის
მმართველების ვალია არ შეაფერხონ ადამიანთა გონებრივი განვითარება, მისცენ მათ
საშუალება დამოუკიდებლად არსებობის და გადაწყვეტილების მიღებისა. იმანუელ
კანტი განმანათლებლობის საკითხში დიდ მნიშვნელობას რელიგიას ანიჭებს, რადგან
იმ დროს მმართველებს ხელოვნებისა და მეცნიერების მიმართ ნაკლები ინტერესი
ჰქონდათ. კანტის აზრით, მმართველი, რომელიც მოქალაქეს რელიგიურ სფეროში
სრულ თავისუფლებას ანიჭებს, უმწიფრობიდან გამოჰყავს საზოგადოება ანუ
განმანათლებლობისკენ მიჰყავს ის, რათა თავისუფლებაა მთავარი ნიშანი, რომელიც
ეხმარება ადამიანს უმწიფრობიდან გამოსვლაში.
იმანუელ კანტი გვასწავლის, რომ ადამიანი თვალდახუჭული არ უნდა იყოს
დამოკიდებული სხვაზე, მან დამოუკიდებლად უნდა მოახერხოს და მიიღოს
გადაწყვეტილებები. საკუთარი ცოდნისა და გონების გამოყენებით კი უნდა მიაღწიოს
განმანათლებლობას.

იმანუელ კანტი თანამედროვე ფილოსოფიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი

წარმომადგენელია. სწორედ მან გამოაქვეყნა წერილი, იოჰან ფრიდრიხ ციოლერის
კითხვაზე „ რა არის განმანათლებლობა?“, მის პასუხს იდეალისტური კონფორმიზმის
ნიმუშად მიიჩნევენ. ეს ნაშრომი მცირე ზომის, თუმცა ძალზედ მნიშნელოვანია.
კანტს აღწერილი აქვს „გონების ხსნის“ ეპოქა, ეპოქა რომელშიც „ებრძოდნენ
გამეფებული არცოდნის სიბნელეს“.
იმანუელ კანტი თვის ნაშრომში ამბობს, რომ განმანათლებლობა მხოლოდ
განათლებას არ ნიშნავს, აქ ნაგულისხმებია პიროვნების აზროვნება და განსჯის
უნარი. იმ მდგომარეობას კი, როდესაც ადამიანს არ გააჩნია განსჯის უნარი, არ აქვს
შესაბამისი განათლება და ვერ აზროვნებს დამოუკიდებლად, უმწიფრობა ეწოდება.
უმწიფრობის გამომწვევი მტავარი ფაქტორები : შიში, სიზარმაცე, გაუდედავობა,
გაუნათლებლობა და კრიტიკული აზროვნების უქონლობაა. ასეთ ვითარებაში ყოფნა
თვითონ ინდივიდის ბრალია და სწორედ ამ მდგომარეობდან გამოსვლაა
განმანათლებლობა.
მთელი ტექსტიდან კანტის დევიზად შეიძლება ჩითვალოს შემდეგი ციტატა
ჰორაციუსუს ეპოსტოლედან: „ გაბედე საკუთრი განსჯის გამოყენება“. გონების
საჯაროდ გამოყენება არის მსჯელობა, რომლის მიღებაც ყველასათვისაა
შესალძლებელი და მას კონკრეტული ადრესატი არ ჰყავს. სწორედ მსჯელობის
თვისუფლებაა განმანათლებლობის სწაინდარი.
იმანუელ კანტი გვასწავლის რომ ადამიანი თავლდახუჭული არ უნდა
ემორჩილებოდეს სხვას, უნდა შეეძლოს განსაჯოს მიმდინარე მოვლენები, საკუთრი
ცოდნის და გონებისგამოყენებით უნდა მიაღწიოს განმანათლებლობას. “ საკუთარი
გონების საჯარო მოხმარება ყოველთვის თავისუფალი უნდა იყოს და მხოლოდ მას
შეუძლია ადა- მიანებს შორის განმანათლებლობა მოიტანოს”2.
ავტორის თქმით საჭიროა საჯარო მოხმარების ყველა საკითხში თვისუფლება,
ლოგიკურად თუ სააჯაროა, ესეიგი თავისუფალია. შესაბამისად ყველას აქვს უფლება
იმსჯელოს ამა თუ იმ საკითხზე და გამოთქვას თავისი დამოკიდებულება,
გააკრიტიკოს ესა თუ ის გადაწყვეტილება.
არავის აქვს უფლება რომ დაიმორჩლოს სხვა ინდივიდი და განსაზღვროს მისი
მოქმედებები. ადამიანი უნდა აზროვნებდეს დამოუკიდებლად, ღებულობდეს
სხვადასხა გადაწყბეტილებებს, არ უნდა მისცენ სხვას მათით მანიპულირებისს
აშუალება, ბოლომდე უნდა დაიცვან საკუთრი თავი სიმამაცის, გამბედაობის, ცოდნის
საფუძველზე.
ემანუელ კანტმა საკმაოდ მკაფიოდ დააფიქსირა თავისი პოზიცია და
არგუმენტებითც დაამტკიცა. მე სრულებით ვეთანხმები მის მოოსაზრებას და
მივიჩნევ რომ ისეთი ადამიანის არსებობა არაფრის მომცემია, რომელიც
დამოკიდებულია სხვაზე, ვერ ღებულობს გადაწყვეტილებებს, ვერ მოქმედებს
დამოუკიდებლად.
თითოეულ ადამიანს უნდა გააჩნდეს თავისი ღირებულბები რისთვიასაც იბროლებს,
ყველამ უნდა გამოხატოს საკუთრი აზრი სხვადასხვა საკითხთნ დაკავშირებით
განურჩევლად სქესისა , ეროვნებისა თუ სხვა.
სამწუხაროდ დღევანდელ რეალობაშც მრავლად არიან უმწიფარი აზროვნებს
მქონდე ადამიანები, ბოლომდე არ აქვთ გაანალიზებული, რომ საკუთარი გარჯით და
დამოუკიდებელი ქმედებით ბევრად დიდ წარმატებას მიღწევენ ვიდრე ვიღაცებზე
დამოკიდებულები. გონების საჯარო გამოყენება ფართოდაა შესაძლებელი, ვინაიდან
მრავლადაა მათი გამოყენების საშუუალებები : მედიია, ინტერნეტი, ბარები...
მთავარიაა პიროვნებამ დაამარცხოს შინაგანი უარყოფითი მხარეები : სიზარმაცე,
შიში, სილაჩრე და სხვა.
კანტის მოღვაწეობის ეპოქიდან მოყოლებული დღემდე მიმდინარეობს
განმანათებლობის ეტაპი, ვერ ვიტყვით რომ არანაირი წინსვლა არ არის თუმცა
საზოგადოება ჯერ კიდევ არ არის მზად რადიკალური ცვლილებებისთვის. მათ ისევ
ეშინიათ საჯაროდ საკუთარი აზრის გამოხატვის და კრიტიკის.
მართალია დღეს ჩვენ ვცხოვრობთ განმანათლებლობის ეპოქაში თუმცაა
ვიმედოოვნებ რომ ახალი თაობის მეოხებით და წარმატებისკენ სწრაფვით
მდგომარეობა ბევრად გაუმჯობესდება და ყველანი ერთად ვიცხოვრებთ
განათლებულ ეპოქაში „მუდმივი უმწიფრების ბორკილებისგან“ შორს!

უმწიფრობდან გამოსვლა და მისი შედეგები რას ნიშნავს სიტყვა

უმწიფრობა,ამის შესახებ ინფორმაციას კონკრეტულად დიდი გერმანელი
ფილოსოფოსის იმანუელ კანტის ნაშრომიდან ,, რა არის განმანათლებლობა " ვიგებთ
.იგი გვეუბნევა , რომ ,, უმწიფრობა უუნარობაა , საკუთარი განსჯა სხვისი
ხელმძღვანელობის გარეშე მოიხმარო " , ასევე იმასაც გვიწერს რომ ამ მდგომარეობის
მთავარი მიზეზი ადამიანთა სიზარმაცე და სილაჩრეა . ( შთა.იმანუელ კანტი .გვ 483).
ეს არის მდგომარეობა , როდესაც ჩვენ, ადამიანებს არ შეგვიდძლია საკუთარი
ძალების დამოუკიდებლად მოხმარება , რადგან არ ვართ საკუთარ ძალებში
დარწმუნებული და ბევრად იოლად მიგვაჩნია ცხოვრება , როდესაც ჩვენს
გასაკეთებელს სხვა აკეთებს. ასეთი ქმედებით ვხდებით სხვაზე დამოკიდებულები
და ჩვენს ზედამხედველებს უფლებას ვაძლევთ მართონ ჩვენი ცხოვრება ისე როგორც
თვითონ აწყობთ . ეს კი ხელს უწყობს იმას , რომ რაც შეიძლება დიდხანს ვიყოთ
უმწიფრობის მდგომარეობაში , რადგან ამით ჩვენი ზედამხედველები ცდილობენ
დაგვანახონ რა საფრთხ გვემუქრება თუ დამოუკიდებლად მოვინდომებთ რაიმეს
გაკეთებას , მაშინ როდესაც ეს საფრთხე არც თუ ისე დიდია. მთავარი ნაბიჯი
უმწიფრობიდან გამოსასვლელად არის თავისუფლების მიცემა საზოგადოებისათვის
. ამის შესახებ იმანუელ კანტი გვიწერს, რომ ,,ყოველთვის გამოჩნდება რამოდენიმე ,
დამოუკიდებლად მოაზროვნე ადამიანი , რომელიც მას შემდეგ რაც თავად დააღწევს
თავს უმწიფრობის უღელს , სხვებსაც მოუწოდებს ამისკენ და შეეცდება დაანახოს
დამოუკიდებლობის გზა " . ( შთა. იმანუელ კანტი გვ.484 ) თავისუფლება
რომელიც უმწიფრობიდან გამოსვლისათვის არის სააჭირო ეს არს საკუთარი გონების
გამოყენების თვისუფლება .გონების გამოყენება კი ორგვარი არსებობს : საჯარო და
კერძო .უმწიფრობიდან გამოსვლისათვის სასარგებლოა საკუთარი გონების საჯარო
მოხმარება , რადგან , როგორც კანტი ამბობს ,, საკუთარი გონების საჯარო
მოხმარებისას , საქმე გვაქვს გონების ისეთ გამოყენებასთან რომლის დროსაც
ადამიანი როგორც მეცნიერი მიმართავს მთელ მკითხველთ საზოგადოებას "
.(შთა.იმანუელ კანტი. გვ485) სწორედ ეს ხდის ზელმისაწვდომს რომ ადამიანი
უმწიფრობიდან გამოვიდეს , რადგან როდესაც ადამიანი საკუთარ გონებას საჯაროდ
მოიხმარს ამით მას ეძლევა საშუალება მიმართოს საზოგადოებას და გამოთქვას
საკუთარი აზრი , სხვისი ზედამხედველობის გარეშე .ეს კი გამბედაობასთან და
მონდომებასთან ასოცირდება , რაც აუცილებელიააა იმისათვის რ, რომ ადამიანი
უმწიფრობიდის მდგომარეობაში აღარ იყოს. კანტი უმწიფრობიდან
გამოსვლის მთავარ საკითხად ,,რელიგიისადმი მორჩილებას მიიჩნევს" (
შთა.იმანუელ კანტი .გვ.490) რადგან რელიგიური დოგმებისადმი ფანატიკური
მინდობბა ბუნებრივია არ უჩენს ადამიანებს სურვილს
დაფიქრდნენ და განსაჯონ თავიაანთი გონებით რამდენად ჭეშმარიტია ის რაც მათ
სწამთ . როდესაც ადამიანები უმწიფრობის მდგომარეობიდან თავისუფლდებიან ,
უფრო უსაფრტხოები ხდებიან სახელმწიფოსთვისაც , რადგან მათ საშუალება
ეძლევათ საკუთარი გონება გამოიყენონ და საჯაროდ გამოთქვან აზრები კანონების
უკეთესად ჩამოყალიბების შესახებ. ყოველივე ზემოთხსენებულიდან
გამომდინარე შეიძლება დავასკვნათ , რომ უმწიფრობიდან გამოსვლის მთავარი
საკითხი და მისი შედეგი ადამიანთა თავისუფლებაა , კონკრეტულად კი საკუთარი
განსჯის დამოუკიდებლად გამოყენების თავისუფლება . რადგან , როდესაც ადამიანი
დამოუკიდებლად ახერხებს საკუთარი აზრის , თუნდაც კრიტიკის გამოხატვას იგი
ამით უფრო მეტად და მეტად იძენს თავისუფლად მოქმედების უნარს . როგორც
კანტი გვიწერს ,, როდესაც ბუნება ამ მაგარი გარსისგან მარცვალს
გამოათავისუფლებს , რომელზედაც ის ყველაზე მეტად ზრუნავს , მაშინ იგი იწყებს
ზრუნვას თავისუფალი აზროვნებისა და მისი მოწოდებისაკენ ".(შთა.იმანუელ კანტი
გვ.491) ეს იგივე მდგომარეობაა რასაც დამიანის უმწიფრობიდან გამოსვლა ჰქვია,
რადგან როდესას უწიფრობის მდგომარეობიდან ხდება გამოსვლაა ადამიანი ამ
დროს ყველაზე მეტად იწყებს ზრუნვას საკუთარ თავისუფლებაზე და ამით აღწევს
შედეგს , რომ იგი ხდება მეტი ვიდრე მანქანა და შეუძლია მოიქცეს საკუთარი
ღირსებების შესაბამისად.

იმანუელ კანტი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფიგურაა თანამედროვე ფილოსოფიაში.

იგი დაიბადა გერმანიის ქალაქ კიონისბერგში და ამ ქალაქში გახდა პროფესორი.

რაც შეეხება განმანათლებლობას, იმანუელ კანტისთვის იგი არის „ადამიანის

გამოსვლა უმწიფრობიდან, რომელიც მისივე ბრალია“ (შთა, შესავალი, გვ.311). კანტი
ფიქრობს, რომ უმწიფურობა არის უუნარობა, მისი აზრით, უმწიფურია ადამიანი,
როდესაც საკუთარ გონებას არ იყენებს შიშისა და გაბეუდულობის არქონის გამო.
მაგალითად, ადამიანებს ურჩევნიათ სხვისი კონტროლის ქვეშ დარჩენა, ხოლო ის
ადამიანები, რომლებიც პოლიტიკური და რელიგიური ძალაუფლების მფლობელნი
არიან „მეურვეთა“ როლში ჩნდებიან. ფილოსოფოსის თქმით, ადამიანები ფიქრობენ,
რომ ბუნებით მდგომარეობაში არიან, როდესაც მორჩილებაში იმყოფებიან.

ფილოსოფოსი ფიქრობს, რომ სიზარმაცე და სილაჩრეა, როდესაც საზოგადოება

იმყოფება სხვისი ზეგავლენის ქვეშ, ასევე ამბობს, რომ ბუნებამ საზოგადოება
გაათავისუფლა ხელმძღვანელებისგან, თუმცა ისინი მაინც რჩებიან „უმწიფრად“.
კანტი წამოწევს საკითხს, რომელსაც საზოგადოება კომფორტულად თვლის.
მაგალითად, როდესაც ადამიანს ჰყავს გვერდით ისეთი წარმომადგენელი, რომელიც
ყველანაირ გასაკეთებელს თვითონ გააკეთებს, რა თქმა უნდა, თავის შეწუხება და
ძალისხმევა არცერთ საკითხში აღარ დაჭირდება.

ერთი სიტყვით, კანტი, ფიქრობს, რომ უმწიფურობაა, როდესაც ადამიანი სხვის

მფარველობის ქვეშაა, როდესაც შეუძლია საკუთარი ხელით გააკეთოს ყველაფერი.
 თუმცა მოაზროვნეს თქმით, შეიძლება ვთქვათ, რომ მეურვეები, რომლებიც
ზედამხედველობას იღებენ ამ ადამიანებზე, ფიქრობენ და სურთ, რომ სიმწიფისკენ
გადადგმული რთული ნაბიჯი საშიშადაც ჩათვალონ. ჩემი აზრით, კანტი
საზოგადოებას „პირუტყვთან“ აიგივებს, რომლებიც მოთვინიერებულები არიან,
ხოლო „საბავშვო ეტლს“ კი ზედამხედველებზე აიგივებს, ეს იმას ნიშნავს, რომ
დასუსტებული საზოგადოება ნაბიჯსაც ვერ გადადგავს იმ ადამიანების გარეშე,
რომლებიც მათზე ზეგავლენას ახდენენ და უფრო მეტიც, ძალაუფლების მქონე
საზოგადოება მათ აჩვენებთ საფრთხეს, რომელიც ემუქრებათ, როდესაც გადადგავენ
ნაბიჯს დამოუკიდებლად.

ერთი სიტყვით, ფილოსოფოსი გვეუბნება, რომ ძნელია ადამიანის გამოყვანა

უმწიფრობისგან, როდესაც არის ბუნებრივ მდგომარეობაში, „ცალკეული
ადამიანისთვის რთულია, გამოაღწიოს მისთვის ლამის უკვე ბუნებად ქცეული
უმწიფრობისგან“ (შთა, „რა არის განმანათლებლობა“, გვ. 312). კანტმა შეიმუშავა
„რევულუციური მიდგომა“ ფილოსოფიის სხვადასხვა დისციპლინისთვის.

კანტის თანამედროვე ისტორიული კონტექსტი შემდეგში მდგომარეობს.

ფილოსოფოსის გავლენა მოიცავდა ფილოსოფიის სფეროებს, მაგალითად,
„მეტაფიზიკას, შემეცნების თეორიას, ეთიკას, ესთეტიკას, ფილოსოფიურ
ანთროპოლაგიას, პოლიტიკურსა და სამართლის ფილოსოფიას“, (შთა, შესავალი, გვ.
309). შეიძლება ვთქვათ, რომ კანტის შემოქმედებას ორ ნაწილად ყოფენ:
„წინარეკრეტიულად და კრიტიკულად“ (შთა, შესავალი, გვ. 309), ამ ადამიანმა
შეიმუშავა „რევულუციური მიდგომა“ და ამის გამო მას „კოპერნიკისებურ
შემოტრიალებასაც“ უწოდებენ.

რაც შეეხება „გონების საჯარო და კერძო გამოყენების“ კონცეპტებს, კანტის თქმით,

საჭიროა „ემასიპაცია“, რათა ადამიანი გახდეს ზრდასრული და საბოოლოდ თავისი
განსჯის გამოყენება შეძლოს, თუმცა ეს რომ შეძლოს პირველ რიგში საჭიროა გონება
გამოიყენოს საჯაროდ. როგორც ჩვენთვისაა ცნობილი კანტისთვის ყველაზე
მნიშვნელოვანი „გონების საჯარო გამოყენებაა“, ეს იმას ნიშნავს, რომ როდესაც
ადამიანს შეუძლია გონების საჯაროდ გამოყენებაა, იგი თავისუფლად დაიცავს
საკუთარ უფლებებს, გააკრიტიკებს ყველანაირ საკითხს საჯაროდ თუ ეს მისთვის
მიუღებელია. მაგალითად, როდესაც ირღვევა ადამიანების უფლებები ვფიქრობ, რომ
მათ ხმის ამოღება და გასაჩივრება უნდა შეეძლოთ, ისინი არ უნდა იყვნენ
ზედამხედველებზე დამოკიდებულნი, ამის შემდეგ, როგორც ფილოსოფოსი
გვეუბნება, საზოგადოებას ექნება გონების საჯარო გამოყენების შესაძლებლობა.

მაგალითად, რელიგიასთან დაკავშირებით ვიტყვით, რომ კანტი

განმანათლებლობის მთავარ საკითხად რელიგიის სფეროს მიიჩნევს. იგი ფიქრობს,
რომ სახელმწიფოს მეთაურის აზროვნება წინ მიდის, როდესაც რელიგიურ
განმანათლებლობას უწყობს ხელს, ასევე ამბობს, რომ ძალიან ბევრი აკლია ადამიანებს
ჰქონდეთ იმის უნარი, რომ რელიგიურ საკითხებში თავად განსაჯონ ყველაფერი
ხელმძღვანელობის გარეშე. მაგალითად, როდესაც მეფე რელიგიის სფეროში ადამიანს
სრულ თავისუფლებას ანიჭებს ეს იმას ნიშნავს, რომ თვით ხელმძღვანელი არის
განათლებული და იმსახურებს შექებას თანამედროვეებისა და შთამომავლებისგან.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, კანტი რელიგიურ საკითხს დიდ პატივს სცემს.

"მაგრამ მხოლოდ მას, ვისაც, თავად განათლებულს, აჩრდილების არ ეშინია,

მაგრამ, ასევე, კარგად დისციპლინირებული მრავალრიცხოვანი ჯარი ჰყავს
საზოგადოებრივი მშვიდობის დასაცავად, შეუძლია თქვას, რასაც ვერ ბედავს
რესპუბლიკა: „იმსჯელეთ, რამდენიც გინდათ და რის შესახებაც გინდათ; მაგრამ
დამმორჩილდით!“ აქ თავს ავლენს ადამიანთა საქმეების უცნაური და მოულოდნელი
მიმდინარეობა; როგორც სხვა შემთხვევებში, როდესაც მას მთლიანობაში ვუყურებთ,
მასში თითქმის ყველაფერი პარადოქსულია. სამოქალაქო თავისუფლების უფრო
დიდი ხარისხი ხალხის სულის თავისუფლებისათვის სასარგებლო ჩანს, მაგრამ
ამავდროულად მას გადაულახავ საზღვრებს უწესებს."

ზემოთქმული მოსაზრებიდან გამომდინარე, ვიტყვით, რომ განათლებული

და მოაზროვნე მმართველი ყოველთვის მისცემს საზოგადოებას უფლებას, რომ
დააფიქსირონ საკუთარი აზრი სხვადასხვა საკითხის შესახებ. ეს არა მხოლოდ
საკუთარ აზრს დააფიქსირებინებს ადამიანებს, არამედ გამოვლენ „უმწიფრობიდან“
და შეძლებენ ჩამოყალიბდნენ ნამდვილ განათლებულ ადამიანებად, თუმცა,
სამაგიეროდ, მმართველი მათგან მორჩილებას მოითხოვს. როგორც ზემოთ აღვნიშნე,
თავისუფლება გულისხმობს, გქონდეს შანსიგამოთქვა საკუთარი აზრი, თავად მიიღო
გადაწყვეტილებები და იმსჯელო, ხოლო ამისთვის არ დაისაჯო.

იმანუელ კანტი არის გერმანელი ფილოსოფოსი და პროფესორი. საკუთარ

ნაშრომში ,,პასუხი კითხვაზე: რა არის განმანათლებლობა?“, იგი წინა პლანზე აყენებს
პიროვნებას, სხვა განმანათლებლებისაგან განსხვავებით, მისთვის მნიშვნელოვანია
ადამიანს ჰქონდეს უნარი ცოდნის გამოყენებისა და განვითარების.
ტექსტის სათაურიდან გამომდინარე ნათელია, რომ ავტორი გარკვევით და
მკაფიოდ გადმოგვცემს, თუ რა არის განმანათლებლობა. ის ამბობს, რომ
,,განმანათლებლობა- ესაა ადამიანის გამოსვლა უმწიფრობიდან, რომელიც მისივე
ბრალია“ (კანტი, 2019, 322). როდესაც ადამიანი ცდილობს სრული უმწიფრობიდან
გამოსვლას, სწორედ ეს პერიოდია განმანათლებლობა. კანტის აზრით, ადამიანები
არიან მშიშრები და გაუბედავები, მათ არ აქვთ უნარი იმისა, რომ მიიღონ
გადაწყვეტილება და გამოიჩინონ სიმამაცე, ისინი ვერ, ან არ იყენებენ საკუთარ
გონებას და სწორედ მათი ასეთი უუნარობა არის უმწიფრობა.
განმანათლებლობა, თითქოს ეს სიტყვა უნდა გულისხმობდეს ცოდნის
გაღრმავებისკენ სწრაფვას, თუმცა კანტი სხვაგვარად ფიქრობს, ის ამბობს, რომ
განმანათლებლობა გამოიხატება გამბედაობაში. თუკი ადამიანი დაფიქრდება
რომელიმე საკითზე, მასზე იმსჯელებს და გამოიტანს დასკვნას, რომ ეს საკითხი
არასწორია, სწორედ ეს სიტუაცია იქნება განმანათლებლობის ბიძგი.
განმანათლებლობის მთავარი ლოზუნგია: ,,Sapere Aude! გაბედე საკუთარი განსჯის
გამოყენება“ (კანტი, 2019, 322).
კანტი თვლის, რომ სილაჩრე და სიზარმაცე არის მთავარი მიზეზი უმწიფრობის
მდგომარეობაში ყოფნისა. ამ მდგომარეობიდან გამოსვლა ძალიან რთულია, რადგან
ადამიანები მიჩვეულები არიან სხვის გადაწყვეტილებებსა და მსჯელობებს
დაემორჩილონ, საკუთარ გონებას კი არ აძლევენ განვითარების საშუალებას.
ადამიანებს არ აქვთ განსჯის გამოყენების უნარი, ამიტომაც იმყოფებიან მუდმივ
უმწიფრობაში. საზოგადოებას ურჩევნია იყოს მეურვეების კონტროლის ქვეშ,
ადამიანებს ეს ძალიან კომფორტულად მიაჩნიათ, რადგან ისინი თვლიან, რომ
მორჩილება არის ბუნებრივი მდგომარეობა.
ავტორი მსჯელობს უმწიფრობიდან გამოსვლის მეთოდებზე და ამბობს, რომ
ყველაზე მარტივი გზა არის მთლიანმა სოციუმმა თავიდან მოიშოროს ეს
მდგომარეობა, რადგან ერთად მოქმედებით ადამიანებს ეძლევათ რწმენა და ძალა.
თუმცა, ასეთი გზის არჩევა გამოიწვევს რევოლუციას, რასაც კანტი არ ემხრობა. ის
აღნიშნავს, რომ რევოლუციის გზით, უმწიფრობის მდგომარეობიდან გამოსვლა არის
ცუდი მეთოდი, რადგან ყველა სახის რევოლუცია მიმართულია იმისკენ, რომ შეკრას
მთლიანი მასა ერთ მუშტად. ერთად შეკრებილი ბრბო უარს ამბობს იმსჯელოს,
კრიტიკული ანალიზით გამოიტანოს დასკვნები და გამოიყენოს საკუთარი
გონებრივი შესაძლებლობები. კანტი მიიჩნევს, რომ ,,რევოლუციით ალბათ შეიძლება
პიროვნული დესპოტიისა და მოგებასა ან ბატონობაზე მიმართული ჩაგვრის
დამხობა, მაგრამ არასოდეს- აზროვნების წესის ნამდვილი რეფორმა“ (კანტი, 2019,
323). ავტორი იყენებს სიტყვას ,,წინარესჯა“, რითაც აღწერს ხალხის უვიცარ მასას. ეს
სიტყვა განმანათლებლობის ეპოქაში შეიძლება გავიგოთ, როგორც ტრადიციებიდან
აღებული მსჯელობები, რომლებსაც ადამიანები ვერ იაზრებენ და აცნობიერებენ.
საბოლოოდ, კანტი თვლის, რომ განმანათლებლობისთვის ყოველგვარი რევოლუცია
არის გამოუსადეგარი.
ავტორი აღნიშნავს, რომ უმწიფრობიდან გამოსვლის მთავარი ნაბიჯი არის ის,
რომ საზოგადოებას მიანიჭო თავისუფლება, თუნდაც რელიგიაში. ის მიიჩნევს, რომ
სწორედ რელიგია არის განმანათლებლობის საკითხში მთავარი. თუკი მმართველი
ხალხს მიანიჭებს თავისუფლებას რწმენის თვალსაზრისით, ეს ფაქტი მიანიშნებს
იმაზე, რომ მმართველს თავისი ხალხი მიჰყავს განმანათლებლობისკენ. კანტი, ასევე
ამბობს, რომ მმართველისთვის არ იქნება სახიფათო ის ფაქტი, რომ თავის
ქვეშევრდომს მისცეს შესაძლებლობა გამოავლინოს საკუთარი აზროვნების უნარი.
შესაძლოა ეს აზრი ეხებოდეს კანონებს, რაც ხელსშეუწყობს მმართველს შექმნას
უკეთესი სახელმწიფო.
ყოველთვის იარსებებს პიროვნება, ვინც უმწიფრობის მდგომარეობას თავს
დააღწევს და შემდეგ იგი შეეცდება თავისი დამოუკიდებელი აზროვნებით, სხვებსაც
დააღწევინოს თავი ამ მდგომარეობიდან და ისინიც დააყენოს დამოუკიდებლობის
გზაზე. სწორედაც, პიროვნებას უნდა შეეძლოს საკუთარი გონების თავისუფლად
გამოყენება. კანტი გვთავაზობს გონების გამოყენების ორგვარ მეთოდს: საჯაროს და
კერძოს. გონების საჯარო გამოყენება გულისხმობს სოციუმში მსჯელობას, რომლის
გარეშეც შეუძლებელია ადამიანის განვითარება. გონების კერძო გამოყენება კი
გულისხმობს- გამოიყენო საკუთარი გონებრივი შესაძლებლობები მხოლოდ
საკუთარი სურვილის სასარგებლოდ. ავტორი მიიჩნევს, რომ ყველაზე კარგი
მეთოდი, უმწიფრობის უღელიდან თავის დასაღწევად, არის გამოიყენო საკუთარი
გონებრივი შესაძლებლობა საჯაროდ, რადგან ამ დროს საქმე გვაქვს გონების ისეთ
მოხმარებასთან, რომლის დროსაც ადამიანი მსგავსად მეცნიერისა მიმართავს მთლიან
საზოგადოებას. როდესაც, პიროვნება ცდილობს საკუთარი გონება საჯაროდ
გამოიყენოს, ამით მას აქვს საშუალება, რომ თავისუფლად მიმართოს სოციუმს,
გამოთქვას აზრი და გააკეთოს დასკვნები დამოუკიდებლად. ეს ადამიანი შეიძლება
მივიჩნიოთ, როგორც გაბედული და მონდომებული პიროვნება, რომელსაც სურს
გამოვიდეს უმწიფრობიდან.
კრიტიკული მსჯელობის თავისუფლება არის საფუძველი განმანათლებლობისა.
თუკი ადამიანები ცდილობენ საკუთარი აზრის გამოხატვას, თუნდაც ეს კრიტიკა
იყოს, ისინი ამით უფრო მეტად იძენენ უნარს თავისუფლად მოქმედებისა. როდესაც
ადამიანები გამოდიან უმწიფრობის მდგომარეობიდან, ამ დროს ისინი ყველაზე
მეტად ფიქრობენ იმაზე, რომ იზრუნონ საკუთარ თავისუფლებაზე. შედეგად,
პიროვნების აზროვნება ხდება მეტი, ვიდრე ,,მანქანა“ და მას აქვს იმის
შესაძლებლობა, რომ დაიცვას საკუთარი ღირსება და ღირებულება. თუკი, მოხდება
ხალხის თავისუფლების დონის ამაღლება, ამით შეიცვლება ხელისუფლების
პრინციპებიც. ხელისუფლების დევიზია: ,,იმსჯელეთ, რამდენიც გინდათ და რის
შესახებაც გინდათ; მაგრამ დამმორჩილდით!“ (კანტი, 2019, 323).
 კარლ მარქსი
კარლ მარქსი იყო გერმანელი ფილოსოფოსი, ეკონომისტი, კომუნიზმისა და
სოციალისმის თეორეტიკოსი, რომელიც მოღვაწეოდა მე-19 საუკუნეში. ამასთანავე
აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ მან შექმნა ახალი ჟანრი გერმანულ ლიტერატურაში.
პოლიტიკური მიმდინარეობა მარქსიზმი სწორედ კარლ მარქსის სახელს
უკავშირდება. კარლ მარქსი იყო ებრაელი, რომელსაც არ მიეცა იმის უფლება, რომ
ყოფილიყო იურისტი, იგი იძულებული გახდა გაქრისტიანებულიყო, რის გამოც იგი
რელიგიურ გარემოში აღიზარდა. კარლ მარქსის ნაშრომი ,,კომუნისტური პარტიის
მანიფესტი’’ ძირითადად შეეხება კლასობრივ საზოგადოებას. ამ ნაშრომში ავტორი
ნათლად გვიჩვენებს პროცესს სადაც ბურჟუაზია ანაცვლებს ფეოდალურ კლასს.
ავტორი ნაშრომის დასაწყისში აღნიშნავს, რომ საზოგადოების ისტორია წარმოადგენს
კლასთა შორის ბრძოლის ისტორიას. ,,საზოგადოების ისტორია კლასთა ბრძოლის
ისტორიაა’’(კარლ მარქსი,2019, 334) უნდა აღინიშნოს ის ფაქტი, რომ ყოველთვის
არსებობდა ადამიანთა ის კლასი,
რომელიც ბატონობდა ხალხზე. ერთი კლასის დამხობას მოჰყვებოდა მეორე კლასის
წარმოშობა და სწორედ ის ახალი კლასი ხდებოდა მჩაგვრელი. ასე გაგრძელდა მანამ
სანამ არ წარმოიშვა კაპიტალიზმი. სოციალურ კლასთა ბრძოლაში იგულისხმება
ბურჟუაზიისა და პროლეტარების ბრძოლა. ბურჟუაზიის განვითარების ეტაპს თან
ახლდა მათი პოლიტიკური წარმატებაც, რამაც გამოიწვია ფეოდალთა კლასის
არსებობისაც დაჩაგრული წოდების ბატონებად ქცევა. სწორედ ამ პროცესების
განვითარებამ შეუწყო ხელი ფეოდალთა კლასის ჩანაცვლებას ბურჟუაზიით.
ბურჟუაზიის წარმომადგენლები წარმოადგენდნენ კაპიტალისტური საზოგადოების
ნაწილს. ბურჟუაზიის წარმომადგენლებმა მართალია ფეოდალები ჩაანაცვლეს, თუმცა
უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ ბურჟუაზიის წარმომადგენლებიც ისეთივე მჩაგვრელები
და დაუნდობლები გახდნენ როგორებიც ფეოდალები იყვნენ. მარქსის აზრით
ბურჟუაზია წარმოაადგენს იმ ფენას, რომელსაც შეუძლია იყოს გაბატონებული ფენა
და ფენა, რომელსაც შეუძლია მართოს სრულიად სამყარო. კარლ მარქსმა აღნიშნა, რომ
ბურჟუაზიამ წარმოშვა ხალხთა ის ფენა, რომლებმაც შექმნეს იარაღი, რომელსაც მათ
წინააღმდეგ გასანადგურებლად გამოიყენებდნენ. მარქსი ამ ფრაზით აღნიშნავს იმ
ფაქტს, რომ ყოველი ახალი კლასის ჩამოყალიბებისას, რომელიც ხალხს ჩაგრავს ასევე
იქმნება ხალხთა ის კლასი, რომლებიც ყოველ ჯერზე მჩაგვრელ კლასს
წინააღმდეგობას გაუწევენ და აჯანყებას მოაწყობენ მათ წინააღმდეგ. ამ შემთხვევაში
ბურჟუაზიის წარმომადგენლებმა წარმოშვეს პროლეტარები. პროლეტარები
წარმოადგენდნენ იარაღს ბურჟუაზიის წარმომადგენლთათვის, იარაღს რომლის
დახმარებით ერთ დროს ფეოდალური ფენა დაამხეს. ,,იარაღი, რომლითაც
ბურჟუაზიამ ფეოდალიზმი დაამხო, ახლა თვით ბურჟუაზიისკენ მიემართება’’ (კარლ
მარქსი,2019,340) პროლეტარები წარმოადგენდნენ ხელოსნებს, ვაჭრებსა და გლეხებს.
მათი არსებობა დამოკიდებული იყო სამუშაოზე, თუმცა დროთა განმავლობაში
სხვადასხვა მიზეზების გამო მათი ხელფასები მცირდებოდა. პროლეტარებმა
ჩამოყალიბების დღიდანვე დაიწყეს ბურჟუაზიის წარმომადგენლების წინააღმდეგ
ბრძოლა. პროლეტართა ბედი დამოკიდებული იყო ბურჟუაზიაზე, ბურჟუაზიის
განვითარება ხელს უწყობდა პროლეტართა პროგრესსა და განვითარებას.
ბურჟუაზიაში არსებულ განხეთქილებებს პროლეტარები თავიანთ სასარგებლოდ
იყენებდნენ. მათ კარგად იცოდნენ თუ როგორ ესარებლათ ბურჟუაზიაშ არსებული
განხეთქილებით და როგორ გამოეყენებინათ მათი სამეწარმეო საშუალებები.
კარლ მარქსი ნაშრომში ,,კომუნისტური პარტიის მანიფესტი’’ ასევე განიხილავს
კაპიტალსა და საკუთრების საკითხს. მარქსის თქმით, პროლეტარებს არანაირი
კაპიტალი, სამეწარმეო საშუალება და საკუთრება არ გააჩნიათ. ისინი შესრულებული
სამუშაოს სანაცვლოდ იღებენ ანაზღაურებას. პროლეტართა კლასი წარმოადგენს
ბურჟუზიისგან ჩაგრულ კლასს, რომელიც გადის განვითარების სხვადასხვა საფეხურს.
აღსანიშნავია, ისიც, რომ პროლეტარები კომუნიზმის მომხრენი იყვნენ და მათ
ბურჟაზიის მოსპობა სურდათ. ასევე მათი მოთხოვნა იყო კერძო საკუთრების გაუქმება
და ისინი ამას ნათლად აცხადებდნენ. მათ მიზანს სწორედ ბურჟუაზიისთის
კაპიტალისა და კერძო საკუთრების წართმევა წარმოადგენდა. ამ მიზნის მისაღწევად
გადიან რამდენიმე ეტაპს. ისინი ცდილობენ ბურჟუაზიის მიერ შექმნილი
დანადგარების განადგურებას, რადგან ეს უწევს მათ კონკურენციას. პროლეტართა
შრომა ბურჟუაზიის კლასს არ უქმნის საკუთრებას ის კაპიტალს ქმნის. კაპიტალი არის
საზოგადოებრივი და არა პირადი. მარქსი ნაშრომში წერს, რომ კაპიტალიზმში ვინც
შრომობს ის არაფერს შრომობს, ხოლო ვინც არ შრომობს ის საკუთრებას იძენს. კარლ
მარქსი ხაზს უსვამს კერძო საკუთრების არსებობის საკითხს, მარქსი მიიჩნევს, რომ
მიზანშეწონილია, რომ მთელი საწარმოო მმართველობა საზოგადოების ხელში
გადავიდეს. ამ ყოველივესთვის კი საჭიროა აჯანყებები, ბრძოლა და რევოლუცია.
მარქსის თქმით სწორედ პროლეტარიანტთა კლასი იყო ის კლასი, რომელსაც შეეძლო
ბურჟუაზიულ ფენასთან დაპირისპირება.
ამრიგად, კარლ მარქსი ნაშრომში ,,კომუნისტური პარტიის მანიფესტი’’, სადაც
განხილულია ბურჟუაზიისა და პროლეტარიატის ურთიერთობა. როგორც ნაშრომში
ვხედავთ ავტორს საკმაოდ განსხვავებული შეხედულება აქვს ბუჟაზიასთან
დაკავშირებით. მარქსი განიხილავს კლასთა შორის ბრძოლას, რომელიც ყოველთვის
ყველა პერიოდში არსებობდა, რომელიც საზოგადოების ისტორიას წარმოადგენს.
მარქსი ასევე გვიჩვენებს საზოგადოების იმ ფენას, რომელიც ბატობდა და ჩაგრავდა
საზოგადოების დაბალ ფენას. ამასთან ერთად მარქსი გვესაუბრება იარაღზე, რომელიც
ბურჟუაზიამ შექმნა, რომელსაც მათსავე წინააღმდეგ გასანადგურებლად
გამოიყენებენ. ამასთანავე კარლ მარქსი გვესაუბრება ბურჟუაზიის საკუთრებაზე,
რომლის მოსპობაც სურთ პროლეტარებს, რასაც ისინი არ მალავენ და ნათლად
გამოხატავენ. მარქსი ასევე გვესაუბრება კაპიტალზე, რომელსაც პროლეტართა შრომა
ქმნის.

კარლ მარქსის ნაშრომი „კომუნისტური პარტიის მანიფესტი“ ძირითადად ეხება

კლასობრივ საზოგადოებას. ავტორი ნათლად აღწერს პროცესს თუ როგორ ჩაანაცვლა
ბურჟუაზიამ ფეოდალური კლასი. ეს ნამდვილად არ ყოფილა ადვილი, მაგრამ
ბურჟუაზიამ ისეთ ძლიერებას მიაღწია, რომ ნელ-ნელა განდევნა ისედაც
დასუსტებული ფეოდალური კლასი.
ამერიკისა და აფრიკის გარშემო მიმავალმა საზღვაო გზების აღმოჩენამ კი მეტად
შეუწყო ხელი ბურჟუაზიის გაძლიერებას. ასევე დაიწყო კოლონიებთან
გაცვლაგამოცვლა, რამაც განავითარა ისეთი პროცესები, რაც მანამდე ან არ
არსებობდა, ან ძალიან მცირე რაოდენობით იყო. მაგალითად: ვაჭრობა, ნაოსნობა,
მრეწველობა. ამან ბიძგი მისცა რევოლუციური პროცესების განვითარებას, ისედაც
დაშლის პროცესში მყოფ ფეოდალურ საზოგადოებაში. ასევე ბაზრების სწრაფმა
განვითარებამ დაასუსტა ფეოდალური კლასი, ვინაიდან მათ უკვე აღარ შეეძლოთ
დაეკმაყოფილებინათ ბაზარზე არსებული მოთხოვნა. ერთი სიტყვით, ისინი აღარ
შეეფერებოდნენ განვითარებულ მწარმოებლურ ძალებს. ნაცვლად ხელშეწყობისა,
აფერხებდნენ წარმოებას, რამაც ბორკილებად აქცია ისინი და საჭირო გახდა ამ
ბორკილების განადგურება. „ისინი აფერხებდნენ წარმოებას, ნაცვლად იმისა, რომ
განევითარებინათ იგი.ისინი მის ბორკილებად იქცნენ. ისინი უნდა
დამსხვრეულიყვნენ და დაიმსხვრნენ კიდეც.“ (შთა.მარქსი.2017.330) ამის
პარალელურად კი ვხედავთ, რომ ბურჟუაზია წარმოუდგენლად ვითარდება და
აღებმიცემის წესში მთელ რიგ გადატრიელებებს ახდენს. ბურჟუაზიის განვითარების
ყოველ ეტაპს კი თან ახლდა პოლიტიკური წარმატებებიც, რამაც ფეოდალური
კლასის არსებობისას დაჩაგრული წოდების წარმომადგენლები ბატონებად აქცია.
სწორედ, ამ პროცესების განვითარებამ შეუწყო ხელი ფეოდალური კლასის
ჩანაცვლება ბურჟუაზიით.
ამის შემდეგ იქმნება პროლეტარიატი, ანუ თანამედროვე მუშების გაერთიანება.
ისინი განვითარების სხვადასხვა ეტაპს გადიან,მაგრამ თავიდანვე იწყებენ ბრძოლას
ბურჟუაზიის წინააღმდეგ,რაც მათი გაერთიანების ძირითად მიზეზს წარმოადგენს,
ამიტომაც ერთმანეთთან არ აქვთ სახარბიელო დამოკიდებულება. ისინი მუდამ
დაპირისპირებულ მხარეებად რჩებიან. პროლეტარები ანადგურებენ თანამედროვე
იარაღებს და ცდილობენ შუა საუკუნეების მუშის დაკარგული მდგომარეობა
აღადგინონ, რაც მეტად ამწვავებს მდგომარეობას პროლეტარიატსა და ბურჟუაზიას
შორის. „ისინი ამტვრევენ მანქანებს, ცეცხლს უკიდებენ ფაბრიკებს, ცდილობენ
აღადგინონ შუა საუკუნეების მუშის დაკარგული მდგომარეობა.“
(შთა.მარქსი.2017.332)
დაპირისპირების მიზეზი კი ის არის, რომ ეს ორი კლასი ერთმანეთის
კონკურენტია. ბურჟუაზიას ნელ-ნელა შემოაქვს სამუშაო ინსტრუმენტები,
რომლებიც ანაცვლებენ ადამიანის შრომას, ამიტომაც მუშათა კლასის
წარმომადგენლების სამუშაო მცირდება. მუშათა ხელმარჯვეობას ფასი ეკარგება
ახალი წესების გამო. ისინი მხოლოდ მანქანების უბრალო დანამატები ხდებიან.
ასრულებენ ერთფეროვან და ძალიან ადვილ სამუშაოებს. ვინაიდან იკლებს სამუშაოს
ოდენობა, ხარჯები, რომლებიც შრომის საზღაურია საგრძნობლად მცირდება და
წარმოადგენს მხოლოდ არსებობის მინიმუმს, რაც აუცილებელია ადამიანის
გადარცენისთვის და მისი მოდგმის განსაგრძობად. სწორედ, ესაა მთავარი მიზეზი
პროლეტარებისა და ბურჟუაზიის დაპირისპირებისა. „პროლეტარების შრომამ,
მანქანების გავრცელებისა და შრომის გადანაწილების გამო, სრულიად დაჰკარგა
თავისთავადი ხასიათი. მუშა მანქანის უბრალო დანამატად იქცა.“
(შთა.მარქსი.2017.331)
მარქსის აზრით, გამოსავალი მხოლოდ ერთია. უნდა მოისპოს კლასობრივი
განსხვავება. ამ დროს საჯარო ზალაუფლება დაკარგავს თავის პოლიტიკურ ხასიათს,
ანუ აღმოიფხვრება ერთი კლასის ორგანიზებული ძალადობა მეორე კლასის
წინააღმდეგ. ეს მდგომარეობა, რა თქმა უნდა, სასიკეთო იქნება საზოგადოებისათვის,
რადგანაც შეწყდება გაუთავებელი დაპირისპირება და კონკურენცია კლასებს შორის,
რის შემდეგაც შეიქმენაბ რაიმე ასოციაცია, რომელიც თავისუფლებისა და
განვითარების გარანტი გახდება. „ზველი ბურჟუაზიული საზოგადოების ადგილს
მისი კლასებით და კლასობრივი დაპირისპირებით იკავებს ასოციაცია, სადაც
თვითეულის თავისუფალი განვითარება ყველას თავისუფალი განვითარბის
პირობაა.“ (შთა.მარქსი.2017.345)
 კარლ მარქსი გახლავთ ფილოსოფოსი, მეცნიერი, პოლიტიკური ჟურნალისტი
და პროლეტარული მოძრაობის იდეის სულისჩამდგმელი. სწორედ მარქსია ავტორი
ძალზედ მნიშვნელოვანი ეპოქალური ნაშრომისა„კომუნისტური პარტიის
მანიფესტი „,სადაც განხილულია ბურჟუაზიისა და პროლეტარიატისურთიერთობანი.
კარლ მარქსი იყო სწორედ ის პიროვნება რომელმაც თქვა რომ იმდროინდელ
კაპიტალიზმს ჩაანაცვლებდა კომუნიზმი. მარქსი ამბობდა რომ უნდა
ჩომოყალიბდეს ისეთი სახელმწიფო წყობა სადაც არ იარსებებს კლასები და
თითოეული მოქააქე თანასწორი იქნება, ის უარყოფს ოჯახის ცნებას და ამბობს
რომ ოჯახები უნდა მოისპოს. ერთ-ერთი მთვარი მიზეზი რითაც უკმაყოფილო იყო
კარლ მარქსი იყო ის რომ ბურჟუაზიამ დაამყარა კლასობრივი მმართველობის
ფორმა.რითიც მან დაამცირე მუშები და შეუზღუდა უფლებები. ავტორი ხაზს უსვამს
ასევე კერძო საკუთრების არსებობის საკითხს. იგი მიიჩნევსრომ მეტად
მიზანშეწონილი იქნება თუ მთელი საწარმოო სადავეებისაზოგადოების ხელში იქნება.
ამ ყველაფრისთვის კი საჭიროა ბრძლა, აჯანყებები, რევოლუციები ... მისი თქმით „
მხოლოდ პროლეტარიატია ნამდვილი რევოლუციური კლასი. „
აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ მარქსის თქმით კომუნიზმი საწინდარია
საზოგადოებაში პიროვნების როლის ზრდის. ისინი ამ ყველაფრით დაკარგავენ
მხოლოდ ბორკილებს და შეიძენენ მთელ ქვეყნიერებას.
კარლ მარქსი ასევე კრიტიკულად უყურებს ეროვნულობისა და სამშობლოს
არსებობის იდეას. იგი აღნიშნავს, რომ პროლეტარიატი სხვადასხვა ქვეყნის მუშთ
გაერთაინებაა, რომელმაც უნდა მოახდინოს რევოლუცია ბურჟუაზიის
წინააღმდეგ. სწორედ ერთობლლივი ბრძლაა გამოსავალი ყველანაირი
განსაცდელიდან.
არსებული რეფორმების გაუქმება - სწორედ ეს იყო პროლეტარების მთავარი
მიზანი. ისინი იბრძიდნენ თითოეული მოქალაქის თანაბარუფლებიანობითვის.
ადამიანის უფლებების შელახვა იყო სწორედ ერთ-ერთი მთვარი მიზეზი
კომუნისტურ რეჟიმზე გადასვლისა.
კერძო საკუთრების გაუქმება მათი ერთ-ერთი მთვარი მოთხოვნა იყო, ისინი
ნათლად აცხადებდნენ რომ სურდათ მოესპოთ კერძო საკუთრებები. ამბობდნენ
რომ: „ კომუნიზმი არავის არ ართმევს საზოგადოებრივი პროდუქტების
მესაკუთრეობის შესაძლებლობას, იგი მხოლოდ იმის შესაძლებლობას ართმევს,
რომ ამის მისაკუთრების შემწეობით დაიმონონ სხვისი შრომა.“2
ცხადია ადამიანის ცხოვრება მხოლოდ მშრალი და ცარიელი ცხორება არ არის.
აქედან შეიძლება მივიდეთ დასკვნამდე რომ კომუნიზმი ყველანაირად
გამოუსადეგარი და უშედეგო იქნებოდა.
ერთი შეხედვით შეიძლება კარლ მარქსის მსჯელობა ყველასთვის სამართლიანი
და მისაღები ჩანდეს, თუმცა მე სრულებით არ ვეთნხმები მას. მიმაჩნია რომ
სამშობლო, ეროვნება, ოჯახი თითოეული მოქალაქის მნიშვნელოვანი
ფასეულობაა. ვთვლი , რომ არარეალურია ჩამოაყალიბო და შექმნა სახელმწიფო
სადაც არ იარსებებს კერძო საკუთრება, კლასობრივი სხვაობა, ოჯახები ...
ნებისმიერ სახელმწიფოში უნდა იყოს ცალკეული კლასები და ოჯახები. მათი
ერთმანეთთან შეთნხმებული მუშაობა საწინდარია ქვეყნის წინსვლისა და
განვითარების. დიახ უნდა იყოს კერძო საკუთრება რათ მოხდეს იქ სხვისი შრომის
გამოყენება. ეს ყველაფერი ერთმანეთზე დმაოკიდებული აუცილებლობებია
რომელთა დარღვევა და დაშლა მხოლოდ უარყოფითი შედეგის მომტანი იქნება.
რაც შეეხება ოჯახთან დაკავშირებულ საკითხს, დღეანდელ რეალობაში მისი
როლი ატანდათნ სუსტდენა და კნინდება. რამდენად არასასიამოვნოც არ უნდა
იყოს რეალობას ვერ გავექცევით ეს ყველაფერი თნამედროვე ცხოვრების
განუყოფელი ნაწილია და არანაირი საერთო არ აქვს მარქსის მოსაზრებებთნ და
მიზნებთან.
საბჭოთა კავშირი იყო პერიოდი როდესაც ყველაფერი გაჩერდა, ყველანაირი
მისწრაფება რისკენაც კი იბრძდნენ სახელმწიფოები განადგურდა ძლადობრივი
გზით, მთელი საუკუნის განმავლობაში ხდებოდა ერთი ადგილის ტკეპნა.
კომუნიზმი იყო ძლადობრივი რეჟიმი და საბოლოოდ ისიც დაიშლა.

გერმანელი ფილოსოფოსი,ეკონომისტი ასევე სოციალიზმისა და კომუნიზმის

თეორიტიკოსი კარლ მარქსი დაიბადა 1818 წლის 5 მაისს. საკმაოდ რელიგიურ
ოჯახში შესაბამისად, ავტორმა ბავშვობა რელიგიურ გარემოში გაატარა. მისი ნაშრომი
„კომუნისტური პარტიის მანიფესტი“ იმდენად ცნობილი და პოპულარი გახდა, რომ
XIX-XX საუკუნეებში ჩამოყალიბდა მარქსიზმი, ყველაზე გავლენიანი თეორიული
დისკურსი და პოლიტიკური მიმართულება. მიუხედავად ნაშრომის პოპულარობისა
იგი მაინც მოყვა კრიტიკის ქარცეცხლში, რადგანაც როგორც ვიცით კომუნიზმი
ძირითადად საბჭოთა კავშირთან ასოცირდება.
ავტორი ნაშრომის დასაწყისშივე აღნიშნავს, რომ საზოგადოების ისტორია, კლასთა
ბრძოლის ისტორიას წარმოადგენს. მისი თქმით ხალხი მუდამ სხვადასხვა კლასებად
იყო დაყოფილი რის გამოც ისინი მალულად თუ ცხადად ერთმანეთთან მუდმივ
შეუჩერებელ ბრძოლას ეწეოდნენ , რაც საბოლოოდ ან რევოლუციით, ან კიდევ
კლასთა საერთო დაღუპვით სრულდებოდა. სწორედ ასეთი ბრძოლის გზით
გამოვიდა ბურჟუაზია ფეოდალური საზოგადოების წიაღიდან შეძლო სხვადასხვა
უფლებების მოპოვება და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია საკუთარი პროდუქციის
წარმოება. ამ ყველაფერს მან ყოველგვარი ფეოდალურის მოსპობის გზით მიაღწია
„სადაც კი ბურჟუაზიამ ბატონობას მიაღწია, ყველგან დაანგრია ყველა ფეოდალური,
პატრიარქალური, იდილიური ურთიერთობანი“ (მარქსი,327) თუმცა, მიუხედავად
ამისა ავტორი აღნიშნავს, რომ ბურჟუაზიის ეპოქაში ღირსშესანიშნავი ცვლილებები
არ მომხდარა, პირიქით მან ძველ კლასებს ახალი კლასები შემატა და ბრძოლისა და
ჩაგვრის ახალი პირობები შექმნა.
როგორც ვხედავთ ავტორს საკმაოდ განსხვავებული შეხედულება აქვს
ბურჟუაზიაზე, თუმცა არამარტო მასზე იგი ასევე განსხვავებულად საუბრობს
კაპიტალისტსა და კაპიტალზე. ის ამბობს, რომ კაპიტალი საზოგადოებრივი ძალაა
რადგან ის დაქირავებული შრომის შედეგადაა მოპოვებული, შესაბამისად კაპიტალი
ვერანაირად ვერ იქნება საკუთარი.ხოლო კაპიტალისტად ყოფნა, ავტორთან
წარმოებაში საზოგადოებრივი მდგომარეობის დაკავებას ნიშნავს. მიუხედავად იმისა,
რომ ბურჟუაზიამ შეძლო ფეოდალური წნეხისაგან გათავისუფლება მან ისე, რომ არც
კი იაზრებდა არამარტო საკუთარი ხელით შექმნა თვითგამანადგურებელი იარაღი,
არამედ მან ხელი შეუწყო იმ ადამიანების წარმოქმნასაც რომლებიც საბოლოოდ ამ
იარაღს მისკენ მიმართავენ. ეს ადამიანები არიან თანამედროვე მუშები ანუ
პროლეტარები. პროლეტარები არიან ხალხი, რომლებიც მანამდე არსებობენ სანამ
მათ შეუძლიათ სამუშაოს შოვნა და რომლებიც პირველად განიცდიან და გრძნობენ
ბაზრის რყევას, შესაბამისად ისინი ყველანაირად ბურჟუაზიაზე არიან
დამოკიდებული და ხვდებიან, რომ თუ მათ არ დაამხობენ ვერც უფლებებს ვერ
მოიპოვებენ და ვერც ფეხზე ვერ დადგებიან. ამიტომაც ავტორის აზრით საბოლოოდ
ისინი აჯანყდებიან და დაამხობენ ბურჟუაზიას, რითაც მოიპოვებენ თავისუფლებას.
მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთმა მკითხველმა შეიძლება კომუნისტი და
პროლეტარი ადამიანი ერთმანეთს მიამსგავსოს ავტორი ნათლად გვიჩვენებს მათ
შორის არსებულ განსხვავებაზე, კერძოდ მისი თქმით პროლეტარი მხოლოდ
გარკვეული კლასის უფლებების დაცვაზე ფიქრობს და ზრუნავს, ხოლო კომუნისტი
იცავს მთლიანად ყველას ინტერესებს განურჩევლად რასისა. ასევე ავტორი ამბობს,
რომ კომუნიზმი ეს არის ისეთი სისტემა, რომლის დროსაც ყველა ადამიანი
თანასწორია სოციალურად, არ არსებობს არანაირი კლასობრივი დაყოფა და არც
საკუთარი კაპიტალის ცნება რადგან როგორც ზევით ვახსენე ავტორის თქმით
კაპიტალი არის საზოგადოებრივი ძალა და ის არავის საკუთრებას არ წარმოადგენს.
სწორედ ასეთ შეიძლება ითქვას უნაკლო სისტემად გვიხატავს ავტორი კომუნიზმს,
თუმცა დღევანდელ კუბას და ჩრ.კორეას თუ შევხედავთ შეგვიძლია თამამად ვთქვათ
რომ ეს სისტემა საკმაოდ ბევრ ნაკლს შეიცავს.

მარქსი საუბრობს იმაზე თუ რა არის ბურჟუაზია. მარქსის აზრით ბურჟუაზიას

წარმოადგენდა ის ფენა რომელიც იყო დაკომპლექტებული ვაჭრებით მეწარმეებით
და მათით ვინც იყენებდნენ დაქირავებულ მუშებს. ბურჟუაზიას აქვს ასევე
მეორენაირი მნიშვნელობა. მეორენაირი ახსნის მიხედვით ბურჟუაზიაში მოისაზრება
კაპიტალისტური საზოგადოების გაბატონებული ფენები. ამ ფენას ჰქონდა უფლება
გამოეყენებინა დაქირავებული შრომა ანუ დაექირავებინა მუშა ხელი რათა ამ მუშა
ხელს შეესრულებინა გარკვეული სამუშაო ეს იქნებოდა მიწათმოქმედება მეწარმეობა
თუ სხვა რამ. მარქსის აზრით ბურჟუაზია არის ის ფენა რომელსაც შეუძლია იყოს
გაბატონებული ფენა და ამ ფენამ მართოს სრულიად სამყარო. ბურჟუაზები თავიდან
დაჩაგრული ფენა იყო იმიტომ რომ გაბატონებულები იყვნენ ფეოდალები. დროთა
განმავლობაში ბურჟუაზებმა შეძლეს გაენადგურებინათ ფეოდალიზმი და თვითონ
გაბატონდნენ. ბურჟუაზია დამყარებულია ვაჭრობაზე და მეწარმეობაზე სწორედ
ამიტომ ბურჟუაზებმა შეძლეს ყველა პროფესიის ადამიანი გამხდარიყო მათი მუშა.
მარქსი ასევე საუბრობს იმაზე თუ რა არის პროლეტარიატი და გვიხწერს მას.
პროლეტარიატი დამოკიდებულია ბურჟუაზიაზე სწორედ ბურჟუაზიის
განვითარებამ შეძლო პროლეტარიატის განვითარებაც რადგან პროლეტარიატს
წარმოადგენენ თანამედროვე მუშები და ისინი წარმოადგენდნენ ბურჟუაზების ერთ-
ერთ უმნიშვნელოვანეს იარაღს. სწორედ ამ იარაღით დაამხეს ბურჟუაზებმა
ფეოდალური ფენა. პროლეტარების განვითარება დამოკიდებული იყო ბურჟუაზიაზე
ანუ იმაზე თუ რამდენად განვითარდებოდა ვაჭრობა და წარმოება. პროლეტარების
ფენას ეკუთვნოდნენ: გლეხები, ხელოსნები, რანტიერები და ვაჭრები. დროთა
განმავლობაში პროლეტანტები იძულებულები გახდნენ თავიანთი თავით ევაჭრათ
რადგან მათი არსებობა დამოკიდებული იყო სამუშაოზე ხოლო დროთა
განმავლობაში მათი ხელფასები მცირდებოდა რის გამოც მათ დამოუკიდებლად
უწევდათ თავიანთი ჯაფის გაყიდვა. მარქსის აზრით მხოლოდ პროლეტანტებს
შეეძლოთ დაპირისპირებოდნენ ბურჟუაზებს რადგან პროლეტანტების აჯანყების და
ხელის გაუნძრევლობის შემთხვევაში ბურჟუაზები მშრალზე რჩებიან.
მარქსი კლასთა ბროძოლას განიხილავს პროლეტანტებისა და ბურჟუაზების
დაპირისპირების მაგალითზე. იგი აყალიბებს კლასობრივ ბრძოლას რომლის
მიხედვითაც მსოფლიოში არსებობდნენ გაბატონებული და ჩაგრული კლასებიდა
ესენი არიან: მონები და თავისუფლები, პლებეები და დაპატრიციები.
მარქსი საუბრობს საზოგადოების ერთ-ერთი წყობილების კომუნიზმის შესახებ.
კომუნიზმის არსი მდგომარეობს იმაში რომ მოსახლეობის კეთილდღეობა და
ხელისუფლება უნდა იყოს საზოგადოების ხელში. ამ წყობილების დროს არ არსებობს
მოსახლეობის ფენებად და კლასებად დაყოფა. ამ წყობაში შრომობს ყველა ვისაც
შეუძლია შეძლებისდაგვარად. ერთი შეხედვით კომუნისტები და პროლეტანტები
ჰგვანან ერთმანეთს მაგრამ ისინი განირჩევიან. კომუნისტები პრიორიტეტეს ანიჭებენ
საკუთარ შეხედულებებს და იცავენ მას იმის და მიუხედავად ეწინააღმდეგება ეს თუ
არა ეროვნულ ინტერესს. ისინი თავიანთ პრინციპებს აყენებენ წინა ფლანგზე მაგრამ
იაზრებენ კიდევაც ამას თუ რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს მათ ქმედებას.

მილი
ბრიტანელი ფილოსოფოსი ჯონ სტიუარტ მილი დაიბადა 1806 წლის 20 მაისს. მილი
იყო მე-19 საუკუნის ბრიტანელი ფილოსოფოსი, საზოგადო მოღვაწე, ეკონომისტი. იგი
XIX საუკუნის ყველაზე გავლენიან მოაზროვნედაა მიჩნეული. იგი ასევე იყო
გავლენიანი პოლიტიკოსი. მილის ერთ-ერთ გავლენიან ნაშრომად ითვლება წიგნი
,,თავისუფლების შესახებ’’. ეს წიგნი დღემდე ითვლება და არის თავისუფლების
არსობის მნიშვნელოვან მოდელად.

იმ მოსაზრებიდან გამომდინარე, რომ თავისუფლება ადამიანის უმთავრესი

ღირებულებაა, მას გამუდმებით დაცვა და გაფრთხილება სჭირდება. ადამიანის
გარშემო მრავალი ფაქტორი არსებობს, რომელიც შეეცდება მისი ამ ღირებულების
შეზღუდვას და დაკნინებას. ერთ-ერთ ასეთ ფაქტორს, თუ შეიძლება ითქვას, ძალას
წარმოადგენს ხელისუფლება. ამ ორს შორის ყოველთვის მიმდინარეობდა ბრძოლა,
რასაც, რა თქმა უნდა, ისტორია ასაბუთებს. მილის აზრით, „თავისუფლებაში
იგულისხმებოდა პოლიტიკურ მმართველთა ტირანიისგან დაცვა’’ (მილი 2019, 378)
ამგვარი მმართველობის ძალაუფლება მიიჩნევა უაღრესად სასტიკ იარაღად, რომელიც
შეიძლება გამოყენებული იქნას მის ქვეშევრდომთა წინააღმდეგ. ამ შემთხვევაში,
ხელისუფლების მიზნები სრულიად უპირისპირდება საზოგადოების მიზნებსა და
სურვილებს, ისინი ექცევიან ამ ძალის ქვეშ, რომელიც ერევა ყველა საკითხსა თუ
სფეროში და უფრო და უფრო ავიწროვებს ხალხთა თავისუფლებას. მილის აზრით, ეს
მმართველობა წარმოქმნის ისეთ საფრთხეებს,რომლებისგანაც სოციუმი აუცილებლად
საჭიროებს დაცვას, „შეუბორკოს განვითარება და, თუ შესაძლებელია, ხელი შეუშალოს
ჩამოყალიბებაში ისეთ ინდივიდუალობას, რომელიც არ არის ჰარმონიაში მის
წესებთან, ყველა ხასიათს მის საკუთარ მოდელზე მორგება აიძულოს.“ (მილი 2019,
381). „უმრავლესობის ტირანია“ თანამედროვე გაგებითაც არის დიქტატორული
პოლიტიკური რეჟიმი, რომელიც გამოირჩევა თავისი სისასტიკით და თუ რაში
მდგომარეობს ეს, ციტატიდანაც კარგად ვგებულობთ. მილის აზრით, ეს
მმართველობა აღმოჩნდა ისეთი ძალა, რომელიც ახშობს ადამიანის, მისი სოციუმის
განვითარების პერსპექტივებს, ინდივიდუალიზმის ჩამოყალიბებას,
განსხვავებულობას, რომლის არსებობა ნებისმიერი სახით სასიკეთოა თვით
საზოგადოებისთვის. მისი სისასტიკით აჩლუნგებს ადამიანის ბუნებას.
 მიუხედავად იმისა, რომ საჭიროა, სოციუმის თითოეულ წევრს თავისუფლება არ
შევუზღუდოთ და მივცეთ გასაქანი, არსებობს შემთხვევები, რომლის დროსაც
საზოგადოების ჩარევა მისი წევრის ცხოვრებაში გამართლებული და
ამუცილებელიცაა. მილის აზრით, ეს შემთხვევა არის თავდაცვა და სხვებისთვის
მიყენებული ზიანის აღკვეთა. რა დროიდანაც ადამიანი იწყებს თავისი გონების
მიხედვით მოქმედებას და უყალიბდება შეხედულებები გარკვეულ საკითხთან
დაკავშირებით, მას უჩნდება სურვილები, მიზნები და ა.შ. თუმცა, არსებობს
შემთხვევა, როდესაც ინდივიდი ვერ აანალიზებს ,რაღაც მიზეზების ან დაუდევრობის
გამო, რა შეიძლება მოჰყვეს მის ქმედებას, იგი შეიძლება, საზიანო არ იყოს მისთვის,
მაგრამ გარკვეულ ზიანს აყენებდეს სხვას. „ნებისმიერი ადამიანის ქცევის ერთადერთი
ნაწილი, რომელიც ღიაა საზოგადოების ჩარევისთვის, არის ის ნაწილი, რომელიც
სხვებს ეხება.“ (მილი 2019, 386) ასეთ სიტუაციაში საზოგადოების ჩარევა მისი წევრის
ქცევაში გამართლებულია. მოსალოდნელი შედეგები, გაუმჯობესების მიღწევის
სურვილი ლეგიტიმურს ხდის მას.

თუმცა საზოგადოების ცარევამ არ უნდა მიიღოს სისტემატიური სახე, რადგან ამ

შემთხვევაში საქმე გვაქვს უკვე პიროვნების თავისუფლების დარღვევასთან. არსებობს
ჩარჩოები, რომელშიც უნდა მოექცეს სოციუმი ინდივიდთან მიმართებაში. ერთ მხარეს
არის მოქალაქეობრივი მოვალეობა, რომლის არ შესრულების შემთხვევაში
საზოგადოებას შეუძლია რაღაც საშუალებებს მიმართოს, და ასევე არსებობს სიტუაცია,
რომლის დროსაც ინდივიდი თავისი გადაწყვეტილებებით ზიანს აყენებს სხვას და
საჭიროებს ზემოთ ხსენებულის ჩარევას. თუმცა ამ შემთხვევასაც აქვს მეორე მხარე, ასე
ვთქვათ, სფერო, რომელიც „ მოიცავს ადამიანის ცხოვრებისა და ქცევის მთელ იმ
ნაწილს, რომელიც მხოლოდ მას ეხება, ან კიდევ, თუ სხვებსაც ეხება, ეს ხდება მხოლოდ
მათი თავისუფალი, ნებაყოფლობითი და ინფორმირებული თანხმობისა და
მონაწილეობის საფუძველზე.“ (მილი 2019, 388) ხელუხლებელი უნდა დარჩეს
ადამიანის ინტერესები, შეხედულებები, აზროვნება, რათა მან მიაღწიოს აბსოლიტურ
თავისუფლებას, და ეს უკანასკნელი არ იყოს მხოლოდ ფორმალური სახის, ეს მცნება
ბევრ სხვადასხვა კრიტერიუმს მოიცავს, რომლის თითოეული წევრი საჭიროებს
დაცვას.
 იმისათვის რომ, საზოგადოება თავისუფად მივიჩნიოთ, საჭიროა სწორედ ზემოთ
ხსენებულის გათვალისწინება. პირველი ეს არის აზროვნებისა და გრძნობების
თავისუფლება, ადამიანებმა გამოხატონ საკუტარი აზრი დაუფარავად, შეიქმნან
შეხედულებები და მოსაზრებები გარკვეულ საკითხთან დაკავშირებით საკუთარი
გონების ძალის გამოყენებით. მილის მიხედვიტ, მეორე არის ე.წ. გემოვნებისა და
საქმიანობის თავისუფლება. ადამიანმა საკუთარი ცხოვრება მოაწყონ თვითონ
დამოუკიდებლად, საკუთარი სურვილებისა და ინტერესების ხარჯზე. გააკეთონ ის
რაც უნდათ, ისე რომ არ მიაყენონ ზიანი სხვას და პირიქით. იმოქმედონ თავიანთი
სურვილისამებრ, მიუხედავად იმისა, საზოგადოება რა აზრის იქნება ამაზე, მიიჩნევს
მას სწორად თუ არასწორად, ამ შემთხვევაში, ამ უკანასკნელს არავიტარი მნიშვნელობა
არ გააჩნია პიროვნებისთვის. მილის აზრით, მესამე არის გაერთიანების ნებაყოფლობა
რაიმე მიზნისთვის, როდესაც მის თითოეულ წევრს გააზრებული აქვს
გადაწყვეტილების მნიშვნელობა და გადადგმული ნაბიჯის უსაფრთხოება სოციუმის
სხვა წევრების მიმართ. თითოეული ეტაპის დაცვა განამტკიცებს აზრს იმისას, რომ ეს
საზოგადოება და ,მაშასადამე, მასში შემავალი თითოეული წევრი თავისუფალია.
თვით ავტორის აზრით, „არც ერთი საზოგადოება, რომელშიც ამ თავისუფლებებს
მთლიანობაში პატივს არ სცემენ, თავისუფალი არ არის, როგორიც არ უნდა იყოს მისი
მმართველობის ფორმა; და არც ერთი არ არის ბოლომდე თავისუფალი, თუ მასში
ისინი აბსოლუტური და შეუზღუდავი არ არის.“ (მილი 2019, 389)

ჯონ სტიუარტ მილმა ჩამოაყალიბა თავისი ეპოქისადმი შედარებით უცხო სფერო

თავისუფლებაში. მილი თავის ნაშრომში განიხილავს ადამიანის თავისუფლებას და
აზრის გამოხატვის თავისუფლებას. იგი ნაშრომში საუბრობს ადამიანის
თავისუფლებაზე და მაქსიმალურად ცდილობს ადამიანის თავისუფლების
საზღვრების გაფართოებას. მილიმ ჩამოაყალიბა სოციალური კერძოდ
ინდივიდუალური თავისუფლება. ადამიანებს აქვთ უფლება საკუთარი
შეხედულებები ჰქონდეთ ამათუიმ საკითხზე და ინდივიდუალურად ჩამოაყალიბონ
მათი აზრი, რაც თავისუფლების გამოხატვაა. ინდივიდუალური თავისუფლების
ზღვარი იქ გადის სადაც ჩვენ სხვის პირად ინდივიდუალიზმს შევეხებით.
თავისუფლებისთვის ბრძოლა ყოველთვის წარმოადგენდა საზოგადოების მიზანს.
მილი განიხილავს სოციალურ, საზოგადოებრივ თავისუფლებას, სადაც ადამიანი
თავისუფალია და აქვს გამოთქვას საკუთარი შეხედულება და მოსაზრება თუმცა ამ
თავისუფლებას მილი დესპოტიზმს უწოდებს. სწორედ აზრის თავისუფლებასა და
დისკუსიის თავისუფლებაზეა დამოკიდებული ადამიანის განვითარება და
კეთილდღეობა.
 ილია ჭავჭავაძე
ილია ჭავჭავაძე გამოჩენილი ქართველი მწერალი, პუბლიცისტი, პოლიტიკური და
საზოგადო მოღვაწე, რომელიც სათავეში ედგა ეროვნულ განმათავისუფლებელ
მოძრაობას. ილიას მოღვაწეობა დიდ ისტორიასთან არის დაკავშირებული, ილია იყო
გაზეთ ,,ივერიის’’ რედაქტორი და ამასთან მუდმივი ავტორი. ილია ჭავჭავაძე
წოდებულია ,,ერის მამად’’ და ,,ილია მართლად’’. ილიას მოღვაწეობამ უდიდესი
კვალი დატოვა როგორც იმდროინდელ ქართულ რეალობაში ისე თანამედროვე
მწიგნობრობასა და ცნობიერებაში. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ქართულმა ეკლესიამ
იმ დამსახურების გამო, რაც მან ქევეყნისთვის გააკეთა წმინდანად შერაცხა.
ილია ჭავჭავაძე თავის ნაშომში ,,რჩეული წერილები’’ აღწერს არსებული განათლების
მდგომარეობას და გაგვაცნობს იმ ცვლილებებს, რომლებიც აუცილებელია
პრობლემების გადასაჭრელად. ილიას ეპოქა განსაკუთრებულად მძიმე იყო ქართველი
ერისთვის. ხალხის ფასეულობას განათლება არ წარმოადგენდა და ისინი არ
იბრძოდნენ განათლებისთვის, ისინი მხოლოდ არსებობისთვის ზრუნავდნენ. ერის
უმეტესმა ნაწილმა წერა-კითხვაც არ იცოდა, მხოლოდ ერთეულები წარმოადგენდნენ
საზოგადოების იმ ნაწილს, რომლებიც განათლებულნი იყვნენ ეს კი არ იყო საკმარისი.
,,სწავლა და განათლება უფესვოა იქ, საცა უდიდესი ნაწილი ხალხისა კარდახშულია,
მოკლებულია სწავლის სახსარსა.’’(ილია ჭავჭავაძე, 2019,461) ეკონომიკურმა
მდგომარეობამ და სიღარიბემ გამოიწვია ხალხის დამოკიდებულების ცვლა, რაც
გადაიზარდა ღალატში, ამან კი გამოიწვია ერის დაცალკევება და გაუცხოება
გამოიწვია. ილია მუდმივი კრიტიკით ცდილობდა ხალხის გამოფხიზლებას. ამ
ყოველივეს თან ახლდა რუსეთისა და ოსმალეთის შემოტევები. რეალური
მდგომარეობის ჩვენების შემდეგ კიდევ უფრო ნათელი ხდება თუ რატომ უნდა ილიას
ომის ნაცვლად პრობლემების სიტყვითა და განათლებით მოგვარება. ილიასთვის
სწორედ კალამი წარმოადგენს იარაღს, ძალას, რომელსაც შეუძლია ქვეყნისთვის
სასარგებლო საქმის გაკეთება. სწავლა და ცოდნა წარმოადგენს იმ ძალას, რომელსაც
წინ ვერაფერი აღუდგება, შესაბამისად არ არის გასაკვირი ის თუ რატომ ანიჭებს ილია
სწავლასა და განათლებას უპირატესობას და არ ანიჭებს უპირატესობას რომელიმე სხვა
საკითხს.
ასევე ილია წუხს იმ ფაქტზე, რომ საქართველო ოკუპირებული იყო, ამასთან ერთად
მიმდინარეობდა ქართველთა გარუსება და ისინი აღარ საუბრობდნენ ქართულ ენაზე
და იწყებოდა გაუნათლებლობა. ეს კი რუსებს აწყობდათ რადგან რაც უფრო
გაუნათლებელია ადამიანი მით უფრო ადვილია მისი მართვა და კონტროლი.
გაუნათლებელი ადამიანები იმას ფიქრობენ და აკეთებენ რასაც აკეთებს ყველა ანუ
ხალხის ბრბო, ბრბო ხომ ადამიანთა უზარმაზარი მასაა, რომელთა ქცევაც
დამყარებულია ინსტიქტურ იმპულსებზე, ამიტომ ისინი ადვილად ექცევიან
ნებისმიერი ადამიანის გავლენი ქვეშ. გაუნათლებელ ადამიანს გაუჭირდება თავის
პოვნა და დამკვიდრება ამ დაუნდობელ სამყაროში. ამ ყველაფრის გამომწვევი მიზეზი
კი სწორედ გაუნათლებლობაა. ილია ნაბიჯ-ნაბიჯ განიხილავდა ყველა
პრობლემატურ საკითხს, რომელიც იმდროინდელ საქართველოში იყო.
პრობლემატურ საკითხთაგან ერთ-ერთი იყო დემოგრაფიული პრობლემაც, ილია
უყურებდა და გულის სტკიოდა იმ ფაქტზე თუ როგორ უკვდებოდა დედას შვილი,
როდესაც ხედავდა სიცივისგან აკანკალებულ ბავშვებსა და მამას, რომელიც
ცდილობდა ოჯახის რჩენას, რომელიც შიმშილისგან იღუპებოდა. ილია ქართველ ერს
მოუწოდებდა თანადგომისკენ.
ილია თავისი მოღვაწეობის განმავლობაში არაერთ საკითხს შეეხო, რომლებიც იმ
დროისთვის აქტუალური საკითხები იყო და რა თქმა უნდა ამ საკითხთაგან
უმთავრესი განათლება იყო, ილიას აზრით სწპრედ განთლება წარმოადგენდა
ყოველივე კარგის დასაბამს, ეს იყო როგორც მატერიალური ისე სულიერი
განვითარების. ილია მუდმივად ცდილობდა ქართველების ჩამოყალიბებას. ის
ყოველთვის ყურადღებას ამახვილებდა და აღნიშნავდა თუ როგორი მნიშვნელოვანი
იყო განათლება საზოგადოებისთვის და ამბობდა, რომ ხსნა სწორედ განათლებაში იყო.
განათლება აროს საშუალება იმისა, რომ ადამიანში გაიზარდოს და ჩამოყალიბდეს
ცნობიერების დონე, როდესაც ადამიანი თავისუფალია მას აქვს შესაძლებლობა
მიიღოს ცოდნა. განათლების მიღებას იწყებენ სკოლიდან და შემდეგ უფო რთულ
საფეხურებს გადიან. განათლების მიღების ძირითადი გზა სწავლაა, რომელიც
მჭიდროდაა დაკავშირებული აღზრდასთან. ილია ხალხში ნერგავდა იმ აზრს, რომ
სწავლა აუცილებელი იყო და უსწავლელი კაცის კონტროლი და დამონება ადვილი
იყო, ამის გამო კი ადამიანს საზოგადოებაში თავის დამკვიდრება გაუჭირდება.
უცოდინარს კაცს გაუჭირდება ყოველდღიური ცხოვრებისთის ფეხის აყოლა და
დაიტანჯება. ილია ყველანაირად ცდილობდა განათლება ხალხისთვის მისაწვდომი
ყოფილიყო. ცოდნამ ქართველებს აღუდგინა ერის ღირსება, რომელიც დაკარგული
იყო.
ამრიგად, საბოლოოდ შეგვიძლია შევაჯამოთ რომ ილია ჭავჭავაძე თავის
პუბლიცისტურ ნაშრომში ,,რჩეული წერილები’’ განიხილავს იმ პრობლემებს, რომლის
წინაშეც ილიასდროინდელი საქართველო იდგა. ნაშრომში ჩანს, რომ ილიასთვის ერის
განვითარების უმთავრესი დეტალი განათლება და საქმეა და რომ მხოლოდ სიტყვების
ფუჭი ყრით საქმე არ კეთდება და მხოლოდ საუბარი არაფერს უშველის. ასევე ილია
განიხილავს პრობლემების მოგვარების ხერხებს. ამასთანავე ილია ჭავჭავაძე თავის
ნაშრომში განიხილავს განათლების საკითს, რომელიც ილიასთვის პირველ ადგილას
დგას. იგი მუდმივი კრიტიკით ცდილობდა ხალხის გამოფხიზლებას. ილიასთვის
ყველა პრობლემის მოსაგვარებელი გზა განათლებაზე გადის და სწორედ სიტყვითა
და განათლებით სურდა ყველა პრობლემის მოგვარება. ილიასთვის კალამი
წარმოადგენდა იმ იარაღს, რომლითაც შეიძლებოდა ქვეყნისთვის სასარგებლო საქმის
გაკეთება.

დასაწყისში მინდა აღვნიშნო ის პრობლემები, რომელზეც ავტორი ილია ჭავჭავაძე

საუბრობს და ამახვილებს ყურადღებას. ის საუბრობს საქართველოს იმდროინდელ
მდგომარეობაზე, როცა ერთი მხრივ რუსეთი გვიტევდა,მეორე მხრივ კი ოსმალეთი. ის
საუბრობს იმაზე თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია ახალი თაობისთვის და ზოგადად
ქართველი ერისთვის განათლება, სწავლა, ერისთვითმყოფადობა. ეს ყველაფერი კი
საწინდარია,იმისა რომ მომავალში მივაღწიოთ განვითარების დონეს.

თუ დავიწყებთ საუბარს იმაზე თუ რას გვეუბნება ავტორი სკოლებსა და

განათლებაზე შემიძლია ვთქვა, რომ მისთვის ერთ-ერთი პრიორიტეტული იყო ის,რომ
ყველა ადამიანს მიეღო განათლება განურჩევლად ფენისა. იმ დროს როცა
საქართველოს დაკარგული ჰქონდა სუვერენიტეტი და იყო რუსეთის
დაქვემდებარებაში ეგრეთწოდებულ „შკოლებში“ აკრძალული იყო ქართულად
საუბარი, რაც ქართველების გადაგვარების საფუძველი ხდებოდა. ადამიანები ისე
იყვნენ მოწყობილნი, რომ მათთვის ქართულ ენაზე საუბარი სათაკილოც კი ხდებოდა.
ილია ჭავჭავაძეს სურდა წერა-კითხვის გავრცელება, სკოლების დაარსება, რომელიც
ახალგაზრდებს ჩაუნერგავდა და გააღვიძებდა მათში პატრიოტიზმს. ადამიანის
აღზრდაში, ჩამოყალიბებასა და განვითარებაში დიდი წვლილი აქვს
სკოლას,ვეთანხმები ამ მოსაზრებას, რადგან უმეტეს დროს ვატარებთ თუნდაც
სკოლაში,რომელიც გვინდა თუ არა გვცვლის, ვფორმირდებით ცუდად ან კარგად, რა
თქმა უნდა ეს ყველაფერი ინდივიდუალურია. ავტორს სურდა მეტი ქართული
სკოლის არსებობა,რამაც წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების
ჩამოყალიბება განაპირობა, ამის შემდეგ ისინი საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში
აარსებდნენ სკოლებს, რომელშიც გლეხებსაც შეეძლოთ სწავლის უფლება ანუ ის
იქნებოდა ყველასთვის „ ხელმისაწვდომი“,ვინაიდან XIX ს-ში მხოლოდ დიდ-
აზნაურებსა და მაღალი ფენის წარმომადგენლებს შეეძლოთ განათლების მიღება.
ილია გვეუბნება,რომ ადრე თუ ადამიანების ფარს წარმოადგენდა იარაღი, ახლა უკვე
დროა გამოფხიზლდეს ქართველი ერი, მივიდეთ დასკვნამდე,რომ განათლება ეს ის
„იარაღია“, რომელსაც ვერავინ და ვერაფერი წაგართმევს. ის ამბობს,რომ გლეხსაც
სჭირდება განათლება, თუნდაც იმიტომ,რომ იცოდეს კარგად მიწის დამუშავება.
სწორედ, რომ გაუნათლებლობიდან მოდის ის ყველაფერიც, რომ მტრები გვიგებდნენ
ბრძოლის დროს.ის ამბობდა,რომ სკოლებში პედაგოგები უნდა ყოფილიყნენ
ქართველნი და არა რუსები, უნდა ყოფილიყო ქართული ენა უპირატესი და არა
რუსული. ავტორი ამბობს,რომ ქართველი პედაგოგი სხვანაირად დაეხმარებოდა
ახალგაზრდას ჩვენი ისტორიის, წარსულის გაანალიზებაში, მოთხრობაში ,რომელიც
ახალი თაობისთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობის მატარებელია.

ვინ არიან ლიბერალები?- როგორც,ვიცით ილიას სურდა საქართველოში

დაემყარებინა ევროპული იდეოლოგია. ეს ჩანს მის ერთ-ერთ ნაშრომშიც, „მგზავრების
წერილები „როდესაც რუს ოფიცერს აღწერს განუვითარებელ,გაუნათლებელ
ადამიანად, ხოლო ევროპელი პროტოტიპია განვითარებული ადამიანისა. ის ევროპის
იდეოლოგიაში ხედავდა განვითარებას, თუმცაღა რა თქმა უნდა ამ საკითხშიც გაჩნდა
პრობლემა.საზოგადოება დაიყო 2 ბანაკად : მამებისა და შვილებისა. ეს შეგვიძლია
შევადაროთ ევროპაში არსებულ ორაზრობრივ მიმდინარეობას: კონსერვატორები და
ლიბერალები. ამ მომენტში მამები მოიაზრებიან, როგორც კონსერვატორები, ხოლო
ახალი თაობა,როგორც ლიბერალები.თუმცა ეს იდეოლოგიაც დაამახინჯეს რუსებმა.
ჭეშმარიტი ევროპელი კონსერვატორი სცემს წარსულს პატივს, ტრადიციებს, მაგრამ ეს
ყოველივე გააზრებული აქვთ და იციან რა არის კარგი და რა არა, უარყოფენ იმას რაც
თანამედროვეობას ვერ ერგება, ხოლო ჭეშმარიტი ლიბერალები ახდენენ იმის
პრევენციას, რომლებიც თანამედროვე სამყაროში არაფრის მომტანია. მამათა თაობა კი
ყველაფერს აკეთებს იმისთვის,რომ ახალგაზრდებს არ ჰქონდეთ თავისუფლება,მათ
ერჩივნათ შეჩვეული ჭირი,ვიდრე შეუჩვეველი ლხინი.ისინი ყოველ ახალ კარს
უკეტავდნენ ახალგაზრდებს ეს კი წინაპირობაა იმისა რომ ვიყოთ ერთ ადგილზე
გაყინულნი, ყოვლად განუვითარებლები. სწორედ ამ მაგალითის მოყვანით ცდილობს
ავტორი დაგვანახოს როგორი დიდი განსხვავებაა ევროპასა და საქართველოს შორის.

ილია ჭავჭავაძე არის ქართველი მოღვაწე,რომელიც მუდმივად ცდილობდა

ქართველების ჩამოყალიბებას თანამედროვე ერის ჭრილში. ის მუდმივ რეჟიმში
აღნიშნავდა, როგორი მნიშვნელოვანია განათლება საზოგადოებისთვის, რომ ხსნა
სწორედ „განათლებაა“. განსაკუთრებით XIX ს-ში, როცა საქართველო რუსეთის
პროტექტორატის ქვეშ იმყოფებოდა. იმ პერიოდში ადამიანი გალიაში გამომწყვდეულ
ჩიტს ჰგავდა ,რომელიც ყოვლად უუნარო და უმოქმედოა. „ლოდინის მდგომარეობის“
დაძლება კი სწორედ განათლებითაა შესაძლებელი. ეს ყველაფერი შეგვიძლია
გავაიგივოთ კანტის „უმწიფრობის მდგომარეობას“,როდესაც ადამიანები მარტივად
სამართავები არიან , სხვებზე დამოკიდებულნი, როცა არ აქვთ საკუთარი
შეხედულებები და აზრები. ავტორი ამბობს, რომ ლოდინის მდგომარეობაში ადამიანი
ჰგავს ბაკში გამომწყვდეულ პირუტყვს, რომელიც უდარდელადაა იმ მომენტში.
კანტის უმწიფრობის მდგომარეობაშიც და ლოდინის მდგომარეობაშიც ადამიანები
სრულიად კომფორტულად გრძნობენ თავს. ფიქრობენ და აკეთებენ იმ ყველაფერს,
რასაც აკეთებს „ყველა“ ანუ „ ბრბო“ , რომლებიც ყველაზე მარტივი სამართავია. მათი
მანიპულირება ჩვეულებრივი მომენტია. საბოლოოდ კი ამ ყველაფრის გამომწვევი
მიზეზი ისევ გაუნათლებლობაა. გაუნათლებელი ადამიანი ხომ ყოველთვის პატარა
ღობეა, რომლის მოსპობაც ერთი ხელის მოსმით არის შესაძლებელი.ის დიდ
წინაღობას არ წარმოადგენს. ამიტომ ილია ამ მდგომარეობაში მყოფ ადამიანებს
უწუდებს „სულელებს“ , რადგან ისინი მუდმივ რეჟიმში ელიან ვიღაცას ან რაღაცას.
სრულიად უმოქმედოები არიან. ამ მდგომარეობიდან გამოსასვლელად კი საჭიროა
უპირველეს ყოვლისა სურვილი, მოქმედება, რომელიც თავისთავად გულისხმოვ
ცნობიერების გაზრდას. ცნობიერებაში კი მარტივია რასაც გულიხმობს ავტორი ისევ
განათლებას, რომელიც წარმოადგენს ყოფიერებას. მთავარია ადამიანს არ შეეშინდეს
ცვლილებებისა და გახდეს დამოუკიდებელი,მეტად თავისუფალი სწორედ ამ
ყველაფრის გათვალისწინებით არის შესაძლებელი „ლოდინის მდგომარეობის“
დაძლევა.

ილია ჭავჭავაძე წუხს იმდროინდელ საქართველოზე, რადგან ოკუპირებული იყო

რუსეთის მიერ, ამის პარალელურ ფონზე მიდიოდა ქართველების გარუსება, ამ
ყველაფერმა კი გამოიწვია საზოგადოების დამახინჯება, მათ როგორც უკვე აღვნიშნე
ეთაკილებოდათ ქართულ ენაზე საუბარი, სწორედ აქედან იწყება უკვე ქართველი
ხალხის გაუნათლებლობა. რაც უფრო გაუნათლებელია ადამიანი მით უფრო
მარტივია მისი მართვა და შენი ინტერესების გატარება მათ წინააღმდეგ. შესაბამისად
უცოდინრობა დამღუპველია ასეთ დაუნდობელ სამყაროში. უცოდინარი ადამიანი
ყოველდღიურ ყოფაცხოვრებას ვერ აუდგამს ფეხს ისე, რომ შეძლოს საკუთარი თავის
დამკვიდრება და პოვნა. უმეტესობას დაწყებითი კლასის განათლებაც არ ჰქონდა იმ
დროში, არ იცოდნენ წერა-კითხვა, ილია ამბობდა წიგნების კითხვა არაა ჩვენში
გავრცელებული,რომ ხალხმა თავისი სიავე მაინც გაიგოს. სწორედ უმეცრებიდან
გამომდინარე გაუნათლებელი ხალხი სკოლებს ეჭვის თვალით უყურებდნენ, მეტიც
ადამიანების გარკვეული ნაწილი მტრულად ეკიდებოდა სკოლას, რაც დამღუპველი
იყო იმ მომენტში.

საბოლოოდ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ცხოვრების ფართო ასპარეზზე ვერ გავალთ

განათლებისა და განვითარების გარეშე. განათლება უმთავრესი იარაღია რაც ადამიანს
გააჩნია ცხოვრების მანძილზე, ფასდაუდებელი, რამ რაც შეიძლება ადამიანს გააჩნდეს.

ილია ჭავჭავაძე, შეიძლება ითქვას, ერთადერთი ქართველია, რომელმაც ეპოქა

შექმნა და ის გახლიჩა ორ, ილიამდე და ილიას შემდგომ პერიოდად. ღსანიშნავია, რომ
იგი მოგვიანებით წმინდანადაც შერაცხეს და დღესდღეობით იწოდება, როგორც
წმინდა ილია მართალი. არ არსებობდა არცერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი 19-ე
საუკუნის საქართველოში, რომელსაც ილია არ შეხებია და თითოეულ პრობლემატურ
საკითხზე საკუთარი ანალიტიკური ხედვა არ შეუთავაზებია ქართველობისთვის. იგი
იყო არამხოლოდ პოეტი, მწერალი, პუბლიცისტი დასაზოგადო მოღვაწე, არამედ,
უფრო მეტიც, შეიძლება თამამად ითქვას, რომ მან მოახერხა იმდროინდელი
საქართველოს საზოგადოებრივი აზრის ფორმირება და მისი ეროვნულ რელსებზე
გადაყვანა.
პეტერბურგში განათლებამიღებული ილია დამოუკიდებლობადაკარგულ,
დაბეჩავებულ, რუსეთთან ასიმილირებულ, ბედს შეგუებულ გუბერნიებად დაყოფილ
საქართველოში ბრუნდება. უმთავრესი პრობლემა, რომელსაც ილია ხედავს და
წარმოაჩენს თავის პუბლიცისტურ წერილებში, ქართული ენის საგანმანათლებლო
პროცესიდან ამოღება, და ქართველი ერის ყოველდღიური რუსიფიკაციაა. ის თლის,
რომ ერთადერთი, რითაც, შეგვიძლია „მოვერიოთ“ რეალურ მტერს, რომელსაც
მტრადაც კი აღარ აღვიქვამთ განათლებაა, ხოლო განათლება მნიშვნელოვანია
არამხოლოდ თავადებისთვის, არამედ, გლეხებისთვისაც. სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, ის
ერთნაირად საჭიროა, როგორც მაღალი ისე დაბალი სოციალური ფენებისათვის, რომ
„შკოლა“ და განათლება არის ერთადერთი გზა ეროვნული თვითშგნების
საზოგადოებაში ჯანსაღი პროტესტის ჩანერგვისა და ქვეყნის მომავალი
დამოუკიდებელი მოპოვების გზაზე.
სწორედ ფხიზელი და მუდმივი კრიტიკით ცდილობს ილია საზოგადოების
ლეთარგიული ძილისაგან გამოფხიზლება. სწორედ ამ მიზნით ის წერა-კითხვის
გამავრცელებელ საზოგადოებას აარსებს. და მასში იმდროინდელ სალიტერატურო
ელიტას აერთიანებს. სწორედ ილიას უდიდესი დამსახურებაა ქართული ენის
გამოყენება, ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნების საშუალებად.
პრობლემის მოგვარების და ქვეყნის უმძიმესი მდგომარეობიდან გამოყვანის
გზადა თუ საშუალებად, ილიას ქართველი ერის ერთი მიზნის ქვეშ გაერთიანება
მიაჩნია. თვლის, რომ ყველგან ქვეყნის ნებისმიერ გეოგრაფიულ ერთეულში უნდა
დაარსდეს „შკოლები“. და ამაში მონაწილეობა უნდა მიიღოს, როგორც მთავრობამ
ასევე თავადაზნაურობამაც. ასე ქართველი ერი შეძლებს იმ ჭაობიდან ამოსვლას,
რომელსაც ილია „კაცია ადამიანი?!“ -ის დასაწყისში ახსენებს. ხოლო ილიასთვის
კალამი არის ის ძალა, რომელსაც შეუძლია ქვეყნისათვის სასარგებლო საქმე
სისხლისღვრის გარეშე გააკეთოს.
მიუხედავად დაბეჩავებული მდგომარეობისა ილია მაინც ახერხებს ქვეყნის
მომავლის დანახვას და ე.წ „ახალ ქართველს“ გვთავაზობს ახალი, პროგრესული,
განვითარებული, განათლებული საქართველოს ჩამოსაყალიბებლად. ხოლო „ახალი
ქართველი“ წარმოუდგენია, როგორც ეროვნული თვითშეგნების, თვითმყოფადობის,
განათლებულობისა და ევროპული ღირებულებების მატარებელი ანალიტიკური
აზროვნების მქონე ინდივიდი. ხოლო ამ ინდივიდთა ერთობლიობა განაპირობებს
მისთვის ევროპულიღირებულებების მატარებელი, დამოუკიდებელი ქვეყნის
ჩამოყალიბებას.
ქართული სახელმწიფოს ჩამოსაყალიბებლად, აუცილებელია, განათლების
სფეროში კაპიტალის დაბანდება, როგორც კერძო პირთა, ასევე ხელისუფლების
მხრიდან. ამავდროულად მნიშვნელოვანია განვითარდეს ქვეყნის კულტურულ-
პოლიტიკური ცხოვრება, რაც საფუძველია ეროვნული თვითშეგნების ამაღლებისა და
ერის ქართულ ღირებულებებზე დაფუძნებული ევროპული სახელმწიფოს შექმნისა.
აღსანიშნავია, რომ ილია ყურადღებას ამახვილებს ქალთა უფლებების
დაცვაზე საქართველოში და ამბობს, რომ არავის აქვს უფლება ქალს მოუსპოს
განვითარების, სრულყოფის და პროფესიული წინსვლის პერსპექტივა. და აღიქვას ის
მხოლოდ დედად, ცოლად ან დად.
ვფიქრობ, განათლების საკითხი საქართველოში დღემდე აქტუალურ
პრობლემად რჩება. ქართული ენის უპატივცემულობა ყოველდღიურ მოვლენად იქცა,
სამწუხაროდ, ეს ფაქტი საზოგადოების დიდი ნაწილისათვის სრულიად
უმნიშვნელოა. სკოლებში განათლების დონე დღითიდღე უფრო დაბალია და
მხოლოდ საზოგადოების მაღალ ფენას აქვს ხარისხიანი განათლების მიღების
საშუალება.
შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ილია არის ის ქართველი, რომელსაც ჯერ კიდევ
19-ე საუკუნეში ჰქონდა ევროპული ღირებულებების მატარებელი ქვეყნის
ჩამოყალიბების რეალური შესაძლებლობა და იდეა. და არის ერთადერთი ქართველი,
რომელმაც შეძლო ქვეყნის მოსახლეობის ლეთარგიული ძილისაგან გამოფხიზლება
და მათში თითმყოფადობის, ეროვნულობის, პატრიოტიზმის განცდის ჩანერგვა.
ილია ჭავჭავაძე - ქართველი მწერალი და საზოგადო მოღვაწე, რომელმაც უდიდესი
კვალი დატოვა როგორც იმდროინდელ ქართულ ყოველდღიურობაში, ასევე
თანამედროვე ცნობიერებასა და მწიგნობრობაში. გასაკვირი არ არის, რომ სწორედ
ილიას მიაწერენ მე -19 საუკუნის ქართული ლიბერალიზმისა და ეროვნული
ნაციონალიზმის ჩამოყალიბებას. ალბათ, პუბლიცისტურ წერილებზე, პირველ რიგში,
სწორედ ილია გვახსენდება, რადგან მან
საქართველოში დაბრუნების შემდგომ ეს თავის ჩვეულებრივ ყოველდღიურობად
აქცია, მისი მიმართვები და შეძახილები ერისადმი, გახდა მიმართულება ქართული
ერთიანობის აღდგენისა და გამოფხიზლებისაკენ. მიუხედავად იმისა, რომ
პარალელურად ილია ასევე წერდა პოეზიურ თუ პროზაულ მხატვრულ და
არამხატვრულ ტექსტებს, ის მაინც მიიჩნევა უფრო მეტად საზოგადო მოღვაწედ, და
როგორც ხალხმა უწოდა, “ერის მამად”. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ყოველივე იმ
დამსახურების გამო, რაც ჩვენი ერისთვის გააკეთა, ქართულმა ეკლესიამ იგი
დამსახურებულად შერაცხა წმინდან. მას ასევე დიდი წვლილი მიუძღვის
იმდროინდელ ქართულ “დაქუცმაცებულობის” წინააღმდეგ ბრძოლაში,
მასვე მიაწერენ პირველი ქართული ბანკის დაარსებას, ასევე თეატრის გახსნასა და
სხვა.
ილია თავისი მრავალწლიანი მოღვაწეობის განმავლობაში უამრავ, როგორც
იმდროისათვის, ასევე თანამედროვე რეალობისათვის აქტუალურ საკითხს ეხება და,
რაღა თქმა უნდა, უმთავრესად განათლებას, მისი აზრით, სწორედ განათლებაა
ყოველივე კარგის დასაბამი, როგორც მატერიალური, ასევე სულიერ-მორალური
განვითარებისა. ტექსტში ვკითხულობთ, რომ ილია შეწუხებულია იმ ფაქტით, რომ იმ
დროისათვის სკოლები და უმაღლესი განათლება მხოლოდ თავად აზნაურთა
შვილებისა და მაღალი საზოგადოებრივი ფენებისათვის იყო შესაძლებელი, თუმცა ის
ასევე აღნიშნავს იმ ფაქტს, რომ დაბალმა საზოგადოებრივმა ფენებმაც აქტიურად
დაიწყეს ინიციატივის გამოთქმა სკოლების მომრავლების შესახებ და არც უმაღლესი
საზოგადოება დარჩა უმოქმედოდ. ილიას აზრით, რაც უფრო მეტი ადამიანი იქნება
განათლებული, მით უკეთესი. რაც უფრო მეტს ეცოდინება წერა-კითხვა, მით უკეთესი,
რადგან, როგორც ილია ამბობს: “ერთი და ორი წერა-კითხვის მცოდნე კაცი რომ
გამოერევა, იმას თავისი თავი ცხვრებში გარეული მგელი ეგონება და
უსინდისოდ გამოიყენებს თავის სწავლას, მაგრამ ერთისა და ორის მაგივრად რომ
მთელს სოფელს ეცოდინება წერა-კითხვა, მაშინ იმათ ისე არავინ აპარპაშებს”. აქ
ავტორი ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ალბათობასა და შესაძლებლობას
განიხილავს, განიხილავს თუ რომელია უკეთესი, ერთი ორი განათლებული სოფელში,
თუ - ყველა. რაც შეეხება ასევე ერთ-ერთ შემდეგ უმნიშვნელოვანეს საკითხს, ეს არის
ლიბერალიზმი. ილია ერთ-ერთ თავში განიხილავს ევროპის “ლიბერალიზმსა და
კონსერვატიზმს” და ასევე რუსეთის “მამათა და შვილთა ბრძოლას”. ილიას აზრით ამ
უკანასკნელის სახელი სრულიად შეუფერებელია ასეთი დონის საკითხისათვის და
ყველაზე კარგად ამ ბრძოლას ევროპული ტერმინოლოგია გამოხატავს. წმინდა
განმარტებით ლიბერალიზმი ადამიანის წინა პლანზე დაყენებას ნიშნავს. ილია
აბათილებს იმ საკმაოდ ფართოდ გავრცელებულ მოსაზრებას, რომ ლიბერალები
უარყოფენ ყოველივე ძველს და დრომოჭმულს, ხოლო კონსერვატორები პირიქით -
ყოველივე ახალს და თანამედროვეს. ავტორი ნათლად გამოყოფობს მათ შორის წმინდა
განსხვავებებსა და მსგავსებებს და ამბობს, რომ ლიბერალიზმი მხოლოდ და მხოლოდ
უარჰყოფს ისეთ ძველს, რომელმაც უკვე მოჭამა თავისი დრო და დღევანდელობაში
უბრალოდ უღლად გასდებია კაცობრიობას და ხელს უშლის მას განვითარებისა და
წინსვლისაკენ: “ჭეშმარიტი ლიბერალობაც უარჰყოფს მარტო იმისთანა ძველს,
რომელსაც თავისი დრო და ჟამი მოუჭამია, რომელიც დღეს
ხარიხად გასდებია ცხოვრებას და წინსვლას უშლის”. არამედ პირიქით, ლიბერალიზმი
არის ის, რაც ხელს უწყობს იმას, რომ წარმატებით ჩაენაცვლოს ის ახალი
პერსპექტიული რამ ძველს, რომელიც ყოვლად გამოუსადეგარი გახდა: “იგი ნდომებს
ძველის მაგიერ იმისთანა ახლს, რომელიც ძველზედ უკეთ ხელს მოუმართავს
ცხოვრების განკარგებასა და წარმატებას”. ილია ამ წერილებში ნაბიჯ-ნაბიჯ
განიხილავს ყველა პრობლემურ საკითხს, რაც იმდროინდელ და არა მხოლოდ
იმდროინდელ საქართველოში იყო და ერთ-ერთი მათგანია
ლოდინი, როგორც უმოქმედობა, არაფრის კეთება. ავტორი ამ საკითხს ძალზედ
საინტერესო ფორმულირებას უკეთებს და ლოდინს აიგივებს სიტყვა “სულელთან”,
მისი აზრით სიტყვა ლოდინი სწორედ სულ ელიდან მომდინარეობს. ილია გვეუბნება,
რომ ქვეყანას უჭირს, შესაბამისად ეს ჩვენი გაჭირვებაც უნდა იყოს და ხალხმა უნდა
გაითავისოს რომ ერის გაჭირვება საკუთარი გაჭირვებაცაა და მხოლოდ ლოდინი
არაფერს მოგვიტანს კარგს. ავტორი მუდამ ლოდინში მყოფ კაცს ადარებს პირუტყვს,
რომელიც მუდამ ბაკსაა მიბმული და იცოხნება, ამისათვის კი მხოლოდ კარგი კუჭი და
შესაბამისი კბილებია საჭირო, რომელიც ღვთის შეწევნით, არც ერთი გვაკლია და არც
მეორე. ლოდინისა და მომლოდინე ადამიანისთვის სულ ერთია რა მოხდება, კარგი
მოხდება და მადლობას იტყვის, ცუდი მოხდება და არც ამაზე აქვს პრობლემა, რადგან
ის მუდმივ ლოდინის მდომარეობაშია, რომლისგან გამოსავალიც ძალზედ რთულად
თუ იპოვება და ერთადერთი ხსნა სწორედ, როგორც ილია ამბობს, განათლებაა. ბოლოს
კი ილია უმეცრების პრობლემას ეხება. როგორც უკვე აღვნიშნე ზემოთ ილიასათვის
განათლება უმნიშვნელოვანესია, თუმცა პრობლემას უმეცრებაში ვაწყდებით: “სკოლამ
უნდა მოჰფინოს ხალხს განათლება, განათლებამ უნდა განფანტოს მისი გონებითი
სიბნელე, განათლებამ უნდა მისცეს მას ძალა ცხოვრებაში საბრძოლველად და ხალხს
კი სდევნის სკოლას, განათლებას. რა მიზეზია? ცხადია, უმეცრება”. ამის
აღმოსაფხვრელად კი ერთადერთ გამოსავლად კი განათლებას ხედავს, ის მოუწოდებს
ყველა მეცნიერს, ყველა მოხელეს, ექიმს, მასწავლებელსა თუ სხვა. მხარი აუბან სხვებს
და დაეხმარონ ერს უმეცრებიდან თავის დაღწევაში. ეს ყველაფერი მხოლოდ სიტყვით
არ უნდა იქნას თქმული, არამედ, როგორც ილიას სჩვევია, საქმით უნდა დამტკიცდეს.
აქედან გამომდინარე, საბოლოოდ შეგვიძლია შევაჯამოთ ილიას პუბლიცისტური
წერილები და მისთვის ერის განვითარებისათვის უმთავრესი დეტალი განათლება და
საქმეა და რომ მხოლოდ საუბარი არაფერს უშველის.

ჯგუფ ილიაუნის სტუდენტების ადმინისტრაცია

გისურვებთ წარმატებულ სასწავლო წელს