KONSEPTO NG BAYANI

Ang konsepto ng bayani ay malaganap at nagtatagal, na umaabot sa panahon,

kultura, at edad. Bagama't lumipas na ang yugto ng mga kinikilala nating mga tao na
nag-alay ng kanilang buhay upang mabago ang kasaysayan, patuloy pa rin ang
paggunita sa kanila upang maging gabay sa kasalukuyan. Madalas ang unang
pumapasok sa isipan natin kapag nabanggit ang salitang bayani ay nakabatay sa
kanilang katapangan, kabayanihan, at kadalasa’y nagbuwis ng buhay para sa bayan
gaya nina Antonio Luna, Andres Bonifacio, Jose Rizal at iba pa.

Panuto: Isulat sa ibaba ang iyong sariling pananaw sa konsepto ng bayani. Punan
ang mga bilog sa ibaba na umuugnay sa salitang” Bayani” sa gitna.

Bayani
2. Batay sa iyong mga kasagutan sa itaas, anu-ano ang mga katangian ng isang bayani?
Anu-ano ang mga naging batayan upang ituring na bayani ang isang indibidwal?

BAYANI

 Ang salitang bayani ay nakaugnay sa bayan na nagkakaroon ng

pagbabago batay sa pangangailangan ng bayan. Ang salitang bayani ay
ginamit din bilang pantukoy sa salitang mandirigma na siyang naging
tagapagtanggol sa lugar na kanilang nasasakupan. Ang isang bayani ay
isang taong mayroong kabayanihan', at mayroong kaugnayan sa pagiging
magiting o matapang.
 Sa mitolohiya at kuwentong-bayang Griyego, ang isang bayani ay orihinal
na isang demi-diyos, na ang kulto ay ang pagiging isa sa pinaka katangi-
tanging mga tampok ng sinaunang relihiyon ng Gresya.
 Sa paglaon, ang salitang bayani ay naging tumutukoy na sa mga tauhan
na, sa harap ng panganib at ng kagipitan o mula sa isang katayuan ng
kahinaan, ay nagpamalas ng katapangan at ng pagnanais na isakripisyo
ang sarili - na tinatawag bilang kabayanihan - para sa ilang mas
nakaaangat na kabutihan o kapakanan ng sangkatauhan.
Mga Batayan para maging Bayani

Ang nabuong mga batayan para maging bayani ay pinanday ng National Heroes
Committee.

1. Ang mga konsepto ng bansa at pagtapos ay maghangad at nakikibaka para sa

Kalayaan ng bansa.
2. Ang mga nagtatakda at nagbibigay ng kontribusyon sa isang sistema o buhay
para sa kalayaan at kaayusan ng isang bansa.
3. Iniisip ng bayani ang hinaharap, lalo na ang mga sumusunod na henerasyon.
4. Ang pagpili ng isang bayani ay nagsasangkot hindi lamang sa pagsasalaysay ng
isang kaganapan sa kasaysayan, ngunit sa buong proseso na ginawa ng
partikular na tao ng isang bayani.
 Ang bagong konsepto ng salitang bayani sa kasalukuyang panahon ay binibigyan
natin ng katumbas na kahulugan na “pagsasakripisyo”. Ito ay pagsasakripisyo ng isang
indibidwal hindi para sa kanyang sariling ikabubuti ngunit handa niyang gawin ang lahat
para sa kapakanan ng iba. Sila rin ay mga taong itinuturing na handing magserbisyo
para sa bayan lalo na sa ikabubuti ng bayan. Kung kaya masasabi natin na ang isang
tunay na buhay araw-araw na bayani ay katulad ng sa isang pampanitikan na bayani.
Ito ay isang tao na inuuna ang iba bago ang sarili para sa isang mabuting layunin.
Karaniwang nagpapakita sila ng mga katangian ng pagiging hindi makasarili,
katapangan, pakikiramay, at katapangan. Ang kahulugan ng isang bayani ay nabago sa
buong panahon.

Panuto:

1. Bumuo ng isang larasay na nagpapakita ng iyong tinatanging bayani

sa iyong buhay. Bakit mo siya itinuturing na bayani? Ano ang naging
impak nito sa iyong pagkatao, relasyon sa kapwa, at s aiyo ring pag-
aaral.
2. Lagyan ng kaukulang sagot ang nasa ibaba. Sa unang hanay, isulat
ang pangalan ng bayani, dakilang nagawa ng bayan isa ikalawang
hanay,sa huling hanay ipaliwanag ang naging impak nito sa
kasalukuyang henerasyon.
BAYANI MGA NAGAWA PAKINABANG/IMPAK
 KALAGAYAN NG SERBISYONG PABAHAY, PANGKALUSUGAN,
TRANSPORTASYON, EDUKASYON, ATBP

Subukin Mo

Panuto: Suriin ang mga sumusunod na pahayag. Isulat kung TAMA ang isnasaad
ng pahayag. Kung MALI, bigyan ng pagmamatuwid ang ikinamali ng pahayag.

_________1. Ang gobyerno ang siyang nangangalaga sa Karapatan ng

mamayan sa pagtiyak ng pagkakaloob ng serbisyong panlipunan at
pangkalusugan.
__________2. Kasama sa sebisyong pang-imprastrakturaibinibigay ng
pamahalaan ang pagpapagawa ng mga kalsada at tulay.

__________3. Ang mga pangangailan ng mga mamayan ay tinutugunan ng

pamahalaan sa pamamagitan ng pagsasagawa ng mga proyekto at paglalaan
ng badget nito.

__________4. Isa sa bunga ng tapat at maayos na pamamahala ng mga

kumakatawan sa pamahalaan ay ang paghihirap ng mamayan ng bansa.

__________5. Tinitiyak din ng pamahalaan ang kaligtasan at ikabubuti ng mga

mamayan upang magkaroon ng patas at angkop na pagbibigay ng serbisyong
pangkalusugan.
 Mahalaga sa isang bansa ang pagbibigay tuon sa kapakanan ng mga
mamamayan na naninirahan nito. Sa 1987 Konstitusyon ng Pilipinas pa lamang
ay nakasaad nang pamahalaan ang mga kinikilalang mga serbisyong libreng
ibinibigay para sa mamayan ng bansa. Dagdag pa dito, makikita sa Artikulo II,
Seksyon 15 ang nakasaan na kinakailangan ang pagsiguro ng pamahalaan ang
mga karapatan sa kalusugan at ang kahalagahan ng magkaroon ng kaalaman.
Biibigyang diin ng pamahalaan ang pangangalaga sa pagbibigay ng libreng
serbisyong pangkalusugan upang matiyak na ang bawat mamayan ay magiging
katulong nito sa pagbuo ng maayos at maunlad na pamamahala sa bansa.

PROGRAMANG PANGKALUSUGAN

May mga iba’t ibang programang pangkalusugan na inilaan ang pamahalaan

upang matiyak na mapangalagaan ang mga mamayan ng bansa. Ang
Kagawaran ng Kalusugan o Department of Health (DOH) ay ang ahensyang ay
ang may tungkulin upang matiyak na nabibigay ng tiyak ang mga serbisyong
pangkalusugan. Ilan sa kilalang programa ng kagawaran ang National Health
Insurance Program (NHIP) Complete Treatment Pack, pagbabakuna, programa sa
mga ina at kababaihan at programa laban sa mga sakit gaya ng AIDS, dengue,
COVID-19 at marami pang iba.
Sanggunian:Department of Education. Araling Panlipunan 4, Learner’s Materials. pp. 273-278 Pasig City:
Instructional Materials Secretariat (DepEd-IMCS), 2015.
Panuto: Sa tulong Graphic Organizer, itala ang mga serbisyong ibinibigay ng

lokal na pamamahalaan na iyo o ng iyong pamilya at kamag-anak na

napakinabangan o ito’y naibigay nito. Isulat sa kasunod nito ang
epekto sa nakuhang serbisyo mula sa pamahalaan.

MAMAYAN

SERBISYO SERBISYO

EPEKTO EPEKTO EPEKTO

Karagdagang Tanong

1. Bilang isang kabataan at estudyante, paano ka makikibahagi upang

mapagtibay at lalo pang maisulong ang mga serbisyong pangkalusugan na
inilalaan ng pamahalaan?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
2. Sa iyong palagay, sapat ba ang mga serbisyong inilaan sa kalusugan ng
pamahalaan sa mamayan? Bakit?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
_____________________________________________________________
 PROGRAMANG PABAHAY

Ang pamahalaan ay nagbibigay din ng prayoridad sa programang

pabahay upang matugunan ang pangangailangan ng mamamayan. Iba’t ibang
ahensiya ng pabahay ang nagsusulong ng proyekto kagaya ng National Home
Mortgage Finance Corporation (NHMFC) Home Development Mutual Fund,
National Housing Authority at Home Guarantee Corporation sa pangunguna ng
Housing and Urban Development Coordinating Council (HUDCC).

Sa NHMFC, ang Community Mortgage Program (CMP) ay naglalayong

tulungan ang mga kababayang nakatira sa lupa ng isang pribadong indibidwal o
kompanya na mabili ang lupang kinatitirikan ng kanilang bahay. Ang mga
residente ay magbubuklod bilang asosasyong nakarehistro sa Securities and
Exchange Commission (SEC). Kung papayag ang may-ari na ipagbili ang lupa,
maaari silang dumulog sa NHMFC upang tulungan silang isailalim ang pagbili ng
lupa sa CMP. Sa tulong ng accredited na originator, maaayos ang proseso ng
paglalakad ng lahat ng mga papeles.

Ang pabahay, o mas karaniwang kilala sa mga lugar na tirahan, ay

tumutukoy sa pagtatayo at itinalagang paggamit ng mga bahay o gusali nang
sama-sama, para sa layunin ng kanlungan ng mga tao ang pagpaplano o
probisyon na inihahatid ng isang awtoridad, na may kaugnay na kahulugan. Ang
pagtiyak na ang mga miyembro ng lipunan ay may tahanan na titirhan, ito man
ay bahay, o ibang uri ng tirahan, tuluyan, o tirahan, ay isang isyung panlipunan.
Maraming pamahalaan ang may isa o higit pang awtoridad sa pabahay, kung
minsan ay tinatawag ding ministeryo sa pabahay, o departamento ng pabahay.

Sanggunian:Housing - Wikipedia
MGA KINAKAILANGAN SA PAGIGING KARAPAT-DAPAT PARA MAKAKUHA NG
PAG-IBIG HOUSING LOAN

Ayon sa gobyerno, may 5.8 million housing backlogs sa Pilipinas noong 2016. Ito ay patunay na ang
pabahay ay isa sa mga pangarap ng mga Filipino dahil marami ang wala nito. Noong January 9,
2018, inilabas ng Pag-IBIG ang Circular No. 396 o ang “Modified Guidelines on the Pag-IBIG End-User
Home (EUF) Financing Program” kung saan nilalaman nito ang mga updated na mga tuntunin, terms and
kondisyon nito sa pautang sa bahay.

(Panoorin: Guide in buying a house)

1. Miyembro ng Pag-ibig.

A. Ang pinakaunang requirement para maka-avail ng Pag-IBIG housing loa o EUF loan ay ang
pagiging active member nito. Ang ibig sabihin ng active member ay pagbibigay ng hindi bababa sa
24 monthly savings sa oras na mag-apply. Para sa mga miyembrong kulang pa sa 24 na
monthly savings requirement ay maari pa ring makapag apply sa Pag-IBIG housing loan
basta’t makumpleto niya ito sa oras na mag-apply siya. Ibig sabihin, maari niyang punan
ang kakulangan kapag nag-apply na siya.
B. Sa mga hindi pa miyembro o non-members ng Pag-IBIG, maari pa rin silang
mag-apply ng Pag-IBIG housing loan. Kinakailangan lang na magbigay ang non-member
ng kabuuang 24 no monthly savings requirement sa lumpsum. Parating kasama sa pag-
compute ng monthly savings ang employee at employer counterparts, kung isang
empleyado.

2. Hindi mas matanda sa 65 taong gulang

Ang mga puwedeng mag-apply ay kinakailangang ang edad ay hindi lalampas sa 65 sa oras na
mag-apply. Dagdag pa dito, kinakailangang hindi lalampas sa edad na 70 kapag nag-mature
ang loan. Ito ang ibig sabihin ng limit sa edad, kailangang ma-approve ang Pag-IBIG housing loan
 bago mag-65 years old at matatapos dapat bayaran ang ang loan bago mag-75 na taong
gulang.

3. May legal na kapasidad

Dapat may legal capacity o ang kapangyarihan na makabili (acquire) o takdaan
(encumber) ang real estate property sa ilalim ng batas ang mag-aaply. Mahalaga
itong malaman ng mga Overseas Filipino migrants o yung mga naturalisado na
mamayan na sa kanilang mga host na bansa. Kumunsulta sa mga abogado kasi
maaaring may epekto ito kung may balak bumili ng bahay at lupa sa Pilipinas. Dahil
banyaga na ang turing sa mga ng kanilang Filipino citizenship, bawal silang bumili ng
lupa habang banyaga pa sila. Kailangan nilang i-re-acquire ang kanilang Filipino
citizenship at maging dual citizens.

4. Updated ang bayad sa STL

May dalawang klase ang Pag-IBIG short term loan (STL) – ito ay ang multipurpose
loan (MPL) at calamity loan. Tinatawag itong short term loans dahil dapat mabayaran
ang loan sa loob ng dalawang taon. Ang MPL ay maaring gamitin sa house repair,
minor home improvement, home enhancement, tuition or educational expenses, health
and wellness, livelihood; at iba pa. Ang calamity loan naman ay naglalayong
magbigay financial assistance sa mga Pag-IBIG members na biktima ng kalamidad sa
mga lugar na nasalanta ng kalamidad.

PROGRAMANG PANGKALUSUGAN

Isa rin sa itinuturing na salik sa kaunlaran ng ating bansa ay ang edukasyon. Ang
pamahalaan ay may mga serbisyo at programang inilaan sa edukasyon upang
makatulong sa pamilya na nahihirapan na maitaguyod ang kanilang anak na
maipagpatuloy ang kanilang pag-aaral. Inaasahan sa mga programang itinakda, ay
magkakaroon ng mas malawak na kakayahan ang bawat mamayan na maging maalam
at maging kaagapay ng pamahalaan sa kaunlaran nito. Isa ang Piliipinas sa
pagtataguyod ng “Edukasyon para sa Lahat “(Education for All”). Ang programang ito ay
naglalayong mas mapabuti pa ang kalidad ng edukasyon ng bawat mamayang Pilipino.

Mga Program na ipinatupad ng Pamahalaan

1. Programa K-12 (K-12 Program)

Ayon sa DepEd, dumaan sa masusing ang pagbabago ito na dulot edukasyon ng

Pilipinas. Itinuturing na ang postibong naidulot nito sa mga estudyante ay ang
pagkakaroon ng pagkakataon na mahasa sa mga iba’t ibang larangan ng espelisasyon
na makatutulong upang maging handa ang mga ito sa madaling pagkakaroon ng
trabaho sa hinaharap. Dagdag pa ng DepEd na ang Pilipinas ay pinakahuli sa mga
bansa ng Asya na nagpatupad ng progrmang ito. Pinapatunayan na ang 13 taon na
programa sa edukasyon ay pinakamabisang haba ng panahon upang matamo ang
kabuuang pagkatuto ng mga estudyante.

2. Day Care Center

Ito ang programa ng pamahalaan na tumutulong sa pangangalaga sa mga bat
ana naguumpisa pa lamang matuto.
3. Out–Of–School- Youth (OSY)
Sila ang mga nahinto sa pag-aaral na tinutulungan ng pamahalaan sa
pammagitan ng mga proramang tulad ng “ Abot Alam”. Ang proramang ito ay
naglalayong mabawasan ang mga OSY. Sila ay binibigyan ng pagkakataon na
makapag-aral ng libre sa pamamagitan ng Alternative Learning System (ALS).
 Ito ay isinasagawa sa oras na sila ay bakante o walang trabaho. Dahil dito,
nagkakaroon ng pagkakataon ang mga kabataan na mas maging handa sa
pagnenegosyo o empleyo.
4. Programa para sa Indigenous People o mga Katutubo nating Mamayan
Pinalalakas ng programang ito hindi lamang ang kakayahan literasi kundi ang
patuloy na pangangalaga sa pag-iingat sa kultura at mapagyaman ang
kasaysayan ng bayan.

ARALIN 2: Ilang Tala sa mga Isyung Lokal at Nasyonal

Larawang Suri
Panuto: Suriin ang mga larawan sa ibaba at tukuyin kung anong isyung Lokal at
Nasyonal ang ipinapakita nito. Tukuyin at isulat din ang maaaring dahilan at epekto ng
mga ito.

Isyung Lokal at Nasyonal Dahilan Epekto

 Hitik ang bansang Pilipinas sa likas na yaman. Maraming mamayang Pilipino ang nagkakaroon
ng pangkabuhayan mula sa direktang paggamit ng mga likas na yaman katulad ng pagtatanim at
pangingisda. Sa kabila ng pakinabang na nakukuha mula sa mga likas na yaman na dulot ng ating Inang
kaliskasan ay patuloy itong nasisira at unti-unting nauubos dahil sa mapang-abusong paggamit dito ng
mga tao. Dahil na rin sa ganitong pangyayari, nagkaroon ng malawakang isyu o suliranin na kinakaharap
ang bansa. Ito ay mga sumusunod:

BAGYO
 Ang salitang bagyo ay nagmula sa Ingles na bagyo, at ito naman ay nagmula sa
Greek kyklôn, na nangangahulugang " umihip ". Ang mga salitang hurricane at
bagyo ay maaaring magamit bilang magkasingkahulugan para sa bagyo.

 Ang bagyo (mula sa Proto-Austronesian: baRiuS at Ingles: typhoon, hurricane, storm

at tropical cyclone) ay isang sistema ng klima na may nakabukas na sirkulasyon sa
paligid ng isang sentro ng mababang lugar, tumatakbo sa pamamagitan ng init na
inilabas kapag umaakyat at lumalapot ang basang hangin. Natutukoy sila sa mga
 ibang unos, katulad ng mga mababang presyon sa polar, sa pamamagitan ng
mekanismo na nagpapatakbo sa kanila, na ginagawa silang "mainit na gitna" na
sistema ng klima. Tinatawag din itong unos at sigwa.

 Ang mga bagyo ay maaaring mahulaan, na nagbibigay-daan sa pag-alerto sa

populasyon na maaapektuhan na kumuha ng kinakailangang proteksyon at pag-
iwas sa mga hakbang, dahil pagkatapos ng pagpasa ng isang bagyo ay
karaniwang may mga pagkalugi, pagkasira at pagbaha na nakakaapekto
maraming tao.

PAGBABAGO NG KLIMA (CLIMATE CHANGE)

 Ang climate change ay tumutukoy sa pagbabago ng klima sa buong mundo. Ito ay

naramdaman simula noong kalagitnaan ng ika-20 na siglo. Ayon sa Climate
Change at Pagpapalayan (2014), “ang ay ang abnormal na pagbabago ng
klima tulad ng pag-init o paglamig ng temperatura, at tuluy-tuloy at malakas na
pag-ulan sa isang lugar”.
Dahilan ng Climate Change
May dalawang sanhi ng climate change ayon sa mga pag-aaral. Una, ang natural na
pagbabago ng klima ng buong mundo. Ito ay sama-samang epekto ng enerhiya mula
sa araw, sa pag-ikot ng mundo at sa init na nagmumula sa ilalim ng lupa na
nagpapataas ng temperatura o init sa hangin na bumabalot sa mundo. Ang ikalawa
ay ang gawain ng tao na nakapagpapataas sa konsentrasyon ng carbon dioxide at
iba pang greenhouse gases sa atmospera. Ilan sa mga ito ay paggamit ng mga fossil
fuels gaya ng langis at coal, at ang agputol ng mga puno na sanhi ng pagkakalbo ng
mga kagubatan.
Epekto ng Climate Change

Ang climate change ay maraming masamang epekto hindi lang sa kapaligiran kundi
pati na rin sa mga tao. Ang global warming o pag-init ng temperatura ng mundo na
siyang
palatandaan ng climate change ay nagdudulot ng sakuna kagaya ng heatwave, baha,
malalakas na bagyo, at tagtuyot na maaring magdulot ng pagkakasakit at
pagpakamatay. Ilan sa mga sakit na maaring lumaganap ay mga sakit dala ng tubig o
pagkain gaya ng cholera at iba pang sakit na may pagtatae, at mga sakit na dala ng
mga insekto (lamok) tulad ng malaria at dengue at sakit na dala ng daga gaya ng
leptospirosis. Dahil sa pagkasira ng mga komunidad dulot ng mga kalamidad na hatid ng
climate change ay lumalaganap din ang malnutrisyon at iba pang suliraning panlipunan.
May ilang mga mamamayan ang napipilitang lumikas dahil nawalan sila ng tirahan dahil
sa pagkasira ng mga ito dulot ng malakas na bagyo. Ang iba ay natabunan ng lupa
dahil sa landslide, samantalang ang iba naman ay kinain ng dagat ang dating lupa na
kinatatayuan ng kanilang mga bahay.
Mga Programa at Patakaran para sa Climate Change sa Pilipinas
Dapat protektahan at isulong ng pamahalaan ang karapatan ng mga mamamayan sa
isang balanse at malusog na kapaligiran (Artikulo 2 Seksiyon 16 ng 1987 Konstitusyon ng
Pilipinas). Ito ang batayan sa paglikha noong Hulyo 27, 2009 sa Republic Act No. 9729
na kilala bilang Climate Change Act of 2009. Ito ang sagot ng Pilipinas sa banta ng
climate
change, alinsunod sa pangako sa ilalim ng United Nations Framework Convention for
Climate Change (UNFCCC). Nakasaad sa batas na ito ang pagbalangkas ng
pamahalaan ng mga programa at proyekto, mga plano at estratehiya, mga patakaran,
ang paglikha ng Climate Change Commission at ang pagtatatag ng National Framework
Strategy and Program on Climate Change. Ang Climate Change Commission ay ang
tanging ahensya na may tungkuling makipag-ugnayan, bumalangkas, sumubaybay at
sumuri ng mga programa at mga pagkilos hinggil sa pagbabago ng klima. Pinagtibay rin
ang Republic Act No. 8749 na kilala bilang Philippine Clean Air Act noong 1999. Ito ay
naglalayong mapanatiling malinis at libre sa greenhouse gas emissions ang hangin sa
bansa. Ang Philippine Task Force on Climate Change (PTFCC) ay binuo upang pagaanin
ang masamang epekto ng climate change at magsagawa ng isang mabilis na pagsusuri
ng mga epekto nito sa bansa.

Sanggunian: ap10_q1_mod2_mga isyung pangkapaligiran_FINAL08032020.pdf (asnhs.net)

BAHA
 Ang baha ay isang pag-apaw ng tubig na lumulubog sa lupa na karaniwang tuyo.
Sa kahulugan ng "umaagos na tubig", ang salita ay maaari ding ilapat sa pag-
agos ng tubig. Ang mga baha ay isang lugar ng pag-aaral ng discipline
hydrology at may malaking pag-aalala sa agrikultura, civil engineering at
pampublikong kalusugan.
 Ang mga baha ay karaniwang nangyayari kapag may sapat na pag-ulan sa
isang maikling sapat na oras upang magbaha ng isang ilog sa mga bangko nito o
kung ang isang bagyo ay pinipilit ang maraming tubig mula sa karagatan.
Maaaring mangyari ang mga pagbaha ng flash sa mga dry ecosystem kapag
ang tubig ay nangangalap sa dati na tuyong mga lambak at naghugas ng mga
ito.
Mga Baha sa Bagyo
 Ang mga bagyo sa karagatan ay maaaring maging sanhi ng napakalaking swells
na umusbong sa bukas na karagatan. Kapag ang mga pamamaga na ito ay
nakakatugon sa lupain, kung malaki ang mga ito, nagpapatuloy lamang sila sa
lupain at lumubog ang anuman sa kanilang lakad. Ang isang kamakailan-lamang
na sikat at mapanirang halimbawa nito ay ang Hurricane Katrina, na bumaha sa
karamihan ng New Orleans noong Agosto ng 2005. Ang mga pag-usbong ng
karagatan na dulot ng bagyo ay sumira sa mga panlaban ng lungsod at tinakpan
ang lungsod. Ang mga pagbaha na dulot ng mga bagyo ay pinaka-
nagbabantang sa baybayin, mababang lugar. Ang mga isla tulad ng Maldives,
Cuba at West Indies ay partikular na nasa peligro dahil ang pagbabago ng mga
pattern ng panahon ay nagiging sanhi ng mas malalakas na bagyo at baha.
Mga Baha ng Flash
 Ang mga pagbaha ng flash ay isang kababalaghan na karaniwang matatagpuan
sa mga ligaw at ecosystem ng disyerto. Marami sa mga landscapes na ito ay may
malalim na gullies at canyons na nabuo ng pagguho ng erosion. Kapag ang isang
maikling at matindi na pag-ulan ay sumabog, ang tubig ay natural na maghanap
ng pinakamababang punto. Ang tubig ay nagtitipon at nakakalakas ng lakas
 habang tumatakbo ito sa mas malalaking canyon at maaaring lumikha ng mga
naisalokal na pagbaha na dumadaloy sa mga lugar na natuyo ang mga buto
lamang sandali. Hindi na kailangang sabihin, maaari itong maglahad ng isang
panganib sa sinuman o anumang mangyayari na nasa landas ng baha.
Mga Baha ng Flash
Ang mga pagbaha ng flash ay isang kababalaghan na karaniwang matatagpuan sa
mga ligaw at ecosystem ng disyerto. Marami sa mga landscapes na ito ay may malalim
na gullies at canyons na nabuo ng pagguho ng erosion. Kapag ang isang maikling at
matindi na pag-ulan ay sumabog, ang tubig ay natural na maghanap ng
pinakamababang punto. Ang tubig ay nagtitipon at nakakalakas ng lakas habang
tumatakbo ito sa mas malalaking canyon at maaaring lumikha ng mga naisalokal na
pagbaha na dumadaloy sa mga lugar na natuyo ang mga buto lamang sandali. Hindi na
kailangang sabihin, maaari itong maglahad ng isang panganib sa sinuman o anumang
mangyayari na nasa landas ng baha.

POLUSYON
 Ito ay ang pagkakaroon o akumulasyon ng mga sangkap sa kapaligiran na
negatibong nakakaapekto sa kapaligiran at mga kondisyon ng pamumuhay, pati
na rin ang kalusugan o kalinisan ng mga nabubuhay na nilalang.

Mga Uri ng Polusyon

1. Polusyon sa tubig
Ang polusyon sa tubig ay isang pagbabago o pagbabago ng tubig na may negatibong
kahihinatnan sa kapaligiran at sa mga nabubuhay na nilalang. Ginagamit din ang
konsepto ng polusyon ng tubig. Ang tao ay ang pangunahing tao na may pananagutan
sa polusyon ng tubig, lalo na sa pamamagitan ng paglabas ng basura, na hindi
ginagamot at nagmula sa mga aktibidad tulad ng industriya, hayop at agrikultura, sa
kalikasan na ito. Tatlong uri ng mga pollutant ng tubig ay maaaring makilala: pisikal,
kemikal at biological.
2. Polusyon sa hangin
Ang polusyon sa hangin ay ang pagkakaroon ng solid, likidong mga particle at gas na
nakakapinsala sa mga nabubuhay na tao at sa kapaligiran. Minsan ang mga katulad na
termino tulad ng polusyon ng hangin ay ginagamit. Ang polusyon sa hangin ay maaaring
maging sanhi ng malubhang problema sa kalusugan sa pamamagitan ng paglanghap ng
mga nakakalason na sangkap. Maaari itong magmula sa mga likas na mapagkukunan,
tulad ng pagsabog ng isang bulkan, o mula sa pagkilos ng tao. Ang ilan sa mga air
pollutant na ito ay carbon monoxide, ozon, at mitein. Ang smog, isang uri ng fog na
binubuo ng isang halo ng usok at sinuspinde na mga partikulo, ay katibayan ng polusyon
ng hangin sa mga lungsod na pang-industriya.
3. Polusyon sa lupa
Ang polusyon sa lupa ay ang pagkakaroon ng mga sangkap na negatibong
nakakaapekto sa mga katangian at katangian ng lupa at nagdudulot ng kawalan ng
timbang sa pisikal, kemikal at biological na negatibong nakakaapekto sa mga
nabubuhay na tao at sa kapaligiran. Ang lupa ay maaaring nahawahan ng impluwensya
ng hangin o tubig, na nagpapakilala sa mga pollutant, ngunit din sa pamamagitan ng
pag-iipon o pagtapon ng mga nakakapinsalang sangkap tulad ng mga pataba. Ang
ilang mga kadahilanan ng kontaminasyon ng lupa ay nadagdagan ang pagguho at
pagbawas sa pagkamayabong ng lupa.
4. Ang polusyon sa ingay
Ang acoustic o ingay na polusyon ay kilala bilang na nangyayari bilang isang bunga ng
mga pagbabago na dulot ng labis na tunog sa normal na mga kondisyon sa kapaligiran.
Ang polusyon sa tunog ay maaaring sanhi ng maraming mga gawain ng tao, tulad ng
mga nauugnay sa industriya, konstruksyon, commerce, libangan, trapiko o eroplano. Ang
labis o nakakainis na ingay ay maaaring makapinsala sa pandinig ng mga tao,
kalusugan sa pisikal at kaisipan, pati na rin sa kalidad ng buhay sa pangkalahatan at,
dahil dito, dapat kontrolin.
Sanggunian: KAHULUGAN NG POLUSYON (ANO ITO, KONSEPTO AT KAHULUGAN) - AGHAM AT KALUSUGAN -
2022 (encyclopedia-titanica.com)
Sa patuloy na lumalaganap na suliranin ng bansa lalo na sa di matatawarang mga
hagupit ng kalikasan tulad na lamang ng Bagyong Odette nang nakaraang taon at
Bagyong Agaton na naganap ngayong buwan ng Abril. Ito ay nagsisilbi lamang na
panawagan sa mga mamayan na magkaisa upang mapangalagaan ang ating inang
kalikasan upang di mawasak at mapakinabangan pa ito ng mga susunod na henerasyon.

ARALIN 3: Mga Hamon at Panawagan sa Bawat Mamamayang Pilipino

Panuto: Suriin ang nasa kahon sa iba. Basahin ang bahagi ng blog ni
Michael Macan(2015)

Gabay na mga Tanong

1. Batay sa talata sa itaas, ano ang inilalarawan na paksa nito?

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
2. Ano ang bahagi ng mamayan sa pagharap sa isyu at hamon ng lipunan?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

Ang mga isyung lokal at nasyunal ay may maraming sagabal na pumipinsala

sa ating lipunan. Ang mga ito ay mga sitwasyon na may masama at
 nakapipinsalang resulta. Kung titingnang mabuti, malalaman mo na halos lahat ng
uri ng isyung ito ay may iisang pinagmulan. Sa kahulugan na lahat sila ay
magkakaugnay kahit papaano. Ibig sabihin, kung malutas ng isa ang isa ay
malamang na malutas din. Kung kaya ang panawagan ng pamahalaan na makiisa
sa pakikibahagi upang maisakatuparan ang mga maaring makatulong upang
mabawasan ang mga kasalukuyang suliraning kinakaharap ng ating bansa. Ang
mga isyung ito ay may napakalaking masamang epekto sa ating lipunan at sa huli,
nakakaapekto ito sa ating lahat. Upang malutas ang ilang mga isyung ito,
kailangan natin ng isang tunguhin. Walang lipunan ang malaya sa mga isyung
lokal maging sa Nasyonal, halos bawat isa sa kanila ay may ilang isyung
panlipunan o iba pa.

Pinagkunan: Kahirapan lalala sa 2021- NEDA | Pilipino Star Ngayon (philstar.com)

 Binigyang-pansin sa iyong binasa ang isa sa mga isyung nararanasan sa ating
bansa ang kahirapan. Ang kahirapan ay ang kalidad ng mahihirap. Sinasabing ang
adhetibong ito ay tumutukoy sa mga taong wala sa kung ano ang kinakailangan upang
mabuhay nang may dignidad, na mapagpakumbaba o hindi nasisiyahan. Samakatuwid,
ang kahirapan ay isang paraan ng pamumuhay na lumilitaw kapag ang mga tao ay
kulang sa mga kinakailangang mapagkukunan upang masiyahan ang kanilang
pangunahing pangangailangan. Ang kondisyong ito ay nailalarawan sa mga kakulangan
sa nutrisyon, kawalan ng pag-access sa pangangalaga sa kalusugan at edukasyon, at
hindi pagkakaroon ng isang bahay na nakakatugon sa mga pangunahing kinakailangan
para sa wastong pag-unlad. Maraming mamamayan ang naniniwala na ito ay may
direktang epekto sa di lamah sa kanila kundi ang katotohanan lahat tayo ay apektado
nito. Ganito rin ang persepsyon ng ibang mamamayan sa iba pang isyu at hamong
panlipunan na nararanasan sa ating bansa tulad ng kakulangan sa pagkain,
malnutrisyon, at iba pa. Bunga nito, hinihiwalay ng mga mamamayan ang kanilang sarili
sa mga isyu at hamong panlipunan upang matugunan ang mga personal na hamon at
pangangailangan
Bilang mag-aaral at mamayan ng ating bansa, importante magkaroon ka ng
malawak na kaalaman sa mga isyu at hamong kinakaharap ng lipunan upang
maunawaan ang mga sanhi at bunga nito. Mahalaga ring maunawaan na lahat tayo ay
may tungkuling ginampanan. Hindi sapat ang pagiging handa lamang ng mga mamayan
at ng ating pamahalaan para sa darating na kalamidad at mas hindi sapat na maging
pangarap na lamang ang pagkakaroon ng sistemang magwawakas sa paulit-ulit na
dagok ng sambayanan. Ito ay ang paghimok sa bawat mamayan na makiisa upang mas
palawakin pa ang pagkakaisa sa tunguhin ng mas may kaayusan at maayos na
pamamahala sa bayan. Higit kailanman, kinakailangan ng mabilis at epektibong
pagtugon sa pamahalaan, lalo na sa panahong may kalabang hindi nakikita. Dahil dito,
mas magiging matatag ang bawat Pilipino na harapon ang hamon na dala ng pabago
bagong isyung kinakaharap sa kasalukuyan at sa darating pang panahon.
 Pagsasanay

Environmental Issue Map

Panuto: Pumili ng isang suliraning pangkapaligiran na kasalukuyang nararanasan
ng bansa. Bumuo ng environmental issuemap sa pamamagitan ng paggawa sa
sumusunod:

a. sanhi - suriin kung ito ba ay gawa ng tao o natural na pangyayarib.

b. epekto -suriin ang epekto sa iba’t ibang aspekto ng pamumuhay
c. kaugnayan- suriin ang kaugnayan nito sa mga suliraning nararanasan saiba
pang likas na yaman.
d. Tunguhin- suriin ang maaaring maging epekto kung magpapatuloy
nararanasang suliraning pangkapaligira
ENVIRONMENTAL ISSUE MAP

EPEKTO

SANHI

TUNGUHIN

KAUGNAYAN

PALIWANAG
 Pagganap:

A. Panuto: Bumuo ng isang larawang sanaysay(larasay). Subukin na hindi bababa ng

5 larawan na nagpapakita ng mga isyung lokal at nasyonal. Sundin ang
pamantayan sa paggawa ng larasay.

Rubriks sa Pagmamarka

Pamantayan
Nilalaman - 20
Pagsunod sa mga hakbang at tuntunin sa pagbuo ng
Larawang sanaysay - 15
Wastong gamit ng mga salita at bantas - 10
Makatotohanan ang nabuong larawang sanaysay - 5
Kabuuan - 50

MGA SANGGUNIAN:
www.academia.edu/35999775/ARALING_PANLIPUNAN_10_ISYU_AT_HAMONG_PANLIPUNA
N_Panimula_at_Gabay_na_Tanong
AP 4 YUNIT 3 MELC-BASED-MODYUL 5: MGA PROGRAMANG PANGKALUSUGAN at PANG-
EDUKASYON ng PAMAHALAAN - YouTube
www.plaridel.ph/index.php/2021/12/16/hamon-ng-katatagan-pagsisiyasat-sa-tunay-na-
kalagayan-ng-mamamayang-pili
un.org/press/en/1997/19970127.wom944.html
Bagyo – Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Ang Pantawid Pamilyang Pilipino Program | Official Gazette of the Republic of the Philippines
Yunit 5 - PDFCOFFEE.COM
Corruption in the Philippines - Wikipedia
Korupsiyon sa Pilipinas - Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Sanggunian: "Archive copy". Inarkibo mula ang orihinal hanggang 2011-10-03. kinuha 2013-03-
31.
Department of Education. Araling Panlipunan 4, Learner’s Materials. pp. 273-278 Pasig City:
Instructional Materials Secretariat (DepEd-IMCS), 2015.
Sanggunian:Housing - Wikipedia

ap10_q1_mod2_mga isyung pangkapaligiran_FINAL08032020.pdf (asnhs.net)

: KAHULUGAN NG POLUSYON (ANO ITO, KONSEPTO AT KAHULUGAN) - AGHAM AT
KALUSUGAN - 2022 (encyclopedia-titanica.com)
Kahirapan lalala sa 2021- NEDA | Pilipino Star Ngayon (philstar.com)