Tutoring Materiały

„ZAWÓD NAUCZYCIEL - OPRACOWANIE I WDROŻENIE PROGRAMÓW KSZTAŁCENIA
NAUCZYCIELI NA WYDZIALE ETNOLOGII I NAUK O EDUKACJI UŚ”

POWR.03.01.00-00-KN33/18
dr hab. prof. UŚ Krzysztof Śleziński
Materiały do warsztatów: Tutoring w edukacji
Realizacja zadań w zakresie czterech zaproponowanych modułów prowadzi do osiągniecia wszystkich

założonych celów niniejszego projektu „Tutoring w edukacji” i zdobycia kompetencji tutora edukacji
przedszkolnej i wczesnoszkolnej.
1
POWR.03.01.00-00-KN33/18
MODUŁ I:
MODUŁ I: Warsztaty z komunikacji
1. Wiele odsłon pedagogiki dialogu. Tutoring, mentoring, coaching.

2. Organizacja tutoriali: omówienie potrzeb rozwojowych dziecka, obszarów jego
zainteresowań, dookreślenie oczekiwań i ustalanie planowej pracy z dzieckiem wraz z
weryfikacją efektów współpracy
3. Komunikacja werbalna i niewerbalna (ćwiczenia z komunikacji)
4. Umiejętne łączenie doświadczenia i wiedzy nauczyciela-tutora w uświadamianiu
wychowankom samodzielności i odpowiedzialności w myśleniu i podejmowanym działaniu
5. Moje style komunikowania się – psychotest
6. Jak unikać „komunikacyjnych porażek”?
7. Aktywne słuchanie i sztuka podejmowania decyzji – gra dydaktyczna: projekt „Nowy Świat”
2
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 1:
STYLE KOMUNIKOWANIA SIĘ I TYPY ZACHOWAŃ
Poniżej zamieszczamy cztery stwierdzenia, a do każdego z nich cztery możliwe zakończenia. Uszereguj
zakończenia do każdego ze stwierdzeń według tego, jak dobrze opisują one Twoje własne zachowania, odczucia
czy myśli, nadając im kolejność od 1-4.
Liczbę 1 napisz przy tym stwierdzeniu, które najlepiej pasuje do Ciebie, zaś liczbę 4 przy tym, które jest dla
Twojego zachowania nieprawdziwe.
1. Czerpie najwięcej zadowolenia w sytuacji...
a) ........... gdy poszukuje nowych, innowacyjnych idei, koncepcji, zasad i teorii.
b) ........... gdy mogę mieć takie kontakty z innymi, które dają mi możliwość badania i zrozumienia źródeł
ludzkich emocji, wzajemnych relacji i zachowań ludzi.
c) ........... gdy mogę oprzeć się na logicznym myśleniu, wnioskowaniu i systematycznych dociekaniach w
procesie definiowania problemu, jego analizy i poszukiwania rozwiązań.
d) ........... gdy mogę zaangażować moją energię w realizację takiego typu zadania, kiedy rezultat działania jest
szybko widoczny.
2. Zauważam, że pracując z innymi staję się zaniepokojony, gdy oni...
a) ........... poświęcają zbyt dużo czasu na dyskusję nie podejmując odpowiednich działań.
b) ........... nie widzą sytuacji w aspekcie czynnika ludzkiego.
c) ........... ograniczają się do starych sposobów działania, nie chcą wziąć pod uwagę czegoś nowego.
d) ........... poświęcają zbyt mało czasu na przeprowadzenie dokładnej analizy wszystkich istotnych aspektów
danej sprawy.
3. Gdy pracuję nad zadaniem najważniejsze jest dla mnie...
a) ........... logiczne, systematyczne, racjonalne podejście do zagadnienia.
b) ........... jak najszybsze osiągnięcie celu przy użyciu środków i metod najbardziej sensownych w danym
czasie.
c) ........... rozważanie możliwych skutków danego działania i przemyślenie różnorodnych podejść, które
mogłabym/mógłbym zastosować.
d) ........... to jakie reakcje, uczucia wywołuje u innych ludzi moje podejście do zadania, jak jest ono
oceniane.
3
POWR.03.01.00-00-KN33/18
4. Czuję się niezadowolona/y z siebie kiedy...
a) ........... przysporzyłam/łem innym nieprzyjemności i w rezultacie tego popsułem nasze stosunki.
b) ........... spóźniłam/łem się z podjęciem stosownych działań i w wyniku tego straciłam/łem szansę
osiągnięcia celu.
c) ........... posługiwałam/łem się starą znaną metodą realizując dane zadania poczym dowiedziałam/łem
się, że są odkryte nowsze metody działania.
d) ........... pominęłam/ąłem jakieś istotne czynniki, czy też dokonałam/em niedokładnej analizy zebranych
danych.
ZLICZANIE WYNIKÓW:
Wpisz do poniższej tabelki liczby, które zapisałeś przy poszczególnych zakończeniach dla każdego z czterech
stwierdzeń i dodaj je w kolumnach pionowych.
ANALITYK AFILIATOR KONCEPTUALISTA AKTYWIZATOR

1c 1b 1a 1d
2d 2b 2c 2a
3a 3d 3c 3b
4d 4a 4c 4b
................................ .................................. ................................. ...................................
INTERPRETACJA WYNIKÓW:
ANALITYK (PAW):
 Przywiązuje dużą wagę do faktów, poszukuje danych liczbowych, szczegółowych informacji,
przesłanek.
 Jego działanie jest analityczne, metodyczne i uporządkowane.
 Zwykle podchodzi do problemu w sposób usystematyzowany, jest dobrze zorganizowany we

wszystkim co robi.
 Czasami może być postrzegany przez innych jako zbyt ostrożny, zbytnio strukturalizowany i
działający wg "wiedzy książkowej".
 Analizuje dane odnoszące się do przeszłości, rozważa sytuację obecną i na podstawie tego
planuje fakty.
Jak powinna z taką osobą przebiegać komunikacja?

 W swoim przekazie użyj:
 faktów, danych, wykresów.
4
POWR.03.01.00-00-KN33/18
 Wykorzystaj dokumentację, która będzie wspierać twój przekaz, jeżeli to pomoże ci

zaprezentować informacje w bardziej uporządkowany sposób.
 Bądź przygotowany na to, aby dać analitykowi możliwość dokładnego zbadania tego, co mu
zostało przekazane.
 SŁOWA KLUCZOWE: racjonalny, logiczny, rozsądny
W jaki sposób można szybko ustalić, określić czyjś styl komunikacji? (Pomocna jest tu na przykład
obserwacja czyjegoś stylu pisania (sposób sporządzania notatki, raportu, przekaz pisemny). I tak:
 Zwykle jest formalny i precyzyjny, wymienia kluczowe punkty,
 czasami może użyć stylu szkicującego:
 podrozdziały lub numerowane części
 chętnie używa tabel, wykresów, schematów.
AFILIATOR (MAŁPA):
 Przywiązuje dużą wagę do relacji międzyludzkich, jest zainteresowany wzajemnymi
oddziaływaniami ludzi, ich uczuciami i jednoczeniem się z innymi.
 Często opisywany jako osoba ciepła, wrażliwa na uczucia innych, spostrzegawcza, potrafiąca
ocenić sytuacje w kategoriach zaangażowanych w nie emocji ludzkich.
 Jest uważany za lojalnego i pomocnego przyjaciela, choć czasami może być postrzegany jako
zbyt emocjonalny i ulegający zbytnio wpływom innych.
 Często tworzy odniesienia do przeszłych wydarzeń i swoich relacji z innymi w danym okresie
czasu.
 Jest nastawiony (zorientowany) na przeszłość

 W swoim przekazie zrób odniesienie do ludzkich aspektów sytuacji.
 On będzie chciał wiedzieć:
 jak inni odczuwają tę sytuację,
 kto jeszcze jest w nią wciągnięty,
 jakie są przeszłe doświadczenia z podobnego typu sytuacji.
 SŁOWA KLUCZOWE: przyjemność, atmosfera, zabawa, rozmowa, szczęście
5
POWR.03.01.00-00-KN33/18
 Często posługuje się stylem nieformalnym, gawędziarskim, przyjacielskim.
 Używa nazwisk i robi uwagi na temat innych oraz na temat przyszłych działań.
KONCEPTUALISTA (ŻÓŁW):
 Przywiązuje dużą wagę do koncepcji, idei, teorii.
 Jest często zorientowany na przyszłość.
 Postrzegany przez innych jako innowacyjny, twórczy i posiadający wyobraźnię.
 Widzi świat pełen możliwości.
 Zadaję pytania, poddaje w wątpliwość uznane prawdy, nie uważa rzeczy za przesądzone.
 Wielu ludzi nazywa go wizjonerem, czy idealistą.
 Czasami inni mają o nim zdanie, że jest abstrakcyjny, niepraktyczny, że "buduje zamki na
lodzie".

 Miej świadomość, że on będzie w twoim przekazie szukał:
 nowatorskiego, innowacyjnego
 oraz oryginalnego spojrzenia na sytuacje.
 SŁOWA KLUCZOWE: zgoda, uprzejmość, miły, cichy, delikatność.

 W pisaniu przejawia tendencje do bycia abstrakcyjnym i niejasnym.
 Ma inklinacje do orientacji na idee i bardzo powolnego zmierzania do konkluzji.
AKTYWIZATOR (LEW):
 Kładzie nacisk na działanie i jego rezultaty, wyniki.
 Jest postrzegany przez innych, jako podejmujący szybkie decyzje (decyzyjny), kierunkujący i
praktyczny.
 Jest zorientowany na "tu i teraz".
6
POWR.03.01.00-00-KN33/18
 Lubi działanie, tworzenie, konkrety.
 Przekształca idee w działania, dynamiczny i pomysłowy.
 Można go oskarżyć o to, że poszukuje tylko krótkotrwałych rezultatów, nie myśląc o ich
długoterminowych implikacjach.
 Ta tendencja często wystawia go na krytykę ze strony tych, którzy postrzegają go jako osobę
zbyt prostą i impulsywną, która najpierw działa potem myśli.

 On chce tylko wiedzieć:
 „Czy to zadziała?”
 „Jak szybko możemy to zrobić?”
 SŁOWA KLUCZOWE: szybkość, pewność, rezultat, skuteczność, zwięzłość.

 Pisze w sposób jasny, szkicujący, świeży.
 Uważa, że opisywanie jest niepotrzebną stratą czasu, stosuje skróty myślowe.
 Często gryzmoli krotką odpowiedź wprost na informację, którą otrzymał.
ZAŁĄCZNIK NR 2:
Projekt „Nowy Świat” – gra dydaktyczna, metoda problemowa
1. Cel projektu:
 umiejętność współpracy w grupie
 stawianie problemu
 działanie według schematu Metody 5WHY: problem – przyczyna – rozwiązanie
 dlaczego powstał problem
 dlaczego go nie zauważyliśmy (czego mogliśmy nie zauważyć)
 jak go rozwiązać
 argumentowanie swoich decyzji i poglądów, w tym także wyborów moralnych
 zdobycie bądź utrwalenie wiedzy nt. określonych terminów filozoficznych
2. Przebieg zajęć:
7
POWR.03.01.00-00-KN33/18
Nauczyciel dzieli klasę na mniejsze grupy - ok. 5 osobowe. Każda grupa otrzymuje informacje
na temat celu i zadań realizowanych w zabawie. Prowadzący charakteryzuje poszczególne wyzwania,
przed jakimi stanęła każda z grup (grupa może realizować wszystkie zadania, może także wylosować
jedno z nich).
Ilość czasu przeznaczona na realizację zadań powinna być na tyle długa, aby każda grupa
mogła przedyskutować propozycje rozwiązań, tak, aby ostatecznie poprzez argumentację jej
członków wypracować wspólne stanowisko. Grupy powinny także zadbać, o to, aby każdy z
uczestników miał możliwość wypowiedzenia się i uzasadnienia swoich wyborów.
Po wykonaniu przez wszystkie grupy wszystkich trzech zadań przedstawiciel każdej z nich
powinien zrelacjonować decyzje podjęte w każdym z wykonywanych zadań.
3. Omówienie wyników pracy grup:

Podczas dyskusji można uwzględnić następujące kwestie:
 Czy w przypadku każdego z wykonywanych zadań grupy wykorzystały w procesie
podejmowania decyzji zasadę „problem-przyczyna-rozwiązanie”? Jeśli tak to, z jakim
skutkiem oraz z jakie kwestie omawiano pod hasłem „problem”, jakie pod nazwą
„przyczyna”, a jakie omawiano, jako „rozwiązania”?
 Czy podczas pracy w grupie pojawiły się jakieś ograniczenia techniczne dotyczące metody
5WHY, jeśli tak to jakie? Z czym grupa miała największy problem?
 W jaki sposób grupa dążyła do tego, aby propozycje i uwagi dotyczyły kolejnych zagadnień?
 Z jakimi dylematami najczęściej borykała się grupa, czy poszczególni jej członkowie?
4. Ocena:
 Uczniowie oceniają przydatność w/w metody porządkowania informacji zgodne z zasadą
„problem-przyczyna-rozwiązanie” w procesie podejmowania decyzji.
 Uczniowie oceniają współpracę w grupie, umiejętność słuchania siebie nawzajem,
umiejętności argumentacyjne pozostałych grup.
Projekt „Nowy Świat” (wytyczne dla grup)
Opis sytuacji:
Wasza grupa przechodzi teraz ściśle tajne szkolenie przygotowujące Was do ratowania
człowieka i świata. Nie możecie pod żadnym pozorem opuszczać tej sali. Zostaliście specjalnie
dobrani w grupy, ponieważ macie wykonać przydzielone wam zadania.
8
POWR.03.01.00-00-KN33/18
Pamiętajcie, jeśli się sprawdzicie i zdacie egzamin cała wasza grupa zostanie przeniesiona w
miejsce, które nigdy nie było zamieszkane przez cywilizowanych ludzi w celu stworzenia nowej
populacji, dającej jednocześnie szansą przetrwania gatunku ludzkiego. Zostaniecie przeniesieni w
miejsce, które zostało oznaczone kryptonimem „Nowy Świat”. Gdy się tam znajdziecie, przyświecać
Wam będzie tylko jeden cel – musicie stworzyć nową społeczność, która będzie w zgodzie z waszymi
dotychczasowymi przekonaniami. Zostaniecie wyposażeni we wszystkie podstawowe środki
niezbędne do przeżycia – nie będziecie jednak, mieli z sobą, żadnych wynalazków i współczesnych
cudów techniki.
Zanim udacie się z misją, musicie jednak podjąć pewne ważne decyzje. Pamiętajcie, mogą one
poważnie wpłynąć na kształt waszej późniejszej społeczności — dobrze się nad nimi zastanówcie.
Wykonajcie następujące trzy zadania:
1. W projekcie „Nowy Świat” może wam towarzyszyć jeszcze 9 osób. Poniżej znajduje się lista
wybranych w tym celu ludzi z kilkoma danymi na temat ich temat. Wspólnie z grupą ustalcie,
które osoby chcielibyście zabrać. Pamiętajcie, że podczas uzasadnienia swojego wyboru,
musicie przedstawić, czym kierowaliście się podczas podejmowania waszych decyzji, co miało
na to największy wpływ.
2. Projekt „Nowy Świat” zezwala na zabranie ze sobą czterech dowolnych książek. Wymień te
tytuły, które twoim zdaniem powinny towarzyszyć Wam w waszej misji. Wspólnie
podejmijcie decyzję pamiętając, że podczas wyboru powinna wam przyświecać idea: „Coś dla
ciała i coś dla ducha”. Pamiętajcie Wasz wybór, może uratować Wam nawet życie.
3. Tworząc nową społeczność ważne jest także, abyście wprowadzili już na samym początku
pewne zasady, których wszyscy będziecie się trzymać. Wspólnie napiszcie propozycje swoich
praw, traktując je równocześnie, jako pewien punkt wyjścia dla funkcjonowania Waszej
społeczności. Owych zasad powinno być minimum trzy.
4. Możecie z sobą zabrać także trzy przedmioty, które mogą ułatwić Wam przetrwanie –
wybierając je nie zapomnijcie o uzasadnieniu wyboru.
Tabela do zadania 1.:
9
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAWÓD WIEK, RASA, WYZNANIE POSTAWA ŻYCIOWA

PŁEĆ
plastyczka biała, 28 l. Agnostyczka pesymistka
ratownik medyczny Azjata, 22 l. Katolik hedonista
prokurator czarny, 62 l. Protestant sceptyk
architekt wnętrz biała, 40 l. Żydówka optymistka
przywódca religijny czarny, 41 l. Muzułmanin hedonista
wolnomyśliciel , kochający ludzi – rolnik z zamiłowania Indianin, 18. Agnostyk optymista
młoda profesor geniusz - historyk i filozof czarna, 25 l. Żydówka pesymistka
uczona matematyczka Azjatka, 26 l. Katoliczka sceptyczka
miłośniczka przyrody - zbieraczka i znawczyni ziół Indianka, 60 l. Agnostyczka hedonistka
9-letnie dziecko ze zdiagnozowanym ADHD biała, 9 l. Katoliczka hedonistycznie

nastawione do życia
inżynier czarny, 47 l. Muzułmanin sceptyk
matka z dwojgiem dzieci – wdowa, kobieta z trudnym czarna, 23 l. Katoliczka pesymistka

„bagażem życiowym”
śpiewak operowy biały, 55 l. Protestant pesymista
szanowany przywódca polityczny, zwolennik władzy biały, 26 l. Protestant sceptyk

autorytarnej
socjalistka i feministka - działaczka na rzecz praw biała, 19 l. Agnostyczka hedonistka

człowieka
policjantka – pracująca w wydziale kryminalnym biała, 26l. Protestantka sceptyczka
weterynarz, specjalizujący się w zwierzętach czarna 31 l. Muzułmanka optymistka

domowych
wybitny poeta, miłośnik literatury o tematyce biały, 44 l. Żyd pesymista

egzystencjalnej
przedsiębiorca pogrzebowy, w przeszłości nauczyciel biały, 43 l. Żyd pesymista
filmowiec - wielokrotnie nominowany do nagród Indianin. 32 l. Agnostyk hedonista
doradca wojskowy - biorący udział w misjach biały, 29 l. Protestant sceptyk

wojskowych
10
POWR.03.01.00-00-KN33/18
informatyk i logistyk biały, 42 l. Katolik optymista
ZAŁĄCZNIK NR 3:
BLOKADY KOMUNIKACYJNE WG GORDONA1:
1. Nakazywanie, komenderowanie, polecanie. Przykład: „Przestań się użalać i weź się do roboty!”.
2. Ostrzeganie, groźba: „Jeżeli nie będziesz dużo pracował, nie masz co marzyć o dobrych stopniach
w tej klasie”.
3. Moralizowanie, głoszenie kazań: „Wiesz dobrze, że z chwilą, gdy przychodzisz do szkoły twoim
zadaniem jest nauka”.
4. Doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań: „Musisz lepiej zaprogramować sobie dzień.
Wówczas uda ci się wszystko wykonać”.
5. Pouczanie, robienie wykładu, dostarczanie argumentów: „Przyjrzyjmy się faktom. Pamiętaj, że
do końca roku szkolnego jest jeszcze tylko 34 dni i tylko tyle zostało ci na wykonanie tego
zadania”.
6. Osądzanie, krytykowanie, dezaprobata: „Jesteś po prostu leniwy, albo lubisz odkładać wszystko
na ostatnią chwilę”.
7. Obrzucanie wyzwiskami, wyśmiewanie, ośmieszanie: „Zachowujesz się jak czwartoklasista, a nie
jak kandydat do szkoły średniej”.
8. Interpretowanie, analizowanie, diagnozowanie: „Starasz się po prostu wykręcić od wykonania
tego zadania”.
9. Chwalenie, aprobowanie: „Jesteś naprawdę bardzo zdolnym, młodym człowiekiem. Jestem
pewien, ze jakoś dasz sobie z tym radę.”.
10. Uspakajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie: „Nie jesteś jedyny, który to przeżywa. Ja
miałem takie same problemy z trudnym zadaniami.”.
11. Wypytywanie, krzyżowy ogień pytań: „Czy uważasz, ze zadanie jest za trudne? Ile czasu mu już
poświęciłeś? Ile godzin dziennie na to poświęcasz?”.
12. Odwracanie uwagi, dowcipkowanie, zabawianie: „Porozmawiajmy o czymś przyjemniejszym.
Teraz nie czas o tym mówić. Wydaje mi się, że ktoś wstał dziś lewą nogą”.
PODSTAWOWE BARIERY KOMUNIKACYJNE:

(J.A.F. Stoner, Ch. Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1992.)
Różnice w Są wypadkową różnego poziomu wiedzy i doświadczenia; spostrzeganie

spostrzeganiu zależy od sytuacji.
Różnice językowe Dane słowo nie zawsze oznacza to samo dla nadawcy co dla odbiorcy;
1
Thomas Gordon , Wychowanie bez porażek, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1991
11
POWR.03.01.00-00-KN33/18
posługiwanie się żargonem; słowa bywają nieprecyzyjne.

Szum Każdy czynnik, który zakłóca, powoduje zamieszanie lub w inny sposób
utrudnia komunikowanie się.
Emocje Reakcje emocjonalne - gniew, miłość, odruchy obronne, nienawiść, zazdrość,
lęk, zakłopotanie - wpływają na zrozumienie przez nas cudzych komunikatów
i na to, jak nasze komunikaty oddziałują na innych.
Niezgodność Gdy komunikaty werbalne (słowne) są niespójne z komunikatami
komunikatów pozawerbalnymi (mowa ciała) wprowadzają zamieszanie w procesie
komunikacji.
Nieufność Wiarygodność komunikatu jest w znacznym stopniu uzależniona od
wiarygodności nadawcy (wiedza, uczciwość, wzajemne stosunki).
PRZEZWYCIĘŻANIE BARIER KOMUNIKACYJNYCH:

(J.A.F. Stoner, Ch. Wankel, Kierowanie, PWE, Warszawa 1992.)
 Rozpoznaj przeszkodę
 Podejmij działanie na rzecz przezwyciężenia przeszkody:
Przezwyciężanie różnic Konieczne jest takie wyjaśnienie komunikatu, by został on zrozumiany

w postrzeganiu przez osoby o różnych poglądach i doświadczeniu. Korzystne jest
wczuwanie w punkt widzenia rozmówcy i odkładanie reakcji do czasu, gdy
rozważy się istotne informacje. Podstawowe znaczenie ma zadawanie
pytań.
Przezwyciężanie różnic Potrzebne jest wyjaśnienie znaczenia niekonwencjonalnych lub technicznych
językowych terminów. Należy stosować język prosty, bezpośredni, naturalny. Istotne
znaczenie ma umiejętność parafrazowania (powtarzania własnymi słowami)
w celu sprawdzenia stopnia zrozumienia komunikatu.
Przezwyciężenie szumu Należy szumy eliminować. Na przykład wyłączyć hałasującą maszynę, która
utrudnia rozmowę, lub przenieść się do innego miejsca. Gdy nie da się
uniknąć szumu, należy zapewnić większą jasność komunikatu.
Przezwyciężanie emocji Pierwszym krokiem do przezwyciężenia negatywnych skutków emocji jest
ich lepsze poznanie. Wyczulenie na własne nastroje i świadomość tego, jak
mogą one wpłynąć na innych zanim przekaże się im komunikat, ułatwia
sprawę. Pożyteczne jest takie dążenie do zrozumienia emocjonalnych reakcji
innych i przygotowanie się do radzenia sobie z nimi. Rozwijanie zaufania,
pewności i otwartości prowadzi do komunikowania się bezpiecznego, bez
zbędnych emocji i postaw obronnych.
Przezwyciężanie Podstawą eliminowania tych niezgodności jest zdanie sobie z nich
niezgodności sprawy i unikanie prób wysyłania fałszywych komunikatów. Gesty, ubiór,
komunikatów postawa, wyraz twarzy i inne znaczące komunikaty niewerbalne powinny być
werbalnych z w zgodzie z komunikatami werbalnymi.
niewerbalnymi
Przezwyciężanie Przezwyciężanie nieufności polega w znacznej mierze na stwarzaniu
nieufności zaufania. Wiarygodność jest wynikiem długofalowego procesu, w którym
inni uznają uczciwość, sprawiedliwość i dobre zamiary człowieka.
12
POWR.03.01.00-00-KN33/18
Poniżej wymienione zostały BARIERY UTRUDNIAJĄCE AKTYWNE SŁUCHANIE. Przeanalizuj je i

zastanów się czy dotyczą one Ciebie. W przypadku, gdy uświadamiasz sobie, że wpadasz w pułapkę
opisywanej bariery wybierz „+”, gdy nie, wybierz „ -”.
Porównywanie - cały czas podczas rozmowy próbujesz ocenić, kto jest mądrzejszy, +/-
bardziej kompetentny, rozsądniejszy, kto więcej cierpiał...
Domyślanie się - czytasz w myślach drugiej osoby. Próbujesz zgadnąć, co rozmówca +/-
„naprawdę” myśli lub czuje. Próbujesz ją przejrzeć.
Przygotowywanie odpowiedzi - cała twoja uwaga skupiona jest na skrzętnym +/-
przygotowywaniu swojej wypowiedzi. Twój umysł zamiast słuchać pędzi z zwrotną
prędkością, aby zdążyć ułożyć sobie własną sekwencję.
Filtrowanie - to słuchanie wybiórcze. Skoro przekonasz się, że wypowiedzi rozmówcy nie +/-
towarzyszą negatywne uczucia, to natychmiast „odpływasz” i nie słuchasz dalej.
Osądzanie - dokonujesz osądu osoby lub jej wypowiedzi zanim wysłuchasz ją do końca. W +/-
ten sposób spisujesz ją na straty i dalej nie słuchasz.
Skojarzenia - tak się dzieje, gdy jesteśmy znudzeni lub zniecierpliwieni rozmową. +/-
Rozmówca o czymś nam opowiada, a nam uruchamia się łańcuch skojarzeń i „odpływasz”.
Utożsamianie się - cokolwiek powie twój rozmówca. Odnosisz do swojego doświadczenia. +/-
Jesteś zajęty tak swoimi ekscesami, że nie masz czasu, aby naprawdę usłyszeć drugą
osobę.
Udzielanie rad - wystarczy, że usłyszysz kilka pierwszych zdań, a już zaczynasz szukać +/-
odpowiedniej rady. Kiedy tworzysz swoje rady nie masz możliwości uważnie słuchać i
możesz przeoczyć to, co najważniejsze.
Sprzeciwianie się - zawsze ci spieszno, aby się nie zgodzić ze swoim rozmówcą. Reagujesz +/-
tak zarówno na komunikaty negatywne jak i pozytywne.
Gaszenie - używasz zgryźliwych i sarkastycznych uwag, aby osoba zaniechała tematu. +/-
Dyskontowanie - lekceważysz lub przyjmujesz wiadomości z zastrzeżeniem. Za każdym +/-
13
POWR.03.01.00-00-KN33/18
razem, gdy usłyszysz komplement, natychmiast wyliczasz wszystko, co może obniżyć

twoją wartość.
Przekonanie o swojej racji - nie jesteś w stanie słuchać krytyki, w związku z tym jesteś +/-
skłonny nawet do przekręcenia faktów, podniesienia głosu tylko po to, aby nie słuchać
kogoś, kto proponuje ci jakąkolwiek zmianę.
Zmiana toru - nagła zmiana tematu spowodowana twoim znudzeniem lub zakłopotaniem. +/-
Zjednywanie - zgadzasz się ze wszystkim co mówi rozmówca po to, aby nie zaangażować +/-
się zbytnio w rozmowę.
WYNIK:
Obszary, w których dokonałeś wyboru „+” wyznaczają Twoje obszary trudności w uważnym słuchaniu
innych. Zastanów się wobec kogo najczęściej stosujesz opisywane bariery, w jakich okolicznościach.
Uświadomienie sobie obszarów słabszego funkcjonowania jest warunkiem koniecznym jakiejkolwiek
zmiany. Zachęcam Cię do podjęcia wysiłku w kierunku zmiany swoich zachowań. Zacznij od
osobistego programu minimum – zacznij korektę od sytuacji najprostszych dla Ciebie. W ten sposób
skazujesz się na sukces, który zachęci Cię do dalszej pracy nad sobą. Ta zasada ma charakter ogólny
i warto ją stosować w dokonywaniu wszelkich zmian w swoim zachowaniu.
KARTA OCENY SWOJEGO SPOSOBU ODNOSZENIA SIĘ DO INNYCH2:

Poniżej znajduje się lista zachowań, charakterystycznych dla sprawnie funkcjonujących relacji
międzyludzkich. Oszacuj te zachowania u siebie, posługując się podaną skalą.
1. Zdolność do słuchania innych ze zrozumieniem:
Zupełnie niezdolny 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 Całkowicie zdolny
2. Gotowość do rozmawiania z innymi o uczuciach:

Zupełnie niegotów 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 W pełni gotów
3. Świadomość uczuć innych ludzi:

Zupełnie nieświadome 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 Zupełnie świadome
4. Rozumienie, dlaczego robię to, co robię:

Nie rozumiejący 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 Doskonale rozumiejący
5. Tolerancja na konflikty i antagonizmy:

Nie znoszący 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 Tolerujący
2
D.W. Johnson, Podaj dłoń, Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości, Warszawa 1992, s.42.
14
POWR.03.01.00-00-KN33/18
6. Zgoda na objawianie uczuć i ciepła między ludźmi:

Niechętny 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 Oczekujący
7. Przyjmowanie cudzych opinii o swoim zachowaniu:

Odrzucający 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 Przyjmujący
8. Gotowość do ufania innym:

Bardzo podejrzliwy 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 Całkowicie ufny
9. Zdolność do wpływania na innych:

Kompletnie niezdolny 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 Całkowicie zdolny
10. Stosunki z rówieśnikami:

Współzawodniczący 1- 2- 3- 4- 5- 6- 7- 8- 9 Współdziałający
15
POWR.03.01.00-00-KN33/18
MODUŁ II:
MODUŁ II: warsztaty z aksjologii tutoringu
2. Znaczenie relacji wychowawca-wychowanek, budowanie wewnętrznej dyscypliny,

autonomicznej więzi międzyosobowej, wprowadzanie zasad współpracy, budowanie
wzajemnego szacunku, otwartości i zaangażowania
3. Odpowiedzialność tutora-nauczyciela za dziecko wobec rodziców, środowisko lokalne
i szkolne
4. Budowanie ładu aksjologicznego tutoriali
5. Ukazywanie, zapoznawanie, promowanie oraz przejmowanie uniwersalnych,
ogólnoludzkich wartości
6. Odpowiedzialne promowanie postaw człowieka prawego. Z perspektywy słabych i
mocnych stron wychowanka budowanie świadomości jego kondycji moralnej.
7. Zapoznawanie wychowanka z wartościami w podejmowanych działaniach twórczych,
zabaw relaksacyjnych. Umiejętne, wartościowe zapoznawanie się ze sposobami
spędzania wolnego czasu.
Podczas warsztatu korzysta się z następujących treści:
A) Czy moralność jest obiektywana? – dziedzina moralności, postawy moralne, sprawdziany

zasad moralnych
a. Dialog o moralności między Erudytą, Obiektywistą a Subiektywistą
b. Dialog o moralności: Św. Tomasz z Akwinu Summa teologiczna, T. Hobbes The

Elements of Law: Natural and Politic (wybrane fragmenty)
B) Jak oceniać nasze czyny – ocenianie czynów, ocenianie ze względu na konsekwencje czy
motywy
a. Dialog o moralnej ocenie czynów między Kantystą, Nauczycielem a Utylitarystą
b. Dialog o moralnej ocenie czynów: John Stuart Mill Utylitaryzm, I. Kant

Uzasadnienie metafizyki moralności (wybrane fragmenty)
C) Czy można żyć szczęśliwie, jeśli tak, to jak? – życie szczęśliwe, szczęśliwy mędrzec
16
POWR.03.01.00-00-KN33/18
a. Dialog o szczęściu między Pesymistą, jego Psychoterapeutą, Stoikiem, Hedonistą

a Intelektualistą Etycznym
b. Dialog o szczęściu: Epikur List do Menojkeusa, Epiktet, Diatryby (wybrane

fragmenty).
ZAŁĄCZNIK NR 4:
CZY MORALNOŚĆ JEST OBIEKTYWAN?
Dialog o moralności między Erudytą, Obiektywistą a Subiektywistą3
ERUDYTA: Czy Panowie wiedzą, że Eskimosi nie mogli pojąć obyczaju prowadzenia wojen, który
tłumaczyli im europejscy misjonarze? Eskimos doskonale rozumie pomysł zabicia człowieka. Gdy ktoś
staje na twojej drodze, oceniasz rozkład sił i, jeśli to możliwe, usuwasz go. Jest jednak po prostu nie
do pomyślenia, aby jedna eskimoska stanęła w szyku bojowym przeciw drugiej.
OBIEKTYWISTA: To, co Pan powiedział, Erudyto, dowodzi, że idea sprawiedliwej wojny jest zła.
Zawsze zresztą było to dla mnie oczywiste. Nakaz: „Nie zabijaj!” jest czymś, co leży u podstaw
człowieczeństwa. Zabójstwo jest złem dla każdego i w każdych warunkach. Dlatego w żaden sposób
nie można usprawiedliwić wojny.
SUBIEKTYWISTA: Nie pojmuję Pańskiego sposobu rozumowania. Może Eskimos uważa zabójstwo za
złe, jednak z tego, co mówi Erudyta, wyraźnie wynika, że Eskimosom towarzyszą zupełnie inne
emocje nią Panu. Oceny moralne są jedynie wynikiem pewnych uczyć i pożądań jednostki, które z
kolei są kształtowane przez uwarunkowania społeczne. Nie wynikają one, jak Pan twierdzi, z jakiegoś
obiektywnego człowieczeństwa czy idei Dobra.
E.: Istnieją kultury, w których zabójstwo traktuje się zupełnie inaczej niż w naszym społeczeństwie. Na
przykład Indianie Mohave są przekonani, że zabijanie leży w naturze każdego z ich czarowników,
podobnie jak leży ono w naturze jastrzębi. Zdarza się więc, że szaman przychodzi do śmiertelnie
chorego człowieka i mówi „To ja Cię zabijam”. Ma on oczywiście na myśli swój magiczny wpływ na
chorego człowieka.
O.: Bądźmy poważni! Zabójstwa za pomocą magii nie można traktować na równi z morderstwem
dokonywanym, że tak powiem, metodą tradycyjną. Zresztą nie chodzi tu o żadne emocjonalne
nastawienie, tylko o rzeczy dużo ważniejsze. Nie wiem, czy Pan, Subiektywisto, zdaje sobie sprawę, że
Pański pogląd na moralność uniemożliwia wszelkie dyskusje na temat etyczny. Te dyskusje jednak
3
B. Przybył, J. Swianiewicz: Myślenie krytyczne, Kielce 2002, s. 101-103.
17
POWR.03.01.00-00-KN33/18
cały czas się toczą. W dodatku jestem przekonany, że dzięki nim człowiek pozna kiedyś katalog cnót,
na który zgodzą się wszyscy ludzie, po prostu dlatego, że są ludźmi.
E.: Jak na razie ów katalog z pewnością nie jest znany. Weźmy na przykład Apaczów i Indian Pueblo.
Dla tych pierwszych najważniejsze są: ekstaza, autorytet i wszystko, co gwałtowne. Dlatego zdradę
małżeńską karzą okaleczeniem. Dla Indian Pueblo najwyższa cnotą jest umiarkowanie. Tak więc żona,
która jest zdradzana przez męża, udaje, że nic o tym nie wie, i milczy. Dopiero kiedy jej rodzina uzna,
że takiej sytuacji nie można już dłużej tolerować, wysyła do kobiety wysłannika, który stwierdza:
„Wszyscy mówią, że go kochasz”. Wtedy żona niewiernego męża np. przestaje mu prać ubrania. W
ten sposób, zwykle skuteczny, bez awantur, daje mu do zrozumienia, że „ona wie, że wszyscy
wiedzą”.
S.: Podejrzewam, że różnorodność przekonań moralnych utrzyma się jeszcze bardzo długo, jeżeli nie
zawsze. Podane przez Pana przykłady pokazują doskonale, w jaki sposób emocje przybierają formę
sądów moralnych. Badania antropologiczne wykazują, że uczucie zazdrości może być tłumione bądź
podsycane przez odpowiednie warunki społeczne znacznie skuteczniej niż jakiekolwiek inne uczucia.
W ten sposób na jego podłożu powstają twierdzenia typu: „Zdrada małżeńska jest złem tak wielkim,
że rozwód jest niedopuszczalny” lub „Zdrada małżeńska jest niewskazana i należy jej zapobiegać
przez instytucje rozwodu”. Jako, że zacytowane przekonania są zapisem emocji, nie można
powiedzieć, że są prawdziwe lub fałszywe.
O.: Mimo badań antropologów zdanie: „Zdrada małżeńska jest złem” zawsze pozostanie prawdziwe
lub fałszywe podobnie jak: „Początkiem świata był Wielki Wybuch”. W wielu kwestiach naukowych
również nie ma zgodności, a jednak nie mówimy, że twierdzenia Einsteina były zapisem jego emocji i
zależały od warunków społecznych, w których się wychował. Obawiam się, że uniemożliwia Pan
wszelką rozmowę.
S.: Wolę ją uniemożliwić niż pozwolić, aby zakończyła się sprzeczką, do której muszą doprowadzić
wszelkie spory na temat etyczny.
18
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 5:
JAK OCENIAĆ NASZE CZYNY
Dialog o moralnej ocenie czynów między Kantystą, Nauczycielem a Utylitarystą4
NAUCZYCIEL: Panowie zapewne słyszeli o najnowszym odkryciu młodego biologa X? Wydaje się , że
dzięki niemu wielu poważnie chorych ludzi odzyska zdrowie, a nawet uniknie śmierci. Proszę sobie
wyobrazić, że dziesięć lat temu uczyłem X, gdy był on w liceum. Szczerze powiedziawszy, zawsze
wydawał mi się bardzo zdolny, ale mimo to…
UTYLITARYSTA: Należą się Panu gratulacje! Chyba nic lepszego nie może się przytrafić nauczycielowi,
niż dowiedzieć się o wielkim naukowym sukcesie swojego ucznia. Może Pan być z siebie dumny.
N.: Tego właśnie nie jestem pewien. Nie mówię Panom o dokonaniu X, aby się chwalić. Chodzi mi o
pewien dylemat natury moralnej, który z tą sprawą się wiąże. Otóż niedawno X odwiedził mnie i w
środku miłej rozmowy przyznał, że na końcowym egzaminie ściągał. Powiedział, że był zupełnie
nieprzygotowany i bez ściągania z pewnością by nie zdał. Muszą Panowie wiedzieć, że jestem
surowym nauczycielem i nie dopuszczam żadnej nieuczciwości. Teraz jednak zastanawiam się, czy nie
powinienem być trochę łagodniejszy?
U: Rzeczywiście, hołdowanie niezłomnym regułom tylko dla nich samych nie wydaje się słuszne.
Każdy przypadek należy rozpatrywać osobno. Trzeba również oceniać konsekwencje konkretnych
decyzji. Przecież gdyby Pan przyłapał wtedy X i, jak to się mówi, oblał go, nie dostałby się on na dobry
uniwersytet, nie uzyskałby dostępu do odpowiednich laboratoriów, nie dokonał swego odkrycia i
ostatecznie wiele osób, które wyzdrowieją dzięki niemu, mogłyby umrzeć.
KANTYSTA: Z całym szacunkiem, ale skąd Pan to wie? Człowiek nigdy nie będzie mógł przewidzieć
wszystkich konsekwencji swojego czynu. Dlatego też decydując, co dobre, a co złe nie należy brać ich
pod uwagę. Tylko postępując z narzuconego swojej woli obowiązku, postępujemy moralnie. Panie
Nauczycielu, niech Pan cieszy się osiągnięciami X, ale nie rezygnuje z poszanowania dla uczciwości.
Być może właśnie dzięki wpojonej przez Pana dyscyplinie X doszedł do tak wielkich rzeczy.
U.: Zastanawia mnie, w jaki sposób mamy, według Pana, decydować, które obowiązki są słuszne, a
które nie. Przecież opowieść Nauczyciela wyraźnie pokazuje, że nie jest to wcale łatwe.
K.: Wręcz przeciwnie, jest to bardzo proste. Powinniśmy postępować tak, jakbyśmy chcieli, aby
postępowali wszyscy. Powinniśmy wypełniać obowiązki, co do których chcielibyśmy, aby były one
powszechnym prawem przyrody. W innym wypadku nasza wola doznaje pewnego rozdwojenia.
4
19
POWR.03.01.00-00-KN33/18
Chcemy postępować w określony sposób, ale nie chcemy, aby postępowali tak inni. Albo oczekujemy
od innych respektowania norm, których sami nie przestrzegamy. Kant uważał, że w ten sposób
tracimy wolność, która jest podstawą wszelkiej moralności.
N.: Właśnie, choć mam spore doświadczenie nauczycielskie, to nie czuję się na siłach oceniać, który
uczeń jest wystarczająco zdolny, aby pozwolić mu na drobne kłamstwo.
U.: I na tym doświadczeniu musi się Pan oprzeć. Poglądy Kantysty mogą się wydawać imponujące, ale
życie jest niestety znacznie bardziej skomplikowane niż jego system. Oceniając dany czyn, nie
możemy przecież zupełnie zignorować jego konsekwencji i zdać się tylko na motyw. Co by się stało,
gdyby stanął Pan wobec konfliktu obowiązków? Na przykład, gdyby nieostrożnie obiecał Pan
jakiemuś uczniowi, że pod Pana kierownictwem ukończy on kurs biologii z oceną bardzo dobrą, a
potem na końcowym egzaminie zobaczyłby Pan tego ucznia oszukującego.
K.: Obawiam się, że to, co Pan, Utylitarysto, nazywa postępowaniem moralnie słusznym, ja jestem
skłonny nazwać jedynie postępowaniem ostrożnym. Moralność nie jest kwestią osiągania
zamierzonych, choćby najlepszych, celów, ale sprawą dobrej i rozumnej woli niezależnej od wszelkich
zewnętrznych okoliczności.
20
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 6:
JAK ŻYĆ SZCZEŚLIWIE?
Dialog o szczęściu między Pesymistą, jego Psychoterapeutą, Stoikiem, Hedonistą a Intelektualistą

Etycznym5
PESYMISTA: Zrozumiałem już, że człowiek nigdy nie osiągnie szczęścia. Istotą życia jest cierpienie. Za
każdym razem, gdy osiągam jakiś cel, staje przede mną nowy, jeszcze trudniejszy do zdobycia.
Końcem tej męczarni może być tylko śmierć i zapomnienie.
PSYCHOTERAPEUTA: Ależ, drogi przyjacielu! Przecież omawialiśmy tę kwestię już wiele razy. Po
prostu nie wierzysz w swoje siły. Gdy pozbędziesz się niskiej samooceny, będziesz mógł zdobyć co
tylko pragniesz.
INTELEKTUALISTA ETYCZNY: Pan się myli. Szczęście nie jest zależne od tego, czy możemy zdobyć
przedmiot naszych pragnień, ale od tego czy jesteśmy wystarczająco mądrzy, by wiedzieć, jak
osiągnąć cele, które sobie postawimy. Wiara we własne siły nie ma nic do rzeczy. Człowiek mądry jest
silny ex definitione.
PS.: Pański pogląd, Intelektualisto, jest dość abstrakcyjny i raczej przygnębiający niż pocieszający. O
ile dobrze zrozumiałem, uważa Pan, że człowiek głupi nie może być szczęśliwy. Nie można przecież
wymagać od wszystkich, aby byli mądrzy i potrafili rozstrzygnąć kwestie tego, co dobre, a co złe.
I.E.: Chyba właśnie powyższe wymaganie jest najbardziej uzasadnione. Zresztą człowiek nie
wykształcony może być szczęśliwy. Jego szczęście jest jednak przypadkowe i kruche, a więc niepełne.
PE.: Nie wiem jak Panowie, ale ja znałem jedynie szczęśliwych głupców. Nie poznałem ani jednego
szczęśliwego mędrca.
HEDONISTA: Być może zarówno ci mędrcy, których Pan poznał, jak i Pan sam, stawiacie sobie zbyt
duże wymagania. Jeśli mądrością można określić jakiś określony typ postepowania dającego
szczęście, to ja, jako że jestem szczęśliwy, mogę zostać nazwany szczęśliwym mędrcem. Oczywiście,
według Pańskich kategorii, a także według poglądów Pana Intelektualisty, zasługuję zapewne na
miano szczęśliwego głupca. Szczęście nie jest czymś abstrakcyjnym, jest po prostu nagromadzeniem
takich przyjemnych chwil, aby miały one ilościową przewagę nad chwilami nieprzyjemnymi.
PE.: Przecież mówiłem już, że każda przyjemność, której zaznałem, prowadziła jedynie do cierpienia.
H.: Dlatego, że dobierał Pan przyjemności nieostrożnie. To my musimy kontrolować przyjemności, a

nie one nas. Na przykład: nie należy się od niczego uzależniać, bo jeśli nawet przedmiot uzależnienia
5
21
POWR.03.01.00-00-KN33/18
daje dużą przyjemność, to po jego utracie (co zawsze może się zdarzyć), poczujemy dużo większe
cierpienie. W gruncie rzeczy przepis na szczęście jest bardzo prosty. Radziłbym Panu zwolnić
Psychoterapeutę i za pieniądze, które Pan mu płaci, wyjechać w jakieś przyjemne miejsce. Zresztą
szczęśliwym można być nawet bez pieniędzy. Wytrawnego hedonistę zadawala naprawdę niewiele.
PE.: Opowiada Pan bzdury! A co ze śmiercią, której nawet największy smakosz nie uniknie, i całą
nędzą, ubóstwem i nieszczęściem wokół nas, którego nawet najbardziej zadufany w sobie mędrzec
nie może nie dostrzegać?
I.E.: Jeśli chodzi o nieszczęście otaczających nas ludzi, to szczęście można osiągnąć jedynie dzięki
wiedzy, a ona jest tym samym, co cnota. Tak więc, czyniąc dobro, a więc starając się zmniejszyć
ludzkie nieszczęście, będzie Pan szczęśliwy.
PE.: Człowiek jest za słaby, by móc cokolwiek zmienić w świecie.
STOIK: Ma Pan tutaj zupełną rację. Dlatego też trzeba zmieniać nie świat, ale nas samych. Trzeba
pozbyć się wszelkich pragnień, stać się obojętnym na sprawy świata i w ten sposób pogodzić się z
nim. Gdy zrozumiemy, ile wspólnego mamy z naturą, nawet nasza śmierć, jako naturalna, wyda nam
się częścią rozumnego i dobrego planu.
PE.: To, co pan proponuje – kontemplacja świata, gdy niczego się już nie pragnie – to nie szczęście,
ale zwykła nuda.
22
POWR.03.01.00-00-KN33/18
MODUŁ III:
MODUŁ III: warsztaty z kultury słowa - retoryka
8. Sztuka dyskutowania – dyskusja, dialog i argumentacja prawdziwościowa. Przykładowe

dialogi:
 Dialog o dyskusji prawdziwościowej – praca z tekstem źródłowym Platon Gorgias

(wybrany fragment)
 Dialog o dyskusji między Karolem, Tomaszem a Zosią
9. Czym jest retoryka?, Czym jest erystyka? Cele oratora i dlaczego warto opanowywać zasady
retoryki?
10. Doskonalenie stosowania zasad retoryki. Retoryka w ćwiczeniach
11. Sposoby odpierania zarzutów (erystyka i chwyty erystyczne)
12. Zasady prowadzenia debaty oksfordzkiej z uczniami starszych klas
13. Przygotowanie argumentacji i mowy z wykorzystaniem zasad debaty
14. Praktyczne przygotowanie się do debaty
23
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 7:
SZTUKA DYSKUTOWANIA
Dialog o dyskusji między Karolem, Tomaszem a Zosią6
KAROL: Dyskutujemy, a właściwie kłócimy się już ponad godzinę. Mam tego dość. Pytanie, które
zadał Tomasz jest frapujące: „Dlaczego jest raczej coś niż nic?”. Często o tym myślałem, ale nigdy nie
udało mi się na ten temat porozmawiać w fajny sposób. Teraz z wami też mi się nie udaje.
ZOSIA: Powinniśmy sobie trochę ustąpić i dalej się spierać, ale nie sprzeczać. Spierają się przyjaciele a
kłócą wrogowie.
TOMASZ: Ale jak Karol może być moim przyjacielem, skoro zachowuje się podczas dyskusji
nielojalnie. Gdy szczerze, spokojnie i jasno tłumaczyłem mu, co myślę o istnieniu, które żeby istniało,
nie może nie istnieć – tak myślę – on powiedział, że jestem głupi, a więc wszystko , co powiedziałem,
jest zupełnie bez sensu.
K.: Zgoda, ale wcześniej nie chciałeś mi powiedzieć, dlaczego tak twierdzisz. Powiedziałeś, że to się
rozumie samo przez się, a potem dodałeś, że tak samo myśli twoja mama.
T: Nie przeczę, ale stało się tak dlatego, że przekręciłeś moje słowa. Nie powiedziałem przecież, że
istnienie jest ważniejsze niż dobro, a ty upierałeś się, że taki był sens mojej wypowiedzi.
Z.: Myślę, że nie udało nam się dojść do żadnych wniosków także dlatego, że nawet nie
spróbowaliśmy ustalić, co każdy z nas rozumie przez słowo „istnieć” i w ogóle, co znaczy to dziwne
pytanie: „Dlaczego istnieje raczej coś niż nic?”. Gdybyśmy to zrobili, to ani ty Karolu, ani ty Tomku nie
musielibyście dyskutować w tak głupi sposób.
6
24
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 8:
ZASADY RETORYKI KLASYCZNEJ -- KONSPEKT
Zanim napiszesz
Zanim dojdzie do napisania pracy, trzeba najpierw:

I. zebrać materiał (inventio)
II. uporządkować (dispositio)
III. nadać mu odpowiedni kształt (elocutio)
dopiero wówczas możemy przystąpić do pisania na czysto.
Ad. I.
Praca nad zbieraniem materiału powinna się zacząć od sprecyzowania tematu.
Często miesza się I. z II.
1. Temat
Trzy fazy pracy nad tematem:
A) „pole zakłóceń” – stajemy przed zagadnieniem, którego jeszcze w pełni nie ogarniamy, ale które z
jakichś powodów chcemy podjąć. Interesuje nas problem związku moralności z pedagogiką (wpierw
musimy poczytać, podyskutować, a później precyzować temat)
B) temat właściwy – powinien być sformułowany bardzo jasno, w postaci sądu afirmującego lub
negującego. Sąd taki może być odpowiedzią na jedno z pytań:
a) czy coś ma miejsce?
b) czym lub co to jest?
c) jakie to jest?
ad.a) „Pedagogika nie ma nic wspólnego z moralnością”
ad.b) „Pedagogika jest tylko skutecznym realizowaniem celu wychowawczego”
ad.c) „Pedagogika moralna jest nieskuteczna”
Te dookreślenia ułatwią dalszą pracę, ponieważ temat: „Pedagogika a moralność” jest za szeroki, a
więc dalsza praca nad tematem grozi chaosem i stratą czasu. Należy więc wyostrzyć aspekt
problemu, a także określić typ asercji: negujemy czy potwierdzamy. Pozostaje nam wówczas szukać
dowodów za i przeciw.
C) tytuł – temat rzadko bywa tytułem pracy, ponieważ w tytule unika się sformułowań w postaci
całego zdania. Tytuł pracy pisemnej będzie sformułowany (ze względu na charakter pracy i jego
odbiorcę) przy użyciu terminów technicznych z elementami metajęzyka np.: „Teoria sprawiedliwości
Rawlsa”
25
POWR.03.01.00-00-KN33/18
2. Trzy typy perswazji: Logos, Ethos, Pathos

Chodzi o to, aby nie tylko ktoś zrozumiał, ale się zgodził, a godząc się podjął decyzję.
W perswazji musimy ciągle pamiętać nie tylko o tym, co piszemy, ale kto i do kogo pisze (mówi).
Logos – Podstawowa funkcja naszego rozumu to tworzenia pojęć i sądów; powiązanie kilku sądów
może przybrać formę rozumowania. Pojęcie, sąd i rozumowanie pełnią istotną funkcję perswazyjną.
Ktoś może się nie zgadzać, bo nie rozumie lub nie dostrzega związków.
Ethos – Problemy, które stanowią przedmiot wywodów mieszczą się w sferze prawdopodobieństwa,
przeto ich uznanie może zależeć nie tylko od poprawnego dowodu, ale także powołaniu się na
„autorytet naukowy”.
Pathos – Autor pracy nie może lekceważyć nastawienia odbiorcy, uważając, iż tylko on ma rację i że
jest to jedynie słuszne rozwiązanie
3. Miejsce
– Miejsce wspólne - wspólny punkt odniesienia dla dziedzin, które ze sobą nic wspólnego nie mają jak
np. zarazem dla fizyki, pedagogiki, metafizyki. W każdej bowiem z tych dziedzin posługujemy się:
definicją (rodzaj i podział), porównaniem (podobieństwo, różnicę i stopień), relacją (przyczynę i
skutek, poprzednik i następstwo, różne typy opozycji: sprzeczność, przeciwieństwo, brak, relacja),
okolicznościami (możliwe i niemożliwe, przeszły – przyszły) i potwierdzeniem (autorytet, zeznanie,
statystykę, maksymę, prawo, precedens).
– Miejsca szczegółowe - specyficznie związane z daną dziedziną.
Ad. II. Plan
1) wstęp
2) przedstawienie problemu
3) Podział
4) wywód
a) potwierdzenie
b) obalenie
5) zakończenie
ad.1)
- Sprawa, którą poruszamy jest nowa, ważna,
- Sprawa nie jest jednoznaczna, w innej perspektywie wygląda inaczej
- Podanie powodu, dla którego podejmuje się jakiś problem
ad.2)
- Jasno przedstawiamy to o czym będziemy pisać,
- Dobrze jest krótko streścić drogę, jaką zamierzamy przejść. Dopiero wówczas odbiorca jest dobrze
przygotowany do śledzenia naszych wywodów zwieńczonych zakończeniem. Sens tej procedury
26
POWR.03.01.00-00-KN33/18
dobrze oddaje receptura: „powiedz, co zamierzasz powiedzieć. Powiedz. Potem powiedz, co

powiedziałeś”
- Miejsce na dygresję, jeśli z jakichś powodów musimy odbiec od tematu
ad.3)
- Przejrzyste określenie stanowiska lub też stanowiska przeciwnego
- Podział nie powinien być zbyt długi i drobiazgowy zgodnie z maksymą Kwintyliana: „co jest starte na
proch, jest równie ciemne jak to, co zakryte”
- podział naturalny, jednorodny (ta sama zasada) jak również wyczerpujący i rozłączny
ad.4)
- Orężem są argumenty
- poparcie przykładem
- confirmatio i refutatio (łatwiej obalać niż potwierdzać)
ad.5)
Zakończenie wieńczy pracę.
Ad.III. Styl
- Zgodność między rzeczą a odpowiadającym jej słowem
- Sposób wypowiedzi dostosowany do charakteru pracy: artykuł, esej, praca dyplomowa
- Zbędność metafor i figur retorycznych
- Poprawność językowa: odpowiednie użycie słów czy związków między słowami
- Jasność i zrozumiałość mowy wypływa z właściwego opracowania rzeczy, a następnie z trafnego,
odpowiedniego i wyraźnego sformułowania za pomocą słów
- Zasadność ornamentyki językowej?
27
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 9:
28
POWR.03.01.00-00-KN33/18
DRZEWO DECYZYJNE
29
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 10
INNE ĆWICZENIA Z RETORYKI
A: Część teoretyczna:
Hermogenes z Tarsu, retor działający na przełomie II/III wieku w greckim środowisku rzymskiej
prowincji na terenie Azji Mniejszej, jest autorem Sztuki retorycznej, w której zawarł refleksje
teoretyczne i praktyczne z zakresu inwencji, sztuki argumentacji i stylistyki retorycznej7. Z biegiem
czasu jedną z części Sztuki retorycznej Hermogenesa, Progymnasmata, tzw. ćwiczenia wstępne do
retoryki, zastąpiono lepiej dostosowanym do tego celu dziełem Aftoniusza z Antiochii, żyjącego w IV
wieku8. W V wieku Sztuka retoryczna Hermogenesa oraz Progymnasmata Aftoniusza stanowiły trzon
kształcenia retorycznego, zyskując największą popularność, którą cieszyły się w Cesarstwie
Bizantyjskim przez całe tysiąclecie. W okresie Renesansu powyższe dzieła retoryczne, przetłumaczone
na łacinę, zyskały dużą popularność w całej Europie przez kolejne trzy stulecia. W XX wieku
podręczniki nauczanej po łacinie retoryki uległy zapomnieniu. Dopiero pod koniec ubiegłego wieku
nastąpił renesans prac retorycznych Hermogenesa i Aftoniusza. Przekład na język polski całości tych
dzieł dokonał Henryk Podbielski w 2012 roku.
W Progymnasmata autor w przejrzystym i zrozumiałym wykładzie wprowadza liczne reguły w formie

definiowania i wyjaśniania szczegółowych zagadnień posiłkując się konkretnymi przykładami. Autor
stara się bezosobowo przekazać uczniom ustaloną w tradycji retorycznej wiedzę, świadomie
rezygnując z prezentowania własnych poglądów. W traktacie tym wyróżnia dwanaście problemów
określających obszar ćwiczeń retorycznych, odpowiednio określając je jako: bajka, opowiadanie,
chreja, gnoma, podważanie i potwierdzanie argumentów, o miejscu wspólnego odniesienia,
pochwała, o porównaniu, charakteryzowanie, ekfraza, teza, propozycja ustawy9.
Bajka jest opowieścią zmyśloną, która przez swe prawdopodobieństwo obrazuje prawdę.
Opowiadanie jest przedstawieniem sprawy zaistniałej lub takiej, która mogłaby zaistnieć. Przy czym
opowiadanie różni się od opowieści, podobnie jak poemat od poezji, tym, że poemat i opowiadanie
dotyczą jednej rzeczy, a poezja i opowieść – wielu. Chreja natomiast jest zwięzłym przypomnieniem
wypowiedzi, trafnie przypisanej do postaci, na przykład: „Platon powiedział, że Muzy mieszkają w
duszach ludzi z natury utalentowanych”. Chreją może być także czynność, na przykład: „Diogenes,
zobaczywszy źle wychowanego młodzieńca, zbił jego pedagoga”. Chreja dotyczy zawsze jakiejś
postaci i tym różni się od gnomy, która jest zwięzłą wypowiedzią, że często jawi się w formie pytania i
odpowiedzi. Gnoma z kolei wyraża odpowiednią prawdę uniwersalną, na przykład: „mąż, który
7
Hermogenes, Sztuka retoryczna, tłum. H. Podbielski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2012.
8
Aftoniusz Sofista, Wstępne ćwiczenia retoryczne, tłum. H. Podbielski, [w:] Hermogenes, Sztuka retoryczna,
tłum. H. Podbielski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2012, ss. 83-133.
9
Hermogenes, Wstępne ćwiczenia retoryczne, [w:] Hermogenes, Sztuka retoryczna, (…), s. 59-81.
30
POWR.03.01.00-00-KN33/18
władzę sprawuje, spać nie powinien noc całą” lub „nikt nie może wieść życia wolnego całkiem od
troski” lub „niedobrze, gdy władców jest wielu, jeden władca niech będzie”.
Podważanie i potwierdzanie argumentów jest wiązane z falsyfikowaniem i weryfikowaniem

przedstawianych w mowie lub piśmie argumentów. Teza z kolei jest rozważaniem jakiegoś ogólnego
problemu oderwanego od wszelkich indywidualnych okoliczności. Teza posiada charakter ogólnej
debaty, podjętej na temat konkretnej osoby lub rzeczy, na przykład: „czy należy nauczać retoryki?”,
„czy istnieje wiele światów?”, „czy należy się żenić?”. Ponadto teza, kwestia ogólna, różni się od
hipotezy, kwestii szczegółowej, tym, że hipoteza uwzględnia okoliczności, podczas gdy teza ich w
ogóle nie ujmuje. Przykładem hipotezy może być zdanie: „W momencie zagrożenia ze strony Persów
Lacedemończycy naradzali się, czy otoczyć Spartę murem”. Jako osobę wyróżnia się tu
„naradzających się Lacedemończyków”, jako czyn – otoczenie murem Sparty, a jako przyczynę –
zagrożenie ze strony Persów. Pozostałe ćwiczenia przedstawione w Progymnasmata zarówno
Hermogenesa, jak i Aftoniusza, są poświęcone innym szczegółowym problemom retorycznym,
których omówienie pomijamy w niniejszym opracowaniu.
W Progymnasmata bajkę uważa się za pierwsze ćwiczenie retoryczne. Bajka budząc określone
przekonanie jest pod wieloma względami pożyteczna dla życia. W starożytności wielu korzystało z tej
formy wypowiadania się, m. in.: Hezjod, Archiloch czy Ezop. Bajka choć jest zmyślona, to jednak jest
zwierciadłem prawdy. Zdaniem Hermogenesa, bajki niekiedy trzeba wydłużyć, a niekiedy wyrazić
zwięźlej. Zwięźlej, gdy przedstawiamy bajkę w formie prostego opowiadania, dłużej zaś wtedy, gdy
wprowadzone postacie obdarzamy mową.
Jak to się odbywa?
Ćwiczenie 1 – Część praktyczna: bajka
Dla jasności posłuży się przykładem wziętym z Progymnasmata Aftoniusza bajki o mrówkach i
cykadach, która zachęca młodzieńców do podejmowania trudów i Hermogenesa bajki o małpach,
pouczającej jak rozwijać opowieść:
„Był sam środek lata i cykady dawały ustawicznie swój koncert muzyczny, tymczasem zaś
mrówki podjęły się trudów, by zbierać zapasy pożywienia, którymi podczas zimy zamierzały
się żywić. I rzeczywiście z nadejściem zimy żywiły się owocami tych trudów, a radość cykad
skończyła się niedostatkiem”10.
Z kolei u Hermogenesa czytamy:
„Małpy, zebrawszy się, naradzały się nad potrzebą zbudowania grodu. Gdy to już
postanowiły i zamierzały zabrać się do roboty, starzec-małpa powstrzymał ich od tego,
mówiąc, że pozostając zamknięte w obrębie murów, staną się łatwiejszym łupem”. To tak w
10
Aftoniusz Sofista, Wstępne ćwiczenia retoryczne, (…), s. 84.
31
POWR.03.01.00-00-KN33/18
sposób zwięzły. A gdybyś chciał ją wydłużyć, postępuj znów tak: „Małpy, zebrawszy się,
naradzały się nad zbudowaniem dla siebie grodu; jedna z nich wystąpiła naprzód, by
powiedzieć, że i małpy powinny mieć swój gród. << Zobaczcie tylko, powiedziała, jak
szczęśliwi są dzięki temu ludzie i każdy z nich ma swój dom i przychodząc razem czy to na
Zgromadzenie, czy do teatru, cieszą swoje dusze różnymi rzeczami, które widzą lub
słyszą>>”. W ten sposób prowadź dalej opowieść, zatrzymując się nad każdym punktem i
mówiąc, że podjęto już taką uchwałę; następnie ułóż również mowę dla starca-małpy. To tyle
na ten temat11.
Możemy sięgać po nasze rodzime bajki autorstwa Ignacego Krasickiego i dokonywać

stosownych ich rozwinięć, doskonaląc się w sztuce opowiadania12. Różnorodność
problematyki ukazanej w bajkach jest znakomitym obszarem w podjęciu się ćwiczenia w
rozwijaniu ich w opowiadanie. Zwierają one w sobie zarówno problematykę horacjańskiej
etyki i Arystotelesowską miarę aurea mediocritas na przykładzie Rybka mała i szczupak,
Ojciec łakomy, syn rozrzutny, Rolnik, Doktor, Gospodarz i drzewo, czy pesymistyczną
postawą człowieka: Źrebiec i rumak lub Woły krnąbrne. Osobna grupa bajek odnosi się do
ludzkiej egzystencji dotyczącej wolności: Ptaszki w klatce, przyjaźni: Wół minister, heroizmu:
Słoń i pszczoły, braku współczucia: Jagnię i wilcy, ludzkiej głupoty: Wilk i owce. Bajki
Krasickiego napiętnują także wady ludzkie – fałszywej pobożności: Dewotka, „jak trwoga , to
do Boga”: Filozof, uzależnienia: Kartownik, Pijak, Każda bajka Krasickiego nadaje się do
ćwiczeń retorycznych, na przykład o podtekście politycznym – Wół minister:
„Kiedy wół był ministrem i rządził rozsądnie,

Szły, prawda, rzeczy z wolna, ale szły porządnie.
Jednostajność na koniec monarchę znudziła;
Dał miejsce woła małpie lew, bo go bawiła.
Dwór był kontent, kontent poddani – z początku;
Ustała wkrótce radość – nie było porządku.
Pan się śmiał, śmiał minister, płakał lud ubogi.
Kiedy więc coraz większe nastawały trwogi,
Zrzucono z miejsca małpę. Żeby złemu zaradził,
Wzięto lisa: ten pana i poddanych zdradził.
Nie osiedział się zdrajca i ten, który bawił:
Znowu wół był ministrem i wszystko naprawił”.
11
Hermogenes, Wstępne ćwiczenia retoryczne, (…), s. 60.
12
Znane są i inne bajki autorów polskich, ale są one już bardziej rozwinięte, jak na przykład Bajki Adama
Mickiewicza czy Zwierzyniec Jana Brzechwy.
32
POWR.03.01.00-00-KN33/18
Rozwijając tę bajkę w opowieść można doskonalić się we wprowadzaniu własnych

spostrzeżeń dotyczących życia społeczno-politycznego. Nie ideologizując jednak, lecz
wskazując na ludzkie wady, dążyć należy do powierzania spraw państwowych ludziom, którzy
są tego godni.
Ćwiczenie 2 – część praktyczna: chreja
Podstawą ćwiczeń z retorycznego opanowania chrei będą przykłady wzięte z dzieł Aftoniusza
Sofisty.
Chreja słowna13:
Izokrates powiedział, że korzeń wykształcenia jest gorzki, ale słodkie są jego owoce.
[Pochwała] Jest rzeczą słuszną podziwiać Izokratesa za jego sztukę: uczyniła ona jego imię
najsławniejszym. Swą praktyką udowodnił on wielkość swej sztuki i stał się heroldem tej sztuki, a nie
heroldem swej sławy. Dużo potrzeba by czasu, by przejść wszystkie jego zasługi, jakie położył dla
ludzkiego życia, czy to układając prawa dla królów, czy doradzając ludziom prywatnie, ale (możemy
zwrócić uwagę) na to, czego mądrego nauczał na temat wychowania.
[Parafraza] Ten, kto pragnie wychowania, mówi, zaczyna od trudów, trudy te jednak kończą się
pożytkiem.
[Przyczyna] Następnie będziesz podziwiał mądrość jego wypowiedzi.
Ci, którzy pragną dla siebie wychowania, poddają się kierownictwu wychowawców, do których
zbliżenie się napawa lękiem, a opuszczenie ich jest największą niedorzecznością. Lęk zawsze
towarzyszy chłopcom i przebywającym w szkole i tym, którzy mają zamiar się tam udać. Zaraz po
nauczycielach idą pedagogowie, których widok budzi lęk i którzy bardziej jeszcze przerażają, gdy biją.
Lęk poprzedza próbę, w ślad za lękiem podąża kara. Śledzą oni bowiem przewinienia chłopców, a ich
sukcesy przypisują sobie. Bardziej wymagający od pedagogów są ojcowie, którzy wytyczają drogi
postępowania, pilnują, by chłopcy szli prosto do szkoły, i kontrolują agorę. A kiedy należy wymierzyć
karę, nie baczą na naturę (pokrewieństwa). Chłopiec, który doświadczył tych rzeczy, doszedłszy do
wieku męskiego, osiąga wieniec dzielności.
[Przeciwieństwo] Jeśli zaś ktoś z obawy przed tymi rzeczami uniknie nauczyciela, ucieknie przed
rodzicami, odwróci się od pedagogów, całkowicie pozbawi się ćwiczenia w mowach, ten razem Se
13
Cała chreja słowna pochodzi z: Aftoniusz Sofista, Wstępne ćwiczenia retoryczne, tłum. H. Podbielski, [w:]
Hermogenes, Sztuka retoryczna, (…), s. 87-89.
33
POWR.03.01.00-00-KN33/18
strachem pozbędzie się również kultury mówienia. Wszystkie tego rodzaju okoliczności skłoniły myśl
Izokratesa, by korzeń wychowania nazwać gorzkim.
[Parabola] Tak jak uprawiający ziemię w trudzie zasiewają w niej ziarno, a owoce zbierają z
większą przyjemnością, w ten sam sposób również ci, którzy troszczą się o swoje wychowanie,
trudem okupują późniejszą sławę.
[Przykład] Przyjrzyj się, proszę, życiu Demostenesa, które był bardziej pracowite niż każdego
innego mówcy i okryło się większą niż wszelkie inne imię sławą. Okazywał on tak wielki zapał do
nauki, że często zdejmował z głowy „ozdobę”, uważając, że najpiękniejszą ozdobą jest „z cnoty
zrodzona”. Gdy inni wydawali pieniądze na przyjemności, on wydawał na trudy kształcenia.
[Świadectwo starożytnych] Dlatego podziwiać należy Hezjoda, gdy mówi, że droga do cnoty jest
uciążliwa, ale przed szczytem już łatwa. Zawiera ona tę samą mądrość co gnoza Izokratesa. To, co
nazwane jest u Hezjoda „drogą”, Izokrates nazwał korzeniem. W różnych więc słowach obaj wyrazili
tę samą myśl.
[Epilog] Patrząc na to wszystko, powinniśmy podziwiać Izokratesa za jego przepiękne i mądre

myśli o wychowaniu.
ZAŁĄCZNIK NR 11:
DEBATA OKSFORDZKA, CZYLI SZTUKA PROWADZENIA DYSKUSJI
Historia debaty oksfordzkiej
Pisząc o debacie oksfordzkiej, należy odnieść się do jej historycznych źródeł, z których
dowiadujemy się, że tradycja debat wywodzi się właśnie z Oksfordu. To właśnie w Oksfordzie w 1823
roku utworzono, działające do dziś, stowarzyszenie “Oxford Union”, jako miejsce wolności słowa i
swobodnej wymiany poglądów.
Wypracowana na przestrzeni lat formuła powyższej formy dyskusji opierała się (i nadal się
opiera) na układzie parlamentu brytyjskiego, w którym strony, tj. rządząca i opozycyjna ustawione
naprzeciw siebie, bez miejsc pośrednich14 prowadzą debatę, przedstawiając swoje racje i argumenty.
Tak wyrazisty układ, tej formy dysputy, sprzyja konfrontacji poglądów, budzi emocje, angażuje
debatujących i widownię. Dodać należy, że owej dynamice dyskusji sprzyja także jasno i stanowczo
14
Np. w obradującym półkoliście parlamencie francuskim, pośrodku formułuje się tzw. “bagno”- grupa posłów
zmieniających poglądy w zależności od rodzaju dyskutowanej tezy.
34
POWR.03.01.00-00-KN33/18
sformułowana teza, popierana przez stronę nazywaną „Propozycją”, a podważana przez tzw.
„Opozycję”.15
O samej debacie…
Debata oksfordzka jest jedną z form debatowania i dyskusji mającej na celu po pierwsze
przekonanie osób debatujących, jak i samych słuchaczy o sile dyskusji i wartości dyskusji, a po drugie
przekonanie każdego słuchacza, że warto podejmować publiczny dialog, który stanowi podstawową
ideę systemu demokratycznego. Do podstawowych form debat i dyskusji zaliczyć można:
 debata "za i przeciw"
 debata oksfordzka
 dyskusja panelowa
 dyskusja plenarna
 dyskusja nieformalna
 akwarium
 dyskusja sokratejska
 dyskusja z zaproszonym gościem
 dyskusja punktowana.16
Debata Oksfordzka
 Jest sztuką prowadzenia dyskusji, prezentowania argumentów, wypowiadania się i słownego
pokonania oponenta, prezentującego stanowisko przeciwne. Polega na tym, że dwa zespoły
prowadzą spór na podany wcześniej temat.
 W debacie bierze udział 8 osób - 2 drużyny po 4 osoby. Tzw. strona propozycji broni danej
tezy, strona opozycji usiłuje ją obalić.
 Każdy członek zespołu odgrywa inną, wcześniej w grupie uzgodnioną rolę:
 pierwszy przedstawia stanowisko grupy,
 drugi argumentuje,
 trzeci kontrargumentuje punkt widzenia drużyny przeciwnej,
 czwarty podsumowuje.
 Każdy z mówców na swoją przemowę ma 4 minuty.
 Podczas debaty uczestnicy mogą członkom drugiej drużyny zadawać pytania oraz są
zobowiązani do udzielania przeciwnikom odpowiedzi.
 Nad przebiegiem debaty czuwają Marszałek i Sekretarz
UCZESTNICY DEBATY17
15
Zob. Historia i formuła Debat Oksfordzkich, event.targi.krakow.pl/pl/strona.../14.../historia-i-formula-debat-
oksfordzkich.html
16
Rodzaje debat, http://www.ceo.org.pl/sites/default/files/news-files/rodzaje_debat.pdf
17
http://ipn.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0006/96918/Zasady_debat_oksfordzkich_IPN.pdf
http://www.sp227.waw.pl/uploads/doc/ZASADY_DEBATY_OKSFORDZKIEJ.pdf
35
POWR.03.01.00-00-KN33/18
W debacie oksfordzkiej biorą udział:

1. MARSZAŁEK – prowadzi całą debatę, czuwa nad jej sprawnym przebiegiem. Na samym
początku ogłasza, jakie zasady obowiązują podczas debaty. Decyduje, która osoba ma prawo
mówić, może przerwać przemowę, dba o kulturę słowa i poziom debaty. Ma obowiązek
podziękować za wystąpienie każdemu uczestnikowi dyskusji. Decyduje, w otwartej części
debaty, kto z publiczności może zabrać głos, informuje wszystkich uczestników o wyniku
debaty i krótko ją podsumowuje. Marszałek to funkcja idealna dla osoby, która umie
wzbudzać respekt dla swoich decyzji.
2. SEKRETARZ – pełni funkcję pomocnika Marszałka. Informuje przez określony znak o

zbliżającym się końcu przemowy (30 sekund przed końcem) oraz jej zakończeniu. Znakiem
tym jest najczęściej podniesienie ręki. Pierwsze podniesienie oznacza 30 sekund do końca
przemowy, drugie podniesienie oznacza koniec czasu. Sekretarz może również informować o
upływie czasu, pokazując kartki z zapisaną liczbą minut. Sekretarz to funkcja idealna dla
osoby, która lubi być w centrum wydarzeń, ale nie musi wykazywać się umiejętnością
wystąpień publicznych.
Marszałek i Sekretarz mają obowiązek zachowania ścisłej bezstronności.
3. EKSPERT - ocenia aspekty techniczne przeprowadzanej debaty, przyznając punkty ujemne za

ewentualne uchybienia.
4. MÓWCY – 4 mówców po stronie Propozycji, 4 mówców po stronie Opozycji:

 pierwsi mówcy mają za zadanie wprowadzić do tezy debaty oraz podać kilka
argumentów;
 drudzy mówcy mają za zadanie rozwinąć argumentację strony, uwzględniając
argumenty przeciwników;
 trzeci mówcy mają za zadanie podważać argumentację strony przeciwnej;
 czwarci mówcy mają za zadanie podsumować całą argumentację swojej strony.
5. PUBLICZNOŚĆ – przysłuchuje się wszystkim przemowom oraz w części otwartej ma

możliwość wypowiedzenia swojego zdania po jednej ze stron.
ORGANIZACJA SALI, STRONY DEBATY:

 Podstawą debaty jest podział na dwie strony: za i przeciw dyskutowanej tezie. Organizacja
przestrzenna sali odbywa się w taki sposób, że strony Propozycji i Opozycji zajmują miejsca naprzeciw
siebie.
https://wnpid.amu.edu.pl/pliki/nauczyciel/Zasady-Debaty-Oksfordzkiej-MPDO-2014.pdf
36
POWR.03.01.00-00-KN33/18
 Główni mówcy obu stron zasiadają w pierwszych rzędach, twarzą do siebie. Za nimi miejsca
zajmują członkowie publiczności, którzy sympatyzują z jedną lub drugą stroną dyskusji. Na
ławach środkowych, ustawionych prostopadle do obu stron debatujących, siedzą ci, którzy
jeszcze nie zdecydowali, którą stronę chcą poprzeć. W przeciwległym końcu sali, na
podwyższeniu, zasiada Marszałek.
 Zgodnie z tradycją, strona wypowiadająca się za tezą powinna znajdować się po prawej ręce
Marszałka, strona przeciwna –po lewej.
 Obok Marszałka zasiada Sekretarz debaty.
PRZEBIEG DEBATY
Debata toczy się wokół określonej tezy, której broni strona Propozycji, a którą próbuje obalić strona
Opozycji. Teza powinna być jasno i jednoznacznie sprecyzowana, nie może przyjąć formy pytania czy
brzmieć jak forma wyboru
Teza musi jasno wyrażać nasze zdanie na jakiś temat.
 debatę zawsze rozpoczyna pierwszy mówca strony Propozycji;
 następnie naprzemiennie wypowiadają się mówcy poszczególnych stron (1 mówca
Propozycji, 1 mówca Opozycji, 2 mówca Propozycji, 2 mówca Opozycji, 3 mówca Propozycji, 3
mówca Opozycji, 4 mówca Propozycji, 4 mówca Opozycji);
 debatę zawsze kończy 4 mówca Opozycji;
 każdy z mówców ma określony czas na swoją przemowę – do 4 minut;
 każda przemowa musi rozpocząć się krótką inwokacją skierowaną do Marszałka, strony
przeciwnej i publiczności (dokładnie w tej kolejności), np. „Panie Marszałku, szanowni
Oponenci, droga publiczności”);
 po wystąpieniach głównych mówców do bezpośredniego udziału w dyskusji dopuszczeni są
członkowie publiczności. Osoba z sali, która pragnie zabrać głos, wstaje by zwrócić na siebie
uwagę Marszałka, który jako jedyny ma prawo udzielić głosu.
 Po udzieleniu głosu przez Marszałka osoba ta – zanim rozpocznie wystąpienie – ma
obowiązek podać Sekretarzowi imię i nazwisko. Podobnie jak w przypadku głównych
mówców, w części debaty poświęconej wystąpieniom widzów zwolennicy obu stron zabierają
głos naprzemiennie.
 Członkowie publiczności mają na swoje wystąpienie do 2 minut;
 Poza wystąpieniami mówców - ochotników publiczność ma możliwość wpływu na przebieg
debaty za pomocą wtrąceń, które także są regulowane procedurą.
 W czasie każdego wystąpienia każdy słuchacz (a zatem zarówno członkowie
publiczności, jak i główni mówcy) ma prawo zażądać głosu, wstając z miejsca,
unosząc rękę i wykrzykując słowo „Pytanie” bądź „Informacja”. Mówca ma prawo
odmówić wtrącenia, np. mówiąc „Nie, dziękuję”, wykonując znaczący gest albo wręcz
zignorować zgłaszającego chęć wtrącenia.
 Osoba taka ma wówczas obowiązek usiąść bez słowa. Wtrącenia bez zgody mówcy są
ściśle zabronione, a Marszałek ma obowiązek reagować stanowczo w takich
przypadkach.
37
POWR.03.01.00-00-KN33/18
 Jeśli jednak mówca wyrazi zgodę na wtrącenie, urozmaica to i uatrakcyjnia debatę.

Osoba wtrącająca może w ciągu paru sekund wypowiedzieć nie dłużej niż dwa - trzy
zdania, ustosunkowując się do argumentu mówcy, kwestionując jego wnioski lub
zadając mu pytanie.
 Do dobrego zwyczaju należy przyjmowanie jak największej ilości wtrąceń, które
zmuszają mówcę do bieżącego reagowania na uwagi sali.
PODSUMOWANIE DEBATY
 Ukoronowaniem debaty jest moment głosowania. Publiczność decyduje wtedy, czyje
argumenty okazały się bardziej przekonujące i czy tytułowa teza została obroniona.
 Głosowanie można przeprowadzić przez tradycyjne podniesienie rąk albo przez przeliczenie
osób siedzących na ławach propozycji i opozycji – po uprzednim umożliwieniu zmiany miejsca
tym, którzy zmienili zdanie w trakcie debaty.
 Publiczność podczas głosowania powinna kierować się wyłącznie sprawnością oratorską
stron, pozostawiając poza izbą debat własne poglądy co do prawdziwości postawionej tezy.
 Aby zmierzyć więc rzeczywistą siłę przekonywania mówców obu stron warto przeprowadzać
dwa głosowania: przed i po debacie.
 Strona, która przegrała w ostatecznym głosowaniu, broniąc trudnej tezy, może niekiedy mieć
satysfakcję z tego, że udało jej się chociaż zmniejszyć rozmiary porażki, a zatem odnieść
sukces debatancki.
 Debatę kończy wystąpienie Marszałka, który krótko ją podsumowuje i przedstawia wyniki
głosowania.
PRZYKŁADOWE PUNKTY UJEMNE PRZYZNAWANE PRZEZ EKSPERTA18:
Przestrzeganie ról przypisanych poszczególnym mówcom -3

Mówcy powinni ściśle przestrzegać przypisanych im ról. I tak: 1 rozpoczyna definiując
tezę swojej strony i przedstawia argumenty, 2 rozwija argumentację poprzednika
odnosząc się również do stanowiska oponentów, 3 przede wszystkim podważa
argumentację strony przeciwnej, 4 musi podsumować całą debatę. Każdy mówca,
który nie wypełni swojej roli, uzyska punkty ujemne na poczet całej drużyny
Przekroczenie dopuszczalnego czasu mowy -2
Każdy z mówców ma określony czas na swoją wypowiedź. W sytuacji, w której czas
mówcy się skończył (oznajmiony sygnałem dźwiękowym), mówca upoważniony
jest tylko i wyłącznie do podziękowania za debatę. Każda inna wypowiedź nie mająca
charakteru podziękowań zostanie potraktowana jako złamanie regulaminu i karana
punktami ujemnymi.
Nie przyjęcie odpowiedniej liczby pytań -2
Każdy z mówców podczas swojej wypowiedzi musi przyjąć co najmniej 2 pytania/
18
Za: Mistrzostwa Polski Debat Oksfordzkich, https://wnpid.amu.edu.pl/pliki/nauczyciel/Zasady-Debaty-
Oksfordzkiej-MPDO-2014.pdf
38
POWR.03.01.00-00-KN33/18
informacje.
Brak odpowiedniej formuły grzecznościowej -1
Każdy z mówców rozpoczynając swoją mowę musi wygłosić odpowiednią formułę
grzecznościową, w ramach której zwróci się do Marszała, drużyny przeciwnej oraz do
publiczności (np. Szanowny Panie Marszałku, drodzy oponenci, wspaniała
publiczności
). Brak formuły lub pominięcie któregoś z podmiotów, skutkuje punktem ujemny.
Przywitanie rozpocząć trzeba od Marszałka, natomiast kolejność powitania
przeciwnika i publiczności leży w gestii mówcy.
Zabieranie głosu bez pozwolenia marszałka -2

Bez pozwolenia/wskazania marszałka, żaden z mówców nie może prowadzić dialogu,
monologu, słownej sprzeczki ze stroną przeciwną. Jeżeli mówca odezwie się mimo to
-
otrzyma punkty ujemne na poczet całej drużyny.
Nieumiejętna wypowiedź w formie pytania/informacji -1
Każdy z mówców podczas debaty ma prawo zgłaszać pytania/ informacje –sygnalizuje
to podnosząc rękę. Muszą mieć one zwięzłą formę i być jak najbardziej konkretne
(maksymalnie 2 krótkie zdania). Musi do tego uzyskać zgodę aktualnie
przemawiającego mówcy. W tym wypadku wstaje, zwraca się do marszałka:
szanowny marszałku, pytanie/informacja (w zależności od wybranej formy) i krótko
mówi, następnie siada. Każda inna forma, oraz odebranie głosu przez Marszałka,
oznacza przyznanie punktu ujemnego.
Rozmowa podczas wypowiedzi strony przeciwnej -1

Podczas debaty głos ma zawsze 1 osoba. Członkowie jednej drużyny mogą między
sobą wymieniać informacje jedynie w formie pisemnej.
AD PERSONAM -8
Podczas debaty niedopuszczalne jest używanie argumentów ad personam.
Bezpośredni atak personalny będzie skutkował punktami minusowymi na poczet
całej drużyny.
39
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 12:
Najczęściej używane chwyty erystyczne
 argumentum per eloquentiam – piękno wypowiedzi i erudycja ma przekonać oponenta

do naszych racji
Przykład: „Szanowny panie profesorze, słynie pan z miłosierdzia i wyrozumiałości. Czy
mógłby pan uznać mój egzamin za zdany?”.
 argumentum per agitationem – formułowanie tez w sposób demagogiczny

Przykład: „Jeśli zostanę wybrany na prezydenta podniosę płacę minimalną”.
 argumentum ad baculum – argumentacja mająca zastraszyć przeciwnika

Przykład: „Pan kłamie! Podam pana do sądu! Jeszcze pan tego pożałuje!!”
 argumentum ad crumenam – odwołujący się do interesów materialnych słuchacza

Przykład: „Jeśli wykupi pani akcje naszej spółki, to w niedługim czasie zyska pani
potrójnie!”
 argumentum ad populum – argument skierowany do publiczności (nierzeczowy,

emocjonalny, demagogiczny)
Przykład: „Imigranci zabierają nam miejsca pracy!”
 argumentum ad hominem – argument odwołujący się do namiętności lub uprzedzeń

słuchacza
Przykład: „Nad mazurskimi jeziorami jest dużo komarów. Nie jedziemy tam.”
 argumentum ad verecundiam – argumentacja powołująca się na autorytet (powszechnie

uznawany albo szanowany przez oponenta)
Przykład: „Skoro prezes X przyjął taką strategię i jego firma świetnie prosperuje, więc my
też będziemy tak działać”.
 argumentum ad misericordiam – intencją argumentu jest zjednanie przeciwnika poprzez

litość
Przykład: „Panie władzo, zwolniono mnie z pracy, mam depresję, i w dodatku klimat się
ociepla. Proszę nie wypisywać mandatu”.
 argumentum ad vanitatem – argument skierowany do próżności drugiego (pozornie

wzmacnia pozycję przeciwnika)
40
POWR.03.01.00-00-KN33/18
Przykład: „Panie Ryszardzie, innemu klientowi nie proponowałbym takiej oferty, ale pan
jest tak inteligentny, że z pewnością doceni wynikające z niej korzyści”.
 argumentum ad personam – argument osobowy, odnoszący się do faktycznych cech

(przeważnie wad) przeciwnika, którego użycie ma wyprowadzić go z równowagi
Przykład: „Nie umiesz gotować, więc twoje potrawy zawsze są niesmaczne”.
 argumentum ad ignorantami – wykorzystanie czyjejś niewiedzy do udowodnienia

swoich przekonań
Przykład: „Nigdy nie byłeś na koncercie rockowym, więc nie wiesz jakie to przeżycie”.
 argumentum ad ridiculum – wyśmianie poglądów przeciwnika

Przykład: „Twierdzisz, że Maroko jest urzekające? Przecież ty nigdy nie byłaś za granicą!”.
 argumentum ad absurdum – sprowadzenie przekonań przeciwnika do niedorzeczności

Przykład: „Sądzenie, że w innych galaktykach występują inteligentne formy życia, jest tak
samo wartościowe, jak wiara w smoki”.
 argumentum ad invidiam – argumentacja odwołująca się do zawiści słuchacza

Przykład: „Nie jest łatwo opisać pływanie jachtem komuś, kto nigdy tego nie robił”.
 argumentum ad iudicium – argument skierowany do zdrowego rozsądku

Przykład: „Nie próbuj swoich sił w maratonie, jeśli nigdy nie biegałeś”.
 argumentum a fortiori – teza jeszcze lepsza od tej, którą wcześniej przyjął przeciwnik
Przykład: „Jeżeli powiedziałeś, że masz słabą kondycję, to bym bardziej nie powinieneś
ruszać w Andy”.
 argumentum consensu gentium – argument odwołujący się do poglądów powszechnie

aprobowanych na dany temat (argument zgody powszechnej)
Przykład: „Znajomość posługiwania się komputerem jest obecnie niezbędna, więc zacznij
ją zgłębiać”.
WARTO ZAPOZNAĆ SIĘ:
A. Schopenhauer, Erystyka. Sztuka prowadzenia sporów, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2007.

P. Legutko, Sztuka debaty czyli jak się nie dać, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009.
41
POWR.03.01.00-00-KN33/18
MODUŁ IV:
MODUŁ IV: Warsztaty dotyczące inspirowania i aktywizowania (doskonalenie
umiejętności tutoringowych w edukacji przedszkolenej i wczesnoszkolnej)
1. Doskonalenie umiejętności językowych
2. Utrwalanie kompetencji tutoringowych
3. Praca nad własną postawą i zachowaniami społecznymi
Na podstawie ćwiczeń:
A) Skąd wiemy to, co wiemy – poznanie świata (źródła wiedzy, rozum czy doświadczenie,
pewność wiedzy).
 Dialog o źródłach wiedzy między Cyklistą, Empirystą i Racjonalistą
 Dialog filozofów o źródłach wiedzy: Kartezjusz Zasady filozofii, J. Locke Rozważania

dotyczące rozumu ludzkiego (wybrane fragmenty)
B) Czy moralność jest obiektywana? – dziedzina moralności, postawy moralne, sprawdziany

zasad moralnych
 Dialog o moralności między Erudytą, Obiektywistą a Subiektywistą
 Dialog filozofów o moralności: Św. Tomasz z Akwinu Summa teologiczna, T. Hobbes

The Elements of Law: Natural and Politic (wybrane fragmenty)
C) Jak oceniać nasze czyny – ocenianie czynów, ocenianie ze względu na konsekwencje czy
motywy
 Dialog o moralnej ocenie czynów między Kantystą, Nauczycielem a Utylitarystą
 Dialog filozofów o moralnej ocenie czynów: John Stuart Mill Utylitaryzm, I. Kant
Uzasadnienie metafizyki moralności (wybrane fragmenty)
42
POWR.03.01.00-00-KN33/18
D) Czy można żyć szczęśliwie, jeśli tak, to jak? – życie szczęśliwe, szczęśliwy mędrzec
 Dialog o szczęściu między Pesymistą, jego Psychoterapeutą, Stoikiem, Hedonistą a

Intelektualistą Etycznym
 Dialog filozofów o szczęściu: Epikur List do Menojkeusa, Epiktet, Diatryby (wybrane

fragmenty).
E) Tolerancja
ZAŁĄCZNIK NR 13:
DIALOG A DEBATA
Dialog między Antyfilozofem, uczniem Sokratesa, Kartezjańczykiem a Nietzscheanistą19
ANTYFILOZOF: Panowie, nazywacie siebie filozofami, czyli miłośnikami mądrości. Mnie jednak wydaje
się, że jesteście za bardzo zaślepieni tą miłością, nie widzicie bowiem, że wasza oblubienica –
mądrość – nie jest piękna, a ponadto nie będzie dobrą żoną, ponieważ nic nie potrafi. Śni na jawie i
nie pomaga żyć w realnym świecie.
UCZEŃ SOKRATESA: O, doprawdy, Antyfilozofie, tak pięknie przemówiłeś, że aż przestraszyłem się, że

przez całe życie robiłem z siebie głupca. Wielu jednak rzeczy, które rzekłeś, nie rozumiem. Powiedz mi
więc, czy uważasz, że mądrość nie pomaga żyć w codziennym życiu?
A: Tak właśnie powiedziałem.
U.S.: I uważasz, aby trzymać się twojego sposobu mówienia, że nie będzie ona ani dobrą, ani nawet
piękną żoną?
A: Tak jest.
U.S.: A ja właśnie taką wiedzę nazywam mądrością, Antyfilozofie. Wydaje mi się , że nie można życ
dobrze w świecie, nie wiedząc jaki on rzeczywiście jest.
KARTEZJAŃCZYK: Przepraszam, że Panom przerywam, ale mam wrażenie, że Panowie się nie
rozumieją. Antyfilozofowi chodzi zapewne o to, że filozofia za bardzo wgłębia się w teorię, nie
pomagając ludziom w praktycznym życiu. Wydaje mi się jednak, że właśnie filozofia może uwolnić
ludzi od nieżyciowych niepokojów. Rzeczy nie z tego świata należy jak najprędzej zrozumieć, aby móc
19
43
POWR.03.01.00-00-KN33/18
zająć się tym światem. Filozofia mojego mistrza Kartezjusza ma tutaj wielkie zasługi. Dzięki metodzie,
w którą uzbroił on ludzki umysł, różne nauki – od matematyki i fizyki aż po medycynę – mogą się
nieustannie rozwijać.
A: Ależ Kartezjańczyku, mówi pan tak, jakby Kartezjusz był ostatnim filozofem! Ale niestety nie był!
Wszędzie Was pełno i nigdy nie osiągnęliście nawet cienia zgody. Wciąż tylko się kłócicie.
K: Cierpliwości Antyfilozofie. Ludzie po prostu nie nauczyli się jeszcze korzystać w pełni ze swego
rozumu. Ale rozum jest równo rozdzielony między ludzi, a prawda jest jedna i taka sama dla
wszystkich.
U.S.: Dziwnie to wyraziłeś, Kartezjańczyku, i trochę zbyt pysznie, jak sądzę, ale w ogólności się z tobą
zgadzam. Lepiej jest szukać przez całe życie prawdy, niż udawać, że już się ją posiadło.
NIETZSCHEANISTA: Wydaje mi się , że obaj nie macie racji. Ja postrzegam filozofię zupełnie inaczej.
Rozróżnienie na prawdę myśli i pozorność życia, którym mydlicie oczy Antyfilozofowi, jest
kłamstwem. Ja wierzę w jedność myśli i życia. I bardzo dobrze, gdy jest ich wiele i nie zgadzają się ze
sobą.
A.: Te sposoby życia, o których mówisz, najwięcej przynoszą więcej szkody niż pożytku. Uważam, że
do czego jak do czego, ale do moralności filozofia nie powinna się mieszać. Wy, Filozofowie, mącicie
ludziom w głowach, podczas gdy już i tak wiele osób nie wie, co jest dobre, a co złe.
U.S.: Wiesz, Antyfilozofie, nie jesteś pierwszym, który zarzuca Sokratesowi, że siał zamęt i psuł
młodzież. Już naprawdę nie wiem, co wam odpowiadać. Gdybym chociaż wiedział, co jest dobre a co
złe, mógłbym was przekonywać do swojego punktu widzenia. Ale ja tego nie wiem i - co więcej –
wydaje mi się, że wy również tego nie wiecie. Dlatego chodzę i rozmawiam o tym z ludźmi tak, jak
robił mój mistrz Sokrates. Jeśli chodzi zaś o szkodliwe skutki czyichś nauk, to przecież nikt nie psuje
ludzi umyślnie, bo każdy wie, że źle się żyje między ludźmi złymi.
A.: Cokolwiek powiecie, zawsze zostaje mi jeszcze jedno. Otóż uważam, że do ludzi w waszym wieku
należą jakieś inne obowiązki niż siedzenie i gadanie po próżnicy. Wasze życie, filozofowie, wcale nie
jest piękne, ale raczej żałosne. Wyglądacie jak zdziecinniali starcy. Jednym słowem mądrość, którą
kochacie, nie jest wcale piękna.
U.S.: I z taki zarzutem już się spotkałem. Padł on z ust młodego Kaliklesa…
N.: Zgadzam się z tobą, Antyfilozofie. Rzeczywiście olbrzymia większość filozofów wyglądała tak, jak o
nich mówisz, ale prawdziwy filozof jest piękny. Jest artystą i żyje pełnią życia, chwaląc je. Nietzsche
nazwał go Tancerzem.
A.: Może i tak, Nietzscheanisto, ale czym w takim razie różni się twój filozof od poety?
44
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 14:
SKĄD WIEMY TO, CO WIEMY?
Dialog o źródłach wiedzy

między Cyklistą, Empirystą a Racjonalistą20
CYKLISTA: O, dzień dobry! Miło Panów widzieć, jak zwykle pogrążonych w jakiejś zawiłej dyspucie.
Skoro Panowie zdecydowali się już wyjść ze swoich bibliotek i odetchnąć świeżym powietrzem, może
zechcą też, ot tak dla relaksu, zająć się trochę bardziej przyziemnymi niż co dzień sprawami. Otóż
przyszedłem tutaj wybrać i kupić rower. Kiedyś to było proste – ciężki, toporny kawałek metalu, dwa
koła i w drogę! Teraz jest tyle typów, modeli, udogodnień! Naprawdę nie wiem, co wybrać. Może mi
Panowie doradzą – co trzy głowy to nie jedna!
EMPIRYSTA: Doskonale rozumiem Pana rozterki i wcale nie uważam kupna roweru za sprawę
przyziemną. Rozsądny człowiek – który wie, że wszystko, co wypełnia jego umysł, pochodzi ze świata
zewnętrznego – nie lekceważy wiedzy, którą może zdobyć, oglądając rowery i przede wszystkim
uczestnicząc w rowerowej wycieczce.
RACJONALISTA: I ja chętnie posłużę Panu radą. Wszak istnienie urządzenia tak złożonego jak rower
jest doskonałym dowodem na to, że umysł ludzki jest napełniony wiedzą, która pozwala mu
skutecznie żyć w przyrodzie. Co więcej, kupno roweru będzie doskonałą lekcją użycia ludzkiego
rozumu dla mojego kolegi Empirysty.
C.: Wydaje mi się, że moje poważne podejście do wyboru roweru ma nieco inne – bardziej sportowe
– podłoże niż w przypadku Panów, ale doskonale. Co więc powinno przede wszystkim mną kierować?
E.: No cóż, w Pana przypadku sprawa jest dość łatwa. Jest Pan doświadczonym cyklistą. Uprawia Pan
ten sport już od wielu lat, więc zgromadził Pan spory bagaż doświadczeń. Wystarczy do nich sięgnąć,
a będzie Pan dysponował najdoskonalszą wiedzą na temat rowerów, jaką człowiek może posiąść.
Można powiedzieć, że pański umysł jest podręcznikiem pięknego sportu, którego kolejne stronice
przez wiele lat zapisywały przeżyte przez Pana zdarzenia.
C.: ma Pan rację, że wiele się nauczyłem dzięki doświadczeniu, ale – jak już mówiłem – co roku
spotykam się z nowymi wynalazkami, o których moje doświadczenie nic nie mówi.
E.: Nie ma innej rady niż je wypróbować…
C.: Obawiam się, że przecenia Pan zasobność mojego portfela.
R.: tak właśnie. Empirysta jak zwykle stara się narazić człowieka na niepotrzebne koszty i
niekoniecznie przyjemne doświadczenia, których można uniknąć, jeśli tylko ruszy się głową. Rower,
20
45
POWR.03.01.00-00-KN33/18
jak Pan wie, drogi Cyklisto, został zbudowany według pewnych uniwersalnych prawideł, którymi
rządzi się przyroda. Dlatego jeździ. Prawidła te są odwzorowane w ludzkim umyśle i dlatego człowiek
dysponujący tymże umysłem mógł rower zbudować. Teraz wystarczy, że odnajdzie Pan prawidła w
swoim umyśle, dokona pewnych pomiarów, obliczeń i będzie Pan wiedział ze stuprocentową
pewnością, jaki rower kupić. Takiej pewności nigdy nie da Panu doświadczenie.
C.: Nie wiem, czy nie przecenia Pan moich możliwości. Zawsze byłem słaby w rachunkach. Myliłem się
nawet w najprostszych obliczeniach. Jakby jakiś złośliwy demon mieszkał w mojej głowie… Dziękuję
Panom, ale chyba po prostu odwołam się do mojej intuicji sportowca.
E.: Doskonały pomysł! Źródłem intuicji jest życiowe doświadczenie.
R.: Pan się myli. Intuicja jest dobrym pomocnikiem tylko dlatego, że polega na odczuwaniu pewnych
prawd jako jasnych i oczywistych.
46
POWR.03.01.00-00-KN33/18
ZAŁĄCZNIK NR 15
TOLERANCJA – tolerancja czy akceptacja?
Przedstawiamy wyniki dyskusji na temat tolerancji, przeprowadzone wśród uczniów uprawiających

filozofię, wzorujących się na Sokratesie.
Jeśli masz silniejsze argumenty – wygrałeś!
Jeśli ich nie masz – to zastanów się sam, bez odniesień do ideologii i religii.
Nikt nie powiedział, że poznawanie prawdy jest łatwe, to Ty decydujesz!
To, co zrozumiesz – będzie twoje i za to ponosisz odpowiedzialność!
Czy jesteś gotów, tak jak w „Matrix’ie” dokonać wyboru i chcieć poznać prawdę?
Nauczyciel: Przedstawiam wam mistrza mądrej rozmowy – Sokratesa, którego przywiodła do naszej
szkoły aura dociekliwego wznoszenia się do Prawdy.
Uczniowie: Serdecznie witamy!
Sokrates: Pozdrowienia niech pozostaną z wami.
Piotr: Sokratesie wybacz nam, gdy błądzić będziemy i po bezdrożach pozornej wiedzy chodzić
będziemy. Znasz naszą nędzę i rozum słaby.
Sokrates: Nie czas, aby się usprawiedliwiać. Wiem, że mądre dysputy między sobą prowadzicie, a dziś
czas, aby zmierzyć się z tym, czym jest tolerancja, która usta współczesnego człowieka zapełnia. Do
rzeczy więc młodzi. Czas nagli. Z szacunku dla bogów wyruszajcie w rozumną podróż.
Julia: Sokratesie, wolność, tolerancja i godność ludzka są pojęciami, których lubią używać uczestnicy
życia społeczno-politycznego. Pytaniem jest: Czy potrafią to co mówią zdefiniować? Obawiam się, że
nie, gdyż głoszą hasła wolności, tolerancji i godności ludzkiej w okresie dochodzenia do władzy. Gdy
ją posiądą i zdobędą właściwe dla siebie przywileje, dzielą się nimi z posłusznymi sobie ludźmi.
Powstająca wówczas nierówność staje się niebezpieczna dla danego społeczeństwa, gdyż wolność,
tolerancja oraz godność ludzka zaczyna być „inaczej” rozumiana.
Michał: Nie zagłębiajmy się w rozważania tego, co ogół uważa, tylko sięgnijmy do istoty sprawy.
Moim zdaniem, należy szerzej spojrzeć na te problemy. Otóż, społeczne żądania wolności, tolerancji i
godności bytu ludzkiego są uzasadnione ogólnofilozoficznymi poglądami na równość ludzi pod
względem ich istoty. Ludzie są przecież jednakowo dysponowani do odczuwania - przykładowo
szczęścia czy cierpienia.
Nauczyciel: Tak, rzeczywiście, ale zauważ, dostrzeżony postulat równości nakazuje tylko traktować
każdego człowieka jednakowo. Równość ta jednak nie określa człowieka w skali absolutnej. Postulat
równości nie nadaje bytowi ludzkiemu wartości większej od wartości zwierząt. Traktowanie ludzi na
równi pozwala sumować ich wartości i uważać, iż dowolne dwie jednostki ludzkie mają większą
47
POWR.03.01.00-00-KN33/18
wartość niż jedna. Przyjęcie jedynie postulatu równości, w celu rozumienia wartości człowieka, nie
uzupełnionego postulatem wolności i godności bytu ludzkiego, pozwala na przyjęcie w praktyce
zasady arytmetycznej sumowalności wartości jednostek.
Michał: Tak, rzeczywiście, sumowalność wartości jednostek wyklucza co prawda wyzysk większości
przez mniejszość, ale może także usprawiedliwiać poświęcenie mniejszości dla dobra większości.
Zasada arytmetycznej sumowalności wartości bytu ludzkiego może dopuszczać krzywdę,
dyskryminację czy nawet eksterminację mniejszości dla tzw. dobra większości. Ze względu na tę
możliwość zaistnienia niesprawiedliwej nierówności, zwraca się uwagę na zasadę tolerancji, która w
przekonaniu wielu stanowiłaby gwarancję powstrzymania się od przymusu.
Ania: Wiemy z historii, że społeczny wymiar zasady tolerancji stał się oczywisty w szesnastowiecznej
Europie, w dobie podziałów i walk religijnych. Powołując się na zasadę tolerancji, usiłowano dokonać
reformy obowiązującego prawa. Państwami tolerancyjnymi stały się te, w których obywatelom nie
narzucano niczego w sprawach religijnych.
Michał: Zgadzam się. Wprowadzenie zasady tolerancji do życia społecznego Europy wydaje się samo
zrozumiałe i oczywiste, ale jedynie w powierzchownym jej ujęciu. Zasada tolerancji, którą
sprowadzono do aktów prawnych, wydaje się być źródłem licznych konsekwencji natury kulturowej
dla państw Europejskich. Szermierze tolerancji w szesnastym i siedemnastym wieku wyjaśniali, iż w
imię „nie wyrzynania się” wzajemnego, wszelkie istniejące różnice, między wyznaniami, sektami czy
Kościołami, dotyczące interpretowania rozstrzygnięć i dogmatów chrześcijaństwa, należy
potraktować jako nieważne i bez znaczenia. W ten sposób do zasady tolerancji został wprowadzony
nowy sens, nowe jej znaczenie, mianowicie obojętność.
Ania: Zauważcie, dziś sytuacja uległa jednak zmianie. Współcześnie, mówiąc o zasadzie tolerancji nie
mamy na uwadze jedynie ustaleń prawnych w zakresie religii, lecz odnosimy się do ludzkich postaw,
zachowań, obyczajowości. Ktoś może powiedzieć: „jestem tolerancyjny, jeśli nie prześladuję, nie
żądam prześladowań i nie zachowuję się agresywnie w stosunku do czegoś, czego wyraźnie nie lubię,
nie aprobuję, co mnie razi, albo budzi niechęć czy odrazę”.
Julia: Zgadzam się, co do częstych tego rodzaju wypowiedzi ludzi, ale wydaje mi się, że ważniejszą
kwestią jest to, iż tolerancja w sensie obojętności stanowiła i nadal stanowi przyjęcie braku
jakiegokolwiek stanowiska czy opinii dotyczącej poglądów i przyjmowanych postaw przez innych
ludzi. Oczekuje się zatem od człowieka przyjmującego zasadę tolerancji tego, że nie ma dla niego
niczego, co by miało jakiekolwiek znaczenie.
Nauczyciel: Taki pogląd jest nawet mocno osadzony we współcześnie wypracowywanej filozofii życia,
w kręgach myśli liberalnej, gdzie usprawiedliwia się nieistnienie prawdy, nieposiadanie żadnych przez
nas przekonań, a to prowadzi przecież do braku odpowiedzialności za świat. Ponadto, we
współczesnym świecie każdy, kto ważyłby się obstawać przy swoich przekonaniach, bez żadnej nawet
agresji, wykraczałby przeciwko zasadzie tolerancji. Sytuacja taka staje się wielkim zagrożeniem dla
współczesnego świata, z jednej strony, niszczy w człowieku pragnienie prawdy, a z drugiej strony,
daje dobre pole do zaistnienia różnego rodzaju fanatyzmom.
Julia: Z tego co słyszę i próbuję zrozumieć, wydaje mi się, że tak rozumiana tolerancja w konsekwencji
niszczy samą siebie, gdyż niby dlaczego ma obowiązywać, jeżeli nic nie obowiązuje.
Michał: Tak, to jest ciekawe Julio spostrzeżenie. Mnie jednak coś innego tu zaczyna interesować,
mianowicie: Czy możemy, w imię zasady tolerancji wymuszać od innych przyjęcia odpowiedniej
postawy?
48
POWR.03.01.00-00-KN33/18
Piotr: No właśnie: Czy w imię tolerancji możemy przez organizowane wiece wymuszać zmianę
postawy innych?
Julia: No właśnie. Dziś obserwujemy to, że nie wpuszczanie do szkół młodzieży obnoszącej się ze
swoim przynależeniem do danej kultury, dokonuje się pod hasłem tolerancji. Czy nie jest to czasem
przejaw nietolerancji?
Piotr: Dodam jeszcze i to, że współcześnie dochodzi do agresywnego wymuszania na różnego rodzaju
instytucjach zaakceptowania np.: związków homoseksualnych, dopuszczenia aborcji czy klonowania
człowieka. Czy taka postawa stanowi obronę tolerancji czy też może stanowi propagowanie
nietolerancji?
Nauczyciel: Nakreślone przez was problemy muszą być dziś rozwiązane, aby nie okazało się w
niedalekiej przyszłości, jak zauważa Leszek Kołakowski (jeden z największych współczesnych
filozofów), iż pochwałą powszechnego zobojętnienia nie będziemy w stanie zwalczyć pochwały
gwałtu.
Ania: Zatem, zmierzajmy do tego, czym jest tolerancja?
Nauczyciel: Zauważmy, że do podobnych wniosków, dotyczących współczesnego stanu zobojętnienia
człowieka na prawdę, dochodzi nowożytna filozofia. Otóż, w nowożytnej kulturze, a przede
wszystkim w filozofii, rozum ludzki zbyt jednostronnie poszukiwał wiedzy o człowieku jako
podmiocie, przy jednoczesnym zapomnieniu, iż powołaniem człowieka jest dążenie do prawdy. W ten
sposób, człowiek stopniowo wpadał w złudną samowolę własnego osądu. Rozum ludzki, poddając się
ogromowi zdobytej w nowożytności wiedzy przyrodniczej, stawał się w coraz mniejszym stopniu
zdolny do kierowania swej uwagi ku wyższym celom, prawdzie, która go przekracza, prawdzie bytu.
W filozofii współczesnej, zamiast dążyć do odkrywania prawdy, dokonuje się analizy tego, co
ogranicza i uwarunkowuje nasz rozum, nasze poznawanie rzeczywistości. W rezultacie tak
prowadzonych poszukiwań, w filozofii powstały różne formy agnostycyzmu i relatywizmu, które
sprawiły, iż dalsze badania uwikłane zostały w powszechnie przyjmowany sceptycyzm. „W ostatnich
czasach doszły też do głosu różne doktryny próbujące podważyć wartość nawet tych prawd, o
których pewności człowiek był przekonany. Uprawniona wielość stanowisk ustąpiła miejsca
bezkrytycznemu pluralizmowi, opartemu na założeniu, że wszystkie opinie mają równą wartość: jest
to jeden z najbardziej rozpowszechnionych przejawów braku wiary w istnienie prawdy,
obserwowanego we współczesnym świecie”(Jan Paweł II, Fides et Ratio).
Piotr: Dodałbym jeszcze i to, sięgając do historii, że podnoszone w Oświeceniu postulaty: liberté,
égalité, fraternité, pozwalają traktować każdego człowieka jednakowo. Postawione nowe wymagania
społecznościom oświeconym nie doprowadzają jednak do rozwiązania wszystkich problemów życia
zbiorowego, a to wydaje mi się z tej racji, że jeśli sam siebie będę traktował źle, to jestem
usprawiedliwiony w traktowaniu innych w taki sam sposób. Zasada równości, wolności i braterstwa
nie określa, jak już wcześniej zostało to zauważone, absolutnej wartości bytu ludzkiego. Czy zgodzicie
się ze mną, iż jedną z największych namiętności współczesnego świata staje się pragnienie uznania
szacunku dla każdego człowieka, a nie jedynie równości. Można wykonywać dowolną pracę,
realizować dowolne zadanie i równocześnie mieć poczucie ważności tego, co robimy i godności tego
kim się jest.
Nauczyciel: Piotrze uczyniłeś ciekawe spostrzeżenie, które doprowadzić nas może do właściwego
rozumienia tolerancji. Zauważcie, iż pozostając w zakresie klasycznego uprawiania filozofii, możemy
powołać się na wypowiedź Karola Wojtyły, dla którego człowiek, konfrontując swój byt ze światem
49
POWR.03.01.00-00-KN33/18
przyrody, odkrywa siebie jako osobę oraz dostrzega swoją godność. W dostrzeżeniu swojej godności
człowiek musi przekroczyć próg swojej zewnętrzności i szukać jej podstaw wewnątrz siebie. Poznać
samego siebie! Mówiąc o człowieku jako o osobie, nie ma się na uwadze tylko jego wyższości od
innych stworzeń, lecz raczej kim człowiek jest sam w sobie, a to wiąże się nade wszystko z jego
wnętrzem. W związku z tym, wszystkie uzewnętrznienia jak: działalność, twórczość, dzieła, wytwory,
mają swój początek i swoją przyczynę w owym ludzkim wnętrzu. Istotą tej przyczyny, jak się okazuje
na podstawie skutków, jest rozumność i wolność. Zatem, umysł i wolność stanowią istotne i zarazem
nieodzowne właściwości osoby. Tu także tkwi cała naturalna podstawa ludzkiej godności. „Uznawać
godność człowieka to znaczy wyżej stawiać jego samego niż wszystko, cokolwiek od niego pochodzi w
widzialnym świecie. Wszystkie dzieła i wytwory człowieka, skrystalizowane w cywilizacjach i
kulturach, stanowią tylko świat środków, którymi człowiek posługuje się w dążeniu do właściwego
sobie celu. Człowiek nie żyje dla techniki, cywilizacji czy nawet kultury; żyje natomiast korzystając z
ich pomocy, stale zachowując swoją własną celowość. Ta celowość wiąże się ściśle z prawdą: człowiek
jest bowiem istotą rozumną - oraz z dobrem jako właściwym przedmiotem wolnej woli” (K. Wojtyła,
Człowiek jest osobą).
Michał: Czy to oznacza, że rozumienie bytu ludzkiego jako osoby, stanowi dostrzeganie wartości tego
bytu, która jest nieporównywalną z wartością każdego innego człowieka.
Nauczyciel: Tak, masz rację.
Julia: Skoro tak jest, to nie można nikogo w żaden sposób skrzywdzić. Jednak we współczesnym
świecie mamy do czynienia z ciągłym zagrożeniem życia ludzkiego.
Piotr: Mówisz o zagrożeniu ludzkiego życia. Przypomina mi się jak Jan Paweł II nazywał te zagrożenia,
są nimi „zabójstwa, ludobójstwa, spędzanie płodu, eutanazja i dobrowolne samobójstwo; wszystko,
cokolwiek narusza całość osoby ludzkiej, jak okaleczenia, tortury zadawane ciału i duszy, próby
wywierania przymusu psychicznego; wszystko, co ubliża godności ludzkiej, jak nieludzkie warunki
życia, arbitralne aresztowania, deportacje, niewolnictwo, prostytucja, handel kobietami i młodzieżą;
a także nieludzkie warunki pracy, w których traktuje się pracowników jak zwykłe narzędzia zysku, a
nie jak wolne, odpowiedzialne osoby: wszystkie te i tym podobne sprawy i praktyki są czymś
haniebnym” (Jan Paweł II, Evangelium vitae).
Julia: Tak więc, najgłębszym wymiarem chronienia godności i życia ludzkiego, powinien stać się
wymóg okazywania czci i miłości każdej osobie i jej życiu. Autentyczna miłość nie wyrządza nikomu
żadnego zła i nie przynosi innym żadnej krzywdy. Miłość jest zatem doskonałym wypełnieniem
naszego obowiązku względem drugich.
Nauczyciel: Zauważcie, w wielu regionach świata ludzkość stała się wolna i zaczęła używać swojej
wolności. Zapomina jednak o tym, iż wolność nie polega na wzrastaniu człowieka do samowoli.
„Poprzez wolność (...) człowiek jest powołany do przyjęcia i realizacji prawdy. Wybierając i
wypełniając prawdziwe dobro w życiu osobistym i rodzinnym, w rzeczywistości ekonomicznej i
politycznej, czy wreszcie w środowisku narodowym i międzynarodowym, człowiek realizuje swoją
wolność w prawdzie”(Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość). Pojawiły się jednak nowe zagrożenia,
polegające na tym, że w użyciu wolności usiłuje się abstrahować od etycznego wymiaru życia
ludzkiego. Świat współczesny w dużej mierze koncentruje uwagę na samej wolności i tolerancji, a to
specyficzne pojmowanie wolności i tolerancji coraz bardziej odsuwa uwagę człowieka od
odpowiedzialności etycznej.
50
POWR.03.01.00-00-KN33/18
Ania: Im dłużej rozmawiamy, tym więcej dostrzegamy ważnych spraw, którymi należałoby się zająć,
ale dziś mamy mówić o tolerancji. Czym zatem jest tolerancja? Czy ktoś może rozmowę naszą
podsumować?
Julia: Zaczynam rozumieć całą złożoność problematyki, jaką jest tolerancja. Ale prawdę
powiedziawszy utrudniają mi to nadal ci, co jedynie sloganami posługują się mówiąc o tolerancji, lecz
zrozumienia tego problemu, chyba nie mają. We współczesnym świecie są oni jednak bardzo
poprawni „politycznie”.
Michał: Wydaje mi się, że z tej rozmowy zrozumiałem tyle, że człowiek jest osobą i w sobie nosi jakąś
godność, choć nie wiem jeszcze czym by ona była. Zatem, drugiego człowieka ze względu na jego
godność bycia osobą zawsze będę akceptował, jako równoprawnego partnera dyskusji, ale z jego
poglądami będę się spierał, w taki sam sposób jak z własnymi, nie chcąc ich uznać za absolutnie
prawdziwe.
Piotr: Zgadzam się, i ja tak samo tolerancję rozumiem.
Sokrates: Dumny jestem z was młodzi ludzie, że stronicie od wszelkich schematów myślowych i
chcenie poznać prawdę, tę, za którą ja oddałem życie, zaświadczając o niej najmocniejszym
argumentem - swoim życiem. Hellenowie w większości mnie nie posłuchali, ci zaś, którzy byli moimi
uczniami, dziś nadal mają swych naśladowców. Sam się dziś zastanawiam, co takiego dałem
ludzkości. Śmię podejrzewać, że coś dałem. Nikt mnie przecież dziś nie nazywa głupcem, lecz
filozofem. Wybaczcie, ale muszę się z wami pożegnać. Miło mi było was poznać. Do widzenia.
Uczniowie: Do widzenia.
51

Tutoring Materiały

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tutoring Materiały

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

„ZAWÓD NAUCZYCIEL - OPRACOWANIE I WDROŻENIE PROGRAMÓW KSZTAŁCENIA

NAUCZYCIELI NA WYDZIALE ETNOLOGII I NAUK O EDUKACJI UŚ”

dr hab. prof. UŚ Krzysztof Śleziński

Materiały do warsztatów: Tutoring w edukacji

Realizacja zadań w zakresie czterech zaproponowanych modułów prowadzi do osiągniecia wszystkich

1. Wiele odsłon pedagogiki dialogu. Tutoring, mentoring, coaching.

STYLE KOMUNIKOWANIA SIĘ I TYPY ZACHOWAŃ

1. Czerpie najwięcej zadowolenia w sytuacji...

a) ........... gdy poszukuje nowych, innowacyjnych idei, koncepcji, zasad i teorii.

2. Zauważam, że pracując z innymi staję się zaniepokojony, gdy oni...

b) ........... nie widzą sytuacji w aspekcie czynnika ludzkiego.

3. Gdy pracuję nad zadaniem najważniejsze jest dla mnie...

a) ........... logiczne, systematyczne, racjonalne podejście do zagadnienia.

4. Czuję się niezadowolona/y z siebie kiedy...

a) ........... przysporzyłam/łem innym nieprzyjemności i w rezultacie tego popsułem nasze stosunki.

ANALITYK AFILIATOR KONCEPTUALISTA AKTYWIZATOR

 Jego działanie jest analityczne, metodyczne i uporządkowane.

 Zwykle podchodzi do problemu w sposób usystematyzowany, jest dobrze zorganizowany we

Jak powinna z taką osobą przebiegać komunikacja?

 faktów, danych, wykresów.

 Wykorzystaj dokumentację, która będzie wspierać twój przekaz, jeżeli to pomoże ci

 SŁOWA KLUCZOWE: racjonalny, logiczny, rozsądny

 czasami może użyć stylu szkicującego:

 podrozdziały lub numerowane części

 chętnie używa tabel, wykresów, schematów.

 Jest nastawiony (zorientowany) na przeszłość

Jak powinna z taką osobą przebiegać komunikacja?

 On będzie chciał wiedzieć:

 jak inni odczuwają tę sytuację,

 kto jeszcze jest w nią wciągnięty,

 jakie są przeszłe doświadczenia z podobnego typu sytuacji.

 SŁOWA KLUCZOWE: przyjemność, atmosfera, zabawa, rozmowa, szczęście

 Jest często zorientowany na przyszłość.

 Postrzegany przez innych jako innowacyjny, twórczy i posiadający wyobraźnię.

 Widzi świat pełen możliwości.

 Wielu ludzi nazywa go wizjonerem, czy idealistą.

Jak powinna z taką osobą przebiegać komunikacja?

 oraz oryginalnego spojrzenia na sytuacje.

 SŁOWA KLUCZOWE: zgoda, uprzejmość, miły, cichy, delikatność.

 Ma inklinacje do orientacji na idee i bardzo powolnego zmierzania do konkluzji.

 Jest zorientowany na "tu i teraz".

 Lubi działanie, tworzenie, konkrety.

 Przekształca idee w działania, dynamiczny i pomysłowy.

Jak powinna z taką osobą przebiegać komunikacja?

 „Jak szybko możemy to zrobić?”

 SŁOWA KLUCZOWE: szybkość, pewność, rezultat, skuteczność, zwięzłość.

 Uważa, że opisywanie jest niepotrzebną stratą czasu, stosuje skróty myślowe.

 Często gryzmoli krotką odpowiedź wprost na informację, którą otrzymał.

Projekt „Nowy Świat” – gra dydaktyczna, metoda problemowa

3. Omówienie wyników pracy grup:

Projekt „Nowy Świat” (wytyczne dla grup)

Wykonajcie następujące trzy zadania:

Tabela do zadania 1.:

ZAWÓD WIEK, RASA, WYZNANIE POSTAWA ŻYCIOWA

ratownik medyczny Azjata, 22 l. Katolik hedonista

prokurator czarny, 62 l. Protestant sceptyk

architekt wnętrz biała, 40 l. Żydówka optymistka

przywódca religijny czarny, 41 l. Muzułmanin hedonista

wolnomyśliciel , kochający ludzi – rolnik z zamiłowania Indianin, 18. Agnostyk optymista

młoda profesor geniusz - historyk i filozof czarna, 25 l. Żydówka pesymistka

uczona matematyczka Azjatka, 26 l. Katoliczka sceptyczka

miłośniczka przyrody - zbieraczka i znawczyni ziół Indianka, 60 l. Agnostyczka hedonistka

9-letnie dziecko ze zdiagnozowanym ADHD biała, 9 l. Katoliczka hedonistycznie

inżynier czarny, 47 l. Muzułmanin sceptyk