2016-11-19

dr hab. inż. Ireneusz Wyczałek

PRZEDSTAWIENIE POWIERZCHNI ZIEMI NA PŁASZCZYŹNIE

1. System odniesień przestrzennych

˃ Aproksymacja - elipsoida obrotowa
˃ Odwzorowanie
Trójwymiarową powierzchnię elipsoidy odwzorowuje się na płaszczyźnie, na
której zdefiniowano układ współrzędnych – początek układu, kierunki osi i
jednostki miary.

2. Podział metod pomiarowych

˃ Sytuacyjne
˃ Wysokościowe

1
 2016-11-19

RODZAJE OSNÓW
sytuacyjne (poligony) i wysokościowe (repery)

Osnowy państwowe:
» Geodezyjna osnowa pozioma
» Geodezyjna osnowa wysokościowa
Osnowy użytkownika:
» Sytuacyjna osnowa pomiarowa
» Wysokościowa osnowa pomiarowa
Podział ten wynika z:
1. kolejności pomiaru osnów,
2. użytych technik pomiarowych
3. dokładności określenia współrzędnych punktów poligonowych
i wysokości reperów.

POMIARY SYTUACYJNE

1. Pomiary liniowe
Pomiar bezpośredni - /przymiar wstęgowy - taśma stalowa/.
Długość mierzonego odcinka D oblicza się znanym wzorem: D=nd+k
Wynik pomiaru bezpośredniego uzależniony jest od poprawności wzorca – przymiaru,
która zależy od:
a ) zgodności długości taśmy z jej wartością nominalną,
b) wpływu temperatury pomiaru na rozszerzalność materiału, z którego taśma była wykonana
i zależała od wielkości współczynnika rozszerzalności termicznej materiału (λ).
Komparacja - określenie faktycznej długości przymiaru
(pomiar odcinka wzorcowego, którego długość wyznaczona jest z dokładnością o rząd wyższą
od wymagań dokładnościowych pomiaru terenowego.
Poprawka komparacyjna (Δdk)
Różnica między wynikiem uzyskanym z pomiaru komparacyjnego a długością nominalną.
Poprawkę tę uwzględniało się proporcjonalnie do liczby przyłożeń taśmy (n).

2
 2016-11-19

Pośrednie metody pomiaru

Dalmierze kreskowe /teodolity, niwelatory/ – metoda pośrednia

3
 2016-11-19

Dalmierze elektromagnetyczne

Istotą pomiaru odległości dalmierzem elektromagnetycznym jest wykorzystanie

właściwości rozchodzenia się fal w powietrzu.
Konstrukcja dalmierza zawiera w sobie nadajnik i odbiornik sygnałów, które w
sposób impulsowy lub ciągły wysyła fale w stronę końca mierzonego odcinka.
Obliczany jest czas przebiegu fali lub przesunięcie fazowe w celu określenia
wartości mierzonej odległości.
Fala nośna dalmierza stanowi spolaryzowaną wiązkę światła z bliskiej podczerwieni
(900 nm).
Dalmierze laserowe, charakteryzują się większą zwartością wiązki i widocznym
punktem wskazującym cel. Jednak ze względu na szkodliwe działanie czerwonego
światła lasera HeNe mają one ograniczone zastosowanie.

L imp= V T imp
V – średnia prędkość
rozchodzenia się impulsów

T imp - okres powtarzania

się impulsów

Sygnał emitowany w dalmierzach

fazowych opisany jest wzorem sinusoidy
y=α sin(ω t + φ0)
gdzie:
α - amplituda fali
ω - częstotliwość kątowa/ pulsacja/
t - czas
φ0 - faza początkowa

L=λ/2 (N+R)
λ– długość emitowanej sinusoidalnej fali
L=λ/2 (N+R)
N- liczba pełnych katów /2pi/ składającą
się na przesuniecie fazowe

4
 2016-11-19

Sposoby sygnalizacji końca odcinka:

tarcze odblaskowe (a), mini-reflektory (b), reflektory 360-stopniowe (c),
reflektory na tarczy (d) i folie odblaskowe (e).

Dalmierze ręczne - laserowe

Standardowa precyzja dalmierza laserowego md=/2 mm ±2 ppm/

Dalmierz ręczny DISTO classic

5
 2016-11-19

2. Pomiary kątów
pomiary kątowe mają na celu określenie wartości kąta poziomego między kierunkami
wystawionymi ze stanowiska teodolitu w kierunku dwóch punktów zlokalizowanych w
przestrzeni mierzonego obiektu

L
C
P

 

St St

2. Pomiary kątów - teodolit

6
 2016-11-19

CZYNNOŚCI POMIAROWE

A. Centrowanie teodolitu - staranne ustawianie nad punktem za pomocą:

» pionu sznurkowego, optycznego, drążkowego lub laserowego.
– dokładność centrowania pionownikiem optycznym: ± 0,5-1 mm.
– dokładność centrowania pionownikiem laserowym: ± 1-2 mm,
Najmniej dokładny i podatny na działanie wiatru jest pion sznurkowy.

B. Poziomowanie teodolitu

przewaga libelli rurkowej 30″ daje gwarancję odpowiednio dokładnego pomiaru kąta.

C. Celowanie odbywa się z użyciem siatki celowniczej (krzyża nitek) i śrub

naprowadzających.
Przykłady siatek celowniczych.

Zastąpienie pojedynczych linii podwójnymi umożliwia tak zwaną bisekcję, która polega
na wprowadzeniu celu symetrycznie między te dwie kreski.
Śruby naprowadzające:
- śruba zaciskowa (lub klin)
- śruba ruchu leniwego (potocznie „leniwka”) do precyzyjnego naprowadzenia na
cel.

Najnowsze teodolity nie mają śruby zaciskowej i reguluje się je jedynie za pomocą
leniwki, a w wersji zmotoryzowanej napędzane są silniczkami uruchamianymi
dotykowo lub poprzez zdalne naprowadzanie.

7
 2016-11-19

Systemy odczytowe teodolitów optycznych

techniczne półprecyzyjne
mikroskop
skalowy

precyzyjne
mikrometry koincydencyjne i bębenkowe

System impulsowy /inkrementalny/ w teodolitach elektronicznych

Krąg z jedną ścieżką zawierającą n równych pól przezroczystych , przedzielonych

nieprzezroczystymi o takiej samej szerokości.
Wartość kątowa interwału 400g/n, n = 2 centygrady.

Sygnał optyczny wzbudza prąd sinusoidalny. Prąd jest silniejszy im więcej interwałów
przejdzie pod interwałami maski

maska

dioda świetlna

8
 2016-11-19

System kodowy – automatyczny pomiar

kątów

tarcza kodowa jest ruchoma i połączona z

alidadą, zbudowana z koncentrycznie
rozmieszczonych ścieżek / przezroczyste
i nie przezroczyste /.
czytnik elektrooptyczny połączony na stałe ze
spodarką.

diody emitujące światło

tarcza

fotodiody odbiorcze/ wzbudzany prąd przez

wiązki światła przepuszczane przez pola
przezroczyste, sygnał 0- brak sygnału 1/.
System dwójkowy – wartość przekazywana do
matrycy dekodującej i podawana na
wyświetlaczu.

Klasyfikacja teodolitów elektronicznych – teodolity budowlane/konstrukcyjne

Cechy: duży kontrastowy wyświetlacz, odporność na pył i wodę, łatwość obsługi.

Precyzja: 3” (10cc), 5” (15cc), 7” (20cc), 9” (30cc)

Sokkia DT (laserowy) Pentax ETH-500 Leica Builder

9
 2016-11-19

Klasyfikacja teodolitów elektronicznych – teodolity precyzyjne

Precyzja: 1-2” (3-5cc)

Układ osi opisany jest w formie warunków geometrycznych, które obejmują:

- warunek libelli alidadowej: lala  vv,
- warunek kolimacji: cc  hh (tj. oś celowa prostopadła do osi obrotu lunety),
- warunek inklinacji: hh  vv (oś lunety prostopadła do głównej osi obrotu)

10
 2016-11-19

Wielkość błędu kolimacji wyznacza się celując w dwóch położeniach teodolitu na

odległy, wyraźny szczegół leżący w horyzoncie instrumentu. Wyniki tych dwóch
odczytów powinny różnić się dokładnie o 180°. Rozbieżność między wartością
uzyskaną a teoretyczną jest podwójną wartością błędu:
oI  oII  180
c
2
gdzie:
oI – odczyt koła lewego (tzw. pierwszego położenia instrumentu),
oII – odczyt koła prawego.

Błąd kolimacji można usunąć regulując poziome położenie „krzyża nitek”, za pomocą
śrub rektyfikacyjnych płytki celowniczej (znajdujących się pod osłonką w pobliżu
okularu lunety).

Podwójny błąd inklinacji wykrywa się podobnie, lecz celując teodolitem na wysoko
zlokalizowany punkt, na przykład pod kątem 45° od poziomu. Podobny jest też wzór na
obliczenie wartości tego błędu:
oI  oII  180
i
2

POMIARY WYSOKOŚCIOWE

Pojedynczy pomiar wysokościowy - wyznaczenie różnicy wysokości

(przewyższenia) między dwoma punktami.
Znając bezwzględną wysokość (rzędną) jednego z tych punktów można
obliczyć rzędną punktu wyznaczanego.
Metody pomiarów wysokościowych:
- niwelacja geometryczna
- niwelacja trygonometryczna
niwelacja geometryczna - różnicę wysokości określa się względem
płaszczyzny odniesienia, mierząc pionowe odległości od tej płaszczyzny
do wyznaczanego punktu.
niwelacja trygonometryczna - pomiar kąta pionowego, który (wraz z
odległością) służy do obliczenia różnicy wysokości za pomocą wzoru
trygonometrycznego.

11
 2016-11-19

METODY POMIARU WYSOKOŚCIOWEGO

Niwelacja geometryczna:
- w przód
- ze środka

i
t p
Hst

D D

SPRAWDZENIE NIWELATORA
W odległości ok. 45 m od siebie należy rozstawić 2 łaty (A,B). W linii między łatami, w
odstępach ok. 15 m od każdej z nich usytuowane są stanowiska instrumentu (1, 2). Z każdego
stanowiska wykonywany jest pomiar do każdej z łat.
Rozstawienie stanowisk i łat w metodzie Förstera
Łata B
Stanowisko 2
Stanowisko 1
Łata A

a2 b2
a1 b1

D D D

Ponieważ ze stanowiska 1 odległość do łaty B jest dwukrotnie większa niż do łaty A, odwrotnie niż
na stanowisku 2, zatem ewentualny błąd spowodowany nie poziomą osią jest na dalszej łacie
dwukrotnie większy.

12
 2016-11-19

Metoda Näbauera, zamienione są miejscami niwelatory z łatami. Ustawienie to

zmienia postać wzoru na obliczenie wartości błędu, jednak daje podobne rezultaty.

Stanowisko 2
Łata B
Łata A
Stanowisko 1

a2 b2

a1 b1

D D D

Metoda sprawdzenia błędu niwelatora według Kukkamäki

W metodzie tej odcinek dzieli się na cztery części o długości po ok. 10 m. W połowie i
na końcu stawia się łaty a pośrodku między nimi pierwsze stanowisko niwelatora. Z
tego ustawienia niwelatora mierzona jest różnica wysokości, przyjmowana dalej jako
bezbłędna (pomiar ze środka):
Łata B
Stanowisko 1
Łata A
Stanowisko 2

a1 b1
a2 b2

2D D D

13
 2016-11-19

Niwelatory i akcesoria
- niwelatory klasy technicznej (libelowe i kompensacyjne),
- niwelatory laserowe

- niwelatory precyzyjne (optyczne i kodowe)

NIWELATORY ELEKTRONICZNE

Seria TOPCON DL-100C

Cechą charakterystyczną niwelatorów jest układ automatycznego odczytu łaty

umożliwiający wykonanie precyzyjnych pomiarów nawet przy bardzo słabym oświetleniu.
Dokładności osiągane niwelatorem DL-101C (0,4mm/km)

Po wykonaniu każdego pomiaru przeprowadzana jest automatyczna kontrola poprawności

obserwacji eliminująca wszystkie błędy.

Niwelatory serii DL-101C/102C są wyposażone

w złącze kart pamięci PCMCIA. Do dyspozycji są
karty o pojemności do 2 MB, na których można
rejestrować obserwacje lub przegrać dane z
pamięci wewnętrznej niwelatora. W pamięci
wewnętrznej instrumentu o wielkości 400 kB
można zapisać do 8000 pomiarów.

14
 2016-11-19

Niwelacja trygonometryczna

H P  H St  i  h  s
h  D 0  tg  D  sin 

HP


H
i

Hst
-d-

Przy lunecie skierowanej poziomo odczyty z koła pionowego przyjmują wartości w

okolicach 90°, a w drugim ułożeniu instrumentu: 270°. Wartości te, nazwane są
kątami zenitalnymi i oznaczane odpowiednio ZI i ZII.

Pomiar kątów pionowych wymaga od instrumentu spełnienia kolejnego warunku

geometrycznego, który nazywany jest indeksem (lub miejscem zera – m0) koła
pionowego.

Za taki stan odpowiada kompensator koła pionowego, którego zadaniem jest

korygowanie orientacji koła.
Zgodnie z regułą odczytu kątów zenitalnych indeks powinien mieć wartość 90°,
odpowiadać odczytowi dla poziomo skierowanej lunety.

15
 2016-11-19

Produktem firmy LEICA jest rozwiązanie w pełni integrujące pomiar

tachymetryczny z pomiarem GPS – system LEICA SmartStation.

Podstawowym urządzeniem systemu SmartStation jest

tachymetr TPS 1200,
Występuję on w 4 odmianach kątowych 1”, 2”, 3” oraz 5”.
Każdy z wymienionych modeli może być wyposażony w
pomiar bezlustrowy (do 200m lub nawet do 700m), może
posiadać możliwość automatycznego wyszukiwania i
śledzenia celu, możliwość automatycznego poszukiwania
pryzmatu, lub samą opcję zmotoryzowaną.

Adaptacja serii LEICA TPS1200 do systemu SmartStation.

Modernizacja tachimetru polega na:

Wymianie bocznej ściany tachymetru, która zapewnia

łączność z sensorem GPS oraz bezprzewodową transmisję
danych do komputera dzięki wdrożonej technologii Bluetooth -
możliwość komunikacji ze stacją referencyjną za pomocą telefonu
komórkowego, możliwość bezprzewodowego przesyłania danych
do palmtopa, czy też innego rejestratora wyposażonego w
specjalistyczne oprogramowanie

16
 2016-11-19

- adapter umożliwiający zamontowanie anteny SmartStation,

- radiomodem do adaptera z anteną SmartStation

- antena radiowa do odbierania poprawek ze stacji referencyjnej.

Każdy tachimetr należący do serii TPS 1200 może być

obsługiwany za pomocą kontrolera.
Modernizacja systemu SmartStation do Systemu One-
Man-Station.
Należy jedynie zdjąć adapter wraz z SmartAnteną i
radiomodemem, a w zamian umieścić uchwyt z anteną
służący do komunikacji z kontrolerem.
Po połączeniu ww. elementu z tachymetrem uzyskujemy
natychmiastową możliwość obsługi tachimetru za pomocą
kontrolera.
Źródło:http://www.czerski.com/smart_station.htm

17
 2016-11-19

Zadania obliczeniowe pomiarów sytuacyjnych

Podstawowym celem obliczeń w pomiarach sytuacyjnych jest określenie

współrzędnych stanowiska instrumentu lub wyznaczanych punktów, na
podstawie wykonanych obserwacji liniowych i kątowych. W takich
przypadkach obliczenia najczęściej przyjmują formę rachunku współrzędnych
Geodezyjny układ współrzędnych płaskich jest układem ortogonalnym o osi
x skierowanej na północ i osi y wystawionej pod kątem prostym w prawo,
jest to zatem układ prawoskrętny.
W państwowych układach współrzędnych skala podziału osi jest najczęściej
nieznacznie mniejsza od 1, zależnie od lokalizacji miejsca pomiaru.

Rachunek współrzędnych obejmuje dwie grupy obliczeń:

1. wyznaczenie położenia punktu (współrzędnych) na podstawie
obserwacji,
2. lub ze współrzędnych punktów - długości i kątów.
W zadaniach pomiarowych często zachodzi potrzeba określenia:
» położenia kolejnego stanowiska (ze stanowiska, na którym aktualnie
wykonywany jest pomiar),
» lub położenia instrumentu ustawionego w dowolnym miejscu (tak zwane
stanowisko swobodne), poprzez nawiązanie do punktów o znanych
współrzędnych.

18
 2016-11-19

Pierwszy przypadek rozwiązuje się najczęściej poprzez:

– wcięcie biegunowe, gdy mierzony jest kąt i odległość do punktu wyznaczanego,

– wcięcie kątowe w przód, gdy z pary punktów mierzone są dwa kąty,

– wcięcie liniowe, gdy z pary punktów mierzone są dwie odległości.

W W W
d d1

  d2
P P P


K K K
wcięcie biegunowe wcięcie kątowe wprzód wcięcie liniowe

St St St
d1 d1
 

d2 d2
N1 N1 N1

N2 N3
N2 N2

Zarys teorii błędów pomiarów

Trzy kategorie błędów, które mają wpływ na wyniki pomiaru:
- błędy grube,
- systematyczne,
- przypadkowe.
Błędy grube - zwane niekiedy omyłkami, występują wówczas, gdy z jakiegoś powodu
wynik pomiaru w rażący sposób różni się od wartości prawdziwej
Systematyczne - powstają wskutek oddziaływania na pomiar pewnych czynników w
sposób, który można opisać jakimś wzorem matematycznym. Może to być wartość
stała lub proporcjonalna do wielkości mierzonej. Na przykład może to być zawsze o
stałą wartość krótszy odcinek, którego długość wyznaczamy, lub krótszy
proporcjonalnie do tej długości. Wielkość błędu można zatem wymodelować
matematycznie, bazując na opisie zjawiska wpływającego na jego powstanie (wpływ
temperatury, krzywizny ziemi, niecentryczności osi itp.).
Jeśli nie można znaleźć fizycznego modelu źródła błędu stosuje się różnego rodzaju
wzory aproksymacyjne.

19
 2016-11-19

Błędy przypadkowe - są to niewielkie rozbieżności między wynikami pomiaru,

których wielkość i przyczynę występowania trudno określić. Można natomiast
stwierdzić pewne zależności statystyczne, którym te błędy podlegają.
Są one następujące:
a) częściej występują błędy o mniejszej wartości niż o większej, najczęściej – błąd
o wartości zerowej,
b) błędy o znaku dodatnim i ujemnym występują równie często,
c) prawdopodobieństwo wystąpienia jakiegokolwiek błędu jest równe 1 (pewność).
Na podstawie praw statystycznych opisano zależność prawdopodobieństwa
wystąpienia błędów przypadkowych
φ(ε), która ma postać:
ε – wartość błędu przypadkowego,
h – wskaźnik precyzji wykonanego pomiaru,
e = 2,7182 – podstawa logarytmów naturalnych.

φ(ε)

h
   
2 2
 e h 
-ε 0 ε 

Błąd średni jest podstawową miarą oceny dokładności wyników pomiarów geodezyjnych.
Wartości te zawarte są w (instrukcjach) technicznych, jeśli dotyczą prac typowych.

W zastosowaniach inżynierskich najczęściej dokładność czynności geodezyjnej ustala się

w warunkach technicznych, bazując na wskazaniach norm branżowych (kominy,
suwnice, zapory) lub oczekiwanych dokładnościach montażu.

W tym celu poszczególnym obserwacjom przypisuje się małe poprawki (v), tak dobrane,
aby uzyskać najbardziej prawdopodobne wartości wielkości wyznaczanych. Niezbędne
jest jednak posiadanie pewnej grupy obserwacji nadliczbowych, najlepiej o 30-50%
przekraczającej liczbę niewiadomych.

20
 2016-11-19

Przypadkowe błędy pomiaru minimalizuje się procedurami wyrównawczymi, które

realizują ogólne założenie, że suma kwadratów poprawek wyrównawczych do
poszczególnych obserwacji ma być minimalna, czyli:
[vv]= min – dla obserwacji jednakowo-dokładnych
[pvv]= min – dla obserwacji niejednakowo-dokładnych
Uproszczoną formą wyrównania jest równomierne lub proporcjonalne rozdzielenie
poprawek na poszczególne obserwacje np. w szeregach (ciągach) obserwacji,
które powinny spełniać jakąś zależność matematyczną..
Na przykład:
mając wyniki pomiaru trzech kątów w trójkącie:
105°15΄, 42°08΄ i 32°31΄, można obliczyć ich najbardziej prawdopodobne
wartości, korzystając ze znanej właściwości trójkąta co do sumy kątów. W tym
przypadku wynosi 179°54΄, zatem niedobór 6΄ można rozrzucić po równo na
każdy kąt (po +2΄), uzyskując kolejne wartości: 105°17΄, 42°10΄ i 32°33΄. Takie
wartości kątów w wierzchołkach mierzonego trójkąta można przyjąć jako
najbardziej prawdopodobne.

21