‎Gîlân’da doğuyor.

‎Harezm'in son hükümdarının yeğeni

‎Sultan Ebü’l-Hasan Ali b. Me’mûn
‎Hamileri
‎Ebü’l-Abbas Me’mûn b. Me’mûn’un
G‎ azneli Mahmud'un daveti ile Gazne'ye, Biruni ile
‎gider
‎Yaşamı
‎Ünü Biruni ile ortak çalışmalarından
‎Biruni sıklıklıkla atıf yapar hocasına
‎ iruni bir çok eseri yazmasına teşvik eden ve
B
‎eser atfedilen bir kişi

‎Mahmud'un kız kardeşiyle evlendi.

‎Gazne'de hayatı sona erer.

‎Biruni
‎Öğrencileri

‎ üresel ve düzlemsel üçgenler için sinüs

K
‎kanunu

‎Matematik ‎Menelaus'un Küreleri

‎Elemetler kitabı sorunları çözümü

Ç‎ alışma alanları ‎Ekliptiğin eğimini belirleme

‎ve katkıları ‎Kıble ve zaman tayini

‎Astronomi ‎Gözlem

‎Usturlab yapımı

‎Güneşin ve gezegenlerin hareketler

1‎ . Kitâb fi’s-sümût. Kıble tayininde kullanılan

‎matematiksel usuller hakkındadır. Bîrûnî, Kitâbü
‎Maḳ ālîdi ʿilmi’l-heyʾe’de (Dımaşk 1985) önemle
‎üzerinde durarak gerek kendi dönemindeki
‎gerekse daha önceki matematikçilerin kullandığı
‎konuyla ilgili usullerin bir mukayesesini yapar ve
‎hocasının başarılarından övgüyle söz eder (s. 97,
‎98, 105, 133, 135).
2‎ . el-Mecisṭî eş-Şâhî. Hârizmşah Ebü’l-Hasan Ali b.
‎Me’mûn’a ithaf edildiği bilinen eser, Bîrûnî ile bizzat
‎müellifin yaptığı çeşitli atıflardan ve India Office’de
‎bulunan İstiḫrâcü buʿdi mâ beyne’l-merkezeyn
‎mine’l-Mecisṭî adlı muhtasarından (Brockelmann,
‎GAL, I, 623) anlaşıldığına göre İbn Irâk’ın matematik
‎Ebu Nasr Mansur ibn ‎ve astronomiyle ilgili en dikkate değer çalışmasıdır.

‎Ali ibn Irak 3‎ . Kitâb fî ʿilleti taṣnîfi’t-taʿdîl ʿinde aṣḥ âbi’s-

‎Sindhind. Zîc-i Sindhind geleneği müelliflerine göre
‎(970-1036) ‎denklemin ikiye bölünmesinin sebeplerini inceler.
4‎ . Kitâb fî taṣḥ îḥ i kitâbi İbrâhîm b. Sinân fî taṣḥ îḥ i
‎iḫtilâfi’l-kevâkibi’l-ʿulviyye. İbrâhim b. Sinân’ın
‎gezegenlerin hareketleri arasındaki farklılık
‎konusunu işleyen çalışmasında mevcut hataları
‎düzeltmek amacıyla yazılmıştır.
5‎ . Tehẕ îbü’t-teʿâlîm. Mukaddimesini Bîrûnî’nin
‎Kitâbü Maḳ ālîdi ʿilmi’l-heyʾe’de aynen iktibas ettiği (
‎s. 105), sonra da oradaki hipotezi kanıtlamaya
‎çalıştığı görülür. Bîrûnî başka kitaplarında da
‎hocasının bu eserine sık sık göndermeler yapmıştır.
6‎ . Iṣlâḥ u Kitâbi Menelâvus fi’l-küriyyât.
‎Menelaos’un aslı bugüne gelmeyen Sferica’sını
‎yeniden düzenleyen bir çalışma olup 398 (1007-
‎1008) yılında kaleme alınmıştır. Küresel geometri
‎alanında büyük bir şöhrete sahiptir; nitekim
‎Nasîrüddîn-i Tûsî, ancak İbn Irâk’ın Iṣlâḥ ’ını
‎okuduktan sonra Menelaos’un eserini
‎anlayabildiğini söyler (Ebü’l-Kāsım Kurbânî, s. 116).
‎M. Krause’un Almanca tercümesiyle birlikte
‎neşrettiği (Berlin 1936) kitaptan ayrıca yapılan
‎seçmeler de Resâʾil (yk.bk.) arasında on ikinci
‎risâleyi oluşturmaktadır.
7‎ . Risâle fî ḥ alli şübhetin ʿuriżat lehû fi’l-maḳ āleti’s̱ -
s̱‎ âlis̱ ete ʿaşer min Kitâbi’l-Uṣûl. Bîrûnî’nin, Öklid’in
‎ünlü Uṣûlü’l-hendese’sinin on üçüncü
‎makalesindeki bir problemin çözümüne ilişkin
‎sorusuna cevap olarak kaleme alınmıştır ve
‎Resâʾil arasında yedinci risâleyi teşkil eder.
8‎ . Risâle fî maʿrifeti ḳ ısiyyi’l-felekiyye. Küresel
‎yayların orantı yönteminden başka bir yöntemle de
‎belirlenebileceğine ilişkin bir çalışmadır. Resâʾil’in
‎sekizinci risâlesi olarak yayımlanmış, ayrıca P.
‎Luckey tarafından tercüme edilmiştir (“Zur
‎Entstehung der Kugeldreiecksrechnung”, Deutsche
‎Matematik, V [1940], s. 423-433).
9‎ . Risâle fî taṣḥ îḥ i mâ vaḳ aʿa li-Ebî Caʿfer el-Ḫâzin
‎mine’s-sehv fî Zîci’ṣ-ṣafâʾiḥ . Bîrûnî için yazılan
‎risâlede müellif, Ebû Ca‘fer el-Hâzin’in meşhur
‎zîcinde gördüğü bazı hataları düzeltmek üzere yola
‎çıkmış ve bu konuda Menelaos’un kanıtlarıyla onun
‎kanıtlarının bir mukayesesini yaptıktan sonra
‎gerekli tashihlerde bulunmuştur. Eser Resâʾil’in üç
‎numaralı risâlesidir.
1‎ 0. Risâle fî mecâzâti devâʾiri’s-sümût fi’l-usṭurlâb.
‎Usturlapta azimut çemberinin geçirilişini konu
‎edinen eser Bîrûnî için 388’de (998) kaleme
‎alınmıştır; Resâʾil’de on dördüncü sıradadır.
‎Eserleri
1‎ 1. Risâle fî cedveli’d-daḳ āʾiḳ . Bîrûnî için yazılan
‎eser çeşitli bölgelerde güneşin doğuş ve
‎batışındaki derece ve dakika farklarının
‎hesaplamasını konu alır; Resâʾil içinde beşinci
‎metin olarak yayımlanmıştır.
1‎ 2. Risâle fi’l-berâhîn ʿalâ ʿameli Muḥ ammed b. eṣ-
‎Ṣabbâḥ fî imtiḥ âni’ş-şems. Bîrûnî’nin isteğiyle
‎kaleme alınan eser, çeşitli mevsimlerde güneşin
‎durumuyla ilgili gözlemler yapan Muhammed b.
‎Sabbâh’ın ölçümlerinde kullandığı yöntem ve
‎tekniğin eleştirisi mahiyetindedir; Resâʾil’in iki
‎numaralı metnidir.
1‎ 3. Risâle fi’d-devâʾir elletî teḥ uddü’s-sâʿâti’z-
‎zamâniyye. Bîrûnî için yazılmıştır ve zaman
‎saatlerinin sınırlarını belirleyen dairelerle
‎usturlabın kullanılışına ilişkin bazı bilgileri içerir;
‎Resâʾil içinde bir numaralı metin olarak
‎yayımlanmıştır.
1‎ 4. Risâle fî keşfi ʿavâri’l-Bâṭıniyye bimâ mevvehû
ʿ‎ alâ ʿâmmetihim fî rüʾyeti’l-ehille. İbn Irâk’ın yine
‎Bîrûnî için kaleme aldığı risâle, hilâlin görülmesine
‎ilişkin Bâtınîler’in düştüğü hatayı ortaya koymakta
‎ve kamerî ayların bir kısmının yirmi dokuz, bir
‎kısmının otuz gün çekmesinin nereden
‎kaynaklandığını astronomların görüşleriyle birlikte
‎şer‘î delillerle de göstermeye çalışmaktadır;
‎Resâʾil’in altıncı risâlesidir.
1‎ 5. Risâletü küriyyeti’s-semâʾ. Resâʾil’in dokuzuncu
‎metnini teşkil eder.
1‎ 6. Risâle fi’l-cevâb ʿan mesâʾili’l-hendesiyye süʾile
ʿ‎ anhâ. İbn Irâk’ın kendi geometrisiyle ilgili on beş
‎soruya verdiği cevapları içermektedir. Resâʾil’de
‎onuncu metin olarak yayımlanmıştır.
1‎ 7. Risâle fî berâhîni aʿmâli cedveli’t-taḳ vîm fî Zîci
‎Ḥ abeş el-Ḥ âsib. Habeş el-Hâsib’in takvim
‎cetvellerinin düzenlenmesine ilişkin ispatları
‎hakkında olup Resâʾil’in dördüncü metnidir.
1‎ 8. Risâle fî ṣınâʿati’l-usṭurlâb bi’ṭ-ṭarîḳ i’ṣ-ṣınâʿî.
‎Resâʾil içinde on beşinci metin olarak
‎yayımlanmıştır.
1‎ 9. Risâle fi’l-usṭurlâbi’s-Seraṭânî el-mücennaḥ fî
‎ḥ aḳ īḳ atihî bi’ṭ-ṭarîḳ ı’ṣ-ṣınâʿî. Eserin varlığı Kâtib
‎Çelebi’den öğrenilmektedir (Keşfü’ẓ -ẓ unûn, I, 846).
2‎ 0. Risâle fi’l-burhân ʿalâ ḥ aḳ īḳ ati’l-mesʾele elletî
‎vaḳ aʿat beyne Ebû Ḥ âmid eṣ-Ṣâġānî ve beyne
‎müneccimi’r-Rey. İbn Irâk’ın Ahmed b. Muhammed
‎es-Sâgānî ile Reyli astronomlar arasında çıkan
‎usturlabın kullanımına dair tartışmaya ilişkin
‎görüşlerini ve bilimsel kanıtlarını ihtiva eder.
‎Resâʾil’de on üçüncü sıradadır.
2‎ 1. Risâle fi’l-burhân ʿalâ ʿameli Ḥ abeş fî meṭâliʿi’s-
‎semt fî zîcih. Bîrûnî için kaleme alınan eser
‎Resâʾil’in on birinci metnidir.
2‎ 2. Risâle fi’l-burhân ʿalâ ʿameli Muḥ ammed b. eṣ-
‎Ṣabbâḥ fi’l-usṭurlâb (Brockelmann, GAL Suppl., I,
‎861).