W 1241 rozpadowi uległa monarchia Henryków Śląskich w wyniku śmierci Henryka Pobożnego w

bitwie pod legnicą.

Przemiany społeczne Poł. XII – Poł. XIII

Książęta
Na czele społeczeństwa w początkowym okresie stała dynastia piastowska. Nie ma jednego wielkiego
księcia, ale jest wielu junorów. Gdy dzielnice się dzieją (z wyjątkiem pomorza) w nich władają
piastowie. Dynastia jest uważana za założycieli państwa, są pomazańcami bożymi. Kadłubeg o bitie
pod Mozgałą (Mieszko III i wielkopolanie przeciw małopolanom) napisał o Małopolanie atakującym
Mieszka nie wiedząc o tym. Mieszko nie radził sobie, prawie przegrywa, zdejmuje hełm i mówi kim
jest i wtedy przeciwnik rezygnuje z walki. Nie chce zabić piasta.
Książęta w dzielnicach sprawują najwyższą władzę. Są najwyższymi wodzami, sędziami,
prawodawcami. Dysponują szczególnymi uprawnieniami – regalia. Mogli bić monety. Mennictwo
było ważnym źródłem dochodów. Polska odbudowywana przez Kaziemierza odnowiciel musiała
zmienić system ekonomiczny. Polska musiała przestać być państwem wojennym, w którym dochody
pochodzą z grabieży. Miała się oprzeć na daninach, danina powszechna, stróża, podworowe (bydło),
szreńska (owies). Daniny stanowiły znaczący dochód, ale zwykle były płacone w naturze, te mogły się
zepsuć, więc były wykorzystywane przez wojowników i urzędników i objeżdżającego kraj władcę.
Szybko Bolesław Śmiały zaczął bić monety. W początkach panowania bił dobre monety (dużo
kruszcu). Zaczął zbierać daniny w monetach. Władcy zakładali osady handlowe, w którym mieli
monopol solny. W nich prowadzono handel ponad regionalny. Prowadziło to do zwiększenia
intensywności handlu, na którym władca zarabiał (jego aparat dbał o stan dróg, za co dostawał cło od
kupców, były płacone w monetach). Moneta należała do księcia i mógł dokonywać zmian w niej.
Zmieniał waagę, zawartość srebra. Dawało to zarobić, ale powodowało niezadowolenie społeczne
(dochodziło do buntu).
Władysław Herman przywrócił dobrą wartość i wagę. Jego następcy dokonywali wymiany monet. 4
nowe za 3 stare, choć nowe były gorsze jakości. Mieszko II taką wymianę stosować 2 razy do roku.
Jeden z powodów jego upadku. Kolejni książęta dalej to robili i w XIII w. wymiana była 3 razy w
roku.
Zaczęła wytwarzać się zasada, że każde terytorium nieosiedlone nie jest nieużytkiem ale należy do
księcia. Jeśli ktoś chciał tam się osiedlić musiał mieć zgodę. Jeśli tego nie zrobił stawał się poddanym
księcia.
Inna tworząca się zasada, że możni mnieli majątki, również rycerzy i kościół. Książe wymagał, że
jeśli jest obrót ziemią to musi się odbywać za jego nadzorem. Otrzymywał za to róże opłaty w
monecie.
Sądownictwo jako regale należy do księcia. Otrzymywał za kary i opłaty podate, popłaty.
Tylko książe mógł polować na zwierzęta grube.
Ten Ustrój noszą nazwę ustroju prawa książęcego. Wszytkie te przejawy uprawnień panującego w
pełni rozwinęły się po statucie Krzywoustego i zaczęły zanikać w XIII w. w wyniku zmian
nazywanych Melioracjo Terrae (?).
Możnowładztwo
Zyskało nowy charakter w wyniku rozbicia. Powstaje rozproszenie wielkiej arystokracji z czasów
Kaziemierza do Bolesława Krzywoustego. Muszą wiązać się z dzielnicai, książętami. Tworzą się
nowe rodziny możnowładzcze związane z pojedynczymi dzielnicami. Wyrastają w wyniku łaski
poszczególnych książąt. Grupa się zlewa. Mamy do czynienia ze znacznym wzrostem liczbowym i z
drugiej strony do osłabienia roli ekonomicznej. Możnowładztwo ma majątki w poszczególnych
dzielnicach zależne od książąt. Pozycja ekonomiczna konkretnych rodzin spada.
Tworzy się zasada dotycząca tego, że każdy przedstawwiciel rodziny ma prawo do równego podziału
majątku po ojcu. Każde pokolenie musi waczyć o utrzymanie pozycji majątkowej, co daje książętom
dobre możliwości do kontorlowania elity.
W Polsce po panowaniu Bolesława nigdy nie doszło do wyrośnięcia z arystkoracji kooś pokroju
palatyna Sieciecha. Urzędy dworskie ulegają zwielokrotnieniu (każdy książę ma swój dwór,
wojewodów, kasztelanów).
Zawodowi wojownicy/rycerze
Wytwarza się od Kazimierza Odnowiciela. Impuls ku specjalizacji części warstwy wolnych
dziedziców do wykonywania obowiązków militarnych, to to, że w Europie środkowej od XII w.
mamy do czynienia ze zaminą sposobu prowadzenia wojny. Zaczybają być prowadzone nie za pomocą
dużej liczny nieprofesjonalnej, słabo uzbrojonej piechoty, na korzyść kawalerii. Wymagało to
większego stopia zamożności i profesjonalizacji. Proces został pogłębionym wojnami między
książętami i wojnami zewnętrznymi. Książętom zależało na pozyskaniu jak największej liczby
konnych wojowników, więc nadali im przywileje. Nadania ziemskie, prawo do sądzenia tylko przy
obecności księcia, opłata za zabicie takiego wojownika jest wyższa, wojownicy uzyskują prawo do
dziesięciny wolnej (mogą wybrać instytucję kościelną której zapłacą)
Warstwa wojowników zaczyna się stopniowo przekształcać w stan rycerski. Dziedziczenie w tej
warstwie zaczynają być podobnie traktowana jak u możnowładców (każdy syn ma równe prawo do
dziedziczenia).

Ludność wolna
Stanowi największą część społeczeństwa, ale zaczyna zanjadować się pod coraz większą presją
państwa. Płacą podatki. Nadal muszą podczas najazdu stawać do obowiązku obrony. Okres silnego
podporządkowywania w XII i XIII w. to poddaństwo państwowe.

Duchowieństwo
Zaczyna otrzymywać coraz większe przywieleje. Początkowo duchowieństwo jest utrzymywane przez
księcia. On ich uposażał i wynagradzał. W 1180 r. na mocy przywileju łęczyckiego za poparcie
Kazimierza Sprawiedliwego, który starał się zlikwidować zapis statusu mówiący o tym, że księciem
ma zostać najstarszy Piast. Zrezygnował na rzecz kościoła z prawa do spadku nieruchmości po
zmarłych biskupach i arcybiskupach. Dobra kościelne szybko przekształcają się w rzeczywiste dobra.
Kościoły składające się nie tylko z dochodów (książe nadawał dochody) poprzez nabywanie i
imunietety ekonomiczne i sądownicze (książe rezygnował z władzy sądowniczej i podatków), wolna
ludność stawał się poddanymi kościołów. Ten proces szybko został zastosowany przez
możnowładztwo jeżeli zajmowało jakiś urząd terytorialny. Przekształcali chłopów w poddanych.

Doszło do feudalizacji Polski. Pojawia się własność książęca, duchowieństwa, możnowładczej i

wojowników/rycerzy.
W 2 poł. XII w. zaczyna się proces Melioracjio Terrae. Polegało to na poprawianiu ziemi.
Wprowadzono nowe prawo, które umożliwiało osadnikom zachodu (głównie rzesza) osadzać się w
Polsce. Zaczęło się od dolnego sląska (Bolesław Wysoki). Zaczęli się pojawiać osadnicy z Flandrii,
Waloni m. in. Osadzano ich na prawie niemieckim magdeburskie. W Polsce uległo przekształceniu
powstało śląskie, chełmińskie. Henryk Brodaty próbował zatrzymać falę przyjmowania na nowym
prawie w miejscowościach polskich. Kiedy wydawał pozwolenia lokacyjne to pod warunkiem, że nie
będzie tam skupisk ludności polskiej. W XIII w już istniejące polskie wsie miały prawa niemieckie.
Dochodziłodo umowy panem (musiał mieć immunitet sądowy i ekonimczny) a organizującymi lub
reorganizującymi wsie i miasta. Był wystawiany dokument lokacyjny, gdzie precyzowano obowiązki
gminy wiejskiej i ppana. Precyzowano okres wolnizny, czynsz i innych opłat, pańszczyzny.
Lokacja wsi oznaczała jej nowe zorganizowanie położenia pól. Wraz z przybyszami pjawia się
trójpolówka, przynoszą lepsze rasy bydła i koni (staje się coraz bardziej popularny bo możne było
dzięki niemu więcej i szybciej zaorać), poawia się nowe narzędzie uprawy, które pozwlało wyciągnąć
z ziemi więcej (płóg żelazny), pojawia się stawy rybne (zaczyna się od klasztorów, podczas postu nie
mogli jeść mięsa czerwonego, jedzą ryby).
Pojawiają się lokacje miast na prawie niemieckim. Przed pojawieniem się ich w Polsce nie było
miast. Były osady protomiejskie. Te osady były przekształcane w miasta (nie w tym samym miejscu,
prznoszono je). Pośrednik pojawiał się u pana feudalnego, zobowiązywał się do zorganizowania
lidności. Dochodziło do umowy, aktu lokacyjnego, w którym spisywano obwiązki, czynsz. Nowe
miasto były wzorowane na miastach zachodnich (rynek w środku). Zasadźca miasta zostawał wójtem
dziedzicznym. Z czasem pojawiały rady, które przjmowały role wójta (XIV w.).
Lokacje wsi i miast na prawie niemieckim oznaczało powstanie autonomicznych gmin, które sądziły
się na swoim własnym prawem. To prawo konstytuowało ich miejsce w społeczeństwie. Ten okres był
kamieniem milowym, który zapoczątkował powstanie nowych grup społecznych. Pojawiają się stany.
Stan społeczny to grupa istniejąca w świecie feudalnym, która wyróżnia się pozycją ekonomiczną,
społeczną i prawną. Stan społeczny miał określone prawa i obowiązaki. Pojawia się kultura stanowa
co wyróżniało poszczególne stany.
W Polsce mamy do czynienia z nowym stanem – mieszczanami. Miejsce mieszczan w społeczeństwie
było determinowane przez prawo osobne miejskie. W obrębie gmin miejskich z zasadami przywilejów
(różnych w różnych gminach)
Pojawia się stan duchowy. Zapoczątkował przywilej Kaziemierza sprawiedliwego i immunitety.
Duchowny ma osobne prawa według prawa europejskiego.
Kolejnym pojawiającym się stanem jest rycesrstwo. W jego skład weszli możnowładzcy, zwowodwi
wojownicy otrzymujący nadania. W XIII wytwarza się zbiór praw obejmujący cały stan. Prawo
ziemskie.