W Polsce rola szlachty od zawsze miała kluczową role w historii kraju.

Szlachta, jako stan społeczny

miała ogromny wpływ na rozwój naszej polityki, kultury oraz społeczeństwa przez wiele wieków. Dzieliła
się ona na magnaterie, szlachtę średnią, szlachtę zagrodową (zaściankową) oraz gołotę. Szlachta
zawdzięczała swoją pozycję przywilejom nadawanym przez króla. Owe przywileje dotyczyły władzy nad
chłopami, dziedzicznego posiadania ziemi, a co najważniejsze zwolnień z płacenia podatków. Prawo
nietykalności osobistej i majątkowej nadane przez Władysława Jagiełłę było sowitym filarem swobód
szlacheckich. W późniejszych latach szlachcice uzyskali przywilej sądowy, który został nadany przez
uwcześnię panującego Zygmunta Starego zgodnie z którym władzę sądowniczą nad chłopami ma
sprawować szlachta. Oprócz tego w obowiązującym w tamtym czasie prawie ziemskim szlachcice byli o
wiele łagodniej traktowani. Nie wolno ich było torturować, a za zabójstwo obowiązywała ich tylko i
wyłącznie kara grzywny. W bardzo rzadkich przypadkach szlachcic zostawał poddawany karze śmierci, a i ta
była wykonywana w sposób honorowy (przez ścięcie mieczem).

Szlachta dzięki przywilejom, które dostała uzyskała udział w rządzeniu państwem. Posiadała
uczestniczącą u ustanawiania prawa państwowego wybieralną reprezentację stanową, która była
elementem parlamentu noszącego nazwę sejmu walnego. Składał się on z 3 stanów sejmujących: króla,
izby poselskiej oraz senatu, a podczas niego zajmowano się sprawami dla państwa najistotniejszymi. W
późniejszych latach w Radomiu została uchwalona konstytucja Nihil novi, która odebrała prawo królowi,
aby ten mógł ustanowić jakieś nowe prawo bez zgody sejmu walnego, co szlachtę zabezpieczało.

Szlachta w wieku XVI stanowiła około 6-7% polskiego społeczeństwa. Oczywistym jest to że
odsetek mieszkańców szlacheckich różnił się w poszczególnych regionach kraju. Zdarzały się także sytuację
(rzadko), że do stanu szlacheckiego przenikali ludzie nowi, a mogli tego dokonać poprzez nobilitację, która
polegała na uszlachceniu za np.: osiągnięcie bogactwa czy wyjątkowe zasługi. Formalnie ludność
szlachecka była sobie równa, jednak nieformalnie można było między nimi wyodrębnić kilka grup, na
podstawie bogactwa (grupy te wymieniłem wcześniej). Mimo owych grup w stanie tym obowiązywała
zasada równości.

Jednak porządek ustrojowy, który został ustalony w 1505 r. nie został przez wszystkie siły w kraju
uznany za niepodważalny. Już za rządów Zygmunta Starego wybuchł pierwszy konflikt, który dotyczył
zapewnienia tronu synowi króla. Panujący władca próbował wzmocnić swoją pozycję oraz wprowadzić
monarchię dziedziczną do kraju jednak bezskutecznie. Jego żona Bona Sforza w 1529 roku przeforsowała
wybór ich syna na króla w formie elekcji vivente rege. Szlachta jednak żądała całkowitej elekcyjności tronu.
Kilka lat później bo już w 1537 roku wybuchną konflikt zwany wojną kokoszą. Doszło wówczas do
zbrojnego wystąpienia szlachty w imię obrony praw i przywilejów przeciw władcy. Konflikt ten był jawnym
nieposłuszeństwem szlachty wobec króla.

Ludzie ze stanów szlacheckich również konkurowali między sobą. Przykładem jest rywalizacja
magnaterii ze szlachtą średnią, która nie zakończyła się wraz z uchwaleniem konstytucji Nihil novi, a aż 40
lat po tym za panowania Zygmunta Augusta. Król poparł ideę egzekucji dóbr królewskich, która polegała na
przywróceniu władzy dochodów i praw z królewszczyzn. Szlachta, która była niezadowolona z
nadmiernego wzrostu znaczenia i bogactwa magnatów zorganizowała ruch egzekucyjny, który domagał się
zwrócenia przetrzymywanych bezprawnie dóbr królewskich. Podczas sejmu egzekucyjnego 1562-1563,
zostały zweryfikowane prawa dzierżawy użytkowników królewszczyzn. Ustanowiono zmiany w podziale
zysków czerpanych z owych majątków i od tego momentu kierowano 25% zysków na utrzymanie wojska
kwarcianego. Uchwalenie tych ustaw było wielkim sukcesem dla szlachty w walce z magnaterią.

Podsumowując, szlachta w Polsce była kluczowym przez wiele wieków stanem społecznym.
Chociaż była podzielona na różne grupy, odgrywała ona bardzo istotną rolę w życiu politycznym,
kulturalnym oraz społecznym Rzeczypospolitej. Skutki wpływów tego stanu społecznego były zarówno
pozytywne i negatywne, z czego jedne przyczyniały się do potęgi państwa, a te drugie do jego upadku w
późniejszych latach.