Τεκτονικές Διεργασίες Στο Φλοιό (Σημειώσεις)

Παρασκευάς Ξυπολιάς
Αναπληρωτής Καθηγητής
Τεκτονικές διεργασίες στο φλοιό

(Σημειώσεις παραδόσεων)
Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας

Εργαστήριο Τεκτονικής Γεωλογίας
Πάτρα, 2011
Τεκτονικές διεργασίες στο
μέσο και κατώτερο φλοιό
Μέρος Ι
Η δομή της γης
Μέση ακτίνα 6371 km

Τύποι παραμόρφωσης
Ορισμοί …
Ελαστική συμπεριφορά (elastic) ορίζεται ως η ικανότητα που

έχουν τα πετρώματα να ανακτούν το αρχικό τους σχήμα αμέσως
μετά την άρση της τάσης που προκάλεσε παραμόρφωση.
Υπέρβαση του ορίου ελαστικότητας λόγω της αυξανόμενα

εφαρμοζόμενης τάσης οδηγεί σε θραύση
Η παραμόρφωση του πετρώματος μετά το όριο ελαστικότητας

είναι παραμένουσα (εύθραυστη παραμόρφωση)
Ορισμοί …
Πλαστική συμπεριφορά (plastic) ορίζεται ως η ικανότητα που

έχουν τα πετρώματα να αλλάζουν το σχήμα τους, δηλαδή να
παραμορφώνονται χωρίς να θραύονται, όταν τους ασκηθεί ικανή
τάση.
Η πλαστική παραμόρφωση συντελείται όταν μια προοδευτικά

αυξανόμενη τάση οδηγήσει στην υπέρβαση του ορίου
πλαστικότητας των πετρωμάτων.
Η πλαστική παραμόρφωση είναι παραμένουσα (εύπλαστη

παραμόρφωση, ductile) και ελέγχεται από την θερμοκρασία, τη
πίεση και την ύπαρξη ρευστής φάσης
Ορισμοί …
Ιξώδης (viscous) ονομάζεται η συμπεριφορά που προσομοιάζει τις

ιδιότητες των υγρών.
Παράδειγμα ιξωδών υλικών αποτελούν τα τήγματα των

πετρωμάτων (μανδύα).
Η ιξώδης παραμόρφωση είναι παραμένουσα και συντελείται

λόγω της κίνησης της ρευστής φάσης των τηγμάτων και
ελέγχεται κυρίως από την θερμοκρασία
Ορισμοί …
σd (differential stress) –
Διαφορική τάση ορίζεται ως
η διαφορά μεταξύ της
μέγιστης και της ελάχιστης
τιμής της τάσης ασκούμενης
παράλληλα στους κύριους
άξονες σ1 και σ3 (σ1-σ3)
(Strain rate) – Ρυθμός παραμόρφωσης προσδιορίζει πόσο γρήγορα ένα

στερεό σώμα αλλάζει μήκος ή σχήμα λόγω των ασκούμενων τάσεων και
εκφράζεται ως μήκυνση ανά μονάδα χρόνου (s-1)
Συνήθεις γεωλογικές τιμές: 10-14 – 10-15s-1

Ρεολογική στρώματωση της
λιθοσφαιρας σ d
Οι ευθείες της εύθραυστης

συμπεριφοράς δείχνουν την
ελάχιστη απαιτούμενη τάση
που πρέπει να εφαρμοστεί
ώστε να επέλθει διάρρηξη.
(Γενικώς ισχύουν για όλους τους
τύπους πετρωμάτων)
Οι καμπύλες γραμμές
δείχνουν την πλαστική
συμπεριφορά του χαλαζία
και βασίζονται σε
πειραματικά στοιχεία
Ρεολογική στρώματωση της
λιθοσφαιρας
Η κρυσταλλοπλαστική παραμόρφωση του χαλαζία λαμβάνει χώρα σε

Τ > 300-350oC, των αστρίων σε Τ > 450-500oC και του Ολιβίνη σε Τ>1000oC
Εύθραυστη – πλαστική παραμόρφωση στο φλοιό
Η παραμόρφωση στο μέσο και κατώτερο φλοιό συντελείται
σύγχρονα με την κρυστάλλωση νέων (ορυκτογένεση) και/ή τη
δυναμική ανακρυστάλλωση προϋπαρχόντων ορυκτών
ορυκτογένεση
Η παραμόρφωση στο μέσο και κατώτερο φλοιό συντελείται
σύγχρονα με την κρυστάλλωση νέων (ορυκτογένεση) και/ή τη
δυναμική ανακρυστάλλωση προϋπαρχόντων ορυκτών
Η δυναμική
ανακρυστάλλωση των
ορυκτών
πραγματοποιείται όταν
υπάρχουν συνθήκες για
κρυσταλλοπλαστική
παραμόρφωση
(θερμοκρασία, πίεση,
διατμητική τάση)
Πώς συντελείται η κρυσταλλοπλαστική
παραμόρφωση και κατ’ επέκταση η
δυναμική ανακρυστάλλωση;
Ατέλειες στο κρυσταλλικό πλέγμα των
ορυκτών
κενό
αντικατάσταση διάμεσος
Ολισθήσεις στο κρυσταλλικό
πλέγμα των ορυκτών
Όταν ένας κρύσταλλος βρίσκεται

σε συνθήκες κρυσταλλοπλαστικής
παραμόρφωσης η πυκνότητα των
ατελειών στο πλέγμα αυξάνει
διότι η παραμόρφωση προσθέτει
ενέργεια στον κρύσταλλο.
Αυτό οδηγεί σε ολισθήσεις στο
κρυσταλλικό πλέγμα οι οποίες
μπορεί να είναι σημειακές ή επί
ενός επιπέδου
Επίπεδα ολισθήσεις στο
κρυσταλλικό πλέγμα των ορυκτών
Μηχανισμός
ολισθήσεις στο
κρυσταλλικό
πλέγμα
Ολισθήσεις στο κρυσταλλικό πλέγμα
Ολισθήσεις
Ζώνη
ολίσθησης
Ζώνη
ολίσθησης
Οι ολισθήσεις στο κρυσταλλικό πλέγμα
οδηγούν τελικά σε διαίρεση των κρυστάλλων
και στη δημιουργία νέων οι οποίοι
βρίσκονται σε χαμηλότερη ενεργειακή
κατάσταση και παρουσιάζουν λιγότερες
ατέλειες στο κρυσταλλικό τους πλέγμα.
Οι διαδικασία αυτή ονομάζεται δυναμική
ανακρυστάλλωση
Μηχανισμοί δυναμικής
ανακρυστάλλωσης
Μηχανισμοί δυναμικής ανακρυστάλλωσης
Εγκόλπωση
(ή μετανάστευση ορίων χαμηλών θερμοκρασιών)
Περιστροφή των ορίων

Μετανάστευση των ορίων

Μηχανισμοί δυναμικής
Η παραμόρφωση στο μέσο και κατώτερο
φλοιό και κατ’ επέκταση τα φαινόμενα
δυναμικής ανακρυστάλλωσης
εντοπίζεται στις ζώνες διάτμησης
Ταξινόμηση κατακλασιτών - μυλωνιτών
0 5 Βάθος (σε km) 15 20 25
Αύξησης συνθηκών Ρ, Τ
Αύξηση του βαθμού μεταμόρφωσης
Κοκκομετρικό μέγεθος των κλασμάτων
Αμε τα μόρφωτα Πολύ χαμηλή Χαμ ηλή Ενδιάμ εση Υψηλή

πετρ ώμ ατα με τα μόρφωση μεταμ όρφωση μεταμ όρφωση μεταμ όρφωση
ΜΗ ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Τυχαίου ιστού πετρώματα Φολιωμένα πετρώματα
5 cm ΚΑΤΑΚΛΑΣΙΤΕΣ ΜΥΛΩΝΙΤΕΣ
Συντετ ριμμένο
Αναλογία θεμελιώδους μάζας

Λατυποπαγές
90-100% 50-90%10-50% 0-10%
Αναλογία θεμελιώδους μάζας
0-10% 10-50% 50-90% 90-100%

(ορατές λατύπες σε πρωτολατυποπαγές Πρωτο-
5 mm ποσοστό >30% του Συντετ ριμμένο λατ υποπαγές μυλωνίτες
πετρώματος)
ΕΣ Ι
Ο
Μικρολατυποπαγές Βλαστομυλωνίτες
ΜΥΛ ΛΑΣΤΙΚ
0, 5 m m Μυλωνίτες με (χαρακ τηρίζον ται από
Πρωτοκατακλασίτης ανάπτ υξη νέων ορυκτών)
οφθαλμούς
ΩΝΙΤ
Κατακλασίτης
0, 05 mm
Κονία ρήγματος
(ο ρατές θρα ύσμ ατα Αφανής ΗΜΙΠ Μυλωνίτες
σε ποσοστό < 30%
0, 00 5 mm τη ς μά ζας του κατακλασίτης
πετρώμα τος) Αφανείς
Ψευδοταχυλίτες μυλωνίτες
ΥΠΕΡΠΛΑΣΤΙΚΟΙ
ΜΥΛΩΝΙΤΕΣ
Η προοδευτική μετάβαση από τον Πρωτομυλωνίτη έως τον αφανή
μυλωνίτη συντελείται με τη προοδευτική δυναμική ανακρυστάλλωση των
ορυκτών η οποία οδηγεί σε συνεχώς μειούμενο μέγεθος κρυστάλλων
Φολιωμένο πέτρωμα Πρωτομυλωνίτης – μυλωνίτης με οφθαλμούς
Μυλωνίτης Αφανής Μυλωνίτης

Προοδευτική δυναμική
ανακρυστάλλωση και μυλωνιτοποίηση
Μυλωνιτοποίηση
Οι μυλωνίτες δημιουργούνται σύγχρονα

με την μεταμόρφωση του πετρώματος
και χαρακτηρίζεται από μια έντονη
φολίωση την Μυλωνιτική φολίωση
Φολίωση 1
Φολίωση 2
Στάδια ανάπτυξης της φολίωσης
Κρυσταλλική Γράμμωση
ΤΕΚΤΟΝΙΤΕΣ: Φολίωση και Γράμμωση
Ταξινόμηση τεκτονιτών
Το ελλειψοειδές της
παραμόρφωσης
e1(+)
Σύσφιξη
e2= e3 (-)
e1(+)
e2 = 0
e3 (-)
Επίπεδη
παραμόρφωση
e1(+)
e2 < e3 (-)
e1> e2 (+) Πλάτυνση
e3 (-)
Το διάγραμμα
του Flinn
e1= e2 (+)
e3 (-)
Το ελλειψοειδές της παραμόρφωσης
και ΤΕΚΤΟΝΙΤΕΣ
XZ-plane
YZ-plane
Τεκτονικές διεργασίες στο
μέσο και κατώτερο φλοιό
Μέρος ΙΙ
Zώνες διάτμησης
(shear zones)
Ζώνη διάτμησης (shear zone) ονομάζεται μια ζώνη με
υποπαράλληλα τοιχώματα μέσα στα οποία το πέτρωμα
παραμορφώνεται εντονότερα σε σχέση με τα λιγότερο
παραμορφωμένο η απαραμόρφωτο περιβάλλον πέτρωμα
Ο συνηθέστερος
τύπος ομογενούς
παραμόρφωσης στις
ζώνες διάτμησης
Rxz= 20 είναι η
γενική διάτμηση
Το πάχος τους μπορεί να κυμαίνεται από λίγα εκατοστά

έως χιλιόμετρα
Η έλλειψη παραμόρφωσης (strain ellipse)
Μήκος παράλληλα στον άξονα Χ

1/1 Rxz = >1
Μήκος παράλληλα στον άξονα Ζ
Αρχικό στάδιο Τελικό στάδιο

κύκλος έλλειψη
Rxz είναι η ελλειπτικότητα της
έλλειψης παραμόρφωσης
ζώνη διάτμησης
(μεσοσκοπική κλίμακα)
Οι ζώνες διάτμησης χαρακτηρίζονται από αύξηση της διατμητικής
παραμόρφωσης (γ) με αποτέλεσμα επίπεδα ιστολογικά στοιχεία να
ευθυγραμμίζονται με τα περιθώρια της ζώνης

g = tan 
Τυπική ζώνη διάτμησης
(αρχικό στάδιο ανάπτυξης)
Η μεταβολή της διατμητικής παραμόρφωσης με την
απόσταση από το κέντρο της ζώνης

g = tan 
Ζώνη διάτμησης (μεγασκοπική κλίμακα)
Η μεταβολή της ελλειπτικότητας Rxz με την απόσταση από
το κέντρο της ζώνης
Κινηματικοί δείκτες (kinematic or shear sense indicators)
Ζ Η διεύθυνση
Χ κίνησης σε μια
καθορίζεται από
τη γράμμωση
έκτασης επί της
μυλωνιτικής
φολίωσης
Η φορά κίνησης στη

ζώνη καθορίζεται από
τους κινηματικούς
δείκτες
Επίπεδο
παρατήρησης:
παράλληλα στη
γράμμωση και κάθετα
στη φολίωση (ΧΖ)
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 1ο: Καμπυλωμένος ορίζοντας
και φολίωση
(Marker and foliation deflection)
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 2ο: Συστήματα πορφυροκλαστών
(Porphyroclast systems)
Οι πορφυροκλάστες είναι μεγακρύσταλλοι ορυκτών που έχουν κρυσταλλωθεί

πριν από την δημιουργία της ζώνης διάτμησης (Προ-τεκτονικοί κρύσταλλοι)
Κατά τη δημιουργία
της ζώνης διάτμησης
οι πορφυροκλάστες
περιστρέφονται ως
άκαμπτα σώματα και
δείχνουν φαινόμενα
μόνο στα άκρα τους
Μεγακρύσταλλοι (φαινοκρύσταλλοι) σε γρανίτη
Μεγακρύσταλλοι αστρίων
πριν και μετά τη δημιουργία
της ζώνης διάτμησης
Μεγακρύσταλλοι (πορφυροκλάστες) σε μυλωνίτη
Κατά τη περιστροφή τους οι πορφυροκλάστες αναπτύσσουν αποφύσεις

(ουρές) που δημιουργούνται από ανακρυσταλλομένο υλικό που
προέρχεται από τα άκρα του μεγακρυστάλλου ή τη θεμελιώδη μάζα
Με βάσει τη γεωμετρία των αποφύσεων (ουρές) που δημιουργούνται στο

πορφυροκλάστη και τις καμπυλώσεις των φολιώσεων που τους περιβάλει
μπορούμε να προσδιορίσουμε τη φορά κίνησης
Τύπος-σ
Τύπος-δ
Τύπος-φ
Με τον τύπο-φ δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε

την κινηματική της ζώνης διάτμησης
Σύνθετος τύπος
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 3ο: Σιγμοειδή (sigmoids)
t2 t1 t0
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 4ο: Ιχθυόσχημα ορυκτά
(mineral fishes)
(mineral fishes)
(mineral fishes)
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 5ο:S/C ταινιωτές δομές
(S/C structures or C-type shear bands )
S
C
S
Στο μικροσκοπικό πεδίο οι

S/C δομές δημιουργούν μια
δεύτερη πλάγια φολίωση
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 6ο:Σχισμός Ρυτίδωσης Διαστολής
(Extensional Crenulation Cleavage or C’-type shear
bands)
bands)
bands)
bands)
bands)
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 9ο: Ασύμμετρες boundinage
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 7ο: Προσανατολισμός του
κρυσταλλικού πλέγματος των ορυκτών
(Lattice preferred orientation)
Μονάξονας
κρύσταλλος
(π.χ. χαλαζίας,
ασβεστίτης)
ασύμμετρες κατανομές
Συμμετρική
κατανομή
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 8ο: Κατακερματισμός
πορφυροκλαστών (Fragmented
porhyroclasts)
Κινηματικοί δείκτες Κριτήριο 8ο: Κατακερματισμός
πορφυροκλαστών (Fragmented
porhyroclasts)
Dynamic recrystallization of minerals
Crystallographic preferred orientation of minerals
C- and C’-type shear bands
Porphyroclasts systems
Boudinage and boudin structures
Rheology of the crust
Tectonites: foliation and stretching lineation

Τεκτονικές Διεργασίες Στο Φλοιό (Σημειώσεις)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Τεκτονικές Διεργασίες Στο Φλοιό (Σημειώσεις)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Παρασκευάς Ξυπολιάς

Τεκτονικές διεργασίες στο φλοιό

Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας

Μέση ακτίνα 6371 km

Ελαστική συμπεριφορά (elastic) ορίζεται ως η ικανότητα που

Υπέρβαση του ορίου ελαστικότητας λόγω της αυξανόμενα

Η παραμόρφωση του πετρώματος μετά το όριο ελαστικότητας

Πλαστική συμπεριφορά (plastic) ορίζεται ως η ικανότητα που

Η πλαστική παραμόρφωση συντελείται όταν μια προοδευτικά

Η πλαστική παραμόρφωση είναι παραμένουσα (εύπλαστη

Ιξώδης (viscous) ονομάζεται η συμπεριφορά που προσομοιάζει τις

Παράδειγμα ιξωδών υλικών αποτελούν τα τήγματα των

Η ιξώδης παραμόρφωση είναι παραμένουσα και συντελείται

(Strain rate) – Ρυθμός παραμόρφωσης προσδιορίζει πόσο γρήγορα ένα

Συνήθεις γεωλογικές τιμές: 10-14 – 10-15s-1

Οι ευθείες της εύθραυστης

Η κρυσταλλοπλαστική παραμόρφωση του χαλαζία λαμβάνει χώρα σε

Όταν ένας κρύσταλλος βρίσκεται

Περιστροφή των ορίων

Μετανάστευση των ορίων

Αμε τα μόρφωτα Πολύ χαμηλή Χαμ ηλή Ενδιάμ εση Υψηλή

ΜΗ ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

Αναλογία θεμελιώδους μάζας

0-10% 10-50% 50-90% 90-100%

Μυλωνίτης Αφανής Μυλωνίτης

Οι μυλωνίτες δημιουργούνται σύγχρονα

Το πάχος τους μπορεί να κυμαίνεται από λίγα εκατοστά

Μήκος παράλληλα στον άξονα Χ

Αρχικό στάδιο Τελικό στάδιο

Η φορά κίνησης στη

Οι πορφυροκλάστες είναι μεγακρύσταλλοι ορυκτών που έχουν κρυσταλλωθεί

Μεγακρύσταλλοι (φαινοκρύσταλλοι) σε γρανίτη

Κατά τη περιστροφή τους οι πορφυροκλάστες αναπτύσσουν αποφύσεις

Με βάσει τη γεωμετρία των αποφύσεων (ουρές) που δημιουργούνται στο

Με τον τύπο-φ δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε

Στο μικροσκοπικό πεδίο οι

You might also like