8 Nisan

61 Anayasası – 82 Anayasası Karşılaştırması

Darbelerin karşılaştırılması, yapım süreçleri, temel özellikleri

Darbeler Arası Benzerlikler

 27 Mayıs da 12 Eylül de birer askeri darbedir. İkisinde de silahlı kuvvetler
seçilmiş hükümetleri devirerek yönetime el koymuştur.

 Yasal dayanak ya da meşruluk arayışı açışından da bir benzerlik var. Bu

dayanağı 35. Maddede bulmuşlar. Türk silahlı kuvvetleri iç hizmetler kanunu
35. Maddesi diyor ki: Silahlı kuvvetlerin görevi cumhuriyeti koruma ve
kollamaktır. Bu madde ancak 2013 yılında değiştirilmiş, TSK’nın görevi daha
yurt savunmasına yönelik bir biçimde tanımlanmış.

 İktidarın kullanışı açısından da benzer yönler var. 61 anayasasını yapanlar

kendilerini Milli Birlik Komitesi, 82 anayasasını yapanlar ise Milli Güvenlik
Konseyi olarak adlandırıyor.

 MBK bir süre sonra yetkilerini paylaşmıştır; yasama yetkisi temsilciler

meclisine geçmiştir ancak 12 eylül komitesi asla bu yetkisi
paylaşmamıştır.
 Her ikisinde de (bir önceki) anayasaya göre cumhurbaşkanının kullandığı
yetkileri bu kurulların başkanları devlet başkanı sıfatıyla kullanıyor.
 Bakanlar kurulu bu komitelere karşı sorumlu. // 27 mayısta ayrı bir
başbakanlık makamı öngörülmüş değil, devlet başkanı hem
cumhurbaşkanı hem başbakanlık yetkilerini kullanıyor. 12 eylülde ise
başbakanlık kurumu ayrı.

 Her iki darbede de siyasal faaliyetlere yönelik kısıtlamalar mevcut. 27 mayıs

yanlızca Demokrat Partiye yönelik kısıtlama getirirken 12 eylülde tüm siyasi
partiler kapatılıyor.
 Her iki dönemde de olağanüstü yargı mevcut. 27 mayısta Yüksel Adalet
Divanı adlı bir kurul DP’lileri yargılıyor. 12 eylülde tek bir mahkeme
görmüyoruz ancak Sıkıyönetim Mahkemelerinin yetkilerinin genişletildiğini
görüyoruz. (Sıkıyönetim Kanunu kapsamında olağanüstü durumlarda görev
yapan mahkemeler)

Farkılıklar

1. Darbeyi yapanlar: 27 mayısı yapanlar orta rutbeli 38 tane subay.

(General: Cemal Gürsel) 12 eylül ise TSK, askeri hiyerarşi içerisinde
(emir-komuta zinciri) yönetime el koymuştur.

2. Kendilerini adlandırmaları: 27 mayıs kendisinden devrim olarak söz

ediyor. 12 eylül ise kendisine “harekat” hatta “bayrak harekatı” adını
veriyor.

3. Müttefikler: 27 mayısın en büyük müteffiği gençlik. (555K – Fısıltı

Gazetesi) İstanbul’da, Ankara’da üniversite öğrencilerinin gösterileri ve
polis müdahaleleri var. Bir diğer müteffik üniversiteler (İstanbul üni ve
Ankara üni), basın, CHP, ilerici kamuoyu. Baskı görenler genel olarak
müttefik.

12 eylülün müttefikleri ise 12 eylül öncesi ortamdan rahatsız olan, aslında

çoğunluğu oluşturan ama birşey yapmayan/yapamayan “sessiz çoğunluk”. 1
mayıs 1976’da Taksim’de çok büyük bir kitle gösterisi oluyor, 1977 1
mayısında ise bir istikrarsızlaşma operasyonunun parçası olarak çıkarılan bir
karışıklık üzerine (şimdiki The Marmara’nın üstünden 2 el silah sesi
duyuluyor) arbede çıkıyor ve 30un üzerinde insan yaşamını yitiriyor. Bu
tarihten 12 eylüle kadarki dönemde sokakta birsürü insan öldürülüyor.
(Hem sağ hem sol kanattan) 12 eylülün 2. müttefiki sermaye güçleri.
“Bugüne kadar biz ağladık onlar (işçiler) güldü, şimdi artık ağlama sırası
onlarda.” – Türkiye İşveren Sendikaları Başkanı. Ardından 24 Ocak kararları.
(acı reçete) Son müttefik ise Merkez Sağ. Evet bütün partiler kapatılıyor ama
getirdiği programa, yaptığı anayasaya bakınca bu saptamanın doğru
olduğunu görüyoruz.
4. Gerekçeleri: 27 Mayıs: Demokrat Partinin baskıcı rejimi, Atatürkçülükten
verilen ödünler, orta sınıfın zayıflaması.
12 eylül: Anarşi, terör, aşırı akımlar, irticai fikirleri, sapık ideolojiler,
devlet organlarının bunlar karşısındaki ataleti.

5. Meşruluk: Anayasanın başlangıç bölümünden bunu saptamak mümkün.

İkisi de TSK 35. Maddeye dayanıyor. 27 mayıs: DP iktidarının
meşruluğunu kaybetmesi karşısında halkın direnme hakkını kullandığı
savunuluyor. 12 eylül: Devlet ve milletin parçalanmasını önlemek için
yapıldığı öne sürülüyor.

6. Hedefleri: 27 mayıs: Hukuk devletinin tesis edilmesi, memlekete

hürriyetin, demokrasinin getirilmesi, sosyallik (sosyal haklar vs).. 12
eylül: Devlet otoritesini korumak ve pekiştirmek.

7. Anayasa anlayışı: 27 mayıs: Yapılacak olan anayasa, devleti ve iktidarı

sınırlamalı. 12 eylül: Bir anayasa, devlet otoritesini pekiştirmeli.

8. Hukuki temellenmeleri: 27 mayıs, haziran 1960’ta teşkilat-ı esasinin bazı

hükümlerinin değiştirilmesi veya kaldırılması için bir takım kanunlar
düzenler. 13 Aralık 1960’ta Kurucu meclis teşkili hakkında kanun
düzenler.

27 mayıs bunları kanunla düzenlerken 12 eylül bir iç tüzük düzenlemiştir.

(MGK yasama görevleri iç tüzüğü) Bununla yasama ve yürütme
yetkilerini kendi üstüne aldığını belirtiyor. 27 Ekim 1980’de anayasa
düzeni hakkında kanun çıkarıyor. İstisnalar yapılıncaya kadar
yürürlüktedir deniyor. Hukuk-tanımazlık mevcut. Hukuk devleti algısını
alt üst etmiş. (hukuk devleti = yargı denetimi) Ortada anayasa diye birşey
bırakmamış denebilir. “MGK’nın karar bildiri ve yasalarının anayasaya
aykırılığı ileri sürülemez.” “Bildiri ve kararların yürütmesinin
durdurulması ve iptali istenemez.” “MGK’nın karar bildiri ve yasalarının
anayasaya uymayan hükümleri anayasa değişikliği, kanunlara uymayan
hükümleri kanun değişikliği olarak yürürlüğe girer.”
“MGK’nın görevi yeni anayasayla oluşacak yeni TBMM göreve
başlayıncaya kadar devam eder.”

Anayaların Yapılış Süreçleri

İlk olarak Kurucu Meclis Hakkında Kanun çıkar. 27 mayısı yapanlar bu

kanunu 13.12.1960’da çıkarmışlar ve temsilciler meclisi 06.01.1961’de
açılmış. 12 Eylül daha rahat, kanunu 29.06.1981’de çıkarıyor, kurucu
meclis ise 23.10.1981’de açılıyor.

Her ikisinde de Kurucu Meclis adlı organ tesis edilmiş. Meclisler iki
kanatlı. Her iki organın da bir askeri kanadı var. 27 mayısın askeri kanadı
Milli Birlik Komitesi (23 üye). 12 eylülün askeri kanadı Milli Güvenlik
Konseyi. 27 mayısın sivil kanadı Temsililer Meclisi adını taşıyor, 12
eylülün sivil kanadı Danışma Meclisi adını taşıyor. TM üyelerinin çoğu
dolaylı seçimle (barolar, işçi sendikaları, DP dışı siyasi partiler, meslek
odaları kendi temsilcilerini gönderiyor) geliyor. Danışma Meclisi ise tümü
atama yoluyla gelen (MGK’nın atadığı) üyelerden oluşuyor ve bütün
partilere kapalı. DM üyesi olabilmek için 12 Eylül 1980 itibariyle herhangi
bir siyasi partiye üye olmama koşulu var. TM’de ilerici, liberal aydınlar
yoğunluktayken BM’de tutucu, otoriter bürokratlar fazlalıkta. (diyor
Tanör) 12 eylülde, 1920’den beri ilk defa doğrudan veya dolaylı seçime
dayanmayan, tamamı atanmışlardan oluşan bir meclis görüyoruz.

Anlaşmazlık anında ne oluyor? MBK-TM anlaşmazlığı: Üstünlük

temsilciler meclisinde. Anlaşmazlık çıakrsa, önce iki kanattan da eşit
sayıda üyeden oluşan bir karma komisyon oluşturuyor, sonra metin
birleşik toplantıda 2/3 çoğunluk ile kabul ediliyor. MGK-DM anlaşmazlığı:
öyle birşey yok! Danışma meclisinin hazırlayıp gönderdiği metni MGK
istediği gibi değiştirebiliyor. MGK kesin karar mercii.

61 anayasasında MBK tutanakları açık. 82 anayasasında MGK tutanakları

gizli.
61 bir takvim öngörmüş. Süre belirli. 27.05.1961 (darbeden itibaren 1 yıl
içerisinde) tarihine kadar anayasa yapılıp yürürlüğe girecektir deniyor. 82
a.y. takvim öngörmemiş, süre belirsiz. Anayasa ne zaman yapılıp halk
oyuna sunulacak vs belirlenmemiş.

61: anayasa halk oylamasında kabul edilmezse ne yapılacağı belli. (seçim,

yeni kurucu meclis) 82: belirsiz.

61 yapım sürecinde DP dışındaki partiler serbest, kamuoyu aktif,

anayasaya ilişkin olarak tartışma serbest. 82 yapım sürecinde partiler
yasak, kamuoyu pasif (sindirilmiş), tartışma kısıtlı ve tek yanlı. (olumsuz
eleştiri yasak!) Anayayı resmen tanıtma görevi Kenan Evren’e verilmiş...

61: Cumhurbaşkanını yeni TBMM seçecek. 82: Cumhurbaşkanı halk

oylamasıyla seçilecek. (ama tek aday var!!!) Geçici madde: Anayasanın
kabul edilmesiyle birlikte devlet başkanı da cumhurbaşkanı seçilmiş olur
ve anayasayla cumhurbaşkanı için öngörülen yetkileri 7 yıllık bir süre için
cumhurbaşkanı olarak kullanır. (yani tek aday: Kenan Evren)

61: Yasama faaliyeti sınırlı. 82: “12 eylül hukuku” olarak adlandırılacak
kadar fazla yasa yapılıyor. Önce yasaları yapmışlar, sonra o yasalar
anayasaya temel oluşturmuş. (normlar hiyerarşisi darma duman)

61 ve 82 Anayasalarının Temel Özellikleri

61 anayasası:

Katı bir anayasa. Genel esaslarla ilgili önemli değişiklikler var.

“Egemenlik, anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle
kullanılır.” Temel hak ve özgürlüklere önem veriyor. Kişi hakları, sosyal
ve ekonomik haklar, siyasal haklar biçiminde 3lü sınıflandırma.
Anayasanın 1/3’ü temel hak ve özgürlüklere ayrılmış. Siyasal partilere
anayasal güvence getirilmiş. Partileri kapatma görevi a.y. mahkemesine
verilmiş. Bir sınırlama rejimi öngörülmüş: temel hak ve özgürlüklerin
sınırlanması. Hani esaslara dayanarak/hangi araçlarla sınırlanabilir, bunu
net olarak düzenliyor.
Devletin temel kuruluşu: Çift meclisli bir sistem (24 ve 21in aksine).
Yasama organının (TBMM) bir kanadını cumhuriyet senatosu, bir
kanadını büyük millet meclisi oluşturuyor. Tarafsız bir cumhurbaşkanı
öngörülmüş. Cumhurbaşkanının görev süresi 7 yıl, tbmm’ninki 4 yıl.
CB’nın parti bağlantısını kesmiş ve üst üste seçilmeye yasak getirmiş.
Yerinden yönetime önem verilmiş. Yargı bağımsızlığı , yargıç güvencesi
getirilmiş, bunu kurumsallaştırmak için yüksek hakimler kurulu
öngörülmüş.

Tüm bu olumlu yanların yanında olumsuz bir takım mirasları da var

anayasanın. Milli güvenlik kuruluna anayasal bir nitelik kazandırmış.
Bunun TSK’nın yürütme üzerindeki yetkisini kurumsallaştırmak gibi bir
etkisi olmuş. Askeri yargıya anayasal bir nitelik kazandırmış. Olağanüstü
haller bakımından yaygın şiddet olayları durumunda sıkıyönetimden
başka bir seçenek öngörmemiş. Yasamanın işleyişini hantallaştıracak bazı
şeylere de yer vermiş, salt çoğunlukla toplanma gibi. Kriz/bunalım
dönemlerinde bu krizi aşacak mekanizmalara fazlaca yer vermemiş.

82 anayasası:

Ayrıntılı, olaycı diye nitelendirilen bir anayasa. Yaşanan her soruna

anayasada bir çözüm bulma yoluna gidilmiş. Katı bir anayasa.
Değiştirilemez hükümlerin alanını genişletmiş (milli marş, resmi dil vb).
Bir geçiş dönemi öngörmüş. Geçici 1. Maddeyle devlet başkanını
cumhurbaşkanı konumuna koymuş Geçici 2. Maddeyle MGK’ni
Cumhurbaşkanlığı Konseyi’ne dönüştürmüş. Anayasa değişikliği için
kabul/yeter sayısını arttırmış, 3/4 yapmış. Geçici 4. maddesiyle de
geçmiş dönemde siyasi faaliyette bulunanlar için 5 ve 10 yıl süreli siyasi
yasaklar öngörmüş.

Otorite/özgürlük dengesinde ağırlığı otoriteye veren bir anayasadir.

Olağan/olağanüstü dönem ayrımı yapan bir anayasadır.
Yasama/yürütme dengesi içinde yürütmeyi güçlendirmiştir. Parlementer
sistem içinde yaşanan bazı tıkanıklıkları aşmak için kimi
önlemler/yenilikler getirmiş bir anayadır. 1. Toplantı ve karar yeter
sayılarını düşürmüş. 2. CB seçimi bakımından bir takvim öngörmüş. 4
turda CB seçilemezse meclis toplanır ve yeni seçim yapar. 3. Hükümet
kurulamaması durumunda CB’na seçimleri yenileme yetkisi vermiş.