RREGULLIMI I LUMENJËVE

Prof. Dr. Sc. Laura Kusari

1
 1. SHFRYTËZIMI I LUMENJËVE
• Shfrytëzimi - i dobishëm për një komunitet dhe i padobishëm
për komunitetin tjetër;
• Zhvillimi i ndryshëm – kërkesa dhe probleme më të ndryshme;

• Furnizim me ujë,
• Ujitje,
• Bartje të ujërave të përdorura dhe
vetëpastrim i tyre,
• Shfrytëzim për energji,
• Shfrytëzim për transport ujor,
• Shfrytëzim për rekreacion, sport, peshkim,
• Shfrytezimet specifike. 2
 River New Hampshire

The Ganges flows more than 2,500 kilometers

before reaching the Bay of Bengal. Two of its
main tributaries, the Alaknanda (muddy in the
Museum island on Spree river, Berlin picture) and Bhāgīrathi (blue in the picture)3
meet Devprayag, in Uttarakhand, India.
Efektshmëria e shfrytëzimit të lumenjëve

• Ndërtimin e akumulimeve;
• Kapjen e ujërave me vepra përkatëse,
• Rregullimin e shtratit për transport ujor;

4
 Ndikimet negative të lumenjëve
• Përmbytjet nga ujërat e mëdha;
• Aktiviteti eroziv në shtrat dhe në hapësirat
rreth tij;
• Rrënimi i objekteve në shtratin e lumit;
• Krijimi i tokave moçalike – niveli i lartë i
ujërave nëntokësor;

5
• Përmbytjet nga ujërat e mëdha;

Përmbytjet në Kosovë,

6
• Aktiviteti eroziv në shtrat dhe në hapësirat rreth tij;

Erozioni në brigjet e lumit

7
• Rrënimi i objekteve në shtratin e lumit;

8
• Krijimi i tokave moçalike – niveli i lartë i ujërave nëntokësor;

9
Qëllimet që arrihen me rregullim të
lumenjëve

I. Mbrojtja nga ndikimet negative të

lumenjëve;
II. Mbrojtja e ujerave siperfaqesore.

10
 Masat mbrojtese kryesore

• Stabilizimi i shtratit - pengimi i erozionit apo deponimit;

• Mbrojtja nga përmbytjet - rrethinë e sigurtë;
• Rregullimi i nivelit të ujërave nëntokësore - mundësia e kullimit të
tokave;
• Përmirësimi estetik i ambientit në afërsi të lumit;
• Mundësimi i lundrimit në lum - përmirësimi i kushteve për lundrim;
• Shfrytëzimi për nevoja energjetike;

• Mbrojtja natyrore e ujerrjedhes;

• Kontrolla e shkarkimit te ujerave te ndotura.

11
Drini i Bardhe – nga burimi kah ujerrjedha e poshtme 12
2. MËNYRAT E RREGULLIMIT TË UJËRRJEDHËS

I. Intervenimet në pellg
1. Pyllëzimi i pjesëve më të pjerrëta të pellgut – zgjatet koha e
rrjedhjes së ujit;

Hidrografi në pellgun e pyllëzuar krahasuar me atë në pellgun e

papyllëzuar 13
2. Rregullimi i rrëkeve dhe mbrojtja antierozive e pellgut – mbrojtja
nga erozioni dhe zvogëlimi i aluvioneve në rrjedhjen e lumenjëve;

- Rritet aftësia retenzuese e pellgut (zvogëlohen vlerat ekstreme

të prurjeve të lumit);

3. Ndërtimi i akumulimeve – ndalje e vëllimit të caktuar të ujit,

arrihet shpërndarja e prurjes gjatë kohës;

- Zbutjen e oscilimeve të prurjes në lum, stabiliteti i shtratit dhe

mbrojtje nga ujërat e mëdha;

14
II. Intervenimet në ujërrjedhë

1. Pastrimi i shtratit të lumit - te lumenjët e vegjël rritet aftësia

ujëlëshuese e shtratit për (20 – 30)%;

Pastrimi nga vegjetacioni – ujërrjedhat

e vogla

Pastrimi nga aluvionet – ujërrjedhat e

mëdha 15
2. Rregullimi i shtratit të lumit;

16
3. Ndërtimi i argjinaturave mbrojtëse – rritje e thellësisë së lumit;

4. Korigjimi i trasës – rritjen e rënies gjatësore, aftësisë lëshuese të

lumit;

17
 3. LUMENJËT, PROCESET FLUVIALE,
REGJIMI HIDROLOGJIK
• Karakteristikë kryesore – madhësia e lumit (shtratit të tij) dhe sasia
e ujit që ai bart;
• Morfologjia e lumenjëve – nga bartja, transporti dhe deponimi i
sedimenteve;
• Forma e shtratit te lumit – vetitë hidrologjike, gjeologjike dhe
sedimentuese të lumit;

• gjeologjike – pedologjike të pellgut;

- Shkatërrimi mekanik dhe aktiviteti erodues i ujit,
- Ujëlëshueshmëria e tokës, kalimi i ujërave sipërfaqësor në rrjedhje
nëntokësore;
- Papërshkueshmëria e pellgut e rritë rrjedhjen sipërfaqësore;
18
• PELLGU – sipërfaqja e kullimit të lumit
kryesor dhe degëve të tij;
• Sistemi siperfaqesor I kullimit nuk
perputhet me sistemin nentokesor te
kullimit (kufinjet e tyre);

• Pershkruhet – madhesise, formes se tij,

renies se tij, topografise, gjeologjise,
llojit te dherave, klimes,
mbuleses vegjetative…
• Madhësia e pellgut (element
hidrologjik) – formimin e prurjes
te lumenjët;
- Rritjen e pellgut – rritet prurja,
19
zvogëlohen oscilimet kohore të saj;
• Analiza e formës së pellgut – koeficientin e Gravelius-it (Kg);
• Kg – raporti në mes të perimetrit të pellgut dhe perimetrit të rrethit
që ka sipërfaqe të njëtë me pellgun;

Kg = P/ 2√(πA) ~ 0,28 P/√A

Kg – koeficienti i Gravelius-it;
A – sipërfaqja e pellgut, (km2);
P – perimetri i pellgut, (km);

Vlera të Kg për pellgje me forma të ndryshme

20
(Musy, 2001)
• Rënia (pjerrtesia) e pellgut – shpejtësinë e rrjedhjes sipërfaqësore,
kohën e koncentrimit të ujërave në shtrat;
• Renia sherben si indikator - erozionit siperfaqesor ne pellg,
sasise se aluvioneve ne rrjeten hidrografike,

• Pellgu me renie te vogel – kohe me te gjate te ngritjes,

kohe me te gjate te retardimit,
rrjedhje me te vogel 21
- Pellgjet me rënie më të madhe - rrjedhje të shpejtë të ujit,
zvogëlim të filtrimit,
valë të madhe vërshuese;
- Carlier dhe Leclerc – mesatarje e të gjitha sipërfaqeve elementare
që ekzistojnë në mes të dy vijave kufizuese;

Imes = D * (L/A)

Imes – rënia mesatare e pellgut, (m/km) ose (‰);

D – ekuidistanca në mes të dy vijave kufizuese të njëpasnjëshme (m);
L – gjatësia totale e vijave kufizuese (km);
A – sipërfaqja pellgut, (km2);

22
 REGJIMI HIDROLOGJIK I LUMENJËVE
• Ndryshimi i prurjes në lumenjë – të reshurat, rrjedhja nëntokësore,
shkrirja e borës, temperatura, avullimi, karakteristikat e pellgut të
lumit;
• Struktura e ciklit hidrologjik në pellg.

23
24
 Rrjedhja
Akumulimi
siperfaqesore
siperfaqesor i pellgut
direkte

Prurja ne
Reshjet Avullimi lumenje

Lageshtia e Akumulimi
tokes nentokesor

Evapo-
transpiracioni 25
• Llogaritja e ujërave të mëdha në pellgjet e vogla – modele
matematikore të thjeshtuara, si ne hidrologjine parametrike,
• Problemet kryesore – per te cilat perdoren metodat e permendura:

1. Caktimi i intensitetit të të reshurave, kohëzgjatja dhe distribuimi

hapësinor i tyre ne pellg;

26
2. Caktimi i të reshurave efektive të cilat transformohen në rrjedhje
sipërfaqësore dhe të cilat formojnë prurjet e ujërave të mëdha;

3. Caktimi i kohës së koncentrimit të rrjedhjes sipërfaqësore dhe

formës së valës së ujërave të mëdha;
27
 Hidrometria - Matjet hidrometrike

• Hidrometria është një proces intensiv i punës, i cili

kërkon udhëtim në terren dhe është detyrë e vërtetë e
një profesionisti që kombinon metrologjinë, hidraulikën
dhe hidrologjinë.
• Si rezultat, kostoja vjetore e funksionimit të një
stacioni është shpesh në rendin e madhësisë së kostos
së investimit fillestar për të krijuar pikën e matjes.
• Prandaj, hidrometria është një detyrë afatgjatë, ku
shkurtimet buxhetore kanë një ndikim të madh në
cilësinë e të dhënave të prodhuara.
28
• Është një proces kompleks, pasi ndikon në mjedisin natyror, me të
gjitha rreziqet që lidhen me të, dhe ku kohët e maturimit të të
dhënave mund të jenë potencialisht të gjata.
• Kështu, midis informacionit të dhënë në vend (ose edhe të përdorur
për të marrë një vendim) dhe të dhënave të konsoliduara pas
kritikave ose zbulimit të elementeve të rinj, mund të
shfaqen ndryshime të rëndësishme (dyfish më shumë për një vlerë
ekstreme të regjimit, në përmbytje ose thatësirë) disa vite pas
ndodhjes se tyre.

29
• Hidrometria është një proces në zhvillim:
disponueshmëria e teknologjive të reja të imazhit
(LSPIV) dhe të komunikimit (telefonia, interneti) do të
rrisë rrjedhën e të dhënave të mbledhura.
• Interesi i masave hidrometrike tani përforcohet nga:
✓ sfidat aktuale të ngrohjes globale,
✓ kërkesat e reja për ndarjen e ujit ndërmjet përdorimeve
të ndryshme (rekreative, energji, vaditje, ujë të
pijshëm),
✓ restaurimi ose ruajtja e mjediseve natyrore dhe
biodiversitetit të tyre,
✓ kërkesa sociale për njohuritë,
✓ vulnerabiliteti në rritje i shoqërisë. 30
• Do te fitojme informata te dobishme nese disponojme me
matje te mjaftueshme ne pellg dhe ate:

1. Vezhgimet ombrografike te te reshurave – si hyrje ne pellg,

2. Percjelljen limnografike te thellesise dhe prurjes ne lum - si
dalje nga pellgu i lumit.

• Percjellja e hyrjeve dhe daljeve nga pellgu – mundeson

studimin dhe vendosjen e relacionit ne mes te dy madhesive
me cka edhe definojme prurjen ne shtratin e lumit.

31
• Matjet hidrometrike te shpejtesive dhe incizimin e profileve matese
– definimin e lakores se prurjes dhe mundesojne percjelljen e
ndryshimit te saj gjate kohes.

• Cdo ndryshim i konstatuar i ketij raporti – duhet gjetur shkaktarin e

ketij ndryshimi,
• Ne te shumten e rasteve – shkaktare jane ndryshimet ne shtratin e
lumit. 32
• Lumenjet e vegjel – matja hidrometrike e ujerave te medha eshte
problematike sepse:
- Vala e ujerave te medha ka kohezgjatje te shkurter, prandaj eshte
pengese qe per nje interval kohor te tille te organizohet dhe te
kryhet matja;
- Shpejtesia dhe energjia e rrjedhjes jane relativisht te medha prandaj
nevojiten pajisje te posacme per matje,
- Ndryshimet e shpeshta te profilit mates dhe ndryshimi i lakores se
prurjes kerkon matje shume te shpeshta te prurjes.

• Lumenjet e medhenje – disponohet me material te bollshem

statistikor per realizimin e prurjeve (thellesise) per periudhen e
kaluar,
• Prandaj llogaritja behet – me aplikimin e metodave matematiko-
statistikore dhe teorise se gjasave. 33
• Për rregullim të lumenjëve – duhet definuar:

- Ujërat e vogla (prurjet minimale);

- Ndryshueshmëria e prurjeve gjatë vitit, shprehur përmes
hidrogramit të prurjeve ditore dhe kohëzgjatjes së tyre;
- Prurjet mesatare mujore me qëndrueshmëri gjatë vitit;
- Prurja mesatare vjetore, me funksionin e distribuimit të gjasave;
- Vala vërshuese karakteristike;

• Për dimenzionimin e shtratit të rregulluar, ndërtimin e argjinaturave

mbrojtëse dhe objekteve tjera hidroteknike – zgjedhen ujërat e
mëdha meritore (gjasa e paraqitjes së tyre);

34
Sasia e ujit në një profil të dhënë

35
 Konsistenca e te dhenave
• Shndërrimi i lartësive në rrjedhje, kritika e rezultateve, arkivimi në
bazën e të dhënave janë pjesa e fundit e hidrometrisë.
• Testet e konsistencës kryhen në:
✓ regjistrimet në stacionhidrometrik (identifikimi i ndërrimeve dhe
lëvizjeve të sensorëve, zbutja e sinjalit të papërpunuar, plotësimi i
boshllëqeve gjatë periudhave të dështimit të regjistrimit),
✓ modele hidrologjike të sofistikuara:
✓ në koherencë me faqet e tjera të matjes së sipërme dhe të
poshtme,
✓ duke iu referuar të dhënave historike të përpiluara tashmë në
vendin e matjes, duke e krahasuar me vitet e mëparshme, duke
kërkuar shpjegime bazuar në matjen e reshjeve, ndikimet e
njohura (tërheqjet e ujit, etj.)
36
• I gjithë procesi është përsëritës, dhe për këtë arsye mund të
çojë në pyetjen e kurbës aktuale të kalibrimit dhe në këtë
mënyrë të ripërcaktojë paraqitjen e saj, apo edhe strategjinë e
kalibrimit.
• Informacioni i marrë shumë kohë pas ndodhjes së
ngjarjes hidrologjike (modelimi hidraulik, matja e
përmbytjeve,…) mund të çojë në ndryshime të rëndësishme në
rezultatet e publikuara në një stacion.
• Është e zakonshme të lejohet një periudhë kohore
prej tetëmbëdhjetë muajsh deri në dy vjet për konsolidimin e
informacionit.

37
 Matjet e prurjeve ne lumenje sherbejne per disa nga qellimet e
meposhtme:
• Menaxhimin operacional te strukturave hidraulike (objektet
hidroelektrike, sistemet e ujitjes, rezervuarët e kontrollit të
përmbytjeve ose sistemet mbështetëse të nivelit të ulët të ujit, etj.);
• Dimensionimin e këtyre strukturave, përmes njohjes së
karakteristikave të këtyre rrjedhave ujore;
• Kontrollin rregullator për verifikimin e detyrimeve për te lejuar
rrjedhjen e poshtme (rrjedha minimale për të siguruar mbijetesën e
peshkut, mirëmbajtja e përdorimeve të tjera; mos përkeqësimi i
përmbytjeve), deklarimi i statusit të fatkeqësisë (thatëtësirat...);
• Mbrojtja e pronës dhe e personave, përmes paralajmërimit te
hershem për përmbytje;
• Për të caktuar një probabilitet për ngjarjet ekstreme (përmbytjet,
nivelet e ulëta të ujit), sipas konstituimit të një sërë vëzhgimesh
afatgjata, thelbësore për të njohur evolucionin e regjimeve të
lumenjve, për të rritur ndërgjegjësimin për rreziqet natyrore, 38
• Për lumin më të njohur në botë, Amazon, ndryshimi i rrjedhës
midis dy muajve ekstremë të të njëjtit muaj është vetëm një deri
në dy.
• Dhe nga një vit në tjetrin, prurja mesatare vjetore e tij në grykë
ndryshon vetëm 10 deri në 15% rreth vlerës së tij prej 206,000
m3/s.
• Amazoni është një lumë jashtëzakonisht i rregullt.
• Lumi afrikan Chari ka një prurje mesatare prej 1197 m3/s në
daljen e tij në liqenin Çad.
• Brenda të njëjtit vit, ndryshimi i prurjes ndërmjet dy muajve
ekstremë është një faktor prej 20 (150 deri në 3000 m3/s). Dhe
nga një vit në tjetrin, prurja mesatare vjetore mund të ndryshojë
me një faktor prej dy: 739 m3/s në 1942, 1720 m3/s në 1956.
• Prandaj Chari ka një regjim shumë më të kundërt.
39
 4. ALUVIONET
• Ndryshimet ne shtratin e lumit – duhet njohur karakteristikat e
aluvioneve, prejardhjen, levizjen dhe deponimin e tyre,
• Cdo ndryshim i karakterit te rrjedhjes (ose karakteristikave
hidraulike) – ndryshon edhe shtrati dhe rrethina e tij, permes
deponimit apo levizjes se aluvioneve,
• Njohja e aluvioneve – baze per proceset morfologjike dhe
projektimin e shtreterve stabil.

40
• Lëvizja apo deponimi i aluvioneve – stabiliteti i ujërrjedhës;
• Lokalizimi i vendeve të lëvizjes së aluvioneve dhe kushtet nen te
cilat ndodh – masat përmirësuese;
• Sasia e prurjes, ne relacion – sasia e transportit të aluvioneve;

Diagrami i E.W. Lane (1955) 41

Problemet ekologjike qe shkaktohen:

• Shperlarja e pellgjeve
• Kualiteti i ujit ne ujerrjedhe.

• Problemet – ne te gjitha deget e hidroekonomise (mbushja e

akumulacioneve, demtimi i shtreterve te rregulluar te ujerrjedhes,
demtimi i kaptazhave, demtimi i kanaleve kulluese dhe te ujitjes,
etj.)
• Hulumtimet – ndotja me e madhe kimike shkaktohet nga bartja e
grimcave te aluvioneve te suspenduara (per te cilat lidhen
molekulat e materieve te ndryshme kimike).

42
• Seleksionimi natyror i granulometrisë së aluvioneve;

• Ujerrjedhen e siperme – lumi ka

force transportuese te madhe, ben
qe grimcat me te imta nga pjesa e
siperme e fundit te shtratit te lumit
shperlahen dhe ngel vetem aluvioni
qe mund t’i kundervehet fuqise se ujit.

• Zvogëlimi i aftësisë transportuese të lumit gjate gjatesise se tij –

zvogëlimi i madhësisë së aluvioneve dhe rritja e perberjes se
fraksioneve me te imta.

43
• Relacioni ne mes te erozionit, transportit dhe deponimit te
aluvioneve eshte mjafte kompleks dhe mund te shihet ne diagramin
e Hjulstrom-it.

Diagrami i Hjulstrom-it
44
 Pellgu i sedimentit i ndërtuar mbi rezervuarin Wehrspann, Nebraska, për të kapur
sedimentet dhe për të përmirësuar qartësinë e ujit.

Vini re rezervuarin e pastër të ujit në prapavije.

46
 Shperlarja e sedimenteve
- një pjesë e
konsiderueshme e
ngarkesës hyrese të
sedimentit lëviz nëpër
akumulacion dhe pendë
(shperlahet nga penda)
para se grimcat e
sedimentit të mund të
sedimentohen, cka do te
zvogelonte vellimin e
shfrytezueshem te
Shperlarja e sedimenteve - Sedimenti që
akumulacionit.
rrjedh nëpër një digë në lumin e Verdhë

47
• Të shumtën e rasteve,
shpërlarja realizohet duke
operuar akumulacionin në një
nivel më të ulët gjatë sezonit të
përmbytjeve.
• Kjo behet për të ruajtur
shpejtësinë më të lartë të
rrjedhës dhe kapacitetin e
mjaftueshëm të transportit të
sedimentit të ujit që rrjedh
nëpër rezervuar.
• Rritja e kapacitetit të transportit të sedimentit zvogëlon vëllimin
e sedimentit të depozituar ne akumulacion.
48
• Pas sezonit të përmbytjeve,
niveli i ujit në akumulacion
rritet për të ruajtur ujë me
cilesi me te mire.
• Efektiviteti i operacioneve të
shperlarjes/largimit te
sedimenteve varet nga:
✓ disponueshmëria e rrjedhjes
së tepërt,
Water Injection Dredging
✓ madhësia e sedimentit,
✓ qëllimi i akumulacionit dhe
✓ morfologjia e akumulacionit.

49
 • Gërmimi i sedimentit të depozituar
nga pjesa e fundit nën ujë -
gërmim.
• Aktivitet shumë i specializuar qe
përdoret kryesisht për pastrimin e
kanaleve të lundrimit në porte,
lumenj dhe grykëderdhje.
• Gërmimi mund të përdoret
gjithashtu për të rikuperuar
kapacitetin e akumulacionit të
humbur nga depozitimi i
sedimentit dhe për të hapur
kanale për të rivendosur lidhjen
Aparatura per germim mekanik ne
pjesen e siperme dhe ne pjesen e me ujërat e poshtme.
poshtme te ujerave 50
• Gërmimi është më efektiv në menaxhimin e përmbytjeve më të
vogla, pra ato jane më të menaxhueshme sesa ngjarjet ekstreme.
• Analizat e përmbytjeve të mëparshme (Somerset) treguan se kjo
praktike nuk do të kishte parandaluar përmbytjet, megjithëse mund
të kishte ulur kohëzgjatjen e tyre me rreth një të tretën e kohes.
51
 • Gërmimi hidraulik mundeson
pompimin pothuajse të
vazhdueshëm, i cili rezulton në
përfundim më të shpejtë se
pastrimi mekanik.
• Kjo metodë është me kosto
shumë efektive nëse vendi i
pompimit është brenda < 3 km
nga vendi i depozitimit.
• Lymi i gërmimit është 80%–90%
ujë dhe 10%–20% sediment, gjë
që mund të shkaktojë vështirësi
në marrjen dhe administrimin e
Gërmimi hidraulik ne liqenin Decatur, një leje për cilësinë e ujit
Illinois
52
• Si perfundim, procesi mund të ketë edhe disa anë negative:
✓ kur përshpejtohet levizja e ujit përmes një seksioni të gërmuar,
atehere uji do te shkoje më shpejt në në rrjedhën e poshtme dhe
ka mundesi qe uji do të rikthehet.
✓ Edhe pse për gërmimin ka nje qellim te caktuar, shkencëtarët
argumentojnë se një qasje që funksionon me natyrën dhe jo
kundër saj do të ishte më e suksesshme.
✓ Krijimi i zonave për mbajtjen e ujit në rrjedhën e sipërme,
rivendosja e ligatinave dhe nxitja e lumenjve të gjarpërojnë janë
disa nga mënyrat për të ngadalësuar rrjedhën e ujit që do të
parandalonte përmbytjet të shpejta në drejtim të rrjedhes se
ujot.
53
 5. KONTROLLA E UJËRAVE TË MËDHA
• Akumulacionet – eliminim i
rrezikut të paraqitjes së ujërave të mëdha.
• Transformimi i hyrjes (rrjedhjes
natyrore) - në dalje
(prurje të rregulluar).
• Rrjedhja nga akumulimi
(prurja e rregulluar) kontrollohet
- hapësira akumuluese nuk
është e mbushur.
• Në të kundërtën, transformimi i prurjes
hyrëse në rrjedhje - i pakontrolluar.
54
• Komandimi – plotësim optimal të nevojave ujore, në përputhje me
regjimin natyror të lumit, madhësisë së akumulimit, mundësive
teknike për rregullimin e rrjedhjes;
• Tentohet – rezerva maksimale e mundshme e ujit në hapësirën
akumuluese, nevojat e ujit në të ardhmen;

55
• Akumulacioni nuk disponon me hapësirë të pakontrolluar
(kapërderdhësat janë me mbyllës manovrues) – derdhja është nën
kontrollë dhe varet nga mënyra e manipulimit me mbyllësa;
• Manipulimi të kryhet në mënyrë optimale – të mos shkaktohen
keqësime të situatës në hapësirën rreth akumulimit dhe të mos
shkaktohen dëme në pjesën e poshtme të lumit;
• Rritet vëllimi i lirë - mundësi për transformim të prurjes;
• Ndërtimi i akumulacionit – zvogëlimi i ujërave të mëdha në lum
(më efikas te lumenjët e vegjël);
• Ndikimi pozitiv – zvogëlohet me largimin nga akumulacioni dhe
me rritjen e pellgut të lumit;

56
 Caktimi i ujërave të mëdha meritore

• Ujërat e mëdha meritore - madhësinë e objekteve mbrojtëse dhe

çmimin e tyre.
• Si rezultat – kërkohet zgjidhja optimale (ujëra – objekte)

Mënyrat e zgjedhjes së ujit të madh meritor:

• Për të penguar dëmet më të mëdha dhe më të shpeshta,

• Për të qenë sa më optimale në aspektin ekonomik,
• Duke u bazuar në udhëzimet normative dhe të ekspertëve.

57
• Zgjedhja e ujërave të mëdha meritore - normave në tabelën vijuese.

Përshkrimi i objektit P [%] Vite

Rregullimi i lumenjëve të vegjël, ku vërshimet nuk shkaktojnë 33 – 20 3–5
dëme të mëdha, (pa argjinatura)

Rregullimi i lumenjëve të vegjël që rrezikojnë sipërfaqet bujqësore 10 - 3 10 – 33

me sistemet melioruese, bujqësi intenzive, (me argjinatura)

Rregullimi i lumenjëve të vegjël që rrezikojnë vendbanimet dhe 2–1 50 –

objektet, (me argjinatura) 100

Rregullimi i lumenjëve të mëdhenjë që rrezikojnë rajone të mëdha, 1 – 0.2 100–

vendbanime dhe rajone me rëndësi të madhe ekonomike, (me 500
argjinatura)
Udhëkalime dhe ura në rrugë kryesore dhe magjistrale 2 – 0.5 50 –
200
Udhëkalime dhe ura në rrugë me rëndësi lokale 3-2 33 - 50
58
 6. RREGULLIMI I UJËRRJEDHAVE
Aspektet ekonomike

• Rentabiliteti ekonomik – investimet e intervenimit në lum dhe vlera

e dëmeve në rast të mos intervenimit.
• Lidhja mes madhësisë së dëmit dhe investimeve – ujin e madh
meritor;

• Dëmet nga ujërat e mëdha:

a) Dëmet direkte – prezenca e ujërave të mëdha;
b) Dëmet indirekte – ujërat e mëdha dhe vërshimet, por pa
prezencën direkte të ujit;

59
 Dëmet direkte – fuqia e ujit të rrjedhjes apo vërshimi i sipërfaqeve;

- Rrënimi i shtratit natyror apo atij të rregulluar;

- Rrënimi i objekteve në shtratin e lumit (urë, rrugë komunikacioni,
objekte hidroteknike etj.);
- Dëmet në objekte të banimit dhe komunikacionit (investime në
sanimin apo ndërtimin e objekteve të reja);
- Dëmet në objekte industriale dhe dëmtimi i parkut makinerik;
- Dëmet në objekte deponuese të ushqimit dhe në ushqimin e
deponuar;
- Dëmet në rrjetën e ujësjellësit (ndotje) dhe kanalizimit (mbushje);
- Dëmet në bujqësi, që kanë tretman të vecantë dhe shkaktohen:
60
• Dëmet në bujqësi – sasia e ujit, kohëzgjatja e vërshimeve dhe
periudha kohore e paraqitjes së vërshimeve;

1. Rrjetën e rrugëve bujqësore dhe sistemin hidro meliorues;

2. Objekte bujqësore, ekonomike dhe të banimit;
3. Parkun makinerik, materialet prodhuese dhe prodhime të
gatshme;
4. Pamundësisë së përpunimit të sipërfaqeve bujqësore për
periudha të caktuara kohore;
5. Shkatërrimi i përhershëm i sipërfaqeve bujqësore si pasojë e
erozionit apo deponimit të rërës dhe zhavorit mbi të;
6. Dëmet në fondin e kafshëve dhe shtazëve.

61
 Dëmet indirekte – situata të jashtëzakonshme si pasojë e ujërave të
mëdha dhe vërshimet;

- Shpenzimet për mbrojtje nga vërshimet dhe ujërat e mëdha

(angazhimi i mekanizimit, fuqisë punëtore, evakuimin, zhvendosjen
dhe ushqimin e banorëve të rrezikuar);
- Shpenzimet për rimëkëmbjen e ekonomisë (vështirësimi i furnizimit
me lëndë të para, energji, ujë, mungesat në punë…);
- Shpenzimet për komunikacion dhe komunikim (kushte të
vërshtirësuara dhe mungesa e linjave telefonike, internetit…)
- Shpenzimet për mbrojtjen shëndetësore (pengimi i sëmundjeve
ngjitëse, dezinfektimi i objekteve, etj.).

62
 7.1. Vlerësimi i dëmeve

• Vlerësimi i dëmeve të shkaktuara (më objektiv);

• Vlerësimi i dëmeve të mundshme (në rast të vërshimeve);

• Vlerësim sa më objektiv – përpilimi i rregullores dhe instruksioneve;

• Vlerësim – ngritja e vlerës dhe rëndësia e rajonit në të ardhmen;

63
 7.2. Gjasat e paraqitjes së dëmeve
• Madhësia e dëmit nga ujërat e mëdha – prurjes (thellësisë së ujit);
• Nivele të ndryshme të thellësisë së ujit në shtrat – vlerësimi i
madhësisë së dëmit (varësisht nga konfiguracioni i terrenit, pjesët
e ndërtuara dhe shfrytëzimi i sipërfaqeve);
• Analiza hidrologjike e ujërave të
mëdha (informatave historike) -
definohet funksioni i distribuimit
të ujërave të ujërave të mëdha;
• Varshmërisë funksionale prurje -
madhësi e dëmit – caktohet gjasa
e paraqitjes së dëmit nga ujërat e mëdha;
• Nëse një madhësi e dëmit (D) ka gjasa të paraqitjes (P) – vlera
vjetore e dëmit caktohet me prodhimin (P * D) 64
7. 3. Masat mbrojtëse për zvogëlimin e dëmeve
• Pastrimi i shtratit të lumit

65
• Rregullimi i shtratit të lumit dhe rritja e aftësisë lëshuese të profilit;

66
• Ndërtimi i argjinaturave mbrojtëse;

• Ndërtimi i akumulacionit me qëllim të rregullimit të

ujërrjedhës;

67
• Ndërtimi i kanalit anësor për largimin e një pjese të ujit;

• Kombinimi i masave të lartëpërmendura.

68
• Argjinaturat mbrojtese mund te jene:

1. Argjinatura kryesore (dimerore) – objekte me gjatesi me te madhe

te cilat mbojne nje siperfaqe te madhe nga uji i madh meritor, me
gjase te paraqitjes p.sh. P = 0,01 (T = 100 vjet)
2. Argjinatura ndihmese (verore) – ndertohet ne mes te argjinatures
kryesore dhe shtratit te lumit. Ka dimenzione me te vogla se
argjinatura kryesore dhe mbron siperfaqet bujqesore nga uji i
madh qe mund te paraqitet ne periudhen e vegjetacionit. Gjate
paraqitjes se ujit te madh, ne periudhen pas vegjetacionit, niveli i
tij me i larte se kuota e kurores
se argjinatures ndihmese (KKAN), ben qe
kjo argjinature te kaperderdhet
nese nuk ka te rregulluar
zonen per leshimin e ujit ne
mes te ketyre dy argjinaturave. 69
 1. A. kryesore
2. A. verore
3. A. mbrojtese
4. A. kryesore
5. A. ngadalesuese
Argjinaturat per destinime te ndryshme 6. A. lidhese
7. A. terthore
8. A. per70qasje
• Distanca ne mes te argjinaturave – analizen teknike dhe ekonomike.
• Te lumenjet meandrues – distanca te jete me e madhe se gjeresia e
meandrimit,
• Principi bashkekohor – “me shume hapesire per lumin”
• Dimenzionimi i argjinaturave – kuota e kurores, gjeresia e kurores,
pjerrtesia e skarpateve, pozita dhe gjeresia e bermave.

71
7. PROJEKTIMI I RREGULLIMIT TË SHTRATIT TË
LUMIT
• Faza I - projekti ideor
• Faza II - projekti kryesor

• Faza I - projekti ideorë përmbanë studimet mbi:

- Ndikimin e aktiviteteve hidroteknike në pellg,

- Regjimin hidrologjik dhe mundësinë e rregullimit të lumit,
- Rrjedhjen e ujit dhe aluvioneve dhe morfologjinë e shtratit të lumit,
- Analizat ekonomike dhe caktimin e prurjeve meritore,
- Definimin e shtratit të lumit.
75
• Detyra e pare me e rendesishme e projektuesit – mbledhja e te
dhenave, sepse nga keto varet edhe kualiteti i projektit,
• Per projektin e rregullimit te ujerrjedhes – nevojiten baza te
ndryshme,
• Per kete arsye – ne kete faze te mbledhjes se te dhenave marrin
pjese eksperte te profileve te ndryshme,
• Keta eksperte jane nen udheheqjen e projektuesit – i cili eshte
gjithmone inxhinier i ndertimtarise – hidroteknikes.
• Te dhenat mblidhen ne kuader te puneve hulumtuese ne terren,
• Disa nga keto pune organizohen edhe para fillimit te punimit te
projektit ( qe te njihen ndryshimet e parametrave gjate kohes), me
vezhgime shumevjecare dhe perpunim statistikor te serive kohore
apo hapesinore te te dhenave

76
• Bazamentet e nevojshme për kryerjen e fazës së parë janë:

- Informata topografike për lumin dhe regjionin më të gjerë të

pellgut,
- Informata hidrologjike në lidhje me prurjet në lum,
- Incizimin e profileve karkteristike dhe objekteve në afërsi,
- Informata gjeomekanike mbi aluvionet,
- Informata mbi vërshimet dhe dëmet nga ujërat e mëdha,

• Përfundimi i fazës së parë – definohet objekti i rregullimit dhe

mënyra e rregullimit të shtratit të lumit.
• Treguesit ekonomik nga kjo fazë – shërbejnë për planifikimin e
mjeteve për investim në fazën e dytë.
77
• Faza II - projekti kryesorë punohet në bazë të incizimeve
gjeodezike të shtratit të lumit dhe opsionet e ndryshme të
zgjedhura për rregullimin e tij.

• Projekti kryesorë duhet të përmbajë:

- Planin e situacionit – qe paraqet nje baze gjeodezike e cila duhet te
perfshije nje shirit te gjere te terrenit ne afersi te brigjeve (qe te
mund te paraqiten ndryshimet eventale te trases)
- Trasën e shtratit të rregulluar të lumit me elementet për përcjelljen
në terren,
- Profilet tërthore dhe profilin gjatësorë të lumit dhe përforcimet e
shtratit të lumit,
- Objektet e rregullimit siç janë pragjet stabilizuese, urat, kaptazhat,
argjinaturat etj.
- Organizimin e punëve. 78
• Perpjesat e ketyre bazave varen nga destinimi i vet asaj baze,
si p.sh.

• Karakteristikat e pergjithshme te pellgut dhe te ujerrjedhes –

paraqiten ne perpjese 1 : 25 000 e deri ne 1 : 300 000,
• Perpjesa e paraqitjes se trases se shtratit te lumit – varet nga
madhesia e ujerrjedhes dhe gjatesia e segmentit per
rregullim
Per ujerredha te vogla - perpjesa 1 : 2500
Per ujerrjedha te medha – perpjesa 1 : 5000, 1 : 10 000
• Projektimi dhe paraqitja e puneve dhe objekteve rregulluese
– paraqiten ne perpjese 1 : 500, 1 : 1000, 1 : 2500, 1 : 5000

79
80
• Planet e situacionit tradicionalisht jane te shtypura ne
leter,

• Koheve te fundit - shfrytezohen bazat bashkekohore

digjitale,
- inicizimet ortofoto (te fituara me incizimin nga
aeroplanet),
- incizimet satelitore,
- modelet digjitale te terrenit (DMT) te cilet lidhen ne
sistemin gjeografik te informacionit (GIS)

81
 Trasa e shtratit të lumit
• Të kalojë nëpër vendet më të ulëta të luginës,
• Maksimalisht të shfrytëzojë shtratin ekzistues,
• Të përbëhet nga kthesat me drejtim të kundërt dhe ndryshim
gradual të lakesës,
• T’u përshtatet objekteve ekzistuese në shtrat,
• T’u përshtatet planeve ekzistuese urbanistike.

82
83
 Drejtimi i trases
• Drejtimi i trasës – stabilitetin e shtratit të lumit;
• Studimet morfologjike – madhësia e kthesës dhe kalimi nga njëra në
tjetrën kthesë;
• Lakesa e shkurtë, lumi nuk e pranon – lakohet mati i rrjedhjes;
• Lakesa shumë e gjatë, kthesë e vogël – tendenca meandruese;
• Evitimi i tyre – përforcimi i brigjeve në tërë gjatësinë e lumit;

84
• Lumenjët e vegjël – lakesa të shkurtëra dhe me rreze të vogël;
• Praktikë – rrezja minimale për ujin meritorë, Pecurkov-it:

rmin = 41,5 R3 √B – B

R – rrezja hidraulike,
B – gjerësia e shtratit të lumit.

85
• Rrezja minimale e lakesës – vlerë orientuese, përndryshe duhet
përforcime masive për gjatësi më të mëdha të shtratit;
• Ndryshueshmëria e lakesës së trasës – kthesat e përdorura,
gjatësitë e tyre dhe mënyra e kalimit në mes të dy kthesave;

ρ = 1/r

• Pjesa kaluese – përshtatet rrjedhja për lakesën e ardhshme;

• Mesodrejtëza te lakoret rrethore – gjatësia e preferuar:

L = (2 - 3) B Fund 86
 Tërheqja e trasës së shtratit të lumit

• Tërheqja e trasës – lakore gjeometrike:

rrethore, parabolë katrore, p. kubike,
klotoida dhe leminskata;

• Lakesë rrethore – thjeshtë,

papërshtatshme nga aspekti i
ndryshimit të rrezes dhe
stabilitetit të shtratit të lumit;

87
• Lakorja e thjeshte rrethore – perdoret me se shumti gjate terheqjes
se trases se lumenjeve
• Nuk eshte me e pershtatshmja – ndryshimit te rrezes dhe stabilitetit
te shtratit te lumit,

T= r *tg α/2

88
• Zbutur kalimi mes drejtëzës dhe lakesës rrethore –
lakesë rrethore e përbërë;
• Lakesa rrethore e përbërë – dy lakesa rrethore me
rreze të ndryshueshme, fillon me rreze më të madhe,
pastaj zvogëlohet dhe përsëri rritet;

89
Lakesa e përbërë rrethore (me dy rreze) dhe lakesa e thjeshtë rrethore 90
• Leminskata – shumë e përshtatshme
për tërheqjen e trasës së shtratit të lumit;
- ka infleksion – krijon kalim më të përshtatshëm prej pjesës së
drejtë të trasës në atë të lakuar;
- ka rritje konstante të rrezes;
- mundëson formimin e lakesës pa pjesë kaluese dhe zgjedhjen e
rrezes minimale të lakueshmërisë;
- mundëson formimin e lakesës simetrike dhe josimetrike sipas
kushteve të terrenit.
• Leminskata – e përshtatshme për lumenjët e vegjël rrafshinorë;
91
• Leminskata – lakore gjeometrike e definuar me ekuacionin:
r1* r2 = a2
F1, F2 – fokuset;
a - pozita e fokusit;
φ - amplituda;
• Shumë e përshtatshme – trasën te rregullimi i lumenjëve;
• Preferohet – përdorimi i leminskatës simetrike; 92
 Profili gjatësorë

• Vijën e terrenit,
• Niveletën e shtratit të rregulluar,
• Dispozitën në lartësi të objekteve
si pragjeve stabilizuese, urave etj,
• Vijën e brigjeve dhe argjinaturave
në projeksion,
• Nivelin e ujërave meritorë,
• Informata tjera si pozita e lakesave,…

93
• Lumi varesisht nga regjimi i prurjes dhe aluvionit – trasën e vet,
profilin gjatësor dhe tërthor;
• Prjektimit të niveletës së shtratit të lumit të rregulluar –
respektuar prerjen gjatësore ekzistuese të lumit;
• Zgjidhja e rënies gjatësore – krijimi i shtratit stabil të lumit, që nuk
do të deformohet pas rregullimit;
• Rregullimi i prerjes gjatësore të lumit – dy mënyra të rregullimit;

94
 Korigjimet e rënies gjatësore të shtratit - të arsyeshme nëse:

• Lumi ka rënie gjatësore të vogël dhe meandra të mëdha -

shkurtimin e gjatësisë rritet rënia dhe lëshueshmëria e profilit,

• Lumi ka rënie gjatësore të madhe dhe forcë të madhe erodimi -

zvogëlimin e rënies përmirësohet stabiliteti i shtratit të lumit.

95
a) Kur nuk kemi lëvizje të aluvionit zhagitës – rënia gjatësore
llogaritet për kushtin që forca tërheqëse kufitare (ζk) të jetë më e
madhe se fuqia e ujit (ζ).

ζk ≥ ζ = g ρu h istab → istab ≤ ζk / g ρu h

• Pasi që forca tërheqëse kufitare (ζk) në funksion të madhësisë së

aluvioneve → rënia gjatësore gjatë së cilës aluvioni do të jetë në
qetësi varet nga granulometria e aluvionit dhe thellësia e ujit;

• Rënia gjatësore stabile – shpejtësia kufitare Vk;

istab ≤ Vk2/ C2 R
96
b) Kur kemi lëvizje të aluvionit zhagitës – duhet të krijohen kushte për
sigurimin e lëvizjes së aluvioneve, forca tërheqëse kufitare (ζk ) të
jetë më e vogël se fuqia e ujit (ζ).

ζk < ζ → sigurohet kontinuitet në transportimin e aluvioneve

që vijnë nga ujërrjedha e sipërme;

97
• Rritjen e rënies gjatësore me shkurtimin e trasës;

• Zvogëlimin e rënies gjatësore me ndihmën e kaskadave;

98
 Rënia fillestare: i0 = (K2 - K1)/ L
Rënia e zvogëluar: i = (K2 - K1 - P)/ L
i K2

i0 P
K1
L

99
 Profili tërthorë
• Madhësia e profilit tërthorë (sasisë së ujit dhe aluvionit) – rënien
gjatësore të lumit dhe dipozicionin në lartësi të pragjeve dhe
objekteve për ngadalësim;
• Rritja e rënies gjatësore, rritet shpejtësia e rrjedhjes – zvogëlohet
sipërfaqja rrjedhëse e profilit terthore;
• Zvogëlimi i profilit – rritja e energjisë së rrjedhjes dhe rrezikut nga
paraqitja e erozionit, nevojë më e madhe për përforcimin e
shtratit të lumit;

100
• Të lëshojë në mënyrë të sigurtë ujin e madh meritorë,
• Të sigurojë transportin e aluvioneve që bart lumi,
• Të bëjë koncentrimin e ujërave të vegjël në shtratin e lumit,
• Të mundësojë kullimin e ujërave sipërfaqësorë dhe rregullimin e
ujërave nëntokësorë,
• Të mundësojë ndërtim dhe mirëmbajtje ekonomike të shtratit të
lumit.

101
• Profil kënddrejtë,
• Profil i thjeshtë në formë trapezi,
• Profil i dyfishtë kënddrejtë,
• Profil i dyfishtë në formë trapezi,
• Profil i kombinuar, nga format e lartëpërmendura.

102
• (1) – thalwegu;
• (2) – amëza e ujërrjedhës, aksi
i shpejtësive më të mëdha;
• (3) – qendra e rëndesës;
• (4) – aksi i shtratit të lumit;

103
• Per nevoja te analizave morfologjike dhe projektimin e
puneve per rregullimin e lumenjeve, punohen profilet
terthore ne perpjese:

1) 1 : 100/100 per ujerrjedhat e vogla,

2) 1 : 100/1000 per ujerrjedhat e medha.

104
 Profili në formë trapezi
• Stabilitet të mirë të brigjeve – përforcime të lehta dhe më
ekonomike;
• Pjerrtësi të brigjeve – karakteristikat gjeomekanike, mënyra e
përforcimit
• Pjerrtësi të vogla të brigjeve (1 : 2) – mbjelljen e vegjetacionit dhe
ruajtja e gjendjes natyrore të lumit;
• Aftësi ujëlëshuese për ujin e madh
meritorë – mbrojtje adekuate e rajonit
të rrezikuar;
• Mbilartësi të brigjeve (0,30 – 0,75) m –
madhësia e dëmeve, saktësia e informatave për ujin e madh
meritorë;
• Parametra të ndryshueshëm (b) dhe (h) – ekuacioni i Chezy-t,
shqyrtimet morfologjike dhe lëvizja e aluvionit zhagitës;
105
 Profili në formë trapezi të dyfishtë

• Trapezi i dyfishtë – shtrati minor dhe shtrati major;

• Shtrati minor – koncentrimin e ujërave të vogla, mundësimin e
transportimit të aluvionit zhagitës;
• Shtrati major – transportimin e ujërave të mëdha, mbrojtjen e
rrethinës së lumit nga ujërat e mëdha;

106
• Dimenzionimi i shtratit minor – si profil i thjeshtë në formë trapezi
(por që siguron transportin e aluvionit zhagitës gjatë rrjedhjes së
ujit të madh meritor);
• Për shtratin e dimenzionuar minor – dimenzionohet shtrati major
(që lëshon ujin e madh meritorë);
• Dimenzionimi – profil i thjeshtë trapezi, ekuacionet e Chezy-it;
• Gjerësitë e shtratit, B1 dhe B2 – më të mëdha se 3 m (mirëmbajtje);
• Kushtet lokale, funksionaliteti dhe kostoja – profile tërthore të
kombinuara me forma të ndryshme;

107
 8. OBJEKTET RREGULLUESE
• Per nevojat e rregullimit te lumenjeve – perdoren lloje te
ndryshme te objekteve rregullese,
• Objektet rregulluese - jo si objekte te vecanta por duhet
shikuar si pjese e ujerrjedhjes, te cilat pas puneve te
ekzekutuara do te kene karakteristika te ndryshuara,
• Me ane te llogarive perkatese duhet parashikuar
ndryshimet ne ujerrjedhe ne menyre qe te arrihet qellimi
i deshiruar perfundimtar i rregullimit,

108
• Zgjedhja e llojit te objektit rregullues - varet nga
qellimi i puneve rregulluese, qe mund te jete:

- Mundesimi i rrjedhjes se ujit dhe aluvioneve pa

pengese,
- Rritja e aftesise ujebartese te lumit,
- Pershpejtimi i erozionit te shtratit dhe thellimi i tij,
- Zvogelimi i erodimit te brigjeve te lumit,
- Mundesimi i deponimit te aluvioneve ne lokacione te
caktuara,
- Kombinimi i masave te siperpermendura.
109
 PËRFORCIMET E SHTRATIT TË LUMIT
• Penguar deformimet e shtratit – përforcimi i shtratit të
lumit, sidomos brigjeve si më të rrezikuarat;
• Pozicioni më i shtrenjët, vellim i madh i puneve dhe kushte
specifike te realizimit – rritë koston e punimeve;
• Tendencë – shfrytëzimi i materialeve të vendit – lokale;
• Materiali – qëndrueshëm ndaj kohës, ndaj ndikimeve
atmosferike, t’i kundërvihet fuqisë së ujit, etj.

1. Vegjetacioni – bar, kacuba dhe drunjë të ndryshëm;

2. Materialet ndërtimore, natyrore apo artificiale: gurë,
zhavor, rërë, dhe, beton, beton i armuar, etj. 110
 Mbrojtja me vegjetacion dhe materiale ndërtimore
• Dendësia dhe madhësia – zvogëlon shpejtësinë e ujit afër
brigjeve;
• Vegjetacioni te lumenjët e vegjël – zvogëlimi i aftësisë lëshuese
të profilit;
• Mbrotja me vegjetacion – sipërfaqet që janë nën ujë më pak se
20 ditë;
• Bar i zhvilluar mirë – forca tërheqëse deri në 20 kN/m2;
• Drunjët (shelga dhe plepi) – rrënjët, trupat dhe degët mbrojnë
brigjet e lumit;
• Guri (gëlqerorët dhe mermerët) - i përshtatshëm, lehtë i
përpunueshëm;
• Bazalti – përpunohet rëndë, efikas në mbrojtje ndaj erozionit
111
nga aluvioni zhagitës;
• Mbrojtja me vegjetacion – punet bioteknike behen me
qellim te:
- Mbrojtjes se pjerrtesise se brigjeve, mbushjeve dhe
pjeseve te shtratit qe jane nen ndikimin e veprimit
erodues te ujit,
- Gershetimi i rrenjeve ben nje mbulese te gjalle
e cila eshte me e qendrueshme ndaj erozionit se sa dheu,
- Ka efekt estetik ne ambientin,

112
• Materialet ndertimore artificiale – shume shpesh
perdoren edhe pa nevoje,

• Materialet sintetike (gjeotekstilet e ndryshme, rrjetat e

armuara dhe membranat) po gjejne perdorim mjafte
koheve te fundit – per shkak te perparesive:
- Kualitet i njetrajtshem,
- Mundesimi i deformimeve pa keputje,
- Per siperfaqe te medha, bashkimi i lehte dhe cilesor i
elementeve . 113
• Gjeokompozitet – jane produkte qe perbehen nga
perzierja e dy e me shume materialeve gjeosintetike

• Kane per detyre – te plotesojne

nje apo me shume funksione
(p.sh. perforcimi i fundit te
shtratit te lumit dhe ndarjen e
tij nga objekti rregullues p.sh.
nga guri).
114
Elementet konstruktive

• Fashinat e lehta;
• Fashinat e rënda;
• Gabionët;
• Elementet e betonit.

115
 Fashinat e lehta

• Thupra të lehta – lidhen në gjatësi

me pe sintetik apo tel;
• Fashinat e gatshme – lidhen mes veti,
pastaj transportohen deri te ujërrjedha;
• Mbi mund të ngarkohen me zhavor apo gurë – tërë
konstruksioni qëndron në bazament të dobët dhe mbi të mund
të fundohet objekti;
• Fashinat e lehta – përforcimin e brigjeve, sidomos fundit të
bregut;
• Me kohë lëshojnë rrënjë – mbrojtje biologjike të bregut të
lumit; 116
• Fashinat mund te kene gjatesi (3 – 4)m dhe gjeresi
(0.30 - 0.35)m.
• Mund te lidhen mes veti me litare, tel apo thuper.

117
118
 Fashinat e rënda
• Thupra cilindrike – brendësia mbushet
me gurë apo zhavor të trashë;
• Trashësia e cilindrave – sipas nevojës
(0,5 – 1,0) m, e edhe më shumë;
• Formimi i fashinave – brigje të lumit,
për të parandaluar transportimin;

119
• Pas mbushjes së fashinave – lidhja e tyre me zingjirë
( 30 - 50) cm dhe formimi i cilindrit;
• Përdoren – përforcimin e brigjeve të lumit, fundimin dhe
ndërtimin e naperëve dhe objekteve gjatësore;
• Shumë efikase - kundërshtimin e forcës tërheqëse të
rrjedhjes, fleksibile ndaj
deformimeve të shtratit
të lumit;

120

Rock Rolls, Rock Mattresses and
Brushwood Fascines preventing erosion
on the River Crouch
They can offer immediate
structural bank protection
by reducing surface water
velocity.
Highly useful for slopes
experiencing light to
moderate erosion,
Fascines can also be
washed away at sites
experiencing heavy
erosion, or on steep
slopes (greater than 1:1
vertical to horizontal). 121
• However, if they are able to last for a couple of
months after planting, roots will begin to form
and grow around and under them. These
roots will stabilize the soil in the long-term,
and also remove excess soil moisture through
evapotranspiration

122
 Gabionët
• Trupa nga rrjeta e telave të mesinguar – mbushen me gurë apo
zhavor me granulometri më të madhe;
• Peshë të rëndë – lidhen mes veti
dhe formojnë një objekt të madh;
• Trupat – pranojnë deformime pa
dëmtime të mëdha;
• Afati i përdorimit – kualiteti i
rrjetës së mesinguar,
qëndrueshmeria ndaj korozionit
(shportat nga materialet sintetike)

123
• Forma e tyre – sipas nevojës dhe funksionit që kërkohet
nga ta;
• Gabionet mund te jene - forme paralelopipedi apo
cilindri, me dimensione te ndryshme,
• Gjatesia e tyre - me se shpeshti deri ne 6.0m

124
• Mm

125
• Përdoren:
përforcimin e brigjeve të lumit,
mbrojtjen e objekteve në shtrat të lumit,
ndërtimin e pragjeve stabilizuese,
ndertimin e objekteve për kahëzimin e rrjedhjes.

Mbrojtja e brigjeve te lumit me gabione

126
 Elementet e betonit

• Përdorim – konstruksione të ndryshme dhe në mveshje të

sipërfaqeve që i janë nënshtruar fuqisë së ujit;
• Materiali – kualitativ dhe i qëndrueshëm ndaj ndikimeve
atmosferike dhe sidomos ngricave, ndonjëherë ndaj
abrazionit;
• Forma e tyre – kënddrejtë, shumëkëndëshe, të plotë, të
lehtësuara,etj.

• Elementet e lehtësuara - sasi të vogël të betoni (të lira),

hapësira e lirë mund të mbillet me bari (përmirësojmë
estetikën);
• Përdoren – përforcimin e brigjeve të lumit,
• Ujëlëshueshmëri të madhe - shtresë kualitative të filtrit nga
rëra dhe zalli (penguar shpërlarjen e grimcave të bazamentit);
127
Mbrojtja e brigjeve të lumit Mbrojtja dhe rehabilitimi i brigjeve
të lumit

Lloje të ndryshme të formave të elementeve të lehtësuara nga betoni

Fund 128
Mveshja me elemente betoni ne zhavor Mveshja me elemente te lehtesuara te
betonit te lidhura mes veti
129
 Përforcimi i fundit të shtratit të lumit

• Seleksionimi natyror i granulometrisë së aluvioneve – shtrati

stabil (vetështresimi i fundit, sidomos te lumenjët e
mëdhenjë);
• Lumenjët e vegjël - mveshja e tërësishme e shtratit me
kalldërm;
• Fiksimi i fundit të shtratit me pragje dhe kaskada – per te
kufizuar erozionin;
• Distanca mes pragjeve (lumenjë aluvial) – raportin në mes të
forcës tërheqëse në shtrat të lumit;
• Lumenjë me rënie dhe shpejtësi rrjedhëse të mëdha – pragje
në distancë relativisht të vogël (rritet kostoja e rregullimit);
130
Përforcimi i shtratit të lumit me kalldërm 131
• Ekuacioni empirik për distancën mes pragjeve

l=k/i
l - distanca mes pragjeve,
i – rënia gjatësore e lumit,
k – koeficient bazuar në raportin: (Vmes / Vkuf) = (1.0 – 1.25)k = (0.3 – 0.2)
(Vmes / Vkuf) = (1.25 – 1.5) k = (0.2 – 0.1)

• Pragjet tërthore – kënd më të vogël se 90º (kahëzimi i rrymave kah

bregu konveks, zvogëlim i deponimit të aluvioneve dhe erozionit në
bregun konkav);
• Kërkohet ngritja e shtratit të lumit – pragje tërthore deri te niveleta
e kërkuar dhe vetëmbushje e lumit me aluvion të trashë;
132
Pragjet tërthore që shërbejnë për të ngritur nivelin e shtratit të lumit
133
 Përforcimet bregore
• Jane objekte rregulluese te ujerrjedhes qe sherbejne per mbrojtjen
e brigjeve nga erozioni dhe me se shpeshti ndertohen ne pjesen
konkave te ujerrjedhes.
• Qellimi i tyre eshte :

1. T’u kundërvihen fuqisë rrjedhëse të ujit;

2. Të pengojnë erodimin e brigjeve nga rrymimet lokale të ujit;
3. Të pengojnë erozionin nga kullimet e ujërave nëntokësorë (kur
bëhet ulja e nivelit të ujit në lum);
4. Të sigurojnë stabilitet gjeomekanik të bregut;
5. Të përshtaten me ambientin natyrorë të lumit;
6. Të jenë ekonomike dhe të shfrytëzojnë materialet e vendit.
134
• Zgjedhja e llojit te perforcimit varet nga shume parametra dhe ate:

1. Karakteristikat gjeometrike te bregut dhe trases se ujerrjedhes,

2. Karakteristikave gjeomekanike te materialit te bregut te lumit,
3. Karakteristikave hidrauliko- hidrologjike te rrjedhjes (regjimit te
rrjedhjes, intensitetit dhe qendrueshmerise se oscilimeve te
nivelit, shperndarjes, intensitetit dhe drejtimit te shpejtesise se
rrjedhjes ne zonen e perforcimit),
4. Karkteristikave te regjimit te aluvioneve,
5. Veprimit te valeve,
6. Veprimit te akullit,
7. Ambientit ku ndertohet perforcimi (rregullim klasik apo natyror),
8. Materialit me te cilin disponohet dhe fuqise punetore,
9. Cmimeve. 135
• Ndarja kryesore e tyre është në:

a) Perforcime vertikale
b) Perforcime te pjerreta

a) Perforcimet vertikale – kane per detyre qe ngarkesat horizontale t’i

bartin ne toke.

• Ato mund te jene objekte gravitacionale nga betoni apo

betonarmeja, gabionet apo dheut te armuar) apo mure te
ndryshme dhe diafragma nga betoni apo celiku.

136
• Jane me te shtrenjeta se ato te pjerreta dhe aplikohen ne raste te
posacme ( porta, limane, kanale) apo ku kushtet hapesinore nuk
lejojne ndertimin e perforcimeve te pjerreta.
• Dimensionimi i tyre bazohet ne standardet e mekanikes se
dherave dhe fondamenteve.

Perforcimi vertikal me gabione Perforcimi vertikal me shufra celiku 137

b) Perforcimet e pjerreta – objekte rregulluese me konstruksion te
thjeshte dhe cmim te ulet.
• Mund te jene duke filluar nga mbrojtja me e thjeshte me
vegjetacion e deri te muri (keji) me plato per rekreacion.

138
Te perforcimet e pjerreta – jane tri elemente kryesore dhe ate:

1) Shputa e bregut të lumit – mbron bregun ndaj erozionit;

• Preferohen - elementet konstruktive fleksibile si fashinat e rënda,
gabionët dhe gurë i hedhur;
• Dimensionet e saj - nga kushtet e stabilitetit ndaj rreshqitjes.

2) Pjesa e mesme e bregut (prej shputës deri te niveli i ujit për prurje
meritore vjetore) – ndodhet gjatë nën ujë dhe pranon forcat më të
mëdha tërheqëse;
• Preferohet – përforcimi masiv apo përforcimi masiv i kombinuar me
përforcimin biologjik (drunjë të mëdhenjë);

3) Pjesa e sipërme e bregut – shumë rrallë nën ujë (vetëm në rastin e

ujërave të mëdha);
• Forcat tërheqëse më të vogla dhe kohëzgjatje e kufizuar – zgjedhet
përforcimi adekuat; 139
Zonat per mbrojtjen dhe perforcimin e brigjeve
140
Stabilizimi i shputes se bregut

Stabilizimi i pjeses se mesme te bregut

141
142
 Ne baze te materialit te cilin e shfrytezojme per punimin e
perorcimeve bregore - ato mund te jene:

• Pëforcimi i kombinuar biologjik,

• Përforcimi me gurë të hedhur,
• Përforcimi me gabionë,
• Përforcimi me gurë të rradhitur, kalldërma në të thatë,
• Përforcimi me kalldërma me llaç të çimentos.

143
Përforcimi i kombinuar biologjik
• Vegjetacion i kombinuar me gurë të hedhur, gabionë apo kalldërm
– i lirë dhe i përshtatshëm;
• Pjesa më e ulët me bari – ujë me kohëzgjatje maksimale 20 ditë;
• Sipërfaqet e barit - përballojnë shpejtësinë
1,2 m/s për thellësi të ujit 1,0 m dhe
1,4 m/s për thellësi 3,0 m;
• Në pjesën e poshtme të bregut dhe edhe në shputë – fidane të
mbjellura nga shelga dhe plepi, mbushja me gurë;

144
• Perforcimi biologjik – rregullimi i ujerrjedhes ne menyre natyrore,
• Te kjo menyre – patjeter duhet parapare rregullimi i shputes se
bregut te lumit me materiale konstruktive (gure, fashina te renda,
gabione etj)

145
Është mjaftë ekonomik dhe i plotëson kërkesat në aspektin ambiental.

146
Vlerat e rekomanduara per brezin vegjetativ

147
 Përforcimi me gurë të hedhur
• Bregu i përforcuar – pjerrtësi më të vogël se 1:2;
• Gurët – shkarkim, shpërndarje dhe eventualisht rrafshim (pa
kurrfare rregullimi te tyre);
• Sasi më e madhe e gurëve në shputë – mbrojtje nga erozioni;
• Shputa në bregun konkav – mbrojtje më masive se në atë konveks;

148
Mveshja e brigjeve - gurë të mëdhenjë këndorë, jo të lidhur mes veti.
 Kalldërma në të thatë
• Pjerrtësia e brigjeve – (1:1,5 – 1:1), pjerrtësi më të mëdha kërkohet
shtresë më e madhe e kalldërmit;
• Trashësia e kalldërmës – min 20 cm;
• Nën kalldërm - shtresa e filtrit sa ½ e trashësisë së kalldërmës
(penguar shpërlarjen e fraksioneve të imta gjatë thithjes së ujërave
nëntokësorë);

149
Gure te hedhur Gure te rradhitur
150
 Kalldërma në llac të cementos
• Përdorimi – shpejtësi të mëdha të
rrjedhjes së ujit;
• Sigurojnë kompaktësi më të madhe –
nuk janë fleksibile, nuk durojnë
deformime të shtratit të lumit;
• Vendosen – mbi shtresë të filtrit
mirë të rrafshuar dhe të ngjeshur;

• Ekonomikisht – në vend të gurit mund

të përdoren elemente të betonit,
kualitet i duhur, ndërtim më i shpejtë;
• Kalldërmi – në të thatë apo në llac të
151
cementos;
152
Vendosja e shtreses se gjeotekstilit Perforcimi i brigjeve me pllaka betoni te
153
vendosura mbi shtresen e gjeotekstilit
• Diametri i gureve apo dimensionet e elementeve te betonit
caktohen ne baze te ndikimeve te meposhtme;

1. Shpejtesise se rrjedhjes se ujit ne lum,

2. Ndikimit te valeve gjate rrjedhjes,
3. Ndikimit te akullit ne brigje,
4. Ndikimit te mjeteve lundruese - goditjeve te tyre
5. Ndikimeve seizmike.

154
 Përforcimi i brigjeve me gabionë
• Gabionët – breg të ujëpërshkueshëm, stabil, u përshtaten
deformimeve eventuale;
• Rrjetat – gurë të vegjël, formimi i trupave të mëdhenjë, stabilitet;

Stabilitet të mirë të shtratit dhe u përshtaten deformimeve. E metë – estetika. 155

• Per rregullimin e lumenjeve fushore dhe sanimin e brigjeve te
demtuara - perdoret me shume shtresa e gabioneve dhe shtratit te
gabioneve.
• Duhet pasur kujdes ne stabilitetin e konstruksionit te shtresave te
vendosura ne pjerrtesi, qendrueshmerine e telit nga i cili jane
formuar gabionet dhe dimenzionet e materialit me te cilin mbushen
gabionet

Vendosja e shtreterve te gabioneve 156

• Kujdes te posacem duhet kushtuar:

• Zgjedhjes se llojit te perforcimit bregor, varesisht nga pozita dhe

destinimi i tij dhe mjetet me te cilat disponohet,
• Menyres dhe fazave te ndertimit te perforcimeve, qe nga:
projekti i organizimit te ndertimit,
shenimi i karakteristikave gjeometrike,
baza e vendosjes se shputes se bregut,
planifikimi i pjerrtesise se shtratit,
punimi i mveshjes apo perforcimit etj.
• Mirembajtjes se perforcimit me masa te rregullta (vezhgimi i
konstruksionit, permiresimet e vazhdueshme dhe masat e
jashtezakonshme gjate dhe pas kushteve jatezakonisht te
pavolitshme, si ujerat e medha, shtresa te akullit, levizje te akullit
etj.) 157
 9. OBJEKTE PËR KONCENTRIM
DHE KAHËZIM TË RRJEDHJES

• Ujërrjedha me shtretër të gjërë, jostabil dhe lumenjë me rënie të

madhe;
• Qëllimi – koncentrimi dhe kahëzimi i rrjedhjes, mundësimi i
thellësisë më të madhe të ujit, mbrojtja e brigjeve nga erozioni
dhe stabilizimi i shtratit të lumit ;

• Objekte tërthore – naperët,

• Objekte gjatësore - kahëzorët,
• Barrierat - Gërryerja e shtratit dhe mbyllja e bashkëdyzimeve,
• Kahëzorët sipas metodës së Potapov-it.
158
Naperët
• Objekte tërthore - largojnë rrjedhën nga bregu në pjesën e
projektuar;
• Me ndërtimin e tyre – arrihet devijimi i rrymimit të ujit kah mesi i
rrjedhjes, kurse në fushën në mes të naperëve paraqitet rrymimi
rrethor dhe deponimi i aluvionit të lumit.

159
Rrymimi rrethor i ujit në mes të napereve Fusha e deponuar në mes të naperëve
160
• Ndërtohen në pjesën konvekse apo në të dy anët e brigjeve –
gjithmonë si sistem dhe kurrë të vetmuara
• Hapësira në mes të naperëve – zvogëlohet shpejtësia,
deponim intenziv i aluvioneve;
• Materialet e ndërtimit – guri, zhavori, fashinat, gabionët;

161
Ujërrjedha e rregulluar për lundrim me anë të naperëve

162
Llojet e naperëve: Naper i thjeshtë, Naper me krihë dhe Naper nga
gabionët 163
• Naperët mund të jenë - të përshkueshëm apo të papërshkueshëm
nga uji;

164
 Naperë të përshkueshëm nga uji
• Lëshojnë ujin nëpër vetë konstruksionin e tyre;
• Materiali - elastik (druri, degë dhe thupra);
- i fortë (rrjeta të ndryshme, betoni i armuar, dërrasa etj);
- me pengesa hidraulike.
• Rrezik – gërryerja (erozioni) te koka e naperit;

165
 Naperë të papërshkueshëm nga uji
• Pjesët e naperit - rrënja (lidhjen me bregun e lumit),
trupi (mbylljen e pjesës së profilit rrjedhës)
koka (e ngarkuar më e rrezikuar nga deformimet);
• Koka – masë më të madhe të materialit dhe më fleksibile në
gërryerje;
• Mirë të stabilizuar – pasi kapërderdhen nga ujërat e mëdha;

166
• Varesisht prej pozitës ndaj drejtimit të rrjedhjes naperet mund te
jene:

a) Naperet normal b) Naperet terheqes c) Naperet menjanues

• Distanca ne mes te napereve dhe gjatesia e tyre – mund te
caktohen me ane te modelit hidraulik (ne natyre apo ne pjesen
eksperimentale), me ane te formulave empirike apo ekuacioneve
te perbera te modelit te rrymimit.
• Distanca ne mes te napereve – llogaritet nga kushti qe ne fushen
ne mes te napereve te paraqitet rrymimi rrethor kthyes –
reverzibil,

• Gjatesia e naperit varet nga shkalla e ngushtimit te nevojshem te

shtratit te lumit ,
• Zakonisht, gjatesia rritet per 1/3 ne menyre qe rryma e kthyer e
rrjedhjes te godet ne trupin e naperit, e jo ne breg te lumit,
• Gjatesia e napereve nuk guxon te jete me e vogel se 5m.

• Kuota e kurores se naperit duhet te jete perafersisht ne nivelin e

ujit mesatar, ashtu qe te kaperderdhet nga ujerat maksimale. .169
• Gjeresia e naperit ne kurore varet nga lartesia e naperit dhe sillet
(1,0 - 3,0)m.
• Naperi ka edhe renie gjatesore, nga rrenja kah rrjedhja (1:100 deri
me 1:300).

• Konstruksioni i naperit eshte

i njejte me konstruksionin
e objekteve gjatesore.

• Si naperet poashtu edhe

objektet gjatesore shpesh
jane konkurente njera me
tjetren per te njejtin destinim (zgjedhje), dhe cdo njera nga to ka
perparesite dhe te metat.
• Pjeset perberese te naperit jane: baza dhe trupi ne prerje trapezi,

• Baza i barte ngarkesat nga konstruksioni ne fundin e shtratit te lumit

(qe eshte relativisht i dobet) dhe punohet ne forme te shtratit nga
fashinat, shtreses nga zalli me i trashe, gure te thyer dhe shtreses se
gjeotekstilit.

• Trupi ka prerje terthore ne

forme trapezi, me pjerrtesi
kah ana e siperme 1:1 deri 1:3
dhe pjerrtesi ne pjesen e poshtme
1:1 deri 1:4.

• Pjerrtesia e kokes se naperit kah lumi eshte 1:3 deri 1:5

172
Pragjet
175
 Objektet gjatësorë - kahzorët
• Vendosen përgjatë gjatësisë së bregut - ngushtojnë shtratin e
lumit;
• Rrisin - shpejtësinë e rrjedhjes,
forcën tërheqëse,
thellësinë e lumit;
• Pasi nuk ndryshojnë kushtet e rrjedhjes së ujit – janë të
përshtatshëm për rregullimin e lumenjëve lundrues

176
177
• Konstruksionet paralele – ndërtohen në brigjet konkave apo në
pjesët e drejta të lumit, me koutë në kuotën e nivelit të ujit
mesatar;
• Në vetë trupin e tyre – në nivelin e ujit minimal bëhen hapje me
gjatësi (2 - 10)m, për të hyrë aluvionet në hapësirën në mes të
konstruksionit dhe bregut të lumit.
• Me deponimin e këtyre aluvioneve – formohet bregu i ri i lumit,
• Objektet gjatësore lidhen me bregun me anë të traverzave – të cilat
pengojnë formimin e rrjedhjes sekondare në mes të objektit dhe
bregut të lumit;
• Objektet rrënjesohen në breg,
në ujërrjedhën e sipërme dhe
të poshtme.

178
179
• Më efikas - shtretër të ngushtë dhe në pjesë të drejta të lumit;
• Faza I - lartësi të vogël, niveli i ujërave mesatare vjetore;
Faza II - pas kollmimit të pjesërishëm të hapësirës dhe thellimit të
shtratit ndërtohet deri në lartësinë e bregut të ardhshëm;

• Mundësimi i rrjedhjes së ujit - prapa objekteve, sisteme të vrimave;

• Formojnë bregun definitiv të lumit - zvogëlohen çmimet e formimit
të bregut
180
• Trupi i objekteve gjatesore – forme trapezi,
pjerrtesi kah bregu (1:1 - 1:2)
pjerrtesi kah lumi (1:1,5 - 1:4)
• Gjerësia e objektit – në kurorë është (1 - 4)m
• Punohet nga – materiale te ndryshme si gure, fashina te renda,
gabione, gjeotekstile te perforcuara etj.
• Traverzat vendosen ne distance mes tyre te barabarte me gjeresine
e pasqyres se ujit gjate ujit mesatar.
• Traverzat patjeter rrenjesohen ne brigje te lumit dhe kjo zone
patjeter perforcohet
(se paku 5 m kah pjesa e
siperme dhe 10 m kah
ajo e poshtmja) pasi
eshte me e rrezikuara
nga erozioni, 181
Lloje te ndryshme te objekteve gjatesore – prerja terthore e tyre

182
Barrierat - gërryerja e shtratit dhe mbyllja e
bashkëdyzimeve
• Shkurtimi i trasës – rritja e rënies gjatësore
rritja e thellësisë së lumit,
• Punët e dheut për gërryerje i kryen vetë lumi, me fuqinë eroduese,
• Procesi pershpejtohet - mbylljen e shtratit të vjetër dhe orientimin
e ujit kah shtrati i ri.

183
• Me ane te konstruksioneve terthore mbyllen menget e teperta te
ujerrjedhes apo shtreterit e vjeter te lene pas dore;
• Shtrati i vjeter duhet te perfshihet ne rrjedhjen gjate ujerave te
medha, prandaj keto objekte terhore ndertohen me koute te
kurores ne nivel te ujit te mesem.
• Gjate nivelit te ujit te madh keto kaperderdhen.
• Gjate kohes - shtrati i vjeter mbushet me aluvione te deponuara.

184
Punimi i pengesave ne shtratin e lumit

185
• Ne trasen e brigjeve te ardhshme – behet gerryerja dhe behet
sigurimi i brigjeve,
• Ne pjesen e brendshme behet gerryerja ne forme kanali – dhe
pastaj uji leshohet ne kanalin e gerryer
• Per shkak te renies me te madhe ne kanal se sa ne meander –
paraqitet erozioni intensiv
dhe zgjerimi i kanalit,
• Procesi pershpejtohet me
mbylljen graduale te
shtratit te vjeter

186
• Eshte problematik – sepse nuk eshte e mundur te vleresohet
dinamika e zhvillimit te prerjes terhore as me model fizik e as me
model hidraulik
• Sepse modelet – nuk mund ti permbajne te gjithe parametrat qe
ndikojne ne procesin e zhvillimit te prerjes
• Keto jane procese agresive ne ujerrjedhe – kane pasoja te shumta:
ndryshime ne regjimin e rrjedhjes,
ndryshime ne regjimin e aluvioneve,
ndryshime ne gjeometrise e shtratit (jo vetem ne
lokacionin e prerjes por edhe me gjere).
• Si shembull, rregullimi i Moraves se Madhe, ku me ndertimin e
prerjeve te shumta eshte shkurtuar trasa per 18%. Si pasoje,
thellimi i shtratit per 3 m ne periudhen e disa decenieve.

187
Kahzorët sipas metodës së Potapov-it
• Kahzorët – trupa të shtypur, sipërfaqe të rrafshët apo të thyer,
preferohet formë aerodinamike;
• Kahzorët – qarkullim tërthorë që kur kombinohet me rrjedhjen
gjatësore fitohet rrjedhje me karakteristika të nevojshme;

188
• Përdoren – mbrojtjen e kaptazhave të
ujit nga aluvionet;
• Materialet – pritë e gurit, fashina të
rënda, dërrasa të gozhduara në hunjë…
• Vendosja e kahzorëve – zhvendoset
amëza e lumit dhe kahëzohet erozioni,
lumi vetë drejton trasën e tij;
• Përcillen ndryshimet – intervenohet
në zhvendosjen e kahëzorëve;

189
 MIRËMBAJTJA E SHTRATIT DHE
MBROJTJA NGA VËRSHIMET

• Funksionimi optimal i lumit (transportues i lumit dhe aluvionit) –

mirëmbajtja e tij;
• Shfrytëzimi i pakontrolluar i aluvioneve - degradimin e lumit, proces
që është vështirë i riparueshëm,
• Poshtë rrjedhjes - gërryerja e shtratit,
erodimi i brigjeve të lumit,
• Shfrytëzimi i kontrolluar i aluvionit të shtratit – në mirëmbajtjen e
lumit.

190
• Te përrojet - vendosja e pritëzave në vende të përshtatshme (për
grumbullimin e aluvioneve);

• Te lumenjët e vegjël fushorë - aluvionet të mirren nga vendi në mes

të dy pragjeve stabilizuese;

• Te lumenjët e mëdhenj fushorë - aluvionet merren nga bregu i

brendshëm i lumit në kthesë, nëpër tërë gjatësinë e kthesës.

191
 Mbrojtja nga ujërat e mëdha

• Monitorimi i vazhdueshëm i gjendjes së:

shtratit të lumit,
objekteve mbrojtëse;
• Madhësia dhe koha e arritjes së valës së madhe - masat urgjente
për evakuimin e kontrolluar të ujërave të mëdhenjë;
• Varësisht prej rrezikut që kanoset, duhet ndërmarrë masat
përkatëse:
a) Mbrojtja ndaj erozionit - mveshja e lokacionit të rrezikuar;
b) Mbrojtja ndaj kapërderdhjes - ngritja e brigjeve dhe argjinturave;
c) Mbrojtja e argjinaturave nga ujërat filtrues –
thasë të mbushur me dhe,
prita të njëfishta apo të dyfishta;
192
193
194
 10. Rregullimi i përrenjëve dhe rrëkeve
• Formimi i rrëkeve dhe i përrenjëve – kalimi i procesit të gërryerjes
sipërfaqësore në atë në thellësi;
• Kullimin e sipërfaqeve të vogla – ndryshim të madh të prurjes;
• Përroi aktiv: Pj. sipërme – shperlarja dhe gërryerja e fortë e tokës,
pjerrtësi e madhe;
Pj. mesme – ekulibër gërryerje - deponim;
pjerrtësi mesatare të tabanit
Pj. poshtme – deponimi i materialit të eroduar,
pjerrtësi e vogël;
• Bëhet joaktiv – arrihet profili i ekuilibrit, ndërpritet rritja e mëtejmë,
shpatet mbulohen me vegjetacion dhe merr formë të një ujërrjedhe
të rregullt;
• Prishja e ekuilibrit – rritja e sasisë së ujit, fillon procesi i erozionit të
195
shpatit të bimëzuar,
• Përrenjë të kategorisë I – përrenjët aktiv,
procesi i gërryerjes vazhdon ende
përroi vazhdimisht transformohet;

• Përrenjë të kategorisë II – përrenjët e stabilizuar,

pellg ujëmbledhës të mveshur,
procesi i gërryerjes nuk vazhdon më;
• Përrenjët – dallohen mes veti në bazë të karakteristikave gjeo-
morfologjike të pellgjeve të tyre;
• Erozioni, transportimi dhe deponimi i aluvioneve –
ndryshime të shtratit,
prurja vështirë përcjellet;
• Prurja vështirë përcillet – koncentrimi i shpejtë i ujërave
sipërfaqësore dhe sasia e madhe e aluvioneve në të; 196
 Fazat e rregullimit te përrenjëve dhe rrëkeve
• Faza e I – kaskada më të larta dhe pragje stabilizuese (per te zvogëluar
rënien gjatësore dhe sasitë e aluvioneve);
• Në pellg – mbrojtje antierozive me pyllëzim,
mbjellje të barit,
trasim,
kullim të ujërave sipërafqësore,
sanim te vendeve rrëshqitëse.

• Faza e II – qetësimi i aktivitetit të përroit (nga faza e I),

erozioni më i madh në pjesën e poshtme të kaskadave dhe
pragjeve stabilizuese;
• Nevojitet - zvogëlimi plotësues i rënies gjatësore të rrjedhjes me
ndërtimin plotësues të kaskadave dhe pragjeve stabilizuese, me lartësi
më të vogël;
• Masa – kahëzimin e rrjedhjes dhe mbrojtjen e brigjeve (naperë apo
objekte paralele); 197
• Pas fazës I dhe II – stabilizohet profili gjatësor i përroit,
formohet definitivisht shtrati i ujërrjedhës;
• Mundëson – zgjedhjen e trasës definitive,
profilit tërthorë te shtratit;
• Masat në shtretërit e përrenjëve dhe pellgjet e tyre –
qetësojnë aktivitetin eroziv të përrenjëve,
mbrojnë pjesët e poshtme të ujërrjedhes nga
vërshimet;

198
 Rregullimi i përrenjëve dhe rrëkeve

A. Trasa e përroit apo rrëkesë– të shmanget cdo ndryshim i

menjëhershëm i drejtimit për arsye të:
shpejtësive të mëdha,
sasive të mëdha të aluvionit të transportuar,
erozionit të ujërrjedhës;

• Trasa – të përbëhet nga kthesa të kundërta,

rreze relativisht të mëdha,
ndryshim gradual të kthesës
kthese rrethore e përbërë, parabolike dhe leminskate;

199
B. Profili gjatësorë i përroit apo rrëkesë – definohet:
rënia e ujërrjedhës,
dispozita e saj,
madhësia e pragjeve stabilizuese;

• Rënia ekuilibruese - definohet me anë të:

forcës tërheqëse kufitare,
shpejtësisë kufitare;

ζ ≤ ζk

• Rënia ekuilibruese: i ≤ 0,06 (ρs - ρu ) d0 /ρu h

200
C. Profili tërthorë i përroit apo rrëkesë – formë trapezi, kënddrejtë,
gjysmë rrethore, parabolike etj.;
• Profil terthore relativisht i vogël – rrjedhje të vogla
rënie gjatësore të madhe;
• Përforcim masiv dhe sigurim të mirë të fundamentit –
shpejtësi te madhe,
energji e madhe e rrjedhjes;

• Objektet për rregullimin e rrëkeve – pragjet stabilizuese

pritezat;
• Pragjet (fundohen thellë dhe mbrohen nga erozioni i rrjedhjes) –
korigjojnë rënien gjatësore,
• Pritezat (me lartësi më të madhe) – pos stabilizimit të profilit,
qetësojnë rrjedhjen e përroit, ndalin sasi të caktuar të aluvionit;
201
 11. Rrugët lundruese dhe limanet

• Transporti ujor:
ekonomik për materiale ndërtimore, thëngjill, dru,
xehe të hekurit, naftë, drithëra etj.;

• Karakteristikat e transportit ujor:

Forcë më e vogël për transportimin e ngarkesës së njëjtë;

Shembull forca prej 0,73 kN mund të transportojë:

1. Ngarkesë prej (20 – 60) kN, (2 - 6) ton, transporti në rrugë ujore;

2. Ngarkesë prej (3 – 7) kN, (0,3 – 0,7) ton, transporti hekurudhor;
3. Ngarkesë prej (1 – 2) kN, (0,1 – 0,2) ton, transporti automibilistik;
202
- Varet nga kushtet natyrore:
lumenjët e mëdhenjë me regjim ujor të përshtatshëm,
konfiguracioni i terrenit,
problemet hidroekonomike,
problemet hidroteknike të regjionit;

- Shpejtësi e vogël e lëvizjes së mjeteve lundruese:

(8 – 15) km/h;

- Hapësirë e madhe disponuese e

mjeteve lundruese për ngarkesa;

203
Perparesite tjera te rrugeve lundruese

1. Mirembajtje me e lehte (lire)

Cmimet e mirembajtjes ne transportimin rrugor dhe ate
hekurudhor jane mjafte te larta kurse ato ne transportin
ujor jane me te uleta.

2. Jane te lira
Rruget – kanalet transportuese jane me te lira se ato
hekurudhore dhe rrugore,

3. Me te pershtatshme per ngarkesa te medha

Ngarkesat e medha dhe te renda mund te
transportohen me lehte dhe me lire permes transportit
ujor,
4. Mund te perdoren gjate katastrofave natyrore
Gjate ngjarjeve te reshjeve ekstreme apo permbytjeve,
kur ndalohet transporti rrugor dhe hekurudhor, te
gjitha operacionet emergjente, mund te kryhen
permes transportit ujor,

5. Luajne rol ne mbrojtje

Zhvillimi i flotes lundruese eshte esencial edhe per
mbrojtjen e vendit. Njihet si vija e dyte e mbrojtjes,

6. Luajne rol ne tregtine e jashtme

Transporti ujor luan rol te rendesishem ne tregtine e
jashtme. P.sh. tregtia e jashtme e Indise eshte kryesisht
e varur nga transporti ujor,
Mangesite e rrugeve lundruese/transportit ujor:

1. Shpejtesi e vogel:
Eshte menyre e ngadalte e transportit. Poashtu
edhe gjate zbritjes se nivelit te ujit ne lumenje vie
deri te veshtiresite ne lundrim,

2. Rrezikshmeri me e larte.
• Rrugët lundruese – zgjedhin problemet hidroekonomike sic janë:
Rregullimi shtratit të lumit dhe mbrojtja e
hapësirave rreth tij nga vërshimet;
Shfrytëzimi i fuqisë së ujit për prodhimin e energjisë
elektrike;
Ujitja dhe kullimi i sipërfaqeve bujqësore;
Furnizimi me ujë i regjioneve të thata;

• Rrugët lundruese – shfrytëzohen:

Lumenjët natyrorë dhe liqejtë (thellësinë dhe
gjerësinë e duhur të trasës);
Lumenjët e mëdhenjë rrafshinorë të rregulluar (me
korigjimin e trasës dhe profilit tërthorë);
Lumenjët e kanalizuar (niveli i ujit formohet shkallë-
shkallë me një seri pendash, krijohet thellësi e
nevojshme edhe gjatë ujërave të vogla);
Kanale lundruese të ndërtuara pavarësisht nga rrjeta e
lumenjëve; 207
Lumenjët lundrues

• Të kenë:
gjerësi,
thellësi,
trasë të duhur për lundrim (lakesa të buta);

208
• Pengesë paraqesin:
ujërat e vogla,
ujërat e mëdha,
akulli.

• Intervenimet në lum – mundësuar lundrimin:

1. Monitorimi i vazhdueshëm i nivelit dhe thellësisë së rrugës

lundruese;
2. Shënimi i rrugës lundruese (shenja sinjalizimi) dhe mirëmbajtja;
3. Korigjimi i trasës dhe gërryerja e meandrave të theksuara;
4. Korigjimi i profilit tërthorë (gjerësia dhe thellësia);
5. Kanalizimi i lumit me kontrollimin e nivelit të ujit në lum me
ndihmën e pendëve në sistem; 209
 2. Përcjellja dhe shënimi i rrugës lundruese

• Niveli i ujit – shufra ujëmatëse (kryesore dhe ndihmëse);

• Përcjellja e shtratit (pas përfundimit të ujërave të mëdha):

ehosonda,
përsëritja e incizimeve të profileve tërthore fikse;

• Bazuar në profile:
te shënohet shtegu lundrues me shenja të vecanta; 210
• Shënimi :
sidomos pjesët e brendshme të lakesave,
pjesët e drejta me tendencë formimi terracash;
 3. Korigjimi i trasës

• Trasë e drejtë:
distancë më e vogël,
kontrrollë më e mirë,
nevojë më e vogël për manipulim me enët lundruese;

• Korigjimi i trasës:
lakesa të buta,
pjesë kalimtare të drejta;

• Trasa e re:
maksimalisht të shfrytëzojë shtratin ekzistues (zvogëlimi
punëve tokësore, zvogëlimi i ekspropriimit të tokave);
212
• Trasa e re duhet të ketë në konsideratë:
lokalitetet e vendbanimeve,
objektet industriale në afërsi,
objektet hidroteknike dhe të komunikacionit;

• Rrezja minimale dhe zgjerimi i profilit në lakesa:

madhësia e enëve lundruese.
214
 4. Korigjimi i profilit tërthorë
• Naporë – objekte tërthore, pjesërisht
bëjnë mbylljen e profilit,
kahëzojnë rrjedhjen kryesore
në hapësirën e lirë;

• Objektet gjatësore
(argjinatura të forta) – koncentrimin e rrjedhjes në hapësirën e
lirë ku parashihet formimi i shtegut lundrues;

• Përcillet ndryshimi
i shtratit qe të mos
vie deri te rrenimi i
pakontrolluar i objekteve; 215
216
 5. Kanalizimi i lumenjëve
• Masat e lartëpërmendura s’mund të aftësojnë për lundrim
lumenjët me rënie gjatësore të mëdha dhe ujëra të vogla;

• Problemi kryesor – thellësia e

nevojshme (gjatë ujërave të vogla);

• Thellësia e nevojshme – kanalizimin

e lumenjëve (ndërtimin e pendëve
të ulëta me anë të të cilave ngritet
niveli i ujit para pendës dhe krijohet
thellësi e nevojshme);

• Kullat lundruese – mundësojnë enët lundruese që të kalojnë këto

rënie; 217
218
 Sistemi i lundrimit në hidronyje

• Ndërtimi i pendës:
lundrim,
prodhim të energjisë;

• Hidrocentrali (puna e tij, fillimi dhe ndërprerja) – rrymë të caktuar

në lum që rrezikon dhe vështirëson lundrimin;

• Ndikime më të vogla negative – kulla lundruese ndahet nga penda

dhe hidrocentrali me kanal të vecantë (nëse lumi ka lakesa dhe
meandra, shfrytëzohet bregu konveks i tij);

• Nuk ka mundësi për ndarje – kulla lundruese në bregun e kundërt

nga hidrocentrali; 219
 Kanalet lundruese

• Rrugë lundruese artificiale – dy lumenjë lundrues, rrugën lundruese

me det apo liqe, bazat industriale me rrugë lundruese dhe limane;

• Kanalet lundruese:
me një rënie (i takon vec një pellgu),
me rënie në dy drejtime (kanali kalon ujëndarjen);

• Kanali me rënie në një drejtim –

furnizohet me ujë në pjesën me
lartësi më të madhe mbidetare
nga burimi i jashtëm (lum, liqe…)

220
• Te kanali – derdhje e vëllimit të ujit nga niveli i sipërm në atë të
poshtëm, për cdo cikël të bartjes;

• Kanali me rënie në dy drejtime – pozitën më të lartë në vendin në

mes të dy pellgjeve, në formë të shkallëzuar lëshohet në drejtim të
dy lumenjëve, liqenjëve apo detërave;
• Kanali i Corinthit (1893) lidh Golfin e Corinthit me Golfin Saronik
ne Detin Egje. E ndane Peleponezin nga Toka e Greqise. Ka
gjatesi 6.4km dhe gjeresi 21.4 m cka e ben te pakalueshem per
anijet moderne.
• Sot ka vlere te vogel ekonomike, por shfrytezohet si atraksion
turistik.
• Kanali i Panamase (1914) eshte kanal artificial, 82 km i gjate qe
lidhe Oqeanin Atlantik me Oqeanin Paqesor:

• Para ndertimit te kanalit te Panamase (1914), nje anije qe lundronte

prej qyteti te New Yorkut deri ne San Francisco, duhej te shkonte
rreth Amerikes Jugore (21 187km).

• Me ndertimin e kanalit kjo rruge eshte 8529 km qe do te thote

eshte shkurtuar per 12 657km.
Prerja terthore e Kanalit te Panamase qe tregon poziten e kullave
dhe elevacionin e tyre, ne te dy anet e liqenit
Zgjerimi i Kanalit te Panamase

Kullat e Kanalit te Panamase

• Përparësitë e kanalit lundrues ndaj lumenjëve lundrues:

1. Lundrimi nuk varet nga ndryshimi i prurjes në lum;

1. Kanali lundrues (me parametrat e vet) mundëson kushte të mira

për lundrim në dy drejtime;

2. Trasa e kanalit i plotëson nevojat e rrugës lundruese pavarësisht

nga rrjeta e lumenjëve;

226
 Trasa e kanalit lundrues

• Varet:

kërkesat ekonomiko-shoqërore,
rrjeta ekzistuese e komunikacionit,
vecoritë natyrore të regjionit;

227
• Trasa e drejtë:
distancë më të shkurtër në mes të dy vendeve,
kushte më të mira për lundrim;

• Evropë:
rrezja minimale e lakesave 800 m,
për kushte të kufizuara (urë, gërryerje të thella…) të jetë 1000 m;

• Në lakesa:
zgjerimi i gjerësisë së shtegut lundrues (rritjen e profilit
tërthorë) që të kemi tejkalime të sigurta të dy enëve lundruese;

• Nevoja për zgjerim:

kur kemi rreze minimale të lakesave,
lundrim me kompozicion të enëve me gjatësi të mëdha;
228
 Profili gjatësor i kanalit lundrues
• Informata :
vija e terrenit,
niveleta e kanalit,
niveleta e brigjeve,
niveli i ujit në kanal,
thellësia,
hapësirat e lira në lartësi gjatë kryqëzimit të kanalit me
rrugë, hekurudhë, ujërrjedhje,
pozitën në lartësi të objekteve kryesore dhe atyre
përcjellëse;

• Profili gjatësor:
zgjedhja e madhësisë (lartësisë) së kullës lundruese, pendëve,
pjesëve të liqenizuara të kanalit apo lumit; 229
• Lartësia dhe rradhitja e shkallëve:
vlerën e investimeve,
vlerën e shpenzimeve të eksploatimit;

• Shkallët më të larta:
punë më të shumta tokësore ,
ndërtim më të lartë të kullave lundruese;

• Kullat më të larta:
lundrim më i shpejtë,
sasi më të mëdha të ujit;
• Tërheqja sipërfaqësore e trasës:
zgjedhjen e lartësisë së shkallës,
distancës mes tyre,
shkallës së gërryrjes dhe mbushjes;

• Rasti me tunel lundrues - varianta të ndryshme:

nga pozita në lartësi e tunelit,
gjatësia e tij;
• Përparësitë e rastit me tunel për gjatësi të vogël të tunelit:
eliminohet lartësi e madhe (eliminohen një numër kullash),
lehtësohet furnizimi me ujë i kanalit ,
shkurtohet koha e lundrimit;

• Zgjidhja definitive – krahasimi tekniko- ekonomik i variantave;

232
 Profili tërthorë i kanalit lundrues

• Madhësia e tij:
ena lundruese
kompozicioni i tyre, që do të shfrytëzojnë rrugët lundruese
në të ardhmen;

• Parametrat dimenzionues:
madhësia e enës lundruese;

• Forma e profilit:
kushtet inxhinieriko-gjeologjike të terrenit,
morfologjia e terrenit dhe materiali përbërës i tij,
233
destinimi i sipërfaqeve në afërsi;
• Forma e profilit terthore:
trapezi,
fundi me rënie kah aksi (për të mundësuar zbrazje
efikase të kanalit);

• Forma katërkëndëshe:
vende të urbanizuara,
pjesë të ngushta,
kur kanali kalon nëpër masa shkëmbore;

• Dimenzionimi i profilit:
enë lundruese të përvetësuar;
 Formimi i profilit tërthor të kanalit lundrues

• Varet nga:
morfologjia e terrenit,
pozita e niveletës,
karakteri i sipërfaqeve të afërta;

• Niveleta është nën vijën e terrenit:

kanali pjesërisht ose tërësisht i gërryer;

• Niveleta mbi vijën e terrenit:

kanali formohet në mbushje;
235
• Kanali lundrues afër kullave lundruese :
pjesërisht ne mbushje,
tërësisht në mbushje;

• Kanali duhet te jete:

i sigurtë ne aspektin konstruktiv,
i mbrojtur kundrejt erozionit dhe infiltrimit të ujit nga kanali;

• Mbrojtja e kanalit me:

qilim argjile, te papërshkueshëm nga uji,
sot shtresë asfalti;
 Kullat lundruese
• Bartjen e enëve lundruese:
niveli i sipërm në atë të poshtëm të kanalit apo lumit
lundrues dhe anasjelltas;

• Përbëhet:
koka e sipërme dhe e poshtme (dyert e kullës),
pjesa hyrëse dhe dalëse e organit për prurjen dhe largimin e ujit,
galeritë për sjelljen dhe largimin e ujit
mbyllësit e galerive;

237
• Cikli i zbrazjes së kullës:
largohet një vëllim nga kulla në ujin e poshtëm dhe anasjelltas;

• Vëllimi i ujit, mbushet apo zbrazet kulla:

shpenzimi i ujit për nevoja të lundrimit;
239
240
• Kulla:
e njëfishtë,
e dyfishtë e bashkuar,
e shumëfishtë,
specifike;

241
• Kulla të shumëfishta:
kalohet rënie më e madhe (>20m),
kursehet ujë për bartjen e enëve lundruese;

242
Ju falënderoj për vëmendje !

245