BADANIE W DZIAŁANIU (ACTION RESEARCH)

 Badanie w działaniu to inaczej action research. Po raz pierwszy określenie te zostało

użyte w 1946 r. przez psychologa społecznego Kurta Lewina. Stworzył on również
podstawy koncepcji badań uczestniczących zorientowanych na osobę klienta,
nastawionych na rozwiązywanie konkretnych problemów społecznych
 Ideę tę wspierał także John Dewey, który opowiadał się za możliwością
bezpośredniego uczestniczenia nauczycieli w testowaniu i wprowadzaniu innowacji
do własnej praktyki edukacyjnej

 Według W. Carra i S. Kemmisa badanie w działaniu jest: ,, (…) formą

autorefleksyjnych dociekań podejmowanych przez uczestników sytuacji społecznej w
celu wzmocnienia racjonalności i zasadności ich praktyk, własnego rozumienia tych
praktyk oraz sytuacji, w których owe praktyki są realizowane”
 CELEM BADANIA W DZIAŁANIU jest rozwiązywanie specyficznych problemów
dotyczących funkcjonowania jakiegoś programu, organizacji, społeczności.
Intencjonalnie staje się ono częścią procesu przemian poprzez zaangażowanie
uczestników tego programu, członków tej organizacji czy społeczności w
rozpoznawanie ich własnych problemów celem ich rozwiązanie
 W rezultacie różnice między badaniem i działaniem zacierają się, a METODY
BADAWCZE stają się mniej usystematyzowane, nieformalne i bardziej dostosowane
do problemów, ludzi i organizacji, dla których dany projekt jest podejmowany
 Action research to strategia badań społecznych, która w obliczy problemów
społecznych, politycznych lub środowiskowych łączy kompetencje badaczy z wiedzą,
energią oraz zaangażowaniem przedstawicieli wspólnoty lokalnej. Aktorzy ci tworzą
wspólnie uczącą się grupę, która razem określa problemy oraz zbiera dane potrzebne
do ich zrozumienia i wypracowania hipotez na temat przyczyn. Wspólnie zajmują się
gromadzeniem danych, werbowaniem dodatkowych specjalistów oraz interpretacją
wyników. Wreszcie, wspólnie określają wyłaniające się z wyników strategie działania,
które mają załagodzić problem, a następnie wprowadzają te działania w życie i
oceniają ich efekty. Jeżeli po dokonaniu oceny działań dochodzą do wniosku, że nie
spełniają one ich oczekiwań, to angażują się w kolejne cykle badań, analiz i działań,
aż osiągną satysfakcjonujące rozwiązanie problemów. Utworzona w ten sposób
ucząca się grupa kieruje się zestawem wartości, wśród których ważne miejsca
zajmują: szacunek dla wiedzy i interesów wszystkich tworzących ją osób (w tym
badaczy społecznych) oraz demokratyczny dialog umożliwiający grupie uczenie się na
podstawie doświadczeń i zaangażowania wszystkich jej członków
 PROWADZENIE BADAŃ W DZIAŁANIU

 Syntetyczne omówienie tego, jak należy prowadzić badania w działaniu, wprowadza

w błąd, ponieważ kolejność spraw, którymi należy się zająć, a także samo wskazanie
tych spraw oraz warunki dyktowane przez kontekst, zawsze wpływają na to, co jest
możliwe i na to, co się robi. Etapy prowadzenia badań w działaniu są tak naprawdę
pewnym abstrakcyjnym modelem procesów, które w terenie często prezentują się
całkiem inaczej, co jednak nie podważa ogólnych zasad

1. Dla osoby przeprowadzającej badanie w działaniu rozpoczyna się ono albo od

stworzenia grupy zainteresowanych interesariuszy, których gnębi jakiś wspólny
problem, albo od dołączenia do już istniejącej grupy takich osób
2. Kiedy taka grupa powstanie, wówczas jej członkowie zapoznają się ze sobą i
poświęcają nieco czasu na zdobycie wiedzy o pilnych problemach, a potem zaczynają
wspólnie zajmować się procesem selekcji problemów
3. Gdy problem, którym należy się zająć, zostaje wskazany, rozpoczyna się proces
wypracowywania wielu rodzajów wyjaśnień tego, dlaczego dany problem zaistniał
4. Z rozmów wyłania się zestaw wymogów badawczych, które grupa musi spełnić, aby
skutecznie zająć się problemem. Wiąże się to z koniecznością podzielenia zadań
między członkami oraz zapewnienia im szkolenia, dzięki któremu będą mogli bardziej
efektywnie zaangażować się w proces badawczy
5. Opracowuje się plan procesu badawczego, a potem następuje ten etap badań, w
którym pewne osoby pracują samodzielnie, a inne w zespołach. Organizuje się
wówczas spotkania, podczas których członkowie grupy dzielą się problematycznymi
kwestiami badawczymi oraz wstępnymi wynikami
6. Kiedy początkowa faza badań dobiega końca, grupa zaczyna dzielić się wynikami i
poddaje całą wykonaną pracę krytyce i interpretacji. Problemy, niedopatrzenia i
konkluzje zostają ocenione i stopniowo tworzy się obraz tego, jakie przeszkody stoją
na drodze do rozwiązania problemu
7. W tym momencie grupa angażuje się we wspólne projektowanie działań naprawczych
– przygotowanie planu konkretnych działań w celu wprowadzenia zmiany. Od tej
chwili grupa staje się zespołem działaniowym, który realizuje zaplanowane działania
oraz gromadzi informacje na temat ich rezultatów. Jeśli owe rezultaty nie spełniają
oczekiwać lub jeśli pojawią się jakieś trudności, wówczas grupa przetwarza plan
działań i ich wprowadzenia do życia do czasu osiągnięcia lepszego związku między
działaniami a pozytywnymi rezultatami. Na tym etapie konieczne jest gromadzenie
danych dotyczących rezultatów oraz systematyczna i jawna analiza skuteczności
działań potwierdzana przez informacje na temat efektów, które są w stanie przekonać
strony trzecie o wiarygodności wypracowanych stwierdzeń
 WSPÓŁCZESNE ODMIANY TEGO PODEJŚCIA – UCZESTNICZĄCE BADANIE W
DZIAŁANIU

 Forma badania ,,od wewnątrz”, w ramach którego uczestnicy przemieszczają się

między dwoma perspektywami
 Z jednej strony postrzegają siebie, swoje interpretacje, działania i ich usytuowanie z
pozycji osoby ,,z wewnątrz”, która rozumie to wszystko w osobisty, ,,naturalny”
sposób
 Z drugiej jednak, postrzegają siebie, swoje interpretacje, swoje działania i ich
usytuowanie z pozycji osoby ,,z zewnątrz”, czasem jako abstrakcyjnej wyobrażonej
postaci, a czasem jako realnej jednostki uczestniczącej w różnych wydarzeniach
 Przemienne stosowanie tych perspektyw daje badającemu uczestnikowi niezbędny
krytyczny dystans pomocny w dostrzeganiu zarówno aktualnych, jak i potencjalnych
jakości jego świata społecznego. W toku realizacji projektu badawczego pojawia się
płynne przechodzenie po spirali hermeneutycznej od refleksji do działania i na odwrót

 CYKL UCZESTNICZĄCEGO BADANIA W DZIAŁANIU – planowanie zmiany,

działanie i obserwowanie procesu i konsekwencji zmiany, a następnie poddanie
pogłębionej refleksji tego procesu i konsekwencji, aby przejść do fazy modyfikacji
pierwotnego planu, potem ponownego działania, obserwacji, refleksji itd.

Stephen Kemmis i Robert McTaggart, oprócz spirali autorefleksyjnej, wymieniają następujące

jego cechy charakterystyczne:

 Jest procesem społecznym, w sposób szczególny analizującym relacje między

indywidualizacją i socjalizacją w badanych miejscach
 Jest uczestniczące, angażując ludzi w badanie własnej wiedzy i stosowanych kategorii
interpretacyjnych w porównaniu do perspektywy innych osób z tego samego
środowiska
 Jest nastawione na praktykę i współpracę poprzez wspólne poznawanie działań
społecznych w procesie interakcji z innymi
 Jest emancypacyjne poprzez uświadomienie ludziom społecznych barier ich
samorozwoju i wskazywaniu dróg zmiany ich niekorzystnego położenia oraz
zachęcania do inwestowania w siebie
 Jest krytyczne poprzez zachęcanie do kontestowania i przebudowywania krępujących
struktur społecznych oraz własnych sposobów rozumienia świata, swojej pracy i
ustosunkowania się do innych
 Jest refleksyjne i dialektyczne, pozwalając na lepsze poznanie własnej praktyki i
siebie samego, a także stwarzając szanse na ściślejsze relacje między teoretyczną
wiedzą i społeczną praktyką
 Zmierza do transformacji zarówno teorii, jak i praktyki poprzez stymulowanie
wzajemnych, obopólnie pożądanych i wzbogacających inspiracji
TRZY PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA JAKOŚCIOWYCH, PEDAGOGICZNYCH BADAŃ
W DZIAŁANIU:

 Badania zarówno w zakresie poznawczym, jak i treściowym powiązane są od samego

początku z praktyką edukacyjną, gdyż mają służyć rozwiązywaniu problemów z niej
wynikających
 Badania te ingerują bezpośrednio w praktykę, jednak muszą się na nią otworzyć,
dostosowując odpowiednio problematykę i metody badawcze
 Omawiane badania znoszą podział między pedagogiem-badaczem i pedagogiem-
praktykiem w celu nawiązania ścisłej współpracy naukowców i wychowawców,
nauczycieli zarówno w procesie badawczym, jak i w samym działaniu edukacyjnym

CECHY BADAŃ W DZIAŁANIU ORAZ SUGESTIE DOTYCZĄCE ICH

DOSKONALENIA W PRAKTYCE WG. HERBERTA ALTRIHTERA:

 Badanie w działaniu to konfrontowanie analizy danych z różnych perspektyw, co

może zostać wzmocnione poprzez udokumentowanie innych niż własny punktów
widzenia, poprzez wykorzystywanie tych różnych spojrzeć jako podstawy do
budowania własnych teorii praktycznych, poprzez realizowanie projektu badawczo-
działaniowego
 Badanie w działaniu to ścisłe i nieustanne związki między refleksją i działaniem, co
może zostać zintensyfikowane poprzez wykorzystanie wszystkich możliwości
zacieśniania tych związków i akcentowanie ciągłości procesu badawczego
 Badanie w działaniu łączy refleksję i rozwijanie wartości wychowawczych
 Badanie w działaniu to refleksja holistyczna, globalna
 Badanie w działaniu implikuje badanie i rozwój koncepcji siebie i kompetencji
uczestników (np. nauczycieli), co może być wzmacniane przez koleżeńską współpracę
i konsultacje u ,,krytycznych przyjaciół”, ,,kontrolowanie badań” przez osoby
bezpośrednio podlegające wpływom prowadzonych w ich ramach działań oraz
stopniowe rozwijanie projektu, począwszy od niewielkiego zakresu działań
 Badanie w działaniu stwarza możliwość wykorzystania indywidualnych odkryć w
krytycznej debacie profesjonalnej przez zachęcenie wszystkich pedagogów do
zastanawiania się i dyskutowania nad przyszłością systemy edukacyjnego oraz do
większego zaangażowania w sferę publiczną
BADANIE W DZIAŁANIU CD.

 Poprzez systematyczne gromadzenie informacji może pomóc w zidentyfikowaniu

ludzi i instytucji, które czynią życie konkretnych grup ludzi nie do zniesienia, tym
samym wskazując na potrzebę zmian. Dostarczają danych, interpretacji, opisów i
faktów do formułowania argumentów i planów bardziej zrozumiałych dla opinii
publicznej i stwarzających podstawę do negocjacji w trakcie podejmowania decyzji
społecznych
 Mogą pomóc zidentyfikować słabe ogniwa w systemie, które powinny zostać
naprawione zarówno środkami prawnymi, jak i poprzez akcje społeczne
 Prowadzą do lepszego zrozumienia siebie, pojawiających się problemów i ich
uwarunkowań
 Mogą stać się działaniem o szerszym znaczeniu społecznym będącym pierwszym
krokiem do zasadniczej transformacji

BADANIA NAUCZYCIELSKIE

 Jedna z odmian omawianego podejścia badawczego

 Nauczyciel przyjmuje w nich rolę badacza prowadzącego studia nad własną praktyką
zawodową w konkretnych szkołach i klasach
 Badania nauczycielskie oparte na modelu kooperacyjnym mogą prowadzić do
lepszego rozumienia przez nich edukacji, stanowić ważny instrument ich doskonalenia
zawodowego, zmieniać kulturę ich szkoły na bardziej demokratyczną, dostarczać
wiedzy pedagogicznej z pierwszej ręki, podnosić znaczenie środowiska
nauczycielskiego w publicznym dyskursie edukacyjnym, wymuszać transformację
tradycyjnej metodologii badań pedagogicznych, zbliżać teorię pedagogiczną do
praktyki i czynić ją bardziej przystępną dla ogółu społeczeństwa