Ap 8

i
Karapatang-ari sa Pilipinas © 2016
ng
FNB Educational, Inc.

(kinakatawan ni Jan Michael F. Balgan)
at nina
Lucila Perez-De Guzman

Maria Lourdes B. Mercado
Fe B. Mangahas
RESERBADO ANG LAHAT NG KARAPATAN
Walang bahagi ng aklat na ito na sakop ng karapatang-ari ang maaaring sipiin o

gamitin sa anomang paraan nang walang pahintulot ang mga may-akda at ang
tagapaglathala.
ISBN 978-971-514-859-7
Published and distributed by
FNB Educational, Inc.

202 Quirino Highway
Baesa, Quezon City
Tel. nos.: 962-15-23; 962-15-12
Telefax: 961-28-52; 962-15-23
Email: fnb.educational@yahoo.com
NILALAMAN
UNANG YUNIT
Ang Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig
(Prehistoriko – 1 000 BK)

Kabanata I Pag-aaral ng Heograpiya
Aralin 1 Ang Pag-aaral at Limang Tema ng Heograpiya 2
Aralin 2 Ang Pinagmulan at Katangiang Pisikal ng Mundo 6
Kabanata II Heograpiyang Pisikal at Kultural

Aralin 3 Heograpiyang Pisikal ng mga Rehiyon at Bansa
sa Daigdig 10
Aralin 4 Heograpiyang Pantao sa Daigdig 16
Kabanata III Ang Simula ng mga Kabihasnan sa Daigdig

Aralin 5 Kondisyong Heograpiko sa Panahon ng Unang Tao
sa Mundo 20
Aralin 6 Ebolusyon ng mga Unang Tao sa Daigdig 24
Aralin 7 Mga Yugto sa Pag-unlad ng Kultura sa Panahong
Prehistoriko (2 500 BK – 500 BK) 29
IKALAWANG YUNIT
Ang Daigdig sa Panahon ng Klasiko at Transisyon Tungo
sa Panahong Medyibal (2 000 BK – AD 500)
Kabanata IV Pag-usbong at Pag-unlad ng mga

Klasikong Lipunan sa Europa
Aralin 8 Kabihasnang Minoan at Mycenaean 34
Aralin 9 Kabihasnang Klasiko ng Gresya 37
Aralin 10 Kabihasnang Klasiko ng Roma 42
Kabanata V Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikong

Lipunan sa Africa, Amerika, at mga Pulo
sa Pasipiko
Aralin 11 Kabihasnang Klasiko sa Africa 48
Aralin 12 Kabihasnang Klasiko sa Amerika 54
iii
Aralin 13 Kabihasnang Klasiko sa mga Pulo sa Pasipiko 58
Aralin 14 Kontribusyon ng Kabihasnang Klasiko sa Daigdig 63
Kabanata VI Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon Tungo

sa Panahong Medyibal
Aralin 15 Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pag-usbong ng
Panahong Medyibal 68
Aralin 16 Ang Simbahang Katolika sa Panahong Medyibal 71
Aralin 17 Ang Banal na Imperyong Romano at ang Imperyong
Byzantine 74
Aralin 18 Ang Paglunsad ng mga Krusada 78
Aralin 19 Ang Buhay sa Europa sa Panahong Medyibal 82
Aralin 20 Mga Ambag ng Panahong Medyibal sa Europa,
Mesoamerika, at Africa 86
IKATLONG YUNIT
Ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig
(AD 500 – 1 900)
Kabanata VII Paglakas ng Europa

Aralin 21 Pagsilang ng Renasimyento, Simbahang Katolika,
at Repormasyon 91
Aralin 22 Pag-usbong ng Burgesya, Merkantilismo,
at Pambansang Monarkiya 97
Aralin 23 Kontribusyon ng Renasimyento, Repormasyon,
Burgesya, Merkantilismo, at Pambansang
Monarkiya 101
Kabanata VIII Paglawak ng Kapangyarihan ng Europa

Aralin 24 Eksplorasyon at Unang Yugto ng Kolonyalismo 105
Aralin 25 Dahilan at Epekto ng Unang Yugto ng Kolonyalismo 108
Aralin 26 Panahon ng Kaliwanagan, Rebolusyong Siyentipiko,
at Rebolusyong Industriyal 112
Aralin 27 Ikalawang Yugto ng Kolonyalismo 115
Aralin 28 Epekto ng Ikalawang Yugto ng Kolonyalismo 118
Aralin 29 Kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa
Rebolusyong Amerikano, Pranses, at Iba Pa 120
Aralin 30 Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa at sa Iba’t Ibang
Bahagi ng Daigdig 123
iv
IKAAPAT NA YUNIT
Ang Kontemporaryong Daigdig: Mga Suliranin
at Hamon ng Imperyalismo (1914 – Kasalukuyan)
Kabanata IX Ang Unang Digmaang Pandaigdig
Aralin 31 Mga Dahilan ng Unang Digmaang Pandaigdig 131
Aralin 32 Mahahalagang Pangyayari sa Unang Digmaang
Pandaigdig 134
Aralin 33 Epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig 137
Kabanata X Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Aralin 34 Mga Dahilan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig 141
Aralin 35 Mahahalagang Pangyayari at Epekto ng Ikalawang
Digmaang Pandaigdig 144
Aralin 36 Mga Ideolohiya: Imperyalismo, Cold War,
at Neo-kolonyalismo 147
Kabanata XI Pagsisikap ng mga Bansa na Makamit ang

Kapayapaan at Kaunlarang Pandaigdig
Aralin 37 Mga Pandaigdigang Organisasyong Pampolitika 153
Aralin 38 Mga Pandaigdigang Organisasyong Pang-ekonomiya 156
Aralin 39 Mga Organisasyong Pangkultura, Pangkalusugan, at
Pangkalikasan 159
Aralin 40 Mga Organisasyong Pangkapayapaan Laban
sa Terorismo 161
v
LUPON NG PATNUGUTAN
Mga Awtor
LUCILA PEREZ-DE GUZMAN
M.A. Social Science (academic units earned), Philippine Normal University
A.B. Asian Studies, University of Santo Tomas
Teacher I, Maligaya High School, 2012-present; Krus na Ligas High School, 2010-2012
Professor and Center Operations Business Manager, Informatics Fairview Center,
2008-2010
Former Classroom Teacher, Subject Coordinator, Asst. Principal for first
and second year level, PAASCU Instruction Chairman, School of Saint Anthony
Textbook Author, Ekonomiks at Napapanahong Isyu (1999) and Ekonomiks: Hakbang
sa Kaunlaran (2007) published by FNB Educational Inc.
Writer of educational magazine and NSAT/NCAE Reviewers
MARIA LOURDES B. MERCADO

M.A. SPED (finished academic requirements), University of the Philippines, Diliman
Certificate in Professional Teaching, Miriam College
A.B. International Studies, Miriam College
Teacher I, Novaliches High School, 2013-present;
San Bartolome High School, 2012-2013
Activity Coordinator and Level Leader Teacher, School of Saint Anthony, 2000-2012
Textbook Author, Pilipinas Kong Mahal (2006) published by FNB Educational, Inc.
Writer of educational magazine and NCAE Reviewers
Koordineytor
FE B. MANGAHAS
Ph.D History (finished academic requirements), University of Santo Tomas
M.A. History, Ateneo de Manila University
A.B. History, University of the Philippines, Diliman
Teacher’s Diploma in Music, University of the Philippines College of Music
Commissioner/Board Member, National Historical Commission of the Philippines,
2010-2015
Commissioner/Board Member, National Commission on the Role of the Filipino
Women, 1994-1998
Women’s Desk Coordinator, Cultural Center of the Philippines, 1984-1987
Historical Editor, Research and Analysis Center, 1980-1986
Historiographer, National Library, 1962-1966
Former Professor, Chair, Department of History, St. Scholastica’s College Manila,
1991-2006
Former Asst. Professor, University of the East, 1966-1972
Author and Co-author of books and textbooks about Philippine History, Kasaysayan ng
Daigdig, Kasaysayan ng Asya, Sibika at Kultura, Babaylan Feminism, Women in Arts
and Media published by various educational publishers and university press
Writer of various essays on History and Politics and on Music, Arts, and Culture
vi
Unang Yunit
Ang Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan
ng Daigdig
(Prehistoriko-1 000 BK)
Panimula
Ang heograpiya ay isa sa mga salik na may malaking epekto sa daloy ng

kasaysayan. Malaki ang bahaging ginagampanan ng heograpiya sa pag-
usbong, pag-unlad, at pagbagsak ng isang kabihasnan. Dagdag pa, ito rin ang
humuhubog at patuloy na humuhubog sa pag-unlad ng kabuhayan at paglinang
ng kultura ng tao.
Sa yunit na ito ay mauunawaan na ang heograpiya at kasaysayan ay mag-

kaugnay sa pagsulong ng maunlad na pamayanan at kalinangang kultural na
kung tawagin ay kabihasnan.
Pamantayang Pangnilalaman
Naipamamalas ng mga mag-aaral ang pag-unawa sa interaksiyon ng tao sa

kaniyang kapaligiran na nagbigay-daan sa pag-usbong ng mga sinaunang
kabihasnan na nagkaloob ng mga pamanang humubog sa pamumuhay ng
kasalukuyang henerasyon
Pamantayan sa Pagganap
Nakabubuo ng panukalang proyektong nagsusulong sa pangangalaga at

preserbasyon ng mga pamana ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig para
sa kasalukuyan at sa susunod pang henerasyon
1
KABANATA
I Pag-aaral ng Heograpiya
Aralin 1 Ang Pag-aaral at Limang Tema ng Heograpiya

I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang kahulugan at kahalagahan ng heograpiya bilang
isang agham
2. Naipaliliwanag ang limang tema ng heograpiya
3. Nasusuri at napahahalagahan kung paano nakatutulong ang heograpiya
sa pag-unawa ng Daigdig at sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao
II. Panimulang Gawain

1. Magsagawa ng balik-aral tungkol sa kasaysayan ng Asya na pinag-
aralan ninyo sa ikapitong baitang sa pamamagitan ng gawaing, “Mapa-
tukoy!” Gamit ang mapa at blangkong outline map ng Asya; ipatukoy
ang hinihinging mga katangiang pisikal ng Asya. Gamitin ang itinakdang
kulay.
Asya
Dilaw/Orange Asul
a. Disyertong Gobi 1. Ilog Volga 8. Ilog Mekong
b. Disyertong An Nafud 2. Ilog Tigris 9. Ilog Yangtze/Chang
c. Disyertong Taklamakan 3. Ilog Euphrates 10. Ilog Huang/Yellow
d. Disyertong Thar 4. Ilog Indus 11. Ilog Lena
5. Ilog Ganges 12. Ilog Ob
6. Ilog Godavari 13. Ilog Yenisey
7. Ilog Irrawaddy 14. Ilog Amur
Mga Sagot
Dilaw/Orange Asul
a. Mongolia 1. Rusya 8. Myanmar
b. Saudi Arabia 2. Iraq 9. Tsina
c. Tsina 3. Iraq 10. Tsina
d. India 4. India 11. Rusya
5. India 12. Rusya
6. India 13. Rusya
7. Laos 14. Tsina
2
2. Maghanda ng GEO Graffiti Wall tulad ng nasa ibaba at ipakita sa klase.
Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga salita sa graffiti wall at magpabuo
ng mga tanong na may kaugnayan sa mga ito. Ipasulat ang mga
katanungan sa sagutang papel at bigyan ng puntos.
Maaari ring gawin ito sa paraang pangkatang laro para mas interaktib
ang mga mag-aaral. Bawat masasagot na katanungan ay puntos para
sa grupo. Ang pinakamaraming puntos ang mananalo. Iugnay ang
gawaing ito sa paksang pokus ng Ikawalong Baitang (Kasaysayan ng
Daigdig).
compass daigdig globo lokasyon
Australia kabihasnan rehiyon klima
Halimbawa
Australia: Ano itong kontinente na binansagang Oceania?
Klima: Ano ang pangkalahatang kalagayan ng atmospera sa
mahabang panahon?
Rehiyon: Ano itong isang bahagi sa ibabaw ng Mundo na may
magkatulad na katangian?
III. Paglinang ng Aralin

1. Alamin
Papunan ang WQF diagram. Ibigay sa mga mag-aaral ang mga panuto
sa ibaba.
a. Itala sa unang hanay, W, ang mga salita, konsepto, o ideya na may
kinalaman sa konsepto ng Mundo o Daigdig.
b. Itala naman sa ikalawang hanay, Q, ang mga tanong na nais
ninyong matutuhan ukol sa Mundo o Daigdig.
c. Hayaang blangko ang ikatlong hanay upang lagyan ng sagot
pagkatapos ng pagtalakay sa aralin.
KONSEPTO NG MUNDO O DAIGDIG

W Q F
(words) (questions) (facts)
2. Paunlarin
Isagawa ang mga sumusunod na gawain.
3
Gawain 1: Paaralan Ko, I-mapa Mo!
Magpagawa ng mapa ng inyong paaralan at ipatukoy ang kinaroroonan

o lokasyon ng silid-aralan. Sabihin sa mga mag-aaral na gamitin ang
primarya at sekondaryang direksiyon sa paggawa ng mapa. Ang gawaing
ito ay maaaring gawing motibasyon sa paksang tatalakayin.
Kastelo 1 Bldg.
(hilaga)
Quezon Bldg. SB Bldg.

(kanluran) (silangan)
Ambrosia St.
(timog)
Gawain 2: Flower Chart
Hatiin ang klase sa ilang pangkat. Papiliin ang bawat pangkat ng

isang bansa na susuriin ang kalagayang heograpiko at magbibigay ng
mga kongkretong halimbawa sang-ayon sa limang tema ng heograpiya.
Ipalagay ang mga sagot sa isang flower chart tulad ng nasa ibaba.
Lokasyon
Lugar Rehiyon
Bansang
Napili
Interaksiyon
ng Tao Paggalaw
at Kapaligiran
4
Mga Gabay na Tanong
1. Batay sa inyong ginawang pagsusuri ukol sa bansang napili, ano-
anong mga paghihinuha (generalizations) ang inyong nabuo?
2. Bakit magkakaugnay ang limang tema ng heograpiya sa pag-aaral
ng katangiang pisikal ng isang bansa?
3. Paano nakatutulong ang limang tema ng heograpiya sa pag-unawa
sa heograpiya ng isang bansa?
3. Pagnilayan
a. Ipagawa ang gawaing, Sino Ako sa Kasaysayan? Ipasaliksik sa
mga mag-aaraal ang talambuhay ni Al Idrisi at ang kaniyang ambag
sa kasaysayan. Ipabigay rin ang kanilang palagay sa kahalagahan
ng Tabula Rogeriana sa kasaysayan.
Al-Idrisi (Ikalabindalawang Siglo) Kasalukuyang kopya ng Tabula Rogeriana
Halimbawa
Si Abu Abd Allah Muhammad al-Idrisi al-Qurtubi al-Hasanial-Sabti na
kilala bilang Al Idrisi o Dreses ay isang kartograpo at heograpo. Kilala siya
sa pagsusulat ng komprehensibong detalye ukol sa mga lugar na kaniyang
iginuhit. Ginawa niya ang mapa ng Eurasia at Hilagang Africa, na matatagpuan
sa aklat na Tabula Rogeriana (Book of Roger), noong 1154. Ang Tabula
Rogeriana, na ginawa para kay Haring Roger II ng Sicily, ay nagpapakita ng
pagsasalarawan sa Mundo at ng detalyadong mapa noong panahong iyon.
Si Al Idrisi ay ipinanganak sa Ceuta, isang lungsod sa bandang Morocco at
nanirahan sa Sicilian Court ni Haring Roger II noong ikalabindalawang siglo.
b. Pasagutan ang Subukin at Sagutin sa p. 12 ng aklat.
Subukin at Sagutin
1. e 9. b
2. c 10. c
3. c 11. b
4. a 12. c
5. a 13. d
6. b 14. b
7. d 15. e
8. d
5
Aralin 2 Ang Pinagmulan at Katangiang Pisikal
ng Mundo
I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang mga katangian ng Mundo bilang isang natatanging
planeta
2. Nasusuri ang teorya ng pinagmulan ng Mundo
3. Nabibigyang-halaga ang pinagmulan ng Mundo
4. Nailalarawan ang mga pisikal na katangian ng Mundo na nakaaapekto
sa kilos at gawi ng tao
5. Nasusuri kung paano nakaaapekto ang klima sa kalagayang
pangkapaligiran ng Mundo
6. Nailalarawan at napahahalagahan ang yamang likas na kapaki-paki-
nabang sa tao

Magsagawa ng “Balitaan”. Tumawag ng mga mag-aaral na magbabahagi
ng mahahalagang balita ukol sa mga kaganapan sa iba’t ibang panig ng
Mundo.

1. Alamin
Simulan ang aralin sa paggamit ng K-W-L Chart. Ipatala sa unang
hanay ang nalalaman (prior knowledge) ng mga mag-aaral ukol sa
Mundo at sa ikalawang hanay ang mga bagay na nais nilang matutuhan
ukol dito. Papunan ang ikatlong hanay pagkatapos ng pagtalakay sa
aralin.
Ang Mundo Bilang Natatanging Planeta
K W L
(Know) (Want) (Learn)
6
2. Paunlarin
Ipagawa ang mga sumusunod:
Gawain 1: Ang Mundo Ay Natatanging Planeta!
Pangkatin ang klase ayon sa bilang ng mga mag-aaral. Bigyan ang

bawat pangkat ng paksang tatalakayin at ng sapat na panahon upang
pag-usapan at ihanda ang mahahalagang impormasyon ukol sa paksang
nakatalaga. Ilahad ang mga sagot/impormasyon sa isang radial cluster.
Ipaulat sa bawat pangkat ang output nito.
Ang Mundo
Ay Natatanging
Planeta.
Gawain 2: Battle of the Brains
Maglunsad sa klase ng isang quiz bee na tatawaging, “Battle of the

Brains.” Ang mga katanungan ay batay sa ginawang pag-uulat ng mga
mag-aaral hinggil sa Gawain 1: Ang Mundo Ay Natatanging Planeta!
Gawain 3: KKK Geo Card Challenge
Pagawain ang mga mag-aaral ng KKK Geo Card, na ang ibig sabihin ay
Kataga-Kahulugan-Kabuluhan Geography Card. Sa unang card, pagtalain
ang mga mag-aaral ng mga kataga o salitang may kaugnayan o maiuugnay
sa katangiang pisikal ng mundo. Sa ikalawang card, ipasulat ang kahulugan
ng mga salita o kataga. Sa ikatlong card, ipatala ang kabuluhan ng mga
naturang kataga o salita sa pamamagitan ng pagsagot sa gabay na tanong
na ito.
Paano nakatutulong o nakaaapekto ang kataga o salita sa buhay
ng tao at sa iba pang nilalang sa Daigdig sa kasalukuyan?
Halimbawa
K Axis
Solstice
7
K Axis: pag-inog ng Mundo sa loob ng
humigit kumulang 24 na oras
Solstice: nangangahulugang araw

(sol) at pagtigil (stit)
K Axis: nakararanas ng daytime/

nighttime sa pag-ikot ng Mundo
Solstice: nagdudulot ng pagbabago

sa klima
3. Pagnilayan
a. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 35–36 ng aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. oblate spheroid 6. Tropiko ng Kanser

2. litospera 7. pahilig/tilt
3. solstice 8. Tropiko ng Capricorn
4. rotation 9. revolution
5. geology 10. Antarctic circle
Konsepto Kahulugan
oblate spheroid hugis ng mundo
litospera bahagi ng mundo kung saan matatagpuan ang crust
and mantle
solstice sa panahong ito tuwirang tumatama ang araw sa
Tropiko ng Kanser at Tropiko ng Kaprikornyo
rotation pag-ikot ng mundo sa kanyang sariling axis
Geology ang siyentipiong pag-aaral ng estruktura ng mundo
Tropiko ng Kanser nangangahulugan din na North Tropic
pahilig/tilt ang isang cyle ng pahilig ay nangyayari sa loob ng
himigit-kumulang 40 000 taon
Tropiko ng nangangahulugan din na Southern Tropic
Kaprikornyo
revolution ang average distance ng mundo sa araw na umaabot
sa 149.60 milyon kilometro na nagaganap sa loob ng
isang taon (365 days)
Antarctic circle ang linyang parallel na bumabagtas sa 66 ½ 0 timog ng
ekwador
8
B. 1. c 6. i
2. a 7. h
3. g 8. l
4. e 9. d
5. f 10. j
b. Ipagawa ang gawaing Suri-Teksto!
Si Vladimir Peter Köppen ay

ipinanganak sa St. Petersburg, Rusya,
noong Setyembre 1846. Ang kaniyang
ama na si Peter Von Köppen ay
nagtrabaho sa Academy of St. Petersburg
bilang isang heograpo, historyador,
at statistician. Bilang pasasalamat sa
dedikasyon ng matandang Köppen sa
kultura ng Rusya, nagbigay si Czar
Alexander II ng malaking lupa sa timog
baybayin ng Crimea sa pamilya. Ang
mayamang flora at iba’t ibang uri ng klima
ang naging laboratoryo ni Vladimir sa pag-aaral sa ugnayan ng mga
halaman at klima.
Noong 1864, nag-aral si Vladimir sa St. Petersburg University

ng kursong Botany. Noong 1870, nagtapos siya mula sa University
of Heidelberg ng kaniyang doctoral dissertation ukol sa ugnayan ng
pagtubo ng mga halaman at temperatura. Noong 1874, lumipat siya sa
Hamburg upang mamuno sa German Maritime Observatory.
Noong 1884, itinala ni Köppen ang belts temperature ng Daigdig

batay sa buwanang temperatura. Noong 1900 ay ipinakilala naman niya
ang kaniyang mathematical climate classification batay sa dami ng ulan
at temperatura. Nang umalis si Vladimir sa Hamburg Observatory ay
nagtungo siya sa Graz, Austria, upang doon manirahan. Noong 1930,
kasama si Rudolph Geiger, isinulat nila ang aklat na Manual Weather
na may limang volume.
Batay sa iyong binasa at pagsusuri, ipaliwanag ang kahalagahan

ng pag-aaral ni Vladimir Peter Köppen at ang naging motibasyon niya
sa kaniyang pag-aaral.
9
KABANATA
II Heograpiyang Pisikal at Kultural
Aralin 3 Heograpiyang Pisikal ng mga Rehiyon

at Bansa sa Daigdig
I. Layunin
1. Naipaliliwanag kung paano nagsimula at nabuo ang pitong kontinente
2. Natutukoy ang mga bansang bumubuo sa bawat kontinente
3. Nailalarawan ang mga katangiang pisikal ng mga rehiyon at bansa sa
Daigdig
4. Naipaliliwanag at napahahalagahan ang mga yamang likas ng mga
rehiyon at bansa sa Daigdig

1. Isagawa ang drill na Hula-rawan! Gawin ang mga sumusunod:
a. Magpakita ng mga puzzle piece na nauukol sa pitong kontinente.
b. Pahulaan ang mga puzzle piece sa mga mag-aaral.
c. Kapag nahulaan at nakilala ng mga mag-aaral ang mga puzzle
piece ay hamunin naman sila na buuin ang balangkas (outline) ng
mapa ng Mundo.
2. Maghanda ng sipi ng country anagrams sa ibaba at ipakita sa klase.

Sabihin: “Ang anagram ay binubuo ng mga letra na binabaligtad ang
ayos upang makabuo ng iba pang salita. Halimbawa: anoint = nation.
Subukin ang inyong kakayahan sa paggawa ng anagram. Punan ang
kolum ng bansa.”
10
Mga Sagot
ANAGRAM BANSA ANAGRAM BANSA
Regalia Algeria Serial Israel

Analog Angola Also Laos
Umbra Burma Mail Mali
Tearier Eritrea Acrimonies Micronesia
Laitya Italya Panel Nepal
Reign Niger Moan Oman
Pure Peru Rabies Serbia
Tango Tonga Aneurism Suriname
Rain Iran Weals Wales

1. Alamin
a. Magsagawa ng Country/Capital Name Game sa klase. Atasan
ang bawat lalaking mag-aaral na gumawa ng Country card at ang
bawat babae naman ay Capital card. Ipasulat sa kani-kanilang
card ang mga titik ng alpabetong Ingles (A-Z). Para sa mga lalaki,
magpatala ng mga bansang nagsisimula sa bawat titik ng alpabeto.
Para sa babae naman ay mga capital o kabisera ng mga bansa.
Sa pagkakataong walang bansa/kabisera na katumbas hayaan na
lamang itong blangko.
Country/Capital Card
A N
B O
C P
D Q
E R
F S
G T
H U
I V
J W
K X
L Y
M Z
11
Halimbawa
Country Card Capital Card
Angola Nigeria Algiers Nassau
Bandar Seri
Brazil Oman Oslo
Begawan
Canada Poland Canberra Porto-Novo
Denmark Qatar Doha Quito
Ethiopia Rwanda – Roseau
Finland Switzerland Freetown Skopje
Gresya Thailand Gaborone Tirana
Haiti Uganda Havana Ulaanbaatar
India Vanuatu – Valletta
Jamaica – Juba Wellington
Kenya – Kabul –
Libya Yemen Lima Yerevan
Malaysia Zimbabwe Male Zagreb
b. Maglunsad ng isang interactive/online na gawain hinggil sa

mga kontinente at karagatan. Puntahan ang website na http://
mrnussbaum.com/continents-and-oceans/ upang ma-access ang
online quiz game.
2. Paunlarin
Ibigay ang mga gawain sa ibaba sa mga mag-aaral.
Gawain 1: Label Me Map!
Bigyan ng sipi ng Label Me Map worksheet sa ibaba ang mga mag-aaral

at ipabigay ang hinihinging sipi ng sagot. Maaaring iugnay ito sa paksang
aralin ukol sa mga bansa at kontinente.
12
8
5
6 3
11
11 7 10
4
9
12
2
MGA KONTINENTE MGA KARAGATAN

1 8

2 9

3 10

4 11

5 12

6

7

MGA SAGOT
MGA KONTINENTE MGA KARAGATAN

1. Africa 8. Karagatang Arktiko
2. Antarktika 9. Karagatang Atlantiko
3. Asya 10. Karagatang Indian
4. Australia/Oceania 11. Karagatang Pasipiko
5. Europa 12. Karagatang Katimugan
6. Hilagang Amerika
7. Timog Amerika
Gawain 2: Pasyalan Natin!
Maghanda ng outline map ng Mundo at larawan ng ilang natatanging

lugar sa iba’t ibang kontinente ng Mundo. Ating lakbayin ang ilan sa
katangi-tanging lugar sa iba’t ibang kontinente ng Mundo. Suriin at kilalanin
ang mga lugar na ating lalakbayin. Ipatukoy ang bansang kinaroroonan ng
bawat lugar sa pamamagitan ng pagguhit ng linya mula sa larawan patungo
sa mapa.
13
Harbor View Statue of Liberty Merlion Borobudur
(Singapore) (USA) (Singapore) (Indonesia)
Opera House Taj Mahal

(Australia) (India)
Petronas Towers Niagara Falls Leaning Tower of Pisa Christ the Redeemer
(Malaysia) (Canada) (Italya) (Brazil)
Gawain 3: Mundo: LIKE! (LIkas na Katangian at Ekolohiya)
Ang gawaing ito ay magbibigay sa mga mag-aaral ng mga kaalaman

tungkol sa katangiang pisikal, ekolohiya, at likas ng yaman ng iba’t ibang
bansa sa Mundo. Ipapanood sa mga mag-aaral ang mga nakatala sa
ibaba at hikayatin sila na magtala ng mahahalagang impormasyon na
makatutulong sa kanila sa pagsuri at pag-unawa sa Mundo.
1. Geography’s Influence on World History, Society, and Human
Development (www.youtube.com/watch?v=IM8Kea4OBfkA)
2. Natural Resources (https://www.youtube.com/
watch?v=a_6M3CNZRkU)
3. Natural Resources of the Earth (https://www.youtube.com/
watch?v=Qw6uXh9yM54)
4. Seven Continents Interesting Facts for Kids (https://www.youtube.
com/watch?v=a9l4t9QssoA)
5. Earth’s Resources (https://www.youtube.com/watch?v=071lUxclTBw)
6. Landforms (https://www.youtube.com/watch?v=FN6QX43QB4g)
7. The Water Bodies (https://www.youtube.com/
watch?v=bNWuQD7QHBc)
14
3. Pagnilayan
a. Magpagawa ng photo essay sa bawat mag-aaral. Gamit ang
kanilang mobile phone o digital camera, magpakuha ng tatlong
larawang nagpapakita ng paraan ng paggamit ng tao sa likas na
yaman. Siguruhin na ang mga larawan ay magkakaiba. Sakaling
walang mobile phone o camera, maaaring ipaguhit ang mga
larawan.
b. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 72–73 ng aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. Asya 14. Ilog Nile

2. Africa 15. Ilog Yangtze
3. Hilagang Amerika 16. 29.9
4. Timog Amerika 17. Amazon
5. Antarktika (Timog Amerika)
6. Europa 18. 16.3
7. Australia/Oceania 19. Lawa ng Superior
8. Australia/Oceania 20. Bundok Everest
9. 4.4 21. Asya
10. Bundok Elbrus 22. Bundok Everest (29 028 ft)
11. Bundok Kilimanjaro Bundok McKinley (20 320 ft)
12. Ilog Yangtze 23. Dagat Caspian
13. Ilog Amazon 24. Asya
25. Ilog Okavango (Africa)
B. Pakulayan sa mga mag-aaral ang mapa batay sa legend.

15
Aralin 4 Heograpiyang Pantao sa Daigdig
I. Layunin
1. Natutukoy ang mga lahi, pangkat-etniko, wika, at relihiyon ng bawat
rehiyon sa Mundo
2. Nailalarawan ang mga natatanging materyal at di-materyal na aspekto
ng kultura na namamayani sa iba’t ibang panig ng Mundo
3. Nailalarawan ang mga natatanging kulturang maaaring ipagmalaki ng
mga mamamayan sa iba’t ibang panig ng Mundo

1. Isagawa ang drill na Greetings Around the World! Ipalabas sa klase
ang isang video ukol sa pagbati mula sa iba’t ibang panig ng mundo
sa (https://www.youtube.com/watch?v=2nYjGy_ZUG8). Pagkatapos
ay ituro ang pagbati at awit sa mga mag-aaral, at bigyan sila ng
pagkakataong ipakita ang natutuhan sa klase. Iugnay ito sa paksang
aralin.
2. Magpakita ng flash cards na may mga kasabihan ukol sa kultura.
Bigyan ng ilang minuto ang mga mag-aaral upang pagnilayan ang
mga larawan. Pagkatapos, tumawag ng ilang mag-aaral at pabigyang
paliwanag ang kanilang pag-unawa sa mga ito. Maaaring iugnay ang
gawain sa paksang aralin.
“We may have different religions, different

languages, different colored skin, but we all
belong to one HUMAN RACE.”
– Kofi Annan
“Culture is the widening of the mind and of

the spirit.”
– Jawaharial Nehru

1. Alamin
a. Isagawa ang gawaing Mapa…Hanap! Batay sa video na
natunghayan sa drill na Greetings Around the World!, ipahanap
sa mga mag-aaral sa outline map ng Mundo ang mga bansang
pinagmulan ng iba’t ibang pagbati. Pakulayan at pamarkahan ng
watawat ng bansa ang lokasyon sa mapa.
16
b. Maghanda ng PowerPoint presentation. Pag-usapan ang tungkol
sa human geography at culture.
2. Paunlarin
a. Pagsagawain ng pananaliksik ang mga mag-aaral (maaaring
isagawa nang isahan o pangkatan). Kung bilang pangkatan,
dapat bumuo ng mga pangkat na may parehong dami ng kasapi.
Pagkatapos, bigyan sila ng task card na magiging gabay sa gawain
ang bawat pangkat.
Mga Gabay sa Pagtupad sa Gawain

• Itatakda sa pangkat ang isang kontinente (maliban
sa Antarktika) sa pamamagitan ng palabunutan. Ang
kontinente/bansang mabubunot ang bibigyang-pokus ng
pananaliksik at paglalahad.
• Mula sa nabunot na kontinente, mamimili sila ng isang
bansa na magiging pokus ng pananaliksik.
• Hayaang magsaliksik at mangalap sila ng mga datos
tungkol sa kultura ng bansa. Gumawa ng pangkatang
ulat batay sa pangkalahatang data retrieval chart.
• Ilahad ang pangkatang pahayag sa anomang uri na nais:
brainstorming, round table discussion, lecturette, role-
playing, tour, at iba pa.
• Gumawa ng paglalahat sa pamamagitan ng paglalagay
sa mga detalye sa data retrieval chart na ipapaskil sa
pisara/klase.
b. Habang nag-uulat ang bawat pangkat ay pagsagawain naman

ng Salundiwa dayagram ang mga mag-aaral upang magkaroon
ng kaalamang nalinang batay sa pag-uulat ng pangkat. Maaaring
ipagawa ang balangkas sa susunod na pahina.
17
BANSA/KONTINENTE
3. Pagnilayan
a. Magpalabas ng video presentations sa klase. Gamitin ang mga
video upang lalong maunawaan ng mga mag-aaral ang paksang
aralin.
• How religion spread around the world (https://www.youtube.

com/watch?v=AvFl6UBZLv4)
• The future of world religion (https://www.youtube.com/
watch?v=l3gpkP-Atpc)
• Countries and nationalities (https://www.youtube.com/
watch?v=Z6cvRmyEUKc)
• Talking about countries and nationalities (https://www.
youtube.com/watch?v=0n2XsT8NT28)
• Countries and nationalities [remastered] (https://www.youtube.
com/watch?v=jdedFee84yI)
• Country songs (https://www.youtube.com/
watch?v=4gHbPDdGCFs)
• Learn country flags (https://www.youtube.com/
watch?v=Lr1UGnpeDp8)
• World flag (https://www.youtube.com/watch?v=PLzptqZnrkQ)
• Flag flash (https://www.youtube.com/watch?v=b1C0cAO96lM)
• Ethnic group (https://www.youtube.com/
watch?v=xS7dailAy18)
• Traditional wedding outfits (https://www.youtube.com/
watch?v=-dPqNx1_ZHo)
• Dances of the world (https://www.youtube.com/
watch?v=ZDlapusAJHA) at (https://www.youtube.com/
watch?v=5BJ5DABzG6o)
18
b. Ipagawa ang gawaing I-Profile Mo! Gamit ang mga datos na
natutuhan, nasaliksik, at natalakay ng mga mag-aaral, pagawain
ang bawat isa ng profile ukol sa heograpiyang kultural ng iba’t
ibang bansa sa Mundo.
c. Ipasagot ang Subukin at Sagutin at Sulyap sa Kabanata sa
pp. 91–95 ng aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
1. Tama 6. Mali
2. Mali 7. Mali
3. Tama 8. Mali
4. Tama 9. Mali
5. Mali 10. Tama
SULYAP SA KABANATA
a. Ang mga sagot ay maaaring magkakaiba, batay sa pagkaunawa ng mga
mag-aaral.
b. Maaaring maglunsad ng proyektong kultura upang malaman at matimbang

ang mga natutuhan ng mga mag-aaral.
19
Ang Simula ng mga Kabihasnan
KABANATA III
sa Daigdig
Aralin 5 Kondisyong Heograpiko sa Panahon ng Unang

Tao sa Mundo
I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang iba’t ibang kapanahunan bago dumating ang
panahon ng tao
2. Nasusuri ang mga katangian ng bawat kapanahunan bago dumating
ang panahon ng tao
3. Nasusuri at napahahalagahan ang mga pagbabago sa klima at
kapaligiran sa panahon ng unang tao sa Daigdig

1. Ipagawa ang gawaing Larawan-Suri! Ipakita at ipasuri ang mga lara-
wan. Hikayatin ang mga mag-aaral na magbigay ng opinyon o bigyang
kahulugan ang mga larawan. Itanong: “Ano kaya ang halaga ng mga
nakalarawan sa kasaysayan ng Mundo? Paano ninyo maisasalarawan
ang kalagayan ng Mundo bago dumating ang unang tao rito?”
2. Pagawain ng WQF diagram ang bawat mag-aaral. Ibigay ang mga

panuto sa ibaba.
a. Pumili ng isang kapanahunan bago dumating ang unang tao sa
Mundo.
b. Itala sa kahong W (words) ang mga salitang maiuugnay sa piniling
kapanahunan.
c. Sa kahong Q (questions), bumuo ng 3–5 tanong tungkol sa paksa
na nais masagot.
d. Ipagpaliban ang pagsagot sa “F” (facts). Balikan at punan ito
pagkatapos ng pagtalakay sa aralin.
20
KAPANAHUNAN
Precambrian
W Q F
• Cambrian 1. Ano-ano ang mga  Pinakaunang panahon sa

Explosion katangian ng Mundo kasaysayan ng Mundo
• Cryptozoic sa panahong  Tatlong era: Hadean,
• Pagkakabuo Precambrian? Archean, Proterozoic
ng Mundo 2. Ano-anong  Cambrian explosion
mga nilalang  Nilalang: one-celled
ang nabuhay organism (bacteria);
sa panahong multicelled organism; at
Precambrian? single celled plant

1. Alamin
Sa gawaing ito, malalaman ng guro at mag-aaral ang bahagdan ng
pag-unlad ng kaalaman hinggil sa espesipikong paksa.
Aking Alam
MGA KAPANAHUNAN
BAGO DUMATING ANG Aking Nais
MGA UNANG TAO SA Malaman
MUNDO
Aking mga
Natutuhan
2. Paunlarin
Ibigay ang mga gawain bilang pagtalakay sa aralin.
21
Gawain 1: Itala Natin
Itala sa bawat kahon ang katangian ng bawat kapanahunan bago

dumating ang mga unang tao sa Mundo. Sabihan ang mga mag-aaral na
maaari nilang balikan ang mga konsepto, ideya, at kaalaman na natalakay.
MGA KATANGIAN NG BAWAT KAPANAHUNAN BAGO DUMATING

ANG MGA UNANG TAO SA MUNDO
apat na panahon Geologic Time Age of Mammals

Precambrian
Paleozoic
Mesozoic
Cenozoic
Gawain 2: Likumin ang Datos!
Ipasagot ang dayagram. Sabihin sa mag-aaral.
“Ngayong nalaman na ninyo ang mahahalagang impormasyon o tala sa

mga kapanahunan bago dumating ang mga unang tao sa Mundo, punan
ang dayagram ng inyong natutuhan ukol sa paksang aralin.”
22
3. Pagnilayan
a. Paghandain ang bawat mag-aaral ng isang reflection journal batay
sa mga natutuhan mula sa paksang aralin. Sabihin sa klase: “Bigyan
ang iyong sarili ng pagkakataong makapag-isip, makapagnilay,
at makapagsulat ng isang journal entry tungkol sa iyong naging
repleksiyon at realisasyon sa mga talakayan at natutuhang gawain
sa aralin.”
b. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa p. 107 ng aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. Mali (Mesozoic) – Precambrian

2. Mali (one-celled organism) – multicelled organism
3. Tama
4. Mali (Age of Reptiles) – Phanerozoic
5. Tama
6. Mali (Devonian) – Silurian
7. Mali (Mesozoic) – Permian
8. Tama
9. Tama
10. Mali (quartenary) – Pleistocene
B. 1. Cambrian – Precambrian
2. Permian – Paleozoic
3. pagkakabuo ng Pangea/Mesozoic
4. Age of Dinosaur – Mesozoic
5. Permian – Mesozoic
C. Maaaring magpagawa ng isang diorama na nagpapakita ng

kalagayan ng Mundo bago dumating ang mga unang tao bilang
karagdagang gawain.
23
Aralin 6 Ebolusyon ng mga Unang Tao sa Daigdig
I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang mga teorya ng pinagmulan ng tao
2. Nasusuri ang mahahalagang kaganapan sa ebolusyon ng mga unang
tao sa Mundo
3. Nailalarawan ang mga biyolohikal na katangian ng mga unang tao sa
Mundo

1. Magsagawa ng balik-aral. Isulat sa mga banner ang mga konsepto,
ideya, o taong may kaugnayan sa ebolusyon ng mga unang tao sa
Mundo.
Ebolusyon ng
mga Unang Tao
sa Mundo
MGA SAGOT
1. Teoryang atheistic materialism
2. Creation story
3. Hominid, Homo habilis, Homo erectus, Homo sapiens
4. Teoryang theistic (Paglalang)
5. Charles Darwin
6. Cultural evolution
2. Ipakita at ipasuri ang larawan sa susunod na pahina. Pabigyan ng

kahulugan o pagpapaliwanag ito. Itanong: “Ano kaya ang nais ipahiwatig
ng larawan?”
24
1. Alamin
Bigyan ng sipi o ipakopya ang I-R-F Chart (Initial-Refined-Final Idea) sa
ibaba sa mga mga-aaral. Sabihin: “Punan ang tsart ng inyong sariling
kaalaman o sagot batay sa paksang aralin.”
Ang mga Teorya ng Pinagmulan ng Unang Tao
Nadagdag Kong
Alam Ko Ngayon Ito Na ang Alam Ko
Kaalaman
(I - Initial) (F - Final Idea)
(R - Refined)
2. Paunlarin
Gawain 1: Magdatos Tayo
Ipakopya ang tsart at papunan ng mahahalagang katangian batay sa

ebolusyong pisikal ang mga nakatalang sinasabing pinagmulan ng tao.
EBOLUSYONG PISIKAL NG MGA UNANG TAO

(Paalala: Ang mga sagot sa ikalawang kolumn ay iilan lamang sa mga posibleng sagot.)
EBOLUSYONG PISIKAL MAHAHALAGANG KATANGIAN

Hominids • nabuhay noong 14 M–12 BK
• utak ay kalahati ng sukat ng utak ng
modernong tao
25
Homo habilis • gamit ay yari sa makinis na bato
• taong sanay/bihasa
Homo erectus • damit ay yari sa balat ng hayop
• nakagawa ng palakol mula sa bato
Homo sapiens • taong nag-iisip at nangangatwiran
• unang prehistorikong tao na umusbong
sa Europa
Gawain 2: PAGTAPAT-TAPATIN!
Ipasagot ang Matching Type. Ipatapat ang mga pangalan sa Hanay A

sa mga paglalarawan sa Hanay B. Ipasulat ang titik ng tamang sagot sa
linya.
A B
b 1. Homo sapiens a. Taong naglalakad nang tuwid
g 2. Carolus Linnaeus b. Taong nag-iisip
f 3. Charles Darwin c. Tinawag na Pithecanthropus
Erectus
j 4. Taong Zambia d. Nakita sa Pransiya ang mga labí nito
h 5. Georges-Louis Lecleric, e. Sinasabi ng teorya na nilalang
Comte de Buffon ng Diyos ang tao
a 6. Homo erectus f. Proseso ng pagpili ng pook na
titirhan
e 7. Teorya ng Paglalang g. Konseptong maaaring may
nag-iisang pinagmulan ang
mga buhay na organismo
i 8. Taong Neanderthal h. Nagkakaiba-iba ang kanilang
kapaligiran
d 9. Taong Cro-Magnon i. Nadiskubre ang mga labi nito sa
Alemanya
c 10. Taong Java j. Kauri ng Taong Java
GAWAIN 3: Tagis Talino!
Ibigay ang gawaing Multiple Choice. Pabilugan ang titik ng tamang

kasagutan.
1. Panahong hindi nasusulat sa kasaysayan

a. Mesolitiko c. Prehistoriko
b. Neolitiko d. Paleolitiko
26
2. Taong nakapag-iisip at nakapangangatwiran
a. Homo Sapiens c. Homo Habilis
b. Homo Erectus d. Taong Peking
3. Nag-iisip at nagsimula ng pagpapangalan sa mga halaman at hayop

ayon sa specie o uri
a. Carolus Linnaeus c. Charles Darwin
b. Jean-Baptiste Lamarck d. Comte de Buffon
4. Taong nakatatayo nang tuwid

a. Homo Habilis c. Homo Sapiens
b. Homo Erectus d. Taong Neanderthal
5. Malaking bakulaw
a. Hominid c. Homo
b. Australopithecus d. Habilis Ramapithecus
6. Tawag sa taong sanay o bihasa

a. Homo Sapiens c. Homo Erectus
b. Homo Habilis d. Ramapithecus
7. Nagtaguyod ng teoryang makarelihiyon

a. Linnaeus c. Buffon
b. Lamarck d. Creationist
8. Ang teorya tungkol sa pinagmulan ng tao na higit na pinaniniwalaan ng

mga siyentipiko
a. Ebolusyon ayon sa atheistic materialism
b. Ebolusyon ayon sa Bibliya
c. Ebolusyon ayon sa alamat
d. Ebolusyon ayon sa paniniwala
9. Nagpanukala ng teoryang natural selection

a. Linnaeus c. Buffon
b. Darwin d. Lamarck
10. Pinanirahan ng mga Hominid

a. Africa c. Timog Amerika
b. Europa d. Hilagang Amerika
3. Pagnilayan
Papagyamanin ang mga natutuhan at nalaman ng mga mag-aaral tungkol
sa aralin. Pagbigyang-paliwanag ang katangiang pisikal ng mga unang tao
at ang kalagayan ng Mundo sa panahong iyon.
27
Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa p. 117 ng aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
1. c 6. b
2. a 7. d
3. a 8. a
4. b 9. b
5. b 10. a
Maaaring magpagawa ng puppet ng mga sinaunang tao sa mundo.

Pabigyang-diin ang mga katangiang pisikal ng mga ito.
28
Aralin 7 Mga Yugto sa Pag-unlad ng Kultura
sa Panahong Prehistoriko (2 500 BK–500 BK)
I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang yugto ng pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang
tao
2. Nasusuri ang mahahalagang kaganapan kung paano namuhay ang
mga unang tao sa Daigdig
3. Nailalarawan ang katangian ng mga kagamitan, kasangkapan, at pa-
mumuhay ng mga unang tao sa Daigdig

Magbalik-aral sa pamamagitan ng larong Charades. Maghanda ng mga
kaalaman, konsepto, at ideyang napag-aralan sa naunang aralin. Hatiin ang
klase sa mga pangkat o magtalaga ng mga mag-aaral na magpapahula.
Ipakita at ipasuri ang larawan. Itanong: “Ano kaya ang nais ipahiwatig ng
larawan?”

1. Alamin
Bigyan ng kopya ng KWHL tsart ang bawat mag-aaral. Sabihin: “Punan
ang hanay na K ng mga bagay na nalalaman ninyo tungkol sa paksa.
Sagutan ang iba pang hanay sa pag-unlad ng aralin.”
Sinaunang Pamumuhay
W H
K L
(Nais (Mga Dapat
(Kaalaman sa (Natutuhan sa
Malaman sa na Malaman
Paksa) Paksa)
Paksa) sa Paksa)
29
2. Paunlarin
Gawain 1: Comparative Chart

Magpagawa ng comparative chart ukol sa ebolusyong kultural sa
panahong prehistoriko. Pabigyang-diin ang mahahalagang kaganapan,
katangian, at pagbabago sa bawat panahon.
(Paalala: Ang nasa tsart ay ilan lamang sa maaaring sagot.)
Yugto ng Ebolusyong
Mahahalagang Katangian
Kultural
Panahong Paleolitiko • Ang gamit/sandata ay yari sa magaspang
na bato.
• Paglitaw ng Australopithecus
Panahong Mesolitiko • Paglitaw ng kagubatan sa mga steppe at
tundra
• Panahon ng transisyon lalo na sa paggawa
ng kagamitan
Panahong Neolitiko • Pangingisda ang pangunahing hanapbuhay
• Agrarian revolution
Panahong Metal • Paggamit ng metal bilang sandata at
kagamitan
• Tatlong panahon: tanso, bronse, bakal
Gawain 2: Paggawa ng Album

Pagsaliksikin ang bawat mag-aaral ng mga larawan ng iba’t ibang uri
ng sandata o kagamitan sa bawat yugto ng pag-unlad. Magpabuo ng album
ukol sa mga ito.
GAWAIN 3: Pagsusuri ng Pelikula

Papanoorin ang mga mag-aaral ng isang pelikula, video, o anomang
palabas tungkol sa mga dinosaur. Ipasuri ang kalagayan ng kapaligiran
noong nabubuhay ang mga dinosaur. Ipasuri rin ang mga salik kung bakit
sila naglaho (mass extinction). Atasan ang mga mag-aaral na ipakita ang
kanilang pagsusuri sa pamamagitan ng story map.
3. Pagnilayan
Pagawain ang bawat mag-aaral ng rock art na nagpapakita ng kaniyang
personalidad. Atasang magsagawa ng eksibit sa klase.
Ipagawa ang Subukin at Sagutin sa pp. 130–140 ng aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. paleolitiko
2. prehistoriko
30
3. Oldowan
4. animismo
5. Venus
6. mesolitiko
7. domestikasyon
8. Chalcolithic
9. Metalurhiya
B.
Paleolitiko Mesolitiko Bakal

3, 7, 8, 9, 14, 15 1, 5, 6, 10, 11, 12, 13 2, 4
SULYAP SA KABANATA
Ang mga sagot ay maaaring magkakaiba, batay sa pagkakaunawa ng mga

mag-aaral.
PANGYUNIT NA PAGSUSULIT
I.
1. c 6. a
2. d 7. a
3. c 8. d
4. a 9. a
5. a 10. a
II.
1. teorya 6. Big Bang
2. pagsusuri 7. Atomic dust
3. makaagham 8. Robert Jastrow
4. diyos 9. Simon de Laplace
5. dust cloud 10. planetissimal
31
III.
Ang mga sagot ay maaaring magkakaiba, batay sa pagkakaunawa ng mga
mag-aaral.
IV.
Paleolitiko Neolitiko Metal

Paggamit ng apoy Pagsasaka Mga gamit na yari sa
tanso
Batong daras o Mga batong pinakinis Mga sibat na yari sa
palakol bakal
Pangangalap ng Pag-aalaga ng mga
pagkain hayop
Batong itim Paggawa ng tao ng
pook-tirahan
Pag-aalaga ng mga
hayop
Bilang karagdagang gawain, maaaring ipagawa ang proyektong Salamin ng

Kasaysayan. Magpagawa ng mga larawang nagpapakita ng pag-unlad ng
tirahan ng mga unang tao o di kaya’y mga kasangkapan na ginamit sa bawat
yugto ng pag-unlad ng tao.
32
Ikalawang Yunit
Ang Daigdig sa Panahon ng Klasiko at Transisyon Tungo
(2 000 BK–AD 500)
Panimula
Ang Klasikong Panahon (Classical Age) sa kasaysayan ay nakasentro sa Dagat

Mediteraneo at nasasakop ng kabihasnan ng sinaunang Gresya at Roma,
na kilala rin bilang sibilisasyong Greco-Romano. Sa panahong ito nakilala,
umunlad, at naipalaganap ang lipunan at kulturang Griyego at Romano sa iba’t
ibang bahagi ng Europa, Hilagang Africa, at Gitnang Silangan (Middle East).
Ang kultura ng Klasikong Panahon ang naging batayan ng sining, pilosopiya,

agham, inhenyeriya (engineering), at arkitektura ng Modernong Panahon. Sa
pamamagitan ng magagarang palasyo ng Knossos, Parthenon, at Pantheon
at iba pang estruktura, ipinakita ng mga Griyego at Romano ang kanilang
pagiging malikhain, mabusisi sa detalye at disenyo, at ang pagiging organisado
at sistematiko.
Naipamamalas ng mga mag-aaral ang pag-unawa sa kontribusyon ng mga

pangyayari sa Klasiko at Transisyonal na Panahon sa pagkabuo at pagkahubog
ng pagkakakilanlan ng mga bansa at rehiyon sa Daigdig
Nakabubuo ang mga mag-aaral ng adbokasiya na nagsusulong sa pangangalaga

at pagpapahalaga sa mga natatanging kontribusyon ng Klasiko at Transisyonal
na Panahon na nagkaroon ng malaking impluwensiya sa pamumuhay ng tao
sa kasalukuyan
33
Pag-usbong at Pag-unlad ng mga
KABANATA IV
Klasikong Lipunan sa Europa
Aralin 8 Kabihasnang Minoan at Mycenaean

I. Layunin
1. Nailalarawan ang heograpiya at topograpiya ng sinaunang Gresya;

2. Naipaliliwanag kung paano nagsimula at umusbong ang Kabihasnang
Aegean
3. Nasusuri ang mga kaganapan noong Panahon ng Karimlan mula
1 100 BK–750 BK
1. Maghanda ng kopya ng mapa sa ibaba at ipaskil sa pisara. Ipasulat

sa mapa ang mga bansang bumubuo sa Europa upang makita ang
kaugnayan ng lokasyon ng Gresya sa pag-unlad ng kabihasnan nito.
Pagkatapos, pakulayan ito.
Iceland
Finland
Sweden
ay
Rusya
rw
Estonia
No
Latvia
Lithuania
Scotland Belorusya
United
Kingdom Be
Nether-
lands Poland
lgiu Alemanya Ukraine
m Czech
Republic akia
Pransiya Slov
Austria
Hungary
Switzerland
nia
v e
Slo atia Romania
Italya Cro Bosnia
Se
rb
& Her.
Bulgaria
ia
gal
Espanya iya
Turk
Mace-
Albania
Portu
donia
Gresya
ria
Iraq
Sy
Mapang Politikal ng Europa
Mga Pamprosesong Tanong
a. Ano-ano ang mga anyong tubig na malapit sa Gresya?

b. Saang direksiyon ng Gresya makikita ang Isla ng Crete?
c. Paano nakaimpluwensiya ang lokasyon ng Gresya sa pag-usbong
ng Kabihasnang Griyego?
2. Isagawa ang gawaing Knowledge Base Corners. Bigyan ng sipi ng

organizer na makikita sa susunod na pahina ang mga mag-aaral o kaya
ay kopyahin ito sa pisara. Ipabasa at ipasagot sa abot nang makakaya
34
ng mga mag-aaral ang mga katanungan. (Maaaring isulat din sa pisara
ang mga tanong, o kaya ay kopyahin sa manila paper at ipaskil sa
klase.) Pagkatapos, batay sa kanilang mga sagot, ipatala sa organizer
sa kahon kung saan kabilang ang kaalaman ng mga mag-aaral.
Hindi ko alam at wala akong Marami akong alam tungkol sa

ideya sa paksang ito. paksa.
May kaunti akong nalalaman Alam ko na ang paksang ito.

tungkol sa paksa.

a. Saan nagsimula ang Kabihasnang Minoan at Mycenaean?
b. Ano ang dahilan ng pag-usbong at pagbagsak ng Kabihasnang
Minoan at Mycenaean?
c. Sino-sino ang mga taong bumubuo sa pamayanang Minoan at
Mycenaean?
d. Ano-ano ang mga katangian ng Kabihasnang Minoan at My-
cenaean?
e. Ano-ano ang pagkakatulad ng Kabihasnang Minoan at Mycenaean?

1. Alamin
Magpagawa ng Flowchart sa mga mag-aaral hinggil sa mga maha-
halagang pangyayaring naganap sa pag-usbong, pag-unlad, at
pagbagsak ng Kabihasnang Minoan at Mycenaean.
Halimbawa
Aegean Kabihasnang Minoan: Mahusay

Nagsimula sa Minoan: King sa paggamit
Crete noong Minos ng metal at
3 100 BK teknolohiya
Panahon ng Ioanians 1 600–100 BK:

Dark Ages: Pangkat ng mga Tugatog ng
Panahon ng taong nagtatag Crete;
digmaan na ng pamayanan 1 100: Ginupo
tumagal ng sa Asya Minor ang mga
300 taon Mycenaean ng
mga Dorian.
35
2. Paunlarin
Ibigay ang mga sumusunod na gawain.
Gawain 1: Timeline
Magpagawa sa mga mag-aaral ng timeline ng mahahalagang pang-
yayari sa pag-usbong, pag-unlad, at pagbagsak ng Kabihasnang
Minoan at Mycenaean.
Gawain 2: Venn Diagram

Atasan ang mga mag-aaral na paghambingin ang Kabihasnang Minoan
at Mycenaean sa pamamagitan ng Venn Diagram.
Kabihasnang Kabihasnang
Minoan Mycenaean
3. Pagnilayan
a. Isagawa ang gawaing Sino Ako sa Kasaysayan? Pagsaliksikin ang
klase ukol sa talambuhay nina King Minos, Sir Arthur Evans, at
Heinrich Schliemann. Pag-usapan ang masasaliksik.
Subukin at Sagutin
A. 1. Mali
2. Tama
3. Tama
4. Tama
5. Tama
6. Tama
7. Mali
8. Tama
9. Tama
10. Mali
B. Paggawa ng timeline
36
Aralin 9 Kabihasnang Klasiko ng Gresya
I. Layunin
1. Nailalarawan ang Panahong Hellenic
2. Naipaliliwanag kung paano umusbong at umunlad ang mga lungsod-
estado ng Gresya
3. Nasusuri kung paano hinarap ng Gresya ang mga hamon ng pananakop
ng Persia at ni Alexander the Great ng Macedonia
4. Nailalarawan ang kaganapan sa mga kinasangkutang digmaan ng
Gresya
5. Nasusuri kung paano hinarap ng Gresya ang mga digmaang kina-
sangkutan nito
6. Nailalarawan at napahahalagahan ang Kabihasnang Hellenistic

Magbalik-aral sa pamamagitan ng larong Dugtungan (Pass the Message).
Hatiin ang klase sa ilang pangkat. Ang bawat pangkat ay maglalahad ng
mga konsepto, ideya, o kaalaman tungkol sa nakaraang paksang aralin.
Ipapasa ng unang mag-aaral ang kaniyang pahayag sa kasunod na mag-
aaral. Dudugtungan naman ito ng kasunod na mag-aaral hanggang sa
makumpleto ang buong konsepto, ideya, o kaalaman ng huling mag-aral.
Ang huling mag-aaral ang siyang magsasabi ng kumpletong mensahe
ng kanilang grupo. Ang grupong may pinakakumpletong pahayag ang
hihiranging panalo.

1. Alamin
Ipasagot sa bawat mag-aaral ang Knowledge Rating Chart. Ipasuri at
pamarkahan ang pangalan/konsepto batay sa mga sumusunod:
1 – Hindi ko pa naririnig ang pangalan/konsepto.
2 – Narinig at nabasa ko na ang pangalan/konsepto subalit hindi ko

na matandaan ang kahalagahan/kahulugan.
3 – Alam ko at nauunawaan ko ang pangalan/konsepto.
37
Pangalan/Konsepto 1 2 3
Hellenic
Hellene
Polis
Acropolis
Atenas
Sparta
Draco
Solon
Pisistratus
Cleisthenes
Sparta
Phalanx
Cyrus the Great
Digmaang Peloponnesian
Labanan sa Thermopylae
Labanan sa Salamis
Pericles
King Philip ng Macedonia
Xerxes
King Leonidas
Alexander the Great ng
Macedonia
2. Paunlarin
Ibigay ang mga sumusunod:
Gawain 1: Data Retrieval Chart
Ipalarawan ang pagkakaiba ng Atenas at Sparta sa pamamagitan ng

Data Retrieval Chart.
38
Halimbawa
Larangan Atenas Sparta

Pamahalaan • Demokratiko • Estadong militar
• 1 200–800 BK: • Itinatag ng Dorians
Monarkiya ang polis sa
Peloponnesus.
Lipunan • Polis: pamayanan sa • Nagpalakas ng
matataas na lugar pangangatawan at
(acropolis) nakipagkalakalan
• Acropolis: sentro ng • Pinakamahusay sa
politika at relihiyon sandatahang lakas
Pamumuhay • Nagtrabaho sa • Nagpalakas ng
minahan pangangatawan
• Gumawa ng ceramics • Phalanx: estratehiya
sa pakikidigma
Kultura • Mahusay sa
pakikipagkalakalan
• Nakagawa ng
sariling alpabeto at
malalaking barko
na halaw sa mga
Phoenician
Gawain 2: Pamahalaan Ko, Ilarawan Mo!
Ipalarawan o ipatalakay ang pag-unlad ng sistemang pampolitika ng

Atenas gamit ang tsart sa ibaba.
Gawain 3: A-K-B Chart
Papunan ang tsart ng kinakailangang impormasyon ukol sa mga

digmaang kinasangkutan ng sinaunang Gresya.
Halimbawa
Mga Digmaang Kinasangkutan
ng Sinaunang Gresya
Digmaang Digmaang
Persian Peloponnesian
Aktor Cyrus the Delian League

(Sino-sino ang Great (Persia) Pericles (Atenas)
Magkalaban) Darius the Great
39
Kaganapan Xerxes vs 404 BK: Atenas
(Ano-ano ang Leonidas vs Sparta
mahahalagang Labanan sa Walang tigil na
pangyayari.) Thermopylae digmaan ng mga
Xerxes vs lungsod-estado
Themistocles
Labanan sa
Salamis
Bunga Alyansa ng mga Walang tigil na

(Ano ang Griyego pakikipaglaban
resulta ng Imperyong ng mga lungsod-
digmaan?) Atenas estado ng Gresya
Pananakop ng
Macedonia
3. Pagnilayan
a. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 165–166 ng aklat.
Subukin at Sagutin
A. 1. Atenas 6. Archon
2. Ostracism 7. dictador/tyrant
3. Draconian code 8. Persia
4. asambleya 9. Sparta
5. Solon 10. Draco
B. Ang kasagutan ay maaaring magkaiba-iba ayon sa pag-unawa
ng mga mag-aaral.
b. Ipasagot ang talahanayan sa mga mag-aaral. Sabihin: “Punan ang
talahanayan batay sa inyong napag-aralan tungkol sa mga ambag
ng Gresya sa iba’t ibang larangan.”
Pamanang Griyego
Larangan Pamana/Ambag Kahalagahan
Pilosopiya • pagmamahal sa • pagmamahal sa
karunungan kaalaman
Relihiyon • pagsamba sa diyos • pagpapahalaga
at diyosa sa ambag o tulong
ng mga diyos sa
pamumuhay ng tao
Arkitektura • Acropolis • sentro ng politika at
relihiyon
Eskultura • Discobolus • pagpapakita
ng balanseng
pangangatawan
Agham/Matematika “Elements of Geometry” • pag-usbong ng
matematika
Panitikan “The Clouds” • pagpapaunlad ng
panitikan
40
1. Ano ang epekto ng kabihasnan ng Gresya sa kasalukuyang
panahon?
2. Alin sa nabanggit na mga pamana/ambag ang may pinakama-
lawak na epekto sa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan.
c. Magsagawa sa klase ng isang proyektong tatawaging, “Dress Up

Like Greek Gods and Goddesses”. Gagayahin ng mga mag-aaral
ang hitsura/kasuotan ng mga Griyegong diyos at diyosa. Maaaring
gawin ito sa paraang parada o human eksibit.
41
Aralin 10 Kabihasnang Klasiko ng Roma
I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang mga pangyayaring naganap mula sa pagkakatatag
ng Roma, pag-usbong ng Kabihasnang Romano hanggang sa pag-
bagsak ng Imperyong Romano
2. Nasusuri ang mga hamong kinaharap ng Imperyong Romano
3. Natutukoy ang magigiting na lider ng Imperyong Romano at ang naging
ambag ng mga ito
4. Naipaliliwanag at napahahalagahan ang mga salik na nagbigay-daan
sa pagbagsak ng Imperyong Romano

1. Maghanda ng mapa ng Italya. Ipasulat dito ang mga lungsod-estado ng
bansa at pabilugan ang lungsod ng Roma. Pagkatapos, pakulayan ang
mapa.
Mapa ng Italya

a. Ano-ano ang mga anyong tubig na nakapalibot sa bansang Italya?
b. Anong hugis ang makikita sa mapa ng Italya?
c. Paano nakatulong sa Roma ang magandang lokasyon ng peninsula
ng Italya?
Mapa ng Italya
Trentino
Alto Adige Friuli-Venezia
Giulia
Aosta
Valley Lombrardy
Veneto
Piedmont Emilia- D
Liguria Romagna ag
Dagat at
Ad
Tu
Ma
iat r
sc
Ligurian
rch
ico
an
Umbria
es
y
La Abruzzo
tiu
m Molise A
Ca
mp puli
an Basili- a
Sardinia
ia cata
Dagat
Calabria
Tyrrhenian
Dag
at M Sicily
edi Dagat
tera
neo Ionan
42
2. Maghanda ng graffiti wall kung saan itatala ng mga mag-aaral ang
kanilang nalalaman tungkol sa Kabihasnang Klasiko ng Roma.
Pagkatapos ay maaaring ihanda ang klase sa isang cooperative
learning activity, ang Learning Stations.
Kabihasnang Klasiko ng Roma

1. Alamin
a. Ilunsad sa klase ang learning stations (cooperative learning).
Sundin ang mga sumusunod:
• Hatiin ang klase sa mga pangkat na ayon sa kanilang dami.

• Magtalaga ng learning stations na pupuntahan ng bawat
miyembro. Ang bawat learning station ay dapat na may mga
learning kit tungkol sa paksang aralin.
• Paikutan sa bawat miyembro ang itinalagang learning stations
para mangalap ng datos ukol sa paksang aralin.
• Maaaring maghanda ng worksheet ang guro para maging gabay
ng mga mag-aaral sa learning stations.
• Magtakda ng espesipikong paksa sa bawat learning station.
LS 1 – Heograpiya ng Roma
LS 2 – Pangkat ng mga Unang Tao sa Roma
LS 3 – Sinaunang Lipunan ng Roma
LS 4 – Kultura
LS 5 – Pamahalaan
• Pagsagawain ng buzz session ang bawat grupo para mabuo
ang kaalaman tungkol sa sinaunang Roma. Sa puntong ito,
inaasahang makukumpleto ng grupo ang worksheet nito.
43
b. Ibigay ang gawain sa ibaba.
Isulat sa patlang ang Oo kung alam mo ang nakatala sa bilang.

Isulat naman ang Hindi kung hindi mo ito alam.
1. Triumvirate 6. Veto
2. Plebeian 7. Twelve Tables
3. Julius Ceasar 8. Gladiator
4. Tribune 9. Byzantine
5. Republika 10. Patrician
2. Paunlarin
Ipasagot ang mga sumusunod:
Gawain 1: Buzz Group Report
Mula sa gawaing Learning Stations, bigyan ng pagkakataon ang mga

mag-aaral na magbahagi ng kanilang kaalaman hingil sa Kabihasnang
Roma. Maaaring gamitin ang rubrik sa ibaba sa pagmamarka sa mga
mag-aaral.
BASEHAN NG EBALWASYON SA PAG-UULAT

Tagapagtalakay: Petsa:
Pangkat/Seksiyon: Guro:
(Mga) Paksa:
Panuto: Lagyan ng tsek () ang kolum gamit ang sumusunod na mga
batayan.
KT – Katangi-tangi
LK – Lubhang Kasiya-siya
KS – Kasiya-siya
K – Katamtaman
KI – Kulang ang ipinamalas
KT LK KS K KI
Batayan
10 8 6 4 2
1. Iniangkop ang mga layunin.
2. Naghanda ng mga wastong kagamitang
pampagtuturo
3. Pumili ng mga angkop na estratehiya sa
pagtuturo
4. Naglaan ng tamang motibasyon
5. Iniugnay ang mga bagong kaalaman sa
nakalipas na mga kaalaman/kasanayan.
44
6. Naipakilala at napaunlad ang paksa.
7. Naihatid nang malinaw ang kaisipan.
8. Gumamit ng sining ng pagtatanong
upang mapaunlad ang mataas na antas
ng pag-iisip
9. Siniguro ang pakikibahagi ng mga mag-
aaral.
10. Mabisa sa pakikipag-usap sa mga mag-
aaral
11. Nagpakita ng kahandaan sa paksa
12. Nakilala ang pangangailangan ng mga
mag-aaral.
13. Nasukat ang resulta ng pagkatuto.
14. Napangasiwaan nang mabisa ang
gawain.
15. Napanatili ang wastong pananamit at
pustura.
KABUUANG PUNTOS
KARANIWANG PAMANTAYAN
MGA PUNA/SUHESTIYON
Gawain 2: Lagumin Mo!
Ilunsad sa klase ang gawaing Lagumin Mo! Papunan sa mga mag-

aaral ng angkop na impormasyon ang Data Retrieval Chart.
Halimbawa
Mga Pangyayaring Nagdulot Patunay/Paliwanag

ng Paglakas ng Roma
Rebublikang Romano 509 BCE: Pamumuno ni Lucius

Junius Brutus at pagtatagumpay
sa pagtataboy ng mga Etruscans
Tagumpay ng Plebeian 494 BCE: Paghihimagsik ng
Laban sa Patrician mga Plebeian para sa pantay na
karapatan
45
Gawain 3: ROMA... Sa Isang Tingin!
Papunan ang word map ng maikling pagpapaliwanag tungkol sa bawat

konseptong tumutukoy sa Kabihasnang Roma.
Politika
Heograpiya Ekonomiya
Sinaunang Kabihasnang Roma
Pamahalaan Agham
at Teknolohiya
Pilosopiya
Sining
at Arkitektura
3. Pagnilayan
Ipasagot ang mga sumusunod.
a. Venn Diagram
Ipatukoy ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Una at Ikalawang
Triumvirate sa tulong ng Venn diagram.
Unang Ikalawang
Triumvirate Triumvirate
b. Subukin at Sagutin, pp. 180–181 at Sulyap sa Kabanata, pp. 182–

183
A. Maaaring iba-iba ang kasagutan ng mga mag-aaral.
B. 1. e 6. Bonus
2. a 7. j
3. i 8. b
4. g 9. c
5. h 10. d
46
c. Ang mga sagot ay batay sa pang-unawa ng mga mag-aaral
SULYAP SA KABANATA
EBALWASYON
A. Iba-iba ang sagot.
B. Iba-iba ang sagot.
c. Vertical Picture Lists

Sa pamamagitan ng vertical picture lists, ipatala ang mahahalagang
tao sa kasaysayan ng Roma at ang kani-kanilang mga nagawa.
Maaari itong ipagawa bilang proyekto ng mga mag-aaral.
Halimbawa
Julius Caesar
– Isa sa nagtatag ng Unang Triumvirate
– Matagumpay na napalawak ang hangganan
ng Roma hanggang Pransiya at Belgium
47
Pag-usbong at Pag-unlad ng mga
KABANATA V
Klasikong Lipunan sa Africa, Amerika,
at mga Pulo sa Pasipiko
Aralin 11 Kabihasnang Klasiko sa Africa

I. Layunin
1. Natutukoy at naipaliliwanag kung paano umusbong at umunlad ang

mga kabihasnan sa Africa
2. Nailalarawan ang mga natatanging kulturang umusbong sa Africa
3. Nailalarawan ang mga natatanging kulturang maaaring ipagmalaki ng
mga mamamayan sa iba’t ibang panig ng mundo
1. Sundin ang mga panuto sa ibaba sa pagsasagawa ng gawaing

MAPAghanap!
a. Ipaisa-isa ang mga bansang sakop ng kontinenteng Africa sa
pamamagitan ng pagtatala sa mga ito sa isang blank outline map
ng Africa.
b. Pagkatapos matukoy ang mga bansa, ipatukoy at ipatala rin ang
kabisera ng bawat bansa.
c. Iugnay ito sa paksang-aralin.
Tunisia
o
cc
ro
Mo
Western Algeria Libya Ehipto

Sahara
Mauritania Mali
Niger
Senegal Chad Eritrea
Gambia Burkina
Faso
Sudan Djibouti
Guinea-Bissau Guinea
Nigeria
Benin
Ethiopia
Ghana
Togo
Lib Ivory Central

Sierra Leone er African
ia Coast
on
Republic
ro
lia
me
ma
Ca
Equatorial
Guinea
Uganda So
o
Kenya
ong
Sao Tome
and Principe Gabon D.R.
Congo
R. C
Rwanda
Tanzania Burundi
Malawi
Angola Zambia
ue
biq
car
Zimbabwe zam
Mo
agas
Namibia
Botswana
Mad
Swaziland
South
Africa Lesotho
48
2. Ipasagawa ang gawaing MAPAtukoy! Ibigay ang mga panuto sa ibaba.
a. Sumulat ng maikling paglalarawan sa mga anyong lupa, anyong
tubig, at behetasyon sa Africa.
b. Tukuyin kung saan-saang bahagi ng Africa matatagpuan ang mga
anyong lupa at anyong tubig sa pamamagitan ng pagguhit ng linya
sa tiyak na lokasyon sa mapa.
c. Isa-isahin din ang mga bansang may saklaw sa bawat behetasyon.

d. Sagutin ang mga pamprosesong tanong sa ibaba.
• Alin sa mga nabanggit na behetasyon ang may pinakamalawak

na saklaw?
• Bakit tinawag na Trans-Sahara ang kalakalan sa pagitan ng
Carthage at Sudan?
• Saan-saang mga lugar maaaring umusbong ang isang
kabihasnan o imperyo? Bakit?
Atlas Dagat Mediteraneo

uking
bund
Bulu Suez Canal
Disyertong Sahara Ilog

Dag
Nile
a
t Pu
Ilog ian
rab
la
Niger at A
East Dag
African
KARAGATANG
Ilog Rift
Congo
INDIAN
Ekwador Lawa ng
Victoria
Lawa ng
KARAGATANG Ilog Tanganyika
ATLANTIKO Zambezi
Disyertong Disyertong
Namib Kalahari
Lawa ng
Nyasa
49
1. Alamin
a. Ipagawa ang Mapa…Hanap! Balikan ang kanta o video na ginamit
sa gawaing Greetings Around the World, at ipahanap sa mga mag-
aaral sa isang blankong outline map ng Mundo ang mga bansang
tampok sa video/kanta. Pakulayan at pamarkahan ng watawat nito
ang bawat bansa.
b. Maghanda ng PowerPoint presentation o slides hinggil sa human

geography at culture. Itampok sa klase at pag-usapan.
2. Paunlarin
Ipagawa ang sumusunod na mga gawain.
Gawain 1: Think and Share
Sabihin sa mga mag-aaral: “Bigyang-paliwanag ang kahulugan ng mga

nakatala batay sa inyong kaalaman tungkol dito.”
1. Ghana
2. Sundiata
3. Dark Continent
4. Mansa
5. Mali
6. Songhai
7. Ivory
8. Caravan
9. Disyertong Sahara
10. Oasis
50
Gawain 2: Salundiwa
Magsagawa ng pangkatang pag-uulat sa klase hinggil sa Kabihasnang

Africa. Habang nag-uulat ang pangkat, pagawain ng Salundiwa
dayagram ang iba pang mag-aaral upang malinang ang kanilang
kaalaman. Maaaring sundin ang balangkas sa ibaba. Hikayatin ang
mga mag-aaral na maging malikhain sa kanilang pag-uulat.
Kabihasnang Africa
Gamitin ang rubrik sa pagmamarka sa pangkatang pag-uulat.
Group Evaluation Rubric
Criterion 4 3 2 1
Kasanayan/ – may – napag- – hindi gaanong – walang
Kakayahan karagdagang handaan napag- paghahanda;
sanggunian nang maayos; handaan; walang
na ibinigay kumpleto ang – mababaw ang kakayahan at
ang grupo; mga gawain; nilalaman at kasanayan
naipamalas masinop sanggunian na ipinakita
ang bagamat hindi
natatanging natatangi
kasanayan
Pag-uugali – may – positibo; may – maaaring – negatibo;
positibong supporta na “Neutral” hindi
pananaw at ipinamalas nakikibahagi;
bukas ang hindi
isipan sa mga gumagawa
mungkahi;
– naipapa-
malas ang
pagtutu-
lungan ng
mga kasapi
Ambag – natatangi; – may kalidad; – hindi gaanong – walang
napakahusay may kaunting maganda; hindi paghahanda;
sa lahat ng rebisyon sa napaghandaan walang
aspeto gawain – maraming mali nagawa
at nanga-
ngailangan ng
pagbabago
51
Miyembro Pangkat Kakayahan/ Pag-uugali Ambag Kabuuan
Kasanayan
Pinagkunan: http://fp.dl.kent.edu/fcubed/modules/modules/goalsassessment/examples.
html#Group_Work
Gawain 3: KKK (Kaugnayan ng Kabihasnan sa Kasalukuyan)
Ipaugnay ang mga kaganapan sa klasikong kabihasnan sa kasalukuyang

panahon. Papunan ng sagot sa mga mag-aaral ang talahanayan.
Isulat ang mga ito sa angkop na kolum. Dugtungan ang kasunod na
pangungusap na nasa loob ng kahon.
Imperyo Ambag Kahalagahan

Kush Halimbawa: Nakagawa ng mga
Mataas na uri ng kasangkapang yari sa bakal
pamumuhay noong
Panahon ng Bakal
Axum Halimbawa: Narating ang iba’t ibang
Kalakalan panig ng Mundo upang
palakasin ang kalakalan.
Ghana
Mali
Songhai
Zimbabwe
Kanem-Bornu
52
3. Pagnilayan
a. Ipagawa ang gawaing History Makers. Sabihin: “Punan ang matrix
tungkol sa mga pinuno ng mga Kabihasnan sa Africa batay sa
inyong mga napag-aralan.
Imperyong Mahalagang
Pinuno
Pinamunuan Ambag
Al-Bakri
Sundiatakeita
Mansa Musa Mali Naging sentro ng
sining at pag-aaral
ng mga Muslim ang
Timbuktu.
Dia Kossoi
Sunni Ali Songhai Pakikipagkalakalan
b. Gamit ang Triple Venn Diagram, atasan ang mga mag-aaral na

paghambingin ang tatlong imperyo ng Kabihasnang Africa. Ipaisa-
isa ang pagkakatulad at pagkakaiba ng tatlong imperyong napili.
c. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa p. 193 ng aklat.

A. 1. Ginto
2. Imperyo
3. Guinea
4. Griot
B. Ang mga sagot ay batay sa pag-unawa ng mga mag-aaral.
d. Bigyan ng proyektong nauukol sa kultura ang klase. Pagawain sila

ng mga maskara ng iba’t ibang tribo o kabihasnan sa Africa. Maaari
itong i-display sa klase.
53
Aralin 12 Kabihasnang Klasiko sa Amerika
I. Layunin

mga kabihasnan sa Amerika
2. Nailalarawan ang mga natatanging kulturang umusbong sa Amerika
3. Nasusuri ang pagkakaiba ng mga kultura ng iba’t ibang tribong
Amerikano
1. Ipaayos sa mga mag-aaral ang mga konsepto sa kahon ayon sa kanilang

kinabibilangang kabihasnan ng Mesoamerika. Ipatala sa talahanayan
ang kanilang mga sagot.
Maya Aztec Inca

Yucatan Tenochtitlan Cuzco
Mexico Hernando Cortes Francisco Pizzaro
Bundok ng Andes Calpullis Chicha Chimu Cuzco

Francisco Pizzaro Hernando Cortes Zero Ideograpiko Mexico
Manco Capac Quecha Stole Tenochtitlan Yucatan
2. Ilunsad ang gawaing SKK-Paglalakbay! Sabihin sa klase: “Simulan

ang inyong paglalakbay sa araling ito sa pamamagitan ng pagsagot sa
dayagram. Isulat ninyo sa bahaging simula kung ano-ano ang inyong
nalalaman sa paksang aralin. Samantala, ang bahaging Kalagitnaan at
Katapusan ay pupunan ninyo sa pag-usad ng ating talakayan.”
Katapusan
Simula
Kalagitnaan
Kabihasnang
Amerika
3. Pasulyapan ang nakaraan ng Kabihasnang Amerika. Pagawain ang

mga mag-aaral ng timeline ng mahahalagang pangyayari tungkol sa
Kabihasnang America.
54
1. Alamin
a. Pabigyang-paliwanag sa mga mag-aaral ang antas ng kultura ng
sinaunang Amerika. Papunan ng impormasyon ang dayagram.
Ekonomiya Pamahalaan Relihiyon
Sinaunang Amerika: Kulturang Amerikanong Indian
Kultura Arkitektura
b. Maghanda ng PowerPoint presentation o slides hinggil sa

Kabihasnang Amerikanong Indian. Ipalabas sa klase at
pagtalakayan.
c. Kopyahin sa pisara ang mga parirala. Padugtungan ang mga ito

upang mabuo ang diwang ipinahihiwatig.
Naunawaan ko sa aralin na
Ang mga bahagi ng aralin na hindi ko gaanong naintindihan ay
Ilan sa aking tanong ay

Natutuhan ko sa paksang aralin ang
2. Paunlarin
a. Ipaliwanag sa pamamagitan ng flowchart ang pag-unlad at
pagbagsak ng iba’t ibang imperyo ng Kabihasnang Mesoamerika.
b. Atasan ang mga mag-aaral na magsagawa ng pangkatang pag-

uulat sa klase hinggil sa Kabihasnang Mesoamerika. Hikayatin sila
na maging malikhain sa kanilang pag-uulat. Habang nag-uulat ang
isang pangkat, pagsagawain ng Salundiwa dayagram ang mag-
aaral upang malinang ang kanilang kaalaman. Maaaring sundin
ang balangkas sa ibaba.
55
Kabihasnang Mesoamerika
Gamitin ang rubrik sa pagmamarka sa ginawang pag-uulat. Maaaring bigyan ng

sipi ng rubrik ang mga mag-aaral bilang gabay sa kanilang gagawin.
Group Evaluation Rubric
Criterion 4 3 2 1
Kasanayan/ – may – napag- – hindi gaanong – walang
Kakayahan karagdagang handaan napag- paghahanda;
sanggunian nang maayos; handaan; walang
na ibinigay kumpleto ang – mababaw ang kakayahan at
ang grupo; mga gawain; nilalaman at kasanayan
naipamalas masinop sanggunian na ipinakita
ang bagamat hindi
natatanging natatangi
kasanayan
Pag-uugali – may – positibo; may – maaaring – negatibo;
positibong supporta na “Neutral” hindi
pananaw at ipinamalas nakikibahagi;
bukas ang hindi
isipan sa mga gumagawa
mungkahi;
– naipapa-
malas ang
pagtutu-
lungan ng
mga kasapi
Ambag – natatangi; – may kalidad; – hindi gaanong – walang
napakahusay may kaunting maganda; hindi paghahanda;
sa lahat ng rebisyon sa napaghandaan walang
aspeto gawain – maraming mali nagawa
at nanga-
ngailangan ng
pagbabago
Miyembro Pangkat Kakayahan/ Pag-uugali Ambag Kabuuan

Kasanayan
56
3. Pagnilayan
a. Ipasuri sa mga mag-aaral ang kanilang natutuhan. Papunan ng
angkop na impormasyon ang tsart batay sa paksang tinalakay.
Madali kong Ang aking Nahirapan

Ang aking naisakatuparan mga tanong sa akong mapag-
natutuhan ay ang mga gawain araling ito ay tagumpayan
tulad ng ang mga gawain
tulad ng
b. Papiliin ang bawat mag-aaral ng tatlong imperyo na paghahambingin.

Ipaisa-isa ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga imperyong
napili. Ipasulat ang mga sagot sa triple Venn diagram.
c. Pasagutan ang Subukin at Sagutin sa pp. 206–207 ng aklat.

Subukin at Sagutin
A. 1. Eskimo
2. Mesoamerika
3. Columbus
4. Bagong daigdig
5. Tenochtitlan
B. Ang kasagutan ay maaaring mag-iba-iba ayon sa pag-unawa

ng mga mag-aaral.
C. Ang kasagutan ay maaaring mag-iba-iba ayon sa pag-unawa

ng mga mag-aaral.
D. Ang kasagutan ay maaaring mag-iba-iba ayon sa pag-unawa

ng mga mag-aaral.
d. Culture Project
Maaaring bigyan ng proyekto ukol sa kultura ang klase. Atasan
silang bumuo ng iba’t ibang pamana ng Kabihasnang Amerikanong
Indian at Mesoamerika. I-display sa klase ang mga nagawa.
57
Aralin 13 Kabihasnang Klasiko sa mga Pulo sa Pasipiko
I. Layunin

mga kabihasnan sa mga pulo sa Pasipiko o Oceania
2. Nailalarawan ang mga natatanging kulturang umusbong sa mga pulo
sa Pasipiko
3. Natutukoy ang mga ambag o impluwensiya ng mga kabishanan sa
Pasipiko
1. LS (lubos na sumasang-ayon) / S (sumasang-ayon) / HS (Hindi

sumasang-ayon) / LHS (lubos na hindi sumasang-ayon)
Alamin ang prior knowledge ng mga mag-aaral sa paksang aralin.
Palagyan ng tsek ang hanay na nagsasaad ng kanilang sagot sa bawat
bilang.
Pahayag LS S HS LHS
1. Ang mga pulo sa Pasipiko ay

nahahati sa tatlong malalaking
pangkat.
2. Ang mga pulo sa Pasipiko ay
tinatawag na Oceania.
3. Ang Polynesia ay higit na malaki
kaysa pinagsamang lupain ng
Micronesia at Melanesia.
4. Ang turismo ay isa sa umuusbong na
industriya sa mga bansang kabilang
sa mga Pulo sa Pasipiko.
5. Ang Papua New Guinea ay kabilang
sa Polynesia.
6. Ang Hawaii ay kabilang sa Melanesia.
7. Pagsasaka at pangingisda ang
pangunahing ikinabubuhay ng mga
naninirahan sa mga pulo sa Pasipiko.
8. Ilan sa mga pulong kabilang sa
Micronesia ay uri ng atoll.
9. Ang Melanesia ay nangangahulugan
ng maliliit na pulo.
10. Animismo rin ang sinaunang relihiyon
ng mga Micronesian.
58
2. Papunan ng kinakailangang impormasyon ang matrix.
Kahulugan ng
Isla Kabuhayan Relihiyon
Pangalan
Polynesia
Micronesia
Melanesia

1. Alamin
a. Magkaroon ng pangkatang gawain. Hatiin ang klase sa ilang
pangkat at pagsaliksikin ang mga mag-aaral tungkol sa kultura
ng mga taga-Oceania. Pagkatapos, ipahambing ang kulturang
nasaliksik sa kulturang Pilipino. Ipaulat sa klase ang output ng
bawat pangkat.
b. Maghanda ng PowerPoint presentation o slides hinggil sa Kabi-

hasnang Oceania. Ipakita sa klase at pagtalakayan.
c. Pagawain ang mga mag-aaral ng Sum It Up Chart, kung saan

nila itatala ang mahahalagang impormasyong kanilang nalaman o
natutuhan ukol sa kabihasnan sa mga pulo sa Pasipiko.
Halimbawa
1 000 BK: Nanahan ang mga Austronesia sa

Vanuatu, Fiji, at Tahiti.
100 BK: Narating ang Hawaii, Tonga, Samoa,

Marquesas, at Easter Island sa Timog Amerika.

59
2. Paunlarin
a. Ipahambing ang tatlong pangkat ng mga pulo sa Pasipiko sa
pamamagitan ng Venn diagram.
b. Pagsaliksikin ang mga mag-aaral tungkol sa ambag ng kabihasnan

ng mga pulo sa Pasipiko. Pagkatapos, pagawain ang bawat isa
ng dalawang pahinang brochure na magsusulong ng adbokasiyang
pahahalagahan ang mga ambag sa kasalukuyan. Ipagawa ang
format sa ibaba.
Front Page First Page Second Page
Larawan ng Kahalagahan Maikling pahayag

kontribusyon ng ambag sa na naglalaman ng
o ambag kasalukuyang adbokasiyang
panahon sa pahalagahan ang
Daigdig at sa ambag na napili
Pilipinas
Gamitin ang rubrik sa ibaba sa pagbibigay ng marka sa brochure.
Pamantayan sa Paggawa ng Brochure
Lubos na
Katanggap-
Katanggap- Mahina
Pamantayan tanggap
tanggap (1)
(3)
(5)
Organisasyon Lohikal ang May ilang teksto Nakalilito ang
pagkakaayos ng at larawan na pagkakaayos ng
mga teksto at wala sa lugar. teksto at mga
larawan. larawan.
60
Kalidad ng mga Klaro at tama ang May ilang Karamihan sa
Larawan perspektibo larawan na hindi mga larawan
klaro o tama ang ay hindi klaro
perspektibo. o malabo ang
perspektibo
Kaayusan Kaakit-akit Medyo kaakit-akit Hindi-gaanong
ang brochure ang brochure kaakit-akit
dahil tama ang kahit may ang brochure
kombinasyon ilang maling dahil kitang-
ng kulay, estilo, kombinasyon kita ang maling
laki ng font, at na makikita sa kombinasyon ng
pagkakaayos ng brochure larawan, estilo,
teksto at larawan. font, at teksto
Bisa ng Mabisa ang Hindi masyadong Hindi mabisa ang
Pagkakagawa pagkakagawa mabisa ang pagkakagawa
sapagkat may pagkakagawa sapagkat walang
kakayahan sapagkat kakayahan
ang brochure walang gaanong ang brochure
na himuking kakayahan na himuking
gawin ng mga ang brochure gawin ng mga
makababasa ang na himuking makababasa ang
mga nakapaloob gawin ng mga mga nakapaloob
dito. makababasa ang dito.
mga nakapaloob
dito.
3. Pagnilayan
a. Ipagawa ang Pagsusuri ng Aking Natutuhan sa bawat mag-aaral.
Papunan ng angkop na impormasyon ang tsart batay sa paksang
tinalakay.
Madali kong Ang aking Nahirapan

Ang aking naisakatuparan mga tanong sa akong mapag-
natutuhan ay ang mga gawain araling ito ay tagumpayan
tulad ng ang mga gawain
tulad ng

Subukin at Sagutin
A. 1. Garden of Eden
2. kalat-kalat, maliliit na pulo
3. tohua
4. Timog Tsina
5. Micronesia
61
B. Maaaring iba-iba ang kasagutan ng mga mag-aaral.
c. Maaaring pagawain ng proyektong pangkultura ang klase. Pagsa-

liksikin sila ng iba’t ibang disenyo ng tattoo ng mga taga-Pasipiko.
Pagkatapos, pagawain sila ng sarili nilang disenyo ng tattoo na
may inspirasyon mula sa mga gawang-Pasipiko.
62
Aralin 14 Kontribusyon ng Kabihasnang Klasiko
sa Daigdig
I. Layunin
1. Nailalarawan ang iba’t ibang ambag ng Kabihasnang Klasiko sa

sangkatauhan
2. Natutukoy at naiisa-isa ang mga pamana ng Kulturang Klasikal sa
kabihasnan ng Daigdig
3. Napahahalagahan ang Kulturang Klasikal at ang pamana nito sa
kabihasnan ng Daigdig
1. Ipasagot ang pagsasanay sa ibaba. Itugma ang bawat pamana o ambag

sa pinagmulan nito (Africa, Mesoamerika, o mga pulo sa Pasipiko).
Isulat ang titik ng wastong sagot sa linya.
A – Africa B – Mga Pulo sa Pasipiko C – Mesoamerica
1. asin 6. yam 11. sago palm
2. paniniwala 7. aqueduct 12. pok-a-tok
sa mana 8. Epic of 13. dates
3. piramide Son-Jaral 14. ivory
4. tsokolate 9. totem pole 15. ebony
5. tattoo 10. chinampas
2. Ipagawa ang gawaing Walk to the Classical Civilizations. Papiliin ng isa

sa mga klasikong kabihasnan sa daigdig ang mga mag-aaral. Ipatukoy
ang inilalarawan sa bawat aytem sa kabilang pahina upang makumpleto
ang dayagram. Magpalagay ng isang larawan na makapagpapakita sa
napiling kabihasnan.
63
Mga Klasikong Kabihasnan sa Daigdig
3. Palikhain ang mga mag-aaral ng timeline ng mahahalagang pangyayari

tungkol sa Klasikong Kabihasnan sa Daigdig (2 000 BK–500 AD).
Bilinan silang maging malikhain sa paggawa ng timeline.

1. Alamin
a. Pagbuin ng K-WEB (Kabisnan-Web) dayagram ang mga mag-aaral.
Pabigyang-diin ang mahahalagang kaganapan o impormasyon sa
bawat nakatalagang kabihasnan.
Kabihasnang
Pulo sa Pasipiko
Amerikano Aegean
Mga Pamana ng
Klasikong Kabihasnan
African Griyego
Kabihasnang
Romano
64
b. Magsagawa ng pangkatang gawain. Pagawain ang bawat pangkat
ng PowerPoint presentation hinggil sa Kabihasnang Klasiko na
pipiliin nito. Pabigyang-diin ang mga pamana o ambag ng napiling
kabihasnan. Markahan ang presentasyon gamit ang Grading
Rubric for PowerPoint presentation.
c. Ipabuo ang Reflection Card sa ibaba. Padugtungan ang bawat

pahayag.
Naunawaan ko sa paksang aralin na

Ang mga bahagi ng aralin na hindi ko gaanong
naintindihan ay
Ilan sa aking tanong ay
Natutuhan ko sa paksang aralin ang
2. Paunlarin
a. Papiliin ng tatlong Kabihasnang Klasikal sa Daigdig ang bawat
mag-aaral. Ang mga ito ang gagamitin sa pagbuo ng Kabihasnan-
Ambag-Kabuluhan (K-A-K) organizer. Ipasulat sa unang hugis ang
piniling kabihasnan, sa pangalawang hugis ang ambag nito, at sa
pangatlong hugis ang kabuluhan ng ambag sa mga kabihasnan ng
Daigdig.
Kabihasnan Ambag Kabuluhan
65
b. Ipakumpleto ang dayagram. Ipasulat sa unang bahagi ang napiling
kabihasnan at ang pamana nito sa Daigdig. Ilagay sa ikalawang
bahagi ang impluwensiya ng pamana sa Daigdig, at sa ikatlo, sa
ating bansa sa kasalukuyang panahon.
Impluwensiya sa Daigdig
Impluwensiya sa Pilipinas
Pamana ng Napiling Klasikal

na Kabihasnan sa Daigdig
3. Pagnilayan
a. Papunan ng angkop na impormasyon ang mga linya batay sa
paksang tinalakay. Pagkatapos, batay sa natutuhan, pasulatin ng
liham pasasalamat ang mga mag-aaral.
Bilang ng pangkat: Petsa:

Miyembro:

Rubrik sa Pagmamarka ng Liham Pasasalamat
Pamantayan Paglalarawan Puntos

Nilalaman Mahusay na naipaliwanag 12
ang pamana ng klasikal na
kabihasnan.
Teknikal na Wasto ang paggamit ng mga 8
Pagbuo ng Liham bantas at ang baybay ng
mga salita. Maayos ang mga
bahagi ng liham.
Anyo at Disenyo Malinis at maayos ang 5
pagkakasulat. Naglagay ng
malilikhaing bagay at simbolo.
Angkop ang kulay at disenyo.
KABUUAN 25
66
b. Ipasagot ang Subukin at Sagutin at Sulyap sa Kabanata sa
pp. 224–229 ng aklat.
Subukin at Sagutin
A. 1. Iliad at Odyssey
2. Pok-a-tok
3. Palasyo ng Knossos
4. Minotaur
5. Phaistos disc
6. Citadel
7. Pilosopiya
8. Alpacas
9. Obsidian
10. Maskara at pigura
B. Ang kasagutan ay maaaring iba-iba ayon sa natutuhan ng mga

mag-aaral.
C. Ang kasagutan ay maaaring iba-iba ayon sa natutuhan ng mga

mag-aaral.
D. Ang kasagutan ay maaaring iba-iba ayon sa natutuhan ng mga

mag-aaral.
E. Ang kasagutan ay maaaring iba-iba ayon sa natutuhan ng mga

mag-aaral.
Panimulang Gawain
1. a 6. b 11. b
2. b 7. c 12. c
3. c 8. a 13. a
4. c 9. c 14. a
5. b 10. c 15. a
Sulyap sa Kabanata
A. Ang sagot ay batay sa natutuhan ng mga mag-aaral.
B. Ang sagot ay batay sa natutuhan ng mga mag-aaral.
C. Ang sagot ay batay sa napiling klasikal na kabihasnan ng mga
mag-aaral.
67
Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon
KABANATA VI
Tungo sa Panahong Medyibal
Aralin 15 Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa

Pag-usbong ng Panahong Medyibal
I. Layunin
1. Naipaliliwanag at nasusuri ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa
pag-usbong ng Europa sa Gitnang Panahon
2. Naipaliliwanag at natatalakay ang mga salik na nagbigay-daan sa
pagbagsak ng Imperyong Romano
3. Nailalarawan ang mga tribong Aleman na sumakop sa Imperyong
Romano
4. Nasusuri ang yugto ng pag-unlad ng pamumuhay sa Europa noong
Gitnang Panahon

1. Papunan ang A-R (Anticipation-Reaction) Guide. Sabihin sa klase:
“Suriin ang sumusunod na mga pahayag. Isulat sa unang kolum ang SA
kung sang-ayon ka sa pahayag at HAS kung hindi. Ang huling kolum ay
sasagutin pagkatapos talakayin ang aralin.”
Bago ang Matapos ang

Pahayag
Talakayan Talakayan
Ang pangyayaring nagbigay-daan sa pag-usbong
ng Europa ay nakatulong sa pagkakabuo ng
pandaigdigang kamalayan sa kasalukuyang panahon.
Sa pagbagsak ng Imperyong Romano at pananalasa
ng iba’t ibang pangkat ng mga barbaro ay natapos ang
sinaunang panahon at pumasok ang pagsisimula ng
Panahong Medyibal.
Naging maunlad ang mga manor dahil sa
pakikipagkalakalan sa ibang bayan.
Si Charlemagne o Charles the Great ang itinuring na
isa sa pinakamahusay na hari ng Panahong Medyibal.
Pinamunuan niya ang Holy Roman Empire na
sinasabing muling bumuhay sa Imperyong Romano.
Maaaring umangat ang isang tao sa lipunan dahil hindi
nakabatay sa kapanganakan ang antas sa buhay kung
hindi sa kayamanan ng isang tao.
Ang pang-ekonomiyang aspekto ng piyudalismo ay
isang matibay na sistemang naitatag noong Panahong
Medyibal. Itinuturing itong sistemang politikal, sosyo-
ekonomiko, at militar na sagot sa pangangailangan sa
panahon ng kaguluhan.
68
2. Pagtalakayan ang daloy ng kasaysayan. Gumawa ng isang arrow timeline
na nagpapakita sa mga salik sa pagbagsak ng Imperyong Romano.
Mga Salik sa Pagbagsak ng Imperyong Romano
Kakulangan Paglubha Paghina Paghina Pagbaba ng Pagsalakay

ng tapat at ng krisis ng hukbong ng kulturang moralidad ng mga
may pang- Romano Romano ng mga Barbaro
kakayahang kabuhayan Romano
mamuno

a. Ano sa palagay ninyo ang pangunahing dahilan ng pagbagsak ng
Imperyong Romano? Bigyang katwiran ang inyong sagot.
b. Sa inyong palagay, ano ang magiging epekto ng pagbagsak ng
Imperyong Romano sa kabuuan ng Europa?
c. Sino-sino ang mga bumubuo sa pangkat ng mga tao sa pamayanang
Minoan at Mycenaean?
d. Ano-ano ang mga katangian ng Kabihasnang Minoan at Mycenaean?
e. Ano-ano ang pagkakapareho ng Kabihasnang Minoan at Mycenaean?

1. Alamin
Ipasagot ang flowchart. Ipatala rito ang mahahalagang pangyayaring
naganap sa pag-usbong ng Europa sa Panahong Medyibal.
69
2. Paunlarin
Ibigay ang mga gawain sa ibaba.
Gawain 1: Tree Diagram

Ipatalakay ang mahahalagang pangyayari sa pagdating ng mga tribong
Aleman sa pamamagitan ng tree diagram.
Mga Tribong Aleman
Gawain 2: Acrostic Poetry

Magpagawa ng acrostic poetry na batay sa salitang MEDYIBAL.
Sabihin na ang gagamiting mga salita ay dapat na naglalarawan sa
Panahon ng Medyibal.
3. Pagnilayan
a. Kilalanin ang mga taong naging bantog sa Panahong Medyibal.
Ipasaliksik ang mga naging ambag nina Clovis, Pepin II, Pepin the
Short, at Charlemagne.
Subukin at Sagutin
A.
1. b 6. l
2. f 7. Bonus
3. g 8. e
4. c 9. d
5. a 10. k
B. Ang sagot sa bahaging ito ay depende sa natutuhan at pang-

unawa ng mga mag-aaral.
70
Aralin 16 Ang Simbahang Katolika
I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang batayan ng kapangyarihan ng Papa

2. Nailalarawan ang kapangyarihan ng Papa noong Panahong Medyibal
3. Naipaliliwanag kung paano nagsimula ang Kristiyanismo
4. Nasusuri ang uri ng pamamahala at organisasyon ng Simbahang
Katolika noong Panahong Medyibal
1. Ipasagot ang KWL tsart sa mga mag-aaral. Sabihin sa klase:

“Bilang panimulang gawain ay bubuo kayo ng KWL tsart. Itala sa
unang kolum ng talahanayan ang inyong nalalaman ukol sa ating aralin
(Know). Sa ikalawang kolum, ang inyong nais malaman (Want). Iwanan
ang hanay na (Learn). Ito ay ating babalikan sa huling bahagi ng ating
aralin.”
K (Know) W (Want) L (Learn)
2. Alamin ang kaalaman ng klase ukol sa Organizational Flow ng

Simbahang Katolika. Ipalarawan ang herarkiya ng Simbahang Katolika
gamit ang diyagram sa ibaba.
Organisasyon ng Simbahang Katolika
Papel na Ginagampanan
Posisyon
at Tungkulin
71
1. Alamin
Ipatala sa flower chart ang mahahalagang tungkuling ginampanan ng
mga monghe sa pagpapalakas ng Simbahang Katolika.
MONASTISISMO
2. Paunlarin
Ipagawa ang sumusunod na mga gawain.
Gawain 1: Dayagram ng Aking Natutuhan

Pasagutan ang dayagram. Sabihin sa klase: “Batay sa pinag-aralang
paksa, isa-isahin ang mga salik na nakatulong sa paglakas ng
kapangyarihan ng Papa sa Europa. Ipaliwanag ang inyong sagot.”
Mga Salik sa Paglakas ng Kapangyarihan ng Papa
72
Gawain 2: 3–2–1 Chart
Papunan ang 3-2-1 tsart ayon sa natutuhan ng mga mag-aaral sa
binasang teksto.
3 Konsepto o kaalaman na aking natutuhan

2 Konsepto o kaalaman na hindi ko gaanong naunawaan
1 Tanong na nais ko pang mabigyan ng linaw
3. Pagnilayan
a. Magpasaliksik ukol sa naging mga ambag ng ilang naging Papa
ng Simbahang Katalika: Constantine the Great, Leo I, Gregory I,
Gregory VII, at Innocent III.
Subukin at Sagutin
Iba-iba ang maaaring sagot ng mga mag-aaral.
73
Aralin 17 Ang Banal na Imperyong Romano
at ang Imperyong Byzantine
I. Layunin
1. Naipaliliwanag at nasusuri ang mga pangyayaring nagbigay-daan

sa pagkakaroon ng Banal na Imperyong Romano at ng Imperyong
Byzantine
2. Naipaliliwanag at natatalakay ang mahahalagang pangyayaring na-
ganap sa Banal na Imperyong Romano at sa Imperyong Byzantine na
nakaapekto sa kalagayan ng Europa noong Panahong Medyibal
3. Nailalarawan at napahahalagahan ang kultura at kabihasnan ng Im-
peryong Byzantine
1. Sa pamamagitan ng graphic organizer, pabigyang-paliwanag sa

mga mag-aaral ang kalagayan ng Imperyong Romano mula AD 284
hanggang 526.
Kalagayan ng Imperyong Romano

Mula 284 hanggang 526 AD
Pamumuno ni Pamumuno ni
Diocletian Constantine
(AD 284) (AD 312)
Pamumuno
Pamumuno ni
ni Romulus
Theodoric
Augustus
(AD 493–512)
(AD 476)
74
2. Magpagawa ng isang tree chart na nagpapakita ng mahahalagang
kaganapan sa panahon ng Banal na Imperyong Romano
Banal na Imperyong Romano

1. Alamin
Ipatala sa chain of events chart ang mahahalagang pangyayaring
naganap sa panahon ng Imperyong Byzantine.
Imperyong Byzantine
Pangyayari 1 Una
Pangyayari 2 Sumunod
Pangyayari 3 Sa wakas/Sa pagtatapos
2. Paunlarin
Gawain 1: Characterization Bubble

Pagawain ang mga mga-aaral ng characterization bubble hinggil sa ng
iba’t ibang pinuno ng Imperyong Byzantine at kanilang mahahalagang
ambag. Magpadikit ng larawan ng pinuno sa gitnang bahagi at ipalagay
sa mga bubble ang ambag nito.
75
Banal na Imperyong Romano
Gawain 2: Acrostic
Magpatala ng mga salita na may kaugnayan at nagsisimula sa mga
titik na bumubuo sa paksang HOLY ROMAN EMPIRE. Pasundan ang
halimbawa sa ibaba.
H E
O M
L P PEPIN
Y I
R R
O E
M MEROVINGIAN
A
N
3. Pagnilayan
a. Ipaisa-isa ang mga pamana o ambag ng Imperyong Byzantine sa
kabihasnan ng Daigdig sa pamamagitan ng attributes chart.
Mga Pamana
o Ambag ng
Imperyong
Byzantine
76
Subukin at Sagutin
A.
1. BIR 9. IB
2. BIR 10. IB
3. IB 11. IB
4. BIRB 12. BIRB
5. BIR 13. BIR
6. IB 14. IB
7. BIRB 15. IB
8. IB
B. Ang mga sagot sa bahaging ito ay batay sa pag-unawa ng mga

mag-aaral.
77
Aralin 18 Ang Paglunsad ng mga Krusada
I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang mga dahilan kung bakit naganap ang mga Krusada
noong Gitnang Panahon
2. Nasusuri ang mga layunin, pangyayari, at resulta ng mga Krusada
3. Nailalarawan ang mga pagbabagong dulot ng mga Krusada
1. Pagbuuin ng KWL tsart ang mga mag-aaral. Ipatala sa unang kolum

ang kanilang nalalaman ukol sa paksang-aralin, at sa ikalawang kolum
ang kanilang nais pang malaman. Sabihin na di muna sasagutan ang
ikatlong kolum at ito ay babalikan na lamang sa huling bahagi pag-aaral
ng aralin.
K W L
(Know) (Want) (Learn)
2. Sa pamamagitan ng Comparison Grid ipalarawan ang iba't ibang

pangyayaring naganap sa mga Krusada noong Gitnang Panahon.
Krusada Pinuno Pangyayari Resulta
78
1. Alamin
Ipatala sa tsart ng Sanhi at Bunga ang mga naging sanhi at bunga ng
mga inilunsad na Krusada noong Gitnang Panahon.
SANHI BUNGA
SANHI BUNGA
Krusada
SANHI BUNGA
2. Paunlarin
a. Atasan ang mga mag-aral na buuin ang dayagram ng mga aral,
kaganapan, o natutuhan sa mga Krusada noong Gitnang Panahon.
Pabigyang-paliwanag din ang kanilang sagot.
Mga Krusada noong Gitnang Panahon
Naglaho ang
kabantugan
ng Papa.
Humina ang Umunlad ang

Imperyong kalakalan
Byzantine. sa pagitan
ng Asya at
Europa.
79
b. Papunan ang 3-2-1 tsart ng hinihinging impormasyon ayon sa
natutuhan mo sa binasang teksto.

c. Ipabuo ang history frame tungkol sa mga Krusada noong Gitnang

Panahon.
Pangyayari Mga Pangunahing Tauhan
Suliranin/Layunin Konteksto
ng Pangyayari
Mahahalagang Kinahinatnan/Resulta
Pangyayari
Aral na Natutuhan
3. Pagnilayan
a. Ipabuod ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglulunsad ng
mga Krusada. Papunan ng impormasyon ang mga patlang upang
mabuo ang talata.
Ang Krusada ay isang na inilunsad ng

mga taga-Europa sa panawagan ni .
Layunin nito na
80
Sa kasaysayan, maraming Krusada ang naganap. Ilan sa mga ito
ang
Sa kabuuan, masasabi na hindi nagtagumpay ang mga inilunsad na

Krusada dahil
.
Subukin at Sagutin
A. BUNGA
1. Paglaho ng kabantugan ng Papa
2. Paghina ng Imperyong Byzantine
3. Pag-unlad ng kalakalan sa pagitan ng Asya at ng Europa
4. Paghanap ng bagong rutang pangkalakalan
5. Pag-usbong ng panggitnang-uri
6. Panunumbalik ng pilosopiyang Griyego at kulturang Griyego-
Romano
7. Pagpapaunlad ng kaalaman sa agham ng pakikidigma
8. Pag-usbong ng mga bayan at lungsod
9. Pag-usbong ng kaalaman sa heograpiya at pagtuklas sa Asya
10. Paghina ng piyudalismo
11. Panunumbalik ng kapangyarihan ng hari
12. Pagpapalaya ng mga aliping magsasaka
13. Paglawak ng teritoryong Aleman
EPEKTO
1. Pagkatalo ng mga Krusada
2. Pagkakaroon ng personal na interes sa pagsama sa Krusada
3. Pagkamatay ng mga Kristiyano at Muslim
4. Pagsakamay ng Jerusalem ng mga Muslim
5. Pagsangkot sa mga bata sa Krusada
B. Iba-iba ang sagot, batay sa pag-unawa ng mga mag-aaral.
C. Ang mga sagot ay batay sa pag-unawa ng mga mag-aaral.
81
Aralin 19 Ang Buhay sa Europa sa Panahong Medyibal
I. Layunin
1. Naipaliliwanag at nailalarawan ang sistema ng piyudalismo, manor-

yalismo at kabalyerismo
2. Nailalarawan kung paano inuri ang lipunang medyibal
3. Nailalarawan ang mga katangian ng isang kabalyero
4. Naipaliliwanag ang ugnayan o relasyon ng sistemang piyudalismo at
manoryalismo
5. Nasusuri kung paano umusbong at umunlad ang mga bayan at lungsod
1. Ipaisa-isa ang mga uring panlipunan noong panahon ng piyudalismo

gamit ang tatsulok. Ipalarawan ang bawat isa. Pagkatapos ay pasagutin
ang mga gabay na tanong sa ibaba at pagtalakayan.
Halimbawa
Maharlika:
Kinabibilangan ng
mga hari, basalyo,
at panginoon
Pari o Kleriko: Nakapag-aral ng

iba’t ibang asignatura; namuhay ng
parang mayaman
Pesante o serf: Pinakamababang antas ng

lipunan; may tungkuling magbungkal ng lupa

a. Ano ang ipinahihiwatig ng pagkakaroon ng sistemang piyudalismo?
b. Bakit mahalaga ang lupa sa sistemang piyudalismo? Ipaliwanag.
c. Sa kasalukuyan, umiiral pa ba ang sistemang piyudalismo?
Pangatwiranan.
2. Upang matiyak at mapagtibay ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa

paksang-aralin, pasagutan ang sumusunod na mga tanong.
a. Ano ang piyudalismo? (Bagong sistema ng pamamahala; ang
sistemang umiral sa pagitan ng panginoon at basalyo)
82
b. Ano-anong uring panlipunan mayroon ang piyudalismo? (Maharlika,
pari o kleriko, at pesante o serf)
c. Ano ang kahulugan ng lupa sa sistemang piyudalismo? (Feodus o
fief: lupa)

1. Alamin
Bilang pagtalakay, papunan sa klase ang flower chart ng mga
mahahalagang konsepto at kaalaman tungkol sa sistemang manor-
yalismo.
Halimbawa
Nakasalalay sa
pagsasaka
Dito kinukuha ang

panggastos para
Sistemang pang- sa pagpapatakbo
ekonomiya noong ng pamahalaang
Gitnang panahon piyudal
Sistemang
Manoryalismo
Isang anyo ng
Manor ang sentro ng
relasyon sa pagitan
lipunan at ekonomiya
ng magsasaka at
ng mga taong
panginoong may
nakatira dito
lupa
2. Paunlarin
a. Batay sa pinag-aaralang paksa, papunan sa mga mag-aaral ang
talahanayang ukol sa “dahilan” at “epekto.”
83
Dahilan Pangyayari Epekto
Pag-unlad ng kalakalan
Paglitaw ng bourgeoisie
Paggamit ng salapi
Pagkakaroon ng sistemang guild
b. Ipasuri sa mga mag-aaral ang kanilang kaalaman o natutuhan sa

aralin. Ipasagot ang 3-2-1 chart ng hinihinging impormasyon.

3. Pagnilayan
a. Kasama ang mga mag-aaral, ipakita sa pamamagitan ng dayagram
ang mga pamanang naidulot ng pag-usbong ng mga bayan at
lungsod sa Europa.
Nagbunsod ng kalakalang
pandaigdig dahil sa
pagiging sentro ng Naging sentro ng kultura
kalakalan at industriya
Pamana ng mga
Bayan at Lungsod
Naging saligan Nakatulong ang malayang

ng kalayaang pampolitika kaisipan sa kaunlarang
intelektuwal

1. Sa mga pamanang inilahad sa dayagram, alin sa mga ito ang
pinakamahalaga? Bakit?
2. Sa inyong palagay, paano nakaapekto ang mga pamanang ito
sa paglakas ng Europa?
84
b. Papunan ang dayagram sa klase. Sabihin: “Batay sa mga naganap na
talakayan at pagtupad sa bawat gawaing inihanda, ipakita ang mga
pangyayari sa pag-usbong ng Europa sa Panahong Medyibal.”
Mga Pangyayaring Nagbigay-daan sa Pag-usbong

ng Europa sa Panahong Medyibal
Buhay sa
Paglakas ng Banal na Paglunsad Europa
Simbahang Imperyong ng mga noong
Katolika Romano Krusada Gitnang
Panahon
Ambag Ambag Ambag Ambag
Patunay Patunay Patunay Patunay
c. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 269–270 ng aklat.

Subukin at Sagutin
A. 1. a 6. c
2. b 7. b
3. c 8. b
4 c 9. a
5. d 10. c
B. Ang sagot sa bahaging ito ay maaaring iba-iba ayon sa pag-unawa

ng mga mag-aaral.
C. Ang mga sagot ay batay sa pag-unawa ng mga mag-aaral.
85
Aralin 20 Mga Ambag ng Panahong Medyibal sa Europa,
Mesoamerika, at Africa
I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang mahahalagang ambag ng Panahong Medyibal sa

daigdig
2. Nailalarawan ang mga epekto ng mahahalagang ambag ng Panahong
Medyibal sa daigdig
3. Nasusuri kung paano nakaimpluwensiya sa kasalukuyang panahon
ang mga ambag ng Panahong Medyibal
1. Magkaroon ng isang paligsahan sa klase—Battle of the Brains—hinggil

sa mga kaisipan, ideya, at kaalaman mula sa nakaraang mga paksang-
aralin.
2. Ipaayos ang mga titik upang mabuo ang mga salitang may kaugnayan sa
paksang-aralin. Pagkatapos, pabigyan ng isa o dalawang pangungusap
na kahulugan ang bawat salitang nabuo.
a. NORMA (Manor)
b. GONBRIT MELANA (tribong Aleman)
c. GANNTIG NAPAOHN (Gitnang Panahon)
d. DOIYS (Diyos)
e. DAYUPISILOM (Piyudalismo)
f. NUIREBISDAD (Unibersidad)
g. NIESROYIASILOM (Seinyorialismo)
h. EOBFULW (Beowulf)
i. GONS FO LORDAN (Song of Roland)
j. CHERTINE ED SEYROT (Chretien de Troyes)
k. NADET LIAIHGREI (Dante Alighieri)
l. EOGFFYER RECUAHC (Geoffrey Chaucer)
m. ANESMROUEQ (Romanesque)
n. CITHOG (Gothic)
o. RAIF (Fair)
p. YENOM REGNACH (Money Changer)
q. LIPOTIESOM (Politeismo)
r. MOISETONOM (Monoteismo)
s. SANOMSITSIMO (Monastisismo)
t. AVELS TEARD (Slave Trade)
86
u. KARIAME (Amerika)
v. SUPQUI (Quipus)
w. XOPLALMS (Smallpox)
x. TECAZ (Aztec)
y. ROEZ (Zero)

1. Alamin
Ilunsad ang makasaysayang paglalakbay sa klase sa pamamagitan ng
pagpuno sa graphic organizer batay sa mga naunawaan o natutuhan
sa mga nakaraang aralin. Maaaring dagdagan pa ang mga kahon.
Halimbawa
Mahahalagang Ambag ng Panahong Medyibal

sa Europa, Mesoamerika, at Africa
Kalakalan
Totem pole
ng ginto at asin
Makabagong
Paggamit
teknolohiya sa
ng salapi
agrikultura
87
2. Paunlarin
a. Ang gawain sa ibaba ay maaaring tawaging Bahagdan ng Aking
Pag-unlad. Ipasagot ang mga kahong Aking Alam at Nais Malaman.
Ang ikatlo at ikaapat na kahon, Mga Natutuhan at Halaga ng
Natutuhan sa Kasalukuyan ay ipasagot pagkatapos ng aralin.
Mahahalagang Ambag ng Panahong Medyibal

sa Europa, Mesoamerika, at Afrika
Aking Alam Nais Malaman Mga Natutuhan
Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan
b. Papunan ang 3-2-1 tsart ng hinihinging impormasyon na ayon sa

natutuhan sa binasang teksto.

88
3. Pagnilayan
Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 281–286 ng aklat.
a. Ang mga sagot ay batay sa natutuhan at naunawaan ng mga mag-
aaral.
b. Ang mga sagot ay batay sa naunawaan ng mga mag-aaral.
Sulyap sa Kabanata
I.
1. b
2. c
3. c
4. d
5. a
6. c
7. a
8. b
9. b
10. a
II. Ang sagot ay batay sa pagsusuri sa larawan.
Pangyunit na Pagsusulit
I. 1. Krusada 6. Helenistiko
2. Constantinople 7. Phalanx
3. Simbahan 8. Gladiator
4. Vatican 9. Augustus
5. Herodotus 10. Forum
II. Ang paglalahat ay batay sa pag-unawa ng mga mag-aaral sa

talangguhit.
III. Iba-iba ang sagot.
IV. Iba-iba ang sagot.
89
Ikatlong Yunit
Ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig
(AD 500-1 900)
Panimula
Ang mga pagbabago sa Europa ay hindi naging madali. Gradwal na pinagdaanan

ng Europa ang mga naranasang pag-unlad mula sa Panahong Medyibal tungo
sa Makabagong Panahon. Ang lipunan, politika, at intelektuwal na pamumuhay
ng mga Europeo ay kinakitaan ng maraming pagbabago mula ikalabing-apat
hanggang ikalabing-anim na siglo pagkatapos ng Panahong Medyibal.
Ang paraan ng pamamahala at pamumuhay, pag-usbong ng mga siyudad,

pagsibol ng gitnang uri, pagtatatag ng mga kaharian, renasimyento, paglakas
ng Simbahan, repormasyon at paglakas ng kapangyarihan ng Europa ang tuon
ng ikatlong yunit. Iisa-isahin sa yunit ang mga pangyayaring naging daan sa
pagpasok ng daigdig sa Modernong Panahon mula sa pagtatapos ng Gitnang
Panahon. Maraming pangyayaring naganap at nagsilbing transisyon na
nagsimula noong ikalabintatlo hanggang ikalabinlimang siglo.
Binigyang-pansin sa pagpasok ng daigdig sa Modernong Panahon ang

pagtatagpo ng mga bansa sa daigdig. Ang pagkikita ng mga teritoryo ay
magbubunga ng paglakas ng ugnayan ng mga bansa. Sa pagdaan ng maraming
taon, ang ugnayan ng mga bansa ay paiigtingin ng mataas na interes ng mga
Europeo na maghangad ng mga teritoryo na magbibigay sa kanila ng higit na
kayamanan at kapangyarihan. Unti-unting tinahak ng Europa ang daan patungo
sa Modernong Panahon simula sa Panahong Renasimyento. Sa panahong
ito binigyang-diin ang kahalagahan ng tao at ng kaniyang mga kontribusyon.
Pinalakas din ng panahong ito ang pagganyak sa mga Europeo na maggalugad
at maghanap ng mga teritoryo. Sa panahon ng eksplorasyon nagbukas ang
oportunidad sa mga Europeo na galugarin ang karagatan, na naging daan sa
pagpapalawak ng mga teritoryo at paglakas ng ugnayan ng mga ito.
Naipamamalas ng mga mag-aaral ang pag-unawa sa naging transpormasyon

tungo sa makabagong panahon ng mga bansa at rehiyon sa daigdig bunsod ng
paglaganap ng mga kaisipan sa agham, politika, at ekonomiya tungo sa pagbuo
ng pandaigdigang kamalayan.
Kritikal na nakapagsusuri ang mga mag-aaral sa naging implikasyon sa kanilang

bansa, komunidad, at sarili ng mga pangyayari sa panahon ng transpormasyon
tungo sa makabagong panahon.
90
KABANATA
VII Paglakas ng Europa
Aralin 21 Pagsilang ng Renasimyento, Simbahang

Katolika, at Repormasyon
I. Layunin
1. Nasusuri ang kaugnayan ng Gitnang Panahon sa paglakas at trans-
pormasyon ng Europa
2. Nasusuri ang pag-usbong ng Renasimyento, Simbahang Katolika, at
Repormasyon
3. Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng Renasimyento, Simbahang
Katoliko, at Repormasyon sa daigdig
4. Naipaliliwanag kung paano nakaimpluwensiya ang kapaligiran sa pag-
usbong ng mga bagong kaisipan sa agham, politika, at ekonomiya na
nagbigay-daan sa transpormasyon ng Europa sa Makabagong Panahon
at pagbuo ng pandaigdigang kamalayan ng mga bansa sa daigdig

1. Maghanda ng mapa ng Italya. Ipakita at ipasuri sa mga mag-aaral.
Pagkatapos ay talakayin ang mga pamprosesong tanong sa susunod
na pahina.
ITALYA
International
Border
Railroad
91
a. Ano-anong mga katawang-tubig ang nakapalibot sa lupain ng
Italya?
b. Ano-ano ang pangunahing lungsod-estado na matatagpuan sa
mapa?
c. Sa ganitong uri ng heograpiya, ano sa palagay ninyo ang maaaring
maitulong ng Kipot ng Adriatiko at Dagat Mediteraneo sa Italya?
d. Ano ang kaugnayan ng heograpiya sa pag-usbong ng Roma bilang
isang matatag na estado?
2. Ibigay ang paunang tanong bilang pangganyak. Ano-ano ang mga

sanhi at bunga ng paglakas at ng transpormasyon ng Europa tungo sa
Makabagong Panahon?
3. Maghanda ng sipi ng puzzle at ipaskil sa pisara. Ipahanap ang mga

salita sa ibaba sa ilang mag-aaral.
A L A M E R K A N T I L I S M O
D I M B S E T N A T S E T O R P
V S I O L P R O T S E T O R P R
C O K A T O L I K O W H P S E I
E M D K E R A L S E A R L K E S
T S K U Y M T T A P T K N G P R
N I R S F A G U M O Y A S O O U
M N L W C S B S N R B N C T R K
P A T P L Y A S H R E O P Y U G
E M Y M B O U R G E O I S I E A
R U L R E N A S I M Y E N T O P
Y H C R A N O M L A N O I T A N
M A R T I N L U T H E R B R E Y
C K S F W M S I H C S T A E R G
Merkantilismo Katoliko Bourgeoisie Renasimyento

Martin Luther Humanismo Repormasyon

1. Alamin
a. Ipatala sa ilang piling mag-aaral ang mga awiting revival na
kanilang naririnig sa kasalukuyang panahon. Pagkatapos, itanong:
“Nagustuhan ba ninyo ang mga awiting ito? Bakit? Ano ang
katangian at ang nais ipahiwatig ng mga awiting ito?”
92
b. Ipabasa ang teksto sa pp. 290–297 ng batayang aklat. Hatiin ang
mga mag-aaral sa tatlong pangkat at magsagawa ng pangkatang
pag-uulat.
Pangkat 1: Renasimyento
Pangkat 2: Great Schism
Pangkat 3: Paglaganap ng Repormasyon

• Mula sa inyong pagkakaunawa sa tekstong binasa, ano ang
Renasimyento?
• Batay sa mga impormasyong inilahad, bakit sa Italya sumibol ang
Renasimyento?
• Ano-ano ang mga naging sanhi ng paglaganap nito sa ibang lugar?
2. Paunlarin
a. Ipabigay ang kahulugan ng mga sumusunod na pagdiriwang.
• Pasko
• Semana Santa
• Pista
b. Ipatala sa talahanayan ang limang bagay na ginagawa ng isang
Kristiyano sa mga pagdiriwang na ito.
PASKO SEMANA SANTA PISTA
c. Ipabasa ang teksto sa pp. 292–297 ng batayang aklat at

magpasagawa ng pangkatang pag-uulat. Hatiin ang mga mag-
aaral sa tatlong pangkat at magtalaga ng paksang iuulat ng bawat
isa. Ipasagot ang mga pamprosesong tanong.
Pangkat 1: Ang Kapangyarihan ng Simbahang Katolika
Pangkat 2: Repormasyon
Pangkat 3: Tugon ng Simbahang Katolika

Ang Kapangyarihan ng Simbahang Katolika
• Ano ang papel na ginampanan ng Simbahang Katolika bilang
isang institusyon?
• Sino-sino ang mga namumuno sa Simbahan? Mabuti ba ang
pamamahala ng mga pinuno? Bakit?
93
• Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas
ng Europa?
• Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europa at sa
transpormasyon ng daigdig?
• Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng Simbahan sa kasa-
lukuyan?
Repormasyon
• Batay sa teksto, paano nagsimula ang Repormasyon?
• Ano ang Repormasyon?
• Sino si Martin Luther at bakit iniugat sa kaniya ang Repor-
masyon?
• Paano lumaganap ang Repormasyon?
• Paano binago ng Repormasyon ang Europa?
• Sa kasalukuyan, nakaapekto ba sa inyong paniniwala sa Diyos
ang pagkakaroon ng iba’t ibang denominasyon ng relihiyon sa
inyong paligid? Bakit?
Tugon ng Simbahang Katolika
• Ano ang naging sagot ng Simbahang Katolika sa Repormasyon?
• Ano-ano ang mga binago ni Pope Gregory VII sa Simbahang
Katolika?
• Ano ang naging bunga ng Kontra-Repormasyon?
• Ano ang mahalagang aral na iniwan ng Repormasyon sa mga
tao?
3. Pagnilayan
a. Ipatala ang mahahalagang
konsepto sa araling tinalakay
sa concept map.
Renasimyento
b. Ipasuri ang pagkakatulad at pagkakaiba ng Repormasyon at

Kontra-Repormasyon. Papunan sa mga mag-aaral ang graphic
organizer.
REPORMASYON
KONTRA-REPORMASYON
94
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. Investiture Controversy
2. Kontra Repormasyon .
3. Inquisition
4. Ninety Five Theses
5. Konseho sa Trent
6. Italya
7. Renasimyento
8. Society of Jesus
9. Erehe
10. Burgesya
B. 1.
REPORMASYON
SOCIETY MARTIN
OF JESUS LUTHER
INVESTITURE
GREAT SCHISM
CONTROVERSY
NINETY FIVE COUNCIL

THESES OF TRENT
RENASIMYENTO

2.
REPORMASYON
KILUSANG MULING
ITALYA
INTELEKTWAL PAGSILANG
TRANSISYON SA KULTURANG SENTRO NG

SIGLA SA ESTRATEHIKONG
MAKABAGONG GRIYEGO AT IMPERYONG
PAG-AARAL LOKASYON
PANAHON ROMANO ROMANO
95
C.
RENASIMYENTO
Sariling Pangungusap Sariling Pangungusap

Sariling Kahulugan Sariling Pangungusap
Ito ay nangangahulugan Binigyang-diin ng
ng muling pagsilang sa Renasimyento ang
pag-aaral ng kulturang pagkilala sa kakayahan
Greco-Romano. at potensiyal ng tao na
maabot ang kaniyang
mga hangarin sa buhay
sa pamamagitan ng
pag-aaral at pagsisikap.
D. Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng sariling opinyon.
PAGPAPAHALAGA
Sa bahaging ito, ang mga mag-aaral ay magbibigay ng sariling opinyon.
96
Aralin 22 Pag-usbong ng Burgesya, Merkantilismo,
at Pambansang Monarkiya
I. Layunin
1. Nasusuri kung paano lumakas ang kapangyarihan ng mga burgesya
2. Naipaliliwanag ang sistemang merkantilismo sa Europa at ang mga
epekto nito
3. Naiisa-isa ang mga salik sa pag-usbong ng monarkiyang nasyonal
4. Napahahalagahan ang mga pagbabago sa Europa sa pag-usbong ng
burgesya, merkantilismo, at monarkiyang nasyonal

1. Maghanda ng sipi ng mga larawan na nasa ibaba at ipaskil sa pisara.
Sa bawat larawan, pumili ng mag-aaral, ipatukoy ang nasa larawan, at
ipasulat ang tungkulin o gawain nito. Pagkatapos ay talakayin ang mga
ito gamit ang mga pamprosesong tanong.
Money Banker

a. Ano ang kahalagahan ng mga nasa larawan sa lipunan?
b. Sa inyong palagay, paano nakatutulong ang mga ito sa paglakas
ng isang bansa?
2. Ibigay ang panimulang tanong bilang pagganyak: Ano-ano ang mga

sanhi at bunga ng paglakas ng burgesya, merkantilismo, at pambansang
monarkiya sa Europa?

1. Alamin
a. Maghanda ng sipi ng pinaghalo-halong titik ng mahahalagang
salita sa ibaba. Ipaayos ang mga titik upang mabuo ang mga salita
na may kaugnayan sa aralin.
R M K A N T L I S O E M I MERKANTILISMO
I K N O R A Y M A MONARKIYA
G N A T I G N – R I U GITNANG–URI
M G A N A A G N K L A L A MANGANGALAKAL
97
b. Ipabasa ang teksto sa pp. 300–303 ng aklat. Maghanda ng sipi
ng mga larawan na nasa ibaba at ipatala ang mahahalagang
impormasyon ukol dito sa cloud call out. Pagkatapos, papunan ang
concept map. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong.
Ang mga burgesya ay

.
Ang mga monarkiya ay

.
Pag-usbong ng Pambansang
Merkantilismo
Burgesya Monarkiya

• Sino-sino ang mga itinuturing na kabilang sa pangkat ng burgesya?
• Ano-ano ang mga katangian ng burgesya?
• Ano ang naging papel ng burgesya sa paglakas ng Europa?
• Batay sa mga kaisipan at konseptong naipahayag sa teksto, ano
ang kahulugan ng merkantilismo?
• Bakit sinasabing hindi lamang pang-ekonomiya kung hindi
pampolitika rin ang layunin ng merkantilismo?
• Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng
Europa?
• Paano nakatulong ang mga nasyon-estado sa paglakas ng Europa?
98
• Ano-ano ang mga salik na nagpabago sa konsepto ng monarkiya
at nagpalakas sa kapangyarihan ng hari?
• Ano-anong mga bansa sa kasalukuyan ang pinamumunuan pa rin
ng hari at reyna?
• Paano nakatulong ang nasyon-estado sa paglakas ng Europa?
• Kung kayo ang tatanungin, pabor ba kayo na ang mamuno sa ating
bansa ay hari at reyna? Bakit?
2. Paunlarin
Ipabasa ang teksto sa pp. 304–312 ng aklat. Magsagawa ng pangkatang
pag-uulat.
Pangkat 1: Ang Espanya bilang isang Pambansang Monarkiya
Pangkat 2: Pambansang Monarkiya sa Pransiya
Pangkat 3: Parlamento ng Inglatera
3. Pagnilayan
a. Bigyan ng sipi ng teksto ang mga mag-aaral, o kaya naman ay
basahin ang teksto sa klase. Talakayin.
Ang burgesya ay ang panggitnang uri ng lipunan na binuo ng
mga mangangalakal, may-ari ng mga bangko, abogado, doktor,
manunulat at iba pang propesyonal. Noong ikalabingwalong
siglo, lumaki ang impluwensiya ng burgesya sa publiko. Ginamit
nila ang kanilang propesyon upang makagawa ng mga reporma
sa pamahalaan at mapalaganap ang pagkakapantay-pantay sa
Europa.
Hinadlangan man ng mga maharlika ang mga adhikain ng
burgesya, naging mahalagang pangkat pa rin sila ng lipunan,
bilang panggitnang-uri. Napasimulan nila ang layunin tungo sa
pagkakapantay-pantay ng tao sa lipunan.
b. Ipasuri ang pagkakaiba at pagkakatulad ng kalakalan noong

Panahong Medyibal at sa kasalukuyan. Papunan sa mga mag-
aaral ang Venn diagram.
Panahong Kasalukuyang
Medyibal Panahon
c. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa p. 316 ng aklat.

99
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. Burgesya
2. Merkantilismo
3. ginto at pilak
4. King Louis IV
5. nasyon
7. Bourgeoisie
8. Bourbon
9. Invincible Armada
10. Tatlumpung Taong Digmaan
B. Hayaang ang mga mag-aaral na gumawa ng sariling guhit at interpretasyon.
C. 1. Naging malaking tulong ang mga burgesya sa muling paglakas

ng kapangyarihan ng mga pamilyang Habsburg at Bourbon. Sa
pamamagitan nila ay naitatag ang isang sentralisadong pamahalaan
at nakuha ng mga hari at reyna ang simpatiya ng mga mamamayan.
Ang sistemang Merkantilismo ang naging gabay nila sa pagpapalaki ng
kanilang yaman na naging daan ng kanilang malaking kapangyarihan.
2. Ang sistemang Merkantilismo ay naghatid ng pagbabagong pang-
kabuhayan sa mga bansa. Lumawak ang kanilang kalakalan at
produksiyon, na naging daan ng pag-unlad ng mga bayan.
PAGPAPAHALAGA
100
Aralin 23 Kontribusyon ng Renasimyento, Repormasyon,
Burgesya, Merkantilismo, at Pambansang
Monarkiya
I. Layunin
1. Naiisa-isa ang mga kontribusyon ng Renasimyento, Repormasyon,
burgesya, merkantilismo, at pambansang monarkiya sa daigdig
2. Nahihinuha ang mahalagang papel na ginampanan ng humanismo sa
Panahon ng Renasimyento
3. Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng Renasimyento, Repor-
masyon, burgesya, merkantilismo, at pambansang monarkiya sa
daigdig sa pamamagitan ng paglikha ng isang awit

Maghanda ng sipi ng talahanayan at kahon ng mga pangalan o salita. Ipaskil
sa pisara. Papunan ang bawat hanay ng talahanayan ng mga pangalan o
salita na nabibilang sa kategorya.
PAMBANSANG
RENASIMYENTO REPORMASYON MEKANTILISMO
MONARKIYA
Miguel de Cervantes The Last Supper

Dutch East India Company Johannes Gutenberg
kolonya John Calvin
Navigation Act Leonardo da Vinci
Magna Carta In Praise of Folly
John Wycliffe John Hus
Decameron Thomas Moore
William Shakespeare Niccolo Machiavelli
Pamahalaang Parlamento Francesco Petrach
Ulrich Zwingli English East Indies Company
Raphael Santi
101
1. Alamin
a. Maghanda ng larawang may kaugnayan sa aralin. Ipatukoy isa-isa
sa mga mag-aaral ang mga larawan. Ipatukoy rin ang papel na
ginampanan ng bawat isa sa kasaysayan.
2. Paunlarin
a. Ipabasa ang teksto sa pp. 317–322 ng aklat.
b. Hatiin ang mga mag-aaral sa limang pangkat. Magpagawa ng isang
poster ukol sa mga kontribusyon ng Renasimyento, Repormasyon,
burgesya, merkantilismo, at pambansang monarkiya sa daigdig at
mga katumbas na pag-unlad sa kasalukuyang panahon.
3. Pagnilayan
a. Maghanda ng sipi ng talahanayan na nasa ibaba. Ipasuri sa
bawat mag-aaral kung ginagawa niya o hindi ginagawa ang bawat
nakatalang gawain. Ipaguhit ang  kung ginagawa niya ang mga
gawaing nakatala at  kung hindi naman ginagawa.
Hindi Dahilan/
Gawain Ginagawa
Ginagawa Mungkahi
Pagbabasa ng
Bibliya
Pagdalo sa
mga gawain ng
relihiyon
(Hal.: pagsisimba)
Pagsasabuhay
ng mga aral ng
kinabibilangang
relihiyon
Pagrespeto sa
pananampalataya
ng iba
Paggawa ng
kabutihan
102
b. Magpabuo ng isang awit ukol sa aralin. Maaaring ibigay bilang
pangkatang gawain.
ILAPAT
Papiliin ang mga mag-aaral ng kanilang kapareha at ipasagot ang
sumusunod na tanong: “Paano nakaapekto ang mga pangyayari sa Europa
sa naging transpormasyon nito tungo sa Makabagong Panahon?”
Hayaang mag-usap ang magkakapareha ng ilang minuto. Ipalagay ang
kanilang sagot sa graphic organizer sa ibaba. Tiyaking mapag-uusapan ng
magkapareha ang kanilang magiging pinal na kasagutan. Sabihan sila na
maaari din silang magdagdag ng bagong kaalaman na naunawaan.
Sagot ng Pinal na
Aking Sagot
Kapareha Kasagutan
ISABUHAY
a. Ibigay ang tanong: “Kung kayo ay mga karaniwang mamamayan na
nabuhay sa panahon ng monarkiya, paano ninyo susuportahan ang
hari na nagbigay sa mga mamamayan ng proteksiyon at kalayaan?”
Magbigay ng tatlong paraan at ipaliwanag kung bakit ninyo gagawin
ang bawat isa.
b. Ipasagot ang mga gawain sa Sulyap sa Kabanata sa pp. 327–331 ng
batayang aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. e 6. d
2. g 7. c
3. h 8. l
4. k 9. j
5. a 10. b
B. 1. c 4. d
2. a 5. b
3. a
C. 1. Ang tuklas ni Johannes Gutenberg na isang movable type na

palimbagan ang nagbigay-daan upang ang mga klasikal na akda
ay malawakang maimprenta. Sa pamamagitan nito, ang mga
ideyang umusbong sa Renasimyento ay lumaganap. Sa pagsapit
ng ikalabing-anim na siglo, lumaganap ang halos siyam na
milyong kopya ng iba’t ibang aklat ukol sa relihiyon, klasiko, batas,
pilosopiya, at iba pa.
103
2. Epektibo pa rin ang paggamit ng mga aklat sapagkat hindi lahat ng tao
ay may kakayahang magkaroon ng kompyuter o laptop at Internet sa
kanilang mga tahanan.
PAGPAPAHALAGA
SULYAP SA KABANATA
A.
BUNGA/ BUNGA/
SANHI SANHI
SANHI SANHI
• Pagpapalabas • Paglaganap • Binago ng mga • Sumali si John

ng Ninety Five ng mga aral ni aral ni Martin Calvin sa mga
Theses ni Luther Luther ang samahang
Martin Luther buhay ni John naghahangad
Calvin ng mga
pagbabago sa
pamahalaan
BUNGA/
SANHI
SANHI
• Inilabas ni John Calvin • Lumawak ang

ang kaniyang akda na impluwensiya at aral na
pinamagatang “The itinuturo ni John Calvin sa
Institutes of the Christian buong Europa at naging
Religion” at itinatag niya daan ng pagkakatatag ng
ang huwarang komunidad iba’t ibang simbahan sa
ng mga protestante sa Europa.
Geneva, Switzerland.
B. 1. Gumagamit na ng GPS (Geographic Positioning System) upang

madaling matukoy at matunton ang mga lugar.
2. Sa pamamagitan ng mga makabagong kagamitan tulad ng X-ray at
MRI, nagagawang masilip ang kaloob-looban ng ating katawan.
3. Nakapaglalakbay ang mga tao saan mang bahagi ng daigdig dahil sa
eroplano.
Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng sariling

sagot.
104
KABANATA
VIII Paglawak ng Kapangyarihan ng Europa
Aralin 24 Eksplorasyon at Unang Yugto ng Kolonyalismo

I. Layunin
1. Natatalakay ang mga dahilan at salik na nakaapekto sa eksplorasyon
ng mga Europeo
2. Nakikilala ang mga unang nabigador na nagpasimulang maglakbay sa
katubigan
3. Natatalakay ang kahulugan ng kolonyalismo

1. Ibigay ang sitwasyon at ipasagot ang tanong: “Ipagpalagay na ikaw ay
isang ina o isang ama na may limang anak ngunit walang hanapbuhay.
Inalok ka ng isang kapitbahay na pumunta sa ibang bansa upang
magtrabaho roon bilang isang kasambahay. Tatanggapin mo ba ang
alok? Bakit?”
2. Ibigay ang mga paunang tanong bilang pagganyak.

a. Ano-ano ang mga salik na nagtulak sa mga Europeo upang
galugarin ang mundo?
b. Ano-ano ang mga layunin ng mga Europeo sa paglalayag na
kanilang ginawa?
c. Paano nakaapekto ang ekplorasyon sa Europa at sa mga tuklas na
lupain?

1. Alamin
Maghanda ng mga larawan tulad ng mga nasa ibaba. Ipaskil sa pisara
at ipasuri sa mga mag-aaral. Gamitin ang mga pamprosesong tanong
sa pagtalakay.
Halimbawa

• Ano ang kahalagahan ng mga larawan sa buhay ng isang tao?
• Alin sa mga larawan ang ibig ninyo? Bakit?
105
2. Paunlarin
Ipabasa ang teksto sa pp. 334–346 ng aklat at pagkatapos ay magsa-
gawa ng pangkatang pag-uulat ukol sa mahahalagang impormasyong
nalaman. Hatiin ang mga mag-aaral sa apat na pangkat at magtalaga
ng paksang tatalahayin.
Pangkat 1: Mga Salik sa Eksplorasyon at Pagtuklas ng mga Teritoryo
Pangkat 2: Unang Yugto ng Kolonyalismo
Pangkat 3: Mga Kolonyalistang Bansa sa Europa
Pangkat 4: Epekto ng Eksplorasyon
3. Pagnilayan
a. Ipabasa sa isang mag-aaral ang pahayag ni Christopher Columbus
sa Siniping Pahayag, p. 334. Pagkatapos ay ipasagot ang tanong
sa ibaba ng pahayag. Talakayin ito.
b. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 346–348 ng batayang
aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1.
Monopolyo sa Paglakas ng
Malaking kita
kalakalan ekonomiya
2.
Pagtuklas ng Pagpapalaganap Pag-unlad ng

mga lupain ng Kristiyanismo teknolohiya
3.
Paghahanap ng Pagpapalago ng
Pagpapaunlad
direktang ruta sa kayamanan batay
ng kalakalan
Silangan sa merkantilismo
106
B.
SANHI SANHI BUNGA

Mahinang uri ng Nakakahawang Pagbagsak
mga sandata sakit ng Imperyong
Aztec
C. 1. d 6. h
2. e 7. a
3. b 8. i
4. f 9. g
5. j 10. c
PAGPAPAHALAGA
107
Aralin 25 Dahilan at Epekto ng Unang Yugto ng
Kolonyalismo
I. Layunin
1. Natatalakay ang tunay na motibo ng mga Europeo sa unang yugto ng
kolonyalismo
2. Naiisa-isa ang mga epekto ng unang yugto ng kolonyalismo
3. Nasusuri ang epekto ng kolonyalismo sa kultura ng mga bansang
nasakop

1. Maghanda ng mapa ng daigdig at ipaskil ito sa pisara. Pumili ng mga
mag-aaral at ipaturo sa kanila ang kinaroroonan ng Europa at ng mga
bansa na matatagpuan dito.
2. Ibigay ang mga paunang tanong sa ibaba bilang pagganyak.
a. Ano ang kolonyalismo?
b. Ano-ano ang mga motibo ng mga Europeo sa mga bansang
kanilang natagpuan?

1. Alamin
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto sa pp. 350–361 ng aklat.
Mahalagang mabigyang-pansin sa teksto ang mga bansang Kanluranin
at ang mga bansang kanilang sinakop. Pagkatapos ay papunan ang
talahanayan.
Mga Bansang Europeo Mga Bansang Nasakop
2. Paunlarin
a. Ipasagot ang tree diagram sa bawat mag-aaral. Pagkatapos,
magsagawa ng malayang talakayan gamit ang mga pamprosesong
tanong.
Mga Dahilan na Nagbunsod sa mga

Kanluranin na Maghangad ng Kolonya
108
• Ano-ano ang mga dahilan na nagbunsod sa mga Kanluranin na
maghangad ng kolonya?
• Ano ang karakter ng unang yugto ng kolonyalismo?
• Tunay ba na ang mga Kanluranin ay nakatulong sa pag-unlad ng
pamumuhay ng mga bansang kanilang nasakop? Paano?
b. Ipasuri at talakayin ang epekto ng kolonyalismo.
3. Pagnilayan
a. Papunan sa mga mag-aaral ang talahanayan sa ibaba.
Motibo ng mga Europeo
b. Ibigay ang pagsasanay na nasa ibaba. Pagkatapos ay magsagawa

ng malayang talakayan. Tukuyin kung sa anong aspekto nabibilang
ang pahayag sa bawat bilang. Isulat sa patlang ang E kung sa
ekonomiya, P kung sa politika, at SK sa sosyo-kultural.
1. Ang mga bansang nasakop ang naging tagapagtustos
ng mga hilaw na materyales at pamilihan ng produktong
Kanluranin.
2. Maraming katutubo ang yumakap sa Kristiyanismo.
3. Nagkaroon ng “fixed border” o takdang hangganan ang
teritoryo ng bawat bansa.
4. Sumulpot ang mga kolonyal na lungsod.
5. Nagkaroon ng paghahalo ng lahi ng mga Kanluranin at
katutubo upang mapanatili ang katapatan ng kolonya.
6. Umunlad ang sistema ng transportasyon at komunikasyon.
7. Nawalan ng karapatan ang mga katutubo na pamahalaan
ang sariling bansa gamit ang sariling sistema.
8. Nailipat sa Europa ang mga kayamanan ng mga bansang
nasakop, na dapat pinakinabangan ng mga ito.
9. Nagtayo ng mga irigasyon, ospital, paaralan, at simbahan.
10. Nagkaroon ng makabagong kaisipan at ideya na nagamit
sa pagpapatakbo ng pamahalaan, ekonomiya, at iba pang
aspekto ng buhay.
11. Nabuo ang mga kilusang nasyonalismo.
12. Nagtatag ng maayos at sentralisadong pamahalaan
13. Ang mga kaugalian ay nahaluan.
109
14. Ang mga estilo ng pamumuhay ay iginaya sa Kanluranin.
15. Isinilang ang mga mangangalakal o “middle man”.
16. Pagpapairal ng wikang Kanluranin bilang wikang gagamitin
sa mga paaralan
c. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 361–362 ng batayang

aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A.
Pangkultura Panrelihiyon Pampolitika

Isang malawak na Ang relihiyon ng mga Ang mga bagong
pakikipag-ugnayan at Kanluranin ay mas teknolohiya at
pakikipag-interaksiyon aktibo at may malaking inobasyon ng mga
ang naganap sa interes sa pagkontrol sa Europeo sa paggamit
pagitan ng mga tao sa kalikasan. ng mga kanyon
Afroeurasia at America. sa kanilang mga
sasakyang pandagat
ang naghatid sa mga
Kanluranin na magtatag
ng isang malaking
imperyo.
Pinasimulan ng mga Lumawak ang materyal Bunga ng mga bagong
Portuges ang kalakalan na kayamanan ng tuklas sa teknolohiya
ng mga alipin sa mga Kanluranin at inobasyong
Karagatang Atlantiko bunga ng relihiyong kultural, maging
noong ikalabinlimang Protestantismo at dahil ang pagtanggap ng
siglo. sa Repormasyon. kanlurang Europa
sa mga hamon
ng paggamit ng
mga kagamitan sa
pandigma, naging
katangi-tangi
ang pag-ahon ng
kapangyarihang
politikal at militar ng
mga Kanluranin.
Kapalit ng mga palayok Pag-iwas sa pagiging Ang naging pagtuklas
at sintas ng mga tamad at maluho. sa gamit ng pulbura
sapatos ang malaking ay nagbunsod ng
halaga ng ginto mula mataas na kaalaman
sa mga katutubo. Nang sa estratehiya,
lumaon, ang palitan pamamaraan,
ng mga produkto ay pagtatayo ng muog o
nagbunga ng sapilitang kuta at disiplina.
paghingi o paghuthot
ng mga Europeo sa
mga katutubo.
110
B.
Columbian
Exchange
Pagtaas ng Kalakalan ng
populasyon alipin
EPEKTO NG
KOLONYALISMO
Pag-usbong ng
Paglawak ng
pandaigdigang
teritoryo
ekonomiya
PAGPAPAHALAGA
Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng sariling opinyon.
111
Aralin 26 Panahon ng Kaliwanagan, Rebolusyong
Siyentipiko, at Rebolusyong Industriyal
I. Layunin
1. Natatalakay ang mga pamamaraan sa pagtuklas ng mga bagong
kaalaman
2. Naipaliliwanag ang dahilan ng pag-usbong ng kaisipan sa pagbabago
3. Naiisa-isa ang mga naging epekto ng Rebolusyong Intelektuwal

1. Maghanda ng sipi ng larawan sa ibaba. Magpatala ng tatlong bagay na
kapansin-pansin sa larawan. Itanong ang gamit nito sa pagpapalaganap
ng bagong ideyang siyentipiko at pag-iisip ng mga Europeo.
2. Ibigay ang paunang tanong bilang pagganyak: “Bakit umusbong ang

kaisipan sa pagbabago?”

1. Alamin
Maghanda ng larawan ng mga nasa ibaba at ipakita sa klase.
Hayaang kilalanin sila at ang kanilang mga naiambag sa Panahon ng
Kaliwanagan.
Immanuel Kant Gotthold Lessing Thomas Hobbes
2. Paunlarin
a. Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto sa pp. 363–375 ng aklat.
Bigyan ng panahon ang mga mag-aaral na maunawaan ang kanilang
binasa. Pagkatapos ay magsagawa ng malayang talakayan.
112
b. Papunan sa mga mag-aaral ang talahanayan.
Dahilan Kaganapan Epekto

Rebolusyong
Siyentipiko
Panahon ng
Kaliwanagan
Rebolusyong
Industriyal
c. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 377–378.
3. Pagnilayan
Ibigay ang sitwasyon at ipasagot ang tanong: “Kung kayo ay isang
manggagawa sa Panahon ng Rebolusyong Industriyal, posible bang
maging kasapi kayo ng unyon na itinatag ng mga manggagawa? Ano
sa palagay ninyo ang posibleng kabutihang maidudulot nito para sa
inyong kapakanan?”
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. Geocentric 6. Enlightenment
2. Agham 7. Proletariat
3. Natural Science 8. Makinarya
4. Philosophe 9. Rebolusyong Industriyal
5. Social Contract 10. Ether
B.
Imbensiyon at Kaalaman
Kaalaman sa Kaalaman sa Kalakalan sa Pamamaraan Bagong

elektrisidad transportasyon alipin sa pagsasaka makinarya
Pag-unlad sa Madaling Paglaki ng Pagsigla ng Pag-unlad sa

komunikasyon paglalayag kapital agrikultura industriya
C.
Panahon/Pangyayari Sanhi Bunga
Rebolusyong Pagbabago sa Sa makabagong
Siyentipiko pananaw sa mundo panahon, ang agham
ay isang aralin na
nagpapahayag ng mga
113
eksaktong kaalaman
ukol sa pisikal na
katangian ng mundo
na nakabatay sa
pinagsanib na gawain
ng obserbasyon,
pagsusuri, at
kaalamang
matematika.
Rebolusyong Ang makabagong Ang pinakamahalaga
Intelektwal pananaw sa mundo at orihinal na ideya
ay nagbigay-daan ng Enlightenment ay
sa paghubog ng nakatuon sa paggamit
kaisipan ng tao at ng ng rational science
transpormasyon ng o pamamaraang
daigdig. gumagamit sa
katwiran, kaalaman,
at edukasyon
sa pagtugon sa
mga suliranin na
kinakaharap ng tao sa
kaniyang buhay.
Rebolusyong Malawakang paggamit Sa pamamagitan ng
Industriyal ng mga bagong mga bagong tuklas
kagamitan tulad ng na makina, lumaki
makinarya na pumalit ang produksiyon sa
sa mga gawaing mga bansa, tumaas
manwal. ang kita, at lumawak
ang pamilihan ng mga
yaring produkto. Ang
mga naninirahan sa
mga kabukiran ay
lumipat ng tirahan sa
mga siyudad upang
mamasukan sa mga
industriya, na ang
hangad ay mapalaki
ang kanilang kita.
PAGPAPAHALAGA
Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng sariling opinyon.
114
Aralin 27 Ikalawang Yugto ng Kolonyalismo
I. Layunin
1. Natatalakay ang pag-igting ng ikalawang yugto ng kolonyalismo
2. Naipaliliwanag ang kahulugan ng spheres of influence at open door
policy
3. Nasusuri ang lawak ng ikalawang yugto ng kolonyalismo

1. Ipabasa sa isang mag-aaral ang pahayag ni Chief Kabongo sa Siniping
Pahayag sa p. 379. Pagkatapos ay ipasagot ang tanong sa ibaba ng
pahayag at talakayin sandali.

a. Kailan nagwakas ang unang yugto ng kolonyalismo? Kailan
nagsimula ang ikalawang yugto?
b. Ano ang pagkakaiba ng una at ikalawang yugto ng kolonyalismo?
c. Ano ang papel na ginampanan ng mga kolonya?

1. Alamin
Maghanda ng mga sipi ng blangkong mapa ng Asya, tulad ng nasa
ibaba, at bigyan ang bawat mag-aaral. Pakulayan ang mga bansang
Asyano na sinakop ng mga Kanluranin ayon sa kulay na nakatalaga sa
bawat bansang Kanluranin.
Portugal Pransiya Inglatera
115
2. Paunlarin
a. Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto sa pp. 379–387 ng batayang
aklat. Bigyan ng panahon ang mga mag-aaral na maunawaan ang
kanilang binasa.
b. Magpabuo sa mga mag-aaral ng dyad at ipahambing at ipasuri ang
ginawang pagsakop ng mga Kanluranin. Pagkatapos, magsagawa
ng malayang talakayan.

• Ano-ano ang mga bansang Kanluranin na sumakop sa Asya?
• Ano-anong mga bansa sa Asya ang nasakop ng mga Kanluranin?
• Anong bansa ang sinakop ng Portugal, Inglatera, at Pransiya sa
Timog Asya? sa Kanlurang Asya?
• Bakit hindi maagang nasakop ng mga Kanluranin ang Kanlurang
Asya sa unang yugto ng pananakop?
• Bakit nagtatag ang mga bansang Kanluranin ng mga kolonya sa
Asya?
• Mahalaga ba ang unang yugto ng imperyalismo at kolonyalismo ng
mga Kanluranin sa Asya? sa mga Asyano?

aklat.
3. Pagnilayan
a. Paghambingin ang anyo ng kolonyalismo na naganap sa Asya noong
ikalabing-anim hanggang ikalabimpitong siglo at ikalabingwalo
hanggang ikalabinsiyam na siglo gamit ang Venn diagram.
Anyo ng Kolonyalismo
Labing-anim Labingwalo
hanggang hanggang
Labimpitong Labinsiyam na
Siglo Siglo
Bigyan ng pokus sa malayang talakayan na ang unang yugto ng

kolonyalismo ay nasusukat sa dami ng ginto, at likas na yaman, at
ang ikalawang yugto ay batay sa kapitalismo. Sa kasalukuyan, ang
pinagbabatayan ng pagiging malakas at mayamang bansa ay ang
dami ng nalikhang teknolohiya, at mataas na kalidad ng edukasyon
116
para makasabay sa globalisasyon. Maaaring talakayin dito ang
bansang India, Saudi Arabia, Israel, at iba pang bansa sa Timog at
Kanlurang Asya na nakaranas ng kolonyalismo at imperyalismong
Kanluranin ngunit sa ngayon ay nakahanda na sa panibagong
hamon ng kolonyalismo at imperyalismong Kanluranin.
b. Ibigay at ipasagot sa mga mag-aaral ang mga pamprosesong

tanong sa ibaba.
• Ano ang diwa ng kolonyalismo noong ikalabing-anim hanggang
ikalabimpitong siglo at ikalabingwalo hanggang ikalabinsiyam
na siglo?
• Bakit iyon ang naging batayan ng pag-unlad ng isang bansa
noong una at ikalawang yugto ng kolonyalismo at imperyalismo
sa Asya?
• Sa ngayon, pinagbabatayan pa ba ng pagiging maunlad ng
isang bansa ang dami ng likas na yaman?
• Ano ang inyong pakahulugan sa kolonyalismo at imperyalismo
sa panahon ng globalisasyon?
• Paano naging instrumento sa mga bansa sa rehiyon ng Asya
ang karanasan sa pananakop ng mga Kanluranin sa bagong
hamon ng kolonyalismo at imperyalismo sa makabagong
panahon?
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. Rebolusyong Industriyal
2. Concession
3. Opium Wars
4. Pransiya
5. Aprika
6. transportasyon at komunikasyon
7. White Man’s Burden
8. Treaty of Kanagawa
9. spheres of influence
10. open door policy
B. Hayaan ang mga mag-aaral na maghayag ng sariling opinyon.

C. Hayaan ang mga mag-aaral na maghayag ng sariling opinyon.
D. Hayaan ang mga mag-aaral na maghayag ng sariling opinyon.
PAGPAPAHALAGA
Sa bahaging ito, inaasahang magbahagi ng sariling opinyon ang mga mag-
aaral.
117
Aralin 28 Epekto ng Ikalawang Yugto ng Kolonyalismo
I. Layunin
1. Naiisa-isa ang mga epekto ng unang yugto ng kolonyalismo
2. Nasusuri ang epekto ng kolonyalismo sa kultura ng mga bansang
nasakop

1. Ipasuri sa mga mag-aaral ang datos sa ibaba. Itanong: “Ano ang
isinasaad ng datos ukol sa pandaigdigang populasyon?”
1700 1870 1913

Kanlurang Europa 81.4 187.5 261.0
Asya 374.8 730.6 925.9
Aprika 61.0 90.4 124.7
Latin Amerika 12.0 40.0 80.5
Estados Unidos 1.0 40.2 97.6
Mundo 603.4 1 270.0 1 791.0
2. Ipasagot ang mga paunang tanong sa ibaba bilang pagganyak.

• Ano-ano ang mga dahilan ng mga Kanluranin sa paglunsad ng
ikalawang yugto ng kolonyalismo?
• Ano ang bagong antas ng ekonomiya na mayroon ang ikalawang
yugto ng kolonyalismo?
• Paano nakatulong ang mga bagong tatag na kolonya sa Asya at
Aprika sa pag-unlad ng mga Kanluranin?
• Ano-ano ang mga epekto ng ikalawang yugto ng kolonyalismo?

1. Alamin
Maghanda ng kopya ng larawan ibaba at ipaskil ito sa pisara. Itanong
ang kahalagahan nito sa mga Kanluranin.
2. Paunlarin
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto sa pp. 390–393 ng batayang aklat.
Bigyan ng panahon ang mga mag-aaral na maunawaan ang kanilang
118
binasa. Pagkatapos, papunan ng hinihinging impormasyon ang graphic
organizer at ipabahagi sa mga mag-aaral ang kanilang sagot. Hingan
din sila ng reaksiyon ukol sa paksa.
Positibong Epekto
Negatibong Epekto
3. Pagnilayan
a. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga epekto ng kolonyalismo.
Ipatimbang sa kanila ang pinakamatinding epekto ng kolonisasyon
at kung naging mabuti o masama ito.
b. Magsagawa ng palitan ng kuro-kuro at reaksiyon at magpabuo
ng kongklusiyon ukol sa naging epekto ng Ikalawang Yugto ng
Kolonisasyon.
aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. a 3. b 5. d
2. d 4. c 6. c
B.
• Bunga ng kolonyalismo, ang mga Kanluranin ay nagpatupad
ng monopolyo sa mga uri ng pananim sa kani-kanilang mga
kolonya. Pinakamalaking pagbabago ng kolonyalismo ang
malawakang paggamit ng lupain para sa pagsasaka na naging
dahilan para maisantabi ang pangangalaga sa kalikasan.
Halimbawa, sa India ang mga lupain ay ginamit upang
makapagtanim ng opyo na naging isang malaking kalakal na
iniluluwas sa Tsina.
• Naging malaking bahagi ng kolonyalismo ang pagtatatag
ng mga plantasyon upang mapalawak ang mga produkto
na iniluluwas ng mga Kanluranin sa kanilang mga kolonya.
Ang kompanyang East India Company ay nagkaloob ng
kapangyarihan sa mga dayuhan upang makakuha sila ng mga
lupain na kanilang ginamit sa pagpapatayo ng mga plantasyon.
C. Hayaan ang mga mag-aaral na maghayag ng sariling opinyon.
D. Hayaan ang mga mag-aaral na maghayag ng sariling opinyon.
PAGPAPAHALAGA
Hayaan ang mga mag-aaral na maghayag ng sariling opinyon.
119
Aralin 29 Kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa
Rebolusyong Amerikano, Pranses, at Iba Pa
I. Layunin
1. Natatalakay ang Rebolusyong Pranses, Amerika, at iba pa
2. Naipaghahambing ang dahilan at epekto sa politika at lipunan ng mga
rebolusyon sa Amerika at Pransiya
3. Nasusuri ang naging epekto ng rebolusyon sa Amerika at Pransiya sa
pagtataguyod ng liberalismo at nasyonalismo ng mga nasyon-estado
sa mundo

Maghanda ng mapa na tulad ng nasa ibaba. Ipatukoy ang 13 kolonya ng
Britanya sa Hilagang Amerika.
Canada
New Hampshire Maine
Massachusetts (part of
Mass.)
Connecticut
New Boston
York Plymouth
Province Pennsylvania Rhode Island

of Philadelphia
New York
Quebec
New Jersey
Delaware
Williamsburg
Virginia Maryland
Indian
Reserve North
Carolina
So arolin
C
uth a
Ge
Hilagang
org
Kanlurang Charleston
Karagatang
ia
Florida
Atlantiko
Silangang
Florida
Golpo ng
Mexico

a. Ano ang dahilan ng pagsisimula ng digmaan para sa kalayaan sa
Amerika at Pransiya?
b. Sino-sino ang mga pangunahing tagapagtaguyod ng kalayaan sa
Amerika at Pransiya?
c. Ano ang naging epekto sa lipunan at pamumuhay ng mga
Amerikano at Pranses ng kanilang paglaya bilang kolonya?

1. Alamin
Bigyan ng sipi ng teksto ang mga mag-aaral, o kaya naman ay basahin
ang teksto sa klase. Talakayin.
120
Ang Labintatlong Kolonya
Ang malaking bilang ng mga Ingles ay nagsimulang lumipat

at manirahan sa Hilagang Amerika noong ikalabimpitong siglo.
Karamihan sa kanila ay nakaranas ng persekusyon dahil sa
kanilang bagong pananampalataya na resulta ng Repormasyon
at kaliwanagan sa Europa. Sa kalagitnaan ng ikalabingwalong
siglo ay nakabuo na sila ng 13 magkakahiwalay na kolonya
na ang hangganan sa hilaga ay Massachusetts at sa timog
ay Georgia. Bawat isa sa mga kolonya ay may sariling lokal
na pamahalaan. Noong 1750 ay gumastos ng napakalaking
halaga ang Britanya laban sa Pransiya upang mapanatili sa
ilalim ng kanilang imperyo ang 13 kolonya. Nais ng Britanya
na ang mga kolonya ay mag-ambag sa kanilang gastusin sa
pamamagitan ng pagdaragdag ng buwis.
2. Paunlarin
a. Magsagawa ng pangkatang pag-uulat. Hatiin ang mga mag-aaral
sa limang pangkat at magtalaga ng paksa sa bawat isa. Ipabasa
ang mahahalagang impormasyon na makikita sa batayang aklat.
Bigyan ng panahon ang mga mag-aaral na maunawaan ang
kanilang binasa.
Pangkat 1: Ang Rebolusyong Amerikano (pp. 398–402)
Pangkat 2: Ang Rebolusyong Pranses (pp. 402–408)
Pangkat 3: Digmaang Napoleoniko (pp. 408–412)
Pangkat 4: Rebolusyon sa Latin Amerika (pp. 412–415)
Pangkat 5: Bagong Kaisipang Politiko-Ekonomiko (pp. 415–416)
b. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 417–419.
3. Pagnilayan
Ipasuri sa mga mag-aaral ang pahayag sa Siniping Pahayag sa
p. 396 at itanong ang nais iparating nito.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. Pagboto 6. Kasarian
2. Sugpuin 7. Kontinental
3. Buwis 8. Bastille
4. Pananalapi 9. Pagkakaisa
5. Emperador 10. Kalayaan
121
B.
Rebolusyon Sanhi Bunga

Amerikano • Pagpataw ng buwis • Pagprotesta sa
ipinatupad na
pagpataw ng buwis
Pranses • Hindi epektibong • Pagbagsak ng
pamamahala ng Bastille
monarkiya • Paglaganap
• Hindi maayos na ng protesta at
pangkabuhayang kaguluhan
kalagayan ng mga
magsasaka at mga
manggagawa
Latino Amerikano • Suliraning • Pagsiklab ng mga
pampolitika, labanan sa Latin
panlipunan, at Amerika para
pang-ekonomiya ipaglaban ang
• Pagtatalaga kay kanilang kalayaan
King Joseph noong at patalsikin ang
1808 mga pinuno na
ipinadala ni King
Joseph
C. 1. Ang lahat ng ipinanganak sa bansa ay binibigyan ng karapatan

sa pagkamamamayan. Maging ang mga dayuhan na may edad
na 21 at naninirahan sa Pransiya sa loob ng isang taon ay
mapagkakalooban ng pagkilala bilang mamamayan ng bansa.
2. Ginagarantiyahan ng pamahalaan ang karapatan sa pagka-
kapantay-pantay, kalayaan, seguridad, pag-aari, edukasyon,
pag-organisa at pagbuo ng petisyon, at kalayaan sa pag-
papahayag ng damdamin.
3. Lahat ng mamamayan at mga dayuhan na naninirahan sa
Pransiya
4. Amendment
5. Pangalagaan ang karapatan ng mga mamamayan at lumikha
ng mga batas na mangangalaga sa kanilang kapakanan.
PAGPAPAHALAGA
Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng sariling opinion.
122
Aralin 30 Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa
at sa Iba’t Ibang Bahagi ng Daigdig
I. Layunin
1. Naipaliliwanag ang iba’t ibang anyo at manipestasyon ng nasyonalismo
2. Nasusuri ang bahaging ginampanan ng nasyonalismo sa pagwawakas
ng imperyalismo

1. Maghanda ng sipi ng larawan ng mga kilalang tauhan na nagsulong
ng nasyonalismo (Halimbawa: Giuseppe Mazzini, Camillo Benso di
Cavour, Giuseppe Garibaldi, Otto Von Bismarck) at ipaskil ito sa pisara.
Hayaan ang mga mag-aaral na kilalanin ang mga ito. Pag-usapan ang
kahulugan ng nasyonalismo.
2. Ipasagot ang mga paunang tanong bilang pagganyak.

a. Paano nakaapekto ang Rebolusyong Intelektuwal sa pagsibol ng
damdaming nasyonalismo?
b. Paano sumibol ang nasyonalismo sa Asya at sa Europa?
c. Ano ang pamamaraan ng mga Italyano upang ipakita ang kanilang
pagnanais na makalaya?

1. Alamin
Bigyan ng sipi ng teksto ang mga mag-aaral, o kaya naman ay
basahin ang teksto sa klase. Pagkatapos, talakayin ito gamit ang mga
pamprosesong tanong.
Kaugnayan ng Rebolusyong Intelektuwal sa Paglinang

ng Nasyonalismo
Ang nasyonalismo, bagaman masalimuot na damdamin,

ay nag-uugat sa pagkamulat sa mga kaisipang pinalalaganap
ng pilosopo at sa katotohanan na ang bawat tao ay isinilang
na may karapatang mabuhay, maging malaya, at maging
maligaya. Ang pagkakaroon ng kamalayang sila pala ay
nasisikil ang nagbubunga sa pagnanais na wakasan ang pang-
aapi ng mga mananakop.
May mga bansang nakamtan ang kalayaan sa pamamagitan

ng mapayapang paraan, subalit mayroon ding mga nagbuwis
ng buhay upang lumaya, tulad ng mga Pilipino, Amerikano,
at Hindu. Ang pagnanais na makamtan ang kalayaan ang
pinakamatibay na taling bumibigkis sa mga mamamayan
upang magkaisa sa pagkakamit ng layunin. Nakahanda silang
magbuwis ng buhay upang mapangalagaan ang prinsipyong
ipinaglalaban.
123
a. Ano ang isinasaad ng teksto?
b. Paano naipakikita ang nasyonalismo ng mga mamamayan ng
isang bansa?
c. Paano nakatulong ang Rebolusyong Intelektuwal sa paglinang ng
nasyonalismo?
2. Paunlarin
a. Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto sa pp. 420–434 ng batayang
aklat. Bigyan ng panahon ang mga mag-aaral na maunawaan ang
kanilang binasa.
b. Magsagawa ng pangkatang pag-uulat. Hatiin ang klase sa limang
pangkat at magtalaga ng paksa sa bawat isa.
Pangkat 1: Nasyonalismo sa Europa
Pangkat 2: Nasyonalismo sa Asya
Pangkat 3: Pagtatatag ng Bansang Estado ng Italya
Pangkat 4: Pagtatatag ng Bansang Estado ng Alemanya
Pangkat 5: Paglakas ng Estados Unidos
c. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa pp. 435–436.
3. Pagnilayan
a. Magpabuo ng isang sanaysay ukol sa kung paano maisasabuhay
ang pagiging mapagmahal sa sariling bansa o ang prinsipyo ng
nasyonalismo.
b. Ipasagot ang Sulyap sa Kabanata sa pp. 437–439 ng batayang
aklat.
ILAPAT
a. Magpabuo ng isang flipbook ukol sa naging kaganapan at pamana ng
mga pangyayaring nagbunsod sa transpormasyon ng daigdig tungo sa
Makabagong Panahon.
b. Ipabasa ang Sa Mata ng Historyador sa p. 440 ng batayang aklat.
ISABUHAY
Pabuuin ang bawat mag-aaral ng panata hinggil sa kung paano
maipamamalas ang nasyonalismo para maisulong ang kaunlaran at
maprotektahan ang kalayaan ng Pilipinas.
Ang Aking Panata
Ako ay si
na
124
PANGKALAHATANG PAGTATAYA
Ipasagot ang Pangyunit na Pagsususulit sa pp. 441–443.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A.
A S D F G R R R W A S F G H S A Q F H K L R A S A
K L A P A G K A K A P A N T A Y P A N T A Y B B K
B P G A R D W V R E B U L O S G N J K L I W E C V
E A H N E X K M S I N I L I H A H K A S A S D F G
N G A G D C A H J H A Y S I A S C A A B I U Y R C
S K N G S V B H B A B E S A T S D B M A S A S V E
D A L I A B U G P U L I T A K I V U S F S B N M S
G K I T F R E B O L U S Y O N J K H K X D R T Y A
R A B N Y M T F J A Y S J U N C O A C E S A R M O
Y P R A O P G S S A A E O U I S U Y M A L A Y K O
A A E N I O D A I R S I G U R O I A E W A N K O H
D N A G F U A Z K A L A Y A A N I N S I N I G N G
F T S U D T S O L I B E R A L I S K I H E H A H E
Z I V R S W M Z D E M O K R A S Y A N N N Y A H A
X M L I B E R A L I S M O R O N A L D D G A A X C
C O B A D Q D A P A N G G I T N A N G P U R I M O
B Y B Z R O N A L D E N J H A Y I G P U L I T I K
B.
Kaisipang Napalitan Kaisipang Umunlad
Ang pangunahing puwersa na Nangibabaw ang naghihintay na
itinutulak ay ang pagiging liberal at konsepto ng pambansang kataas-
demokratiko. taasang kapangyarihan at misyon
ng dominasyon ng mga estado sa
mahihinang bansa na magbubunga
ng agresyon at kaguluhan.
Pagkakaroon ng kalayaan sa pagboto Ang mga tao ay nakabahagi sa
ng kalalakihan at kababaihan pamahalaan at ang mga politiko at
iba’t ibang partido sa parlamento ay
aktibong kumatawan sa mga tao.
Ang mga katanungan ukol sa kung Pagsilang ng mga ideolohiya tulad
ano ang pinakamagaling na kaayusan ng liberalismo, konserbatismo,
ng pamahalaan at kung sino ang nasyonalismo, at sosyalismo
dapat na magkaroon ng kontrol sa
pagpapatupad nito ang naging tuon
ng pagbabagong kaisipan na kung
tawagin ay ideolohiya (ideology).
125
C. Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magbahagi ng
sariling saloobin.
D. Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magbahagi ng

sariling saloobin.
PAGPAPAHALAGA
Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magbahagi ng sariling

saloobin.
SULYAP SA KABANATA
EBALWASYON
A.
Overseas Exploration
Halaga (Cost) Pakinabang (Benefit) Desisyon
• Pagkuha ng mga • Pagkamal ng • Pagpapatuloy ng

lupain kayamanan, eksplorasyon at
• Pagtatag ng kapangyarihan, at paghahanap ng
bagong ruta katanyagan mga bagong lupain
• Pagkamal ng ginto • Pagpapalawak ng
at pilak militar
• Paggamit ng likas
na yaman ng mga
kolonya
B.
LUPANG HINIRANG
1. Oo, sa dagat at bundok
2. Oo, Alab ng puso, sa dibdib mo’y buhay
3. Oo, Lupang Hinirang, duyan ka ng magiting, sa manlulupig, di ka pasisiil
4. Oo, Ang kislap ng watawat mo’y tagumpay na nagniningning, ang bituin
at araw niya kailan pa ma’y di magdidilim
5. Oo, Lupa ng araw, ng luwalhati’t pagsinta, buhay ay langit sa piling mo.
Aming ligaya, na pag may mang-aapi, ang mamatay nang dahil sa iyo.
126
THE STAR SPANGLED BANNER
1. Oo, O’er the land of the free and the home of the brave!
2. Oo, O thus be it ever, when freemen shall stand between their loved
home and the war’s desolation.
3. Oo, And where is that band who so vauntingly swore. That the havoc of
war and the battle’s confusion, a home and a country, should leave us
no more?
4. Oo, Then conquer we must, when our cause it is just, and this be our
motto: “In God is our trust.” And the star-spangled banner in triumph
shall wave
5. Oo, Blest with vict’ry and peace, may the heav’n rescued land praise
the power that hath made and preserved us a nation!
C.
Karapatan Noon Kasalukuyan

Pampolitika Walang karapatan Ang mga kababaihan
na manungkulan sa ay maaaring mailagay
pamahalaan sa pinakamataas
na posisyon sa
pamahalaan.
Pang-ekonomiya Mga gawaing Nabibigyan na ng
pantahanan lamang katungkulan sa mga
ang ginagawa ng mga kompanya ang mga
kababaihan. kababaihan.
Panlipunan Mas mataas ang May pantay na
pagtingin sa mga karapatan na ang mga
kalalakihan kaysa sa kababaihan sa mga
mga kababaihan. kalalakihan.
1. Karapatan sa buhay, kalayaan, at paghahanap ng kasiyahan

2. Naging mapang-abuso ang pamahalaan at namahala ang mga pinuno
bilang diktador. Halimbawa, ay ang pagputol ng kalakalan sa ibang
bansa, pagpataw ng buwis, at di pagbibigay ng pantay na karapatan sa
paglilitis.
3. Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magbahagi ng kanilang
sariling sagot.
127
I.
1. b 6. c
2. b 7. c
3. d 8. c
4. b 9. c
5. a 10. a
II.
1. Gran Britanya 6. Caravel
2. Heliocentric 7. Ferdinand Magellan
3. Rebolusyong Siyentipiko 8. Slave Trade
4. Burgesya 9. Kolonyalista
5. Thomas Jefferson 10. Merkantilismo
III.
Kilalang Tao Katawagan Obra-Maestra

Francesco Petrarch Ama ng Humanismo Songbook
William Shakespeare Manunulat Romeo and Juliet
Giovanni Boccacio Propesor Decameron
Desiderius Erasmus Prinsipe ng mga In Praise of Folly
Humanista
Machiavelli Manunulat The Prince
Jean Jacques Philosophe na Swiss On The Social
Rousseau Contract
Rene Descartes Unang Philosophe ng Meditations on the
Pransiya First Philosophy
IV.
1. Nangangahulugan na anoman ang anyo ng pamumuno ay maaaring
gamitin kahit na ito ay masama kung ang hangarin ay para sa ikabubuti
ng nasasakupan.
2. Ang lahat ng tao ay isinilang na malaya ngunit sa kaniyang katayuan sa
buhay, may mga pagkakataon na siya ay nakatali sa mga suliranin at
iba pang hamon ng kaniyang buhay.
3. Ang buhay ng tao ay puno ng mga hamon at suliranin. Sa pagharap
niya sa mga ito ay kinakailangan na siya ay pumili at sa kaniyang
pagpili nangangahulugan ito ng paggamit niya ng kaniyang kaisipan
upang siya ay maging malaya o magbigay sa kaniya ng kamatayan.
128
V.
Kilalang Tao Katawagan

Moses Mendelssohn Ama ng Jewish Enlightenment
Prince Henry Henry the Navigator
Otto Von Bismark Iron Chancellor
Francesco Petrarch Ama ng Humanismo
Desiderius Erasmus Prinsipe ng mga Humanista
129
Ikaapat na Yunit
Ang Kontemporaryong Daigdig: Mga Suliranin
at Hamon ng Imperyalismo
(1914–Kasalukuyan)
Panimula
Sa pagpasok ng ikalawang siglo, maraming suliranin ang hindi namalayan kung

kaya ang mga ito ay lumubha at nagdulot ng isang bangungot sa sangkatauhan.
Ang sukdulang uri ng nasyonalismo ng mga pangkat ng repormista ay nagdulot
ng hidwaan sa pagitan ng mga tao at estado at nagbigay-daan sa pagbuo ng
malalakas na puwersang militar, ng sistema ng depensa, at ng mapagtanggol
na alyansa ng mga estado. Sumidhi ang tensiyon sa pagitan ng mga estado at
nang lumaon ay sumabog sa isang malawakang digmaan.
Sa pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ipinahayag ng Estados

Unidos ng Amerika na kailangang magkaroon ng mga internasyonal na mga
institusyon na siyang magpapautang upang matulungan makabangon ang mga
ekonomiyang naapektuhan ng digmaan. Dahil dito, naitatag ang dalawang
malalaking institusyong pampinansiyal, ang International Monetary Fund at ang
World Bank. Magmula rito ay marami na at malalawak na ang mga pagbabagong
naganap sa ating bansa at sa buong mundo. Nagkaroon ng pagsasaayos ng
pandaigdigang ekonomiya upang makatugon sa mga krisis na kinakaharap ng
sistemang kapitalista. Ang pagsasaayos na ito ang tinatawag na globalisasyon.
Naipamamalas ng mga mag-aaral ang pag-unawa sa kahalagahan ng paki-

kipag-ugnayan at sama-samang pagkilos sa kontemporaryong daigdig tungo sa
pandaigdigang kapayapaan, pagkakaisa, pagtutulungan, at kaunlaran
Aktibong nakikilahok ang mga mag-aaral sa mga gawain, programa, at proyekto

sa antas ng komunidad at bansa na nagsusulong ng rehiyonal at pandaigdigang
kapayapaan, pagkakaisa, pagtutulungan, at kaunlaran
130
KABANATA
IX Ang Unang Digmaang Pandaigdig
Aralin 31 Mga Dahilan ng Unang Digmaang Pandaigdig

I. Layunin
1. Natutukoy ang mga bansang magkakampi sa Unang Digmaang Pan-
daigdig
2. Nailalahad ang mga sanhi ng pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig
3. Nakapagbibigay ng mga paraan upang maipakita ang kahalagahan ng
pagkakaunawaan

1. Iparinig sa mga mag-aaral ang awitin ni Boy George na “State of the
Nation.” Pagkatapos ay itanong ang mensahe na nais iparating ng awit.
• Ano-anong mga pangyayari ang nagbigay-daan sa pagsiklab ng
Unang Digmaang Pandaigdig?
• Paano pinahalagahan ng mga bansa ang pagsusulong sa
kapayapaan?
3. Magpaskil ng kopya ng mapa na nasa ibaba, na nagpapakita ng mga
kolonya ng mga Europeo. Magbalik-aral tungkol sa kolonyalismo.
Overseas Empires of European Powers, January 1914
Briton Belgian
Pranses Italyano
Aleman Portugeuse
Dutch Espanyol
Russian
131
1. Alamin
a. Ipabasa ang teksto sa pp. 450–461 ng batayang aklat.
b. Magsagawa ng pangkatang pag-uulat. Hatiin ang klase sa tatlong
pangkat.
Pangkat 1: Mga Pangyayari Bago ang Digmaan sa Europa
Pangkat 2: Daan Patungo sa Pagsiklab ng Digmaan
Pangkat 3: Mga Batayan sa Pagsiklab ng Unang Digmaang
Pandaigdig
2. Paunlarin
a. Papunan ang graphic organizer ng mga pangunahing batayan sa
pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig.
b. Itanong: “Anong pangyayari ang lalong nagpasiklab sa digmaan

noong 1914?”
aklat.
3. Pagnilayan
a. Sabihin sa klase: “Sa inyong natutuhan sa aralin, nagsimula ang
Unang Digmaang Pandaigdig sa maliliit na hidwaan at samaan
ng loob sa pagitan ng mga bansa. Nagpapatunay na ang hindi
pagkakaunawaan ay maaaring mauwi sa matinding kapahamakan.
Bilang isang mag-aaral, sa paanong paraan ninyo maipakikita ang
kahalagahan ng paglutas sa mga pangyayaring nagdudulot ng
hindi pagkakaunawaan sa pagitan ninyong mag-aaral? Magbigay
ng ilang hakbang upang ito ay inyong maisakatuparan.”
132
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A.
C O L O N I E S S V F Z H J C F J
A Q D R E A D N O U G H T D Z H E
T I D Q A L L I A N C E S H B Y C
L N A U S T R I A H U N G A R Y A
V T E F D R Y O S N A U S O Z P R
I T R I P L E E N T E N T E B X S
S G Q M O L S G E R M A N Y P M M
E S E R B I A C V M U I G L E B R
S G Q W O R L D W A R M F S V R A
I I M P E R I A L I S M S E Y E Y
R N E C N A I L L A E L P I R T V
C T R S N A K L A B K G P H L W T
R S A E R I P M E S E S U A C U I
O D P R Q X O N E G Y D I C P A G
S C H L I E F F E N S U N V Z I G
B N A T I O N A L I S M K Y X P P
C K M S I R A T I L I M M B Q F D
B. 1. Gran Britanya, Pransiya, Rusya

2. Alemanya, Austria-Hungary, Italya
3. Netherlands, Belgium, Bulgaria, Romania, Switzerland, Espanya,
Portugal, Serbia, Albania, Greece, Norway, Sweden
4. Britanya at Pransiya
5. Alemanya at Austria-Hungary
C. Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng

sariling sagot.
PAGPAPAHALAGA

sagot.
133
Aralin 32 Mahahalagang Pangyayari sa Unang
Digmaang Pandaigdig
I. Layunin
1. Natutukoy ang naging dahilan ng Estados Unidos sa paglahok sa
Unang Digmaang Pandaigdig
2. Nailalahad ang naging takbo ng digmaan at ang pagpasok ng Estados
Unidos sa Unang Digmaang Pandaigdig
3. Nailalarawan ang naging takbo ng Unang Digmaang Pandaigdig

1. Maghanda ng sipi ng dalawang mapa tulad ng nasa ibaba at ipaskil sa
pisara. Ipasuri sa mga mag-aaral at itanong: “Paano naisagawa ang
digmaan sa Europa?”
St. Petersburg
(The Tsar changed
the name to Petrograd
in 1914)
THE Konigsberg
GERMAN Berlin Gumolnnen
EMPIRE Tannenberg Stalluponen
Warsaw
Lodz
Rusya
Vienna Lemberg
Kiev
THE AUSTRIAN EMPIRE
Belgrade
Odessa
Saravejo Serbia Romania Dagat Itim

a. Ano-ano ang naging dahilan ng Estados Unidos sa paglahok sa
digmaang pandaigdig?
b. Paano nakaapekto sa takbo ng digmaan ang pagpasok ng Estados
Unidos?
c. Paano mailalarawan ang naging takbo ng Unang Digmaang
Pandaigdig?

1. Alamin
b. Maghanda ng sipi ng larawan tulad ng nasa p. 134 at ibahagi sa
mga mag-aaral. Ipasuri ito at itanong: Paano isinasagawa ang
labanan gamit ang pamamaraang Trench?
134
Trench Diagram A.
Artillery Battery
To Supply Lines
and Ammo Dumps
Artillery Line
First Support
Line Trench
Front Line Support
Front Line Trench
Barbed Wire
Entanglement
Defense Line
Wire Obstacles
No Man’s Land To Enemy Front Line
2. Paunlarin
a. Papunan ang graphic organizer ng mahahalagang pangyayari
noong digmaan.
1914
1915
1916
1917–1918
135
3. Pagnilayan
Ibahagi sa klase ang teksto sa ibaba at pagkatapos ay talakayin.
The Royal Government has received the communication of the Imperial

and Royal Government of the 23rd inst. and is convinced that its reply will
dissipate any misunderstanding which threatens to destroy the friendly and
neighbourly relations between the Austrian monarchy and the kingdom of
Serbia.
According to the wishes of the Imperial and Royal Government, the Royal
Government is prepared to surrender to the court, without regard to position
and rank, every Serbian citizen for whose participation in the crime of
Sarajevo it should have received proof. It binds itself particularly on the
first page of the official organ of the 26th of July to publish the following
enunciation:
“The Royal Serbian Government condemns every propaganda which should

be directed against Austria-Hungary, i.e., the entirety of such activities as
aim towards the separation of certain territories from the Austro-Hungarian
monarchy, and it regrets sincerely the lamentable consequences of these
criminal machinations....”
The Royal Serbian Government believes it to be to the common interest

not to rush the solution of this affair and it is therefore, in case the Imperial
and Royal Government should not consider itself satisfied with this answer,
ready, as ever, to accept a peaceable solution, be it by referring the decision
of this question to the International Court at The Hague or by leaving it to the
decision of the Great Powers who have participated in the working out of
the declaration given by the Serbian Government on March 18/31st, 1909.
SERBIA
Sanggunian: www.historyonthenet.com
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. Inilalarawan ang naging hatol sa Alemanya ng mga bansang

nanalo sa digmaan, kung saan ipinipilit ang kanilang nais para sa
Alemanya. Makikita sa larawan na walang magawa ang Alemanya
sa naging bunga ng Unang Digmaang Pandaigdig.
2. Ang tao na sinasakal ang sumisimbolo sa Alemanya.
3. Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng sariling opinyon.
B. Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng

sariling sagot.
PAGPAPAHALAGA

sagot.
136
Aralin 33 Epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig
I. Layunin
1. Natatalakay ang mga pagbabagong naganap sa Europa bago at
pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig (1914–1918)
2. Naipaliliwanag ang nilalaman ng bawat pagsisikap na isinagawa ng
mga pangunahing bansa tungo sa kapayapaan
3. Naitatala ang mga pangunahing dahilan sa pagkabigo ng mga bansa sa
daigdig na mapanatili ang kapayapaan matapos ang Unang Digmaang
Pandaigdig

1. Ipatala sa mga mag-aaral ang mga naging pagbabago sa Europa. Pumili
ng ilang mag-aaral na magbabahagi ng kanilang ginawa. Talakayin.
a. Paano mailalarawan ang lawak ng pinsala na idinulot ng digmaan?
b. Ano-anong mahahalagang kaisipan ang itinaguyod ng Unang
Digmaang Pandaigdig?
c. Ano-ano ang epekto ng Unang Digmaaang Pandaidig?

1. Alamin
b. Maghanda ng sipi ng dalawang larawan sa ibaba at ipakita sa
klase. Ipasuri ang mga larawan at itanong: “Ano ang isinasaad ng
mga larawan?”
2. Paunlarin
a. Papunan sa mga mag-aaral ang talahanayan. Ipasulat sa
ikalawang hanay ng talahanayan ang mahahalagang nilalaman o
itinadhana ng ilan sa mga pagsisikap na isinagawa upang matamo
ang kapayapaan matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig.
137
Pagsisikap Tungo sa
Nilalaman
Kapayapaan
1. Kasunduang
Pangkapayapaan (Paris
1919–1920)
2. Labing-apat na Puntos ni
Pang. Woodrow Wilson
(Enero, 1918)
3. Kasunduan sa Versailles
4. Ang Liga ng mga Bansa
b. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa p. 485 ng batayang aklat.
3. Pagnilayan
a. Maghanda ng mga sipi ng mapa at bigyan ang bawat mag-aaral.
Ipasuri ito, at ipasagot ang sumusunod: Batay sa mapa, ipaliwanag
ang pinanggalingan ng galit ng mga Aleman.
Schleswig was allowed

a plebiscite. South Schleswig Denmark Memel. Given to now
Lithuania
voted to remain German. state of Lithuania
NorthSchleswig voted to Danzig. Put under
join Denmark League control
Silangang
Prussia
The Polish Corridor.
Eupen-Malmedy. Given a Germany Although it contained
plebiscite. Voted to join could have no Germans as well as
Belgium air force or Poles it was given
battleships. to the new Poland
Army limited country of Poland
to 100 000
Belgium Rhineland - De-militarized Upper Silesia
Germany could keep no given a plebiscite.
troops or weapons in this Half voted to stay
area even though it was The new country German. Half to
part of Germany of CZECHOSLOVAKIA join Poland.
contained some Germans,
The Saar was the main but they were not allowed
Pransiya coal and iron production the choice of joining Germany
region of Germany. It was
given to the League of
Alsace-Lorraine Nations for 15 years The new country of
was handed AUSTRIA. It was populated by Germans but was
back to France Switzerland forbidden to unite with Germany
The combined effect of the treaty was that Germany lost 13% of its land, 6 million people,
16% of its coal production, 15% of Agricultural production and 48% of iron production.
Reparations were set at £6.600 million
Central Europe after the Treaty of Versailles, 1919

aklat.
138
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A.
Pangalan Ano ang hangad nito?

George Clemenceau Papanagutin ang Alemanya sa ginawa nito at
paghatian ang mga kolonya.
David Lloyd George Papanagutin ang Alemanya sa ginawa nito at
paghatian ang mga kolonya
Woodrow Wilson Binalangkas niya noong Enero 1918 ang mga
layunin ng Estados Unidos sa pakikidigma, na
naglalaman din ng kaniyang mga ideya ukol sa
isang “kapayapaang walang talunan” para sa
kapakinabangan ng lahat ng bansa.
Emmanuel Orlando Papanagutin ang Alemanya sa ginawa nito at
paghatian ang mga kolonya
B. Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng sariling

sagot.
PAGPAPAHALAGA

sagot.
SULYAP SA KABANATA
EBALWASYON
A. 1. Pinakamaraming bilang ng sundalo ang Rusya at pinakamaliit naman
ang Estados Unidos.
2. Alemanya
3. Rusya, Austria, at Alemanya
IA
R
ST
AU
139
B.
Pagbuo ng mga Pagpapalakas Paglakas ng

alyansa ng militar nasyonalismo
Pagpatay kay
Mga krisis sa
Archduke Franz Imperyalismo
Balkan
Ferdinand
Malawakang depen-
Pagsiklab ng Paglahok ng
siba at opensiba ng
digmaan ibang bansa
mga bansa
Pagbuo ng Liga
ng mga Bansa

sagot.
A.
Epekto
Pagkagalit ng Austria-Hungary at pagsiklab ng digmaan
Rebolusyon sa Rusya
Pagkatalo ng mga bansang kasapi sa digmaan
Pagtatapos ng digmaan
140
KABANATA
X Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Aralin 34 Mga Dahilan ng Ikalawang Digmaang

Pandaigdig
I. Layunin
1. Natutukoy ang mga bansang magkakaalyado noong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig na nahati sa mga puwersang Allied at Axis
2. Nasusuri ang mga pangyayari sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig at
natataya ang pinsalang naidulot nito
3. Nakapagbibigay ng sariling paraan upang maiwasan ang digmaan gaya
ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa 3–5 pangungusap

1. Maghanda ng isang kartolina na naglalaman ng mga bandila ng iba’t
ibang bansa, tulad ng nasa ibaba. Pumili ng ilang mag-aaral at atasan
sila na bilugan ang tatlong pangunahing bansa sa Allied Powers at ang
3 pangunahing bansa na kabilang sa Axis Powers.

a. Paano mailalarawan ang kalagayan ng daigdig matapos ang Unang
Digmaang Pandaigdig?
b. Ano-ano ang mga dahilan na nagbigay-daan sa pagsiklab ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
c. Bakit naiiba ang Alemanya sa ibang bansa sa Europa na nakaranas
ng digmaan?
141
1. Alamin
a. Ipabasa ang teksto sa pp.490–498 ng batayang aklat.
pangkat. Ipalahad ang mahahalagang impormasyon sa malikhaing
paraan.
Pangkat 1: Kalagayan ng mga Bansa sa Daigdig
Pangkat 2: Mga Salik na Nagbunsod sa Ikalawang Digmaang
Pandaigdig
Pangkat 3: Pag-usbong ng mga Bagong Estado
2. Paunlarin
a. Papunan ang mga bilog sa funnel ng graphic organizer ng mga
datos na nakalap sa binasang teksto.
Mga Salik na Nagbunsod sa

Ikalawang Digmaang Pandaigdig
b. Ipasagot ang Subukin at Sagutin sa p. 499.
3. Pagnilayan
Maghanda ng sipi ng larawan tulad ng nasa ibaba. Ipaskil ito sa pisara
at ipasuri sa mga mag-aaral. Itanong: “Ano ang isinasaad ng larawan
ukol sa naging kahinaan ng Liga ng mga Bansa?”
142
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A.
Petsa Ginawa ni Hitler Reaksiyon ng Ibang Bansa

1935 Paglabag sa Kasunduan ng Pagkondena sa Alemanya
Versailles, pagpapalaki ng ngunit walang kapangyarihan
hukbo upang pigilan
1936 Pagpapadala ng mga hukbo Pagkondena sa Alemanya
sa Rhineland
1938 Pagsakop sa Austria upang Pagkondena sa ginawa ni
ipatupad ang hangaring Hitler
mapag-isa ang lahat ng
mga Aleman sa isang
kapangyarihan
1938 Pagsakop sa Sudetenland Patakarang pagpapayapa
1939 Pagsakop sa Prague (ang Pagkondena at patakarang
kabisera ng Czechoslovakia) pagpapayapa
B. Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng sariling

sagot.
PAGPAPAHALAGA
Hayaang ipahayag ng mga mag-aaral ang sariling opinyon.
143
Aralin 35 Mahahalagang Pangyayari at Epekto ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig
I. Layunin
1. Naiisa-isa ang mahahalagang pangyayari sa Ikalawang Digmaang
Pandaigdig
2. Nasusuri ang mga epekto sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig
3. Nakalilikha ng timeline ng mga pangyayari sa Ikalawang Digmaang
Pandaigdig

1. Magpakita ng mga larawan ng dalawang tao sa ibaba. Ipatukoy kung
sino sila at kung ano ang papel na ginampanan nila sa Ikalawang
Digmaang Pandaigdig.

a. Ano-anong mga pangyayari ang naging dahilan ng pagsiklab ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig?
b. Sa mga binanggit na sanhi, ano sa palagay ninyo ang pinakamabigat
na dahilan? Bakit?

1. Alamin
b. Papunan ang Venn diagram ng mahahalagang datos na nakalaman
sa tekstong binasa.
Labanan sa Europa
at Africa
Labanan sa
Pagtatapos
Atlantiko at Ikalawang ng Labanan
Asya Digmaang sa Pasipiko
Pasipiko Pandaigdig
144
c. Magsagawa ng talakayan gamit ang mga pamprosesong tanong.

• Bakit lumaganap sa ibang kontinente ang digmaan?
• Bakit sumali ang Estados Unidos sa digmaan?
• Kung ikaw ang pangulo ng Estados Unidos noong panahong iyon,
lulusob din ba kayo sa panganib?
2. Paunlarin
Ibahagi sa klase ang teksto sa ibaba. Talakayin.
Mga Bunga ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig
Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay nagdulot ng malaking pag-

babago sa kasaysayan ng daigdig.
1. Malaki ang bilang ng mga namatay at nasirang ari-arian. Tinatayang
halos 60 bansa ang naapektuhan ng digmaan at higit na mas
marami ang namatay kaysa noong Unang Digmaang Pandaigdig.
2. Natigil ang pagsulong ng ekonomiyang pandaigdig dahil sa pag-
kawasak ng agrikultura, industriya, transportasyon, at pananalapi
ng maraming bansa.
3. Bumagsak ang pamahalaang totalitaryang Nazi ni Hitler, fascismo
ni Mussolini, at Imperyong Hapon ni Hirohito.
4. Napagtibay ang simulaing command responsibility para sa pag-
kakasalang nagawa ng mga opisyal ng bayan at mga pinunong
militar.
5. Naging daan ito ng pagsilang ng malalayang bansa—ang Silangang
Alemanya, Kanlurang Alemanya, Nasyonalistang Tsina, Pulahang
Tsina, Pilipinas, Indonesia, Malaysia, Ceylon, India, Pakistan,
Israel, Iran, Iraq, at iba.
3. Pagnilayan
a. Ibahagi sa klase ang pahayag ni Adolf Hitler: “To conquer a nation,
first disarm its citizens”
Itanong: “Ano ang nais ipakahulugan ni Adolf Hitler?”
aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1.
SUBMARINE
Ginamit sa pagsasaliksik ng
karagatan at pagkasira nito
145
2.
CHLORINE
Nakasasama sa katawan ng tao dahil

ito ay isang mapaminsalang uri ng gas.
B. 1. Sa panig ng Allies, sa taong 1940 at 1941 ay Unyong Sobyet

at sa taong 1943 ay Estados Unidos, sa panig ng Axis sa taong
1940,1941–1943 ay Alemanya.
2. Estados Unidos noong 1940 at 1941 at noong 1943 ay Britanya;
sa Axis, Italya noong 1940 at 1941 at Hapon noong 1943
3. Bagama’t may mababang gastos ang Hapon sa paggamit ng
armas buong tamang niyang nilusob ang Tsina.
4. Ipinapahayag ng talahanayan ang pagbibigay ng mga bansa
ng malaking pansin sa pagpapalakas ng kani-kanilang militar.

kanilang sariling sagot.
PAGPAPAHALAGA

sagot.
146
Aralin 36 Mga Ideolohiya: Imperyalismo, Cold War,
at Neo-kolonyalismo
I. Layunin
1. Nailalahad ang mga ideolohiyang sinusunod ng mga bansa
2. Naipaliliwanag ang bahaging ginagampanan ng puwersang demokrasya
at komunismo sa kalagayan ng mga tao
3. Nasusuri ang mga dahilan kung bakit walang tunay na kalayaan sa
mga bagong-silang na bansa pagkatapos ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig
4. Napahahalagahan ang makatwiran at bukas na isipan ng mga bansa sa
pagpili ng mga ideolohiyang yayakapin
5. Naipaliliwanag ang mga pamamaraan o sangkap ng sistemang neo-
kolonyalismo

1. Ipaskil sa pisara ang graphic organizer at hayaan ang mga mag-aaral
na mag-isip ng mga salitang may kaugnayan sa salitang IDEOLOHIYA.
Itanong: “Anong kaugnay na kaisipan ang maaaring makatulong upang
maunawaan ang salitang ideolohiya?”
IDEOLOHIYA

a. Ano ang bahaging ginampanan ng mga ideolohiya sa buhay ng
mga tao?
b. Paano naaapektuhan ng mga politikal na ideolohiya ang sistemang
pang-ekonomiya?
c. Paano mailalarawan ang Cold War?
d. Ano ang Neo-kolonyalismo at ang layunin nito?

1. Alamin
b. Maghanda ng sipi ng gawain sa ibaba at ipasagot sa mga mag-
aaral. Ayusin ang mga hinalong letra at isulat sa patlang ang
nabuong salita.
147
A Y I H O L I D E O
S O N M U O M K I
E M D K A S O R A Y
S O Y L S O A I M S
Pagkatapos mabuo ang mga salita, ibigay ang mga tanong at

ipasagot ang mga pamprosesong tanong.
• Ano-anong ideya ang mabubuo ninyo tungkol sa mga salitang
inyong nabuo?
• May ugnayan kaya ang mga salita?
• Paano ninyo maiuugnay ang mga salitang nabuo sa mga
kasalukuyang isyu sa bansa? Ipaliwanag.
2. Paunlarin
a. Papunan ang data retrieval chart.
Bansang
Ideolohiya Katangian
Nagtaguyod
b. Magpasaliksik sa paglaganap ng mga ideolohiya sa iba’t ibang

bansa at ipasuri kung paano lumaganap ang komunismo sa Rusya,
fascismo sa Italya, at nazismo sa Alemanya.
c. Maghanda ng mga larawan na nasa ibaba at hayaan ang mga
mag-aaral na kilalanin ang mga ito. Itanong: “Ano ang kanilang
mga katangian bilang isang pinuno?”
3. Pagnilayan
a. Ipabasa ang teksto sa pp. 525–533 ng batayang aklat. Pagkatapos,
punan ng impormasyon ang graphic organizer.
148
Kahulugan Mga Personalidad
ng Cold War na kasangkot
Suliranin o Mithiin Mga Bansang Kasangkot
Mahahalagang Bunga ng Cold War

Pangyayari
Aral na Nakuha

aklat.
149
ILAPAT
Ipagawa ang gawain sa ibaba.
Pangkatin ang mga bansa sa dalawa—ang unang pangkat ay bubuuin ng
mayayaman, makapangyarihang bansa at ang ikalawang pangkat ay mga
bansang mahirap o papaunlad pa lamang. Itanong: “Aling pangkat ang
nagsagawa ng neo-kolonyalismo? Ano ang kanilang katangian?”
USA, Japan, Pilipinas, Cambodia, Kenya, Great

Britain, Pransiya, Laos, Pakistan, Australia
Unang Pangkat Ikalawang Pangkat
ISABUHAY
a. Magpagawa ng talaan ng mga produktong tinatangkilik ng mga mag-
aaral na galing sa ibang bansa. Itanong: “Ayon sa talahanayang ginawa
ninyo, masasabi ba ninyo na kayo ay biktima ng neo-kolonyalismo?
Bakit? Ipaliwanag.”
b. Ipasagot ang Sulyap sa Kabanta sa pp. 540–543 ng batayang aklat.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. Nasa ibaba ang ilang maaaring isagot.
2. Dahil sa Cold War,

1. Ang Cold War ay umigting ang hindi
tumutukoy sa digmaan pagkakaunawaan
ng nagtutunggaliang sa politika, militar, at
ideolohiya ng dalawang kalakalan ng mga bansa.
pinakamakapangyarihang 3. Bumaba ang moral
bansa, o superpower, ng mga manggagawa
na pinangungunahan ng ng Unyong Sobyet na
Estados Unidos bilang nagdulot ng malaking
modelo ng kapitalismo at suliraning pang-
demokrasya at ng Unyong ekonomiya.
Sobyet na nakabatay sa 4. Dahil sa matinding
sosyalismo at komunismo. sigalot, pilit na iginiit
ng dalawang puwersa
ang kani-kanilang
pamamalakad kaya’t
nawalan ng tunay na
pagkakaisa.
150
B. 1. mataas na pagkontrol ng kapangyarihan
2. direktang
3. Nasyon estado
4. Industriyalisasyon
5. Hapon
6. Ideya
7. Reporma
8. Demokrasya
9. Sosyalismo
10. Proletariat

sariling sagot.
PAGPAPAHALAGA

sagot.
SULYAP SA KABANATA
EBALWASYON
A. 1. Ang pinakamalaki ay Estados Unidos at ang pinakamaliit ay Hapon.
2. Ang pinakamalaki ay Hapon at ang pinakamaliit ay Britanya.
3. Naglalaan ang mga bansa ng malaking porsiyento ng kanilang kita sa
pagpapalakas ng kanilang militar.
B.
Pagsailalim sa Pagbagsak ng
Pagkalas ng Alemanya
Alemanya ng pandaigdigang
sa Liga ng mga Bansa
Republikang Weimar ekonomiya
Paglakas ng Pagkaloob kay Hitler Paghina ng

kapangyarihan ng pamumuno sa pamahalaang
ni Hitler Alemanya Weimar
Pagtatatag Paglusob ng
ni Hitler sa Holocaust Alemanya sa
ikatlong Reich Czechoslovakia
Paglusob ng Alemanya
sa Poland
151
Hayaang ipahayag ng mga mag-aaral ang sariling opinyon.
C.
1. Poster A. Hinihikayat ang mga Amerikano na suportahan ang kanilang
hukbo at sumali rito upang mapalakas ang kanilang hukbo.
Poster B. Ipinakikita ang kahandaan ng mga Amerikano sa pakikipag-
laban.
Poster C. May mahalagang papel ang kababaihan sa pagsuporta sa
kanilang bansa.
Poster D. Ang kababaihan ay hindi lamang pantahanan. Makatutulong
din sila sa digmaan.
2. a. Mga sandata
b. Baril
c. Katawan ng kababaihan
d. Babae sa agrikultura
3. Inaasahan ng pamahalaan na susuporta ang kanilang mamamayan sa

pakikipagdigma ng bansa sa ibang bansa sa pamamagitan ng pagsuporta
sa kanilang militar o paggawa ng armas.
4. Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng sariling

sagot.
SA MATA NG HISTORYADOR
1. Nakaranas na maging huli ang Rusya sa lahat ng aspekto: politikal, militar,
kultural, agrikultural, at industriyal kung kaya’t hindi na ito nararapat pang
maulit.
2. Hinihikayat niya na isulong ng mga mamamayan ang pag-unlad ng bansa.
Hindi na kailanman dapat maulit ang kanilang sinapit kung saan ang kanilang
bansa ay nakaranas ng kahinaan. Ang adhikain ng bansa ay matamo ang
kalamangan nito sa ibang bansa sa mga susunod na taon.
3. Isagawa ang lahat ng kanilang makakaya gamit ang pamamaraang
Bolshevik at hindi na papayagang sila ay mahuli sa ibang bansa.
152
Pagsisikap ng mga Bansa na Makamit
KABANATA XI
ang Kapayapaan at Kaunlarang
Pandaigdig
Aralin 37 Mga Pandaigdigang Organisasyong

Pampolitika
I. Layunin
1. Naiisa-isa ang mga organisasyong politikal na nabuo at nagsusulong
ng kapayapaan at kaunlaran ng mga bansa sa buong mundo
2. Nasusuri ang mga paraang ginagamit upang mapangalagaan ng mga
organisasyong politikal ang kapayapaan sa mundo

Ibigay ang mga paunang tanong bilang pagganyak.
1. Ano-ano ang mga organisasyong politikal na nabuo at nagsusulong ng
kapayapaan at kaunlaran ng mga bansa sa buong mundo?
2. Sa paanong paraan napangangalagaan ng mga organisasyong politikal
ang kapayapaan sa mundo?

1. Alamin
b. Maghanda ng larawan ng mga bandila ng mga organisasyong
politikal at hayaan ang mga mag-aaral na kilalanin ang bawat isa.
Halimbawa
2. Paunlarin
a. Papunan ng impormasyon ang graphic organizer. Pagkatapos,
talakayin gamit ang mga pamprosesong tanong.
Organisasyon Estruktura Layunin
153
• Bakit mahalaga ang pagkakaroon ng mga pandaigdigang orga-

nisasyon?
• Paano makatutulong ang mga ito sa pagkakamit ng pandaigdigang
kapayapaan, kalayaan, at kaunlaran?
3. Pagnilayan
Maghanda ng sipi ng awit ni John Lennon na “Imagine.” Hayaang
masuri ng mga mag-aaral ang liriko ng awit. Pagkatapos, atasan
ang mga mag-aaral na ipakita ang mensahe ng awit sa iba’t ibang
malikhaing paraan, tulad ng pagguhit. Ipabahagi sa klase ang ginawa sa
pamamagitan ng malayang talakayan sa tulong ng mga pamprosesong
tanong.
• Ano ang mensaheng nais ipabatid ng awit?

• Aling bahagi ng awit ang pumukaw nang lubos sa inyong pansin?
Bakit?
• Paano ninyo ilalarawan ang isang bagong daigdig batay sa awitin?
• Sa inyong palagay, posible kayang magkaroon ng tunay na
pagkakaisa, kapayapaan, at pagtutulungan ang mga bansa sa
daigdig? Ipaliwanag.
• Bilang kabataan, paano kayo makatutulong upang magkaroon ng
pagkakaisa at kaunlaran ang bansa?
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A.
Organisasyon Pagkakatatag Misyon Layunin

Organization Setyembre Paglikha ng Pagsulong
of American 1997 isang probisyon ng kaayusan,
States (OAS) at institusyon pagtataguyod sa mga
para sa isang kasaping estado sa
sistemang Amerika ng maayos
internasyonal na pag-uugnayan
at pamamaraan,
pagtataguyod
ng kapayapaan,
katarungan, at
pagkakaisa,
pagpapalakas ng
sama-samang
paggawa, at
pagtatanggol sa
154
soberanya, teritoryal
na integridad, at
kalayaan
Association Agosto 8, 1967 Pagpapatibay Pagtataguyod ng
of South ng prinsipyo ng pangkabuhayan,
East Asian kapayapaan at panlipunan, at
Nations pagtutulungan pangkulturang
(ASEAN) noong 1976 sa kaunlaran ng mga
pamamagitan bansa sa Timog-
ng ASEAN Silangang Asya,
Declaration pangangalaga ng
pangkabuhayan
at pampolitikang
katatagan ng mga
kasaping bansa
European 1992 Pagpapaunlad Pangunahing usapin
Union (EU) sa ekonomiya ng sa pagkakatatag
mga kasaping at pamamahala ng
bansa samahan ang konsepto
ng supranasyonalismo
at intergubernamenta-
lismo
North Atlantic 1949 Pagtataguyod ng Pangalagaan ang

Treaty demokrasya sa kalayaan at seguridad
Organisation pamamagitan ng ng mga kasaping
(NATO) pagsasagawa bansa sa pamamagitan
ng mga ng mga pamamaraang
konsultasyon at politikal at militar
pagtutulungan
sa pagtalakay
ng mga isyu
kaugnay ng
depensa at
seguridad
upang matamo
ang tunay na
hangarin ng
kapayapaan sa
mundo
B. 1. European Union

2. Association of South East Asian Nations
3. Organization of American States
4. North Atlantic Treaty Organization
sariling sagot.
PAGPAPAHALAGA

sagot.
155
Aralin 38 Mga Pandaigdigang Organisasyong
Pang-ekonomiya
I. Layunin
1. Naiisa-isa ang mga organisasyong pang-ekonomiya na nagsusulong
ng kaunlaran at malayang kalakalan ng mga bansa sa buong mundo
2. Nasusuri ang mga pamamaraang ginagamit upang mapangalagaan
ng mga organisasyong pang-ekonomiya ang maayos na pakikipag-
ugnayan sa mundo

Ibigay ang mga paunang tanong sa ibaba bilang pagganyak.
1. Ano-ano ang mga organisasyong pang-ekonomiya na nagsusulong ng
kaunlaran at malayang kalakalan ng mga bansa sa buong mundo?
2. Sa paanong paraan napangangalagaan ng mga organisasyong pang-
ekonomiya ang maayos na pakikipag-ugnayan sa mundo?

1. Alamin
b. Maghanda ng sipi ng mga larawang nasa ibaba. Ipaskil sa pisara.
Hayaang kilalanin ang bawat isa ng mga mag-aaral.
World Trade Organization World Bank Watawat ng 3 Bansang Lumagda sa

Kasunduan sa NAFTA, Dec. 1992
c. Sabihin sa klase: “Bukod sa mga pandaigdigang organisasyong

politikal, marami pang organisasyong internasyonal ang nilikha
upang patatagin ang kooperasyon ng mga bansa at magta-
guyod ng kaunlaran. Nilikha ang mga organisasyong ito upang
magbigay tulong sa pananalapi, magbigay kalayaan sa kalakalang
internasyonal, mamahala sa pandaigdigang sistema ng pananalapi,
at iba pa. May mga samahang rehiyonal din na bumuo ng trade
blocs. Ang trade bloc ay isang kasunduan ng mga bansang
kadalasan ay magkakaanib sa isang samahang rehiyonal na
naglalayong bawasan, paliitin, o tanggalin ang mga taripa at mga
hadlang sa taripa sa pagitan ng miyembrong bansa.”
2. Paunlarin
a. Bigyan ng sipi ng artikulo sa susunod na pahina ang mga mag-
aaral at ipabasa. Pagkatapos, ipatala sa mga mag-aaral ang mga
positibo at negatibong epekto ng pangungutang ng Pilipinas.
156
PHL’s $1-B loan to IMF not the first nor the biggest
ROUCHELLE DINGLASAN, GMA News
July 3, 2012 10:46 pm

One billion dollars is roughly P42 billion, and can buy 1.5 billion kgs
of National Food Authority rice or 267.50 million Big Mac meals.

For a country like the Philippines, that as of March 31 owes
$62.9 billion in foreign debt and where only about 20 percent of
citizens have bank deposits, $1 billion is a significant amount. So
when Bangko Sentral ng Pilipinas’ Governor Armando Tetangco
Jr. revealed that the BSP is “extending a $1-billion loan to the
International Monetary Fund…to ensure economic and financial
stability across the globe,” the news was a surprise to some at the
very least.

The $1-billion loan of the Philippines forms the $456-billion
multilateral fund that will be extended to debt-stricken European
countries such as Greece, Portugal, Italy, and Spain.

“[BSP’s loan extension is] an arrogant pretension of a country very
much in debt,” the freedom from Debt Coalition (FDC) said in a
statement.
“May pera pala tayo? Bakit kapag sa pagkain ng mga nagugutom,

sa edukasyon ng mga bata, sa kalusugan ng mga may sakit, at
sa pabahay para sa maralita, kung hindi kulang, walang budget?”
added urban poor leader Mercy Donor, also a member of the FDC.

Public reaction to the loan was also one surprise and disappointment
based on the nation that international reserves in the custody and
management of the BSP could be spent like the national budget.
Halaw sa: http://www.gmanetwork.com/news/story/264036/economy/finance/phl-s-

1-b-loanto-imf-not-the-first-nor-the-biggest
Positibo Negatibo
157
aklat.
3. Pagnilayan
Ipasuri ang pahayag ni Adam Smith: Every man lives by exchanging.
Itanong: Sang-ayon ba kayo sa pahayag? Bakit?
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. OPEC – Organization of Petroleum Exporting Countries

2. WTO – World Trade Organization
3. NAFTA – North American Free Trade Agreement
4. AFTA – ASEAN Free Trade Area
5. IMF-WB – International Monetary Fund-World Bank
B.
Positibo Negatibo
Pagpapalawak ng pandaigdigang Hindi nakahanda ang mga bansa
kalakalan sa kompetisyon.
Pagtataguyod ng makatarungan Ang maliliit na bansa ay hindi
at matatag na presyo ng langis nakatutugon sa pagbaba at
sa merkado pagtaas ng presyo ng langis sa
kani-kanilang mga bansa.
Nagbibigay ng tulong pinansiyal Lumalaking utang ng maliliit na
at teknikal bansa

sariling sagot.
PAGPAPAHALAGA

sagot.
158
Aralin 39 Mga Organisasyong Pangkultura,
Pangkalusugan, at Pangkalikasan
I. Layunin
1. Naiisa-isa ang mga organisasyong pangkultura, pangkalusugan, at
pangkalikasan
2. Nasusuri ang mga pamamaraang ginagamit upang mapangalagaan
ng mga organisasyon ang pagtugon sa mga suliraning pangkalikasan,
pangkalusugan, at pangkultura

1. Ano ang pagbabago ng klima o climate change?
2. Paano tinutugunan ang suliranin ng climate change?

1. Alamin
Maghanda ng sipi ng larawan na nasa ibaba, o ng anomang lara-
wang kaugnay nito, at ipasuri ito sa klase. Itanong: “Ano ang epekto
nito sa kalikasan?”
2. Paunlarin
b. Ipatukoy sa mga mag-aaral ang mga watawat o logo ng mga
organisasyong pang-ekonomiya.
Halimbawa:
c. Ipabuo ang semantic web tungkol sa mga organisasyong

pangkultura, pangkalusugan, at pangkalikasan. Ipatala ang mga
layunin at mabubuting naidulot ng mga organisasyon.
159
Organisasyong
Pangkultura,
Pangkalusugan,
at Pangkalikasan
3. Pagnilayan
a. Magpabuo sa mga mag-aaral ng isang tula tungkol sa kahalagahan
ng isang mapayapang mundo.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. UNESCO
2. Friends of the Earth International
3. Intergovernmental Panel on Climate Change
4. World Nature Organization
5. Green Peace
B. Sa bahaging ito, hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng

sariling sagot.
PAGPAPAHALAGA

sagot.
160
Aralin 40 Mga Organisasyong Pangkapayapaan Laban
sa Terorismo
I. Layunin
1. Naiisa-isa ang mga organisasyong pangkapayapaan laban sa terorismo
2. Nailalahad ang kahulugan ng terorismo
3. Nasusuri ang mga pamamaraan ng terorismo

1. Anong uri ng digmaan ang terorismo?
2. Paano nagsimula ang digmaan laban sa terorismo?
3. Ano-ano ang mga mahahalagang pangyayari na kaugnay ang tero-
rismo?

1. Alamin
pangkat. Sabihin sa mga pangkat na isagawa ang kanilang pag-
uulat sa malikhaing paraan.
Pangkat 1: Kahulugan ng Terorismo
Pangkat 2: Mga Pamamaraan ng Terorismo
Pangkat 3: Estados Unidos at ang Laban sa Terorismo
2. Paunlarin
a. Papunan ang talahanayan ng mga gawain ng UN at OSCE.
UN OSCE
3. Pagnilayan
a. Ipasuri ang pahayag ni Louis R. Mizell Jr. Itanong: “Sang-ayon ba
kayo sa pahayag. Bakit?”
161
“Nabubuhay tayo sa isang panahon ng hindi lubos-maisip na
pagngangalit at mapamuksang mga arsenal: nukleyar, kemikal, at
biyolohikal. Ang mga ekstremista na nagnanais na makalikha ng
mas matinding impresyon ay bumabaling sa mas nakamamatay na
mga sandata na dulot ng teknolohiya.”

aklat.
PANGHULING PAGTATAYA
Ipasagot ang Pangyunit na Pagsusulit sa pp. 592–596.
Mga Kasagutan
Subukin at Sagutin
A. 1. Terorismo
2. Demokratisasyon
3. Al Qaeda
4. Nagkakaisang Bansa
5. Takot
B.
paggamit ng armas
karapatang pantao
Human Trafficking
Demokratisasyon
pang-ekonomiya
Pamamahala sa
diskriminasyon
Pagkontrol sa
Pagsulong sa
Pagsugpo sa
Programa sa
Paglaban sa
solusyon sa
Paglutas sa
Pagbibigay
edukasyon
terorismo
Gawaing
hidwaan
border

sariling sagot.
PAGPAPAHALAGA

sagot.
162
SULYAP SA KABANATA
EBALWASYON
A.
1. Isinasaad ng grap na mabilis na tumaas ang paggamit ng fossil fuel at
biomass mula 1900–1950.
2. Bunga ng pag-unlad ng mga bansa, ang kalikasan ay naisasantabi
para sa layuning makamit ang kaunlaran.
B.
1. 2000–Hong Kong, 2001–Singapore, 2002–Hapon

2. Hong Kong, Singapore, Hapon
3. Malaking bahagi ng mga produkto sa bansa ay nanggagaling sa ibang
bansa.
4. Maaaring iba-iba ang sagot.
C. Maaaring iba-iba ang sagot.
SA MATA NG HISTORYADOR
1. Binibigyang-diin ng Nagkakaisang Bansa ang mapanatili ang pandaigdigang

kapayapaan at seguridad, isulong ang mabuting relasyon sa pagitan ng
mga bansa na nakabatay sa prinsipyo ng pantay na karapatan at sariling
determinasyon ng mga mamamayan, at pagtatamo ng kooperasyon sa
paghahanap ng mga solusyon sa mga suliraning politikal, ekonomiko,
panlipunan, kultural, at karapatang pantao.
2. Hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng sariling sagot.
3. Hayaan ang mga mag-aaral na magpahayag ng sariling sagot.
I.
1. c 6. c
2. b 7. b
3. c 8. b
4. c 9. c
5. d 10. b
163
II.
1. e 6. a
2. f 7. c
3. b 8. d
4. a 9. c
5. b 10. c
III.
1. Terorismo
2. Osama Bin Laden
3. George Bush
4. Abadallah Azzam
5. Al Qaeda
6. ASEAN
7. Relasyong Internasyonal (International Realtions)
8. Unyong Europeo (European Union)
9. Nagkakaisang Bansa (United Nations)
10. Neokolonyalismo
IV. Maaaring iba-iba ang sagot.
V.
1. Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng puna o obserbasyon sa
mapa.
2. Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng puna o obserbasyon sa
mapa.
164

Ap 8

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ap 8

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

i

Karapatang-ari sa Pilipinas © 2016

FNB Educational, Inc.

Lucila Perez-De Guzman

RESERBADO ANG LAHAT NG KARAPATAN

Walang bahagi ng aklat na ito na sakop ng karapatang-ari ang maaaring sipiin o

Published and distributed by

FNB Educational, Inc.

Kabanata II Heograpiyang Pisikal at Kultural

Kabanata III Ang Simula ng mga Kabihasnan sa Daigdig

Kabanata IV Pag-usbong at Pag-unlad ng mga

Kabanata V Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikong

Kabanata VI Ang Daigdig sa Panahon ng Transisyon Tungo

Kabanata VII Paglakas ng Europa

Kabanata VIII Paglawak ng Kapangyarihan ng Europa

Kabanata X Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Kabanata XI Pagsisikap ng mga Bansa na Makamit ang

MARIA LOURDES B. MERCADO

Ang heograpiya ay isa sa mga salik na may malaking epekto sa daloy ng

Sa yunit na ito ay mauunawaan na ang heograpiya at kasaysayan ay mag-

Naipamamalas ng mga mag-aaral ang pag-unawa sa interaksiyon ng tao sa

Nakabubuo ng panukalang proyektong nagsusulong sa pangangalaga at

Aralin 1 Ang Pag-aaral at Limang Tema ng Heograpiya

II. Panimulang Gawain

compass daigdig globo lokasyon

Australia kabihasnan rehiyon klima

III. Paglinang ng Aralin

KONSEPTO NG MUNDO O DAIGDIG

Magpagawa ng mapa ng inyong paaralan at ipatukoy ang kinaroroonan

Quezon Bldg. SB Bldg.

Gawain 2: Flower Chart

Hatiin ang klase sa ilang pangkat. Papiliin ang bawat pangkat ng

Al-Idrisi (Ikalabindalawang Siglo) Kasalukuyang kopya ng Tabula Rogeriana

b. Pasagutan ang Subukin at Sagutin sa p. 12 ng aklat.

II. Panimulang Gawain

III. Paglinang ng Aralin

Ang Mundo Bilang Natatanging Planeta

Gawain 1: Ang Mundo Ay Natatanging Planeta!

Pangkatin ang klase ayon sa bilang ng mga mag-aaral. Bigyan ang

Gawain 2: Battle of the Brains

Maglunsad sa klase ng isang quiz bee na tatawaging, “Battle of the

Gawain 3: KKK Geo Card Challenge

Solstice: nangangahulugang araw

K Axis: nakararanas ng daytime/

Solstice: nagdudulot ng pagbabago

A. 1. oblate spheroid 6. Tropiko ng Kanser

b. Ipagawa ang gawaing Suri-Teksto!

Si Vladimir Peter Köppen ay

Noong 1864, nag-aral si Vladimir sa St. Petersburg University

Noong 1884, itinala ni Köppen ang belts temperature ng Daigdig

Batay sa iyong binasa at pagsusuri, ipaliwanag ang kahalagahan

Aralin 3 Heograpiyang Pisikal ng mga Rehiyon

II. Panimulang Gawain

2. Maghanda ng sipi ng country anagrams sa ibaba at ipakita sa klase.

ANAGRAM BANSA ANAGRAM BANSA

Regalia Algeria Serial Israel

III. Paglinang ng Aralin

Country Card Capital Card

Angola Nigeria Algiers Nassau

Canada Poland Canberra Porto-Novo

Denmark Qatar Doha Quito

Ethiopia Rwanda – Roseau

Finland Switzerland Freetown Skopje