Τα συστήματα

Είναι προνομιούχα σωματεία, στα οποία οργανώνονται οι

επαγγελματίες των αστικών εμποροβιοτεχνικών κυρίως μορφών
απασχόλησης. Η ύπαρξή τους αποσκοπεί στο να διασφαλίσει τα
συμφέροντά τους, αλλά κυρίως τα συμφέροντα του κράτους και των
καταναλωτών. Η λειτουργία τους διέπετε από αυστηρούς κανόνες. Τα
συστήματα προμηθεύονται σε συγκεκριμένη τιμή τα ξένα
εμπορεύματα και τις πρώτες ύλες. Ρυθμίζουν ελεύθερα τον όγκο της
παραγωγής, το μισθό των υπαλλήλων και υπό προϋποθέσεις την τιμή
πώλησης των προϊόντων. Τα μέλη των συστημάτων έχουν οικονομικά
προνόμια και ασκούν πολιτική πίεση. Για να εγγραφεί ένας
επαγγελματίας στο αντίστοιχο σύστημα οφείλει να αποδείξει την
επαγγελματική του ικανότητα. Η αποβολή από το σύστημα
προέβλεπε και σωματικές ποινές.

Το Επαρχικόν Βιβλίον
Είναι το βιβλίο που τηρεί ο Έπαρχος της πόλης και στο οποίο
καταχωρούνται τα συστήματα, οι κανόνες λειτουργίας τους, τα μέλη
τους, οι τιμές των προϊόντων, εγχώριων και εισαγόμενων και τέλος η
ποιότητα και η διάθεση των πολύτιμων εμπορευμάτων που
απαγορεύεται να εξαχθούν από τη βυζαντινή επικράτεια.

Η κοινωνική πυραμίδα του Βυζαντίου την εποχή της Μακεδονικής

Δυναστείας
1. Αυτοκράτορας
2. Αριστοκρατία : Δυνατοί των αξιωμάτων και της γης
3. Μεσαία τάξη : επιχειρηματίες (έμποροι, βιοτέχνες, ναύκληροι,
τραπεζίτες)
 4. Αγροτική τάξη : ελεύθεροι μικροκαλλιεργητές ιδιοκτήτες και
πάροικοι =αγρότες εξαρτημένοι από κάποιον ισχυρό
γαιοκτήμονα)
5. Λαϊκές μάζες των πόλεων : φτωχοί, περιστασιακά άνεργοι και
άνεργοι

Η Αριστοκρατική τάξη
Αποτελείται από : α) τους αριστοκράτες των επαρχιών που είναι
μεγαλογαιοκτήμονες και β) την παλατιανή αριστοκρατία που κατέχει
υψηλά αξιώματα για τα οποία λάμβανε υψηλό μισθό και ενισχύεται
από τους αυτοκράτορες από τον 8ο αιώνα ως αντίβαρο για τη δύναμη
των μεγάλων γαιοκτημόνων.
Οι δύο ομάδες από το 10ο αιώνα ενώνονται με επιγαμίες και
ονομάζονται δυνατοί. Κυρίαρχη θέση ανάμεσά τους κατέχουν οι
βασιλικοί που καταλαμβάνουν τα ανώτερα στρατιωτικά και πολιτικά
αξιώματα στην Κωνσταντινούπολη συγκεντρώνοντας μεγάλες
περιουσίες όσο έχουν τα αξιώματά τους.
Οι δυνατοί ασκούν μεγάλη πίεση στους αγροτικούς πληθυσμούς
στο δήμο και τους επιβάλλουν την προστασία τους, δηλαδή τους
υποχρεώνουν να πληρώνουν φόρο σε είδος ή να εργάζονται στα
κτήματα των μεγαλογαιοκτημόνων.

Η μεσαία τάξη
Αποτελείται από τους επιχειρηματίες την πλειοψηφία των οποίων
συνθέτουν οι εμποροβιοτέχνες που αναπτύσσονται οικονομικά κατά
το 10ο και τον 11ο αιώνα. Πραγματοποιούσαν μακρινά ταξίδια,
προκειμένου να εμπορεύονται από την Ανατολή καρυκεύματα,
πολύτιμους λίθους και υφάσματα, που θεωρούνταν είδη
πολυτελείας και εξασφάλιζαν τεράστια κέρδη.
Ο ρόλος των επιχειρηματιών ήταν ιδιαίτερα σημαντικός για το
Βυζάντιο γιατί :
α) στήριζαν την ευημερία του κράτους
β) οδήγησαν στην αύξηση της κυκλοφορίας του νομίσματος
γ) συμμετείχαν ενεργά στην πολιτική ζωή του Βυζαντίου είτε ως μέλη
της Συγκλήτου, είτε ανεβοκατεβάζοντας αυτοκράτορες στο θρόνο
μέσα από στάσεις.

Το βυζαντινό χωρίον (= αγροτική κοινότητα)

Είναι ο χώρος δραστηριοποίησης της αγροτικής τάξης, η οποία
αποτελείται από τους ελεύθερους μικροϊδιοκτήτες καλλιεργητές της
γης, τους ακτήμονες γεωργούς που νοικιάζουν γη και την
καλλιεργούν και τους παροίκους, που εργάζονται στα κτήματα των
δυνατών και εξαρτώνται από αυτούς.
Στην κοινωνία αυτή σημαντικό ρόλο διαδραματίζει ο ιερέας
φροντίζοντας την τήρηση των ηθικών κανόνων και από τον 8ο αιώνα
κυριαρχούν οι δυνατοί, οι οποίοι ζουν έξω από το χωρίον, αλλά
επηρεάζουν τη ζωή του.

Η σχέση της αγροτικής κοινότητας με τους δυνατούς

Η σχέση των ελεύθερων καλλιεργητών του χωρίου, της αγροτικής
κοινότητας, με τους δυνατούς αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα
από τον 8ο αιώνα και μετά, όταν μέσω της κατοχής διοικητικών
αξιωμάτων διαμορφώνεται και πλουτίζει μια νέα αριστοκρατία, με
αποτέλεσμα :
α) να ενταθούν οι κοινωνικές διαφορές.
β) Οι ελεύθεροι καλλιεργητές λόγω της βαριάς φορολογίας να
παραχωρούν τα χωράφια τους στους δυνατούς και να μετατρέπονται
σε παροίκους.

Η πολιτική του βυζαντινού κράτους απέναντι στους δυνατούς

Οι αυτοκράτορες της μακεδονικής δυναστείας επιχείρησαν να
προστατέψουν δραστικά τις αγροτικές κοινότητες από την επέκταση
της ισχύος των δυνατών. Ένα από τα κύρια και πιο αποτελεσματικά
μέτρα ήταν το αλληλέγγυόν, νόμος που υποχρέωνε τους πλούσιους
γείτονες να πληρώνουν το φόρο των φτωχών καλλιεργητών της
αγροτικής κοινότητας.
Η οργάνωση της διοίκησης στο Βυζάντιο την εποχή της
Μακεδονικής Δυναστείας
Η μορφή της διοίκησης χαρακτηρίζεται από απόλυτο
συγκεντρωτισμό, καθώς ελέγχεται και κατευθύνεται από τον
αυτοκράτορα. Διακρίνεται για τα εξής χαρακτηριστικά της :
1. Ο αριθμός των θεμάτων αυξάνεται.
2. Η επαρχιακή διοίκηση απλουστεύεται.
3. Η κεντρική κρατική μηχανή αναπροσαρμόζεται :
α) κάνοντας πιο πολύπλοκη την υπαλληλική ιεραρχία
β) καταργώντας παλιά αξιώματα και ιδρύοντας νέα
γ) αυξάνοντας τη γραφειοκρατία.

Η εξουσία του αυτοκράτορα

Ο αυτοκράτορας την εποχή των Μακεδόνων αυτοκρατόρων :
α) συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες στο πρόσωπό του και
υποχρεώνεται να σέβεται τους κανόνες της ηθικής, καθώς και τους
νόμους, αν και μπορεί και να θεσπίσει νέους.
β) θεωρείται εκλεκτός του Θεού, προστατεύεται από τη Θεία Πρόνοια
και είναι ο αρχηγός της διοίκησης, του στρατού και της δικαιοσύνης.
γ) είναι προστάτης της εκκλησίας και φύλακας της Ορθοδοξίας.
δ) βιώνει ένα αίσθημα δυναστικής σταθερότητας, καθώς
προστατεύονται τα δικαιώματα των νόμιμων διαδόχων-
αυτοκρατόρων. Ακόμη και στις περιπτώσεις των κηδεμόνων
αυτοκρατόρων, που χαρακτηρίζονται ως ευκλεείς σφετεριστές, όπως
οι Ρωμανός Λακαπηνός, Νικηφόρος Φωκάς και Ιωάννης Τζιμισκής, οι
τίτλοι που χρησιμοποιούνται από αυτούς είναι καίσαρ,
βασιλεοπάτωρ, συμβασιλεύς.

Η σχέση του βυζαντινού κράτους με την εκκλησία

Για τη σχέση του βυζαντινού κράτους με την εκκλησία έχουν
διατυπωθεί δύο αντίθετες απόψεις :
α) Οι πατριάρχες ως το δεύτερο μισό του 10ου αιώνα μεταβλήθηκαν
σε όργανα των αυτοκρατόρων, οι οποίοι τους καθαρούν και
ανεβάζουν στη θέση τους πρόσωπα της εμπιστοσύνης τους ακόμα και
συγγενείς τους.
β) Οι παρεμβάσεις του αυτοκράτορα στην εκκλησία περιορίστηκαν,
καθώς ο διορισμός του πατριάρχη υπογραφόταν από τον
αυτοκράτορα, αλλά για το διορισμό και την καθαίρεση των
ιερωμένων απαιτείτο η συγκατάθεση του κλήρου και οι αποφάσεις
για ζητήματα δογματικά και εσωτερικής λειτουργίας της εκκλησίας
λαμβάνονταν από την εκκλησία.