2/7/2023

Cơ sở Công nghệ năng lượng

(Fundamentals of Energy Engineering) 1. Mở đầu

1 2

1 2

Nội dung phần I. Mở đầu Các vấn đề sẽ trao đổi

• Khái niệm chung. • Khái niệm về năng lượng: Năng lượng, công nghệ NL là gì ?
Kỹ thuật, công nghệ năng lượng.
Đơn vị đo • Đơn vị đo: NL được đo theo đơn vị nào ?

• Các dạng năng lượng.

Ứng dụng • Tầm quan trọng, ứng dụng: NL dùng vào việc gì ?

• Các nguồn năng lượng, …

• Các dạng: NL đến từ đâu ?

• Tiết kiệm NL: Làm như thế nào ?

• …

3 4

3 4

1. Khái niệm về năng lượng

• Q: Năng lượng là gì ? • Một số đề dẫn:
- Năng lượng (energy): nói chung không được định nghĩa trực tiếp.
Trước khi tìm hiểu năng lượng là gì, hãy xem định nghĩa một khái
niệm khác trước: công cơ học (work).

- Công có thể được mô tả qua việc sử dụng một lực cơ học để di

chuyển một đối tượng nào đó.
Độ lớn của công đã thực hiện phụ thuộc vào độ lớn của lực đã sử
dụng và khoảng cách đối tượng được di chuyển.

5 6

5 6

1
 2/7/2023

• Nhìn từ quan điểm toán học: • Như vậy:

- Công được tính là tích của lực nhân với khoảng cách (force ×
distance):
A [J] = F [N] × s (m)
Chúng ta sẽ thực hiện một công khi nâng một trọng lượng chống lại
lực hấp dẫn.
- Độ lớn của công đã thực hiện phụ thuộc vào khối lượng đã được di
chuyển (nặng hay nhẹ ?), độ lớn của lực hấp dẫn (đang ở trên trái
đất: mặt biển/núi, hay trên mặt trăng ?) và độ cao mà chúng ta
muốn nâng vật lên.
- Làm thế nào để mô tả khả năng của một hệ thống (ví dụ, một lít
xăng, một sinh vật, một tảng đá rơi, một chiếc xe…) để thực hiện
công ?
- Cái gì là tham số để định lượng khả năng thực hiện công này ?
Câu trả lời: khả năng để thực hiện công là năng lượng (energy).
Chú ý:
- Phân biệt năng lượng với công suất (power) - mô tả tốc độ mà năng
lượng được truyền đi, sử dụng, hoặc chuyển đổi.
- Công suất đề cập đến mối quan hệ toán học giữa năng lượng
và thời gian: công suất = năng lượng / thời gian.

7 8

7 8

a. Khái niệm chung: Năng lượng là gì ? • Về mặt Vật lý:

• Tổng quát (đơn giản): Năng lượng là - Năng lượng theo lý thuyết tương đối của Albert Einstein là một
thước đo khác của lượng vật chất được xác định theo công thức
- khả năng để làm một việc nào đó, liên quan đến khối lượng toàn phần:
- năng lực để một vật thể hoạt động, … E = mc².
Năng lượng có trong mọi thứ xung quanh chúng ta và cần thiết cho với m - khối lượng, c - một hằng số là tốc độ ánh sáng trong chân
tất cả các khía cạnh đời sống. không

Nhận xét: Đơn vị đo năng lượng trong hệ đo lường quốc tế (SI)

VD:
là kg (m/s)².
- Cơ thể sống chuyển thức ăn thành năng lượng để duy trì cuộc sống cho
chúng ta.
- Nhiên liệu cung cấp năng lượng cho xe (car, motorbicycle) chạy.
- Năng lượng cũng tạo ra điện, cấp điện cho các hộ gia đình và doanh
nghiệp, … để sinh hoạt và sản xuất.
9 10

9 10

Phương trình của Einstein: E = mc2

• Ý nghĩa theo quan điểm “năng lượng”: • VD 1:

- khối lượng và năng lượng là cùng một “cấp độ” ?
- khối lượng là một dạng năng lượng có thể được chuyển đổi thành
nhiều hình thức quen thuộc: động năng, năng lượng nhiệt, và
những dạng khác.
- mỗi khi tạo ra năng lượng thuộc bất cứ loại nào, một khối lượng vật
chất, lớn hoặc nhỏ, sẽ “biến mất”.
- Phản ứng phân hạch hạt nhân cho phép chuyển đổi vật chất thành
năng lượng rất hiệu quả (nhưng để lại những chất thải phóng xạ
nguy hiểm !).
- Một kilogram Uranium ở nhà máy điện hạt nhân có thể tạo ra 50.000
kilowatt-giờ (kWh) năng lượng, trong khi 1 kg than trong nhà máy
nhiệt điện chỉ sản xuất có 3 kWh.
Q: Có sự khác nhau, như vậy công thức E = mc2 trong Thuyết tương
đối (Einstein's Theory of Special Relativity) không còn đúng ?

Ý nghĩa phương trình của Einstein: ® lượng chất ”biến mất” để tạo
thành năng lượng trong trường hợp Uranium phân hạch cao hơn một
cách đáng kể so với than đá khi đốt cháy.

11 12

11 12

2
 2/7/2023

Công nghệ năng lượng

• VD 2:
- Trong gần 5 tỷ năm, mặt trời đã chuyển 4.4 tỷ tấn H2 mỗi giây thành
năng lượng điện từ thông qua quá trình tổng hợp hạt nhân ở nhiệt
độ cao hơn 106 độ C.

- Một phần nhỏ của dòng năng lượng “vô tận” này tạo ra ánh sáng
ban ngày cho trái đất.

13 14

13 14

• Q: Công nghệ năng lượng là gì ? • Q: Công nghệ năng lượng là gì ?

• Q: Năng lượng có quan trọng không ? Công nghiệp năng lượng là

gì ?

15 16

15 16

Từ kỹ thuật đến công nghệ

• Tổng số năng lượng trong vũ trụ là có hạn - chúng ta không thể tạo Trước đây:
ra hay tiêu hủy năng lượng, mà chỉ có thể chuyển đổi hay biến đổi • Kỹ thuật (technique) và công nghệ (technology) đều có chung một
chúng. gốc từ “téchne” (Hy Lạp), có nghĩa là “năng lực”, “tài khéo”. Nhưng
VD 1: Khi chúng ta ăn một trái táo, cơ thể chúng ta chuyển đổi năng lượng “công nghệ” (technology) lại có thêm cái đuôi “logy”, từ gốc Hy Lạp
từ trái táo thành năng lượng để chuyển động và chất bổ nuôi sống cơ thể.
“lógos”, là môn học hay phương pháp !
• Khi đốt dầu, chúng ta biến đổi năng lượng trong dầu thành nhiệt.
Truyền năng lượng từ hệ thống này sang hệ thống khác làm giảm • Kỹ thuật: là một phương pháp được sử dụng, là cách thức tiến hành
số năng lượng có sẵn. một hoạt động để đạt một kết quả nhất định.
VD 2: một số năng lượng bị “thất thoát” mỗi lần truyền từ nhà máy điện đến
đường dây điện rồi về nơi sử dụng.
• Công nghệ: là sự hiểu biết về một kỹ thuật, là việc sử dụng các
khám phá khoa học và kỹ thuật trong thực tiễn, nhất là trong công
• Do đó năng lượng và hiệu quả trong năng lượng rất quan trọng.
VD 3: Bóng đèn LED mới hơn sẽ "làm thất thoát" ít năng lượng và lãng phí nghiệp.
ít nhiệt hơn khi truyền và thắp sáng đến mắt của quý vị, so với bóng đèn
nhiệt quang cũ kém hiệu quả.

® Sự cần thiết và phát triển của công nghệ, kỹ thuật trong năng lượng.
17 18

17 18

3

• VD 1: công nghệ là hệ quả của kỹ thuật, vừa bao hàm những thành
tố của kỹ thuật (linh kiện, thiết bị, máy móc, … - các công cụ), vừa
áp dụng các phương pháp (như vật lý, hoá học, sinh học, … -
những kỹ thuật) trong một mạng lưới tiếp liệu nhằm thu hoạch, chế
biến hay sản xuất những chất liệu hay sản phẩm nhất định.
• VD 2: khi dịch CoVid19 đang xảy ra thì công nghệ sinh học sử dụng
kỹ thuật phân tích gen để xác định người bệnh có nhiễm virus
corrona không.
19
19
• Khoa học (science): là toàn bộ hoạt động có hệ thống nhằm xây
dựng và tổ chức kiến thức dưới hình thức những lời giải thích và
tiên đoán có thể kiểm tra được về tự nhiên, xã hội, …
21
21
• Công nghiệp năng lượng: gồm các hoạt động khai thác nhiên liệu và
sản xuất điện năng.
• Vai trò công nghiệp năng lượng:
- Là một trong những ngành kinh tế quan trọng và cơ bản của một
quốc gia. Nền sản xuất hiện đại chỉ có thể phát triển nhờ sự tồn tại
của ngành năng lượng.
- Là động lực cho các ngành kinh tế, được coi như bộ phận quan
trọng nhất trong hệ thống cơ sở hạ tầng sản xuất.
- Việc phát triển ngành công nghiệp này kéo theo hàng loạt các
ngành công nghiệp khác như công nghiệp cơ khí, công nghiệp sản
xuất vật liệu xây dựng.
- Thu hút những ngành công nghiệp sử dụng nhiều điện năng như
luyện kim màu, chế biến kim loại, chế biến thực phẩm, hoá chất,
dệt, …
23
23
2/7/2023
Ngày nay:
• Kỹ thuật (engineering): là việc ứng dụng một cách sáng tạo những
nguyên lý khoa học vào việc thiết kế hay phát triển các cấu trúc,
máy móc, công cụ, hay quy trình chế tạo, hay những công trình sử
dụng chúng một cách riêng lẻ hay kết hợp với nhau; hay vào việc
xây dựng hay vận hành những đối tượng vừa kể với sự ý thức đầy
đủ về thiết kế của chúng; hay để dự báo hoạt động của chúng dưới
những điều kiện vận hành nhất định; tất cả những việc vừa kể với
sự chú ý đến chức năng đã định, đặc điểm kinh tế của sự vận hành,
hay sự an toàn đối với sinh mạng và của cải.
(Định nghĩa của tổ chức ECPD của các kỹ sư Hoa Kỳ)
• Công nghệ (technology): là sự tạo ra, sự biến đổi, sử dụng, và kiến
thức về các công cụ, máy móc, kỹ thuật, kỹ năng nghề nghiệp, hệ
thống, và phương pháp tổ chức, nhằm giải quyết một vấn đề, cải
tiến một giải pháp đã tồn tại, đạt được một mục đích, hay thực hiện
một chức năng cụ thể.
20
20
• Q: Năng lượng có quan trọng không ? Công nghiệp năng lượng là
gì ?
22
22
• Khai thác nhiên liệu và sản xuất điện năng:
- Dựa trên các nguyên lý vật lý, hóa học, … và cần sử dụng các
thành tựu về khoa học kỹ thuật, đặc biệt trong làm tăng việc sử
dụng hiệu quả các nguồn năng lượng truyền thống và sử dụng các
nguồn năng lượng mới.
• Công nghệ (technology):
- Là sự tạo ra, sự biến đổi, việc sử dụng trên cơ sở các kiến thức về
khoa học kỹ thuật, kỹ năng nghề nghiệp, hệ thống và phương
pháp tổ chức, nhằm giải quyết một vấn đề, cải tiến một giải pháp đã
có để đạt một mục tiêu hay thực hiện một chức năng cụ thể.
24
24
4
 2/7/2023

• Công nghệ năng lượng: là một lĩnh vực khoa học kỹ thuật liên • Q: nêu một số ví dụ về công nghệ mới có ứng dụng năng lượng ?
ngành về các vấn đề của năng lượng như hiệu suất và an toàn sử
dụng, thân thiện với môi trường cũng như tính kinh tế, khả năng
chuyển đổi, truyền tải, lưu trữ và sử dụng.

Energy technology is an interdisciplinary engineering science having

to do with the efficient, safe, environmentally friendly and
economical extraction, conversion, transportation, storage and use
of energy, targeted towards yielding high efficiency whilst skirting
side effects on humans, nature and the environment.

25 26

25 26

• VD 1: một số công nghệ mới về năng lượng
- Xe car tự lái: TESLA, Google, …
Xe điện có khả năng tự lái một phần hoặc hoàn toàn. Lý do chính là
những chiếc xe này có thể giúp giảm thiểu tai nạn giao thông và tiết kiệm
năng lượng thông qua chạy theo tuyến đường tối ưu và chia sẻ chỗ ngồi.
- Xe car sử dụng pin nhiên liệu, xe hybrid: Toyota, Mercedes, …
Có thể chuyển hóa hydro thành điện mà không để lại bất cứ khí thải
nào và nước.

27 28

27 28

- Lò phản ứng hạt nhân tiên tiến: • VD 2:

Cung cấp nguồn năng lượng lớn với (rất) ít hoặc không có khí thải dưới - Năng lượng sóng/thủy triều
dạng bức xạ nhiệt.
- Năng lượng mặt trời

- Năng lượng gió trên cao

29 30

29 30

5
 2/7/2023

Hệ thống đơn vị quốc tế

2. Đơn vị đo năng lượng
(international system of units - SI)
• Joules (J), calorie (cal), Watt giờ (Wh) và BTU (British thermal unit) • Có 7 đại lượng vật lý chính:
là những đơn vị dùng để đo năng lượng tạo ra, được dùng cho các
mục đích khác nhau. Là những đại lượng nào ?
Q: Chuyển đổi đơn vị như thế nào ?

• Watt (W) là đơn vì dùng để đo công suất hay dòng năng lượng.
Thiết bị gia dụng được đo công suất bằng W: W càng cao thì thiết bị
càng mạnh (và tiêu thụ nhiều năng lượng hơn).
VD: bình nước nóng có công suất 1.000 W sẽ dùng 1.000 J cho mỗi giây
sử dụng.

• Thời gian cũng là một phần để đo năng lượng. Máy nước nóng
1.000 W sử dụng trong 1 giờ sẽ tiêu tốn 1 kWh.
VD: một bóng đèn có công suất là 20 W chiếu sáng trong 100 giờ sử dụng
thì sẽ tiêu tốn 2.000 Wh, hay là 2 kWh.

31 32

31 32

• 7 đại lượng vật lý chính: • Q: Công thực hiện và năng lượng có cùng thứ nguyên vật lý. Tính
- chiều dài được đo bằng mét (m), thứ nguyên của năng lượng ?

- thời gian tính bằng giây (s),

- khối lượng tính bằng kilogram (kg),

- nhiệt độ theo thang độ kelvin (K),

- lượng chất biểu thị theo mole (mol),

- dòng điện theo ampe (A),

- và cường độ ánh sáng theo candelas (cd).

33 34

33 34

Xem xét các đại lượng sau: • Công suất:

• Công: Watt (ký hiệu là W) là đơn vị của công suất (power):
[công] = [lực] × [chiều dài] - 1 W bằng 1 J trong 1 giây (W = J/s).

[lực] = [khối lượng] × [chiều dài] / [thời gian]2

• Công thực hiện – hay là, năng lượng, có các thứ nguyên vật lý sau
đây:
[công] = [năng lượng] = [khối lượng] × [chiều dài]2 / [thời gian]2

[công] = [năng lượng] = kg-m2/s2 º J (Joule)

35 36

35 36

6
 2/7/2023

• Q: Đơn vị đo năng lượng J là lớn hay nhỏ ? • Đơn vị đo J là lớn hay nhỏ:
- là một đơn vị rất nhỏ của phép đo năng lượng.

37 38

37 38

• Đơn vị đo J là lớn hay nhỏ: • VD:

- là một đơn vị rất nhỏ của phép đo năng lượng. - Nhấn một phím trên bàn phím của máy tính, điện thoại tiêu thụ 20
mJ.
• J nhỏ như thế nào ?
- Một con chuột tiêu thụ khoảng 50.000 J mỗi ngày để sống sót. Bình
xăng của một xe hơi loại nhỡ chứa tới một năng lượng hơn 109 J.

- Một người lớn ăn trung bình 10 MJ mỗi ngày.

- 1 kg than chất lượng tốt chứa một năng lượng khoảng 30 MJ.

39 40

39 40

• VD (tiếp):
- Hàng năm tiêu thụ năng lượng sơ cấp trên thế giới khoảng 510 tỷ tỷ
J º 510 esajun (EJ), 4/5 trong đó, khoảng 410 EJ, được khai thác từ
nhiên liệu hóa thạch.
- Quả bom hydro lớn nhất được thử nghiệm cho đến nay đã phát ra
240 triệu tỷ J º 240 petajun (PJ), lớn hơn quả bom đã thả xuống
Hiroshima (84 tỉ J º 84 terajune TJ) 3.000 lần.
• Mỗi năm trái đất nhận từ mặt trời 5.5 triệu tỷ tỷ jun (5.500.000 EJ)
năng lượng ánh sáng, khoảng 2.000 EJ được chuyển đổi thành sinh
khối mới thông qua quá trình quang hợp.
• VD (tiếp):
- Một bóng đèn sợi đốt truyền thống hấp thụ 60 W.
- Một máy giặt hoạt động ở 60°C đòi hỏi khoảng 800 W.
- Động cơ của một chiếc xe Ferrari công thức 1 có thể phát ra 550
kW.
- Bốn động cơ của một chiếc Boeing 747 sản xuất 80 MW khi cất
cánh.
- Một cơn bão mạnh tạo ra khoảng 100 tỉ watt º 100 GW.
- Một vụ phun trào núi lửa có thể giải phóng 100 nghìn tỷ watt º 100
TW.
- Một trận động đất cường độ 8 độ Richter tạo ra 1.6 triệu tỷ watt º
1.6 PW và có thể tạo ra sóng thần (tsunamis).

41 42

41 42

7

• Do đó, để thuận tiện người ta sử dụng các đơn vị năng lượng với
bội số lớn hơn nhiều so với J. Trong số đó các đơn vị bội phổ biến
nhất là kcal sử dụng để đo nhiệt và kWh để đo năng lượng điện.
• Bảng: Một số đơn vị năng lượng thường dùng.
43
43 44
• Bảng: Ký hiệu và tiền tố của bội và tiểu bội.
45
45 46
Năng lượng chuyển từ dạng này sang dạng khác
• Nói chung, khả năng làm việc / thực hiện công được thể hiện bằng
nhiều cách. Trong sự đa dạng đó, các dạng năng lượng có một đặc
điểm chung: đặc trưng của một hệ thống có khả năng tác dụng lực.
• 7 dạng năng lượng thường thấy:
- (1) Năng lượng nhiệt (Thermal energy):
VD: Lò sưởi làm ấm nhà.
- (2) Năng lượng hóa học (Chemical energy):
Khí thiên nhiên cung cấp cho bếp gas.
- (3) Năng lượng điện (Electrical energy):
Năng lượng cấp cho các thiết bị điện làm việc.
47
47 48
2/7/2023
• Các đơn vị khác:
- toe (tonne of oil equivalent – tương đương với một tấn dầu):
Tương ứng với năng lượng nhiệt được tạo thành bằng cách đốt
cháy hoàn toàn một tấn dầu.
Tiểu bội của đơn vị này cũng được sử dụng tương đương với 1 kg
dầu (kilogram of oil equivalent – kgoe).
- Đơn vị các thùng dầu tương đương (barrel of oil equivalent – boe)
cũng được sử dụng rất phổ biến:
Tương ứng với năng lượng phát ra từ quá trình đốt cháy hoàn toàn
159 lít dầu thô (khoảng 130 kg).
44
3. Ứng dụng của năng lượng
46
• 7 dạng năng lượng thường thấy (cont.):
- (4) Năng lượng điện từ hoặc ánh sáng (Electromagnetic
energy or light):
Ánh sáng mặt trời làm cho cây trồng sinh trưởng.
- (5) Động năng (Kinetic energy):
Năng lượng của vật làm bằng thủy tinh rơi xuống đất (bị vỡ).
- (6) Năng lượng hấp dẫn (Gravitational energy):
Nếu vật là thủy tinh rơi từ độ cao 10 cm có khả năng sẽ không
bị vỡ, nhưng nếu rơi từ độ cao 2 mét thì có thể không.
- (7) Năng lượng hạt nhân (Nuclear energy):
Năng lượng sinh ra từ hạt nhân các nguyên tử.
48
8
 2/7/2023

• Bảng: Các dạng khác nhau của năng lượng và các phương
• Q: Nhận xét về bảng chuyển đổi các dạng năng lượng trên ?
pháp chuyển đổi thành dạng năng lượng khác.
Năng lượng hạt nhân có thể chuyển thành các dạng năng lượng
khác, nhưng không có chiều ngược lại !

• Q: Nhận xét về bảng chuyển đổi các dạng năng lượng trên ?

49 50

49 50

Ứng dụng ?

• Q:
- nêu các dạng năng lượng có trong phòng học của chúng ta ?

- sự chuyển đổi giữa chúng nếu có ?

51 52

51 52

Tiêu thụ năng lượng trong công nghiệp

• Nhu cầu năng lượng cuối cùng giai đoạn 2005-2025

• Mức cung năng lượng và tiêu thụ năng lượng trong giai đoạn từ
2007-2013

53 54

53 54

9
 2/7/2023

Ngành công nghiệp tiêu thụ năng lượng lớn

• Năm 2013, 06 ngành công nghiệp tiêu thụ năng lượng lớn nhất bao
• Mức tiêu thụ năng lượng cuối cùng trong các năm 2010-2013 gồm: (i) thép (chiếm 4% tổng năng lượng tiêu thụ cuối cùng của
ngành công nghiệp), (ii) hóa học (10%), (iii) xi măng và vật liệu
xây dựng (34%), (iv) chế biến thực phẩm (19%), (v) dệt may và
da (10%) (vi) sản xuất giấy và bột giấy (4%)
55 56

55 56

VD 1: Thiết bị điện, … thiết bị điện tử, …

57 58

57 58

thiết bị y tế, … VD 2: Năng lượng mặt trời

• Nấu ăn
- Năng lượng mặt trời thu được qua các chảo thu nhiệt hình parabol
sẽ được sử dụng để nấu chín thức ăn với nhiệt độ rất cao.

- Nồi chứa thức ăn được đặt giữa một bán cầu được tráng gương để
phản xạ và tập trung tia mặt trời vào nồi chứa.

- Chảo thu nhiệt cần phải thường xuyên điều chỉnh quay theo hướng
mặt trời để thu được nhiều nắng nhất.

59 60

59 60

10

• Đèn giao thông, chiếu sáng
- Đèn tín hiệu giao thông sử dụng năng lượng mặt trời có ưu điểm là
không cần sử dụng dây điện và khá linh hoạt, có thể tiết kiệm nếu
hoạt động liên tục trong thời gian dài.
- Được thiết kế với một số đèn LED thân thiện với môi trường và
không cần phải sạc lại trong một thời gian khá lâu.
- Trong trường hợp mất điện lưới thì những đèn tín hiệu giao thông
này vẫn có thể tiếp tục hoạt động.
61
61 62
• Xe điện
- Xe ô tô sử dụng năng lượng mặt trời thường được lắp một số tấm
năng lượng mặt trời ở trên mui, nắp xe.
- Xe đạp năng lượng mặt trời thì các tấm năng lượng mặt trời có thể
gắn trên áo của người lái xe.
- Người dùng có thể theo dõi lượng năng lượng tiêu hao và lượng
năng lượng mặt trời thu được qua các loại đồng hồ đo lắp trên xe.
63
63 64
• Sản xuất hydro
- Hiện tượng điện phân có thể phân tách phân tử nước thành các
nguyên tử H và O, sau đó H có thể được sử dụng làm nhiên liệu.
- Nếu lượng điện cần thiết cho quá trình điện phân được cung cấp từ
các nguồn nhiên liệu hóa thạch thì khí CO2 sẽ bị phát thải ra môi
trường, còn nếu điện phân như trên được thực hiện nhờ các tế bào
năng lượng mặt trời thì sẽ không/ít gây ô nhiễm môi trường.
65
65 66
2/7/2023
• Sạc pin
- Điện thoại, máy nghe nhạc, … đều cần được sạc pin và việc sạc có
thể được thực hiện bởi một thiết bị sạc năng lượng mặt trời. Thiết bị
này có gắn một tấm pin năng lượng mặt trời để chuyển quang năng
thành điện năng.
- Thiết bị tiện lợi, gọn nhẹ, giúp sạc điện cho các thiết bị cầm tay ở
những nơi không có nguồn điện lưới.
- Nếu thiết bị càng lớn thì công suất càng cao, có thể sạc điện cho
máy tính bảng, laptop và các thiết bị di động khác.
62
• Vô trùng nước
- Việc vô trùng nước bằng năng lượng mặt trời có thể được thực hiện
bằng các hộp thu năng lượng mặt trời gồm một khung gỗ có phủ
một lớp màng mỏng được sơn đen để tập trung nhiệt lượng từ ánh
nắng mặt trời. Phía trong có một bình chứa để đựng nước.
- Nhiệt lượng thu được từ ánh nắng mặt trời sẽ đun nước tới khoảng
65C sau vài chục phút và sau đó nước sẽ được vô trùng.
- Một hộp năng lượng mặt trời như vậy có thể vô trùng được khoảng
4 lít nước trong vòng 3 h.
64
• VD: năng lượng
mặt trời
66
11
 2/7/2023

4. Các nguồn năng lượng (sources of energy)

• Nguồn năng lượng là các thực thể vật lý mà từ đó có thể thu được 1) Thực vật và tài nguyên khoáng sản:
một hoặc nhiều dạng (hoặc loại, hình thức) năng lượng. Các nguồn • Than, dầu, khí đốt, và sinh khối (biomass):
này có thể rất khác nhau: Năng lượng hóa học được lưu trữ trong các liên kết hóa học
- 1) Thực vật và tài nguyên khoáng sản carbon-carbon (C – C) và carbon-hydro (C – H); để giải phóng năng
lượng này đòi hỏi một tác nhân kích hoạt và một chất oxy hóa (O2);
- 2) Địa hình tự nhiên (Artifacts)
• Nguyên tố phóng xạ U:
- 3) Các thiên thể (Celestial bodies) Năng lượng thuộc loại năng lượng hạt nhân, chỉ có thể được giải
phóng bởi sự phân hạch của hạt nhân nguyên tử.

67 68

67 68

2) Địa hình tự nhiên (Artifacts): 3) Các thiên thể (Celestial bodies):

• Nếu một con sông bị chặn bởi một con đập, nó sẽ có thể chuyển đổi • Mặt trời là một nguồn năng lượng ánh sáng;
năng lượng hấp dẫn (thế năng) của nước thành năng lượng động
lực, cơ khí và điện thông qua các đường ống dẫn và máy móc; • Trái đất là một nguồn năng lượng nhiệt (dưới lòng đất) và năng
lượng hấp dẫn (ví dụ một vật thể rơi).
• Tương tự như vậy, tua-bin gió có thể chuyển đổi năng lượng động
học của khối không khí chuyển động.

69 70

69 70

Nguồn năng lượng sơ cấp, thứ cấp

• Các nguồn năng lượng không phải chỉ là nguồn của năng lượng mà • Nguồn năng lượng được coi là nguồn sơ cấp (primary sources) nếu
cũng có thể là nguồn của một số sản phẩm hữu ích khác. chúng trực tiếp có sẵn trong tự nhiên.

Ví dụ:
- với nhiên liệu hóa thạch, chúng ta có thể sản xuất nhiều loại nhựa
hữu ích, phân bón, và thuốc (trong số nhiều ứng dụng khác).
- với một con đập, chúng ta có thể kiểm soát dòng chảy của nước
trong một dòng sông;
VD: nhiên liệu hóa thạch, ánh sáng mặt trời, gió, nước chuyển động
(như ở các dòng sông), thảm thực vật, và uranium.
• Nguồn năng lượng sơ cấp có thể được sử dụng như vậy hoặc có
thể được chuyển đổi thành các hình thức khác được gọi là
nguồn năng lượng thứ cấp (secondary energy sources), nhờ đó có
thể dễ dàng được sử dụng hơn.

- với nguồn năng lượng từ trái đất có thể dùng cho nhiều mục đích VD: sản phẩm có nguồn gốc từ dầu thô (nhiên liệu hóa thạch nói
khác nhau … chung).

71 72

71 72

12
 2/7/2023

Các loại (hình thức) năng lượng

• Các nguồn năng lượng, dù sơ cấp hay thứ cấp, thường được sử
dụng trong thực tế được gọi là loại / dạng (hình thức cuối cùng -
final forms).
VD trong số này là điện và xăng dầu.

Ngược lại, bức xạ mặt trời hay dầu thô đều không thuộc nhóm này
(VD dầu thô sẽ cần được tinh chế trước khi sử dụng, …).

73 74

73 74

Các loại (hình thức) năng lượng

• Xét về khía cạnh Vật lý: • Các loại (hình thức) năng lượng mà ngày nay con người thường sử
Có nhiều dạng, loại năng lượng như: dụng:
- Động năng làm dịch chuyển vật thể, - điện, gas,
- Nhiệt năng làm tăng nhiệt độ của vật thể, - xăng, dầu,
- ... ? - năng lượng mặt trời…

Trong thời kỳ sơ khai của loài người, nhiệt sinh ra do đốt than hoặc
khí chỉ được sử dụng trực tiếp vào việc sưởi ấm và nấu nướng. Sau
đó, nhiệt được dùng để chạy máy móc và xe cộ. Ngoài ra, nhiệt còn
làm chạy tua-bin máy phát điện để sản xuất điện năng.
75
• Có thể phân loại năng lượng thành 2 nhóm chính:
- Năng lượng truyền thống (không tái tạo) thường là các nhiên
liệu hóa thạch như: than, dầu và khí thiên nhiên.
Các loại nhiên liệu hóa thạch này phải mất trăm triệu năm mới hình
thành và hiện đang cạn kiệt dần.
- Năng lượng tái tạo (được xem là nguồn năng lượng vô tận) như
sức gió (phong năng), năng lượng mặt trời (quang năng), năng
lượng địa nhiệt, sức thuỷ triều và năng lượng thuỷ điện.
Đây là nguồn năng lượng sạch và thân thiện với môi trường.
76

75 76

Các loại (hình thức) năng lượng chính

• 1. Nhiên liệu hóa thạch 1. Nhiên liệu hóa thạch (Fossil fuel)

• 2. Năng lượng hạt nhân 1.1 Than đá (Coal)

- Than bùn (Peat)
• 3. Năng lượng sinh khối - Than non (Lignite)
- Than than bitum (Bituminous coal)
• 4. Năng lượng mặt trời - Than cứng hay than anthraxit (Anthracite)

• 5. Các dạng năng lượng khác

77 78

77 78

13
 2/7/2023

1. Nhiên liệu hóa thạch (Fossil fuel) (tiếp) 1. Nhiên liệu hóa thạch (Fossil fuel) (tiếp)

1.2 Dầu và khí thiên nhiên (Oil and natural gas) 1.3 Đá phiến dầu và cát chứa dầu
- Dầu thô - Đá phiến dầu (Oil shale)
- Dầu hỏa (kerosene, paraffin oil) - Cát chứa dầu (Tar sand)
- Xăng
- Khí dầu mỏ
- Khí thiên nhiên

79 80

79 80

2. Năng lượng hạt nhân (Nuclear energy) 3. Năng lượng mặt trời (Solar energy)
2.1 Năng lượng phân hạch hạt nhân (fission) - Nhiệt mặt trời

2.2 Năng lượng tổng hợp hạt nhân (fusion) - Pin (điện) mặt trời

- Solar hydrogen

81 82

81 82

4. Năng lượng sinh khối (Biomass energy) 5. Các nguồn năng lượng khác
- Năng lượng sinh khối từ các phế phẩm nông lâm nghiệp như rơm 5.1 Thủy điện (hydro power, water power, hydroelectricity)
rạ, lá cây rụng, bã mía, phân gia súc (sản xuất biogas)
5.2 Địa nhiệt (Geothermal energy)
- Gỗ, than gỗ (charcoal)
5.3 Năng lượng gió (Wind energy)
- Ngoài ra còn sản xuất methanol, ethanol từ sinh khối...
5.4 Năng lượng thủy triều (Tidal energy)

5.5 Năng lượng từ gradient nhiệt đại dương (Ocean thermal energy
conversion)

5.6 Năng lượng từ sóng đại dương (Ocean waves).

83 84

83 84

14

85
85
2. Các dạng năng lượng trong cơ thể
• Nhiệt năng: duy trì thân nhiệt, phần nhiệt năng dư thừa thải ra ngoài
bằng quá trình thải nhiệt.
• Động năng: giúp cho các cơ quan hoạt động.
• Điện năng: do dòng ion chuyển động qua màng, tạo điện thế màng
tế bào.
• Hóa năng: năng lượng tích lũy trong các liên kết hóa học..
87
87
4. Cơ thể tiêu hao năng lượng như thế nào ?
• Mức năng lượng mà cơ thể hấp thu được cần phải cân bằng với
năng lượng tiêu hao cho việc duy trì sự sống và hoạt động. Sự hấp
thu và tiêu hao năng lượng ở người trưởng thành khỏe mạnh về cơ
bản là cân bằng, được thể hiện chủ yếu ở mức cố định tương đối về
trọng lượng cơ thể.
• Nếu hấp thu năng lượng lớn hơn tiêu hao thì trọng lượng cơ thể sẽ
tăng lên. Nếu hấp thu năng lượng nhỏ hơn tiêu hao thì trọng lượng
sẽ giảm xuống.
89
89
2/7/2023
Phần bổ trợ: Năng lượng trong cơ thể
1. Năng lượng trong cơ thể là gì?
• Năng lượng là nhiên liệu cần thiết cho quá trình sống, tăng trưởng,
vận động và tiêu hóa thức ăn.
• Các chất sinh năng lượng sẽ tham gia vào các chu trình chuyển hóa
khác nhau bên trong tế bào, thực chất làphản ứng oxy hóa các chất
sinh năng lượng để tạo nên các chất chuyển hóa và kèm theo đó là
các dạng năng lượng khác nhau, thường nhất là ở dạng nhiệt năng.
• Năng lượng này dùng làm cơ sở cho hoạt động tế bào, từ đó là cơ
sở cho hoạt động của các cơ quan trong cơ thể.
86
86
3. Nhu cầu năng lượng cơ thể
• Nhu cầu năng lượng là số năng lượng cần thiết để đảm bảo quá
trình sống, hoạt động và phát triển của cơ thể.
• Mỗi người, theo độ tuổi, giới tính, lọai hình lao động… đều có nhu
cầu dinh dưỡng khác nhau. Thậm chí cùng một độ tuổi, cùng một
lọai hình lao động, cùng một giới tính…nhưng 2 cá thể khác nhau
có thể đáp ứng khác nhau với cùng một chế độ dinh dưỡng.
88
88
• Cơ thể hàng ngày tiêu hao năng lượng vào 3 mục đích:
- Những hoạt động sinh nhiệt: là năng lượng sử dụng cho quá trình
tiêu hóa, sự hấp thụ của đường ruột, chứa thức ăn của dạ dày…
Phần này chỉ chiếm khoảng 10% trên tổng số năng lượng tiêu thụ
của cơ thể.
- Những hoạt động cơ bản của cơ thể: là năng lượng cung cấp cho
những hoạt động như hít thở, hoạt động của các cơ quan, tế bào…
Chúng chiếm tới 60 – 70% năng lượng tiêu thụ của cơ thể.
- Những hoạt động vật lý: đây là năng lượng dùng cho những sinh
hoạt hàng ngày của chúng ta như đi lại, chơi thể thao, làm việc… 20
– 30% là năng lượng mà dành cho những hoạt động này. Chúng ta
chỉ có thể tác động vào phần này để cân bằng lượng năng lượng
cho cơ thể.
90
90
15