Malzeme ve Donanım I

Malzeme Bilgisi (Part 66 – 6)

Samsun Üniversitesi
Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi Uçak Bakım ve Onarım Bölümü
 21.12..2020
Malzeme ve Donanım I
• 6.3
Aircraft Materials – Composite and
Non-Metallic

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

2
 Glue
Bir ahşap gövdede kritik bağlantılar için ağaç vidaları
ve cıvatalar kullanılırken, bağlantıların büyük çoğunluğu
tutkalla yapılır.
Yıllar boyunca çeşitli yapıştırıcılar kullanılmıştır ve
bunlar arasında;
Casein - Süt proteininden elde edilen toz haline getirilmiş

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

bir yapıştırıcıdır, nem ve sıcaklık değişimleri ile bozulur ve
mantara karşı hassastır. Bu nedenle uçaklarda yapıştırıcı
olarak pek tercih edilmez.

3
Plastic Resin Glues – Plastik bazlı formaldehit üretimi
tutkaldır. Tutkal tozu üre, formaldehit ve koyulaştırıcı bir
dolgu içerir ve kullanım için su ile karıştırılır. Asit katalizör
/ sertleştirici ile birlikte kullanılmalıdır. Normalde
yapıştırıcı bir yüzeye ve sertleştirici diğer yüzeye uygulanır,
ikisi hemen bir araya getirilir ve kenetlenir. Bu
yapıştırıcıların tropikal bir ortamda güvenilirliği konusunda
bazı sorunlar olabilir.
Resorcinol Glues – 2 parçalı Resorsinol-Formaldehit

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

yapıştırıcısı. Kullanılmadan önce karıştırılmış reçine ve
sertleştiriciden oluşur. Yaklaşık 1 hafta sonra eklem tam
mekanik dayanıma ulaşır. Kuruduğunda yüksek
sıcaklıklara ve kimyasal etkilere karşı dayanıklıdır ve su
geçirmez özelliği vardır. Zımparalandığında, toz ciddi bir
alerjik reaksiyona neden olabilir.
4
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
5
Epoxy Resins - Çeşitli yüksek mukavemetli iki bileşenli
reçine sistemi ve yapısal yapıştırıcılardandır. Su geçirmez
ve kimyasal dirençli, ancak yüksek sıcaklıklara maruz
kaldığında bu reçineler uzun vadede dayanıklılığı
konusunda bazı sorular çıkarabilir.

Yalnızca uçak yapımı için onaylanmış yapıştırıcıların

kullanılması ve üreticilerin tavsiyelerine uyulması

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

önemlidir. Ürünün optimum özelliklerini elde etmek için
tutkal üreticisinin hazırlama ve karıştırma talimatlarına da
yakından uyulmalıdır. Çoğu yapıştırıcının sertleşme süresi
ısı uygulamasıyla hızlandırılabilir ancak aşırı ısınma
kimyasal reaksiyonu bozar ve bağı zayıflatır.

6
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
7
 Uçak yapısını üretirken veya tamir ederken kullanılan
ahşabın damar yönü büyük önem taşır. Genel olarak
tasarımcı planları veya onarım şeması kullanılacak damar
yönünü gösterecektir, ancak belirtilmezse, en büyük
mukavemete sahip yönün damar boyunca olduğu
unutulmamalıdır. Eklemeler yapılacaksa, amaca uygun
muhtemel yüklerin dikkate alınması, optimum mukavemet
için kullanılacak damar yönü belirlenecektir.
Bir ahşap uçak yapısındaki çoğu bağlantı, iki veya

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

daha fazla bileşenin birleştiği veya kesiştiği uçlu
bağlantılardır. Uç bağlantılarının gücü sınırlıdır ve
genellikle temas eden yüzey alanına bağlı olacaktır, bu
nedenle temas alanını artırmak ve yükleri dağıtmak için
genellikle köşe blokları, köşebentler veya ekleme plakaları
gerekir.
8
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
9
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
10
 Birincil yapısal elemanlar, genellikle eklem boyunca
yükleri aktarmak için aşağıda gösterildiği gibi kademeli
olarak eklemin her iki tarafında ‘doubler’ gerektirir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

11
 Kontrplak düzlemler de geçmeli ekleme ile birleştirilir,
ancak iyi bir bağ sağlamak için eklem pürüzsüz olmalı ve
smoot bir yüzey gereklidir.
Birbirine yapıştırılacak yüzeyler temiz ve kuru olmalı.
Yağ, mum, vernik, macun veya eski yapıştırıcı
içermemelidir. Kontaminasyonu kontrol etmek için bir
ıslatma testi kullanılabilir. Yüzeye bir damla su konur ve

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

gözlenir. Hızla yayılırsa, yüzeyin başarıyla
yapıştırılabileceğinin bir göstergesidir. Herhangi bir
yapıştırıcı uygulanmadan önce yüzey iyice kurutulmalıdır.

12
 Assembly
Ayarlama işlemi sırasında parçalara basınç
uygulamak ve bir arada tutmak için küçük vidalar, çiviler
veya zımbalar kullanılabilir, ancak bunlar genellikle
bağlantı tamamen kuruduğunda çıkarılır. Basıncın eşit
olması gerektiğinden, birden fazla sıra çivi gerekebilir.
Çiviler, çok sık olmamalı, böyle hallerde ahşap malzemede
çatlama eğilimi görülebilir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Bitmiş yapıyı korumak için vernik uygularken, nem
girişini önlemek için tüm çivi deliklerinin uygun şekilde
kapatıldığından emin olmalısınız.

13
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
14
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
15
 Protection
Bir yapının veya onarımın montajından sonra, ahşabın
kurumasını ve kırılgan hale gelmesini veya aşırı nem
nedeniyle çürümesini önlemek için kereste ve ek yerleri
iyice korunmalıdır. Bu koruma, yapının tüm yüzeylerine
uygun bir vernik veya cila uygulanarak yapılır.
Günümüzde kullanılan vernikler, üst düzey koruma

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

sağlayan ve poliüretan bazlı vernikler olduğu için kumaş
kaplamalar için kullanılan solventler ve diğer koruyucu
maddelerle reaksiyona girmeyen iki bileşenli epoksi
türleridir.

16
 Bu malzemelerden yapılan uçakların aşırı sıcaklık ve
nemin olumsuz etkilerinden korunması ve kullanılmadığı
zamanlarda uygun hangarlarda tutulması koşuluyla tatmin
edici bir ömre sahip olmaması için hiçbir neden yoktur.
Ahşaptaki nem içeriğinin kontrolü, dayanıklılığı için gerekli
olan en önemli etken olduğu unutulmamalıdır. Aşırı sıcak
ve kuru koşullarda da uzun süreli depolama, soğuk ve aşırı
nemli olanlar kadar zararlı olabilir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Koruyucu verniğin, yapıştırıldıktan sonra açıkta kalan
tüm ahşap yüzeylere uygulanması ve bir uçağın ömrü
boyunca yeterli bir şekilde muhafaza edilmesi şartıyla,
kereste ve yapıştırılmış bağlantıların hızlı bir şekilde
bozulma olasılığı düşüktür.

17
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
18
 Glue Line
Bir tutkal hattının (yani yapıştırılmış bağlantının
kenarı) durumunu kontrol ederken, tüm koruyucu ve boya
kaplamaları dikkatli bir şekilde kazınarak çıkarılmalıdır;
Kazıma işlemi sırasında ahşabın zarar görmemesini
sağlamak önemlidir ve ahşabın doğal haliyle ortaya çıkması
,tutkal çizgisinin açıkça görülebilmesi gerekmektedir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Tutkal hattının muayenesi genellikle bir büyüteç
kullanılarak gözle gerçekleştirilir. Tutkal çizgisinin
parçalanma eğiliminde olduğu şüpheli durumlarda ve
herhangi bir penetrasyon şüphesi mevcutsa, bağlantı yeri
kusurlu olarak kabul edilebilir ve ona göre bir işlem
gerçekleştirilir.
19
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
20
 Compression Shake
Ahşap, damar boyunca aşırı basınç yüklemesine
maruz kaldığında, taneler mikroskobik kayma ve
kırışıklıklar sergiler. Büyük bir ahşap bölümü aşırı
sıkıştırmaya maruz kalırsa, ahşabın yüzü boyunca
compression shake olarak bilinen kırışıklık meydana
gelebilir. Mikroskobik sıkıştırma arızalarının veya görünür
sarsıntıların varlığı, ahşabın yük taşıma kapasitesini ciddi

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

şekilde azaltır. Sarsıntılar, boya veya diğer yüzey özellikleri
nedeniyle son derece ince ve gizli olabilir.

21
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
22
 Compression shake, genellikle ağır iniş veya iniş
takımı çökmesi gibi durumlarda yaşanan anormal aşırı
yüklenmelerinden kaynaklanabilir. Metaldeki bir çatlaktan
farklı olarak, uçağın normal kullanımı sırasında ahşapta bir
compression shake ilerlemez. Bununla birlikte ahşap, yük

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

taşıma kapasitesinin üzerinde bir yüke maruz kaldığında,
herhangi bir belirti olmaksızın ani bir şekilde de bozulabilir.

23
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
24
 Water Penetration
Su teması gibi şüphelenilen bazı durumlarda, söz
konusu alandan birkaç vidanın çıkarılması, korozyon
derecelerine göre ilgili eklemin durumunu ortaya
çıkaracaktır.
Yapıştırıcı nedeniyle vidanın hafif aşınması ile su
dolayısıyla aşınmasının ayırımı konusunda vidanın

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

durumu, yapının sudan arınmış olduğu bilinen başka bir
bölümünden çıkarılmış benzer bir vidanınki ile
karşılaştırılabilir. Bu sayede de yapıdaki su temas düzeyi
konusunda fikir edinilebilecektir.

25
 Su sızıntısının gerçekleşip gerçekleşmediğini
belirlemenin bir başka yolu, direk bağlantılarında, kanatçık
menteşe dirseklerinde vb. bağlantı parçalarını tutan
cıvataları çıkarmaktır. Bu cıvataların ve bağlantı
elemanlarının yüzeyindeki korozyon ve kerestedeki renk
solması, meydana gelen herhangi bir su penetrasyonunun
bir göstergesi olacaktır. Cıvatalar, ahşap parçalara yeniden
takılmadan önce onaylanmış bir takım koruyucu

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

işlemlerden geçirilmelidir.

26
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
27
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
28
 Suyla temas ettiği belirlenen yüzey hafif kazıma ile
giderilemez ve ya küçük yüzey çatlaklarının, kat
laminasyonlarının ayrılmasının olduğu ileri düzeyde bir
bozulma söz konusuysa, malzeme kullanımı reddedilmelidir
ve eğer malzeme uçak üzerindeyse değişimi gereklidir.
Ahşap malzemelerin tamiri zordur bu sebeple

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

malzemenin değişimi için gereken iş yükü ve maliyeti
tamiratından daha az olabilir. Böyle durumlarda tamirde
harcanan zaman ve emektense değişimi tercih edilir.

29
 Inspection
Shrinkage: Kerestenin büzülmesinin yanı sıra
yapıştırılmış bağlantılarda gerilime neden olması, metal
bağlantı parçalarının veya cıvataların gevşemesine neden
olabilir ve dalgalı yükler mevcutsa, bağlantı parçalarının
kenarlarında ve ya cıvata deliklerinin çevresinde ağaç
liflerinde hasara neden olabilir. Büzülme, herhangi bir boya
veya verniği kaldırarak ve ahşap ile bağlantı parçası veya

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

cıvata başı arasına ince bir kalınlık ölçüsü yerleştirmeye
çalışılarak tespit edilebilir.

30
Elongated Bolt Holes: Cıvataların, yük taşıma
elemanlarını alan bağlantı parçalarını sabitlediği veya
cıvataların kesme (shear) yüklerine maruz kaldığı yerlerde,
cıvata delikleri, ağaç liflerinin uzaması veya yüzey kırılması
açısından incelenmelidir. İncelemeyi kolaylaştırmak için
cıvatalar çıkarılmalıdır ve bazı durumlarda cıvatanın
kendisinin gerilme yüklerine maruz kaldığı görülebilir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Uzatılmış cıvata deliklerinin düzeltilmesi, onaylanmış
Onarım Kılavuzuna uygun olarak yapılmalıdır; olağan
yöntem, delikleri açmak ve çelik bushları yenilemek
olacaktır.

31
Bruising and Crushing: Cıvataların aşırı sıkılması gibi
nedenlerle oluşabilecek çürükler veya yapısal elemanların
ezilmesi gibi hasarların kanıtı için kontrol yapılmalıdır. Bu
tür hasarlara yönelik onarım planları, kusurun kapsamına
ve derinliğine göre belirlenir.
Önceki Onarımlar: Yukarıda belirtilen kusurların

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

işaretleri için bir yapıyı incelerken, daha önce yapılmış
olabilecek onarımların bütünlüğüne özel dikkat
gösterilmelidir.

32
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
33
 Yapıştırılmış bir bağlantı, bir kaza sonucu ve ya
gerilim, kesme yükleri sırasında üzerine aşırı mekanik
yükler birikmesi nedeniyle hizmette başarısız olabilir.
Arızaya neden olan yükün yapısına karar vermek genellikle
zordur, ancak yapıştırılmış bağlantıların genellikle kesme
yüklerini almak üzere tasarlandığı akılda tutulmalıdır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

34
 Ağır bir inişten kaynaklanan hasar, iniş takımı
bağlantı noktalarından biraz uzakta da bulunabilir. İkincil
hasar, bir desteğin bir ucundan şokun iletilmesi ve ya diğer
ucuna destek olmasıyla ortaya çıkabilir. Bu durumsa
çarpma noktasından çok uzakta bir hasara bile neden
olabilir. Mevcut boya veya verniğin şüpheli birincil veya
ikincil etki noktalarında kapsamlı bir incelemesi, hasarın

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

gerçekten meydana gelip gelmediğini çatlaklar veya
dökülme yoluyla ortaya çıkarabilir.

35
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
36