BÖLÜM

OSMANLICA EKLER*
3
Osmanlı Türkçesinde eklerin yazımı kelime köklerinden farklılık gösterebilmek-
tedir. Osmanlı Türkçesinde ekler eğer sesli bir harfle bitmiyorsa genellikle okutu-
cu harf almadan yazılırlar. Bu nedenle günümüz Türkçesinde birbirinden farklı
birden fazla ek, Osmanlı Türkçesinde aynı şekilde yazılıp farklı seslendirmeler
alabilir.
Eklerin yazılışı genellikle kalıplaşmış olduğundan okuma ve pratik yaparak ekle-
rin mantığı kavranacaktır.
Bu bölümde Osmanlı Türkçesinde yer alan tüm ekler; çokluk eki, yapım ekleri,
olumsuzluk eki, iyelik ekleri, belirtme durum eki, yönelme durum eki çekimli
halleriyle ele alınmıştır.

* Bu bölüm Prof. Dr. Hamza KELEŞ, Dr. Mustafa CAN tarafından hazırlanmıştır.

31
 BÖLÜM 3
EKLER

-le , -la -ler , -lar -de, -da -den, -dan

-dır, -dir, -dur, -dür, -sız, -siz, -sınız, -siniz,

-tır, -tir, -tur, -tür -suz, -süz -sunuz, -sünüz,

-ce, -ca, -cı, -ci, -cu, -cü, -mız, -miz, -mı, -mi,
-çe, -ça -çı, -çi, -çu, -çü -muz, -müz -mu, -mü

-mış, -miş, -lı, -li, -se, -sa -me, -ma

-muş, -müş -lu, -lü
32
 BÖLÜM 3
ÖRNEKLER

-le, -la

Ünsüzle biten kelimelerden sonra ‫له‬ şeklinde yazılır, ünlüyle biten kelimeler-
den sonra başına ‫ ى‬kaynaştırma harfi alır ve ‫يله‬ şeklinde yazılır.

-ler, -lar

Çoğul eki olan –lar/-ler, ‫ لر‬şeklinde herhangi bir okutucu harf olmaksızın
yazılır.

33
 BÖLÜM 3

Okutucu alarak şeklinde yazılan kelime çoğul eki değildir,

sonuna gelen hece geniş zaman eylem anlamı verir.

Bağın çoğulu

Bağlamak fiilinin III. tekil şahısa göre çekimlenmiş hâli

Suyun çoğulu

Sulamak fiilinin III. tekil şahısa göre çekimlenmiş hâli

-de, -da

Sonuna geldiği kelimenin sert veya yumuşak ünsüzle bittiğine bakılmaksızın

sadece şeklinde yazılır.

34
 BÖLÜM 3

-den, -dan, -ten, -tan

Sonuna geldiği kelimenin sert veya yumuşak ünsüzle bittiğine bakılmaksızın

sadece şeklinde yazılır.

-dır, -dir, -dur, -dür,

-tır, -tir, -tur, -tür

Sonuna geldiği kelimenin sert veya yumuşak ünsüzle bittiğine bakılmaksızın

sadece ‫دیر در‬ şeklinde yazılır.

-sız, -siz, -suz, -süz

Sonuna geldiği her kelimeden sonra arasına okutucu harf almadan sadece
şeklinde yazılır.

35
 BÖLÜM 3
-sınız, -siniz,
-sunuz, -sünüz

Sonuna geldiği her kelimeden sonra sadece şeklinde yazılır.

-ce, -ca, -çe, -ça

Sonuna geldiği kelimenin sert veya yumuşak ünsüzle bittiğine bakılmaksızın

sadece şeklinde yazılır.

-cı, -ci, -cu, -cü,

-çı, -çi, -çu, -çü

Sonuna geldiği kelimenin sert veya yumuşak ünsüzle bittiğine ya da ünlü

uyumuna bakılmaksızın sadece şeklinde yazılır.

36
 BÖLÜM 3
-mız, -miz,
-muz, -müz

Sonuna geldiği her kelimeden sonra arasına okutucu harf almadan sadece
şeklinde yazılır.

Ekler eğer kapalı hece şeklinde ise yani sonuna geldikleri keli-
melerle birleşerek yazılıyorlarsa başlarına okutucu harf almazlar.
Eğer açık hece şeklinde ise yani sonuna geldikleri kelimelerle bir-
leşmeden yazılıyorlarsa başlarına okutucu harf alırlar.

-mı, -mi, -mu, -mü

Sonuna geldiği kelime ile ünlü uyumuna bakılmaksızın sadece şeklinde

yazılır.

37
 BÖLÜM 3

-mış, -miş, -muş, -müş

Sonuna geldiği her kelimeden sonra arasına okutucu harf almadan sadece
şeklinde yazılır.

-lı, -li, -lu, -lü

Sonuna geldiği kelime ile ünlü uyumuna bakılmaksızın sadece şeklinde

yazılır.

-se, -sa

Sonuna geldiği kelimeden sonra sadece şeklinde yazılır.

38
 BÖLÜM 3

-me, -ma

Sonuna geldiği kelimeden sonra sadece şeklinde yazılır.

Bazı ekler ise sonlarına geldikleri kelimelerin kalınlık ve incelik durumuna

göre kalın veya ince harflerle değişik şekillerde yazılabilirler.

Ek (İnce) Ek (Kalın)
Yazılışı Okunuşu Yazılışı Okunuşu

‫جك‬ -cek ‫جق‬ -cak

‫جگز‬ -ceğiz ‫جغز‬ -cağız

‫لك‬ -lik, -lük ‫لق‬ -lık, -luk

‫مز‬ -mez ‫ماز‬ -maz

‫مك‬ -mek ‫مق‬ -mak

39
 BÖLÜM 3
ÖRNEKLER

-cek, -cak

-ceğiz, -cağız

-lik, lük, -lık, -luk

-mez, -maz

-mek, -mak

40
 BÖLÜM 3
İYELİK EKLERİ

Şahıs İyelik Ekleri Eki Ekli Hali

1. Tekil Şahıs

2. Tekil Şahıs

3. Tekil Şahıs

1. Çoğul Şahıs

2. Çoğul Şahıs

3. Çoğul Şahıs

Gerektiği takdirde ekler sonlarına geldikleri kelimelerden önce

kaynaştırma harfi alabilirler, bu harfler kelime ve eke göre deği-
şiklik gösterir.

41
 BÖLÜM 3
BELİRTME DURUM EKİ
Osmanlı Türkçesinde belirtme durum eki ünsüz ile biten kelimelerde tek ye “
” harfi ile ünlü ile biten kelimelerde arka arkaya yazılan iki ye “ ” harfi ile
gösterilir.

Kelime Eki Ekli Hali

42
 BÖLÜM 3
YÖNELME / YAKLAŞMA DURUM EKİ
Yönelme / Yaklaşma durum eki -a/-e, veya harfleri ile gösterilir. Sesli
harfle biten kelimeler yönelme eki alırken kaynaştırma harfi kullanılır.

Kelime Eki Ekli Hali

43
 BÖLÜM 3
Kelime aralarında okutucu olan he, kendisinden sonra gelen harf-
le birleşen bir harften sonra geliyorsa daima şeklinde ve kendi-
sinden sonra gelen harfle birleşmeden yazılır.

Kendisinden sonra gelen harfle birleşmeyen bir harften sonra ge-

liyorsa daima şeklinde ve yine kendisinden sonra gelen harfle
birleşmeden yazılır.

Kelime arasında okutucu değil de normal he sesi vermek için kul-

lanılan ve kendisinden sonra gelen harfle birleşen bir harften son-
ra gelen he harfi daima şeklinde yazılır.

Kelime arasında okutucu değil de normal he sesi vermek için kul-

lanılan ve kendisinden sonra gelen harfle birleşmeyen bir harften
sonra geliyorsa daima şeklinde yazılır.

44