Univerzitet u Beogradu

Građevinski fakultet
Institut za hidrotehniku i vodno ekološko inženjerstvo

Kriterijumi za dimenzionisanje
kolektora i podloge za
formiranje modela
Miloš Stanić

2016/17
 Određivanje dimenzija kolektora
2

Zahtevi, ograničenja i kriterijumi za dimenzionisanje kolektora

 Osnovni zahtev je da kolektor ima dovoljan kapacitet da propusti
merodavan protok (Q) – (pretpostavka je da smo u stanju da procenimo
merodavan proticaj na novoj deonici), a da pri tom ispunjenost proticajnog
profila (h/D) bude manja od propisane, kao i da su zadovoljena ograničenja

 “Hidraulička” ograničenja: brzina toka (vmin i vmax)

 Geometrijska ograničenja:
• minimalna i maksimalna dubinu ukopavanja
• visinski položaj izliva
• ograničenja koja se odnose na ukrštanje sa postojećom
infrastrukturom (saobraćajnom infrastrukturom, vodotocima i
kanalima, kanalizacionim i vodovodnim cevima)

 Ograničenja iz projektantske prakse – npr. minimalni prečnik kolek.,

prečnik nizvodne deonice je uvek veći ili jednak prečniku uzvodne
 Određivanje dimenzija kolektora
3

Propusna sposobnost kolektora (Q)

 Propusna sposobnost kolektora zavisi od:
- dimenzija i oblika poprečnog preseka
- nagiba kolektora
- hrapavosti
- zahtevanog stepena ispunjenosti
 Određivanje dimenzija kolektora
4

Propusna sposobnost kolektora kružnog pop. preseka (Q)

h
  2  a cos(1  2 )
D
D 2 sin 
A (1  )
8 
D
O
2
A D sin 
R   (1  )
O 4 

Q uz pretpostavku jednolikog tečenja:

1 h h 2/3 n - Maningov koeficijent (0.011 -
Q  A( )  R( ) Id 0.014 m-1/3s)
n D D
Propusna sposobnost potpuno ispunjenog profila:
1 0.312 8 / 3
Q pp  App R pp
2/3
Id  D Id
n n
 Određivanje dimenzija kolektora
5

Propusna sposobnost kolektora - veza između Q/Qpp i h/D za kružni

poprečni presek
Q A R 2/3  sin 5 / 3
 ( )  (1  )
Q pp App R pp 2 
v R 2/3 sin 2 / 3
( )  (1  )
v pp R pp 
h
φ centralni ugao:   2  a cos(1  2 )
D
Veza između relative propusnosti i stepena ispunjenosti se najčešće daju
tabelarno i grafički: Q/Qpp= f(h/D) i h/D =f-1(Q/Qpp)
Preporučena pojednostavljena funkcija (greška manja od 3%, za h/D<0,82)

Q 3  42 / 3  h 
2
 7  h 
2
 h 6 7 Q
   1      (1  1  ( ))
Q pp  D  12  D   D 7 94 2/3
Q pp
 
 Određivanje dimenzija kolektora
6

Propusna sposobnost kolektora - veza između Q/Qpp i h/D za kružni

poprečni presek
Q 3  42 / 3 h
2
 7  h 
2
 h 6 7 Q
   1      (1  1  ( ))
Q pp  D  12  D   D 7 94 2/3
Q pp
 

Preporučena pojednostavljena funkcija je ograničena na relativnu ispunjenost

manju od 82% ali to za praktičnu primenu ne predstavlja ograničenje.

h 6 7 Q
1.  (1  1  2/3
( ))
D 7 94 Q pp
h
2.   2  a cos(1  2 )
D
v R 2/3 sin  2 / 3
3. ( )  (1  )
v pp Rpp 
 Određivanje dimenzija kolektora
7

Propusna sposobnost kolektora - punjenje kanala h/D pri

merodavnom protoku

Hidraulička ograničenja: minimalna i maksimalna brzina

 Određivanje dimenzija kolektora
8

Hidraulička ograničenja: minimalna i maksimalna brzina

Jednoliko n2 2
tečenje
Id  I  IE  4 /3 v
R
 Određivanje dimenzija kolektora
9

Hidraulička ograničenja: minimalna i maksimalna brzina

Nagib linije energije, za slučaj turbulentnog tečenja može se računati

primenom
n2 2
IE  4/3 v
Šezi-Maningove jednačine R
 v2
Darsi-Vajzbahove jednačine IE 
4R 2 g

Orijentaciona inženjerska preporuka: Imin=1/D (D u milimetrima).

Očigledno je da se ovaj izraz može dobiti ako se za tečenje u punom profilu

(R=D/4) u prethodnoj formuli usvoji da koeficijent trenja () iznosi 0,02 a
minimalna brzina 1 m/s.

Za maksimalnu brzinu od 5m/s: Imax=25/D

 Određivanje dimenzija kolektora
10

Hidraulička ograničenja: minimalna i maksimalna brzina

Minimalna brzina vode u kolektoru (minimalni nagib) se propisuju da bi se

obezbedila sposobnost samo ispiranja kolektora.

Bolja mera za proveru ispunjenosti ovog uslova je proračun tangencijalnog

napona (τ), koji deluje po okvašenom obimu kolektora.


Id  I E 
G sin   T   gRI d cos   gRI d gR
 Određivanje dimenzija kolektora
11

Hidraulička ograničenja: minimalna i maksimalna brzina

Darsi-Vajzbah
Id = IE
 8 min 
 min
v  
  
  v2
   
gR 4 R 2 g  
8 max
 max
v  
  
Minimalnoj brzini od 0,8 m/s (za =0,025) odgovara minimalna vrednost
tangencijalnog napona od 2 N/m2. To je vrednost koja se najčešće pojavljuje u
literaturi i standardima za projektovanje.

Kako su novi cevni materijali, znatno manje osetljivi na abraziju, ograničenja u

pogledu maksimalnih brzina su delimično izgubila na značaju. Ipak, za brzine iznad 3
m/s, treba voditi računa o problemima koji se mogu javiti zbog: uvlačenja vazduha,
formiranja hidrauličkog skoka u cevi i prelaska u tečenje pod pritiskom, pojave
kavitacije itd. Prethodno navedeno su razlozi za projektovanje objekata za disipaciju
energije.
 Određivanje dimenzija kolektora
12

Hidraulička ograničenja: minimalna i maksimalna brzina

Inženjerske preporuke za izbor nagiba kolektora Id
 Određivanje dimenzija kolektora
13

Geometrijska ograničenja: minimalna i maksimalna dubina

ukopavanja
 Određivanje dimenzija kolektora
14

Ograničenja iz inženjerske prakse:

Minimalne dimenzije kolektora

Dimenzije nizvodnog kolektora

se usvajaju da budu veće ili
jednake od dimenzija
neposredno uzvodnih
 Problemi projektovanja korišćenjem SWMM-a
15

- SWMM je simulacioni model - za pokretanje simulacije podaci

o mreži i podslivovima moraju biti poznati – model formiran
- tek na osnovu rezultata simulacije može se sagledati
ispunjenost zahteva u pogledu propusnost, kao i da li su
ograničenja u pogedu minimalnih i maksimalnih brzina
ispunjena
- merodavni protoci nisu unapred poznati, jer su i oni rezultat simulacije
- dimenzionisanje velikih sistema primenom simulacionog modela je
„mučan” iterativan proces koji počinje od najuzvodnijih deonica
- proces je dodatno otežan činjenicom da SWMM nema
automatsku delinaciju
- postoji i problem proračuna (procene) protoka na postojećim
uzvodnim deonicama koje možda nemaju dovoljnu propusnu sposobnost
 Podloge za formiranje modela
16

 Podaci o (merodavnim) kišama

 Digitalni model terena (DTM)

 Definisana namena površina

 Definisana mreža i objekti u kanalizaciji

 Geološke, geomehaničke i
hidrogeološke karakteristike

Kanalizacioni sistem
naselja Mirijevo.

Površina 780 ha.

135 km kolektora.
Preko 50% projekt.
 Podloge za formiranje modela
17

 Geodetske podloge
 Razmera zavisi od nivoa tehničke dokumentacije
o Karte (1:10 000)
o Planovi (1:5000, 1:2500, 1:1000)
o Situacije (1:500)
 Pojam georeferencirane podloge
o Državni koordinatni sistem
o Državna nivelmanska mreža
 Podloge za formiranje modela
18

 Urbanističke podloge
 Planiraju, usmeravaju i kontrolišu procese prostornog,
populacionog i privrednog razvoja
 Prostornim planom se određuje
o Namena površina
o Položaj naselja i razmeštaj stanovništva
o Potrebna infrastruktura
 Aerofotogametrijski snimci – orto foto karte
o Nezaobilazna podloga za određivanje namene površina i
modeliranje postojećeg stanja sistema
 Geološke i geomehaničke podloge
 Podloge za formiranje modela
19

Upotreba DMT-a u modeliranju

Digit alni Model Terena

Podslivovi

Povr{inski t ok

Izlo`enos t s uncu

Maksimalni nagibi t erena

 Podloge za formiranje modela
20

Unos podataka o postojećoj mreži kolektora i objekata

 Digitalizacija papirne karte, skeniranje, ručna

obrada
 Preuzimanje podataka iz drugih sistema
 Topološka uređenost
 Kontrola podataka
Kote dna ulaznih Pogre{an tip
Kota poklopca kanalizacije
i izlazne cevi? Ki{
na
Kota t erena
Ki{na
KDIzlaz
lna

a
ka

vit
KD2 Fe

{o
Me
Kota dna 1 KD1 3 5
 Podloge za formiranje modela
21

Unos podataka o postojećoj mreži kolektora i objekata

 Cilj je da se formira kanalizaciona mreža koja je

orijentisani graf u 3D
 Podloge za formiranje modela
22

Unos podataka o nameni površina (postojeća i buduća)

 Sloj namene površine terena je sloj u kome numerička
vrednost svake tačke predstavlja jedinstven sadržaj na
terenu, gledan odozgo
Papirna karta Slika namene povr{ina
Legenda:

Zgrade
Ulice
Gara`e
Samoposluga
Igrali{t e
Trava
Kanalizacija
 Podloge za formiranje modela
23

Unos podataka o nameni površina (postojeća i buduća)

Preklapanje i rasterizacija područja različite
namene (zatvorene poli linije) kao rezultat daju
kartu namene površina
Primer - Miljakovac II, eksperimentalni sliv
 Slika namene površina

 DMT

 Površina 25.9 ha Izlaz sa

sliva
Legenda:
-Trava
Podsliv
-Ulica
-Ku}e
-Gara`e Sever
-Samoposluga
-Igrali{t a
 Podloge za formiranje modela
24

Delineacija – algoritam podele celokupne slivne površine na

manje površine (podslivove), na kojima se pala kiša
transformiše u čist oticaj, a tu vodu prihvata (drenira)
jedan šaht (jedan čvor) kanalizacionog sistema
Algoritam podrazumeva i definisanje parametara podslivova
iz karte namene površina
- Procenat propusnih i nepropusnih površina (krovova),
nagib terena, koefiicjent trenja
- Parametre propusnih površina (koeficijent filtracije,
poroznost)
 Podloge za formiranje modela
25

Delineacija najčešće podrazumeva određivanje granica

podslivova prema DMT-u
Svaka ćelija se drenira u pravcu maksimalnog nagiba pa
se dobijaju realniji parametri po pitanju veličine
podsliva i parametera simulaciju površinskog oticaja
Pristupi u podeli na podslivove

4
o Algoritam zasnovan na TIN-u 3

6.
7

o Algoritam zasnovan na GRID-u

2
1

10
9.
8
 Podloge za formiranje modela
26

o Algoritam delineacije zasnovan na TIN-u

 Podloge za formiranje modela
27

o Algoritam delineacije zasnovan na GRID-u

 Podloge za formiranje modela
28

Rezultat delineacije: površina i oblik svakog podsliva

Legenda: 2
L LSL,MAX
Granica pods liva W= A
SL
[ emat izovani
pods liv
Tok du` nepro- L,MAX
[ iri

pusne povr{ine S

L
na W

(t e~enje rigolom)
L
u` ina Tok du` propusne
D povr{ine (t e~enje L = CR
[ aht LxW=APODSLIV po t ravi do rigola) W

Zastupljenost različitih tipova površina u podslivu

- Preklapanje podslivova i sloja namene površina
- Koriste se podaci o procentima propusnih/nepropusnih površina, krovova,
direktno povezanih krovova, ulica…
 Problemi projektovanja korišćenjem SWMM-a
29

- SWMM je simulacioni model - za pokretanje simulacije podaci

o mreži i podslivovima moraju biti poznati
- tek na osnovu rezultata simulacije može se sagledati
ispunjenost zahteva u pogledu propusnost, kao i da li su
ograničenja u pogedu minimalnih i maksimalnih brzina
ispunjena
- merodavni protoci nisu unapred poznati, jer su i oni rezultat simulacije
- za velike sisteme ovo je „mučan” iterativan proces koji počinje od
najuzvodnijih deonica
- proces je dodatno otežan činjenicom da SWMM nema
automatsku delinaciju
- postoji i problem proračuna (procene) protoka na postojećim
uzvodnim deonicama koje možda nemaju dovoljnu propusnu sposobnost
 Algoritam za “dimenzionisanje” kolektora
30

Algoritam za “dimenzionisanje” kolektora

1. Postavljanje mreže u 2D – orijentisan graf
2. Automatska delineacija – podela sliva na podslivove prema DTM i mreži
3. Formira se uredjeni skup kolektora (topološki sortiran) od uzvodnih
prema nizvodnim
4. Dimenzionisanje počinje od najuzvodnijih deonica - čvorova (šahtova)
5. Strategija minimalna dubina ukopavanja
a) Definišu se hidraulička i geometrijska ograničenja: Maksimum
uzvodnih precnika cevi je minimalan nizvodni prečnik, iz uslova
maksimalne i minimalne brzine i maksimalne i minimalne dubine
ukopavanja određuje se opseg raspoloživih prečnika i padova
b) Definiše se skup mogućih rešenja u formi parova podataka: prečnik
kolektora i pad kolektora
c) Usvaja se rešenje koje je u skladu sa strategijom
d) Prelazi na naredni deonicu iz topološki sortiranog skupa
 Algoritam za “dimenzionisanje” kolektora
31

Algoritam za “dimenzionisanje” kolektora Primena Racionalne teorije za

proračun merodavnih protoka i
usvajanje „početnih” dimenzija
kolektora

Lkl
tc ,kl  max( tc ,ik , tc , jk ) 
vkl
ie  C  ik (tk  tc )
Qkl  ie  A
Qkl  vkl
 Algoritam za “dimenzionisanje” kolektora
32

Algoritam za “dimenzionisanje” kolektora

Kanalizacioni sistem
naselja Mirijevo.

Površina 780 ha.

135 km kolektora.
Preko 50% projekt.