1.

საჯარო და კერძო სამართალი

სამართლის სისტემა მოიცავს საჯარო და კერძო სამართალს. საჯარო სამართალს

განეკუთვნება საკონსტიტუციო სამართალი, საპროცესო სამართალი, სისხლის
სამართალი... ხოლო, კერძო სამართალი მოიცავს სამოქალაქო სამართალს, სავაჭრო
სამართალს...საჯარო და კერძო სამართლის ერთმანეთისგან განსხვავება სცადა ჯერ
კიდევ რომის სამართალმა, სადაც საჯარო იყო ის, რაც ეხებოდა რომის სახელმწიფოს ,
ხოლო კერძო იყო ის, რაც მიმართული იყო კერძო ინდივიდის საჭიროებისაკენ.
სახელმწიფო მოქმედებდა მეფის ნების შესაბამისად, ხოლო სასამართლო წყვეტდა
მხოლოდ კერძო პირებს შორის წარმოშობილ დავას.

კერძო და საჯარო სამართალი ეფუძნება განსხვავებულ პრინციპებს. კერძო სამართალი

აღიარებს პირადი ავტონომიის პრინციპს, ანუ კერძო პირს უფლება აქვს მოიქცეს თავისი
ნების შესაბამისად გარკვეულ კანონიერ ფარგლებში. ხოლო, საჯარო სამართალში
მოქმედებს კანონით შებოჭვისა და ლეგალურობის პრინციპი, ანუ, აქ უფლებები და
მოვალეობები კანონითაა დადგენილი.

კერძო და საჯარო სამართლის ერთმანეთისგან გამიჯვნის რამდენიმე თეორია არსებობს .

ესენია: ინტერესების თეორია, სუბორდინაციის თეორია და სუბიექტების თეორია.

ინტერესების თეორიის მიხედვით, კერძო და საჯარო სამართალი განსხვავდება იმის

მიხედვით, თუ რომელ ინტერესს ანიჭებს იგი უპირატესობას. დღეისათვის ინტერესების
თეორია ნაკლებადაა გავრცელებული, რადგან დღითიდღე უფრო რთულდება საჯარო და
კერძო სამართლის ერთმანეთისგან გამიჯვნა.. დღეს საჯარო სფეროშიცაა შემოჭრილი
კერძო ინტერესი და პირიქით.

სუბორდინაციის თეორიის თანახმად, სამოქალაქო-სამართლებრივი ურთიერთობის

მონაწილეები არიან თანასწორი მაშინ, როცა საჯარო სამართლისათვის
დამახასიათებელი არის იერარქიული ხასიათი. სუბორდინაციის თეორიაც ვერ იძლევა
საჯარო და კერძო სამართლის ერთმანეთისგან მკაფიო გამიჯვნის შესაძლებლობას ,
რადგან არაერთი საჯარო ურთიერთობა ეფუძნება თანასწორობის პრინციპს და პირიქით .

სუბიექტის თეორიის მიხედვით, საჯარო სამართლის ნორმის ადრესატია მხოლოდ

სახელისუფლებო უფლებამოსილებით აღჭურვილი სუბიექტი. სუბიექტის თეორია
ეფუძნება განსხვავებას ერთი მხრივ, კერძო სამართლის იურიდიულ პირსა და მეორე
მხრივ, საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს შორის. სუბიექტის თეორიაც სრულად ვერ
ხსნის საჯარო და კერძო სამართალს შორის არსებულ განსხვავებას. ამის მიუხედავად ,
დანარჩენ თეორიებთან შედარებით, სუბიექტების თეორია მეტადაა გავრცელებული .

2. სამოსამართლო სამართალი

საქართველოს კონსტიტუციის 84 მუხლის 1 ნაწილის თანახმად, მოასამართლე თავის

საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციასა და კანონს .

ზოგადად, კანონის ტექსტი არის აბსტრაქტული და მისი დებულებები მოითხოვს

განმარტებას. განმარტება უნდა მოხდეს კონტექსტის შესაბამისად ისე , რომ კანონის
მოთხოვნები არ დაირღვას. ამის გარდა, მოსამართლეს ხშირად უწევს ისეთი საკითხების
გადაწყვეტაც, რომელიც კანონით არაა მოწესრიგებული.

სამოსამართლო სამართალი არის სამართლის შეფარდების და არა

სამართალშემოქმედების აქტი. სამოსამართლო სამართალი არის იერარქიული . ზემდგომ
პრეიუდიციებს უპირატესობა ენიჭება ქვემდგომი პრეიუდიციების მიმართ . ზემდგომი
სასამართლოს პრეიუდიციებს უპირატესობა აქვს ქვემდგომი სასამართლოს
პრეიუდიციების მიმართ. ასევე, ახლად დადგენილ პრეიუდიციებს უპირატესობა ენიჭება
ადრე მოქმედ პრეიუდიციებთან შედარებით.

სამოსამართლო სამართალში პრობლემატურია სასამართლო პრაქტიკის უკუძალის

საკითხი. მართლმსაჯულება ჩვეულებრივ, მიმართულია წარსულში მომხდარი
ურთიერთობებისკენ. სასამართლო პრაქტიკის შეცვლისას დგება ხოლმე საკითხი ,
მოიცავს თუ არა ამ პრაქტიკის შეცვლა ძველ ხელშეკრულბებს ან მანამდე წარმოშობილ
სხვა ურთიერთობებსაც.

მოსამართლის მიერ ნორმა შეიძლება განსხვავებულად იქნეს განმარტებული. ამავე

დროს, მართლმსაჯულება უნდა იყოს ერთიანი. სამოსამართლო სამართალი ასეთი
ერთიანობის მიღწევის საშუალებასაც იძლევა.

3.სამართლის ნორმის გრამატიკული და ტელეოლოგიური განმარტებები

სამართლის ნორმის განმარტება გულისხმობს მისი შინაარსის დადგენას, იმის გარკვევას ,

თუ რა აზრი ჩააქსოვა მასში კანონმდებელმა. ნორმის შინაარსის გარკვევა იწყება მისი
განმარტებით. კანონში გამოყენებულ სიტყვას შეიძლება ჰქონდეს სხვადასხვა
მნიშვნელობა. კონკრეტული სიტყვის მნიშვნელობა უნდა გაირკვას არა იზოლირებულად ,
არამედ კანონის ტექსტთან მიმართებით და კავშირში.

გრამატიკული განმარტება არკვევს მთლიანად წინადადების მნიშვნელობას. კანონის

ტექსტში გამოყენებული სიტყვები უნდა გავიგოთ დარგობრივი ენის მნიშვნელობით .
აუცილებლობისას გათვალისწინებულ უნდა იქნას ადგილობრივი დიალექტი და სიტყვის
მნიშვნელობა რეგიონის მიხედვით. სამართლის შემფარდებელმა ნორმა უნდა
განმარტოს კონტექსტიდან გამომდინარე. ასევე, გათვალისწინებულ უნდა იქნას სასვენი
ნიშნების განლაგებაც. გრამატიკული განმარტების პროცესში , სიტყვა უნდა განიმარტოს იმ
მნიშვნელობით, რაც მას ჰქონდა კანონის ძალაში შესვლის მომენტისათვის. თუ დროთა
განმავლობაში სიტყვის მნიშვნელობა შეიცვალა, განმარტება უნდა მოხდეს სიტყვის
თანამედროვე მნიშვნელობით. მხოლოდ გრამატიკული განმარტებით, რთულია სიტყვის
იურიდიული მნიშვნელობის გარკვევა, მნიშვნელოვანია სხვა მასალების გაცნობაც .

Telos ბერძნულად ნიშნავს მიზანს, შედებს. ტელეოლოგიური განმარტება არკვევს

ნორმის მიზანს და არა კანონმდებლის საწყის ნებას, რადგან კანონი მიღებისთანავე
წყვეტს კანონმდებელთან კავშირს. ნორმის მიზნის გარკვევას დიდი მნიშვნელობა აქვს
ნორმის შეფარდების პროცესში. თუ გავიგებთ სამართლის მიზანს, გავიგებთ
სამართალსაც. ტელეოლოგიური შეზღუდვითი განმარტების ანუ რედუქციის დროს, ნორმა
არ გამოიყენება, თუ მისი შეფარდება მიგვიყვანს კანონის მიზნის საწინააღმდეგო
შედეგამდე. ტელეოლოგიური რედუქცია განსხვავდება კანონის ანალოგიისგან.
ანალოგიის დროს, ნორმა ვერ მოიცავს იმ ურთიერთობებს, რომლებიც სამართლებრივ
მოწესრიგებას საჭიროებს, ანუ ისინი საპირისპირო ცნებებია . (მოხუცისა და მეზობლის
მაგალითი)

4. სამართლის ცნება. პოზიტიური და ბუნებითი სამართალი.

2500 წელზე მეტია, რაც იურისპრუდენცია ცდილობს დაადგინოს სამართლის ცნება, თუმცა
ეს დაკავშირებულია სირთულეებთან., ვინაიდან სამართალი არის კულტურული და
ისტორიული მოვლენა, რაც იმას ნიშნავს, რომ იცვლება დროსა და სივრცეში. სამართლის
ცნების შესახებ არსებული შეხედულებები ორ ნაწილად იყოფა . შეხედულებები ,
რომლებიც აქცენტს აკეთებს შინაარსობრივ მხარეზე და შეხედულებები , რომლებიც
აქცენტირებულია ფორმალურ მხარეზე. ამ ორი ასპექტის გათვალისწინებით , გამოყოფენ
პოზიტიურ და ბუნებით-სამართლებრივ ცნებებს.

პოზიტიური სამართალი არის სახელმწიფოს მიერ დადგენილი შესასრულებლად

სავალდებულო ქცევის წესების ერთობლიობა. პოზიტიური ცნების თანახმად , ნორმა
დადგენილია შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე ორგანოს მიერ . ის არის
სოციალურად ქმედითი ანუ ნამდვილი და მას აღიარებენ როგორც სახელმწიფო, ისე
საზოგადოების წევრები.

ბუნებითი სამართალი მოიცავს დროისა და სივრცის გარეშე არსებულ ქცევის

ობიექტურად სავალდებულო წესებსა და პრინციპებს. ბუნებითი სამართლის პრინციპი
უფრო მაღლა დგას, ვიდრე პოზიტიური სამართალი, ამიტომ მას ზოგჯერ ზეპოზიტიურსაც
უწოდებენ. ბუნებითი სამართლის წყარო შეიძლება იყოს ღვთის ნება, ადამიანის ბუნება ან
გონი. შესაბამისად განასხვავებენ ანთროპოლოგიურ, რელიგიურ და რაციონალურ
ბუნებით სამართალს. იგი მოითხოვს, რომ სახელმწიფომ უნდა დაიცვას ისეთი
ფუძემდებლური პრინციპები, როგორებიცაა ადამიანის სიცოცხლე , ღირსება ,
თავისუფლება. თუ არ დაიცავს, ადამიანს აქვს დაუმორჩილებლობის უფლება.
სამართლის ამ თეორიას ბევრი მოწინააღმდეგე ჰყავდა და მან ვერ ჰპოვა
ერთმნიშვნელოვანი აღიარება.

5. იურიდიული სილოგიზმი

განასხვავებენ ზოგად და იურიდიულ სილოგიზმს. ზოგადი სილოგიზმი გულისხმობს , რომ

დასკვნა ეფუძნება ორ წანამძღვარს. ვინც ქურდობა ჩაიდინა, ის დაისჯება .

იურიდიული სილოგიზმის თანახმად, სამართლის შეფარდება მოიცავს შემდეგ სტადიებს :

ფაქტის დადგენა, სამართლის სათანადო ნორმის მოძიება, იმის დადგენა, თუ რამდენად
შეესაბამება ფაქტი ნორმაში მოქცეულ ქცევის წესს და იურიდიული შედეგის განსაზღვრა .

6. პრეზუმფცია. ფიქცია
პრეზუმფციის მიხედვით, ფაქტი ითვლება დადასტურებულად, სანამ იგი არ იქნება
უარყოფილი. პრეზუმფცია შეიძლება ეხებოდეს ფაქტს, იურიდიულ შედეგს . თუ
დაქორწინებულ ქალს გაუჩნდა შვილი, ივარაუდება, რომ ბავშვის მამა არის მეუღლე .
საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის 1-ლი ნაწილის მიხედვით, ადამიანი
უდანაშაულოდ ითვლება მანამ, სანამ მისი დანმნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით
დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი
განაჩენით. ფაქტის უარყოფამდე იგი ითვლება დამტკიცებულად. პრეზუმფციის უარყოფა
შეიძლება პრეზუმფციის ფაქტის უარყოფით ან პრეზუმფციის შედეგის საწინააღმდეგოს
მტკიცებით.

ფიქციის მეშვეობით სამართალი ქმნის საკუთარ რეალობას. პრეზუმფციისგან

განსსხვავებით, ფიქციის უარყოფა არ შეიძლება. ფიქციის მიხეედვით , კანონის არცოდნა
ან მისი არასათანადოდ გაგება არ შეიძლება იყოს კანონის გამოუყენებლობის , ანდა ამ
კანონით გთვალისწინებული პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების საფუძველი .

7. სუბსუმფცია

სუბსუმფციის მეშვეობით, სამართლის შემფარდებელი ადგენს კავშირს ფაქტობრივ

ურთიერთობასა და სამართლის ნორმას შორის. ის სამ ელემენტს მოიცავს: სამართლის
ნორმა, ფაქტობრივი ურთიერთობა და დასკვნა. სუბსუმფცია არკვევს, რამდენად ემთხვევა
კონკრეტული ურთიერთობა სამართლის ნორმით დადგენილ წესს.კონკრეტული შედეგი
რომ დადგეს, ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს ურთიერთობას. სამართლის შეფარდების
პროცესში, მოსამართლე ეძებს სათანადო ნორმას, ახორციელებს სუბსუმფციას და
ღებულობს დასაბუთებულ გადაწყვეტილებას.

8. სამართალი და სამართლიანობა

პირველი ასოციაცია რასაც იწვევს სამართალი, არის სამართლიანობა . სამართლის

სისტემა, ძირითადად სამართლიანია, თუმცა, ყველა შემთხვევაში ასე არაა.ძალიან
რთულია სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღება. სამართალი დასაბამს იღებს
სამართლიანობისგან, ანუ სამართალს ძველი დროიდანვე წინ უძღოდა სამართლიანობა .
სამართლიანობის საყოველთაოდ აღიარებული ცნება არ არსებობს. ამ დროს კი,
შესაძლებელია, რომ ესა თუ ის ქცევა შეფასდეს როგორც სამართლიანი, ან უსამართლო.
სამართლის შემფარდებელმა არ უნდა იმოქმედოს თვითნებურად, მან უნდა შეაფასოს
კანონით მოწესრიგებული ურთიერთობა. სახელმწიფოს მიერ კანონის ყველა მოთხოვნის
დაცვით მიღებული ნორმა შეიძლება იყოს უსამართლო.

ყველა ქცევა სამართლიანობის კრიტერიუმით ვერ შეფასდება. ქცევა შეიძლება

იყოს გონივრული ან არაგონივრული. მაგრამ ყველა არაგონივრული ქცევა არ შეიძლება
შეფასდეს როგორც სამართლიანი და პირიქით. ნორმა შეიძლება იყოს მიზანშეწონილი ან
მიზანშეწუონელი. მაგრამ ყველა არამიზანშეწინული ნორმა არ იქნება უსამართლო.
ნორმა მაშინ შეიძლება იყოს სამართლიანი ან უსამართლო, როცა იგი ეხება სიკეთის
განაწილებას.
 სამართლიანობის 2 ძირითად სახეს გნასხვავებენ: განაწილებითი
სამართლიანობა და გათანაბრებითი სამართლიანობა.

განაწილებითი სამართლიანობა მოიცავს ამა თუ იმ სიკეთის განაწილების პროცესს და

მასში მონაწილე, სულ მცირე სამ სუბიექტს. ამ სამში ერთი არის სახელმწიფო, რომელიც
განაწილების პროცესში ხელმძღვანელობს სხვადასხვა მასშტაბით . სამართლიანობა არის
სწორედ განაწილების ერთ-ერთი მასშტაბი. თანასწორობის პროინციპის მიხედვით ,
თითოეულს უნდა მიეკუთვნოს თანაბარი წილი. შეტანილი წვლილის მიხედვით
განაწილებისას გათვალისწინებულ უნდა იქნას გასანაწილებელი სიკეთის შექმნაში
ინდივიდის მონაწილეობის ხარისხი. აქ მოქმედებს იერარქიული სტრუქტურა .

გათანაბრებითი სამართლიანობა მოიცავს ურთიერთობებს, რომელთაც არ აქვთ

იერარქიული სტრუქტურა. განაწილებითი სამართლიანობისგან განსხვავებით ,
გათანაბრევბითი სამართლიანობა არ არის დამოკიდებული პირის ინდივიდუალურ
შეხედულებებზე. თითოეულმა უნდა მიიღოს თავისი კუთვნილი სიკეთე. განაწილების
პროცესში არც ერთი მხარე არ უნდა იყოს წაგებული ან მოგებული.

9. როულზის თეორია

როულზმა ჩამოაყალიბა სამართლიანობის თანამედროვე, ერთ-ერთი ყველაზე უფრო

გავრცელებული თეორია. როულზი აყალიბებს ადამიანთა საწყისი მდგომარეობის
ფიქციურ სიტუაციას, როდესაც ინდივიდებმა უნდა განსაზღვრონ მომავალი
საზოგადოებრივი წესრიგი. რეალური ადამიანებისგან განსხვავებით , ჰიპოთეტური
ინდივიდები საკუთარი პიროვნულობისგან არიან გამიჯნულნი ,,არცოდნის ფარდით “. ამ
ადამიანებმა არ იციან საკუთარი საზოგადოებრივი მდგომარეობა , შესაძლებლობები .
მაგალითად, მათ არ იციან ახალგაზრდები არიან თუ მოხუცები, მილიონერები თუ
მათხოვრები... მათ ასევე არაფერი იციან საზოგადოებაში თავიანთი მომავალი პოზიციის
შესახებ. როულზის აზრით, სწორედ ასეთ სიტუაციაში მიღებული პრინციპები იქნება
სამართლიანი.როულზი ამართლებს თანასწორი შანსების განსხვავებული რეალიზაციის
შედეგად ჩამოყალიბებულ უთანასწორობას.

10. უტილიტარიზმი

უტილიტარიზმის თეორია განავითარეს ბენტამმა და მილმა. ბენტამისთვის

სამართლიანობა არის მაქსიმალურად დიდი კეთილდღეობა მაქსიმალურად ბევრი
ადამიანისთვის.

უტილიტარისტების აზრით, ადამიანი ესწრაფვის ბედნიერებას და სიხარულს .

შესაბამისად, სამართლიანია ყველა ის გადაწყვეტილება , რომელიც ემსახურება
სიხარულისა და ბედნიერების გამრავლებას. სამართლიანობა გულისხმობს, რომ
ბედნიერი იყოს აქდამიანთა მაქსიმალურად ფართო წრე.

უტილიტარიზმის ერთ-ერთი პრობლემაა სიხარულისა და ბედნიერების განცდის

შედარება. რომელი ფაქტი ანიჭებს ადამიანს უფრო მეტ სიხარულს ვანოს შოუს ყურება თუ
შექსპირის ჰამლეტის წაკითხვა? ბენტამის თეორიას ბევრი კრიტიკა მოჰყვა .
 11. სამართალი და ენა

ენა ქმნის სამყაროს, ვისაც ენა აქვს, იმას აქვს სამყარო. ყველა ადამიანის ენა , მეტყველება
არის განსხვავებული, შესაბამისად ყველა ადამიანს აქვს განსხვავებული სამყარო .
სამართალი ცოცხლობს სიტყვაში და სიტყვის მეშვეობით.ის რაც ვერ გამოითქმის, ვერ
მოწესრიგდება.

მეტაენა არის ენა ენის შესახებ. მეტაენის ფორმით მოცემული წინადადებები , ძირითადად ,
მოქცეულია ბრჭყალებში, რაც გვაძლევს საშუალებას, რომ ენა-ობიექტისგან
განვასხვავოთ.მაგ: ,,თბილისი მდებარეობს მდინარე მტკვარზე“ არის ობიექტის შესახებ
მსჯელობა. მეტაენით გამოხატული მსჯელობა იქნებოდა ,,თბილისი მდებარეობს მდინარე
მტკვარზე“- არის ჭეშმარიტი. მაშასადამე, მეტაენა არის ენა, რომელიც რაიმეს ამბობს სხვა
მსჯელობის შესახებ.

12. ჩვეულებითი სამართალი

ჩვეულებითი სამართალი სამართლის უძველესი წყაროა. ისტორიულად, სამართალი

ჩამოყალიბდა როგორც დაუწერელი ქცევის წესების ერთობლიობა, რომელიც თაობიდან
თაობას ზეპირად გადაეცემოდა. ძველ ეპოქებში, ჩვეულება სამართალიც იყო.
განვითარების საწყის ეტაპზე ადამიანთა შორის ურთიერთობებს აწესრიგებდა ჩვეულება .
შემდგომში, ჩვეულება ჩაანაცვლა პოზიტიურმა სამართალმა. ჩვეულებითი სამართალი
არის განვითარების შედეგი და არა სამართალშემოქმედების აქტი . ჩვეულება ,
სამართლისგან განსხვავებით, ანონიმურად ყალიბდება ხალხური სიმღერის მსგავსად .
დღეისთვის, ჩვეულებითი სამართალი თითქმის ჩაანაცვლა პოზიტიურმა სამართალმა.
ჩვეულება გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ისინი არ ეწინააღმდეგება სამართლისა და
ზნეობის საყოველთაოდ აღიარებულ ნორმებს ან საჯარო წესრიგს. სამართლის ზოგ
დარგში, მაგალითად სისხლის სამართალში ჩვეულების გამოყენება აკრძალულია .

13. სამართლის პრინციპები

სამართლის სისტემა მოიცავს როგორც პოზიტიურ ნორმებს, ასევე სამართლის

პრინციპებს. ზოგი ურთიერთობა შეუძლებელია გადაწყდეს მხოლოდ სამართლის ნორმის
საფუძველზე. ამას უწოდებენ რთულ შემთხვევებს, როცა მოსამართლემ უნდა დაასაბუთოს
და გაუკეთოს არგუმენტაცია სასამართლო გადაწყვეტილებებს, ამას მხოლოდ ნორმებით
ვერ შეძლებს, უნდა გაითვალისწინოს სხვადასხვა პრინციპებიც . განასხვავებენ
სამართლის დაწერილ და დაუწერელ პრინციპებს. დაწერილი პრინციპი გამოხატულია
სამართლის ნორმით. დაუწერელი პრინციპი არაა კონკრეტულად ჩამოყალიბებული და
თავს იჩენს სასამართლო გადაწყვეტილებების არგუმენტირების პროცესში . სამართლის
პრინციპსა და ნორმას შორის განსხვავების დადგენა საკმაოდ რთულია . პრინციპი უფრო
ზოგადია, ვიდრე ნორმა. კონკრეტულ ნორმასა და პრინციპს შორის კონკურენციისას
უპირატესობა ენიჭება სამართლის ნორმას. სამართლის ნორმა ან მოქმედებს, ან
საერთოდ არ მოქმედებს. კოლიზიისას უპირატესობა აქვს ერთ-ერთ ნორმას. პრინციპების
კოლიზიისას უნდა მოხდეს ამ რპინციპების აწონ-დაწონვა. ახალი ნორმის ჩამოყალიბება
ხდება სამართლის პრინციპის საფუძველზე.

14. ანალოგია სამართალში

თუ სამართლის შემფარდებელი სამართლის შეფარდებისას განმარტების ხერხების

გამოყენების მიუხედავად, ვერ პოულობს კონკრეტული შემთხვევის მომწესრიგებელ
ნორმას, მან უნდა გამოიყენოს ყველაზე უფრო მსგავსი შემთხვევის მარეგულირებელი
ნორმა. მოსამართლე ვალდებულია საკითხი გადაწყვიტოს იმ შემთხვევაშიც, როცა არ
არსებობს კონკრეტული ურთიერთობის მომწესრიგებელი ნორმა. თუ კანონის ანალოგიის
გამოყენება შეუძლებელია, ურთიერთობა უნდა მოწესრიგდეს სამართლის პრინციპების
საფუძველზე, ასევე სამართლიანობის, კეთილსინდისიერების და ზნეობის მოთხოვნების
შესაბამისად. ანუ, ანალოგია დაიშვება მხოლოდ მაშინ, თუ კონკრეტული საკითხი ვერ
წყდება სამართლის ნორმის განმარტების გზით. ანალოგია მოითხოვს განსაკუთრებულ
არგუმენტაციას. ანალოგია არ ნიშნავს ახალი ნორმის დადგენას.

15. სამართალი, ჩვეულება, მორალი

ჩვეულება, ისევე როგორც სამართალი, ნორმატიულად აწესრიგებს სოციალურ

ურთიერთობებს. სამართალსა და ჩვეულებას აქვთ საერთო ნშნები: ორივეს აქვს
ნორმატიული ხასიათი, ორივე არის ჯერარსული წესრიგი, ორივე არეგულირებს
ადამიანთა შორის ურთიერთობებს და ორივე აკვირდება ადამიანთა მხოლოდ გარეგან
ქცევას, არ აინტერესებს პირის შინაგანი სამყარო და განცდები .

სამართალი და ჩვეულება განსხვავდება შემდეგი ნიშნებით: სამართალს ადგენს

სახელმწიფო, ჩვეულებას - საზოგადოება. ჩვეულება მოქმედებს ვიწრო წრეში,
სამართალი მოიცავს ფართო წრეს. სამართალი ხორციელდება სახელმწიფო იძულების
გამოყენებით, ჩვეულება - არა. იურიდიული სანქციები წინასწარაა განსაზღვრული ,
ცვეულების დარღვევისას წინასწარ რთულია სანქციების განსაზღვრა . ჩვეულება
ყალიბდება ფაქტობრივი ურთიერთობების საფუძველზე, სამართალი-განსაზღვრული
პროცედურის შედეგად. ჩვეულება ყალიბდება ქვევიდან ანუ საზოგადოებიდან , ხოლო
სამართალი ზევიდან ანუ სახელმწიფოდან. მათი მოქმედების სფერო განსხვავდება
ერთმანეთისგან, ზოგჯერ ისინი ერთმანეთს ემთხვევა. მაგალითად, საქორწინო
ურთიერთობები ერთნაირადაა მოწესრიგებული ჩვეულებითა და სამართლიტ . ხშირია ისე ,
რომ ჩვეულებითი ნორმა ვერ მოაწესრიგებს კონკრეტულ ურთიერთობას, ისევე როგორც ,
სამართალი ვერ მოაწესრიგებს მაგალითად დაბადების დღეზე ან პანაშვიდზე მოქცევის
წესს. ჩვეულებასა და სამართალს შორის კონფლიქტისას მოქმედებს პოზიტიური
სამართალი. ისტორიულად, ჩვეულება წინ უსწრებდა სამართალს. ზოგჯერ, ჩვეულებითი
სამართალი შეიძლება აკრძალულიც იყოს, მაგალითად სისხლის აღება სვანეთში .

მორალი არის კულტურაზე, რელიგიაზე და ფილოსოფიურ მსოფლმხედველობაზე

დაფუძნებული ადამიანთა ქცევის წესების სისტემა. მორალი ესაა შინაგანი ვალდებულება ,
რომელიც ბევრს გააჩნია და ბევრს სულაც არ აწუხებს სინდისის ხმა . სამართალი და
მორალი ორივე აწესრიგებს ადამიანთა ქცევას. ადამიანთა ქცევის წესები შეიძლება ორ
ჯგუფად დაიყოს, ქცევები, რომელსაც ადამიანი თავად განსაზღვრავს და ნორმები ,
რომლებიც ჩამოყალიბებულია და სავალდებულოა შესასრულებლად.
სავალდებულოობის მიხედვით არსებობს მორალის მოთხვნები, რომლებიც
სავალდებულოა შესასრულებლად და არსებობს მოთხოვნები, რომელთა შესრულებაც
სასურველია.

სამართლისა და მორალის საერთო ნიშნებია: ორივე აწესრიგებს ადამიანთა შორის

ურთიერთობებს. მათი მოთხოვნები შინაარსობრივად მსგავსია . მათ განასხვავებს
შემდეგი ნიშნები: მორალი ყალიბდება ჩვეულებებისა და ტრადიციების გავლენით ,
სამართალს აყალიბებს სახელმწიფო. მორალის ნორმა დადგენილია პირდაპირ
აკრძალვის ან მოთხოვნის სახით, ხოლო სამართლის ნორმა უფრო აბსტრაქტულია.
სამართლის ნორმაში ცვლილებების შეტანა/გაუქმება ხდება სათანადო პროცედურების
დაცვით. მორალური ნორმა კი ნელა იცვლება გარემოებების შესაბამისად. სამართალს
აბსოლუტური იძულება ახასიათებს, მორალური იძულება კი ხორციელდება
არაფორმალური სანქციებით.