სამართალი და

სამართლებრივი სისტემები

ნოემბერი 13, 2021

სალომე ღლონტი, მარიამ ღონღაძე
 სამართალი და ჩვეულება

სამართლი შეიძლება ჩვეულება წინ უსწრებს სამართლის

განვმარტოთ,როგორც ნორმატთა სხვა ფორმებს და თავდაპირველ

ერთობლიობა,რომლის დაცვაც წყაროდ ითვლება. ჩვეულება არის

უზრუნველყოფილია სახელმწიფოს ქცევის წესი, რომელიც

საზოგადოებაში მკვიდრდება
იძულებით.
ხანგძლივი და მრავალგზის
სამართლის ნიშნებია: გამოყენების შედეგად.მას
სამართლის მსგავსად ახასიათებს
ა)სამართალი ადგენს ქცევის
ნორმატიული ხასიათი,ორივე
განსაზღბრულ წესს.
მათგანი არეგულირებს ადამიანთა
2)სამარტლის ნორმის მოქმედება შორის ურთიერთობებს,ორივე
ვრცელდება საზოგადოების ყველა მათგანი ეხება ადამიანის გარეგან
წევრზე. ფორმებს.ჩვეულების ნათელ
მაგალითებს ვხვდებით სხვადასხვა
3)სამარტალს ახასიათებს
კინოფილმებსა და ლიტერატურულ
მოქმედების პრეტენზია და იგი
ნაწარმაოებში.მაგ:გიორგი ლეონიძს
შეიძება განხორციელდეს
მარიტა და ფილმი სორაიას ჩაქოლვა.
იძულებით

ჩვეულებისა და სამართლის განსხვავებული ნიშნები:

ა)ჩვეულება ყალიბდება საზოგადოების წევრების მიერ, სამართალი კი-სპეციალურად უფლებამოსილი

ორგანოს მიერ.

ბ)ჩვეულება მოქმედებს იმის გამო,რომ იგი ფაქტობრივად სრულდება.სამართალი კი მოქმედებს იმისგან

დამოუკიდებლად, დაცულია თუ არა მისი მოთხოვნები.

გ)იურიდიული სანქციები წინასწარ განსაზღვრულია. ჩვეულების დარღვევისას კი რთულია

მოსალოდნელი სანქციების წინასწარ პროგნოზირება.

გ)ჩვეულება არ ხორციელდება სახელმწიფო იძულების გამოყენებით.

დ)სამართლის ნორმისგან განსხვავებით, „ცუდი“ ჩვეულებაც ჩვეულებაა

ე)ჩვეულება მოქმედებს შედარებით მცირერიცხოვან ჯგუფებში, სამართალიკი უფრო ფართო სოციალურ

წრეს მოიცავს

ვ)ჩვეულებას აყალიბებებს რომლიმე სოციალური ჯგუფი,სამართალს კი-სახელმწიფო

 მორალი და ჩვეულება

რა განსხვავებაა მორასლა და სამართალს შორის?

ა)მორალი ყალიბდება ჩვეულების,ტრადიციები გავლენით,სამართლის

ნორმას კი სახლემწიფო ადგენს,განსაზღვრული პროცედურით.

ბ)მორალური ნორმა ჩვეულებრივ დადგენილია პირდაპირი აკრძალვის

ან მოთხოვნის ფორმით(„არა კაც ჰკლა“) ,სამართლის ნორმაში კი
მოთხოვნა ან აკრძალვა აბსტრაქტულადაა ფორმულირებული.

გ)ფორმულირებული. სამართლის ნორმაში ცვლილების შეტანა

გარკვეული პროცედურული წესის დაცვით ხდება

დ)სამართლის ნორმა ადამიანის გარეგან ქცევას არეგულირებს,მორალს

კი უფრო სუბიექტური ნება და შინაგანი განწყობააინტერესებს.
 სამართლებრივი სისტემები

თანამედროვე მსოფლიოში მოქმედი ნაციონალური სისტემები

შეიძლება დაიყოს სამართლებრივი ოჯახების მიხედვით.
გამოყოფენ კონტინენტური ევროპისა და ანგლოამერიკული
სამართლის ოჯახებს. კონტინენტური ევროპის სამართალი
.
ინგლისურ ენაზე აღინიშნება როგორც civil law , ხოლო
ინგლისისა და ინგლისური სამართლის გავლენის ქვეშ
მყოფი ქვეყნების ნაციონალური სამართლებრივი სისტემები
აყალიბებს ანგლოამერიკული სამართლის ოჯახს- common
law.

სამართლებრივი
სისტემები მსოფლიოში
 კონტინენტური ევროპის სამართლის ოჯახი

კონტინეტური ევროპის სამართლის ოჯახის ჩამოყალიბებაში დიდი როლი

შეასრულა ბიზანტიის იმპერატორის იუსტინიანე I-ის Corpus Juris Civilis-
მა,რომლის მეორე ნაწილი მოიცავს კლასიკური რომის იურისტების
ნაწარმოებს. XI საუკუნიდან დასავლეთ ევროპაში ვრცელდება Corpus Juris
Civilis-ის მოქმდება. რომის სამართალი გერმანიაში მოქმედებდა როგორ
სუბსიდიური სამართალი(ადგილობრივ სამართლებრივ ჩვეულებებთან
ერთად.ევროპის ერთიანი სამართლებრივი კულტურის ფორმირება ბევრად
დააჩქარა რომის სამართლის მეცნიერულმა გამოკვლევებმა

ევროპაში განხორციელებულმა ე.წ დიდმა კოდიფიკაციებმა დააჩქარა ნაციონალური

სამართლის სისტემების ფორმირების პროცესი და გარკვეულწილად ხელი შეუწყო
სამართლის სისტემების ერთმანეთისგან გამიჯვნას. კონტინენტური ევროპის სამართლის
სისტემა დასავლეთ ევროპაში ჩამოყალიბდა რომაული, გერმანული და კონტინენტური
ტრადიციების საფუძველზე.რომანული სამართლის ოჯახი შეიქმნა და განვითარდა
ნაპოლეონის ეპოქის კანონმდებლობის გავლენით. ამ ოჯახს მიეკუთვნება საფრანგეთი,
ბელგია, ლუქსემბურგი, მონაკო, ჰაიტი, იტალია, ესპანეთი და პორტუგალია. ხოლო
გერმანული სამართლის ოჯახი გერმანული იურიდიული მეცნიერების საფუძველზე
ჩამოყალიბდა.ამ ოჯახს მიეკუთვნება გერმანია, ავსტრია, ლიხტენშტაინი, შვეიცარია,
თურქეთი, საბერძნეთი და საქართველო.

ამ სისტემაში სამართლის ძირითადი წყაროა პოზიტიური (დაწერილი) კანონმდებლობა,

რომელიც არეგულირებს ქცევის ზოგადწესს და აქვს სავალდებულო, მბოჭავი ძალა
სახელმწიფოში მცხოვრები ყველა პირის მიმართ. მასში გამოყოფილია სამართლის
ზოგადი პრინციპები, განსხვავებულია ერთმანეთისგან სამართლის ძირითადი
(მატერიალური) და პროცედურული წესები, ხოლოსასამართლოგადაწყვეტილებების
მიღების პროცესში „შებოჭილია“ კოდიფიცირებული კანონმდებლობით
 ანგლოამერიკული სამართლის ოჯახი

ანგლოამერიკულ სამართლს განეკუთვნება ინგლისის სამართალი,

დიდი ბრიტანეთის დომინიონი ქვეყნებისა და ბრიტანეთის
იმპერიის ყოფილი კოლონიების სამართალი, ასევე აშშ-ს
სამართალი.ანგლოამერიკულ სამართლებრივ ოჯახში გამოყოფენ
ინგლისური სამართლის ქვეყნებს და ამერიკულ სამართალს. მათ
შორის მეთოდოლოგიური მსგავსების მიუხედავად გარკვეული
განსხვავებებიც გვხვდება. ეს განსხვავება ძირითადად ეფუძნება
პოლიტიკურ და სოციალურ ფაქტორებს.

დიდ ბრიტანეთში სამოსამართლო პრეცედენტული სამართლის

უმნიშვნელოვანეს წყაროს წარმოადგენს ლონდონის
ცენტრალური სასამართლოების გადაწყვეტილებები,
ამავდროულად, უფრო ძლიერდება პოზიტიური
კანონმდელობის როლიც. ამერიკის შტატებს აქვთ ფართო
კანონშემოქმედებითი უფლებამოსილებები. ამერიკული
სამართალი აყალიბებს ერთიან სისტემას.ამერიკული
სამართლის ერთიანობაზე ზრუნავსმთელი რიგი ნაციონალური
ორგანიზაციები და სამართლის მეცნიერება.

სასამართლოს გადაწყვეტილება მხოლოდმაშინ ითვლება პრეცედენტად, როდესაც კონკრეტული შემთხვევის გამომიღებული

გადაწყვეტილება საფუძვლადუდევს მომავალში ანალოგიური შემთხვევის გადაწყვეტას. ამ პრეცედენტებს აქვთმბოჭავი ძალა,
ისინი დაცულნი უნდა იყვნენ იმის მიუხედავად, ეს გადაწყვეტილებები სწორადმიაჩნია თუარა ქვემდგომ სასამართლოს. ამ
გადაწყვეტილებებში მოცემული წესები მანამდეა მბოჭავი, ვიდრე ისინი არ გაუქმდება. გაუქმება კი შეიძლება ზემდგომი
სასამართლოს ახალი გადაწყვეტილებითან კანონით. ამასთან სასამართლოს შეუძლია გათავისუფლდეს ადრე მიღებული
გადაწყვეტილებისგან, როდესაც ადგენს ახალსამოსამართლოსამართალს, მაგალითად, როდესაც გადახვევა დასაბუთებულია
ერთეული შემთხვევის განსაკუთრებულობით.
 განსხვავება კონტინტურ ევროპისა და ანგლოამერიკული სამართლის სისტემებს შორის

განსხვავებები

კონტინტურ ევროპისა და კონტინტურ ევროპისა და

ანგლოამერიკული სამართლის სისტემებს ანგლოამერიკული სამართლის
შორის განსხვავება უკავშირდება არსებობს მცირე სისტემებს შორის განსხვავება
პოზიტიურ კანონმდებლობას, მატერიულურ- უმთავრესად ეფუძნება
როგორც სამართლის წყაროს. სამართლებრივი იურიდიულ აზროვნების წესსა
კონტინენტურ ევროპასი სამართლის განსხვავებაც, რომელიც და მეთოდებს.
ძირითადი წყაროა პოზიტიური განსაკუთრებით ეხება
კანონმდებლობა, ხოლო ადამიანის უფლებათა
ანგლოამერიკულ ქვეყნებში დაცვის გარანტიებს.
სასამართლო პრეცედენტები,
რომელთაც მბოჭავი ძალააქვთ.

სამართლის კონტინენტურ და ანგლოამერიკულ სისტემებს შორის არსებული განსხვავება ნელ-ნელა ქრება.

არსებითად შეიცვალა მოსამართლეთა როლიც. კონტინენტურ ევროპაში სასამართლოს დამოუკიდებლობის
კონტიტუციური გარანტიების გავლენით მნიშვნელოვნად ამაღლდა მოსამართლეთა როლი, ხოლო სამართლის
მეცნიერების ტრადიციული გავლენა შესუსტდა. ინგლისსა და აშშ-ში ,პირიქით, ზემდგომი ინსტანციის
სასამართლოების რაოდენობრივ ზრდასთან ერთად, მოსამართლეების როლი შესუსტდა და ამავდროულად,
გაიზარდა იურიდიული მეცნიერების გავლენა. ანგლოამერიკული სამართლის ქვეყნებში სამართლის
მეცნიერება დღეს ასრულებს იმ როლს, რასაც თავის დროზე ასრულებდა კონტინენტურ ევროპაში, კერძოდ,
უზრუნველყოფს სამართლის ერთიანობას.