კერძო და საჯარო სამართლის ცნება,გამიჯვნა, გამიჯვნის

თეორიები
სამართალი ორ ნაწილად იყოფა: საჯარო და კერძო. საჯაროა ის
სამართალი,რომელიც სახელმწიფოს მდგომარეობას ეხება, კერძო სამართალი კი
კერძო პირთა სარგებელს (ინტერესს), ვინაიდან სარგებელი არის როგორც საჯარო,
ისე კერძო.არსებობს თეორიები მათი ურთიერთგამიჯვნის შესახებ. ყველაზე
გავრცელებულია ინტერესების, სუბიექტებისა და სუბორდინაციის თეორიები.

ინტერესების თეორია-გამიჯვნისთვის გადამწყვეტია ინტერესების უპირატესობა

სამართლებრივი რეგულირებისას, ანუ ვისი ინტერესები სარგებლობს
უპირატესობით.მიუხედავად ამისა, არსებობს ერთი გარემოება-კერძო და საჯარო
სამართლის პირებსაც შეუძლიათ, ერთმანეთის ინტერესებს ემსახურებოდნენ.

სუბორდინაციის თეორია-საჯარო სამართლისთვის დამახასიათებელია

სუბორდინაცია (ურთიერთდაქვემდებარება) ურთიერთობებში, ხოლო კერძო
სამართალი აწესრიგებს ურთიერთობებს თანასწორუფლებიანთა შორის. მიუხედავად
ამისა, გასათვალისწინებელია გარემოება, რომ პირიქითაც ხდება-კერძო სამართალში
ვხვდებით ურთიერთდაქვემდებარებულ ურთიერთობებს და საჯაროში-
თანასწორუფლებიანობაზე დამყარებულ ურთიერთობებს.ამ თეორიის ნაკლია ისიც,
რომ ის საერთოდ აიგნორებს საჯარო- სახელშეკრულებო სამართალს.

სუბიექტების თეორია-კერძო და საჯარო სამართლის გამიჯვნას საფუძვლად უდევს

ურთიერთობაში მონაწილე სუბიექტთა სტატუსი, კერძოდ, რა უფლებამოსილება აქვს
ურთიერთობის თითოეულ მონაწილეს. სუბიექტების თეორიიდან განვითარდა
სპეციალური თეორია(კერძო სამართალი-ზოგადი სამართალი ყველასთვის, საჯარო
სამართალი- სახელმწიფო ხელისუფლების სპეციალური სამართალი).

სამოქალაქო სამართლის ცნება და ურთიერთობები, რომელსაც

იგი აწესრიგებს

კონტინენტური ევროპის სამართალი სამართალს ორ ნაწილად ყოფს-კერძო და

საჯარო. კერძოა სამართალი, რომელიც კერძო პირთა შორის
თანასწორუფლებიანობაზე დამყარებულ ურთიერთობებს აწესრიგებს. ამ
ურთიერთობებს საფუძვლად უდევს პირთა თავისუფალი ნების გამოვლენა და სხვა
პირებთან ურთიერთობის დამყარების სურვილი. სსკ 1-ლი მუხლის თანახმად,
სამოქალაქო სამართალი აწესრიგებს პირთა თანასწორობაზე დამყარებულ კერძო
ხასიათის ქონებრივ,
საოჯახო და პირად ურთიერთობებს. სამოქალაქო სამართლით მოწესრიგებული
ურთიერთობების უმეტესობა ქონებრივი ხასიათისაა. ეს ურთიერთობები საჯარო
სამართალშიც წარმოიშობა, თუმცა მათ აკლიათ კერძო ხასიათი და პირთა
თანასწორუფლებიანობა. ასევე პირიქით-თუ სახელმწიფო იყენებს სსკ-ით დადგენილ
წესებსა და ურთიერთობათა სტანდარტებს, მაშინ ეს ურთიერთობები
კერძოსამართლებრივი იქნება, მიუხედავად სახელმწიფოს მონაწილეობისა.
სამოქალაქო სამართლის წყაროები
სამართლის წყარო-სამართლის გამოხატვის ფორმა, საშუალება.კონტინენტური
ევროპული სამართალი გამოყოფს სამოქალაქო სამართლის წყაროთა ორ სახეს-
ჩვეულებასა და კანონს(სახელმწიფოს მიერ მიღებულს). ჩვეულებითი სამართალი იმ
დაუწერელი წესების ერთობლიობაა, რომელიც წარმოიშობა საზოგადოების მიერ
ხანგრძლივი გამოყენების შედეგად, როცა ხალხის მართლშეგნებაში ეს ნორმები
მკვიდრდება. კანონის ცნება ლიტერატურასა და ზოგჯერ საკანონმდებლო აქტებშიც
ფართო გაგებით გამოიყენება. მასში იგულისხმება არა მხოლოდ საკუთრივ კანონი,
არამედ ნებისმიერი სახელმწიფო აქტი, რომელიც სამართლის ნორმებს შეიცავს(ანუ
ნორმატიული აქტი). კონტინენტური ევროპის სამართალში კანონი სამართლის
უმთავრესი წყაროა. ერთმანეთისგან განასხვავებენ კანონის გაგების შემდეგ სახეებს:
ფორმალურს(რომლის გაგებით კანონად მიიჩნევა მხოლოდ პარლამენტის მიერ
მიღებული ნორმატიული აქტები) და მატერიალურს(კანონად მიიჩნევა ყველა
ნორმატიული აქტი, რომელიც სახელმწიფოს კომპეტენტური ორგანოების მიერაა
მიღებული). მატერიალური გაგებით ერთმანეთისგან განსხვავდება საკანონმდებლო
აქტები და კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები. სამოქალაქო კოდექსი
მნიშვნელოვან აღნიშვნას იმსახურებს სამოქალაქო სამართლის წყაროებზე
საუბრისას, თუმცა ის ისეთივე კანონია იურიდიული ძალის მიხედვით, როგორიც
სხვა ნებისმიერი კანონი. სამართლის წყაროთა იერარქიას რაც შეეხება, ის
დამოკიდებულია სახელმწიფო ორგანოთა ლეგიტიმაციის დონეზე, მათი
კომპეტენციის მოცულობაზე, რაც განსაზღვრავს ამა თუ იმ აქტის იურიდიულ ძალას.
ამ იერარქიის სათავეში დგას კონსტიტუცია-ქვეყნის ძირითადი კანონი.

ზოგადი და სპეციალური კანონებისა და ნორმების კოლიზია

სსკ ზოგადი ნაწილის ნორმები, მიუხედავად იმისა, რომ საერთოა
ყველა ურთიერთობისთვის, ხანდახან სრულად ვერ ასახავს
მოსაწესრიგებელი ურთიერთობების სპეციფიკას. ამ დროს
წარმოიშობა ნორმათა კოლიზია, ანუ ნორმათა შეჯახება, როდესაც
შესაძლებელი არის, ზოგადი ნორმა ეწინააღმდეგებოდეს სპეციალურ
ნორმას. ეს კოლიზია არ გვხვდება მხოლოდ სამოქალაქო კოდექსში.
ნორმათა კოლიზიის დროს უპირატესობა ენიჭება სპეციალურ
ნორმებს. კოლიზიის წარმოშობა შესაძლებელია თვითონ სპეციალურ ნორმებს
შორისაც. ასეთ შემთხვევაში უპირატესობა ენიჭება „უფრო
ახალ კანონს“, ე.ი. უფრო გვიან მიღებულ ნორმას. იგივე რამ ხდება
ნორმატიულ აქტებს შორისაც, ანუ უპირატესობა ენიჭება უფრო გვიან
მიღებულ ნორმატიულ აქტს. კოლიზია შეიძლება არსებობდეს
თანაბარი იურიდიული ძალის მქონე ნორმატიულ აქტებს შორისაც.
სპეციალური ნორმა სჯაბნის ზოგადი ნორმას.
გვიან მიღებული(ახალი) სჯაბნის ძველი ნორმას.
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, მისი სისტემა
სრულიადაც არ არის გადაჭარბებული სამოქალაქო კოდექსის აღიარება მეორე
კონსტიტუციად,თუმცა ეს მხოლოდ მის მნიშვნელობას უსვამს ხაზს და არა მის
იურიდიულ ძალას,რადგან სამოქალაქო კოდექსი იურიდიული ძალის მიხედვით
ისეთივე კანონია,როგორც ნებისმიერი სხვა კანონი. სამოქალაქო კოდექსიცა და კერძო
სამართლის სხვა კანონები უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციას.
კანონთა კოლიზიისას კი გამოიყენება სპეციალური და უფრო ახალი კანონი.
საქართველოს სკ სისტემა შეესაბამება პანდექტური სამართლის
სისტემას, მას აქვს ზოგადი ნაწილი, რომელიც საერთოა მთელი კერძო
სამართლისთვის.
სამოქალაქო კოდექსი 6 წიგნისგან შედგება: ზოგადი
დებულებანი, სანივთო სამართალი, ვალდებულებითი სამართალი,
ინტელექტულური საკუთრების სამართალი, საოჯახო სამართალი,
მემკვიდრეობითი სამართალი.
როგორც ვთქვით, ზოგადი ნაწილი საერთოა მთელი კერძო
სამართლისთვის. ის ვრცელდება სსკ-ის ყველა დანარჩენ წიგნზე. იმის
მიხედვით, თუ რას შეეხება საქმე, შეიძლება, არსებობდეს რამდენიმე
ზოგადი ნაწილი. ყველაზე დიდ როლს თამაშობს ის ზოგადი ნაწილი,
რომელსაც ეყრდნობა სამოქალაქო კოდექსის სისტემა და ის
მოცემულია სსკ-ის პირველ წიგნში.
ცნობილია ზოგადი ნაწილის მეორე სახეც, რომელიც კოდექსის
ცალკეულ წიგნებშია განმტკიცებული. მაგალითად, ზოგადი ნაწილი
აქვს ვალდებულებით სამართალსაც. ზოგადი ნაწილის მესამე სახე კი
დამახასიათებელია კონკრეტული ინსტიტუტებისთვის. ამისი
მაგალითია ზოგადი დებულებანი ვალდებულების შესრულების
ნაწილში.
სამოქალაქო კოდექსში შემავალი წიგნები იყოფა კარებად, კარებში
შესაძლებელია თავების გამოყოფა, ხოლო უშუალოდ მათში
მოცემული გვაქვს მუხლები.
წიგნი > კარი > თავი > მუხლი
სამოქალაქო სამართლის ნორმათა სახეები
სამოქალაქო სამართალი შეიცავს სხვადასხვა სახის ნორმებს. ესენია:
მკაცრი წესები-როცა ნორმის ფაქტობრივი შემადგენლობა და სამართლებრივი
შედეგი ზუსტად არის განსაზღვრული და არ რჩება ინტერპრეტაციის საშუალება.
ასეთი ნორმა არ იძლევა საშუალებას, რომ კონკრეტული შემთხვევისთვის
დამახასიათებელი დეტალები გავითვალისწინოთ. მკაცრი ნორმა არ საჭიროებს
შეფასების მეშვეობით შინაარსის შევსებას.

სამართლიანობის წესები-სამართლებრივი შედეგის დადგომისთვის აუცილებელია

შეფასება-შეესაბამება თუ არა ნორმაში განსაზღვრული ფაქტობრივი გარემოებები იმ
კონკრეტულ ფაქტობრივ გარემოებებს, რომლებსაც ვაფასებთ.

იმპერატიული ნორმები-ნორმა, რომელიც შესასრულებლად მკაცრად

სავალდებულოა დათქმისა და გამონაკლისების გარეშე. მისი შეცვლა არ შეუძლიათ
სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეებს თავიანთი ნება-სურვილის მიხედვით.
იმპერატიული წესები თავად აწესრიგებს ურთიერთობის შინაარსს.

დისპოზიციური ნორმები-ისეთი სამართლებრივი წესები, რომელთა შეცვლა და

გამორიცხვა შეუძლიათ სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეებს. ისინი
შექმნილია ისეთი შემთხვევებისთვის, როცა ურთიერთობის მხარეებს ავიწყდებათ ან
გამორჩებათ გარიგების საფუძველზე გარკვეული საკითხების გათვალისწინება.

სამოქალაქო კანონთა განმარტების სახეები

თანამედროვე ურთიერთობების სირთულიდან გამომდინარე,
აუცილებელი გახდა კანონთა კანმარტება-იურისტთა აუცილებელი
მოვალეობა, კანონის ადრესატი გაარკვიოს საკაკონმდებლო
„ლაბირინთში“.
კანონთა განმარტება ემყარება განსაზღვრულ პრინციპებს. ესენია:
ობიექტურობის პრინციპი-ინტერპრეტაცია უნდა ემყარებოდეს
კანონის ტექსტს და მაქსიმალურად ცდილობდეს, კანონის აზრი
დაადგინოს კანონის ტექსტის საფუძველზე.
ერთიანობის პრინციპი-კანონის თითოეული ნორმა განხილული
უნდა იყოს ერთად და არა ცალკე, კანონისგან მოწყვეტილად.
გენეტიკური განმარტების პრინციპი-ტექსტის განმარტებისას უნდა
გავითვალისწინოთ მისი წარმოშობა(ენობრივი, კულტურული და
საზოგადოებრივი პირობები, ტექსტის ავტორები).
განმარტება შედარებების მეშვეობით-განმარტება ხდება
ანალოგიურ სფეროსა და დროში წარმოშობილ კანონთა ტექსტების
ურთიერთშედარების საფუძველზე.
ახსნა-განმარტების ხერხებია: გრამატიკული, ლოგიკური,
სისტემატიკური, ისტორიულ-პოლიტიკური, სპეციალურ-
იურიდიული, ფუნქციონალური.
კანონის უკუძალა, კანონისა და სამართლის ანალოგია
კანონის უკუძალა-როდესაც კანონის მოქმედება ვრცელდება ამ კანონის ძალაში
შესვლამდე მომხდარ შემთხვევებზე, ოღონდ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კანონი
ამსუბუქებს ან აუქმებს დანაშაულს. კანონსა და კანონქვემდებარე აქტებს
უკუქცევითი ძალა არა აქვთ(თუ, გამონაკლის შემთხვევებში, ეს პირდაპირ არაა
კანონით გათვალისწინებული). არ შეიძლება, კანონს მიეცეს უკუქცევითი ძალა, თუ
ის ზიანის მომტანია ან პირის მდგომარეობას აუარესებს. დამამძიმებელი კანონი არ
არის მხოლოდ ისეთი კანონი, რომელიც ითვალისწინებს რაიმე სახის გადასახადს ან
რაიმეს აკრძალვას, არამედ აქ იგულისხმება ყველა მოქმედი ნორმა, რომელიც
აუარესებს პირის/პირთა სამართლებრივ მდგომარეობასა და პოზიციას. იმის
მიხედვით, თუ როგორი სახით ეხება კანონი წარსულში დასრულებულ
ურთიერთობას ან წარსულში დაწყებულ და მიმდინარე ურთიერთობას,
განასხვავებენ ნამდვილ(რეტროაქტიულ) და არანამდვილ(რეტროსპექტრულ)
უკუძალას. ნამდვილი უკუძალა სახეზეა, როდესაც კანონი ერევა წარსულში მომხდარ
ურთიერთობის სფეროში, ხოლო არანამდვილი უკუძალა ნიშნავს აწმყოში, ჯერ
კიდევ აქტუალურ სამართლებრივ ურთიერთობათა სფეროში ჩარევას. ნამდვილი
უკუძალა ძირითად შემთხვევებში სრულიად დაუშვებელია, ხოლო არანამდვილი-
დასაშვები(დაუშვებელია მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში).

კანონის ანალოგია გამოიყენება მაშინ, როცა კანონი ბუნდოვანია, ხარვეზი აქვს ან არ

არსებობს კონკრეტული შემთხვევის მომწესრიგებელი სათანადო ნორმა და
გამოყენებული უნდა იყოს ანალოგიური, ყველაზე უფრო მსგავსი ურთიერთობის
მომწესრიგებელი ფორმა. როდესაც არც ანალოგიური ნორმა არსებობს, ამ
შემთხვევაში ურთიერთობა უნდა მოწესრიგდეს სამართლის ზოგადი პრინციპების
საფუძველზე, სამართლიანობის, კეთილსინდისიერებისა და ზნეობის მოთხოვნების
შესაბამისად. ანუ გამოიყენება სამართლის ანალოგია, რომელიც არ ეწინააღმდეგება
ზნეობის მოთხოვნებს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სპეციალური ნორმების
ანალოგიით გამოყენება არ შეიძლება, რამეთუ სპეციალური ნორმის მოქმედების
ფარგლები წინასწარვე ამომწურავად და ზუსტადაა განსაზღვრული.

უფლების ცნება, აბსოლუტური და რელატიური უფლებები

სამოქალაქო უფლება არის სამოქალაქო კანონმდებლობით მინიჭებული
სამართლებრივი ძალაუფლება სამოქალაქო ურთიერთობის მონაწილისთვის,
დაიცვას საკუთარი ინტერესები, მათ შორის, სასამართლოს მეშვეობით. განასხვავებენ
შემდეგნაირ სამოქალაქო უფლებებს: აბსოლუტური უფლებები-მოქმედებს
ნებისმიერი მესამე პირის მიმართ, ვინც ამ უფლებას ხელყოფს. მასზე არ ვრცელდება
სასარჩელო ვადა. აბსოლუტურ უფლებებს განეკუთვნება: პირადი უფლებები,
პირადი საოჯახო უფლებები, ნივთებსა თუ არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე
ბატონობის უფლება... რელატიური უფლებები-მოქმედებს მხოლოდ კონკრეტული
სამართლებრივი ურთიერთობის ფარგლებში. ექვემდებარება სასარჩელო
ხანდაზმულობას. რელატიურ უფლებებს მიეკუთვნება:მოთხოვნები, აღმჭურველი
უფლებები.

უფლების წარმოშობა, შეცვლა და შეწყვეტა

სამოქალაქო სამართალში არსებობს უფლებების პირველადი და
ნაწარმოები (დერივატიული) შეძენა.
უფლების პირველადი წარმოშობა სამოქალაქო სამართალში
გამონაკლისს წარმოადგენს. მისი თავისებურება იმაში მდგომარეობს,
რომ მას საფუძვლად არ უდევს გარიგება. უფლების პირველადი
წარმოშობის შემთხვევებია: საკუთრების შეძენა განძზე, საკუთრების
შეძენა ხანდაზმულობით... უფლების ნაწარმოები წარმოშობა უფრო გავრცელებულია.
ამ დროს უფლების გადასვლა შემძენზე ხდება წინამორბედი პირისგან,
რომელსაც ეს უფლება გააჩნდა. უფლების წარმოშობის საფუძველი
შეიძლება იყოს როგორც გარიგება, ისე კანონი.
სამოქალაქო უფლებები, როგორც წესი, გადაცემადი უფლებებია.
განსაკუთრებით ეხება ეს არამეტიალურ ქონებრივ სიკეეებს. იმის
მიხედვით, თუ რა წარმოადგენს უფლების გადაცემის ობიექტს,
უფლებათა გადაცემის წესი კანონით შეიძლება განსხვავებულად
დადგინდეს. უფლებათა გადაცემა არ ეხება პირად უფლებებს,
რომლებიც კონკრეტულ პირთან ისე მჭიდროდ არიან
დაკავშირებული, რომ მის გარეშე არსებობას წყვეტენ.
ასევე მნიშვნელოვანია უფლებათა შეწყვეტის საკითხი.
უფლებათა შეწყვეტის საფუძვლები გარიგებით განისაზღვრება ან
კანონით არის დადგენილი. კანონის საფუძველზე უფლების
შეწყვეტა, როგორც წესი, განსაზღვრული მიზნის მიღწევას
უკავშირდება; ან, თუკი საუბარია პირად უფლებაზე, მაშინ უფლების
შეწყვეტას იწვევს პირის გარდაცვალება; უფლების შეწყვეტის მიზეზი
ასევე შეიძლება გახდეს იმ ნივთის დაღუპვა, რომელზეც ეს უფლება
არსებობდა ან იმ ვადის გასვლა, რომლითაც ეს უფლება იყო
დადგენილი.
კერძო სამართლის კონსტიტუციური საფუძვლები
სამოქალაქო სამართალი ემყარება და განამტკიცებს იმ კონკრეტულ ღირებულებებს,
რომლებიც ქმნიან კერძო სამართლის ფუნდამენტს. ეს ღირებულებები
განმტკიცებულია კონსტიტუციაში. შესაბამისად, სამოქალაქო კოდექსი თავისი
ღირებულებითი წესრიგის საზომად კონსტიტუციას აღიარებს. სამოქალაქო
სამართლის არსებობა წარმოუდგენელია კონსტიტუციური ღირებულებებისა და
პრინციპების გარეშე. განსაკუთრებით ეს ეხება ისეთ ძირითად უფლებებს,
როგორებიცაა: ადამიანის პირადი თავისუფლება და კანონის წინაშე თანასწორობა,
პიროვნების თავისუფალი განვითარების საშუალება, პატივისა და ღირსების
ხელშეუვალობა, რწმენის თავისუფლება, საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლება,
საცხოვრებელი ადგილის თავისუფალი არჩევის უფლება, ინტელექტუალური
შემოქმედების თავისუფლება და ა.შ.

მართალია, კონსტიტუცია საჯარო სამართლის აქტია, მაგრამ ის არაა გულგრილი

კერძო სამართლის მიმართ. ის განსაზღვრავს იმ ფარგლებს, რომლებიც
აუცილებელია კერძო სამართლის განვითარებისთვის. კონსტიტუციით
განმტკიცებული ძირითადი უფლებები კერძო სამართალში მოქმედებენ პირდაპირ,
განსაკუთრებით მაშინ, როცა აუცილებელია სამოქალაქო კოდექსის ცალკეული
დებულებების ინტერპრეტაცია.

კერძო ავტონომია და ხელშეკრულების თავისუფლება

მხარეთა კერძო ავტონომია წარმოადგენს კერძო სამართლის ერთ-
ერთ ფუძემდებლურ პრინციპს, რომლის თანახმად კერძო
სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეებს შეუძლიათ,
განახორციელონ კანონით აუკრძალავი ნებისმიერი მოქმედება, მათ
შორის, ისეთიც, რომელიც კანონით პირდაპირ არ არის
გათვალისწინებული.
კერძო ავტონომიის პრაქტიკულ გამოვლინებას წარმოადგენს
ხელშეკრულების დადების თავისუფლება, რომელიც ორი
ელემენტისგან შედგება: ხელშეკრულების დადების
თავისუფლება(შესაძლებლობა, პირმა დადოს ან არ დადოს
ხელშეკრულება) და ხელშეკრულების შინაარსის განსაზღვრის
თავისუფლება(ხელშეკრულების მხარეთა შესაძლებლობა,
ხელშერულებაში გაითვალისწინონ ნებისმიერი საკითხი, რომელიც
კანონით არ არის აკრძალული).
კერძო ავტონომიის შინაარსი მოიცავს ასევე პასუხისმგებლობას:
პირი თვითონ აგებს პასუხს საკუთარი მოქმედებისათვის.
კერძო ავტონომიის ფარგლები განისაზღვრება კანონით და ეხება
ან გარიგების ფორმას, ან გარიგების შინაარსს.
კერძო ავტონომიის შეზღუდვის ერთ-ერთ შემთხვევას
წარმოადგენს კონტრაჰირების იძულება, რაც ჩვეულებრივ ვრცელდება
ბაზარზე გაბატონებული მდგომარეობის მქონე სუბიექტებზე,
რომელთაც შესაძლებლობა აქვთ, ხელშეკრულების კონტრაჰენტს
თავს მოახვიონ კაბალური პირობები.
სამოსამართლო სამართალი; სამოქალაქო სამართლის საქმეებზე
მართლმსაჯულების განხორციელებაზე მოსამართლის უარის
დაუშვებლობა
მე-4 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სასამართლოს არა აქვს უფლება, უარი
თქვას სამოქალაქო საქმეებზე მართლმსაჯულების განხორციელებაზე იმ
შემთხვევაშიც,თუ სამართლის ნორმა არ არსებობს, ან იგი ბუნდოვანია.რაც შეეხება
ობიექტურობას, ყოველგვარი შეფასება ობიექტურთან ერთად უმეტესად
სუბიერქტურ ფაქტორებს ემყარება.,ამიტომ უმთავრესი პრობლემა სასამართლო
პრაქტიკის საფუძველზე სამართლის განვითარებისას მდგომარეობს მოსამართლეთა
ობიექტურობის უზრუნველყოფაში. ქვემოთ ჩამოთვლილი პირობები
უზრუნველყოფენ ან უნდა უზრუნველყონ სამოსამართლო გადაწყვეტილებათა
ობიექტურობა

1.პირველი ინსტანციის სასამართლოს შემდეგ ყველა ზემდგომი ინსტანციის

სასამართლო გადაწყვეტილებებს იღებს კოლეგიურად, ე.ი. რამდენიმე მოსამართლის
მონაწილეობით.

2. კოლეგიური სასამართლოებიც არ საქმიანობენ იზოლირებულად. საკითხის

გადამწყვეტი სასამართლო ყოველთვის ცდილობს,გაეცნოს გამოქვეყნებულ
სასამართლო პრაქტიკას - სხვა სასამართლოების მიერ ანალოგიურ საკითხებზე
მიღებულ გადაწყვეტილებებს,რათა გაითვალისწინოს მათი გამოცდილება და
შეფასებები. ამიტომაცაა აუცილებელი სასამართლო გადაწყვეტილებების
გამოქვეყნება. მართალია,ეს გადაწყვეტილებები სხვა სასამართლოებისათვის
სავალდებულო არ არის,მაგრამ ყოველი სასამართლო შეეცდება, ანგარიში გაუწიოს
მათ.

3. გარდა აღნიშნულისა,სასამართლოების შორისაც არსებობს მუდმივი

კავშირები,რითაც ისინი ერთმანეთს უზიარებენ გამოცდილებას.

4.ასევე, გადაწყვეტილებების მიღებისას სასამართლოები ეცნობიან სამართლის

მეცნიერების მიერ იურიდიულ ლიტერატურაში გამოქვეყნებულ კანონთა
ინტერპრეტაციას.

5. სასამართლო პრაქტიკასა და იურიდიულ მეცნიერებას შორის მუდმივად

მიმდინარეობს დიალოგი.

6.სასამართლო პრაქტიკის ობიექტურობაზე ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საშუალებაა

საზოგადოებრივი აზრი.

თითქმის შეუძლებელია ისეთი კანონის მიღება, რომელსაც ხარვეზი არ ჰქონდეს.

აქედან გამომდინარე, ისმის შეკითხვა, თუ როგორ უნდა გამოვასწოროთ ეს ხარვეზი.
საქმის ყველაზე პრიმიტიული გადაწყვეტა იქნებოდა საქმის განუხილველად
დატოვება მანამდე, სანამ მიღებული არ იქნება შესაბამისი კანონი, მაგრამ
მოსამართლეს არ აქვს უფლება, უარი თქვას იმ საკითხის გადაწყვეტაზე, რომელიც
კანონით დარეგულირებული არ არის. მოსამართლე გადაწყვეტილებას იღებს
კონკრეტული კანონის საფუძველზე, მაგრამ, სსკ მე-4 მუხლის მიხედვით, მას არ აქვს
უფლება, საქმე განუხილველად დატოვოს, როცა არ არსებობს შესაბამისი ნორმა, ან
არსებობს, ოღონდ ბუნდოვანია. ნორმის არარსებობის შემთხვევაში მოსამართლე
ვალდებულია, გამოიყენოს კანონის ანალოგია. ანალოგიური ნორმის არარსებობა კი
სამართლის ანალოგიის გამოყენების საფუძველს წარმოშობს. ნორმის ბუნდოვნების
შემთხვევაში მოსამართლე დავის გადაწყვეტის ვალდებულებისგან თავისუფლდება,
მაგრამ კანონის ბუნდოვანი ადგილები კანონის განმარტების საფუძველზე უნდა
დაზუსტდეს და ეს არ აძლევს მოსამართლეს იმის უფლებას, რომ უარი თქვას
მართლმსაჯულების განხორციელებაზე. იქიდან გამომდინარე, რომ კოდექსის ყველა
ნორმა არ შეიცავს დავის მონაწილეთა მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძველს,
მოსამართლის გადასაწყვეტია, თუ რომელი ნორმის საფუძველზე უნდა გადაწყდეს
დავა, ე.ი. მანვე უნდა მოძებნოს მოთხოვნების სამართლებრივი საფუძველი.
მოსამართლეს ასევე უფლება აქვს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართოს
კანონის კონსტიტუციურობის (კონსტიტუციასთან შესაბამისობის) საკითხის
შესამოწმებლად და შეაჩეროს საქმის წარმოება. რაც შეეხება სამართლიანობასა და
ამორალურობას, ამ მოტივით კანონის გამოყენებაზე უარის თქმის უფლება
მოსამართლეს არ აქვს, რამეთუ მისი ამოცანა არ არის კანონის სამართლიანობის ან
ზნეობრიობის შეფასება.

სამოქალაქო უფლების ბოროტად გამოყენების დაუშვებლობა

კერძო ავტონომიის შეზღუდვა გამოიხატება უფლების ბოროტად გამოყენების
დაუშვებლობაშიც, რომლის მიზანია სხვათა თავისუფლების დაცვა. ამ მიზანს
სამოქალაქო კოდექსი აღწევს იმპერატიული ნორმების დაწესებითა და შიკანის
აკრძალვით(115-ე მუხლი). უფლების ბოროტად გამოყენებად 170-ე მუხლი
აკვალიფიცირებს საკუთრების ისეთ სარგებლობას, რომლითაც მხოლოდ სხვებს
ადგებათ ზიანი ისე, რომ მესაკუთრის ინტერესის უპირატესობა გამოკვეთილი არაა.
უფლების ბოროტად გამოყენება შეიძლება გახდეს გარიგების ბათილობის
საფუძველი. ეს ხდება მაშინ, როცა გარიგება დადებულია ერთი მხარის მიერ მეორეზე
გავლენის ბოროტად გამოყენებით(როცა მათი ურთიერთობა განსაკუთრებულ
ნდობაზეა დაფუძნებული). უფლების ბოროტად გამოყენებად არ ითვლება მაინც და
მაინც ურთიერთობის მეორე მონაწილის ჩაყენება არახელსაყრელ მდგომარეობაში,
თუკი უფლებამოსილ პირს ჰქონდა დაცვის ღირსი სამართლებრივი ინტერესი ამ
უფლების განხორციელების მიმართ.

სამოქალაქო სამართლის ობიექტები

კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის ობიექტი-ქონება არის ყველა ნივთი და
არამატერიალური სიკეთე, რომელთა ფლობაც, სარგებლობა და განკარგვა შეუძლიათ
ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს და რომელთა შეძენაც შეიძლება შეუზღუდავად,
თუკი ის კანონით აკრძალული არაა ან არ ეწინააღმდეგება ზნეობრივ ნორმებს.
სამოქალაქო კოდექსი ობიექტებს ყოფს ორ დიდ ჯგუფად: მატერიალური
სიკეთე/ნივთები-პიროვნულობას მოკლებული, ბრუნვაუნარიანი, პირთა ბატონობას
დაქვემდებარებული, ნატურით გამიჯნული და სხეულებრივად ერთიანი საგნები.
სამოქალაქო კოდექსი განამტკიცებს ნივთების ნორმატიულ ცნებას, რაც იმას ნიშნავს,
რომ ყველა სხეულებრივი საგანი არ წარმოადგენს ნივთს, რადგანაც მართლწესრიგი
მას ასეთად არ მიიჩნევს (მაგ., ადამიანი და მისი სხეული, ადამიანის სხეულის
ნაწილები, ვიდრე ისინი ცოცხალი ორგანიზმის ნაწილს შეადგენს(ორგანიზმიდან
მოშორებისა და გარიგების დადების მომენტიდან ისინი ნივთებად ითვლება)). ასევე
ნივთებს არ განეკუთვნება მატერიალური სამყაროს ისეთი საგნები, რომელთა ფლობა
და განკარგვა შეუძლებელია(მაგ., ღრუბელი, პლანეტები).

ნივთები იყოფა მოძრავ და უძრავ ნივთებად. უძრავი ნივთი არის მიწის ნაკვეთი,
მასზე არსებული შენობა-ნაგებობებით ან მის გარეშე. მოძრავია ნებისმიერი ნივთი,
რომელიც სამოქალაქო კოდექსით არაა უძრავი. არამატერიალური ქონებრივი
სიკეთე-სამოქალაქო ურთიერთობათა ობიექტი, რომელთაგან სამოქალაქო კოდექსი
განასხვავებს მოთხოვნებსა და უფლებებს. იმისათვის, რომ ისინი არამატერიალურ
ქონებრივ სიკეთედ ჩაითვალოს, შესაძლებელი უნდა იყოს მათი გადაცემა სხვა
პირისთვის ან მათგან მატერიალური სარგებლის მიღება. უფლებებს განეკუთვნება:
საავტორო და მომიჯნავე უფლებები, პატენტი, სასელექციო უფლებები. სამოქალაქო
ურთიერთობის ობიექტად განიხილება ასევე ნივთისა და უფლების ნაყოფი.
არამატერიალურ სიკეთეს მიეკუთვნება პირის სიცოცხლე, ჯანმრთელობა, ღირსება,
რეპუტაცია და ა.შ.

კერძო სამართლის სუბიექტები

კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტი შეიძლება იყოს ნებისმიერი
ფიზიკური ან იურიდიული პირი. ფიზიკურ პირს მიეკუთვნება საქართველოს
მოქალაქე, უცხო ქვეყნის მოქალაქე ან მოქალაქეობის არმქონე პირი. იურიდიულ
პირს მიეკუთვნება საკუთარი ქონების მქონე ორგანიზებული წარმონაქმნი, რომელიც
თავისი ქონებით დამოუკიდებლად აგებს პასუხს, საკუთარი სახელით იძენს
უფლება-მოვალეობებს, დებს გარიგებებს, შეუძლია სასამართლოში გამოსვლა
მოსარჩელედ ან მოპასუხედ.

უფლებაუნარიანობა და მისი წარმოშობა

უფლებაუნარიანობა არის ფიზიკური პირის უნარი, ჰქონდეს სამოქალაქო უფლებები
და მოვალეობები, რომლებიც წარმოიშობა დაბადების მომენტიდან. მისი წარმოშობა
არაა დამოკიდებული პირის ასაკზე, ჯანმრთელობაზე ან სხვა რაიმე ხასიათის
სამართლებრივ აქტზე. საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი არაა
დაბადების მომენტი, თუმცა უფლებაუნარია დედის ორგანიზმისგან გამიჯნული
დამოუკიდებელი არსება, რომელიც დაბადების მომენტში არის სასიცოცხლო
ფუნქციის მატარებელი.

უფლებაუნარიანობის შინაარსის დამოუკიდებლობა

მოქალაქეობის, პოლიტიკური შეხედულებებისა და სქესობრივი
მდგომარეობისაგან
სამოქალაქო უფლებები კერძო-სამართლებრივი უფლებებია და მათი მიზანი პირთა
კერძო ურთიერთობების მოწესრიგებაა. ეს ურთიერთობები,როგორც
წესი,პოლიტიკურად ნეიტრალურია,რაც სამოქალაქო უფლებათა ბუნებაზეც
მნიშვნელოვნად აისახება. ამ გარემოებას სამოქალაქო კოდექსიც უსვამს ხაზს და
პირდაპირ განამტკიცებს,რომ სამოქალაქო უფლებათა განხორციელება არ არის
დამოკიდებული პოლიტიკურ უფლებებზე. მაგალითად, იმისათვის,რომ პირი
გახდეს საქართველოს პრეზიდენტი, აუცილებელია,რომ იგი იყოს საქართველოს
მოქალაქე,თუმცა იმისათვის,რომ მაღაზიაში ტელევიზორი იყიდო, მოქალაქეობა
სავალდებულო არ არის.გარდა ამისა,უფლებაუნარიანობა არ არის დამოკიდებული
პირის ასაკზე,სქესზე,ჯანმრთელობაზე ან სხვა რაიმე სახის სამართლებრივ
აქტზე,რადგან უფლებაუნარიანობა წარმოიშობა დაბადების მომენტიდან.დაბადება
გულისხმობს სამართლის სუბიექტის დაბადებას.

უფლებაუნარიანობა და უფლება
უფლებაუნარიანობასა და უფლებას შორის განსხვავება ისაა, რომ
უფლებაუნარიანობა ზოგადი კატეგორიაა, უფლება კი-კონკრეტული.
უფლებაუნარიანობა გააჩნია ყველა ადამიანს, მაშინ, როცა უფლება მხოლოდ
კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთანაა დაკავშირებული და მხოლოდ მის
მონაწილეს აქვს. უფლებაუნარიანობასა და უფლებას შორის ისეთივე მიმართებაა,
როგორი მიმართებაცაა შესაძლებლობასა და სინამდვილეს შორის.

ჩანასახის უფლებაუნარიანობა
თანამედროვე სამართალი, რომის სამართლიდან მოკიდებული,აღიარებს ჯერ კიდევ
დაუბადებელი ბავშვის-ჩანასახის შეზღუდულ უფლებაუნარიანობას. მიუხედავად
იმისა, რომ რომის სამართალი ჩანასახს განიხილავდა დედის ნაწილად, მას მაინც
აღიარებდა სამემკვიდრეო უფლების სუბიექტად. ჩანასახის უფლებას აღიარებს და
იცავს არა მხოლოდ სამოქალაქო სამართალი, არამედ სისხლის სამართალი(აბორტის
აკრძალვა), საკონსტიტუციო სამართალი(მისი ძირითადი უფლების სუბიექტად
აღიარება). ჩანასახის უფლებაუნარიანობა შეზღუდულია იმიტომ, რომ ის მხოლოდ
მემკვიდრედ ყოფნის უფლებას მოიცავს. დაბადების ფაქტით ხდება მანამდე
წარმოშობილი ამ უფლების რეალიზაცია და არა თავად უფლების წარმოშობა.
დაბადების შემდეგ კი სახეზეა სრული უფლებაუნარიანობის მქონე სუბიექტი-
ფიზიკური პირი. ჩანასახს, როგორც ჯერ კიდევ დაუბადებელ ადამიანურ
სიცოცხლეს, გააჩნია სიცოცხლის უფლება და ღირსება, რომლებსაც იცავს
მართლწესრიგი.

უფლებაუნარიანობის დასასრული
უფლებაუნარიანობა წყდება პირის ფიზიკური სიკვდილით და არა ე.წ. „სამოქალაქო
სიკვდილით“ (მაგ., ბერად შედგომა), რაც სამოქალაქო კოდექსისათვის უცნობია.
პირის გარდაცვალებით იხსნება სამკვიდრო და წყდება ვალდებულება.
მნიშვნელოვანია გარდაცვალების დროის დადგენა. სსკ ადამიანის გარდაცვალების
მომენტს უკავშირებს თავის ტვინის ფუნქციონირების შეწყვეტას. ამასთანავე,
ადამიანი გარდაცვლილად ჩაითვლება მას შემდეგ, რაც დადგინდება მისი გულის
შეუქცევადი გაჩერება და სისხლის მიმოქცევის შეწყვეტა. ადამიანი, რომლის
უფლებაუნარიანობაც შეწყდა გარდაცვალების შედეგად, რჩება ნაწილობრივ
უფლებაუნარიანად პიროვნულობასთან დაკავშირებული უფლებების დაცვის
კონტექსტში. დაინტერესებული პირის მხრიდან დაცვას ექვემდებარება ისეთი
უფლებები, რომლებიც პიროვნების ღირსების განმსაზღვრელია და გრძელდება
სიკვდილის შემდეგაც. გარდაცვალების შემდეგ დაცულია ადამიანის ღირსება და ის
რაიმე დროის მონაკვეთით შეზღუდვას არ ექვემდებარება.

ქმედუნარიანობის ცნება
ქმედუნარიანობა არის ფიზიკური პირის უნარი, თავისი ნებითა და მოქმედებით
სრული მოცულობით შეიძინოს სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები. ცნობილია
ზოგადი და სპეციალური ქმედუნარიანობა. ზოგადი ქმედუნარიანობა არის
ზოგადად პირის უნარი, საკუთარი ნებით განახორციელოს მოქმედებები(და არა მისი
უნარი, განახორციელოს ერთი რომელიმე კონკრეტული მოქმედება). ზოგადი
ქმედუნარიანობის ფორმებად უნდა ჩაითავლოს გარიგებაუნარიანობა და
დელიქტუნარიანობა. გარიგებაუნარიანია პირი, რომელსაც შესწევს უნარი, თავისი
ნებით დადოს ნებადართული გარიგება. სამოქალაქო კოდექსი ქმედუნარიანობას
მიიჩნევს გარიგების ნამდვილობის აუცილებელ პირობად. დელიქტუნარიანობა-ესაა
პირის უნარი, საკუთარი ნებითა და ქონებით აგოს პასუხი მიყენებული ზიანისთვის.
10 წლამდე ასაკის პირს ზიანისთვის პასუხისმგებლობა არ ეკისრება. მის ნაცვლად ამ
ვალდებულებას კისრულობენ მშობლები ან მეთვალყურეობაზე ვალდებული პირები.
10 წლის ასაკს მიღწეულ არასრულწლოვანს კი ეკისრება პასუხისმგებლობა ზიანის
მიყენებისთვის. დელიქტუნარიანობა მხოლოდ ასაკით არ შემოიფარგლება.
მიყენებული ზიანისთვის პასუხს არც ჭკუასუსტი ან სულიერად ავადმყოფი აგებს.
ქმედუნარიანობა წარმოიშობა სრულწლოვნების მიღწევისთანავე. ქმედუუნაროდ
ითვლება 7 წლამდე ასაკის არასრულწლოვანი, ჭკუასუსტი, სულით ავადმყოფი.
ქმედუუნარო პირები კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში უშუალოდ არ
მონაწილეობენ. მათ მიერ დადებული ნებისმიერი გარიგება, ასევე მათ მიერ ან მათ
მიმართ გამოვლენილი ნება უცილოდ ბათილია. შესაბამისად, ქმედუუნარო პირთან
დადებული გარიგებები სამართლებრივ შედეგებს არ წარმოშობს. ქმედუუნარო
პირთათვის სამართლებრივ შედეგებს იწვევს წარმომადგენლის მიერ იმათი სახელით
დადებული გარიგებები. ამ გარიგებების მეშვეობით ქმედუუნარო პირს წარმოეშობა
უფლებები და მოვალეობები ისე, რომ ის თვითონ არ მონაწილეობს ამ
ურთიერთობებში. შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონედ ითვლება 7-18 წლამდე
ასაკის მოზარდი ან ადამიანი, რომელიც ბოროტად იყენებს ალკოჰოლსა და
ნარკოტიკულ ნივთიერებებს და ამით მატერიალურ ზარალს აყენებს საკუთარ
ოჯახსა თუ ახლობლებს. შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირებს შეუძლიათ
გარიგების დადება წარმომადგენლის თანხმობით.ასაკის მიხედვით
ქმედუნარიანობის განხილვისას მნიშვნელოვანია ემანსიპაციის ინსტიტუტი. ეს ის
შემთხვევაა, როდესაც პირს არ მიუღწევია სრულწლოვნების ასაკამდე, მაგრამ
განსაზღვრული პირობების არსებობისას ის უთანაბრდება სრულწლოვან პირებს.
სამოქალაქო კოდექსი ასეთ ორ პირობას ითვალისწინებს: 18 წლამდე პირის
ქორწინება და 16 წლის ასაკს მიღწეული პირისათვის საწარმოს დამოუკიდებლად
გაძღოლის უფლების მინიჭება კანონიერი წარმომადგენლის მიერ.

ქმედუუნარობა
ქმედუუნარო პირები კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში უშუალოდ არ
მონაწილეობენ. მათ მიერ დადებული ნებისმიერი გარიგება და მათ მიმართ
გამოვლენილი ნება უცილოდ ბათილია.

განსხვავებით შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირებისაგან,,რომელთაც

უფლება აქვთ, წარმომადგენლის თნხმობით დადონ გარიგებები,ქმედუუნარო პირები
ამ შესაძლებლობას მოკლებულნი არიან. ქმედუუნარო პირთათვის სამართლებრივ
შედეგებს იწვევს წარმომადგენლის მიერ მათი სახელით დადებული გარიგებები,
მაგალითად.ხუთი წლის ბავშვის სახელზე ბანკში გახსნილი ანგარიშის
მესაკუთრე,მართალია,ეს ბავშვია,მაგრამ ამ ანაბრის განკარგვის უფლება აქვთ
მხოლოდ მის მშობლებს. გარდა ამისა,სამოქალაქო სამართალი არ იცავს იმ
პირებს,რომლებმაც დადეს ხელშეკრულება ქმედუუნარო პირთან, აქედან
გამომდინარე, ქმედუუნარო პირთან დადებული ხელშეკრულება უცილოდ ბათილია
და სამართლებრივ შედეგებს არ წარმოშობს.

ქმედუნარიანობის შეზღუდვა
მართალია,ქმედუნარიანობის მქონე პირის მიერ გარიგების დადებისთვის
აუცილებელია მისი კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობა,მაგრამ ,მიუხედავად
ამისა, ცალკეულ შემთხვევებში იგი უფლებამოსილია,დადოს გარიგებები და ეს
მნიშვნელოვნად განასხვავებს მას ქმედუუნარო პირისგან.

შეზღუდული ქმედუნარიანობისას დადებული გარიგებები შეიძლება იყოს

ნამდვილი და ბათილი. მიუხედავად იმისა,რომ ზოგადი წესის თანახმად, ამ პირთა
მიერ გარიგების დადებისთვის აუცილებელია მათი წარმომადგენლის თანხმობა,
არსებობს შემთხვევები,როცა ასეთი თანხმობის გარეშეც გარიგება ჩაითვლება
ნამდვილად,მაგალითად,გარიგება, რომლითაც შეზღუდული ქმედუნარიანობის
მქონე პირი იღებს სარგებელს,არ მოითხოვს წარმომადგენლის თანხმობას. ამგვარ
გარიგებებს მიაკუთვნებენ მაგალითად ჩუქებას,უპატრონო ნივთის მითვისებას.

დელიქტუნარიანობა (დელიქტი - ზიანის მიყენება)

დელიქტუნარიანობა შეიძლება, განვსაზღვროთ,როგორც პირის უნარი, საკუთარი
ნებითა და ქონებით აგოს პასუხი. ერთ-ერთი მუხლის თანახმად, ათ წელს
მიუღწეველი პირი პასუხს არ აგებს იმ ზიანისთვის,რომელიც მან სხვას მიაყენა.მის
ნაცვლად მშობლები ან მეთვალყურეობაზე ვალდებული პირები არიან
პასუხისმგებელნი,აანაზღაურონ იმ პირის მიერ მიყენებული ზიანი.

ათი წლის ასაკს მიღწეული,მაგრამ არასრულწლოვანი პირი პასუხს აგებს იმ

ზიანისთვის, რომელიც მან სხვას მიაყენა, გარდა იმ შემთხვევებისა,როცა მას არ
შეეძლო თავისი მოქმედების მნიშვნელობა გაეგო.

დელიქტუნარიანობა მხოლოდ ასაკით არ შემოიფარგლება. არც ჭკუასუსტობის ან

სულით ავადმყოფობის გამო ქმედუუნაროდ აღიარებული პირი აგებს პასუხს
მიყენებული ზიანისთვის. ასევეა დროებით უგონო ან სულიერი მოშლილობის
მდგომარეობაში მყოფი პირიც.

უგზო-უკვლოდ დაკარგულად აღიარება

პირის გამოცხადებას გარდაცვლილად წინ უსწრებს მისი
გამოცხადება უგზო-უკვლოდ დაკარგულად. უგზო-უკვლოდ
დაკარგულად აღიარება უნდა მოხდეს ორი გარემოების არსებობისას:
პირის ადგილსამყოფელი უნდა იყოს უცნობი და ორი წლის მანძილზე
არ უნდა იყოს ნამყოფი თავის საცხოვრებელ ადგილას. ეს პირობები
კუმულაციურია, ე.ი. აუცილებლად უნდა არსებობდეს ორივე პირობა.
უგზო-უკვლოდ დაკარგულად აღიარების შესახებ
გადაწყვეტილებას იღებს სასამართლო. ამ გადაწყვეტილების მიღების
შემდეგ პირის კანონიერი მემკვიდრეები მოიპოვებენ
უფლებამოსილებას, უკვალოდ დაკარგულის ქონება მართონ
მინდობილი საკუთრების სახით, მათ შორის, მიიღონ სარგებელი. ამ
ქონებიდან სარჩო მიეცემა უგზო-უკვლოდ დაკარგულის რჩენაზე
მყოფ პირს და ასევე დაიფარება ვალები.
პირის დაბრუნების ან მისი ადგილსამყოფელის აღმოჩენის
შემთხვევაში უქმდება სასამართლოს გადაწყვეტილება მისი ქონების
მართვის შესახებ. დაბრუნებულ პირს შეუძლია მხოლოდ
დაკარგვამდე არსებული ქონების მოთხოვნა. ამ ქონებიდან
სარგებლის მიღების უფლება მას არ აქვს.
გარდაცვლილად გამოცხადება
ადამიანის უფლებაუნარიანობის შეწყვეტა ხდება მხოლოდგარდაცვალებით.
გარდაცვალება არა მხოლოდ უფლებაუნარიანობის შეწყვეტას იწვევს, არამედ
მნიშვნელოვანი სამართლებრივი შედეგის დადგომის საფუძველიცაა-იხსნება
მემკვიდრეობა. პირის გარდაცვლილად გამოცხადება ხდება მხოლოდ სასამართლოს
გადაწყვეტილებით. პირი გარდაცვლილად ცხადდება მხოლოდ სსკ-ით ზუსტად
განსაზღვრულ შემთხვევებში: 1.პირის საცხოვრებელ ადგილას 5 წლის განმავლობაში
არ მოიპოვება ცნობები მისი ადგილსამყოფელის შესახებ; 2.პირი უგზო-უკვლოდ
დაიკარგა ისეთ მდგომარეობაში, რომელიც სიკვდილს უქადდა(საომარ
მოქმედებებთან დაკავშირებით უგზო- უკვლოდ დაკარგული პირი გარდაცვლილად
შეიძლება გამოცხადდეს არა უადრეს 2 წლის გასვლისა საომარი მოქმედების
დამთავრების დღიდან); 3.სავარაუდოა პირის დაღუპვა რაიმე უბედური შემთხვევის
გამო და 6 თვის განმავლობაში არ მოიპოვება ცნობები მის შესახებ. პირის
გარდაცვალების დღედ მიიჩნევა მისი გარდაცვლილად გამოცხადების სასამართლოს
გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის დღე. გარდაცვლილად
გამოცხადებული პირის დაბრუნების ან მისი ადგილსამყოფელის აღმოჩენის
შემთხვევაში სასამართლო აუქმებს გადაწყვეტილებას. დაბრუნებულ პირს უფლება
აქვს, მოითხოვოს ის შენარჩუნებული ქონება, რომელიც მისი გარდაცვლილად
გამოცხადების შემდეგ უსასყიდლოდ გადაეცა სხვა პირს. თუ ამ პირის ქონება
სასყიდლით შეიძინა მესამე პირმა, ქონების უკან დაბრუნების ვალდებულება
ეკისრება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან იცოდა, რომ გარდაცვლილად
გამოცხადებული პირი ცოცხალი იყო. თუ პირის ქონება სახელმწიფოს გადაეცა და
სახელმწიფომ მაოხდინა მისი რეალიზაცია, დაბრუნებულ პირს შეუძლია,
მოითხოვოს ქონების რეალიზაციით მიღებული თანხა.
სახელის უფლება და მისი ბუნება
სახელი არის ადამიანთა იდენტიფიკაციის ძირითადი საშუალება და სამოქალაქო
სამართალი მას ცალკე დაცვის ღირსად მიიჩნევს. სახელში იგულისხმება ადამიანის
საკუთარი სახელი და გვარი. სამოქალაქო სამართლით განმტკიცებულ სახელის
უფლებას სამოქალაქო სახელი ეწოდება. ესაა სახელი, რომელსაც ყოველი
უფლებაუნარიანი ატარებს სამოქალაქო, სამართლებრივ და საზოგადოებრივ
ურთიერთობებში თავისი ინდივიდუალურობის აღსანიშნავად. სამოქალაქო
სახელისგან უნდა განვასხვავოთ იურიდიული პირის სახელწოდება, ასევე სავაჭრო
ანუ კომერციული სახელი. თანამედროვე სამოქალაქო სამართალში გავრცელებული
შეხედულების თანახმად, სახელის უფლება პირადი და აბსოლუტური უფლებაა. ამ
თვალსაზრისს ადასტურებს ისიც, რომ თითქმის ყველა ქვეყნის სამოქალაქო კოდექსი
ამ უფლებას პირთა პირადი არაქონებრივი უფლებების ნაწილში აწესრიგებს.
სახელის დაცვის უმთავრესი დანიშნულებაა სახელის არასწორი გამოყენების
შედეგად არსებული გაუგებრობის თავიდან აცილება. სახელის უფლების განხილვამ
პირად არაქონებრივ უფლებად არ უნდა შეუშალოს ხელი მის აღიარებას
არამატერიალურ ქონებრივ უფლებადაც, განსაკუთრებით მაშინ, როცა სახელი
კომერციულ ურთიერთობებში გამოიყენება. დაუშვებელია ადამიანებს შორის ისეთი
გარიგება, რომლითაც ერთი კისრულობს ვალდებულებას, თავისი სახელი გადასცეს
მეორეს და ამ უკანასკნელმა ატაროს ეს სახელი. სახელის შეძენის საფუძვლებს
სამოქალაქო კოდექსი ამომწურავად განსაზღვრავს. ესენია: დაბადება, დაქორწინება,
სახელის შეცვლა ნებაყოფლობით.

საცხოვრებელი ადგილი
საცხოვრებელი ადგილი პირის სამოქალაქო-სამართლებრივი იდენტიფიკაციის ერთ-
ერთი უძველესი საშუალებაა. სამოქალაქო კოდექსი პირის საცხოვრებელ ადგილად
მიიჩნევს ადგილს, რომელსაც ის ჩვეულებრივად საცხოვრებლად ირჩევს.
ჩვეულებრივად საცხოვრებლად გაიგება პირის ძირითადი, უმთავრესი
ადგილსამყოფელი. საცხოვრებელ ადგილად მიჩნევისთვის მხოლოდ ფაქტობრივი
ყოფნა არაა საკმარისი. მას თან უნდა ახლდეს პირის ნება, რომ მას სურს, მოცემულ
ადგილზე ჰქონდეს საცხოვრებელი ადგილი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საცხოვრებელ
ადგილად უნდა მიგვეჩნია ციხე ან საავადმყოფოც. საცხოვრებელი ადგილი შეიძლება
ჰქონდეს მხოლოდ ადამიანს, ე.ი. ფიზიკურ პირს. იურიდიული პირის გეოგრაფიული
მდგომარეობის აღსანიშნავად კანონი იყენებს ადგილსამყოფელის ცნებას.
შესაძლებელია, რომ პირის საცხოვრებელი ადგილი და მისი სამეწარმეო საქმიანობის
ადგილსამყოფელი ერთმანეთს ემთხვეოდეს. საცხოვრებელი ადგილის ცნება
შეიძლება განსხვავებული იყოს იმის მიხედვით, თუ სამართლის რომელ დარგთან
გვაქვს საქმე.

პირადი უფლებები
არაქონებრივ უფლებებს პიროვნულ უფლებებადაც მოიხსენიებენ, რომელიც
ღირსების, პატივისცემისა და ინდივიდის განვითარების უფლებისგან ნაწარმოებ
უფლებას წარმოადგენს და რომელიც თითოეულ პირს (მათ შორის, სახელმწიფოსაც)
პატივისცემის მოვალეობას აკისრებს. არაქონებრივი უფლებები გააჩნია ნებისმიერ
ფიზიკურ პირს. ის შეიძლება ჰქონდეთ ქმედუუნარო პირებსაც, რომელთაც
შეზღუდული აქვთ არაქონებრივი უფლების აღქმის შედეგები. პირადი არაქონებრივი
უფლებები ქონებრივისგან, უწინარეს ყოვლისა, განსხვავდება იმით, რომ ისინი
კონკრეტულ პირებს, მათ პიროვნებას იმგვარად უკავშირდებიან, რომ სხვა
პირთათვის მათი გადაცემა დაუშვებელია და შეუძლებელიცაა. ამიტომაც ეწოდება
მათ პირადი უფლებები. სახელის უფლების გარდა, სამოქალაქო კოდექსი
განამტკიცებს პატივისა და ღირსების დაცვას. პირს უფლება აქვს, სასამართლოს
მეშვეობით მოითხოვოს იმ ცნობების უარყოფა, რომლებიც ლახავს მის პატივს,
ღირსებას, პირადი ცხოვრების საიდუმლოებას, პირად ხელშეუხებლობას ან საქმიან
რეპუტაციას, თუკი ამ ცნობების გამავრცელებელი არ დაადასტურებს, რომ ეს
ფაქტები სინამდვილეს შეესაბამება. პატივისა და ღირსების შელახვას უთანაბრდება
პირის გამოსახულების გამოქვეყნება მისი თანხმობის გარეშე. თანხმობა არ არის
საჭირო, როცა პირის გამოსახულება ქვეყნდება მის საზოგადოებრივ აღიარებასთან,
დაკავებულ თანამდებობასთან, მართლმსაჯულების ან პოლიციის მოთხოვნებთან
დაკავშირებით. მაგალითად, როცა პირს ირჩევენ ქვეყნის პრეზიდენტად ან ნიშნავენ
მინისტრად, მისი ფოტოსურათი ქვეყნდება საჯაროდ, მაგრამ ამისათვის თანხმობა
აუცილებელი არ არის. სამოქალაქო კოდექსის მნიშვნელოვან სიახლეს წარმოადგენს
მორალური ზიანისათვის მატერიალური ანაზღაურების პრინციპის შემოღება.

პერსონალური მონაცემების მიღების უფლება

პერსონალური მონაცემები პირის იდენტიფიცირების საშუალებას წარმოადგენს, იგი

როგორც კერძო,ისე საჯარო-სამართლებრივი ურთიერთობებისას პირის უფლებების
დაცვის გარანტიაა.მისი ღიაობა მხოლოდ კანონით განსაზღვრული შემთხვევებისას
არის შესაძლებელი. ინფორმაციის თავისუფლება სამოქალაქო სამართალში
ადამიანის ძირითადი უფლებების დაცვის ერთ-ერთ გამოვლინებას წარმოადგენს.
განსხმვავებით საჯარო სამართლისგან,კოდექსი არ განსაზღვრავს ინფორმაციის
მიღებისთვის კონკრეტული ვადების დაწესებას,თუმცა ანალოგიის არსიდან
გამომდინარე, შესაძლებელია,ანალოგიის გზით მოხდეს გონივრული ვადების
დადგენა.არსებობს პერსონალური ინფორმაციის ორი კატეგორია: ჩვეულებრივი და
განსაკუთრებით მგრძნობიარე პერსონალური ინფორმაცია.

პირი ინფორმაციის მოპოვებაზე დაინტერესებულად მხოლოდ იმ შემთხვევაში

ჩაითვლება,თუ აღნიშნული ინფორმაცია მას ეხება და იგი არ არის
ვალდებული,დაასაბუთოს ის,თუ რა მიზნით სურს მას ამ ინფორმაციის მიღება.

გარდა ამისა, შეიძლება, მოპოვებულ იქნეს ინფორმაცია ფინანსური/ქონებრივი

მდგომარეობის შესახებ,მაგალითად ინფორმაცია პირის სახელფასო განაკვეთის ან
შემოსავლების ოდენობის საფუძველზე.

კერძო საკითხების შესახებ ინფორმაცია მოიცავს როგორც მატერიალურ,ისე

არამატერიალურ საკითხებს.მაგალითად, პირს უფლება აქვს, მიიღოს ინფორმაცია
ისეთ საკითხებზე,როგორიცაა ჯანმრთელობა.

ინფორმაციის გაცემის ერთადერთ დამაბრკოლებელ გარემოებად კოდექსი

განსაზღვრავს საიდუმლოების საკითხს,რომელიც საქართველოს კანონმდებლობითაა
მოწესრიგებული.

საიდუმლოების არსებობის შემთხვევაში კანონი იცნობს პირის შესახებ

პერსონალური მონაცემების ან ჩანაწერების გაცემის სავალდებულოობას.
ინფორმაცია,რომლის მიღებაც მას სურს, შესაძლოა ეხებოდეს სახელმწიფო
საიდუმლოებას,რომელშიც მისი სახელი ფიგურირებს,თუმცა ასეთის არსებობისას
ინფორმაციის გამცემი ვალდებულია დოკუმენტის შინაარსის გარეშე გასცეს ასეთი
სახის ჩანაწერი მასზე.