ULU“LA‘A‘A“I İ“TANBUL FEL“EFE KONG‘E“İ

ISTANBUL INTERNATIONAL CONGRESS ON PHILOSOPHY

BİLDİ‘İ Ö)ETLERİ
ABSTRACTS

Türkiye de Felsefe: İ kâ lar ve )aaflar

Philosophy in Turkey: Opportunities and Weaknesses
Çağdaş O toloji Tartış aları
Contemporary Ontological Discussions
Öz e ve Metafizik
Subject and Metaphysics
Çağdaş Etik/Politik Felsefe
Contemporary Ethics/Political Philosophy
İsla Felsefesi: Kavra sal Dö üşü ler ve “üreklilikler
Islamic/Arabic Philosophy: Conceptual Transformations and Continuations
Çağdaş Ma tık Tartış aları
Contemporary Logical Discussions

2-4 MAYIS 2018

ULU“LA‘A‘A“I İ“TANBUL FEL“EFE KONG‘E“İ
ISTANBUL INTERNATIONAL CONGRESS ON PHILOSOPHY
BİLDİ‘İ Ö)ETLE‘İ
ABSTRACTS

Yayı a Hazırlaya lar

Editors
Ayhan Bıçak
M. Cü e t Kaya
Mehmet Gü e ç
Özgüç Gü e
M. Ertan Ka deş
Nedim Yıldız
Cahid Şe el
Abdurrahman Aliy
N. Murad Omay
Vedat Kamer
Zeynep Düze

ISBN
978-605-66311-3-9

Yayı ı
Publisher
Ma tık Der eği Yayı ları
PK Kadıkö / İsta ul
E-posta: yayinevi@mantik.org.tr
Yayı ı Sertifika Nu arası: 33377

2
 ULU“LA‘A‘A“I İ“TANBUL FEL“EFE KONG‘E“İ
ISTANBUL INTERNATIONAL CONGRESS ON PHILOSOPHY
Düze le e Kurulu / Organizing Committee
• A du ah a Ali İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• A ha Bıçak İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Meh et Gü e ç İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Özgüç Gü e İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Nazlı İ ö ü İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Vedat Ka e İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• M. E ta Ka deş İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• M. Cü e t Ka a İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• N. Mu ad O a İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Cahid Şe el İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Nedi Yıldız İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
Bilim Kurulu / Scientific Board
•
•
Maroun Aouad (CNRS, Fransa)
Melih Başa a Galatasa a Ü i e sitesi, Tü ki e
• Ce giz Çak ak İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Ah et A ha Çitil Ma ıs Ü i e sitesi, Tü ki e
• Uğu Ek e İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Hati e Nu E kıza Muğla “ıtkı Koç a Ü i e sitesi, Tü ki e
• İhsa Fazlıoğlu İsta ul Mede i et Ü i e sitesi, Tü ki e
•
•
Katarzyna Gan-Krzywoszynska (Adam Mickiewicz University, Polonya)
Ma uel K oll İsta ul Şehi Ü i e sitesi, Tü kiye)
•
•
Przemyslaw Krzywoszynski (Adam Mickiewicz University, Polonya)
Piot Leś ie ski Ada Mi kie i z U i e sit , Polo a
• E e O a İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Hüse i “a ıoğlu Cu hu i et Ü i e sitesi, Tü ki e
• Ma iusz Tu o ski U i e s tet W o ła ski, Polonya)
• Ali Utku Atatü k Ü i e sitesi, Tü ki e
• Ernest Wolf-Gazo Kahi e A e ika Ü i e sitesi, Mısı
• “a e Yazı ıoğlu İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e
• Yü el Yüksel İsta ul Ü i e sitesi, Tü ki e

3
 Katılı ılar / Participants

• A. Kadi Çüçe , P of. D ., Uludağ Ü i e sitesi

• Ah et A ha Çitil, Doç. D ., Ma ıs Ü i e sitesi
• Ah et Oku uş, D . Öğ .Ü esi, İsta ul Şehi Ü i e sitesi
• Ali Ka a, D ., E i es Ü i e sitesi
• Ali “ait “adıkoğlu, D ., Pa is Pa th o -“o o e Ü i e sitesi
• Ali “uat Göz ü, D . Öğ . Ü esi, Muş Alpa sla Ü i e sitesi
• Ali Taşkı , P of. D ., Cu hu i et Ü i e sitesi
• Ali Utku, P of. D ., Atatü k Ü i e sitesi
• Alpa sla Açıkge ç, P of. D ., Yıldız Tek ik Ü i e sitesi E ekli
• Alpe Bilgeha Ya dı ı, A ş. Gö ., Dokuz E lül Ü i e sitesi
• A ağa Öztü k, Doç. D ., A t i Ü i e sitesi
• A sla Topakka a, P of. D ., E i es Ü i e sitesi
• A dı Topaloğlu, P of. D ., İsta ul Ü i e sitesi
• A su A dı , D . Öğ . Ü esi, Düz e Ü i e sitesi
• A su Gü , D . Öğ . Ü esi, Ad a Me de es Ü i e sitesi
• A şe Gül Çı gı , D . Öğ . Ü esi, Ba tı Ü i e sitesi
• A şe Şa klı ıldız, A ş. Gö ., “üle a De i el Ü i e sitesi
• A şe Yıl az, Dokto a Öğ e isi., İsta ul Ü i e sitesi
• Utka At aka , D . Öğ . Ü esi, Ba tı Ü i e sitesi
• Bu ak Şa a , D . Öğ . Ü esi, Ma ıs Ü iversitesi
• Ce giz Çe ik, D ., İsta ul Ü i e sitesi
• Ca Batuka , D ., ‘oue No a di a Ü i e sitesi
• Ce giz Çak ak, P of. D ., İsta ul Ü i e sitesi
• Ce hu Akı Ce giz, D . Öğ . Ü esi, Gazi Ü i e sitesi
• Çağdaş Bal ı, Uz . D ., A adolu Ü i e sitesi
• Çeti Tü k ıl az, Doç. D ., Ha ettepe Ü i e sitesi
• De a Ölçe e , Dokto a Öğ e isi, Maltepe Ü i e sitesi
• De a Ö de , Dokto Ada ı, İsta ul Ü i e sitesi
• De a “aki , A ş. Gö ., O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi
• Dilek Kadıoğlu, Dokto a Öğ e isi, O tadoğu Tek ik Ü iversitesi
• Dilek Ya ga , Dokto Ada ı, O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi
• E u Pehli a , Dokto a Öğ e isi, İsta ul Ü i e sitesi
• Ege e “e fetti Kuşçu, D . Öğ . Ü esi, İsta ul Ü i e sitesi
• E i e Ca lı, Dokto Ada ı, İsta ul Ü i e sitesi

4
 Katılı ılar / Parti ipants

• E e A da E de k, D ., Ka a a oğlu Meh et e Ü i e sitesi

• E e O a , P of. D ., İsta ul Ü i e sitesi
• E a Coşku , Yüksek Lisa s Öğ e isi, ‘hei is he F ied i h-
Wilhelms-U i e sität Bo
• E dal Yıl az, D . Öğ . Ü esi, İsta ul Şehi Ü i e sitesi
• E i ç Asla oğa, D ., Galatasa a Ü i e sitesi
•
•
Ernest Wolf-Gazo, Prof. Dr., The American University in Cairo
E üp Şahi , D . Öğ . Ü esi, A ka a Ü i e sitesi
• Fatih Kök, A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi
• Fe di E teki , A ş. Gö ., T ak a Ü i e sitesi
• Feyza Ceyha Çoştu, D . Öğ . Ü esi, Hitit Ü i e sitesi
• Filiz Dide Ço a “a ı, D . A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi
•
•
Frank Griffel, Prof. Dr., Yale University
Fu da Gü so , Doç. D ., Uludağ Ü i e sitesi
• Gü ka Ke al Akko u , A . Gö ., Ne etti E aka Ü i e sitesi
• Ha ip Tü ke , P of. D ., İ Haldu Ü i e sitesi
• Halise Ta ı ıoğlu, Yüksek Lisa s Öğ e isi, İsta ul Ü i e sitesi
• Hasa Akka at, Doç. D ., Gazi Ü i e sitesi
• Hasa Yü el Başde i , Doç. D ., Yıldı ı Be azıt Ü i e sitesi
• Hü e a Öztu a , D . Öğ . Ü esi, Ma a a Ü i e sitesi
• Hüse i “a ıoğlu, P of. D ., İsta ul Ü i e sitesi / Cu hu i et
Ü i e sitesi
• Itı Gü eş, D . Öğ . Ü esi, Yıldı ı Be azıt Ü i e sitesi
• İ ahi Halil Üçe , D . Öğ . Ü esi, İsta ul Mede i et Ü i e sitesi
• Jan Gwidon Byczkowski, Dr., Marma a Ü i e sitesi
• Ja dath Ja ou , D ., E ole No ale “up ieu e de L o
• Le e t Ba akta , P of. D ., Yıldı ı Be azıt Ü i e sitesi
• Lok a Çili gi , P of. D ., O dokuz Ma ıs Ü i e sitesi
• M. Bed i Me utlu, D ., İsta ul Ti a et Ü i e sitesi
• M. Cü e t Ka a, P of. D ., İsta ul Ü i e sitesi
• M. E ta Ka deş, Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi
• M. Nazlı İ ö ü, Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi
•
•
M. Turowski, Prof. Dr., Wroclaw University
Ma uell K oll, P of. D ., İsta ul Şehi Ü i e sitesi

5
 Katılı ılar / Parti ipa ts

• Meh et A sla , A ş. Gö ., O dokuz Ma ıs Ü i e sitesi

• Meh et Gü e ç, Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi
• Meh et Okta Taftalı, P of. D ., İsta ul Mede i et Ü i e sitesi
• Meh et Vu al, P of. D ., Yıldı ı Be azıt Ü i e sitesi
• Meh et )ahit Ti aki, D . Öğ . Ü esi, İsta ul Mede i et Ü i e sitesi
• Muha et Halit Çelik ö , A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi
• Mu at A ı ı, Doç. D ., “elçuk Ü i e sitesi
• Mu at Kelikli, D . Öğ . Ü esi, Ba tı Ü i e sitesi
• Mustafa Gü a , D . Öğ . Ü esi, Çuku o a Ü i e sitesi
• N. Murad Omay, Dr. Öğ . Ü esi, İsta ul Ü i e site
• Nedi Yıldız, Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi
• Nil A ı, D . Öğ . Ü esi, O dokuz Ma ıs Ü i e sitesi
• Nu E te , Dokto a Öğ e isi, U i e sit Cae -Normandie
• Nu se a Ko akapla , A ş. Gö ., Pa ukkale Ü i e sitesi
• Nu te Özta ıkulu Özel, D .
• Oğuz Akçelik, A ş. Gö ., O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi
• Oğuzha Beki Keski , A ş. Gö ., Ko aeli Ü i e sitesi
• Ö e Bozku t, Doç. D ., Ma di A tuklu Ü i e sitesi
• Ö e Fatih Teki , A ş. Gö ., Kasta o u Ü i e sitesi
• Ö e Os a “a ı, A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi
• Ö ü Ka slı, A ş. Gö ., Yüzü ü Yıl Ü i e sitesi
• Özgüç Gü e , Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi
• Özgü Aktok, D . Öğ . Ü esi, İz i Katip Çele i Ü i e sitesi
• Özgü “o sal, D . Öğ . Ü esi, Ege Ü i e sitesi
• Özle Ü lü, A ş. Gö ., O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi
• Pas ale ‘ou e, D ., “o o e Pa is IV / Hu oldt U i e sität Be li
• ‘a aza Atıl Ka a e , Yüksek Lisa s Öğ e isi, İsta ul Ü i e sitesi
• “alih Akka at, Doç. D ., Gü üşha e Ü i e sitesi
• “aliha Keleş Tü k ıl az, A ş. Gö ., “üle a De i el Ü i e sitesi
• “a gı Gü e ç, A ş. Gö ., Uludağ Ü i e sitesi
• “ela i Va lık, D . Öğ . Ü esi, Ma ıs Ü i e sitesi
• “el i Elif Gök, D . A ş. Gö ., O dokuz Ma ıs Ü i e sitesi
• “e dal Tü ka a, A ş. Gö ., O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi
• “e a Öztü k, D . Öğ . Gö ., A ka a “os al Bili le Ü i e sitesi

6
 Katılı ılar / Parti ipa ts

• “e gi Doğa , D ., U i e sit of Pisa

• “e gi a Akça, Yüksek Lisa s Öğ e isi, Çuku o a Ü i e sitesi
• “o kal Yakı , A ş. Gö ., Ege Ü i e sitesi
• “ü e e Pa ılda , D . Öğ . Gö ., İsta ul Ü iversitesi
• Şe a Kö ü üoğlu, D .
• Ta etti E tuğ ul, D ., İsta ul Ese u t Ü i e sitesi
• U ut Mo koç, D . A ş. Gö ., Adı a a Ü i e sitesi
• Vedat Ka e , D . Öğ . Ü esi, İsta ul Ü i e sitesi
• Veli U ha , P of. D ., Gazi Ü i e sitesi
• Ve sel Ka a, D . Öğ . Ü esi, İsta ul Ü i e sitesi
• Yakup Kalı , A ş. Gö ., Ne etti E aka Ü i e sitesi
• Yasi Apa dı , D . A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi
• Yasi Ka a a , A ş. Gö ., A ka a Ü i e sitesi
• Ya lagül Ce a Ka ataş, D . Öğ . Ü esi, İsta ul Mede i et
Ü i e sitesi
• Zafe Gü düz, A ş. Gö ., Cu hu i et Ü i e sitesi
• )e ep Öztü k, A ş. Gö ., Kı kla eli Ü i e sitesi
• )ik i Ya uz, D . Öğ . Ü esi, A ka a Ü i e sitesi

7
8
İÇİNDEKİLE‘1
CONTENTS2
Türkiye de Felsefe: İ kâ lar ve )aaflar
Philosophy in Turkey: Opportunities and Weaknesses

1. DEĞİŞEN İN“AN, DEĞİŞEN DEĞE‘LE‘, DEĞİŞEN TOPLUM, DEĞİŞEN DÜNYA VE

DEĞİŞMEYEN MİLLİ EĞİTİM POLİTİKAMI)
Ali Taşkı (P of. D ., Cu hu i et Ü i e sitesi) ................................................. 21
2. HİLMİ )İYA ÜLKEN İN HÂKİMİYET ADLI E“E‘İ: KAPİTALİ“T VE “O“YALİ“T
TAHAKKÜM ‘EJİMLE‘İNE KA‘ŞI ME‘TEBELE‘ DEVLETİ
Ali Utku P of. D ., Atatü k Ü i e sitesi ......................................................... 24
3. GEÇ DÖNEM O“MANLI DÜŞÜNCE“İNDE BEKA A‘AYIŞLA‘ININ ONTOLOJİK VE
EPİ“TEMOLOJİK TEMELLE‘İ -1918)
Fe di E teki A ş. Gö ., T ak a Ü i e sitesi ................................................... 25
4. TÜ‘KİYE DE YAKIN DÖNEM EPİ“TEMOLOJİ ÇALIŞMALA‘I
Hasa Yü el Başde i Doç. D ., Yıldı ı Be azıt Ü i e sitesi ............................ 26
5. FEL“EFE EĞİTİMİ YAHUT EĞİTİMDE FEL“EFENİN YE‘İ Ü)E‘İN
Hüse i “a ıoğlu P of. D ., İsta ul Ü i ersitesi / Cu hu i et Ü i ersitesi) .......... 27
6. CUMHU‘İYET DÖNEMİ TÜ‘K DÜŞÜNCE“İNDE Dİ“İPLİNLE‘A‘A“ILIK VEYA
A‘AKE“İTLE‘ Ü)E‘İNE
Le e t Ba akta P of. D ., Yıldı ı Be azıt Ü i e sitesi .................................. 28
7. ÇAĞDAŞ TÜ‘K FEL“EFE“İNİN BAŞLANGICINDA FÉNELON UN “ANILDIĞINDAN
BÜYÜK ETKİ“İ
M. Bed i Me utlu D ., İsta ul Ti a et Ü i e sitesi ...................................... 30
8. FELSEFE BİTTİĞİ İÇİN Mİ FEL“EFE TA‘İHİ VA‘?
Meh et Gü e ç Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi ............................................ 31
9. TÜ‘KİYE DE FEL“EFENİN “O‘UNLA‘I, ÇÖ)ÜM ÖNE‘İLE‘İ VE GELECEK
PE‘“PEKTİFLE‘İ
Meh et Vu al P of. D ., Yıldı ı Be azıt Ü i e sitesi ...................................... 33
10. TÜ‘KİYE DE/TÜ‘KÇEDE FEL“EFEYE YÖNELİK İLGİ“İ)LİK “O‘UNU
Mustafa Gü a – “e gi a Akça
D . Öğ . Ü esi - Yüksek Lisa s Öğ e isi, Çuku o a Ü i e sitesi .............................. 35
11. FEL“EFE EĞİTİMİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK
N. Mu ad O a D . Öğ . Ü esi, İsta ul Ü i e sitesi ...................................... 37
12. YENİ İ“LAM FEL“EFE“İ NİN İMKÂNI: İDDİALA‘, TA‘TIŞMALA‘ VE ÖNE‘İLE‘
Ö e Bozku t Doç. D ., Ma di A tuklu Ü i e sitesi ....................................... 38
13. CUMHU‘İYET DÖNEMİ TÜ‘K DÜŞÜNCE“İNDE MİLLİ “ANAT/YE‘EL E“TETİK
A‘AYIŞLA‘I
Ö ü Ka slı A ş. Gö ., Yüzü ü Yıl Ü i e sitesi .............................................. 40

1 Bildi i özetle i he ölü de aza adı a gö e alfa etik ola ak sı ala ıştı .
2
Abstracts are sort by alphabetically by first name of the author in the each section.

9
 14. İ“TANBUL'DA ALMAN ‘UHU: ONTOLOJİ VE FEL“EFİ ANT‘OPOLOJİNİN İ“TANBUL
ÜNİVE‘“İTE“İ NE Gİ‘İŞİ
Pas ale ‘ou e D ., “o o e Pa is IV / Hu oldt U i e sität Be li ................... 42
15. THE PROBLEM IN THE PHILOSOPHICAL COMMUNITY OF TURKEY
“e dal Tü ka a A ş. Gö ., O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi ................................. 43
16. TALKING ABOUT A POSSIBILITY THROUGH BERTRANDO SPAVENTA: NATIONAL
PHILOSOPHY
“e gi Doğa D ., U i e sit of Pisa ............................................................. 45
17. ‘ANDALL COLLIN“ İN BİLİM “O“YOLOJİ“İ TEO‘İ“İ IŞIĞINDA GEÇ DÖNEM O“MANLI
FEL“EFE“İ
Yakup Kalı A ş. Gö ., Ne etti E aka Ü i e sitesi .................................... 46

10
Çağdaş O toloji Tartış aları
Contemporary Ontological Discussions

1. ÇAĞDAŞ HE‘MENUTİĞİN HEIDEGGE‘ ONTOLOJİ“İNDEKİ YE‘İ

A. Kadi Çüçe P of. D ., Uludağ Ü i e sitesi ........................................................... 51
2. KUŞATICI Bİ‘ NE“NE KU‘AMININ İLKELE‘İ Ü)E‘İNE
Ah et A ha Çitil Doç. D ., Ma ıs Ü i e sitesi ................................................... 52
3. İN“ANIN "GEÇMİŞ )AMANLA" İLİŞKİ“İ
A sla Topakka a P of. D ., E i es Ü i e sitesi ...................................................... 54
4. HEIDEGGE‘ DE Ö)NELİK HALLE‘İ KENDİNİ HANGİ TA‘)LA‘DA AÇA‘AK HANGİ
BİÇİMLE‘DE GÖ‘ÜNÜ‘ OLU‘ VE BU DU‘UM HAKİKATLE İLİŞKİ“İ BAĞLAMINDA
NA“IL YO‘UMLANABİLİ‘?
A su Gü D . Öğ . Ü esi, Ad a Me de es Ü i e sitesi ......................................... 55
5. HEN‘I BE‘G“ON DÜŞÜNCE“İNE Ö)GÜ‘LÜK BAĞLAMINDA O‘TAYA KONAN )AMAN
ANLAYIŞI
Ce hu Akı Ce giz D . Öğ . Ü esi, Gazi Ü i e sitesi ............................................... 57
6. GE‘ÇEKLİĞİN YAPI“I Ö)NE BİLİNÇDIŞI VE TA“A‘IM
De a Ölçe e Dokto a Öğ e isi, Maltepe Ü i e sitesi .......................................... 59
7. TEKHNEDEN TEKNOLOJİYE GÜNÜMÜ)DE HEIDEGGE‘ ELEŞTİ‘İLE‘İ
De a Ö de Dokto a Ada ı, İsta ul Ü i e sitesi ................................................... 61
8. GELENEK“EL OLMAYAN PLATONCU MATEMATİK FEL“EFELE‘İNDE MATEMATİK
NESNELER
Dilek Kadıoğlu Dokto a Öğ e isi, O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi ............................. 63
9. Ö)NEDEN NE“NEYE, NE“NEDEN Ö)NEYE: Ö)DEŞLİK P‘OBLEMİ
Ege e “e fetti Kuşçu D . Öğ . Ü esi, İsta ul Ü i e sitesi .................................. 64
10. )AMAN FEL“EFE“İ: Ö)NEL VE NE“NEL )AMAN
Fe za Ce ha Çoştu D . Öğ eti Ü esi, Hitit Ü i e sitesi ........................................ 66
11. GÖDEL İN TAMAMLANAMA)LIK TEO‘EMLE‘İNİN A‘DINDAN MATEMATİĞİN
TEMELLE‘İ TA‘TIŞMALA‘I
Mehmet Arslan – “el i Elif Gök
A ş. Gö . – D . A ş. Gö ., O dokuz Ma ıs Ü i e sitesi .............................................. 68
12. FENOMENAL Ö)NE VE KİŞİ Ö)DEŞLİĞİ P‘OBLEMİ
Mu at A ı ı Doç. D ., “elçuk Ü i e sitesi .................................................................. 69

13. CETERIS PARIBUS LAWS IN DISPOSITIONAL ESSENTIALISM

Ö e Fatih Teki A ş. Gö ., Kasta o u Ü i e sitesi ............................................... 71
14. MATEMATİK NE“NEYE NE OLDU? MATEMATİK“EL NE“NE HANGİ“İ?
Özgüç Gü e Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi ............................................................ 73
15. DOĞANIN VE BİLİMİN “O“YAL İNŞA“ININ “INI‘LA‘I Ü)E‘İNE
Özgü Aktok D . Öğ eti Ü esi, İz i Katip Çele i Ü i e sitesi ............................... 74
16. )AMAN VE MEKÂN BAĞLAMINDA Ö)DEŞLİK İLKE“İNE BAĞLI BİLGİNİN İMKÂNI
“aliha Keleş Tü k ıl az A ş. Gö ., “üle a De i el Ü i e sitesi ........................... 76
17. A‘İ“TOTELE“ İN MEGA‘A OKULU ELEŞTİ‘İ“İ BAĞLAMINDA HA‘TMANN VE
HEIDEGGE‘ İN MODALİTE Ü)E‘İNE GÖ‘ÜŞLE‘İNİN KA‘ŞILAŞTI‘ILMA“I
“a gı Gü e ç A ş. Gö ., Uludağ Ü i e sitesi .......................................................... 78

11
 18. TEMPO‘AL OLUŞ VE )AMANIN )AMAN-DIŞI YÖNÜ
Ali “uat Göz ü D . Öğ . Ü esi, Muş Alpa sla Ü i e sitesi ....................................... 80
19. IN DEFENSE OF METAPHYSICS: BUT HOW? HARMAN VS. WOLFENDALE
“ü e e Pa ılda D . Öğ . Gö ., İsta ul Ü i e sitesi .............................................. 81
20. GE‘ÇEKÇİLİK/İDEALİ)M İKİLEMİNİ AŞMAK: WITTGEN“TEINCI Bİ‘ ÇÖ)ÜM
DENEME“İ
U ut Mo koç D . A ş. Gö ., Adı a a Ü i e sitesi ................................................ 82
21. KHÔ‘ANIN ÜÇ HÂLİ: TIMAIO“ TAN GÜNÜMÜ)E Bİ‘ KAV‘AMIN GÜ)E‘GÂHI
Yasi Ka a a A ş. Gö ., A ka a Ü i e sitesi .......................................................... 84
22. FEL“EFİ P‘OBLEMLE‘E TOPOLOJİK Bİ‘ YAKLAŞIM
)afe Gü düz A ş. Gö ., Cu hu i et Ü i e sitesi ..................................................... 85
23. MODE‘N Fİ)İK AÇI“INDAN ŞİMDİCİLİK İN İMKÂNI
)ik i Ya uz D . Öğ . Ü esi, A ka a Ü i e sitesi ......................................................... 87

12
Öz e ve Metafizik
Subject and Metaphysics

1. SELF AND ALTERITY: AN APPROACH TO QUESTION OF IDENTITY

Ali “ait “adıkoğlu D ., Pa is Pa th o -“o o e Ü i e sitesi ............................... 91
2. PE‘IPHY“EON DA TAN‘I, İN“AN VE HİÇLİK KAV‘AMLA‘I: E‘IGENA METAFİ)İĞİNDE
Ö) “O‘UNU
A dı Topaloğlu P of. D ., İsta ul Ü i e sitesi ....................................................... 93
3. YÖNELİM“ELLİK VE ALIŞKANLIK OLA‘AK YAŞAYAN DENEYİM JOHN DEWEY VE
MAURICE MERLEAU-PONTY
A su A dı D . Öğ . Ü esi, Düz e Ü i e sitesi ....................................................... 95
4. KANT TA BİLGİNİN İNŞA“I: BİLEN İLE BİLİNENİN “TATÜ“Ü
A şe Gül Çı gı D . Öğ . Ü esi, Ba tı Ü i e sitesi ................................................... 97
5. ‘OBOT, AND‘OID, “AYBO‘G VE YAPAY )EKÂDA ‘UH ME“ELE“İ
Ca Batuka D ., ‘oue No a di a Ü i e sitesi ................................................... 98
6. KANT TA Ö)NENİN BİLME, EYLEME VE İNANMA BAKIMINDAN “INI‘LA‘I
E u Pehli a Dokto a Öğ e isi, İsta ul Ü i e sitesi) ......................................... 100
7. HEGEL İN “İ“TEMİNDE DÜŞÜNCE VE NE“NE“İ
E e O a P of. D ., İsta ul Ü i e sitesi .......................................................... 102
8. HEGEL DE MUT“U) BİLİNÇ VE DİN“EL Ö)NE
E a Coşku
Yüksek Lisa s Öğ e isi, ‘hei is he F ied i h-Wilhelms-U i e sität Bo ............ 103
9. METAFİ)İKTEN FENOMENOLOJİYE: Ö)NE METAFİ)İĞİNE HEİDEGGE‘Cİ ELEŞTİ‘İ
E dal Yıl az D . Öğ . Ü esi, İsta ul Şehi Ü i e sitesi .......................................... 105
10. MORALITY AND FREEDOM
Ernest Wolf-Gazo (Prof. Dr., The American University in Cairo) ............................... 106
11. AQUINA“ TA BEN VE DEĞİŞİM
Filiz Dide Ço a “a ı D . A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi ..................................... 107
12. FENOMENOLOJİK Bİ‘ İ“LAM METAFİ)İĞİNE DOĞ‘U
Ha ip Tü ke P of. D ., İ Haldu Ü i e sitesi ..................................................... 108
13. BİLEN Ö)NENİN ÇAĞDAŞ NİTELİĞİ VE OBJE YO‘UMU
Meh et Okta Taftalı P of. D ., İsta ul Mede i et Ü i e sitesi ......................... 109
14. HUME UN METAFİ)İK ELEŞTİ‘İ“İ: “AF“ATA VE İLÜ)YONA KA‘ŞI FEL“EFENİN
KONUMU
Nu te Özta ıkulu Özel D . ................................................................................... 111
15. TEOLOJİK FENOMENOLOJİ VE İ“LAM DÜŞÜNCE“İNDE EGEMEN Ö)NEYE KA‘ŞITLIK:
“O‘UNLA‘ VE İMKANLA‘
“ela i Va lık D . Öğ . Ü esi, Ma ıs Ü i e sitesi ................................................ 113
16. Ö)NENİN DİN İLE İLİŞKİ“İNİN MAHİYETİ Ü)E‘İNE Bİ‘ KA‘ŞILAŞTI‘MA:
KIE‘KEGAA‘D VE İKBAL
“e a Öztü k D . Öğ . Gö ., A ka a “os al Bili le Ü i e sitesi .......................... 115
17. NIET)“CHE'NİN PE‘“PEKTİFİNDEN Ö)NE NİN ‘EDDİ
Be k Utka At aka D . Öğ . Ü esi, Ba tı Ü i e sitesi ......................................... 117
18. ÇAĞDAŞ FEL“EFEDE KENDİLİK METAFİ)İĞİ TA‘TIŞMALA‘I
Ya lagül Ce a Ka ataş D . Öğ . Ü esi, İsta ul Mede i et Ü i e sitesi ............... 118

13
Çağdaş Etik/Politik Felsefe
Contemporary Ethics/Political Philosophy

1. DEVLETE KA‘ŞI “İYA“İ İLAHİYAT: MACINTY‘E VE HALLAQ

Ah et Oku uş D . Öğ . Ü esi, İsta ul Şehi Ü i e sitesi .................................... 123
2. LİBE‘AL “İYA“ET “ÖYLEMİNİN “İYA“AL Ü)E‘İNDEN K‘İTİĞİ
Ali Ka a D ., E i es Ü i e sitesi ............................................................................ 125
3. KOMÜTE‘YANİ)MİN AHLAKİ VE POLİTİK “INI‘LA‘I Ü)E‘İNE Bİ‘ TA‘TIŞMA
A ağa Öztü k Doç. D ., A t i Ü i e sitesi ........................................................ 127
4. “ENECA YA GÖ‘E FİLO)OFUN AVÂMA VE AKTİF POLİTİKAYA KA‘ŞI İDEAL TUTUMU
C. Ce giz Çe ik D ., İsta ul Ü i e sitesi ............................................................... 129
5. KÜ‘E“EL DÜNYADA EJDE‘HALA‘ VE İKTİDA‘
Ce giz Çak ak P of. D ., İsta ul Ü i e sitesi ....................................................... 131
6. KANT AS A PHILOSOPHER OF WAR AND PEACE
Çeti Tü k ıl az Doç. D ., Ha ettepe Ü i e sitesi ................................................. 132
7. DİL VE DUYGUYA DOĞALCI Bİ‘ YAKLAŞIM
De a “aki A ş. Gö ., O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi .............................................. 134
8. DEMOS, POLIS, NOMOS: MIGRATION IN THE CONTEXT OF DEMOCRATISATION
E i e Ca lı – Jan Gwidon Byczkowski
Dokto a Ada ı, İsta ul Ü i e sitesi - D ., Ma a a Ü i e sitesi .......................... 136
9. “IMONDON FEL“EFE“İNDE Bİ‘EYLEŞME, OLUŞ VE Bİ‘EYÖTE“İLİK
E i ç Asla oğa D ., Galatasa a Ü i e sitesi ........................................................ 138
10. MUTLAK BAŞLANGIÇ, OLAY VE EGEMENLİK
Fu da Gü so Doç. D ., Uludağ Ü i e sitesi .......................................................... 140
11. IN THE FACE OF DISCIPLINARY POWER: A HEIDEGGERIAN APPROACH TO
EMBODIED SELFHOOD
Itı Gü eş D . Öğ . Ü esi, Yıldı ı Be azıt Ü i e sitesi ........................................... 142
12. KANT TA YAŞAM TA‘)I OLA‘AK DİN
Lok a Çili gi P of. D ., O dokuz Ma ıs Ü i e sitesi .......................................... 144
13. Bİ‘ KA‘ŞI-POLİTİKA OLA‘AK AŞI‘I-POLİTİKLEŞMENİN TE‘Ö‘'Ü: KIYIM MANTIĞI,
Ö)NELLEŞMİŞ DÜŞMANLIKLA‘ VE İN“AN AVLA‘I
M. E ta Ka deş Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi ...................................................... 146
14. STABILIZING POLITICAL ONTOLOGIES
M. Turowski (Prof. Dr., Wroclaw University) ............................................................ 148
15. THE META-ETHICAL SIGNIFICANCE OF DEEP DISAGREEMENTS ON SOCIAL AND
POLITICAL JUSTICE
Ma uell K oll P of. D ., İsta ul Şehi Ü i e sitesi ................................................ 149
16. Z. BAUMAN DA MÜPHEMLİK VE AHLAKİ BENLİK
Nedi Yıldız Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi ............................................................ 150
17. JAME“ İN “Ü‘EÇ METAFİ)İĞİNDE Ö)NENİN Bİ‘LİĞİNİN OLA“ILIĞI
Nil A ı D . Öğ . Ü esi, O dokuz Ma ıs Ü i e sitesi .............................................. 152
18. ON THE CONSTITUTIONAL: ETHICAL AND TELEOLOGICAL ASPECTS
Oğuzha Beki Keski A ş. Gö ., Ko aeli Ü i e sitesi ............................................. 154
19. GELENEĞİN FETİŞ KA‘AKTE‘İ
Ö e Os a “a ı A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi .................................................. 156

14
20. FEL“EFE VE POLİTİKANIN UYUŞMA)LIĞI: HAKİKAT-“ON‘A“I POLİTİKA ÇAĞINDA
DOĞ‘UYU “ÖYLEMEK VE ELEŞTİ‘İ
Özgü “o sal D . Öğ . Ü esi, Ege Ü i e sitesi ......................................................... 157
21. “CHMITT “ ‘ECKLE““ WALK TH‘OUGH HOBBE“ “ AXIOM THAT AUCTO‘ITA“, NON
VE‘ITA“ FACIT LEGEM
Özle Ü lü A ş. Gö ., O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi .............................................. 159
22. TANINMA ETİĞİ VE UYUŞMA)LIK “İYA“ETİ A‘A“INDA ELEŞTİ‘EL TEO‘İ: HONNETH
VE ‘ANCİÉ‘E Ü)E‘İNE ELEŞTİ‘EL Bİ‘ DİYALOG
“alih Akka at Doç. D ., Gü üşha e Ü i e sitesi ................................................... 161
23. KONUK“EVE‘LİK Ü)E‘İNE: ÖTEKİNİN ÖNGÖ‘ÜLEME) GELİŞİ
Ta etti E tuğ ul D ., İsta ul Ese u t Ü i e sitesi .............................................. 162
24. İBN HALDUN'UN “İYA“ET FEL“EFE“İNDE A“ABİYE, UM‘AN VE MÜLK İLİŞKİ“İ
Veli U ha P of. D ., Gazi Ü i e sitesi .................................................................... 164

15
İsla Felsefesi: Kavra sal Dö üşü ler ve “üreklilikler
Islamic/Arabic Philosophy: Conceptual Transformations and Continuations

1. A‘İ“TOTELE“ METNİ, ŞE‘H VE İBN “ÎNÂ'NIN KONUMU: DE‘‘IDACI Bİ‘ OKUMA

Bu ak Şa a D . Öğ . Ü esi, Ma ıs Ü i e sitesi ................................................ 169
2. A‘İ“TOTELE“ FEL“EFE“İNİN AKTA‘IMINDA P“EUDO-A‘İ“TOTELYEN E“E‘LE‘İN
‘OLÜ: U“ÛLÛCİYÂ A‘İ“TÛTÂLİ“ VE EL-HAY‘U L-MAH) Ü)E‘İNDEN Bİ‘ ANALİ)
E üp Şahi D . Öğ . Ü esi, A ka a Ü i e sitesi ...................................................... 171
3. ON THE DI“TINCTION BETWEEN THEOLOGY KALĀM AND PHILO“OPHY ḤIKMA) IN
FAKHR AL-DĪN AL-‘Ā)Ī
Frank Griffel (Prof. Dr., Yale University) .................................................................... 173
4. VA‘LIK TAN OLUŞ A DÖNÜŞÜMDE İ“LAM FEL“EFE“İNİ MEV)İLENDİ‘MEK
Hasa Akka at Doç. D ., Gazi Ü i e sitesi .............................................................. 175
5. KLA“İK DÖNEM İ“LÂM AHLÂK FEL“EFE“İNİN YUNAN KAYNAKLA‘I
Hü e a Öztu a D . Öğ . Ü esi, Ma a a Ü i e sitesi ....................................... 177
6. İBN “ÎNÂ FEL“EFE“İNDE HAKİKATİN ONTOLOJİK YAPI“I Ü)E‘İNE
İ ahi Halil Üçe D . Öğ . Ü esi, İsta ul Mede i et Ü i e sitesi ....................... 178
7. TWO DIFFERENT STANCES ON NATURE AND THE SOUL: AL-FĀ‘ĀBĪ AND AL-‛ĀMİ‘Ī
ON NUTRITIVE POWER
Jawdath Jabbour D ., E ole No ale “up ieu e de L o ...................................... 179
8. TENAKU) MU TEKAMÜL MÜ? İBN “ÎNÂ NIN GÖKCİ“İMLE‘İNİN AKILLA‘I
HAKKINDAKİ GÖ‘ÜŞLE‘İ
M. Cü e t Ka a P of. D ., İsta ul Ü i e sitesi ...................................................... 180
9. FAH‘EDDİN ‘Â)Î NİN İÇ DUYULA‘ ELEŞTİ‘İ“İ
Meh et )ahit Ti aki D . Öğ . Ü esi, İsta ul Mede i et Ü i e sitesi ................. 181
10. BİLİNENİN KEŞFİ OLA‘AK BİLGİ: GA)ÂLÎ DÜŞÜNCE“İNDE "MÜKÂŞEFE" KAV‘AMI
Muha et Halit Çelik ö A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi .................................... 183
11. PHANTA“IADAN TAHAYYÜLE: TAHAYYÜL KAV‘AMININ İ“LAM FEL“EFE“İNİN İLK
DÖNEMLE‘İNDE ŞEKİLLENMEYE BAŞLAMA“I
Nu se a Ko akapla A ş. Gö ., Pa ukkale Ü i e sitesi ........................................ 185
12. İBN “ÎNÂ FEL“EFE“İNDE TAN‘I YA BEN)EME FİK‘İ: KÖKENLE‘ VE ALIMLAMA
Şe a Kö ü üoğlu D . ......................................................................................... 186
13. FEL“EFENİN ‘ÜYA YO‘UMU: ÂMİ‘Î NİN ET-TAB“Α FÎ EVCÜHİ T-T BΑ ADLI E“E‘İ
Ve sel Ka a D . Öğ . Ü esi, İsta ul Ü i e sitesi ................................................... 187
14. METAFİ)İĞİN ME“ELE“İNİ ME“ELE EDİNMEK: KLA“İK DÖNEM “ON‘A“I İ“LAM
DÜŞÜNCE“İNDE UMÛ‘-I ÂMME “O‘UNU
Yasi Apa dı D . A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi .................................................. 188

16
Çağdaş Ma tık Tartış aları
Contemporary Logical Discussions

1. YENİ Bİ‘ MANTIK TEO‘İ“İ MÜMKÜN MÜ?

Alpa sla Açıkge ç P of. D ., Yıldız Tek ik Ü i e sitesi E ekli ............................ 193
2. AN INCOMMENSURABILITY DISCUSSION FROM A LINGUISTIC PERSPECTIVE
Alpe Bilgeha Ya dı ı A ş. Gö ., Dokuz E lül Ü i e sitesi .................................. 194
3. JACQUE“ DE‘‘IDA NIN YAPIBO)UM ANLAYIŞININ KLA“İK MANTIĞIN KE“İNLİK
İDDİA“I BAĞLAMINDA İNCELENME“İ
A şe Şa klı ıldız A ş. Gö ., “üle a De i el Ü i e sitesi .................................... 195
4. JACQUE“ DE‘‘IDA NIN YAPIBO)UM ANLAYIŞININ KLA“İK MANTIĞIN KE“İNLİK
İDDİA“I BAĞLAMINDA İNCELENME“İ
A şe Şa klı ıldız A ş. Gö ., “üle a De i el Ü i e sitesi .................................... 197
5. NÖ‘OBİLİMDEKİ “ON GELİŞMELE‘İN DİL FEL“EFE“İNE OLAN ETKİ“İ
Çağdaş Bal ı Uz . D ., A adolu Ü i e sitesi .......................................................... 199
6. LOGICAL CONCE‘N“ IN DATA “CIENCE
Dilek Ya ga Dokto a Ada ı, O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi .................................... 201
7. A‘İ“TOTELE“ TA“IMLA‘ININ HOMOJEN/HETE‘OJEN BAĞINTI“I DOĞ‘ULUK
FONK“İYONLA‘I İLE DENETLENME YÖNTEMİ
E e A da E de k D ., Ka a a oğlu Meh et e Ü i e sitesi ............................. 203
8. Ö)EL ADLA‘IN MANTIK“AL )EMİNİ
Fatih Kök A ş. Gö ., İsta ul Ü i e sitesi ............................................................... 205
9. ÖNE‘MELE‘DE DOĞ‘ULUK DEĞE‘İ P‘OBLEMİ
Gü ka Ke al Akko u A . Gö ., Ne etti E aka Ü i e sitesi ........................ 206
10. PU“LU MANTIK VE KUANTUM MEKANİĞİNİN BELİ‘“İ)LİK İLKE“İ
Halise Ta ı ıoğlu Yüksek Lisa s Öğ e isi, İsta ul Ü i e sitesi ......................... 208
11. A‘İ“TOTELE“'İN Bİ‘İNCİ ANALİTİKLE‘ İNDEKİ MUHTEMEL ÖNE‘MELE‘ “O‘UNU
HAKKINDA
Murat Kelikli D . Öğ . Ü esi, Ba tı Ü i e sitesi ..................................................... 210
12. P‘OP‘IETATE“ TE‘MİNO‘UM KU‘AMI BAĞLAMINDA O‘TAÇAĞ MANTIĞI
M. Nazlı İ ö ü Doç. D ., İsta ul Ü i e sitesi ........................................................ 211
13. HEIDEGGE‘ DE MANTIĞIN KONUMU: GA - MA‘BOU‘G KIŞ DÖNEMİ
“EMİNE‘İ VE VA‘LIK VE )AMAN OKUMASI
Nu E te Dokto a Öğ e isi, U i e sit Cae -Normandie) .................................... 212
14. THE MODAL-EPISTEMIC SQUARE OF OPPOSITION AND ITS APPLICATIONS
Oğuz Akçelik A ş. Gö ., O tadoğu Tek ik Ü i e sitesi ............................................ 214
15. ÇELİŞME)LİK İLKE“İNİN KE“İNLİĞİ “O‘UNU
‘a aza Atıl Ka a e Yüksek Lisa s Öğ e isi, İsta ul Ü i e sitesi .................... 215
16. TÜMEVA‘IM “O‘UNUNU EK“İK-BELİ‘LENİM KAV‘AMIYLA DÜŞÜNMEK
“o kal Yakı A ş. Gö ., Ege Ü i e sitesi .................................................................. 216
17. . YÜ)YILDA TÜ‘KİYE'DEKİ MANTIK ÇALIŞMALA‘I
Vedat Ka e D . Öğ . Ü esi, İsta ul Ü i e sitesi ................................................. 218
18. CANTOR VE HILBE‘T BAĞLAMINDA “ON“U)LUK KAV‘AMININ ÇÖ)ÜMLENME“İ
)e ep Öztü k A ş. Gö ., Kı kla eli Ü i e sitesi ...................................................... 219

17
18
 Türkiye de Felsefe:
İ kâ lar ve Zaaflar

Philosophy in Turkey:
Opportunities and Weaknesses

19
20
DEĞİŞEN İN“AN, DEĞİŞEN DEĞE‘LE‘,
DEĞİŞEN TOPLUM, DEĞİŞEN DÜNYA VE
DEĞİŞMEYEN MİLLİ EĞİTİM POLİTİKAMI)
Ali Taşkı
Prof. Dr., Cu huriyet Ü iversitesi

He akleitos u , Değiş e e tek şe değiş ekti sözü, değiş e i

ke di i da ata i ge çek olduğu u öğ etti ize. Değiş ek zo u da olan
i sa e e e i i akışı a a ak u du ak a da te si e gidişle e ka şı
di e ek, ke di e çeki düze e ek adı a i i , e ü e i i hakikat a
da utluluk peşi de ol ak e de i ge eği ola ak ili di. Bilgele i ,
filozofla ı düşü e i i e de /değe sa a ça ala ı hep hakikati a a a
olu da atıla adı la ola ak algıla dı. Bi ütü ola ak gö ü e e e de
akıl sahi i ol ası ede i le a ı alığa sahip olduğu sö le e e ü ük
ölçüde ka ul gö e i sa , ki i za a doğuşta a ola , ki i za a
oluştu ula değe a gıla ı a sahip ol ası la a ı alıklı sa ıldı. Adı e kapsa ı
he tü ta tış a ı içi de e ala Felsefe i kade i de a ı olduğu içi he
çağda ta ı ı değişti, elki itildi kakıldı a a ke di i il ek , olda ol ak ,
ke di ol ak , a ol ak gi i, a oluşsal ça ala ı ge çekleşti il esi içi
i a aç oldu, he za a . Özü de, aklı ge ektiği gi i kulla ak dediği iz,
A tik çağda aşka, O taçağda aşka, Mode e Çağdaş dö e de aşka
ta ı la sa da hep i sa a ö elik, hep i sa ı ilgile diren, hep insandan yana
i etki lik oldu, felsefe. A a hiç i za a gü ü üzdeki kada ho e haki
gö ül edi felsefe. Di e e ediği iz değişi le, e e ediği iz doğa la,
sa ul akta olduğu uz değe sizlik uçu u u ile ü adele et e izi olu
aklı ızı ge ektiği gi i kulla akta geçtiği halde i tü lü a ışa adık
felsefeyle. Nihilizm ile tarikat, cemaat, parti, klik, teizm, deizm veya ateizm
sa alı da sıkışa i sa içi i o ta ol ul ada felsefe a dı ı ola az
ı dı, ola az ı, di e so ada ede i o insan.
Felsefe i, elli i za a dili i de tuzu ku ula ı , uçuk fiki li,
fildişi kuledeki e telektüelle i , i a sızla ı , di e ka şı di u du a la ı

21
hatta tahtası eksikle i uğ aşı ola ak gö e le i , değişi i zo u luluğu a
ağ e değiş e iş oldukla ı i aşka ge çek. he şe değişi a gısı a
te s düşse de du u u. Yi i i i i üz ılı ilk çe eği de, i çok ala da
olduğu gi i, felsefe olu da da ö kü e i, kop a ı, akil i, opo tü ist i
toplu uz, e azık ki! Değişi i, dö üşü ü ekonomi, sosyal medya ya da
alış e iş e kezle i AVM le olu la ge çekleşti e e çalıştığı ız içi i
a da e zupla ı i a da ihilistle i ko u eli le i i ol ala ı a
ola ak e ildi, dola lı ola ak. Düşü ekte ko ka düşü e e teş ik et ez;
akılda ko ka itle le, hu afele le aşa e ha ha alle , uzu e i li aatle
süsle dü ala ı ı, o la ı . Kıla uzu uz akıl, e le i iz düşü e e da alı
ol azsa daha çok aş, daha çok iş, ka şılıklı se gi e sa gı kılıfı ile i e iliği
ö ele e i toplu çıka ka şı ıza. Bilgi güçtü , he şe ka şılıklıdı , haz
i idi , a ı kötüdü , işi i ile eksi , fı satla ı değe le di e eksi , a a a
gü e e e eksi , çal a kapı ı çala la kapı ı, pa a ı e e düdüğü çala
gi i, ki i haklı e e i de ki i a ı de e i le i i e tes ili ola u sözle e
sözle e ze i teşkil ede i sa e le le i hal-i pü elali izi eli li o . içte
gele e i , öde du gusu, sos al so u luluk, fedakâ lık, ata , de let,
illet, a e i at ahlak e felsefe gi i değe le a içi oş a da asıl
a la la ı da saptı ıla ak istis a edili o . Ke di i ta ı ak sos al ed a
olu la egalo a iz , a siz , sadiz e egoiz ola ak çıkı o ka şı ıza.
Va lık, ilgi e değe içe iği le, i a ı, si asal düşü esi, et ik köke i e
olursa olsun her insa ı o tak değe i ola , aklı kulla a ö te i i öğ ete
felsefe e e ile değe ülkele i he ö de kalkı ası la, kalkı ışlığı la
doğ uda ilgilidi . İ sa ı ü elte ek e de le i değil de, egoiz i, hedo iz i,
kişisel çıka ı ö ele e değe sizlik uçu u u a al ız a iz değil, ütü
dü a ı koşa adı la la gittiği i ge çek. Du u ö le olsa da, ülke ola ak
ö e iz ke di ize düşe i ap ak du u u da ız. Ta ih o u a i e sel e
toplu sal değiş e i ilkele i i su a , aşta o al değe le ol ak üze e he
tü lü i sa i değe i ö eliği i öğ ete felsefe ile ek a da il e e ek
i sa ha atı da uzaklaştı ıl aktadı . Di , dil, ı k e kültü a ı ı
ap aksızı i sa i ola he şe i e e sel sıfatı la öğütle e e pa laş a gi i

22
 i özelliği ola felsefe dili le i e ko uşa ili , i e iletişi ku a ili iz. Bu u
içi i e sel ça ala et ez, de leti el at ası ge eki . Milli Eğiti
Baka lığı a ağlı lisele de i za a la haftada altı saat ola felsefe de sle i,
i o ik i şekilde tek saate kada düşü ül üş kısa i sü e ö e de iki saate
çıka ıl ıştı . Adı ı al ız a de s saati ola ak du duğu uz/du a ağı ız
ala la a ilişki de s saatle i ü etili ke , e ede se ütü ili le i ile le e i
uhu u sağla a , i sa i ola he şe i ilgile di e , geliş e i ile i
gö üşlülüğü oti as o u u sağla a ak ola felsefe, ülke izde ok
hük ü dedi e azık ki! Ü i e sitele de de du u e ede se a ıdı .
“u ul ası pla la a ildi ide, felsefe izi e ut du u u u
tespiti apıldıkta so a, ol ası ge eke e e doğ u götü ül esi içi ele
apıla ile eği e ilişki azı değe le di ele e ö e ile e e e ile ekti .

23
HİLMİ )İYA ÜLKEN İN HÂKİMİYET ADLI E“E‘İ:
KAPİTALİ“T VE “O“YALİ“T TAHAKKÜM ‘EJİMLE‘İNE KA‘ŞI
ME‘TEBELE‘ DEVLETİ
Ali Utku
Prof. Dr., Atatürk Ü iversitesi

Tü k düşü e ha atı da Cu hu i et dö e i e telektüelle i a ası da

ü etke liği e tesi le i akı ı da a ı alıklı i ko u işgal ede Hil i )i a
Ülke , aşta felsefe ol ak üze e sos al ili le i i çok ala ı da, hatta
ede i atta ese le e iş elut i aza dı . Şa tla ı zo ladığı akta ı ı tutu u
aşa ak özgü i tutu gelişti e e çalışa Ülke i etik e si aset felsefesi
akı ı da ö e li eti le i de i i, izzat kale e aldığı a ı listesi de e
so ada hakkı da apıla çalış ala da is i zik edile , a ı la a ış ese i
Hâki iyet ti . Te iliği izde, şu gü le de a ı a hazı la akta olduğu uz,
Ülke i düşü esi i p atik ephesi i siste atik i ütü lüğe taşı a ak
taçla dı ı o gö ü e i si aset felsefesi ese i ola Hâki iyet i ta ıtı ı ı e
ge el i değe le di esi i apa ağız. Ülke i le de Felsefe ve
İçti aiyat Me uası daki akalele i de , Varlık ve Oluş, Bilim Felsefesi, Aşk
Ahlâkı gi i ese le i e gö de ele içe e Hâki iyet i Ülke i ese le i le
ağı tısı ı e Tü k si asal düşü e gele eği açısı da ifade ettiği a la ı
so gula a ağız. Ese de ütü lüklü i i sa e kültü teo isi a a ışı da
ha eketle hâki i et e tahakkü ka a la ı ı ta ı la ışı ı e ta ihsel
çözü le işi i, içi de azıldığı soğuk sa aş dü ası ı a ı tılı bir
değe le di esi le kapitalist e sos alist tahakkü içi le i i eleşti isi i e
iha et ekle e e i hâki i et içi i içi ö e diği Me te ele De leti i
ele ala ak ta tışa ağız.

24
GEÇ DÖNEM O“MANLI DÜŞÜNCE“İNDE
BEKA A‘AYIŞLA‘ININ
ONTOLOJİK VE EPİ“TEMOLOJİK TEMELLE‘İ
(1878-1918)
Ferdi Ertekin
Arş. Gör., Trakya Ü iversitesi

Bu akale, atılılaş a, ode leş e, ıslahat gi i ka a la

çe çe esi de ele alı a geç dö e Os a lı düşü esi de, Os a lı de leti e
toplu u u ütü ku u la ı la içi e düştüğü uh a a çözü a a ışla ı
doğ ultusu da gele eksel o toloji e episte oloji a la ışı la üzleş e e
ekâ- ı di u de leti te i a a ışı ağla ı da o ta a çıka e ileş e
ihti a ı ı , Ah ed Ce det Paşa -1895), Babanzade Ahmed Naim ve
El alılı Ha di Yazı ı (1878- ili a la ışla ı üze i de tas i i i çiz ek
a a ı ı taşı aktadı . Ka a a Batı ı il i i alalı ahlakı ı al a alı
fo ülü ile özetle e u a a ışla çe çe esi de esele i çe çe esi i
çize il ek adı a, odel alı ak iste e A upa medeniyetinin b/ilim
a la ışı ı ha gi ze i üze i de teşekkül ettiği e te as edildikte so a
ilgi i ta ı ı ı , fo u u e kesi ilgi e gide olda kulla ıla
ö te le i fa klılıkla ı a işa et edile ek, Batılı ilgi i Os a lı' a
te a üsü ü ü kü olup ol adığı eselesi so gula a a çalışıla aktı .

25
TÜ‘KİYE DE YAKIN DÖNEM
EPİ“TEMOLOJİ ÇALIŞMALA‘I
Hasa Yü el Başde ir
Doç. Dr., Yıldırı Beyazıt Ü iversitesi

Episte oloji, felsefe i e te el disipli le i de i i olduğu kada ,

tü akade ik disipli le le akı da ilgili ol ası akı ı da da gö e e daha
ö e li i disipli di . Ve ile i topla ası e değe le di il esi, tü
akade ik hatta gü lük ha atı ızı azgeçil ez uğ aşıdı . Episte oloji, e i
topla a e değe le di e sü eçle i e te el oluştu a a a so u la ı
a aştı aktadı . Bilgile i izi ka ağı edi ? Ha gi ka akla gü e lidi ?
İzle i le e e ile asıl ilgi e dö üşü ? Yö te le , doğ u so uçla a
ulaştı ada ge ekli e ete li idi ? Ve daha i çoğu.
Bu ildi i, Tü ki e deki episte oloji çalış ala ı ı ge el i
değe le di esi i ap a ı a açla aktadı . Daha ö e u çalış a,
ılı da u adaki a ı ölçütle kulla ıla ak apıl ış e a ı la ıştı. Bu
ede le u ildi i, ılı da so a Tü ki e de episte oloji ala ı da
apıla çalış ala ı eli li açıla da değe le di il esi i e so uçla ı ö eki
ile ka şılaştı ıl ası ı içe ektedi .

26
FEL“EFE EĞİTİMİ YAHUT
EĞİTİMDE FEL“EFENİN YE‘İ Ü)E‘İNE
Hüseyi “arıoğlu
Prof. Dr., İsta ul Ü iversitesi / Cu huriyet Ü iversitesi

Felsefe, en ge el a ada i sa ı , ke di zihi sel güç e i ka la ı ı

kulla dığı özel i ta ı , ta z e akış açısı ile a lık, olgu e ola la ı a la a-
a la la dı a-a lat a ö te i, faali eti e u olla elde ettiği/ü ettiği
ilgile ütü ü ola ak tas i edile ili . Bu a la ış çe çe esi de felsefe i
işa et edile a la a-a la la dı a-a lat a işle i i üze i de
ge çekleşti e eği i ze i e ala ihti a ı zo u lu e kaçı ıl azdı . Esase
düşü e ta ihi de filozof ola ak e ala /a ıla düşü ü le i a ı za a da
birer bili i sa ı oldukla ı ge çeği kada ili le i tas ifi e ilişki aklaşı la
ile eğiti -öğ eti sü e i deki te tiple i işa et edile ze i e ala ihti a ı ı
i eti esi/tezahü ü ola ak gö ül elidi . Bu tespit e ka ulde ha eketle,
te liğde, özellikle Tü ki e de felsefe i işle i i e i e geti e il esi e o da
ekle e eti ele i elde edile il esi akı ı da dikkate alı ası e
üze i de düşü ül esi ge eke hususla i dele e ek azı gö üş e ö e ile
dile getirilmektedir.

27
CUMHU‘İYET DÖNEMİ TÜ‘K DÜŞÜNCE“İNDE
Dİ“İPLİNLE‘A‘A“ILIK VEYA
A‘AKE“İTLE‘ Ü)E‘İNE
Levent Bayraktar
Prof. Dr., Yıldırı Beyazıt Ü iversitesi

Cu hu i et dö e i düşü e ha atı ızda gö üle felsefi akı la ı

e ede se ta a ı ı kökü, Os a lı ı so dö e i e kada git ektedi .
Batılılaş a ha eketle i ile e a e fiki ha atı ızda pek çok e i düşü ele
gö ül ektedi . Eskide e i a ola akı la la u e i düşü ele
ka şılaştığı da, di a ik i fiki ha atı oluş uştu . Bu dö e de tefekkü ü ,
i a da toplu sal e si asi, diğe a da felsefi i o utu e açılı ı a dı .
Toplu sal e si asi tefekkü , daha zi ade atı ka şısı da ge ile ekte ola
Os a lı e Tü k ede i eti i al ası ge eke ta ı e ol ası ge ektiği
ko usu da oğu laş ıştı . Bu ta tış ala , te elde i ki lik uh a ı a
da a akta e u so ada oda ola ak ola de i le ede i etle
çatış ası da ke di izi asıl ko u la dı a ağı ız hususunda
düğü le ekte idi. İsla ılık, Batı ılık, Tü kçülük e Os a lı ılık gi i
akı la , tefekkü ü u o utu içi de değe le di ile ili . Diğe ta afta,
uza tıla ı toplu sal ha at açısı da da değe le di ile ile ek ol akla e a e
temelde metafizik ve felsefi ola akı la ulu akta idi. Mate aliz ,
Poziti iz , “pi itüaliz , Felsefi İdealiz , E e jetiz , Be gso iz ,
P ag atiz , Ma ksiz , Ye i O toloji e Aksi o Felsefesi u ağla içi de
değe le di ile ili . Aslı da ö esi e so ası ile Cu hu i et dö e i düşü e
ha atı ı ka a a il ek içi felsefe e diğe e telektüel e a e i ala la ı
iletişi e etkileşi le i e de ak ak zo u ludu . )i a u dö e aşta ol ak
üze e Tü k düşü esi felsefi – siyasi, felsefi – dini / manevi / tasavvufi, felsefi
– tarihi, felsefi – metodolojik, felsefi – sosyolojik, felsefi – psikolojik /
pedagojik, felsefi – ede i gi i a akesitle göz ö ü de ulu du ula ak
i ele diği de sa ıldığı da ze gi e çeşitli i düşü e ha atı a ta ıklık
edile il ektedi . Felsefe, e ge iş a ası la kültü ü ili i ola ak tasa u

28
edildiği de, ütü kültü u su la ı ı ele alıp i ele e e te kid ede , i üst
faali et e ede i et ku u u i i sa lık aşa ısıdı . Ca lı e di a ik i
e telektüel e a e i kültü içi , gele ekli i felsefe ha atı elze di . Tü k
düşü esi i ke disi üze i e katla ası e üktese atı ile eleşti el i
değe le di e e o u la a faali eti içe isi e gi esi, çağdaş e özgü i
düşü e ha atı oluştu ul ası ı te el di a ikle i de i i i teşkil
etmektedir. Niteki düşü e oşlukta açığa çık az; oluşup gelişe il ek içi
i o ta a e gele eğe ihti aç du a . A ı a esille i i i i e ağla a ak
işle iş e gele ekli i dile de ihti aç a dı . Yah a Ke al i ifadesi ile
ede i eti izi kökü azide ola i ati şekli de tasa u e taha ül
ede il ek içi , kökle le ağla tısı ku ula il iş, oluş e sü eklilik hali de i
düşü e ha atı a ihti aç du ul aktadı . Bu üzde ildi i izde düşü sel
öksüzlüğü üzü i pa ça olsu izale ede il ek içi , çoğu za a gözde
kaçı ıla , ağla tı e sü eklilikle e işa et edil e e çalışıla aktı .

29
ÇAĞDAŞ TÜ‘K FEL“EFE“İNİN BAŞLANGICINDA
FÉNELON UN “ANILDIĞINDAN BÜYÜK ETKİ“İ
M. Bedri Mermutlu
Dr., İsta ul Ti aret Ü iversitesi

Tü ki e de Felsefe, uzu i a ada so a o dokuzu u üz ıl

o tala ı da e ide ö eli e i ala ola ak o ta a çık ış, üteakip üz ıl
içi de olgu laşa ak gü ü üze kada izlediği iz se ü e i i ge çekleşti işti .
Yaklaşık üz elli ıllık u za a a alığı Felsefe ilgisi i e ö eli i i
özellikle i akı ı da etap etap a da eselele çe çe esi de ele alı ı ke
Tü ki e de çağdaş felsefe ta ihi i ağla la ı e ka akla ı akı ı da daha
akı da ta ı a şa sı elde edile ekti . li ılla da aşla a Batı
Felsefesi le ilgili Tü kçe çalış ala a ası da ilk sı ada e st atejik oktada
aş u ula i ka ak ola ak F elo is i le ka şılaş ış ol ak Felsefe
ta ihi izi k o olojisi akı ı da olduğu kada ü etile çalış ala ı uzu
ılla u is i izi de gittiği i göste esi akı ı da da ö e lidi .

30
FEL“EFE BİTTİĞİ İÇİN Mİ
FEL“EFE TA‘İHİ VA‘?
Meh et Gü e ç
Doç. Dr., İsta ul Ü iversitesi

Ha a la da fa klı ola ak i sa , düşü düğü doğ ultusu da;

düşü düğü ü ge çekleşti ek içi e le e geçe i a lıktı . Bu u a ı da
felsefe i he ha gi i düşü e faali eti de ötesi de ol ası ge eke ; ideal
i düşü e içi i olduğu ka ul edili . Ö le ki A istoteles salt ke disi de
dola ı değe li ola üze i de düşü e i e le le i e üstü ü ola ak
itele di işti . Metafiziği ke disi e ko u edi e felsefe i u apısı A tik
dö e de o ta a çık ıştı . Mode dö e de se u a la ışta uzaklaşıl ıştı .
Metafiziği e etafizikle faal ola filozofu o tada ka ol ası a pa alel
ola ak felsefe i ta ihi i sah e e çıktığı ı gözle le iz. Mode dö e de
ta ih, doğa ili le i ka şısı da ke disi e e ul a a çalışa sos al ili le
içi ö e li i ol al ıştı . Mode düşü e i doğa ili le i le ke di e
du duğu gü e le ta ih i sa lığı ile lediği düşü esi e u gu i se a o
az a ı il i hali e gel işti . Bu se a o içi de felsefe i uka ıda
ahsedile hali felsefe ta ihi i de o ta a çık ası a ede ol uştu .
İle le e i aklaşı içi de geç işteki felsefi a la ış aşıl ası ge eke i
asa ak ola ak gö ül üştü . İşte felsefe it e e akı olsa da felsefe ta ihi
u itişi es et e i a ı da u itişi hızla dı ak gö e i i üstle işti . Bu
şekilde değe le di ildiği de felsefe i etafizikle ola ağla tısı ı ta ihe
gö üle ek a latıl ası ı te el sıkı tıla da i ta esi olduğunu
sö le e ili iz. Te liği izde a tik a la ışta o ta a çıka felsefe ile felsefe
ta ihçiliği a ası daki ilişki i apısı üze i e tahlille de ulu a ı a zu
edi o uz. İlkö e felsefe e ta ih üze i e ta ihsel gelişi le i eşliği de kısa
ta ı la ala da ulu a ağız. Daha so a ode dö e i apısı üze i e
eli le ele o ta a ko a ak he iki dö e i uka esesi i apa ağız. İsta ul
Ü i e sitesi Felsefe Bölü ü de Felsefe Ta ihi A a Bili Dalı e kezi i e

31
tuttuğu içi apa ağı ız değe le di ele i Tü ki e deki felsefe i i ka la ı
e zaafla ı üze i e katkısı ola ağı ı u ut edi o uz.

32
TÜ‘KİYE DE FEL“EFENİN “O‘UNLA‘I,
ÇÖ)ÜM ÖNE‘İLE‘İ VE
GELECEK PE‘“PEKTİFLE‘İ
Mehmet Vural
Prof. Dr., Yıldırı Beyazıt Ü iversitesi

Os a lı da Ta zi at ö esi dö e de felsefe i ta tış a ala ı ı

spekülatif ilgile le sı ı lı ol ası, Ta zi at dö e i i felsefe ta ihi i kı ıl a
oktala ı da i isi hali e geti ektedi . Ta zi at ile i likte aşla a felsefî
fa kı dalık, Meş uti et Dö e i de a tış göste se de, si asî ka ışıklıkla e
Batılılaş a ça ala ı la apıla felsefe i gele ekte kop ası so u u u
doğu uştu . Cu hu i et i ku uluşu ile i likte, ülkede aşa a adikal
değişiklikle felsefe eğiti i de de pa adig a geçişle i e ol aç ıştı .
Cu hu i et dö e i de felsefe eğiti i e u a ağlı ola ak felsefe
p og a la ı, dö e i ko jo ktü el şa tla ı ile sıklıkla değişi göste ektedi .
Bu açıda Tü ki e de felsefe eğiti i içi ılı ö e li i ilattı .
Ü i e site ‘efo u u ılda ge çekleş iş e o dö e i tek felsefe ölü ü
ola İsta ul Ü i e sitesi Felsefe Bölü ü de köklü değişiklikle apıl ıştı .
Yapıla u değişiklikle , Tü ki e de felsefe eğiti i i e oluştu ula felsefe
gele eği i de ö e li ölçüde değişi e uğ at ıştı . Batı felsefesi i
te ü ele olu la dola sız e o u suz ola ak akta ıl ası ola ak
ge çekleşe felsefe çalış ala ı, Al a a da gele öğ eti ü ele i i de
etkisi le ta a e Batı felsefesi i öğ e il esi şekli de de a et işti .
Pozitivist ve materyalist bakış açısı ı hâki i eti altı da de a ede felsefe
eğiti i Tü k felsefe gele eği i ku ul ası e özgü düşü ele i ü etil esi
içi ge ekli o ta ı sağla ası ağla ı da felsefe ta ihi izde ü ük
oşlukla ı oluş ası a se e i et e işti .
Te liği izi te el a açla ı da e ö e lisi i felsefe gele eği
oluştu ul ası olu da Tü ki e de felsefe i içe isi de olduğu ko u u
eli le ekti . Bu a açla, felsefe ölü le i i de s p og a la ı a pi ik e

33
a alitik i ele e e tâ i tutul uş, felsefe ölü le i i ha gi ala la a ağı lık
e diği üf edatla ı daki de sle i g upla dı ıl ası olu la tespit edil işti .
“o uçta Ta zi at ta gü ü üze felsefe eğiti i i, u sü eçte aşa a
değişi le i, si asî e ideolojik o ta ı felsefe eğiti i üze i deki etkisi i, Batı
Felsefesi i geç işte e gü ü üzde e ile felsefe eğiti le i deki e i e
değişi le i i, i düşü e gele eği oluştu a olu da ulu duğu uz
ko u u e akade ideki öğ eti ü ele i i felsefe algısı ı za a sal
değişi le i i de s p og a la ı a a sı ası gi i te el problemleri ele alan
ta tış a e a alizle de oluşa u te liğ, Tü ki e de felsefe i so u la ı a
çözü ö e ile i e gele ek pe spektifle i su a ı hedefle ektedi .

34
TÜ‘KİYE DE/TÜ‘KÇEDE FEL“EFEYE YÖNELİK
İLGİ“İ)LİK “O‘UNU
Mustafa Gü ay – “evgi a Akça
Dr. Öğr. Üyesi - Yüksek Lisa s Öğre isi, Çukurova Ü iversitesi

Tü ki e de felsefe le ilgili i çok so u e uttu . Çoğu lukla

astladığı ız Batı felsefesi i izi de a ıla a a, eğiti -öğ eti de
Tü ki e de felsefe çalış ala ı a ete i e e e il e esi, felsefi düşü e
ta ihi e diğe ala la la ilgili gö sel su u la ı , elgeselle i ete i e
ulu a ası, felsefi ka ak ta a a, ü et e eksikliği . gi i p o le le ,
ke di felsefi düşü e siste i izi oluştu a a e gel ol aktadı . A ı a u
sorunlar arası da e aşta gele le de i i de hiç şüphesiz ke di
düşü ü le i izi -felsefe ile i izi çalış ala ı a ö elik ge el i ilgisizlik e
du a sızlıktı . Nede se izde ü etile düşü e i iki i e u u o ta a ko a
düşü e öz ele i felsefi i oku a, çözü le e e eleşti i i ko usu ola ak
gö ül e ektedi . Bu du u ise ülke izde felsefi düşü e gele eği i
oluşu u e gelişi i akı ı da olu suz i du u du . Felsefede i gele ek
oluştu a il ek e o u aşata il ek içi ö elikle felsefe ile i di alog içi de
ol ala ı, ta tış ala ı, i i le i i ese le i i değe le di ip eleşti ele i,
i i le i hakkı da a ı ap ala ı ı ge ekli olduğu açıktı .
Yal ız a a ola lite atü e da alı ola ak felsefe ap a ola ağı i
oktada ke di sı ı ı ı ko aktadı . Özgü e ka da değe i felsefi düşü e
gele eği içi , eleşti el, siste li e iletişi hali de i düze oluştu ak
ge eki . Bu düze içi de hiç şüphesiz ke di düşü ü le i izi de i le esi e
oku ak e a la ak e ö e li adı ola aktı . Bu aşa ada Hil i )i a Ülke ,
A sla Ka a dağ . değe li isi le i izi de ge el düşü e ta ihi çalış ala ı
ap ak, ke di düşü ü le i izi i dele e se poz u , pa el . topla tıla ı
apıl ası, lisa süstü çalış ala da Tü ki e de felsefe e katkıla ap ış
isi le i a aştı ıl ası, ke di düşü ü le i izle Batılı e diğe filozofla a
ö elik ka şılaştı alı felsefi i ele ele i apıl ası oldukça ge ekli e
olu lu adı la ola aktı .

35
 “öz ko usu so u a ilişki ola ak azı düşü ü le i iz e düşü e
ta ihçile i iz ta afı da apıl ış ö e li sapta a, değe le di e, eleşti i e
ö e ile de a dı . A ak so u u ete i e fa kı da olu duğu e felsefi i
so u ola ak ete i e ta tışıl adığı da açıktı . Ülke izde i çok ala ı
a ısı a özellikle felsefede i e telektüel alış e işi gelişti il esi ü ük
ö e taşı aktadı . Bu oktada kişi e ku u la a düşe gö e e
so u lulukla söz ko usudu .
Bu ildi ide a a ı ız, Tü ki e de ü etile felsefi sö le e/ i iki e
ö elik ilgisizliği ede le i i, ge ekçele i i eli le e e çalış ak e söz
konusu soruna du a lı i tutu la ö ele ki i felsefe ile i izi
düşü ele i de de a a la a ak azı çözü ö e ile i o ta a ko a a
çalış aktı .

36
FEL“EFE EĞİTİMİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK
N. Murad Omay
Dr. Öğr. Üyesi, İsta ul Ü iversitesi

Bildi i izi a a ı, o ta öğ eti e ü i e site felsefe eğiti i i

kapsa ı ı e a a ı ı e olduğu u se i ledikte so a, iz e ol ası
ge eke felsefe eğiti i i kapsa ı e a a ı ı o ta a ko up
ge ekçele di ek e e ut du u da , ka ı ız a ol ası ge eke du u u
geçiş içi ele apıla ile eği le ilgili azı ö e ile i izi eli t ekti .
Bu a a ı ız doğ ultusu da ö elikle çok kısa a o ta öğ eti e
ü i e site felsefe eğiti i i ta ihi e deği e ek, ta ihi içe isi de u eğiti i
kapsa ı ı e a açla ı ı ge el ola ak gö e e çalışa ağız. “o ası da te el
e ut o ta öğ eti felsefe eğiti i e odakla a ak, u eğiti i kapsa ı ı e
a a ı ı ge el hatla ı la o ta a ko a ı de e e eğiz. Gele ek se ede
iti a e değişti ile ek o taöğ eti felsefe eğiti i i kapsa ı hakkı da da,
e ut ola e ile doğ ultusu da i se i le ede ulu a ağız. Daha so a
azı ü i e site felsefe ölü le i deki üf edatla da ola çıka ak ü i e site
felsefe eğiti i i ge el kapsa ı ı çıka t a a çalışa ağız. Bö le e ö ü üzde,
o ta öğ eti kıs ı daha deta lı, ü i e site kıs ı kıs e deta lı ola i
felsefe eğiti i ta losu çıka ak. Bu ta lo u o ta a ko dukta so a, ka ı ız a
u ta lodaki eksikle i eli te ek iz e ol ası ge eke felsefe eğiti i i e
olduğu a e ge ekçele i e deği e eğiz. “o ola aksa, e ut du u da ,
ka ı ız a ol ası ge eke du u u geçiş içi ele apıla ile eği le ilgili azı
ö e ile i izi o ta a ko a a çalışa ağız.

37
YENİ İ“LAM FEL“EFE“İ NİN İMKÂNI:
İDDİALA‘, TA‘TIŞMALA‘ VE ÖNE‘İLE‘
Ö er Bozkurt
Doç. Dr., Mardi Artuklu Ü iversitesi

Ye i ka a ı, daha ö e zuhu et e iş i şe i o ta a çıkışı ola ak

ili e a gı a a la i likte, e udu e ile esi, i şe i e ide e
i e o ta a çık ası a la ı ı da a ı dı aktadı . Bu açıda akılı a Ye i
İsla Felsefesi üs ütü ta ihi de kopuk e ilk kez ile i sü üle i şe
değildi . Şu a ki, za a içe isi de İsla felsefesi klasik e a ı za a da
pa lak dö e i deki ü eti i i, akışı ı, so u çözü ü . gi i azı itelikle i i
ka et iş, ü ük o a da azı ku u la ı sı ı la ı içe isi de e u u so u u
ola ak da daha zi ade eti sel, ta ihsel e tahlilsel i apı a ü ü üştü .
Gü ü üzde elli a aştı a, i ele e, ü et e e sa u a ö te le i le ki
u ö te le i çoğu lukla ke di ize ait olup ol adığı da ta tışıla ili o ta a
ko a ö le i felsefe ü ük o a da İsla felsefesi ta ihi ola ak
ta ı la a il ektedi . O sa İsla felsefesi dediği iz şe , klasik dö e de
apıla ta zı ı göz ö ü e aldığı ızda, ta ihsel i iki i se i le esi de
zi ade u i iki i , e el i a ç, ilgi, te ü e, so u e ihti açla la oğ ula ak
ka şı ıza çıktığı gö ül ektedi . Bu u la i likte İsla felsefesi i ugü
klasik dö e deki le a ı hali al ası la i çıkış olu ula ile eği izi de
sö le e e iz. O dö e e ö elik eta i akışla, e i i etodoloji e e i
ü eti ta zla ı eli le eli iz. Bö le i ihti aç gü ü üzdeki ilgi i iki i i
e ili sel e ile i ize da attığı i du u du . Çü kü e ut ili sel
i iki i göz ö ü e aldığı ızda eli izdeki Ta ı algıla ı ız, a at a
teo ile i iz, e e tasa u la ı ız, za a -mekan-i sa ilişkile i iz, etodik
episte oloji iz e eğiti , ahlak e si aset teo ile i iz . gi i hususla ,
so u la ı ız, gele eği iz, ile le e iz e geliş e iz içi izle e ete li e
tat i edi i ö e ile e e e ektedi . Ye i İsla Felsefesi , eski i göz a dı
et ede e udu kulla a ak e gele eği tah i ede ek ü eti i sağla a
i iteliktedi e a ol alıdı . Özellikle gele eği tah i et e o utu la

38
 Ye i İsla Felsefesi ütop ala a, uç fiki le e, ha ali zo la a ala la a kapı
a ala e teo ile ü eti e a ö le ol alıdı . Ye i İsla Felsefesi esası da
etodik ola ak Yi e İsla felsefesidi ; fakat so u la ı ı i kıs ı e ze
olsa da ü ü le i e ha alle i oldukça fa klıdı .
A a hatla ı la ifade edile ö le i İsla felsefesi i i kâ ı a dair
iddiala ı u te liği izde felsefe a aştı a ıla ı a aça ak ta tış a ı
pla la akta ız. Bu oktada Ye i İsla Felsefesi i i kâ ı ı so gula a
Ye i ka a ı ı içe iği, felsefe i e İsla felsefesi i ahi eti, özellikle
de gele eğe dö ük iddiala ı ka ıtla a ili liği gi i uhte el so u e
so ula a e apla da e e e çalışa ağız. Bu e apla el etteki i takı
ö e ile i de içe iş ola aktı .

39
CUMHU‘İYET DÖNEMİ TÜ‘K DÜŞÜNCE“İNDE
MİLLİ “ANAT/YE‘EL E“TETİK A‘AYIŞLA‘I
Ö ür Karslı
Arş. Gör., Yüzü ü Yıl Ü iversitesi

Tü k düşü esi de estetik ka a ı e u ka a et afı daki

ta tış ala Ta zi at ile i likte o göste e e aşla ıştı . Ta zi atta
u hu i ete kada ki dö e de atılı i disipli ola estetiği ta ıta e
ta tışa çe i i ese le asıldığı gi i özgü i estetik a la ış gelişti e olu da
adı la da atıl ıştı . Os a lı İ pa ato luğu u ıkıl ası ı a dı da
ku ula Tü ki e Cu hu i eti de leti, toplu a e ide şekil e ek iste işti .
Toplu u sa at a la ışı e sa at apıtla ı da u e ile ede pa ı ı
al ıştı . Cu hu i eti ilkele i doğ ultusu da illi i sa at a la ışı ı
te elle di il esi e gelişti il esi içi çalış ala ge çekleşti il işti . Bu
ağla da düşü ü le e sa atçıla illi sa at a la ışı a ilişki teo ik e p atik
ü eti le de ulu uşla dı .
Cu hu i eti ilk ılla ı da e la da oğu laşa illi sa at
ta tış ala ı gü ü üzde e ide gü de e gel ektedi . A ak illi sa at
ta tış ala ı a ilişki eli gi i ka a sal çe çe e i e so u ö eği i
ulu a ışı, ö e li i eksiklik ola ak gö ü ektedi . Bu ede le
ildi i izde ilki illi sa at a la ışı ı ilişkili olduğu ka a la ı etleşti e e
çalışa ak ta tış a ı ka a sal çe çe esi i çize eğiz. Bu ka a la da güç
ala ak a ola so ula a e ile a ıtla a gö e tas if ede eğimiz temel
ö eli le i gö üşle i e deği e eğiz. Bu ada ha eketle ta tış a et afı da
gelişti ile gö üşle i o tak tıka ıklıkla ı a işa et ede ek çözü olla ı a dai
ö e ile de ulu a a çalışa ağız.

40
İ“TANBUL'DA ALMAN ‘UHU:
ONTOLOJİ VE FEL“EFİ ANT‘OPOLOJİNİN
İ“TANBUL ÜNİVE‘“İTE“İ NE Gİ‘İŞİ
Pascale Roure
Dr., “or o e Paris IV / Hu oldt U iversität Berli

“u u u a a ı, - ılla ı a ası da Al a a ile Tü ki e

a ası daki akade ik ilişkile çe çe esi de, Al a felsefesi i İsta ul
Ü i e sitesi e gi işi i i ele ektedi . Bu ka aşık sü eç, Al a a dan
sü gü edile p ofesö le i lu ılla da Tü ki e de ulu uşla ı la sı ı lı
kal a ıp si asi e uzu sü eli i ilgi akta ı ı pe spektifi de
değe le di il e i ge ekli kıl aktadı . “öz ko usu akade ik ilişkile aslı da
Bi i i Dü a “a aşı dö e i de aşla . Al a i Felsefe “e i e i,
Almanya da gele Gü the Ja o ta afı da e Ka t-Gesellschaft ı
desteği le Da ülfü u da ku ul uştu . Bu ilk akışta a ekdotik gö ü en
ola da so a, Wei a Cu hu i eti dö e i de -1933) Alman-Tü k
akade ik ilişkile i e i i şekilde olgu laşı ö eği , O ha “adeddi Gieße
Ü i e sitede E st o Aste e aşka Ye i-Ka tçı p ofesö le i a ı da
dokto a tezi i aza . Bu u a ı da, Jacoby ve Nicolai Hartmann ı ilk
te sil ile i oldukla ı Al a o tolojisi i gelişi le i likte, efo u da
so a pa adoksal i i asta da söz edile ili .
Yeni-Ka tçı gele ek ka şısı daki eleşti el ta tış a la li ılla da
gelişe Al a felsefesi i akip pa adig ala ı, Tü ki e de ulusal ve
seküle leşti il iş i akade ik felsefe i e ide ta zi i içi kulla ıl ıştı .
1933 te iti a e Felsefe Bölü ü de, sü gü deki p ofesö le Ha s
Reichenbach ve Ernst von Aster i te sil ettiği a tıksal ampirizm ve
eleşti el poziti iz e pa alel ola ak, efo da so a İsta ul Ü i e sitesi nin
ilk dokto alı doçe tle i i Mahza Şe ket İpşi oğlu, Taki etti Me güşoğlu
e Ma it Gök e k de ho ala ı ola E i h ‘otha ke i Bo kültü el
antropolojisi ile Nicolai Hartmann ı Be li " e i o toloji"si de gide ek a ta
i ilgi i ko usu ol uştu . Al a felsefesi i u etkisi, sa aş so ası da

41
ikinci bir dalgayla, Hartmann a akı i g up Al a felsefe i i Hei z
Heimsoeth, Joachim Ritter, Hermann Wein, Bruno Baron Freytag-Lö i ghoff ,
Erich Rothacker ve Felsefi Antropolojinin temsilcileri (Hans Freyer, Arnold
Gehle daha İsta ul a gel esi le i i e oğu laştı. Bu iki i dalga la
gele le , iki i kuşak doçe tle i Bedia Aka su, Ne i U gu , Hüse i
Batuhan fo as o u a katkıda ulu du.
Dola ısı la İsta ul Ü i e sitesi, iki sa aş a ası dö e deki Al a
felsefesi i eka et hali deki pa adig ala ı ı ka şı ka şı a geldiği eşsiz i
ö ek teşkil et ektedi . efo u so ası da ü ük ölçüde
ku u sallaşa Al a felsefesi i gi işi, Tü ki e de akademik felsefenin teorik
e li guistik e ide ta zi i de o adığı ol edi ? Bu fa klı pa adig ala
ode ite sö le i içi de asıl kulla ıldı e asıl, gele eksel, etafizik a da
İsla i de e kı ette düş üş felsefe ka a la ı ı e i i aldı?

42
THE PROBLEM IN
THE PHILOSOPHICAL COMMUNITY OF TURKEY
“erdal Tü kaya
Arş. Gör., Ortadoğu Tek ik Ü iversitesi

There are dozens of Turkish philosophy students all around the

world; including the ones in philosophy departments of top universities such
as, Harvard, MIT, Oxford, Pittsburgh, LSE, ANU, and Stanford. A couple of
years ago, the number of Turkish or Turkish-origin students in the Harvard
University Department of Philosophy were three, which is an excellent
number. Many foreign staff working at Turkish universities earned their
doctoral degrees from the best philosophy departments around the world,
and most Turkish Ph.D. students at the top philosophy departments do come
back to Turkey and find a job in philosophy departments of Turkish
universities. Eventually, they become a part of the Turkish philosophical
community. If we regard foreign scholars and Turkish citizens as a single
philosophical community in Turkish academia, it is almost miraculous that we
do not have a single philosophy department within the top 100 rankings in
the world.
Although there are half a dozen or more internationally known
Turkish origin scholars, who are either working at Turkish philosophy
departments or working abroad and still having ties with their home country,
none of the philosophy departments in Turkey has been selected, to date, as
one of the top 100 philosophy departments in the world. This is an
inexplicable fact and nobody that I know wants to discuss regarding this
publicly. Here, I argue that, once we stop burying our heads in the sand, and
publicly recognize this issue, we will take a huge step forward and have the
chance to fix it. It should be clear that we currently have the necessary
hu a esou es p ofessio al philosoph s hola s ; the e a e a
brilliant philosophy students in Turkey. Further, we have philosophy
associations, journals, and conferences. Yet, we are definitely unsuccessful

43
based on Western standards. I think this failure must have something to do
with the methods of teaching philosophy, including language problems, lack
of mentorship, and total absence of vision. To meet the highest standards, I
propose the following improvements. (i) Stop in-class closed-book exams—
rote memorizing is the number one enemy of philosophy. (ii) Treat
undergraduate (and graduate) students as if they are your research fellows.
(iii) Share the how-to knowledge (about publishing, conferences, and
applications of all types) with students at the very beginning of their
academic adventure. (iv) Stop having a bias toward students who have
serious problems with English—teach not judge. (v) As Hasok Chang advised,
tu a u de g aduate a d g aduate lass i to a s ste of lea i g that
enables students to function as a real and evolving community of
esea he s. i Lau h a g aduate philosoph asso iatio ith its o
journal that has the highest publication standards. (vii) Establish a nationwide
mechanism for (cost-f ee p oof eadi g of g aduate stude ts d afts
prepared for publication in international journals. (viii) Implement a
voluntary mentorship system regardless of the institutional affiliations. (ix)
Convince our most-accomplished Turkish colleagues to contribute to
improving the situation of philosophy in Turkey. (x) Give courage, help plan,
share your vision, see your students as your research fellows, and finally have
the self-esteem to progress to where earlier Turkish philosophy generations
could not have even imagined.

44
TALKING ABOUT A POSSIBILITY THROUGH
BERTRANDO SPAVENTA: NATIONAL PHILOSOPHY
“evgi Doğa
Dr., University of Pisa

The nationality of philosophy or national philosophy is still the actual

problem in philosophy. Is there a national philosophy? This main question
was asked particularly in the XIX. century by an Italian neo-Hegelian
philosopher, Bertrando Spaventa. The question is not whether
Italian/German/English/Turkish/Arabian/Islamic thought or philosophy—
whatever you call it—, exists or not but the fundamental question is whether
it is possible to talk about a national philosophy; if there is a national
philosophy what makes it to have a national character. Why is it difficult to
talk about a national philosophy? What is the reason? Before everything else
here, we will speak of an Italian or Turkish or German philosophy but not
philosophy in Italy or Turkey or Germany. The originality of a national
philosophy is based on this division.
This paper will survey some of the most prominent approaches to the
question of the possibility of national and international or universal
philosophy, with a view towards establishing the need for an analysis of this
possi ilit i the light of “pa e ta s thought. M a gu e t is that the pu e
nationality of philosophy or nationality in philosophy, as Spaventa called it, is
not possible because of the interaction between different way of thinking in
different nations.

45
‘ANDALL COLLIN“ İN BİLİM “O“YOLOJİ“İ TEO‘İ“İ IŞIĞINDA GEÇ DÖNEM
O“MANLI FEL“EFE“İ
Yakup Kalı
Arş. Gör., Ne etti Er aka Ü iversitesi

‘a dall Colli s i Poziti ist, Ma ksist e ‘ölati ist ili sos olojisi
teo ile i i çeşitli ö le i de istifade ede ek gelişti diği özgü ili
sos olojisi teo isi, içe diği ka a sal a açla la i sa lık ta ihi o u a
ge çekleşe fik i i aatla a, u i aatla ı za a sal e eka sal çeşitliliği e
ağ e u gula a il e e u la ı iç işle işi i açıkla a il e pota si eli e
sahipti . Niteki Colli s teo isi i A tik Çi de A tik Yu a a, Hi t
düşü esi de İsla felsefesi e kada ge iş za a sal e ekâ sal ir
elpazede e ede se tü e telektüel ta ihle sı a ıştı . Bu teo i e gö e tü
fik i ha eketle i o ta a çıkışla ı ı ol azsa ol az şa tı e telektüel i
p o le u ağı et afı da ge çekleşe fik i i çatış a ı , daha doğ u i
ifade le çatışa g upla ı /epistemik cemaatlerin mevcudiyetidir. Problem
u ağı ı doğu duğu eselele e e telektüelle i geti diği izahatla ,
çözü le , u u ak et afı da gelişti ile se olle , ka a la hatta felsefi
teo ile i ta a ı kültü el se a e ola ak ka a sallaştı ılı . Kültü el
se a e ile i likte e telektüelle i du gusal e e jile i e a a atı ılık
güçle i [episte ik] ağla şekli de ka a sallaştı ıla apıla asıtası la
e telektüel topluluk ü ele i a ası da pa laşılı . Kültü el se a e , du gusal
e e ji , [episte ik] ağla ile i likte Colli s i teo isi i ö e li i
ka a sal ileşe i ise episte ik e aatle i / ili sel toplulukla ı
ta akalaş ış hi e a şik apısıdı . Bu hi e a şik apı ı zi esi e kültü el
se a e e e du gusal e e ji e e üst düze de sahip olan birincil
ütefekki le e leşi ke ; episte ik e aati daha alt düze le i e söz
ko usu itelikle e sahip ol a düze le i e ağlı ola ak iki il e üçü ül
ütefekki le otu u la .
A a hatla ı la u şekilde özetle e ile ek Colli s i teo isi, uka ıda
deği ildiği gi i izzat Colli s ta afı da The Sociology of Philosophies te he

46
Batı he de Doğu felsefe gele ekle i e u gula ışke ; doğal ola ak Tü k
ode leş esi, ili sel e ilik a a ışla ı, ile le e düşü esi, ili sel
t a sfe de kulla ıl ak üze e ge ekli ola ıstılah gi i p o le u akla ı
et afı da teşekkül ede e ode felsefe i Os a lı dü ası a ilk defa
alı la dığı dö e e teka ül ede geç dö e Os a lı felsefesi e
u gula a ıştı . İşte u çalış a ı a a a a ı söz ko usu teo i i geç
dö e Os a lı felsefesi e u gula a il e e söz ko usu dö e de
ge çekleşe fik i ha eketliliği iç di a ikle i i aşa ı la izah edil e
pota si eli e sahip olduğu u o ta a ko aktı . Niteki söz ko usu p o le
u akla ı et afı da çatışa felsefi/e telektüel topluluklar mevcuttur. Yine bu
toplulukla ı ke dile i e has ka akla da de şi diği kültü el se a e;
çalış a az i/işti akı e ese ü eti le i ile so uçla a du gusal e e jile i
e uttu . Bu la la i likte u çalış ada Colli s i teo isi e u gu ola ak
kültü el se a e ile du gusal e e ji i e telektüel topluluk fe tle i a ası da
pa laşıl ası ı ü kü kıla [episte ik] ağla ile geç dö e Os a lı felsefi
topluluğu u hi e a şik, ta akalı apısı göste ile ekti .

47
48
 Çağdaş
Ontoloji Tartış aları

Contemporary
Ontological Discussions

49
50
ÇAĞDAŞ HE‘MENUTİĞİN
HEIDEGGE‘ ONTOLOJİ“İNDEKİ YE‘İ
A. Kadir Çüçe
Prof. Dr., Uludağ Ü iversitesi

Bu ildi ide he e eutiği Al a filozof Ma ti Heidegge 'i o toloji

a la ışı daki e i, ö e i e olü ta tışıla aktı . Heidegge , he e eutik
ka a ı ı i tü felsefe ap a etki liği ola ak a lık a la ışı ı se i le ede
kulla ı ; çü kü o a gö e a lığı ke di i açığa çıka t ası a ak e a ak
fe o e olojik he e eutik o u la ola aklıdı . Bu ildi ide a lığı ke di i
asıl i fe o e olojik he e eutikle açığa çıka ttığı göste il e e
çalışıla aktı . Ö e he e eutik, fe o e oloji e o toloji ka a üçlüsü ü
i a adaki o u u apıla ak e so a da Heidegge i a lık a la ışı ı
se i le diği e ö e li ese i Varlık ve Za a da ola çıkıla ak Va lığı
se i le esi i he e eutiği apıla aktı .

51
KUŞATICI Bİ‘
NESNE KURAMININ
İLKELE‘İ Ü)E‘İNE
Ahmet Ayhan Çitil
Doç. Dr., Mayıs Ü iversitesi

Doğal e a apa dille i i kâ la ı içe isi de uhtelif te i le

asıtası la ke dile i e gö de i de ulu duğu uz es ele te ü e izde
o ta a çıktıkla ı halle i le ü ük i çeşitlilik a z et ektedi le . Felsefe ile
se a tik i akış açısı da söz ko usu es ele i ütü lüklü i ku a
çe çe esi de ele al a a ö elik gi işi le de ulu uşla dı . Bili sel i
akış açısı da ise fiile a ola es ele i salt ola ak eka iği dili
asıtası la tas i et e gi işi i de e u iti a la eka iği dili i
kuşatı ılığı da söz ede ili iz. Doğa ili le i i ke disi e da a dığı u dili
felsefi ze i i e ö elik i gi işi ola ak Ka t ı t a sa da tal felsefesi i de
a a ili iz. Öte a da te ü e ize ko u ola ile es ele i ütü lüklü e
kuşatı ı içi de ele al a a ö elik u ça ala ı ta ola ak a a ı a
ulaşa ildiği i a da es ele i uka ıda sözü ü ettiği iz çeşitliliği e /
ze gi liği e sadık i ku a a sahip olduğu uzu sö le e iz güç
gö ü ektedi . Bi es e i te ü e izde o ta a çık ası e dili i kâ la ı
asıtası la te iz edil esi, o es e i a lık koşulla ı ı a laşıla ildiği i a
da kuşatıla ildiği i, u iti a la da asıl olup da es e iz kılı dığı ı
göste ez. Meka iği fiziksel ala la da e a u ala la ı fiziksel es ele e
u guladığı ku etle de söz et esi e a ate atiksel ola ak u la a ilişki
asala ı o ta a ko ası izatihi fiziksel ala la ı es e ola ak asıl
düşü üle ile eği iz so u u u çözdüğü üz a la ı a gel ez. Kua tu
pa ça ıkla ı ı ha eketle i i ifade ede de kle le aza ili o ol a ız ile bu
pa ça ıkla ı a lıkla ı e etkileşi le i hakkı da ilgi sahi i ol a ız fa klı
düzle le e işa et et ektedi . Ca lı o ga iz ala ı işle işle i i , eka iği
sı ı la ı içe isi de a ı tılı i dökü ü ü apıl ası, eka ik asala ı
geçe li olduğu i ekâ da a lıla ı asıl olup da a oldukla ı ı açıkla az.

52
Biçi sel i dizge içe isi de sa ıla a ilişki doğ u ö e ele i işa et dizile i ile
te sil ede il ek a da işa et dizile i i dizile i asıtası la ispat ede il ek ile
sa ı ı a lığı a e ekâ ı a üfuz ede il ek i e a ı şe değildi .
Ge elde se i otik e a özelde dil ili üze i de işa etle e işa et
dizgele i i ku uluşu hakkı da ku a la gelişti e ili o ol a ız i şe i
işa et ola il esi i ha gi ze i de ge çekleştiği i açıklığa ka uştu uş
ol az. Be ze so ula e , uza , za a , e , hadise ve bunlar gibi
te i le içi de tek a edile ili . Bildi i tü u so ula a e so u la a çözü
geti e ile ek kuşatı ı i es e ku a ı ı ge el ilkele i e ilişki i ta tış a
ü üt e i hedefle ektedir.

53
İN“ANIN "GEÇMİŞ )AMANLA" İLİŞKİ“İ
Arslan Topakkaya
Prof. Dr., Er iyes Ü iversitesi

İ sa ı geç iş za a ile asıl i ilişki e sahip olduğu so usu a

geç iş za a ı ge ek i e sel aşa a etkisi e u a la da i e sel geç işle
olan ilgisi ve gerekse u ga lık, kültü e gele ek açısı da e ile ek e güzel
e ap, geç iş za a ı hiç i şekilde etkisizleş e a la ı da geçip
git e iş olduğudu . Şi diki za a da hazı ola i sa e o u apıp
et ele i, a atı la ı, dü a a e aşa a akış ta zı ü ük o a da geç iş
za a topla ı ı i ü ü üdü . Bu sade e i e açısı da değil, i e i
içi de aşadığı e e su u olduğu toplu içi de ö ledi . Geç işi le ilgi e
i ti atı ı kese i e , kökü de sökül üş i ağaç gi idi . De let e illetle
içi de a ı şe söz ko usudu . Bu kopuşu ola il esi a ak toplu i hafıza
ka ı la ü kü dü .

54
HEIDEGGE‘ DE Ö)NELİK HALLE‘İ
KENDİNİ HANGİ TA‘)LA‘DA AÇA‘AK
HANGİ BİÇİMLE‘DE GÖ‘ÜNÜ‘ OLU‘ VE
BU DU‘UM HAKİKATLE İLİŞKİ“İ BAĞLAMINDA
NA“IL YO‘UMLANABİLİ‘?
Aysu Gür
Dr. Öğr. Üyesi, Ad a Me deres Ü iversitesi

Heidegge de öz elik halle i ha gi a la a geli ? Bu so u a a ıt

e e il ek içi Heidegge i etafizik eleşti isi e, ode tek ik/ ilgi/ ili
eleşti isi e e hü a iz /i sa /öz e eleşti isi e ak ak, dola ısı la so u u
u üçlü saç a ağı ı üze i de a la a a çalış ak u gu gö ü ektedi . Bu
çalış ada a aç, fe o e oloji e he e ötikle esle e e adı a ka şılıklı
oku a ö te i adı ı e diği iz etodoloji e u gu i düşü e ö eği
sergilemeyi denemektir. Bu se eple, aşağıdaki kısa ilgile de de
a laşıla ile eği gi i, he so u e eleşti i i ilişki ağla ı da, he ilişki
fe o e olojik açığa çık a la e he açığa çık a da i o u la a la a la
ula aktı . Heidegge etafizik eleşti isi de e te elde Va lığın (insanla
ağı ı u utul ası ı, a ola la la Va lığı ka ıştı ıl ası ı e a ola la ı
tü ü e e a ge el adı a Va lık de esi i eleşti i . Bu p o le i a ola ile
a ola ı a lığı a ası daki e i a ı la aş a a çalışı . Ö le se o u
etafizik eleşti isi, i sa ı Va lıkla ilişkisi ağla ı da düşü üle ili .
Heidegge i ode tek ik/ ilgi/ ili eleşti isi de ise ö e çıka
a ola la ı /doğa ı a laşılı lık ze i i i çe çe ele e i akışa
hapsedil esi i ulu duğu gö ülü . Bu ada he doğa ke di ütü lüklü
a la ı ı ka ede ek el altı da şe e he de i sa a oluşsal ze i i i
ka ede ek şe le a ası da i şe e dö üşü . Bu ka ıp, köke sel düşü e ile
aşıl ak iste i . Ya i u eleşti i i sa ile doğa e a a ola la a ası daki ilişki
ağla ı da düşü üle ili . Heidegge i hü a iz /i sa /öz e eleşti isi ise
a ola i sa ta ı la ı ı e u ta ı la üze i e i şa edile değe le i
eleşti isi le gö ü ü olu . Bu ada öz e ile es e ilişkisi e ide so gula ı e

55
olduğu hali le hü a iz eddedili . İ sa ı dö tlü apı içi de a i e i i
ilişki ağı içi de düşü ül esi le so u aşıl a a çalışılı . Gö ül ektedi ki üç
eleşti ide de Va lığı , ilgi i e i sa ı etafizik tasa ı la ı iş aşı dadı e
u ada ka şı ıza çıka öz elik halle i de etafizik ükle e sahipti . Yine
gö ül ektedi ki Heidegge u eleşti ile i a ı sı a i de o la ı aş a
de e esi ge çekleşti i . İşte u ağla da o u felsefe ap a, ke di
ifadesi le düşü e etki liği fe o e olojik e he e ötik i açılı a sahipti .
Ö le se e aşta so duğu uz Heidegge de öz elik halle i ha gi a la a
geli ? so usu, Heidegge de öz eliği ke di i ha gi ta zla da açtığı ile ha gi
içi le de gö ü ü kıldığı e u la ı hakikatle ilişkisi ağla ı da asıl
o u la a ağı so usu a dö üşü . Bu du u da Heidegge i hakikat
a la ışı ı u ildi ide ko u edile ek tü gö üşle i içi eli le i i ko u da
olduğu u sö le ek a lış ol az; çü kü öz eliği gö ü e ta zla ı e
gö ü ü le i i he i i, eğe ulaşıla ili i se, hakikate dai açığa
çık ala /gö ü ü le ola ak a la ula akla dı .

56
HENRI BE‘G“ON DÜŞÜNCE“İNE
Ö)GÜ‘LÜK BAĞLAMINDA O‘TAYA KONAN
)AMAN ANLAYIŞI
Ceyhu Akı Ce giz
Dr. Öğr. Üyesi, Gazi Ü iversitesi

He i Be gso za a ka a ı ı iki e a ı t ede ek açıkla . Bu la da

ilki saf sü e ola ak ta ı la ke diğe içi e ekâ fik i sokul uş ola
za a dı . “af sü e o a gö e, şi diki du u ile ö eki du u la a ası da i
a ılık ap aksızı ke di i se estçe ha ata ı aktığı za a la daki ili ç
halle i izi aldığı i a dıllık şeklidi . “af sü e ekâ sal hiç i özellik
göste e ektedi . A ak iz o a gö e sü ekli ola ak ekâ fik i le
düşü e e alışkı ızdı e u özellikte fazlası la etkile diği iz içi ekâ
fik i i e leşti i iz. O a gö e iz, ili ç halle i izi iç içe değil de za a daş
ola ak algıla ta zda a a a sı ala ız e u u apa ak sü e i ekâ la ifade
ede iz. Bö le e za a , ekâ ı a sıta / a kılata i hâl alı . Be gso
a dıllığı ise sü ekli i çizgi e a pa çala ı iç içe gi e e , i i i e sade e
doku a i zi i ola ak gö ekte olduğu uzu sö le e ek sü e i ,
za a daşlık ol adığı, za a ı tü ü ü ke di de i leşti e , eli li a ı la
ap a a se estçe i a dıllık ola ili ç halle i olduğu eli ti . Mekâ fik i
sokul uş sü e ke di özellikle i i değil, daha çok ekâ ı özellikle i i a sıtı .
Gö ül ektedi ki Be gso za a ka a ı ı ili çle akı da
ilişkile di ektedi . Bili ç ka a ı da ekâ ka a ı da fa klı ola ak
özgü lüğe da alı ola ak a la la dı ılı . Bili ç ala ı da ka şılıklı ola ak i
gi iş e, u su la ı ah e i da a ış ası, o ga ik i i leş e hâki di .
Bi elodideki otala ı ı i i i içi de e i esi u a ö ek ola ak
e il ektedi . He i Be gso i sa ı özgü olduğu u o taya koymaya
çalış aktadı . Bi ili ç a lığı ola ak i sa , ke disi i fa kı a a ası
ge ek ektedi . Ola ildiği e ekâ sal düşü ede uzaklaş a a
çalış alıdı . Be gso ili ç e i sa a ası da u ku duğu ağı daha so a
ha at, a lıkla ili ç a ası da da ku uştu . O a gö e ili ç e ha at i

57
akıştı . Nasıl ki i sa ı ha eketle i ö ede eli le e i o sa, ha at ala ı da
da u eli le e i ap ak ü kü değildi . İ sa a etki ede u su la ı ha gi
so u a ol aça ağı ö ede ili e ez çü kü u etkile i i i i de fa klı
so uçla ı ola il ektedi . He i sa u etkile i ke disi e gö e i apıda
ütü lüklü i hale geti i e u a gö e da a ı . Bu u gi i a lığı , ha atı
oluş ası da he etki a ı so u a ol aç az. Etkile i fa klı so uçla ı
meydana gelmektedi . Ha at ha lesi i a a ı ha ata özgü lüğü sok aktı .
Madde i di e i i çeşitli şekille de aş a a çalışa ha at ha lesi, i tüeli
so suzluğu a da ağlı ola ak fa klı şekille de eli ektedi . Va lığı e da a
gel esi de i i i de oldukça fa klı oluşu lar meydana gelir ki bunu
e i de gö ek ü kü dü . Bili çte olduğu gi i, u etkile de he i i
ke disi e has i apı oluştu aktadı . “tatik i apı ol a a ili ç gi i
ha at da statik i apıda değildi . Bili ç gi i ha at da te si e çe ile ez
çü kü ikisi de ekâ sal değildi . He i Be gso , i sa ı i sü e a lığı ola ak
gö ekle e a e , a lığı aslı da tü ü le sü e olduğu u altı ı çiz ektedi .
“ü e i özü ü eli le e ka a la da i isi de özgü lüktü . Bu çalış ada u
ilişki açıkla a aktı .

58
GERÇEKLİĞİN YAPI“I
Ö)NE BİLİNÇDIŞI VE TA“A‘IM
Derya Ölçe er
Doktora Öğre isi, Maltepe Ü iversitesi

Felsefe ta ihi o u a e ö e li so ula da i i ge çekliği apısı ı

ne olduğu e izi o u ile ilgili e e i a dığı ız hakkı da ol uştu .
Plato da aşla- a ak ilgi episte e e a ılsa a do a ge çekliği
apısı ı e olduğu a dai siste atik ola ak ta tış a aşlatıl ış,
A istoteles i adde e fo ta tış ala ı atte - su sta e et afı da
şekille e ek, etafizik gö üşle i i e a alı ı ko u-la ı dan biri haline
gel işti . “ü egele felsefi ta tış ala o taçağda, adde e i sa ı ha eket
asası ı ta ı-düşü e e tasa ısı ku e et afı da şekille di i ke , e içağda
Des a tes ile zihi e ili e u gu apa ak e i i ta tış a aşlat ıştı .
Daha so ala ı Be kele i ö üsü olduğu idealiz ku a ı ge çekliği
ta a e öz e i zihi sel faali etle i e i di ge e ek ta tış a a a aşka
i o ut geti iş, öz e e es e a ası daki u ka aşık ilişki . Felsefesi
düşü ü le i de Ka t, Fi hte, Hegel gi i düşü ü le ta afı da i dele işti .
Ge ek o taçağ, ge ek Des a tes e so ası da zih e dai eli le i le a ı
za a da ili i de ta ihi i aşla gı ı iteliği de ol uş, psikoloji ili i
ö de gele isi le i ta afı da tek a ele alı ıştı .
Öz e e o u dış dü a ile ku duğu ilişki sade e ili i tek o utu
ola ak gözük e ektedi . Bu a gö e ge çeklik apısı ı, i çok fa klı o utta
kaza a ili . Bu a gö e; ge çeklik, ileşe le i a ası da, zihi sel du u la ,
sos al e kültü el et e le i, doğa a özgü ola normatif durumlar, kavramlar
e es e, sa esi de ge çeklik ile ilgili ola ak fa klı o utla da ahset ek
ü kü ola il ektedi . A ak, ge çekliği ta ı la a e eli le e , dahası
tasa ı etisi e sahip ola i sa ı ge çeklik e o u apısı ile ilgili
karşılaş ası ı sade e ili çli apısı e es ele e ka şı esafeli
a la la dı ala ı ko usu u dışı da, ge çekliği asıl algıladığı,
a la la dı a çözü le e sü eçle i de o a asıl i hakikat kaza dı dığı e

59
daha so a u hakikati asıl ge çekliğe dö üştü e ek aşa tasa ı ı
oluştu a ildiği i dele elidi . Ge çekliği ili ç ile ilgili apısı ı, “af Aklı
Eleşti isi adlı kita ı da ta algı ka a ı çe çe esi de düşü e Ka t, a ı
za a da düşü e i sı ı la ı ı eli le e ek aklı işle i i katego ile i ile
ta ı la ış, öz el gözüke u ili çli apı ı gü e ili liği so gula ıştı .
Bili ç açıkla ala ı ı ete sizliği, Lei iz i fa kı dalıksız algı ola ak
ta ı ladığı ili çdışı a dikkatle i çek işti . Bili çli apı e ili çdışı a ait
algıla ı i dele esi e ola ak veren Alman idealizmi temsilcilerinden, Fichte,
zihi sel sü eçle so u u e / e ol a a ku a ı ile ili i di alektik
sü eçle i e e e le i asıl ge çekleştiği e işa et et işti . “o ola ak Hegel,
Ti i Fe o e olojisi adlı ese i de, algı, ili ç e öz ili ç eli le i le i de
i sa zih i i işle işi e dikkat çeke ek, özellikle algı ölü ü de, öz e i
ke disi dışı daki ge çeklik ala ı, es ele dü ası ile gi iş olduğu di alektik
ilişki i gözle ö ü e se işti . Öz e i ili çli du u la ı dışı da ili çdışı
kaza ı la ı ı , ge çekliği apısı ı asıl ku duğu, Ju g u kolektif ili çdışı
ka a ı ı ge çekliğe asıl i apı kaza dığı ö e li gözük ektedi . Tü u
ekse de, gü ü üz ge çeklik ta tış ala ı, öz e e o u a la la dı ala ı
çözü le ele i et afı da tek a şekille e e aşla ıştı . Bu a gö e
ılı da O fo d ü i e sitesi post-t uth keli esi i u gula a ak ge çekliği ku a
öz e e dikkat çek işti . Bu ka a a ı za a da öz el değe le di ele i ,
asıl ge çekliği tasa ı ı olduğu u da a lat aktadı .

60
TEKHNEDEN TEKNOLOJİYE
GÜNÜMÜ)DE HEIDEGGE‘ ELEŞTİ‘İLE‘İ
Derya Ö der
Doktora Adayı, İsta ul Ü iversitesi

O dokuzu u ılı o tala ı a dek felsefi açıda ü ük i ilgi

gö e e tek oloji eselesi e akış, Bi i i Dü a “a aşı da so a fa klı
bir pe spektif kaza dı. le de iti a e O tega Y Gasset, Nikola
Be da e , Os ald “pe gle , E st Jü ge e E st Cassi e e aşka
düşü ü le kültü ü tek olojileş esi i a la ı e so uçla ı a dai düşü e
gelişti dile . İki i Dü a “a aşı da ilk kez ato o ası ı kulla ıl ası ise
esele i ta a e aşka o utla a taşıdı.
Al a filozof Ma ti Heidegge de ilk ese le i de aşla a ak ko u u
G ekçe tekh e e hakikat ilişkisi üze i de ö tük içi de ele al a a
aşla ıştı. A ak le de iti a e ko u Heidegge içi a ı aşlıkla
oluştu a ak kada iddi i esele hali e geldi.
Heidegge özellikle iki eti de, B e e Ko uş ala ı adı altı da
ılı da aptığı Die F age Na h de Tekh ik [Tek iğe Dai “o uştu a]
e este i Co adi K eutze i . Yıldö ü ü ede i le aptığı Messki h
A a Ko uş ası da, iki isi de tek oloji – insan – felsefe ilişkisi de daha
adikal e etkili i çizgi izle ek üze e, ke di akış açısı a gö e eli li
tehlikele i altı ı çizdi.
Heidegge e gö e, Tek olojik Kültü , Geç Mode Dö e ola ak
itele di ile le , la da so a i sa aşa ı içi eli le i i
ol uştu. O, o ta a çıktığı hali le tek oloji i, ode tek oloji ola ak
itele di ip a t opolojik e a açsal a la la ol ala ı açıla ı da eddetti
e ke di aklaşı ı ı ise tek oloji i özü ola ak adla dı dı.
Ölü ü ü üze i de ılda fazla i sü e geçe Heidegge i
ko u a aklaşı ı değişik za a la da fa klı eleşti ile e a uz kaldı.
Tek oloji i ü ük i hızla iki e elki üçe katla dığı, gü delik ha atı adeta
i sa aşık gi i kuşattığı so ılla da Tek oloji Eleşti isi e ide gü de e

61
geldi. Tek oloji felsefesi , a ı i i ele e ala ı ola ak felsefede e i i
al a a aşladı. Mesele i ala kişile i i kıs ı Heidegge i i aklaşı
se gile ke , i kıs ı o a ö elik apı ı eleşti ile geti di, i kıs ı ise
ta a e ka şısı da e aldı.
Eleşti ile i ağı lıklı geldiği okta Tek olojik Öz ülük ola ak
itele di ili ke He e t Ma use u öğ e isi ola A d e Fee e g i
Heidegge e ö elik ta ihdışı ılık , “u sta ti iz e a Fataliz e tek-
o utlulukçuluk o e-di e sio alis ola ak şekille di diği üç iti azı, daha
ge iş a a ü ük o a da u oktala ı te el ala aşka eleşti el ala la
oluş ası a da ol açtı. El ette u eleşti ile de ke di ka şı-eleşti ile i i
doğu du a da Heidegge i aklaşı a e i destek ala la ı açtı. Ko u la ilgili
çift ta aflı ta tış ala ı gü ü üzde de a ta ak sü düğü ü sö le ek e i e
ola aktı .
Bu ildi i, ugü he za a ki de daha fazla iç içe olduğu uz,
aşa a e düşü e içi le i i e ede se doğ uda etkile e tek oloji
ko usu a he Heidegge i tekh e düşü esi üze i de e ut koşulla ı
dikkate ala ak e ide ak ak he de Heidegge e ö elik eleşti ile
çe çe esi de e i i değe le di e oluşturabilmeyi hedeflemektedir.

62
GELENEKSEL OLMAYAN
PLATONCU MATEMATİK FEL“EFELE‘İNDE
MATEMATİK NE“NELE‘
Dilek Kadıoğlu
Doktora Öğre isi, Ortadoğu Tek ik Ü iversitesi

Matematiksel Platonculuk genel olarak matematik nesnelerin var

olduğu u ka ul ede gö üştü . Yi i i üz ılı iki i a ısı da, gele eksel
gö üşte a ıla çeşitli Plato u gö üşle gelişti il işti . Bu gö üşle i ke di
ate atik es e a la ışla ı a dı . Bu akalede üç fa klı felsefi aklaşı
değe le di ile ekti . Bu la Kü e-Kuramsal Realiz , Eksizsiz e a Güçlü
Plato uluk e Yapısal ılıktı .

63
Ö)NEDEN NE“NEYE, NE“NEDEN Ö)NEYE:
Ö)DEŞLİK P‘OBLEMİ
Ege e “eyfetti Kuşçu
Dr. Öğr. Üyesi, İsta ul Ü iversitesi

Çağdaş o toloji ta tış ala ı içe isi de özdeşlik ko usu özel i aşlık
olarak dikkat çek ektedi . A ak özdeşlik de diği de ge ellikle ö elikle
kişisel özdeşlik öz e, i sa , i e özdeşliği a laşıl akta, iki i ola ak da
aslı da öz e i de içe e ile ek şekilde düşü üle ile ek ola es e özdeşliği
söz ko usu edil ektedi .
O sa u ta tış ala a te el oluştu a özdeşliği e olduğu a a da
ola ile eği e ilişki ta tış ala ge ellikle atla a ak e özdeşliği al ız a
içi sel fo el i ko u olduğu ka ul edile ek, al ız a özdeşlik a dı a
da oktu ikiliği şekli de a laşıla ak te el ka ulle içi i de ku a la ı
te eli e e leşti ildiği gö ül ektedi .
Bu çalış a he iki ağla da da es e e öz e özdeşliği
düşü üle ile ek özdeşlik ko usu daki çağdaş o tolojik ta tış ala ı ele al a ı
hedefle ektedi . Bö le e özdeşlik ko usu u al ız a a dı a da oktu
ikile i de düşü ül e esi ge ektiği, fa klı özdeşlikle i söz ko usu
ola ile eği e u sa ede de he öz e he de es e özdeşliği ta tış ala ı da
e i akış açıla ı ı gelişti ile il esi i ü kü olduğu göste ile ile ekti .
Dola ısı la ö elikle çağdaş o toloji ta tış ala ı da özdeşlik ko usu daki
fa klı akış açıla ı a te el ol ası adı a Lei iz Yasası ola ak da ili e
özdeşlik asası ele alı a ak e u tek içi li olduğu düşü üle asa ı dahi
e şekilde fa klı ele alı a ile eği i ele e ekti . İki i ola ak söz ko usu
asa ı ihlal et eksizi e şekilde e i açılı la ı sağla a ile eği
ta tışıla aktı .
Bö le e fa klı özdeşlik tü le i i ta tışıla il esi e ola ak sağla a i
ze i o ta a ko a ak e u ze i üze i de utlak özdeşlik, kıs i özdeşlik,
gö eli özdeşlik, eli siz özdeşlik, tü özdeşliği, i leşi i özdeşlik . hepsi

64
gü el o tolojik ta tış ala da e edi iş özdeşlik tü le i ele alı ıp
ka şılaştı ıla ile ekti .
“o ola ak he e kada çalış a ı e kezi oktası ı oluştu asa da
söz ko usu fa klı özdeşlik tü le i i kişisel özdeşlik, es e özdeşliği, za a da
özdeşlik . ta tış ala da e i akış açıla ı ı o ta a çık ası a e şekilde
ola ak sağladığı ele alı a aktı . Bu ağla da özellikle zihi - ede özdeşliği,
üç e dö t o utlukçuluk, ola aklı dü ala ta tış ala ı ko u u p o le le
içe isi deki gö ü üşü ü a laşıl ası a ö elik pa adig ala olarak
kulla ıla aktı .

65
)AMAN FEL“EFE“İ:
Ö)NEL VE NE“NEL )AMAN
Feyza Ceyha Çoştu
Dr. Öğreti Üyesi, Hitit Ü iversitesi

Zaman, he felsefe dü ası içe isi de he de i fizik ko usu ola ak

ili dü ası da çokça ta tışıl ış ko ula da i isidi . )a a ı doğ uda
de e i le e e e i olgu oluşu, u esele i çözü ü ü zo luğu u da
e a e i de geti ektedi . İ sa ı içi de ke di i ulduğu u za a ı
a la ası, o u la ası e ke di aşadığı za a ı üze i e çıkıp za a
üze i e ko uş ası kola değildi .
)a a la ilgili apıla ta tış ala ı felsefe ta ihi de iki fa klı ö de
se ettiği i sö le e ili iz. Bi g up filozof, za a ı , e e içerisinde
de e i le e i ge çekliğe sahip olduğu da ha eketle, koz olojik
a ıtla la za a ı a la a olu a git işti . Bö le i za a tasa u u u
odağı da ta i ki e e e e e i u su la ı ile za a ı ilişkile di e söz
ko usudu . Bu za a ı aşa a i sa e i sa ı za a la ilişkisi, ö elikli i
p o le değildi . Bu gö üşte za a , de e i le e fiziksel i ge çeklikti e
za a ı u o tolojik ge çekliği e es el/fiziksel za a de il ektedi . Öz e
u koz olojik za a ı içi de, za a a gö e şekille e di .
Bi g up filozof ise za a ı öz ede ağı sız ol adığı ı düşü e ek
za a ı a la ak içi i sa zih i e- uhu a ü a aat et işti . Ya i za a ı ,
dış dü ada de e i le e es el ge çekliği de zi ade, i sa zih i i
za a algısı ı oluştu duğu u e za a ı zihi le a laşıla ile eği i ifade
et işle di . Bu za a a la ışı da zih i , dış dü adaki es e e ola la da
ağı sız i za a ili i a dı . )ih i i za a ili i i a ede u
ö ü e öz el/zihi sel za a de il ektedi . Bu gö üşte, öz e, za a la
i likte şekillenendir.
Bi i i g upta za a ı he şe de ağı sız a ı i a lığı olduğu
düşü esi haki ike e i sa ı za a ka şısı da ko u u i i i de e ede

66
ö e li değilke , iki i g upta ise za a ı a lığı ı i sa ı ili i e ait
olduğu e zihi ile za a a ası da i o taklık olduğu düşü esi haki di .
Bu ildi ide, felsefe ta ihi de za a a ilişki ge el aklaşı la
içe isi de katego ik i a ıştı a ola ak zik edile öz el za a e es el
za a ka a sallaştı ala ı, felsefe ta ihi de u ko uda ö e çıkan filozoflar
A istoteles, Augusti us, Ne to , Ka t ağla ı da ele alı a aktı .

67
GÖDEL İN TAMAMLANAMA)LIK
TEO‘EMLE‘İNİN A‘DINDAN
MATEMATİĞİN TEMELLE‘İ
TA‘TIŞMALA‘I
Mehmet Arslan – “elvi Elif Gök
Arş. Gör. – Dr. Arş. Gör., O dokuz Mayıs Ü iversitesi

Bu çalış ada Gödel i ta ihli Principia Mathematica e İlişkili

Dizgele i Biçi sel Ola ak Ka a laştı ıla a a Ö e ele i Üze i e adlı
akalesi de ispatı ı e diği ta a la a azlık teo e le i i , ate atik
felsefesi de üç te el aklaşı ola a tıksal ılık İ g. Logi is , içi sel ilik
İ g. Fo alis e gö üsel ilik İ g. I tuitio is ağla ı daki a sı ala ı
üze i de du ula aktı . Çalış a ı odağı da ise ate atiği
te elle di il esi ta tış ala ı ulu aktadı . Çalış ada ilk ola ak F ege e
Russell ı a tıksal ılığı ı e Hil e t i içi sel iliği i ate atiği te elle i
üze i de ele ala ağız. A dı da B ou e i ate atiği te elle i e ilişki
gelişti iş olduğu gö üsel i aklaşı i dele e ekti . Daha so a, u üç
ate atik felsefesi ekolü ü te el tezle i ile Gödel i ta a la a azlık
teo e le i i i a ada düşü ül esi i e gi i so uçla doğu duğu u
i dele e eğiz. U u o uz ki, u çalış a Gödel i ta a la a azlık teo e le i
hesa a katıldığı da, gö üsel iliği , a tıksal ılığı e içi sel iliği temel
tezle i i sa u ula az olduğu u göste e ekti . Diğe ta afta , Gödel i
ta a la a azlık teo e le i de so a ate atiği te elle i açısı da hala
sa u ula ili ola aklaşı la e u aklaşı la da i i ola ak gö üle ile ek
Ka tçı ate atik a la ışı ı su a ile eği i kâ la ta tışıla aktı .

68
FENOMENAL Ö)NE VE
KİŞİ Ö)DEŞLİĞİ P‘OBLEMİ
Murat Arı ı
Doç. Dr., “elçuk Ü iversitesi

Bu çalış a kişi özdeşliği p o le i e geti ile aklaşı la ı a alizi e

fe o e al öz e ka a ı ı e kezi i oluştu duğu i çe çe ede te el
i katkı su a, a da e i i aklaşı geti e a a ı taşı aktadı . Kişi
özdeşliği p o le i e ö elik su ula aklaşı la ı te el ola ak eş aşlık
altı da g upla a ili iz: Bede sel sü eklilik, zihi sel sü eklilik, psikolojik
sü eklilik, ili ç de a lılığı e ke diliği tü de i ka ı aklaşı la ı. Bu
akale, kişi ol a ı te el a ı t edi i u su u u fe o e al öz e olduğu u
e u öz e i tözel i o tolojik apı a sahip olduğu u iddia et ektedi .
Çalış a u iddia ı i a a a gü a ile te elle di dikte e düşü e
de e le i ile doğ uluğu u test ettikte so a ahsi geçe eş aklaşı ı u
e kezi iddia çe çe esi de tek tek ele al aktadı . Bu i alde akale, a t
za a lı kişi özdeşliği p o le i e geti ile ede sel sü eklilik aklaşı ı ı
sa u a ı güçlüğü e işa et et ekte, zihi sel sü eklilik aklaşı ı ı ise
eli sizlik so u u la ka şı ka şı a kaldığı ı ö e sü ektedi . A ı a akale,
psikolojik sü eklilik aklaşı ı ı a alitik da a ışçılığı üzleş ek zo u da
kaldığı iç dü a e ualia so u u la aşa çıka adığı ı iddia et ekte e u
oktada De ek Pa fit i gö üşle i e özel i ö e atfet ektedi . Makale John
Lo ke ı ö ülüğü ü aptığı ili ç de a lılığı aklaşı ı a se pati esle ekle
i likte u aklaşı ı iç çelişkile i e işa et et ekte, tözel i fe o e al öz e
ile öz ili ç a ası da ol ası ge eke etafizik ilişki eli le eksizi söz
ko usu aklaşı ı ik a edi ilikte uzak olduğu u ö e sü ektedi .
Ke diliği tü de i ka ı şekli de adla dı a ile eği iz so aklaşı ı ise u
akale, Da id Hu e u ke dilikle ilgili ola ak ö e sü düğü de et teo isi ile
i likte ele al akta e u aklaşı ı e te el sezgile i izle çeliştiği e e
hissi ge çekliği i gö ezde geldiği içi sa u ula a a ağı ı ile i
sü ektedi . “o ola ak u çalış a, Be a d Willia s ı kişi özdeşliği ile ilgili

69
felsefi sezgile i ize ö elik o ta a ko
öz e os o u ile tahlil et ekte e he
de a t za a lı özdeşlik p o le i i
daha ku etli olduğu tespiti i adsı
a lış diza edil esi de ka aklığı
70
duğu dikoto ik a alizi, i e fe o e al
kişi i eş za a lı eli le i i de he
a alizi de ede ile ilgili sezgile i
akta e u tespiti düşü e de e i i
ı iddia et ektedi .
CETERIS PARIBUS LAWS
IN DISPOSITIONAL ESSENTIALISM
Ö er Fatih Teki
Arş. Gör., Kasta o u Ü iversitesi

Laws of nature play a central role in the philosophy of science; some

philosophers have thought that laws of nature consists of strict laws, and that
these strict laws are universal and exceptionless (e.g., Schurz, 2002, p. 351).
However, we have seen that there is a vigorous discussion among
philosophers of science (e.g. Lewis, Armstrong and so on) about what kind of
la s ha e ee used, espe iall i la s of atu e of the spe ial s ie es,
(that is to say, sciences apart from fundamental physics). It can be thought of
as a alte ati e to the st i t la s: this is ofte alled the ete is pa i us
o ditio o p o iso ‘eutli ge , “ hu z, & Hutte a , , §. . .
This paper divided into two main chapters: the first chapter is
concerned with three different views of laws of nature (regularity theory,
nomic necessitation and dispositional essentialism). The second and the main
chapter of the paper relates to connection between dispositional
essentialism and ceteris paribus laws. Ceteris paribus laws can be allowed by
this view. As we can see, except for the first section, we are investigating
ceteris paribus laws throughout the thesis. The main aim of this thesis,
therefore, is very clear: whether ceteris paribus laws can stand in any view.
The aim of the first chapter of this thesis is to outline three different
laws of nature: namely, regularity theory, nomic necessitation and finally,
dispositional essentialism. In this chapter, I examine what laws generally are,
and the relations between instantiations of laws and laws themselves. In this
chapter, I investigate the ontological status of the laws. What we can say
about regularity theory is that there is no physical necessity in this law of
nature. Regularity theorists claim that the law is a collection of the instances,
and nothing more, since there is not any kind of ontology in the law itself,
rather than being the totality of instances. There is an alternative view of the

71
laws of nature that goes against regularity theory, namely nomic
necessitation. This view is different from laws being mere collections of
instances (as in regularity theory). In nomic necessitation, there is a
necessary physical connection between instances and laws. David Armstrong
(especially 1983) is a proponent of this view. There is a basic problem in the
laws of nature regarding how we know the relation between instances of a
law and the law itself. Armstrong solved this problem by the introduction of
universals. The final view in the first part is presented by Bird (1998, 2007).
This is called dispositional essentialism. In dispositional essentialism, the
relation among properties can be essentially dispositional. Here laws are
e essa . ‘e all at this poi t that, although A st o g p o ides a ie of
laws that tied laws to the presence of contingent necessitating relations
a o g u i e sals Psillos, , p. ; itali s o igi al , la s of nature are
still o ti ge t i his a ou t. I Bi d s ie , ho e e , la s a e ulti atel
necessary. This challenge from the contingent to essential nature of laws has
been achieved by the idea that all properties have dispositional essence, as
opposed to A st o g s ie that all p ope ties a e atego i al.
In the second chapter, I aim to describe to connection between
ete is pa i us la s a d dispositio al esse tialis . I ill i estigate Bi d s
view and cp-laws as a positive attribution to the view. In this view, a
dispositional law is established by conditional analysis. However, there are
some counterexamples, which make the dispositional essentialist laws fail.
These are finks and antidotes. Bird argues that this is not a disadvantage of
the view; rather, this can be seen as a positive aspect of the dispositionalist
view. In this view, there are not only universal laws, but also exclusive cp-
laws by means of finks and antidotes. In light of this, ceteris paribus laws are
allowed for the dispositional esse tialist ie . A o di g to dispositio al
essentialism, the laws of nature can be explained by taking natural properties
to e esse tiall dispositio al Bi d, , p. . The efo e, e ill see
ete is pa i us la s i Bi d s ie of dispositio al essentialism as a positive
aspect.

72
MATEMATİK NE“NEYE NE OLDU?
MATEMATİK“EL NE“NE HANGİ“İ?
Özgüç Güve
Doç. Dr., İsta ul Ü iversitesi

. üz ılda ate atiği te elle di il e ça ala ı aşa ısız oldukta

so a ate atiksel es e i eliği e ö elik a aştı ala da ge i çekil e
aşa dı. Mate atiksel es e hakkı da o tik e episte ik ta tış ala e i e
ate atiksel etki liği apısı, ate atiksel ilgi i değişi i hakkı daki
so uştu ala gü de e geldi. Mate atiksel es e, ge el dile geti ilişi ile
ate atikte o ta a çıka so ut i es e e gö de i apsa da, i es e i
ate atiksel es e ol ası içi ele i ge ekli olduğu u eli le e ku al
ko u u i açıkla a ulu a aktadı . Bu çe çe ede ko uş a ızda ile i
sü e eği iz sa , ate atiği te elle di ede ate atiksel etki liği
apısı a geçişi ede le i de ii i ate atiksel es e i e olduğu
ko usu daki eli sizlik olduğudu . Mate atikte i ile i de fa klı apıda
tü lü es ele i o ta a çıkışı sözgeli i ağı tı ola ak, ta ı lı i şe ola ak,
özellik ola ak, işle ola ak . kuşatı ı i es e a la ışı ı o ta a ko ul ası ı
e gelli o gö ü ektedi .

73
DOĞANIN VE BİLİMİN
SOSYAL İNŞA“ININ “INI‘LA‘I Ü)E‘İNE
Özgür Aktok
Dr. Öğreti Üyesi, İz ir Katip Çele i Ü iversitesi

Bili felsefesi de “os al İ şa ılık “o ial Co st u tio is , i i i

üz ılı iki i a ısı da, post ode i düşü e ikli i de, klasik ili
sosyolojisinin ve felsefesi i i eleşti isi ola ak o ta a çıka e ili
teo ile i i öze kliği i so gula a i düşü e akı ıdı . Geç kapitaliz i ,
ili sel a aştı ala ı a dı la a ı ağı sızlık ideali de daha da eli gi
içi de uzaklaştı ası la i likte klasik ilim sosyolojisi bilimin toplumdaki
statüsü e işle i i açıkla akta gittikçe a ta güçlükle le ka şılaşı ke , sos al
i şa ılık, ili sel teo ile i , ait oldukla ı sos al ağla da alıtıla ak o la a
sözde i öze klik atfedil esi i i hata olduğu u altı ı çize ek sah e e
çıka : “os al İ şa ılığa gö e, ili sel teo ile de, tıpkı diğe sos al ü eti le
gi i sos al ola ak i şa edil ekte e u teo ile i içe iği de u i şada pa ı ı
al aktadı , dola ısı la o la a diğe sos al ü eti le ka şısı da episte ik a
da o tolojik i a ı alık ta ı ak te elsizdi . Bu su u da, sos al i şa ılığı
klasik ili sos olojisi i eksikle i le ilgili doğ u i sapta ada ola çık akla
i likte, a lış so uçla a a dığı ö e sü ül ektedi . “os al İ şa ılığı e te el
so u la ı da i isi, ke di düşü esi i a ahta ka a ı ola i şa ka a ı ı
felsefi ola ak uğlak ı ak ış ol asıdı . Bu akı ı ö de gele aza la ı ı u
te el ka a ı kulla a içi i e sadık kalı dığı da, e ede se Hegel i i
ge çekleşti e (Verwirklichung) anla ı taşıdığı o ta a çık akta, u
du u da ise ili i e ili sel teo ile i toplu ta afı da i şa edildiği
ö ü deki ü etkâ iddia, pek çok ka şıt ö ekle ka şılaşa ak te elsiz
kal aktadı . Çü kü toplu ile doğa e ili teo ile i a ası da ö lesi e ka a,
doğ uda i i şa ilişkisi oktu e doğa, toplu u o u üze i e gi di diği
sos al ka a sal şe ala a e i geldiği de di e ç göste e ek u şe ala ı ge i
püskü t ektedi . Diğe a da sos al i şa ılığı eleşti diği klasik ili
sosyolojisinde iddia edildiği gi i toplu ili e doğa ka şısı da ta a ı la

74
edilge e olu suz i ole de sahip değildi e sos al ka a sal şe ala elli
ölçüde ku u udu . Bu du u da, toplu ile doğa a ası da toplu ile doğa ı
ize ke di a latısı içi de su a ili i a ası daki ilişki i e sos al i şa ılıktaki
gi i etke i tek ö lü i şa ilişkisi ola ak, e de klasik ili sos olojisi de
olduğu gi i edilge i tek ö lü a sı a ilişkisi ola ak düşü elidi : O u,
daha çok di alektik i ilişki içi i ola ak e ide so u sallaştı ak ge eki .

75
)AMAN VE MEKÂN BAĞLAMINDA
Ö)DEŞLİK İLKE“İNE BAĞLI
BİLGİNİN İMKÂNI
“aliha Keleş Türkyıl az
Arş. Gör., “üley a De irel Ü iversitesi

Bilgi i ko usu ola ak şe , o tolojik a ada a ola ike

episte olojik a ada doğ u ola dı . Bu husus a ol a ile a ol a
a gısı ı i i i de a ı aktadı . Va ola , i a gıda ağı sız ola ak a a
i a gı ı ko usu ola ak a dı . Va ola a dai a gı ise a ola a ağı lı
ola ak a dı . Bu a gö e ilgi i e da a geti e düşü e, a lık sayesindedir.
Fakat a lık, düşü e sa esi de değildi . Bu du u göste ektedi ki, a lık
akla ko u ol akla i likte akılda ağı sız ola ak da a ola dı . Düşü e, u
a ola da ola çık ak su eti le oluş aktadı . Ya i düşü e e se ep i
a lık, aklı çıkış oktasıdı . O halde a ola a ola u ağı lılığı dola ısı la
düşü e ile a lık a ası da i u u ol ası uhte eldi . A istoteles u
u u u a lık e düşü e e dai utlak i ilke ola ak ö e sü düğü özdeşlik
ile ifade etmektedir.
Özdeşlik A istoteles i ele aldığı a ada, değiş e p e si i i içi de
değiş e e i şe a a ışıdı . Bu değiş e e şe , değişe le de fa klı ola ak
za a , ekâ e du u da ağı sızdı . Katego ik a ı la göz ö ü e
alı dığı da ke disi e itelikle ükle e şe , değiş e e di . A istoteles e
gö e ükle le e i apıldığı a lık katego isi özü de içi de a ı dı a
tözdü . O a gö e töz dışı da öteki es ele de hiç i i a ı- aşı a değil di .
Tek aşı a a ola ile sade e tözdü . Töz dışı daki he şe tözle i likte
a lık ulu . Bu du u da tü a ola la i töze ükle ek du u u dadı .
Töz, çeşitli özellikle le do atıla il ekte a ak te elde sa it i öz
taşı aktadı . Bu a gö e, öze dai itelikle pe se za a - ekâ -hal akışı
içe isi de değişi e ta i ike , ke disi ola ak öz değiş e e di . Bi es e içi
A za a ı da B ekâ ı da C du u u da, sözgeli i f + ol ası hali, X
za a ı da Y ekâ ı da ) du u u da fa klılaşa il ektedi . A ak es ede

76
o u o apa e o u itelik kaza ası da ükle gö e i de ulu a i öz,
mesela , he du u da a ı kal aktadı .
A ak açık i ulgu, za a e ekâ ı a lığı üze i deki
eddedile ez etkisidi . Ne za a e de ekâ tek i ge çeklik üze e
ulu aktadı . Ge çekliği algısal a ada a ı t edile ez i dai e i
dö güsü de çe ele iş olduğu sö le e ili . Bu dö güde i leşe asit
ge çeklikle çözü le e ez çelişkile hali e ü ü e il ektedi . Bu du u da
A istoteles i özdeşlik ilkesi ile ö e sü üş olduğu a lık-düşü e u u u
aklı ilgide çıkış oktası ı oluştu a algı göz ö ü e alı dığı da asıl
açıkla alıdı ? Değiş e e du u u ola ak öz, f + du u u içi
episte ik a la da aslı da ha gi değiş ezi ifadesidi ? Bu a ada özdeşlik
ilkesi, o tolojik değiş ezliği i oksa episte olojik değiş ezlik a a ışı ı
ı te elidi ? Bi diğe de işle, ilgi, a ola ı değiş ezliği i i oksa a lığa
ağı lı aklı algıla a içi i i değiş ezliği i i ifade et ektedi ?

77
A‘İ“TOTELE“ İN MEGA‘A OKULU ELEŞTİ‘İ“İ BAĞLAMINDA HA‘TMANN VE
HEIDEGGER İN MODALİTE Ü)E‘İNE GÖ‘ÜŞLE‘İNİN KA‘ŞILAŞTI‘ILMA“I
“aygı Gü e ç
Arş. Gör., Uludağ Ü iversitesi

O toloji de odalite ko usu, felsefe i daha popüle ola ko ula ı

a ı da ete li ilgi i gö ese de, felsefenin ana disiplini denebilecek
o toloji i te el düşü e ala ıdı . Modalite i esas p o le le i de i i
olan dynamis-energeia (imkan/kuvve-etkinlik/edimsellik) problemi felsefe
ta ihi deki eli le i i iteliği le u açıda çok ö e lidi . Pek çok filozofun
siste le i i a a ilkele i u p o le i çözül esi e dö ük ga etle i
so u u da so utluk kaza ı . Heidegge e N. Ha t a da u ko uda,
felsefele i i özü de e ile ek gö üşle o ta a ko uşla , felsefe ta ihi i
sağladığı ola akla ı e i i şekilde kulla ışla dı .
Ha t a da Heidegge de odalite ile ilgili ta tış ala ı , Hele istik
e Geç “kolastik dö e de olduğu gi i, a tık ala ı a sıkıştı ıl ası a ka şı
çıka la . İkisi de a lık p o le i i düğü le diği oktala da i i ola ak
dynamis-energeia so usu u a ak kuşatı ı i o tolojik düzle de ele
alı a ile eği i düşü ü . Bu ede le, Heidegge Dasei ı , Ha t a da e
ge el a la ı la a lık sfe le i i ol a ta zla ı ı a aştı ıl ası içi , o tolojik
düşü e i a a ka akla ı da A istoteles e ge i dö e i e o u la
hesaplaş a ı zo u lu gö ü le . Ha t a ı e Heidegge i akıl ü üt e
olla ı he e kada ka şıt ö le de ile lese de, odalite i esas
ka a la ı da i i ola d a is söz ko usu olduğu da A istoteles i e
aşta salt a tıksal ola d a is tü ü ü dışla ası ikisi içi de o tak i
ha eket ze i i sağla aktadı . Ge çekte de, Metafizik i Δ kita ı da,
d a is ile ağı tılı ol a a ou kata d a i ü kü d ato ,
d a is ile ağı tılı ola kata d a i ü kü de a ı t edili
( . Yal ız a iki isi, o tolojik i i ele e i ko usu ola ili . İlki ise
a ola ola ak a ola ı odusu değil a a a gıla da elli i odusla ilişkili
ola ak ü kü , zo u lu . doğ u a da a lış ol a ı i kâ ı ı ilgile di i .

78
Bu a tıksal ala da, d a is a ak ka şıtı a a ılığı la ta ı la a ili .
Ola aksız ola , ka şıtı zo u lu ola ak doğ u ola dı . Dola ısı la ka şıtı
zo u lu ola ak a lış ol a a a gı ü kü olu . Doğ uluğu
ü kü ol ası du u u, hakiki ü kü ol a e a a lıkla ilişkili
i ka /ku e değildi . A ak a tığı ala ı da ke di i göste e i ka ile
o tolojik i ka /ku e a ası da e gi i i ilişki a dı ? Ya gıla ı içe iği
logos ile a gıla ı a tık ala ı daki a lığı a ası daki a ı ı iteliği edi ?
Bu noktada, Ha t a ile Heidegge logos e aletheia ağla ı da d a is
ka a ı ı asıl i dele ektedi ?
ii “ade e d a is e e e geia değil sü eç ola ak ha eketi de
de e e gi esi le iki odalite ka a ı daha, zo u luluk e olu sallık,
ka şı ıza çıka . A istoteles u aşa ada, Heidegge i de işi le so u u asıl
içe iği i de sa hli he Gehalt de F age gelişti ek içi , Mega a Okulu u
eleşti i . Ha t a e Heidegge , Mega a Okulu u felsefe ta ihi
kitapla ı da e istik iteliği de dola ı küçü se esi i doğ u ul adıkla ı
gi i, u tutu u ko u u de i liği e i şekilde ka a ası ı da e gellediği
ka ısı dadı la .
Bildi i i a a ı da i a da d a is-energeia probleminin Aristoteles ve
Mega a Okulu u da asıl işle diği i göste ek, i a da da Ha t a ve
Heidegge i felsefele i e fa klı i açıda ışık tut aktı .

79
TEMPO‘AL OLUŞ VE )AMANIN
ZAMAN-DIŞI YÖNÜ
Ali “uat Göz ü
Dr. Öğr. Üyesi, Muş Alparsla Ü iversitesi

Bu çalış ada, çağdaş za a etafizikle i de, özellikle sü edu u

teo isi, dö t- o utçuluk, A- ve B-teo ile i gi i ta tış ala da ka şılaştığı ız
so u la da i i ola te po al oluşu ola aklı olup ol adığı e te po al
pa çala ı za a -dışı ö le i üze i de du a ak, oluşu te po al ağı tıla la
sağla dığı ı e te po al pa çala ı ke di aşla ı a alı dıkla ı da za a sız
olup ol adığı ı so u u üze i de du a ağız.

80
IN DEFENSE OF METAPHYSICS:
BUT HOW? HARMAN VS. WOLFENDALE
“ü eyye Parıldar
Dr. Öğr. Gör., İsta ul Ü iversitesi

Metaphysics is usually claimed to decline after Kant. Recent debates

on possibility of metaphysics introduced renewed readings of metaphysics
and the theorization of the object . Speculative Realism is the target for my
presentation on possibility of metaphysics and Graham Harman is the
essential figure for my approach to object. With his criticism over Harman s
speculative realism, Peter Wolfendale triggered a separation inside
speculative realists. Both Harman and Wolfendale defend possibility of
metaphysics. Harman s metaphysics is shaped by a special rendering of
Heidegger on objects. Object being the central concept, this theory is also
named OOP (Object Oriented Philosophy). Wolfendale on the other hand,
argues that Harman s theory of object offers too vague a definition of object
which eventually makes object unknowable. This, according to him, creates
an incoherent stance for Harman as this vague definition of object creates a
return of unknowable noumen of Kant.
This presentation will focus on the concept of object explained by
Harman at first stage. The second stage will discuss Wolfendaleian criticism
whether Harman s objects are Neo-Kantian noumen. Third stage compares
Wolfendale and Harman on their defense of metaphysics. The final stage will
be completed by discussing whether epistemic clarity of objects are intrinsic
to a defense of metaphysics. Thus the aim of the conclusion is to discuss
relation of theory of objects and their epistemic value in relation to defense
of metaphysics. This eventually will also lead us to the legitimacy of
Wolfendale s criticism of Harman.

81
GE‘ÇEKÇİLİK/İDEALİ)M İKİLEMİNİ AŞMAK: WITTGENSTEINCI Bİ‘ ÇÖ)ÜM
DENEME“İ
U ut Morkoç
Dr. Arş. Gör., Adıya a Ü iversitesi

Ge çekliği apısı ı a la a a ö elik kadi felsefi so gula a ı . üz ılı

aşı da iti a e , dil ile ge çeklik a ası daki ilişki i e keze ala i e a a
e ildiği i sö le e ili iz. “ıklıkla dilsel dö üş ola ak adla dı ıla , felsefe i
so ula ı ı esase dilsel so ula olduğu u e dola ısı la u so ula a a ıt
a a ı ke dile ö elik i so gula a ı apıl ası ı salık e e felsefi tutu
u gidişatta eli le i i ol uştu . Lud ig Wittge stei , felsefe ap a ta zı a
ilişki a dığı ız u değişi i ku u u figü le i de ol ası se e i le dil ile
ge çeklik a ası daki ilişki i a la ak açısı da ö e li i figü dü ; a ak
Wittge stei ı u ta tış adaki ö e i, ta tış a ı ü ütüldüğü düşü sel
dü a ı ku u u figü le i de i isi ol ası la sı ı lı değildi . O a ı za a da,
ge ek e ke dö e i le ge ekse geç dö e i le, dil ile ge çeklik a ası da asıl
i ağ olduğu a dai ku etli sa la ile i sü e .
Wittge stei , felsefesi i e ke dö e i i oluştu a te el ese i Tractatus
Logico-Philosophicus ta (TLP) ortaya koyduğu esi ku a ı la, dili dü a ı
es ettiği i sö le TLP, . -2.131-2.14- . . Başka i ifade le, dil
ge çekliği i taslağı ı a sıtı TLP, . . Bu es et e, ge çeklik e dili
a ı a tıksal içi e sahip ol ala ı sa esi de ü kü ola il ektedi . Çok
ge el i şekilde ifade ettiği iz u sa esi ola ak dili , es edile ola ak
i ge çekte te elle diği i sö le ektedi . Bu ada ha eketle, e ke
dö e i de Wittge stei ı dil ile ge çeklik ilişkisi de dilsel ge çekçi i tutu
takı dığı ı sö le e ili iz. Wittge stei ı u tutu u üze i e i şa ettiği a la
ku a ı, . üz ılı ilk a ısı da atı düşü e dü ası da oldukça etkili
ol uştu ; a ak . üz ılı iki i a ısı da Wittge stei felsefesi de köklü
değişi le e da a geli . Bu değişi i elki de e ö e li a ağı ı dil ile
ge çeklik ilişkisi e akışı oluştu u . E ke dö e i de dili ge çekte
te elle diği i sö le e Wittge stei geç dö e i de, ku u u ola ı dil

82
olduğu u iddia ede . O a gö e dil a tık ke disi i dışı daki i ge çekliği
resmi değil; ilakis ge çeği ku u usudu . Geç dö e i i te el ese i Felsefi
Soruştur alar da F“ Bi şe i e tü i es e olduğu u sö le e
g a e di F“, de ke , ge çek dediği iz he e se o u dili a tıksal
g a e i içe isi de ku ulduğu u sö le ektedi . İlha Dil a ı oldukça
e i de i tespitle Wittge stei ı Kope ikçi De i i Dil a , ola ak
adla dı dığı u değişi , i çok düşü ü ü Wittge stei ı geç dö e
felsefesi i dil ge çeklik ilişkisi açısı da dilsel idealist ola ak itelemesine yol
aça . A ak u a gı itele e he ge çekçi tutu u he de idealist
tutu u ö tük ola ak ka ul ettiği dil-ge çeklik a ı ı ı i ka ul ola ak
e i se ektedi ; o saki Wittge stei ı geç dö e i i su duğu g a e e
aşa içi i ka a la ı dil ile ge çeklik a ası daki a ılığı o tada kaldı a ak
ge çekçilik/idealiz ge ili i e a ıt ola ile ek üçü ü i olu i kâ ı ı
su aktadı .
Bu çalış ada, Wittge stei ı geç dö e felsefesi i dil ge çeklik ilişkisi e
dai , dilsel idealist e dilsel ge çekçi ol a a e i i akış açısı su duğu
iddiası ı ta tış a a açıl ası hedefle ektedi . Bu u içi ilki , e ke
dö e Wittge stei felsefesi i dilsel ge çekçi tutu u açıkla a ak; daha
so a, u tutu u te el p o le le i e Wittge stei ı u tutu da
vazgeç e ge ekçele i ele alı a ak; so ola ak, g a e e g a e i içe i de
şekille diği aşa içi i ka a la ı ı dil ile ge çeklik a ası daki a ı ı e
şekilde o tada kaldı dığı ge ekçele di ile ekti .

83
KHÔ‘ANIN ÜÇ HÂLİ:
TIMAIOS TAN GÜNÜMÜ)E
Bİ‘ KAV‘AMIN GÜ)E‘GÂHI
Yasin Karaman
Arş. Gör., A kara Ü iversitesi

Ye leşik ka ulle i aksi e, Plato u so dö e i de i e de ideala ,

diğe a da oluşa e dö üşü e tâ i a ola la ol ak üze e, ku duğu ikili
a lık apısı ı dö üştü düğü, a ola he şe i taşı ı ısı ola üçü ü i tü
ola ak khô a ka a ı ı ö e çıka a ak siste i i izzat ke di üdahalesi le
so gu a çekildiği gü ü üzde daha üksek sesle ta tışıl a a aşla ıştı .
O taçağla da u a a e i i ili e , e çok o u la a di aloğu u u
ol ası a ka şı , u a iz olgu u ede ete i e i ele ediği, i tü
u utuluşa te k edildiği i ele e e değe i felsefe ta ihi p o le idi .
Aslı da u ka a a ö elik, uzu i sü e iki te el aklaşı olduğu
sö le e ili : Ya O todoks i Plato uluk adı a, sı f ikili apı ı za a
gö e esi içi u üçü ü tü ü t ito ge os ol açtığı o tolojik so u da
ahset e ip esele göz a dı edil ekte, a da khô a söz üğü, A istoteles i
Fizik i de aptığı gi i, düz a la ı ö e çıka ılıp, ilgi ç i içi de i e G ekçe
içi de i çe i i le "topos" ola ak alı ıp, Tü kçede e aşka dille de e ,
uza , ekâ a la ı a çe ile ek, üze i e düşü e e değe ul ada
de hal ke a a ı akıl aktadı .
Bu ildi ide a a ı khô a ka a ı ı açık e a ö tük ola ak, Plato
e A istoteles i a ı sı a Ka t, K iste a e De ida ı eli de asıl
kulla ıldığı ı e felsefe ta ihi içi de a la ı ı asıl i dö üşü e uğ adığı ı
göste ek ola ak.

84
FEL“EFİ P‘OBLEMLE‘E
TOPOLOJİK Bİ‘ YAKLAŞIM
)afer Gü düz
Arş. Gör., Cu huriyet Ü iversitesi

Va ola ı i p o le ola ak diğe a ola la ile ilişkisi, a ola ı

ka a a e a la la dı a öz e ile ilişkisi felsefe i alt disipli le i ta afı da
sü ekli gü de de tutul uştu . Bu ta tış ala çağı ızda ili i teo ik e
p atik ola ak geliş esi ile öz e i de ke disi i içi de sü ükle diği i saf
si külas o du u u a e il ektedi .
Bi p o le ola ak a lık ko usu u ha gi disipli içe isi de ele alı sak
alalı te el i ö e e\ aşla gıç ü et e ge ekliliği\ka ulü içe isi de
olduğu uz içi a lık\varola iste ile e sı ı lı i a la dö güsü içe isi e
sıkış aktadı . Bu sı ı la dı a ile p o le e ö elik, iste ile i a la da,
çözü ü akta ı ı şekille e aşa . Vi o öğ etile aşla gıçla ı ı
i eledikle i eselele i aşla gı ı da al alıdı di e ek, sı ı lı e iste ile
a la ı e Batı düşü esi e sı ı lılık kata ö te i elki fa kı da ol ada
sa i i etle açıkla ıştı . )i a ke disi i i p o le ola ak da attığı za a
aşla gıç\te el ö e e al ız a asit i ö el e, çalış a şekli ol akta
çıka . P ag atik, teo ik e ede selliği ge ekti diği i içe ik kaza ı .
Başla gıç/te el ö e e i sı ı la dı a, ko u la dı a e
iste ile e ö le di e gi i olu suz içe iği olsa da içi sel açıda fa dası da
ka ul edil elidi . Ele alı a p o le i o utla ı ı sı ı la dı ıl a isteği e
çözü e ö el esi ge ekliliği, u ko u la dı a ı içi sel ola ak zo u lu
kıl aktadı . Öz e i ke disi i dâhil et e isteği taşı ası ile u akı laş a
çözü e götü e ek de e i le i o ta a çık ası a ede ol aktadı . Bi
aşa a ola ak gö üle ek u de e i le i iki fa klı katkısı ulu aktadı .
Birincisi ve en basit\saf ola ı p o le i çözü ü içi a lışla a ile ek
du u la ı o tada kaldı ıl asıdı . Bö le e aşa alı i şekilde iste ile
çözü e ö eli i . İki isi e ta ihsel ola ak a ola ı \Va lık ı u utul ası ı
ede i ola öz e i ke disi i dâhil et e isteğidi . Öz e u dâhil et e isteği

85
ile ke disi i de e i i içe isi de ö elle . Bö le e p o le ola ak ele alı a
e ö eli e , öz e e ait i sı ı içe isi de a lığı ı oluştu u e çözü a tık
aidi eti i öz e e o çlu hale geli . Va ola a ö elik öz e i ke disi i u
şekilde ö ele esi, felsefe ta ihi e felsefi p o le le içi ka aşık
ta ı la ala apıl ası a e a ola ı ka a ıl ası da zo u lulukla
ü etil esi e ede ol aktadı . P o le ola ak ele alı a ak he şe daha
aşta i sı ı lılık içe isi e hapsedile ek e a hapsedildiği ka ulü apıla ak,
a ola ı a laşılı lığı eli sizleşti il ektedi .
Bu çalış adaki a açla da i i, Boud illa d ı saf si külas o
du u u ola ak ifade ettiği a ola a ö elik a la a a e a ola ı
ke disi de uzaklaştı a ça ası ı e u ça a ı içe iği i açıkla a ak,
tek oloji e ili i geliş ele i üze i de a ola ı u eli sizleşti ede
ku ta a ak i eti o ta a çıka aktı . Va ola a ö elik topolojik i açıkla a
ile apıla a aştı ala da ha eketi e değişi i du ağa e değiş ez ol a
ö eli i i geçe siz olduğu tespitle i apıl aktı . Diğe a açla da i i de
u tespitle i felsefe ala ı da ka şılığı ı ku ulup ku ula a a ağı e felsefi
problemle i ele al ada aşa a eli sizliği gide il esi e katkısı olup
ol a a ağı ta tış ası ü üt ekti .

86
MODE‘N Fİ)İK AÇI“INDAN
ŞİMDİCİLİK İN İMKÂNI
Zikri Yavuz
Dr. Öğr. Üyesi, A kara Ü iversitesi

Çağdaş za a felsefesi i ge el ola ak iki a a akı a a ıldığı ı

sö le e ili iz: A e B za a teo ile i. A za a teo isi a ı za a da şi di ilik,
kipli, di a ik teo i, B za a teo isi ise kipsiz, statik e dö t o utlu teo i
ola ak da adla dı ılı . Bu a gö e A za a teo isi za a ı e da a geti e
u su la ı gele ek, şi di e geç iş za a kiple i olduğu u ile i sü e ke , B
za a teo isi ise u la ı ö elik, so alık e eşza a lılık eli le i le i
olduğu u iddia ede . A za a teo isi B za a teo isi i te el a ı la ı ı
ka ul et ekle i likte, u la ı ete li gö e ip za a da gele ekte geç işe
doğ u i akışı olduğu u iddia ede . )a a sal kiple i za a ı özü e ait
olduğu u u la ol aksızı za a hakkı da a la lı i ifadede
ulu ula a a ağı ı sö le . B za a teo isi ise za a sal akışı ize sağladığı
düşü üle za a sal kiple i dış dü ada i a lığı ı ulu adığı ı,
hepsi i zih i izi i e ü ü ü olduğu u iddia ede . A za a teo isi e gö e
şi diki za a dili i i gele ek e geç işe gö e o tolojik i ö eliği e
a ı alığı a ke , B za a teo isi e gö e ütü za a dili le i eşit ge çekliğe
sahipti . Gele ek, şi di e geç iş eşit o tolojik ge çekliğe sahip e si et ik
i apıdadı . Şi diki a ı diğe za a dili le i e gö e i ö eliği e
a ı alığı oktu . Dola ısı la za a sal akış ola ak te ü e ettiği izi
varsa dığı ız fe o e olojik du u , i tü zihi sel a ılgıdı . B za a teo isi
gü ü üzde za a felsefe ile i a ası da daha çok e i se e i gö üştü .
Bu u e te el se e i, B za a teo isi i doğ uluk ka a ı ile u u lu
ol ası e ode fizikteki geliş ele in B zaman teorisini destekler
gözük esidi . A istoteles te iti a e gele ek za a lı ö e ele i statüsü e
asıl doğ uluk değe i e sahip olduğu ta tışılagel işti . O u aı a i
de iz sa aşı ola ak e a i de iz sa aşı ol a a ak ö e esi i ha gi
koşulla altı da doğ uluk değe i e sahip ola ile eği i eli le esi ile ilgili

87
 o u la ı, ke di de so aki filozofla ı zih i i oldukça eşgul et işti .
Gü ü üzde A za a teo isi e ö eltile e ö e li eleşti i eğe geç iş A
za a teo isi i sa u duğu gi i ge çek değilse, u du u da geç işteki
ö e ele i doğ uluğu da ahsedile e e eği dola ısı la u u gele ek
za a lı ö e ele içi de geçe li ola ağı oktası dadı . Eğe gele ek eli siz
ise gele eği şi di e geç iş ol ası, u u sü eklilik e i doğ uluk izleği i
takip et esi i ü kü ol adığı ile i sü ül üştü . A ı şekilde ode
ili açısı da akıldığı da Ei stei ı o ta a ko uş olduğu gö e elilik
teo ile i i statik, dö t o utlu za a ı desteklediği a sa ıl ış gele ek, şi di
e geç işi eşit o tolojik apı a sahip olduğu iddia edil işti . Bu iti a la
gö e elilik teo ile i i şi di ilik teo isi ola ak da adla dı ıla ile ek ola A
za a teo isi i a lışladığı ile i sü ül üştü . Bu ka aati hilafı a iz, u
ildi ide, gö e elilik teo ile i i A za a teo isi ile u u lu i şekilde
açıkla a ile eği i e ö le e çağdaş fiziği şi di ilik teo isi ile u u lu
ola ile eği i göste e i de e e eğiz.

88
 Öz e ve Metafizik

Subject and Metaphysics

89
90
SELF AND ALTERITY:
AN APPROACH TO QUESTION OF IDENTITY
Ali “ait “adıkoğlu
Dr., Paris Pa théo -“or o e Ü iversitesi

I this o k, ou ai is to ake a ifest the uestio of “elf le

“oi i its elatio ith alte it l alt it . I o te po a philosoph ,
espe iall i E a uel Le i as s Othe ise than Being or Beyond Essence
Aut e e t u t e ou au-delà de l esse e a d Paul ‘i oeu s O eself as
AnOther (Soi- e o e u aut e , the otio of alte it ithi the
intimacy of the Self has become a central notion for thinking about
metaphysics and ethics. This difficult notion of alterity implies a kind of
resistance to a straightforward understanding of the meaning of the writings
of Levinas and Ricoeur. In this talk, we will try to think about the meaning of
alterity in its two guises of other (autrui) and conscience (gewissen): we think
that the notions of other (autrui) and conscience (gewissen) could be keys
otio s fo aki g lea the ea i g of alte it . İf the k o ledge of the “elf
is considered to be in one part the meaning of the other (autrui) in
interhuman relationships and in the other part the notion of conscience
(gewissen), we need only articulate these two dimensions of subjectivity.
Taking alterity in this way, we hope to rethink the notion of identity, not as
an entity closed on itself but one that could open the dimension of alterity
within the intimate life of the person as self. Such a definition of ethics does
not only concern the meaning of ethics as morality, because the dimension of
ethics is actually metaphysical itself, just as Levinas attempted to show
concerning being in Totality and Infinity. And this metaphysic towards ethics
could be a new possibility of thinking of being as being-as-subjectivity, to the
extent that it might offer a philosophical response to recent psychoanalytic
or anthropological descriptions of human subjectivity. In trying to escape
from all non-philosophical considerations of subjectivity by recourse to the

91
notion of being as the foundation of all theoretical and practical behavior, we
hope that this research will lend new vitality to the enduring philosophical
passion about the knowledge of the self.

92
PE‘IPHY“EON DA TAN‘I, İN“AN VE HİÇLİK KAV‘AMLA‘I:
E‘IGENA METAFİ)İĞİNDE Ö) “O‘UNU
Aydı Topaloğlu
Prof. Dr., İsta ul Ü iversitesi

Doğa so suza kada Ta ı da a ı kala azdı, dö üşü de i e o a

ola aktı di e Joh “ otus E ige a - a oluşu ütü ö le i le tek
i siste içe isi de açıkla a a çalışa , di alektiği e se tez i kişiliği le
dikkat çeke , IX. üz ılda aşa ış İ la dalı i düşü ü dü . Çe i ile i le A tik
dü a ı “kolastik dö e e taşı ış, Ye i Plato u düşü e i a ıl ası ı
sağla ış, Boethius ta - A sel e - kada sü e uzu i
du akla a de esi de etiş iş, O taçağı e i e e e de i kişilikle i de
birisidi . Va lıkla- okluğu hiçlik , a at a la Ta ı da taş a la ok oluşu
Ta ı a dö üşü i dö gü içe isi de değe le di iş, ka şıtlıkla ı e ut
a lığı i pa çası ola ak açıkla a a çalış ış, alı azısı, özgü i ade e
ehe e aza ı ko ula ı da kilise le çatış ış i düşü ü dü . Hiçliği aslı da
utlak a lığı aşladığı e olduğu ifade et iş, dahası Gü ah e ku tuluşla
ilgili düşü ele i le ke di gele eği le te s düş üştü . Va lıkta, doğada,
i sa da e dış dü ada i lik gö e e çalışa E ige a, ge çek felsefe i
ge çek di , ge çek di i de ge çek felsefe olduğu u ile i sü üş, Ta ı
ilgisi i i sa ilgisi de geçtiği i a ak u u da felsefe ile
ge çekleşe ile eği i düşü üştü . Bu düşü ele i i açıkla ak içi
Pe iph seo Doğa ı Bölü le esi Üze i e aşlıklı ese i i az ıştı
E ige a. Bu te liği izde de Pe iph seo da geçtiği içi de Doğa, Ta ı, İ sa
e Hiçlik ka a la ı ı ele ala ak E ige a ı Metafiziği i i dele e e e öz
so u u i ele e e çalışa ağız.
Pseudo-Dio sius u ke di de a lık Ta ı , taş a p o essio e
O a dö üş o e sio sü e i i i adı ile i götü e E ige a, klasik
teolojideki a atı ı e a atıla a ı ı ı aksi e he şe i i leşti iş, dö t
kat a lı i doğa düşü esi i a kası da ile i i lik düşü esi o taya
ko uştu . Pe iph seo da es ele i a e a ok ol ala ı la ilgili eş

93
du u da söz ede E ige a, a lık e a okluk ta tış ala ı da , o u
olu la a e değille e ko ula ı a geç iş, Ta ı ı hiç , adde i de
eksiklikte dola ı hiçlik ola ak ta ı la ıştı .
E ige a düşü esi de Doğa ütü e e i, a ola e a izi içi a
ol a a ütü he şe i ifade ede . Bölü le e de Doğada e ge elde e
küçüğü e doğ u gide tü le i açılı ı, dağılı ı e ge i dö üşüdü . Diğe i
de işle e ge iş açılı da , a i taş ada , e utlak alı lığa Ta ı da
hiçliğe doğ u doğa ı se i söz ko usudu . Ta ı i ajı da a atıl ış ola
İ sa , Ta ısal zih i a sıt akta i a la da o u a ası, atöl esi e
taşı ı ısı du u u dadı . Mutlak ka a a az hali le Ta ı da i a la da
i sa da zuhu ede ek i idea ol akta çık ıştı . İ sa dü adaki e so lu
e e aşağı ö le i ke di de topla a , ede e uhta oluşa i ik o
kos os tu . Köke i ise Ta ı da so suz a ulu a i sa idesi dedi . Diğe i
de işle doğası ı sade e Ta ı ı ildiği ezeli i özdü . İ sa a atıl ış
dü a ı ütü gö ü ü le i i içi de taşı . O ütü e e i ke disi de
o a ıla ile eği e ku tula ile eği i a lıktı .

94
YÖNELİM“ELLİK VE ALIŞKANLIK OLA‘AK
YAŞAYAN DENEYİM JOHN DEWEY VE
MAURICE MERLEAU-PONTY
Aysu Aydı
Dr. Öğr. Üyesi, Düz e Ü iversitesi

P ag atiz e fe o e oloji i i i de ağı sız ola ak o ta a

çık ış felsefi gele ekle olsa da, gü ü üzde iki gö üşü eli li oktala da
uzlaştı a akış açıla ı söz ko usudu . Bu uzlaştı ada p ag atist gele eği
te sil ile i de Joh De e ile fe o e oloji gele eği i te sil ile i de
Maurice Merleau-Po t i ka şılaştı ıl ası ö e li e tuta . Bu ka şılaştı a
iki düşü ü ü i sa ile dü a a ası daki ilişki e e i sa ı u dü ada
a oluşu a dai gö üşle i e da a ı . İ sa e dü a a ası daki ilişki i
a laşıl ası da, he iki düşü ü içi de e i os o u et afı da şekille e
ka a la ı i a alizi i ge ekti ektedi . Bu ağla da, De e e Me leau-
Po t felsefele i de de e i os o u u e ka a sal öğele i i i
ka şılaştı ası, he iki gele ek a ası daki i uzlaşı ı ola aklılığı he de
de e i os o u u ka a ışı açısı da ö e lidi .
De e i de e i etafiziği öz e i salt de e i le e i a lık
ola ak i e le i i değil, i sa ı etkileşi sel i de e i ala ı ı içi de
ol ası ı ifade ede . De e de e i i, i sa e doğa ı tü ilişki ta zla ı ı
ka şılıklı ola ak içe e i ala ola ak ta ı la . De e i sa ı i olojik, sos al
e ta ihsel ka akte i le ele ala ak, de e i i a t opolojik i kültü os o u
ola ak su a . Ge el ola ak, De e i de e i üze i e ku duğu e de e i i
salt episte oloji i i ko usu ol akta çıka ıp i sa ı e doğa ı bir var
ol a içi i ola ak ta ı ladığı i felsefe ile ka şılaşı o uz.
Merleau-Po t i felsefesi i ge el şekille işi i de i sa e dü a
ilişkisi, i sa ı de e i i i ka a ıl ası olduğu u gö ü üz. Öz e e dü a ı
ilişkisi i ka şılaş a ola ak de e i di . Me leau Po t felsefesi de öz e i
içi de ulu duğu dü a a ö eli i e u ö eli ile dış dü a ı i şası
e kezi e tuta . Algı te eli deki u ö eliş ili i sade e dış dü a ile

95
du usal ilişkisi i değil; o ga ik, psikolojik, sos al e kültü el tü ilişki ağla ı ı
içe i .
Merleau-Po t i ö eli sellik ka a ı ile De e i alışka lık
ka a ı a ası da i akı lık söz ko usudu . He iki ka a ı da, es ellik-
ö esi dü a a açık ol ak şekli de ta ı la ak ola aklıdı . De e içi
alışka lık i deneyim derecesidir ve nesnellik-ö esi ö eli selliği ifade
ede . Öte a da Me leau-Po t i ede i ö eli selliği de
ahsede ke alışka lığa ağlı i ede e gö de e aptığı e i sa ı
dü ada a oluşu ifadesi ile i sa ı dü ada alışka lığa ağlı a oluşu
ifadesi i ka şıladığı sö le e ili . Bu a la da De e e Me leau-Po t i
de e i de es e ö esi ö eli sellik os o u da uzlaştığı sö le e ili .
Bu u ötesi de alışka lık e ö eli sellik sade e ili i dış dü a ile
ka şılaş ası ı salt i ka şılaş a ola ak su az, a la e estetik de e i i
o ta a çıkışı ı da ze i idi .
Bu çalış a ı a a ı, De e i de e i etafiziği i te el
ka a la ı ile Me lau-Po t i algısal de e i os o u u te el
ka a la ı ı ka şılaştı ak e iki düşü ü ü gö üşlerindeki benzerlikleri
öz e i dü a ile ilişkisi e dü a ı i şaası açısı da açıkla aktı .

96
KANT TA BİLGİNİN İNŞA“I:
BİLEN İLE BİLİNENİN “TATÜ“Ü
Ayşe Gül Çıvgı
Dr. Öğr. Üyesi, Bartı Ü iversitesi

Ge el ola ak Mode felsefe i, İlkçağ e O taçağı ö elikle a lık a

da ge çekliği ahi eti i o ta a ko up, so a u ge çekliği ilgisi e asıl e
ha gi olla la ulaşıla ile eği i açıkla a a çalışa etafizik aklaşı la ı da
fa klı ola ak, ilki ilgi i ahi eti i eli le ip, so a u a u gu a lık
anla ışla ı ı oluştu ul a a çalışıldığı, u ağla da da felsefede köklü
değişiklikle i aşa dığı i dö e ola ak ta ı la ak ü kü dü . Niteki
Ba o da Des a tes a, Lo ke ta Hu e a, Be kele de Ka t a kada tü
ode filozofla , i sa ı he ha gi i ko u a da ala da a aştı a ap a a
aşla ası da ö e e i, asıl e e kada ile ile eği i tespit edil esi
ge ektiği i düşü e siste le i i da a akla ı a i ae açıkla a ı ke dile i e
a aç edi işle di .
“öz ko usu a a ı, düşü e siste i içi de ahke e etafo u la
i sa aklı ı k itik et ek/eleşti ek şekli de ça pı ı e etkili i içi de
ifade ede ise Ka t ol uştu . Ka t, i sa aklı ı eleşti isi le ili e le i
es ele i doğası ı değil, fakat il e faali eti e katıla etile i a ı tılı e
de i likli i a alizi i ge çekleşti işti . Ka t ı düşü e siste i de i sa
ilgisi, u a aliz eti esi de o ta a çıka etile e o la ı i kâ ile koşulla ı
ekse i de tesis edil işti . Bile öz e ile ili e i es e i statüsü de
köklü i değişikliği e a e i de geti e Ka t ı ilgi a la ışı, ili e i ile e
ta i olduğu u, a i öz e-merkezli bir nesne hipotezini felsefe tarihinin
gü de i e taşı ıştı . İşte u çalış a, Ka t ta ilgi i tesisi de ile ile
ili e i statüle i i açıkla ak e u du u u eti ele i i ta tış ak a a ı
taşı aktadı .

97
ROBOT, ANDROID, SAYBORG VE
YAPAY )EKÂDA ‘UH ME“ELE“İ
Can Batukan
Dr., ‘oue Nor a diya Ü iversitesi

‘o otu uhu a ıdı ? Ya da ola ak ı? “o uştu ak istediği iz

a a so u udu . Bu a aştı a a e o u et afı da oluşa lite atü e
de i le esi e i akışla a ı a şu so ula ı so a ağız: ‘o otu öz e olduğu
i Dü a a e kada akı ız? Çoklu-öz ellik polisu je ti it edi ?
Bede e ihti aç azalı a kölelik içi değişti di. )ihi sel kölelik
devrindeyiz. Yapa zekâ ete i e geliştiği de o u da i kıs ı a ge ek
kal a a ak. Bu üzde ığı la işsiz kala ak. De letle ığı la a
ha a a ilsi le di e aaş ağla a aktı . İ sa oğlu u ili e ta ihi
Gole i, O iga i i, de he kelle i e Auto ato u doğu uştur. Sonra El
Ceze i i si e etiği e ilk- o otla ı, Leo a do da Vi i i şö al e-robot
çizi le i… “o a D . F a ke stei , Met opolis, Blade ‘u e …
Yıl : Oto atik i eko o i e doğ u hızla ile li o uz. Kısa za a
so a o otla ı e üzü deki işle i % i i sahiple e ek. İ sa sız ile le e ,
e teg e edil iş d o e la a sahip, i te ete gi e , adı ıza i stag a da
pa laşı apa a a ala ; i a ı sü üsü gi i i likte ha eket ede o tak
ili e sahip gö ü e d o e la ; taşı ı ı o otla , te izle i i robotlar,
sek ete o otla , a kadaş o otla , seks o otla ı…
Ne e e gidi o uz di e so u o uz çü kü u a akti iz ok a tık.
İ sa ola ak ke di ize e a ı ke disi e a ı a ildiği iz akit da aldıkça
aslı da iz de o otlaş akta ız. Fa e ook ta i ideo la ka şılaş a e
izle e sü e iz sa i edi . Öte a da iz a tık şii kita ı oku azke , i
üzik al ü ü ü aşta so a di le e ezke , si e a fil i e i e aksi o e
a i as o a ası da oğul uş oto atik ku gula a da işte geli diği de
e ek so ası ahatla a ız içi tasa la ış dizi e a ış a p og a la ı ı
izlerke o otla , a d oidle a da apa zekâ ı ke disi Tu i g testi i
geçe eği gü e doğ u ka a lı i içi de ile le ekte e daha da ö e lisi izi

98
a tık taha ül ede ediği iz u sa at, ili e felsefe ala la ı ı tü ü e
derinlemesine girmeyi denemektedir.
Asi o ‘o ot Ka u la ı ı asalaş ası u ko uda i dö ü
oktası ola ak düşü üle ili . A upa Bi liği Pa la e tosu gele ekte o otla ı
i e ki liği id ol ası ı çokta ka a a ağla ıştı . Bu ka a la i likte he i
i sa sı o otu e hatta i olojik a ada a lılığa sahip ola ile ek se tetik
apıla ı da toplu da i e i e ola ak ka ul edil esi olasıdı . Bu du u
gele ekte ge ek i sa a oluşu u adsı ası a, ü eti olü ü ka ede ek
gide ek sade e tükete i ole i di ge esi e, ge ekse Kapitaliz a gıtı içi
üst düze de işle sel ola a d oid, sa o g e apa zekâ a oluşla ı ı
olu la ası a, toplu içe isi de üst düze statüle e il esi e ol
aça aktı . Ö le se felsefe açısı da düşü e e dil ü ete o otla ı a lığı e
gi i so uçla doğu a ili ? ‘o ot öz elliği edi ? Gele ekte felsefe i o ot,
sa atçı o ot, şai o ot ola ili i? Bu i sa ı çöküşü, i di ge esi a da
okoluşu u de ekti ?

99
KANT TA Ö)NENİN BİLME, EYLEME VE
İNANMA BAKIMINDAN “INI‘LA‘I
Ebru Pehlivan
Doktora Öğre isi, İsta ul Ü iversitesi

Ka t ı gele eksel etafiziğe ö elttiği eleşti ile i aşı da ilgi i

bilgi-ol a a da a ı a sı ı la ı eli sizliği geli . Ö le ki u ala da esaslı
ola ı oş lafta a ı a ak ölçüt k ite ulu a aktadı . Ka t a gö e felsefe
ta ihi deki k izle de ilgi e ahlak ala ı da ge ekli ola sı ı la ı çizile e iş,
k ite le i eli le e e iş ol ası ede i le aşa ıştı . K itik a a ılığı la
eli le e ek k ite le le ilgi i olduğu gi i, değe le ala ı ı da te i at
altı a alı ası, Ka t ı K itik p ojesi i te el a a ıdı . Bö le e i sa ı il e
etisi e aklı ke di ola akla ı da ola çıka ak sı ı çizile ek e u sı ı
doğ ultusu da eş u ilgi, e le e i a ç ala la ı da eli le e ile ekti . Bu
ede le Ka t, Eleşti i Dö e i ese le i de sıklıkla sı ı g e ze/sh a ke
ka a ı ı kulla ı . Çü kü sı ı , k itik so u u elde edile k ite le a a ılığı la
çizile ek k ize ede ola uğlaklığı o tada kaldı a aktı .
Öz e i ilgi i i şa sü e i i, öz e i sahip olduğu etile i işle e
sı ı la ı la açıkla a gi işi i ola . K itik, öz e i il e akı ı da
sı ı la ı ı çize ke , Ne i ile ili i ? so usu a a ıt a a . . K itik, aklı teo ik
kulla ı ı ı sı ı la ı dışı da kala azı u su la ı işle kaza dığı i ala ola
ahlak ala ı daki sı ı la ı eli le ke Ne ap alı ı ? so usu a e ap e e
iddiası dadı . . K itik e özellikle Salt Aklı Sı ırları Dahili de Di gibi son
dö e eti le i ise e i ile ile eği i e e ap ası ge ektiği i ile
öz e i Ne i u ut ede ili i ? so usu a a ıt a adığı eti le di .
Ka t etafiziği, i sa aklı ı sı ı la ı ı ili i, he tü teodise i de
ke di sı ı la ı ı gö ezde gele aklı i sa u ası ola ak gö ü . K itik
p ojesi ile aklı teo ik kulla ı ı a sı ı çize ek gele eksel etafiziği sı ı dışı
eden Kant, p atik aklı sı ı la ı ı ge işlete ek di e geçişi zo u lu gö üş
a ak ta ihsel di i dog atik etafiziği ala ı a ata ak di e, aklı sı ı la ı
dahili de i e a ı ıştı . Bu çalış a ı a a ı; ilgi e ahlak ala ı a çizile

100
sı ı la ı ge el ola ak i a ç e özel ola ak di içi a ıla e i eli lediği i
sı ı çiz e p ojesi ola Ka t felsefesi i öz e e çizdiği sı ı la ı izi i
sü ekti .

101
HEGEL İN “İ“TEMİNDE
DÜŞÜNCE VE NE“NE“İ
Enver Orman
Prof. Dr., İsta ul Ü iversitesi

Hegel i Felsefi Bilimler Ansiklopedisi de Düşü e i Nes elliğe Ka şı

Tutu la ı ı içe iği ola ak ala Ö ka a Vo eg iff aşlıklı ölü de, Ka t
ö esi klasik etafiziğe, de e iliğe e u ağla da Hu e düşü esi e,
Ka t ı eleşti el felsefesi e e dola sız il e a da sezgi iliğe ö elik
eleşti ile apıl aktadı . Kısa e özlü i felsefe ta ihi ola ak gö üle ile ek u
eleşti el değe le di ele ışığı da Hegel, ke di felsefesi açısı da düşü e e
es elliği ilişkile i i de ko u la dı akta e eli gi kıl aktadı . Bu
çalış ada Hegel i siste i de e özel ola ak o u siste i i a ahatla ı la
ortaya koyan Felsefi Bilimler Ansiklopedisi i söz ko usu ölü ü de
ha eketle, düşü e i es esi e asıl ö eldiği ele alı ıp ta tışıla aktı .

102
HEGEL DE MUT“U) BİLİNÇ VE
DİN“EL Ö)NE
Er a Coşku
Yüksek Lisa s Öğre isi,
Rheinische Friedrich-Wilhelms-U iversität Bo

Hegel in Tinin Fenomenolojisi de te alaştı dığı Mutsuz Bili ç

ke dilik ili i i “el st e usstsei e üst e so aşa asıdı . “öz ko usu
ili ç şekli i i i e ka şıt iki u su da oluşu . Hegel u la da ii i
ke disi i özgü leşti e , değiş ez e ke di e özdeş diğe i i kendisini
ka ıştı a e saptı a ola ak ta ı la . Mutsuz Bili ç, çelişe u iki u su u
tek i ü ede ulu asıdı ; kı ıl ış i ke dilik ili i i ifadesidi . Ti u
geliş e aşa ası da he üz ke di ü ü ü ola iki ka şıtı se tezle ip aşa az;
a ala ı daki çelişki e ta idi . A ak ke di iç çelişkisi i aş ak üze e azı
değişi le de geçe . Bili i çelişkisi de ku tul ak içi attığı e ö e li
adı özdeşlik p e si i i ke di dışı da i a lığa ata ası, u p e si i
dışsallaştı asıdı . Değiş ez'i Ta ı o ta a çıkışı u u a latı a ak ili ç
i e de huzu a ka uşa az. Ke di ke disi de ku tul a fik i i gelişti i e
ke disi de a ı düş üş ola Öz'ü e a i Ta ı' a ulaş ak içi ça ala . Bu
ha eket, ili i etafizik a sa ı la ı ge eği asla ta a la a a i
hareket olarak kalmaya ahkû du , ili e utsuzluğu u e e de udu .
A ak Mutsuz Bili ç ki i de e i le de geçe ; Hegel u de e i le i Tekil ile
Değiş ez a ası daki ilişki i üç o e ti de ifade ede . Tekil ile Değiş ez
ö e i ka şıtlık içi de, so a uluşup tekleşe ek e üçü üsü ise ti
içe isi de ok ola ak i i le i le ilişkile i le . Bu o e tle Hegel i e ke
dö e ilahi at azıla ı da Hı isti a lığı Ti i e Kade i ile
ağla tıla dı ıla ak o u la ıştı . Yahudiliği Ti i de ka şıtlık, İsa ı
öğ etisi e H ısti a lıkta ise i sa ile Ta ı ı i liği ö pla dadı . Mutsuz
Bili ç i Değiş ez e ulaş a ça ala ı da üçlüdü , Hegel i i ide ili i
episte olojik ça ala ı ı, iki ide ili i a zu açısı da üçü üde ise ke disi
içi liği Fü si hsei akı ı da ele alı . Metafizik e di le de öz e

103
kapsa ı da apa ağı su u , Bo Ü i e sitesi içi hazı la akta olduğu
üksek lisa s tezi i i ölü ü ü oluştu u o .

104
METAFİ)İKTEN FENOMENOLOJİYE:
Ö)NE METAFİ)İĞİNE HEİDEGGE‘Cİ ELEŞTİ‘İ
Erdal Yıl az
Dr. Öğr. Üyesi, İsta ul Şehir Ü iversitesi

Öz e e es e ta zı da i i i de ta a e izole edile ili eel iki

fa klı a ola da ahsedile ili i oksa ö le i a ı al ız a i
so utla ada a st a tio ı i a etti ? Öz e e kezli etafizik a la ış,
Desca tes ö eği de olduğu gi i, ö le eel i a ı ı — her ne kadar
iki isi i a i es e i a lığı ı öz e ta afı da te elle di ildiği i sö lese
de — söz ko usu olduğu u ifade ede ke , Ka t ö eği de olduğu gi i, öz e
e ize gö ü e ta zı a izatihi öz e i katkıda ulu duğu fakat i e de
öz ede ağı sız i a ola ala ı ı olduğu u ok sa a a iki fa klı a
ola ala ı düşü ektedi . Heidegge i i i de azı açıla da fa klı ola u
iki öz e e kezli etafizik düşü e içi i i, öz e e es e i aslı da
i sa ı so utla ala ı da i a et olduğu u e ö le i i i de ta a e
ağı sız iki a lık ala ı ı ol adığı ı sö le ek su eti le eleşti ektedi . Bu
eleşti i, i sa ı özü ü Des a tes ta olduğu gi i düşü ek e Ka t ta
olduğu gi i düşü ü o u te sili i diğe tü te sille e eşlik ettiği
iddiala ı a ka şı , i sa ı özü ü düşü e i değil, dü ada ol aklık ı i
der Welt-sei teşkil ettiği i sa u a Heidegge i aklaşı ı eleşti isidi . Bu
te liği izde, i sa ı özü ü düşü e ol aklık ı tesis ettiği i iddia ede
öz e e kezli etafizik düşü e e ka şı, i sa ı özü ü dü ada ol aklık
teşkil ettiği i iddia ede Heidegge i fe o e olojik eleşti i i te el tuta ak
oktala ı ı ele ala ağız.

105
MORALITY AND FREEDOM
Ernest Wolf-Gazo
Prof. Dr., The American University in Cairo

The paper argues that too much morality leads to oppression; too
little morality leads to chaos (fitna). The thesis is argued on a universal
perspective, presupposition, that the nature of humans is fundamentally the
same; what is different is the specific social and economic circumstances. The
esult is that the g oup I Khaldu s asabiyyah) constitutes the morality
and norms based on the groups survival. The basic question: how is modern
society, its freedom and morality, different?

106
AQUINAS TA BEN VE DEĞİŞİM
Filiz Dide Ço a “arı
Dr. Arş. Gör., İsta ul Ü iversitesi

Bu su u da a açla a , i i e ola ak ka ulü le aşa a e i

o tolojik ola ak ele alı ası; ü ü e, düşü e, kişilik değişi i gi i i sa ı
ha atı sü esi e aşadığı pek çok değişi es ası da A ui as açısı da i liği
asıl ko u duğu u o ta a ko asıdı . İ sa ı ka ul ola ak taşıdığı e i
i liği e dai A ui as ı düşü esi de i e ap a a aktı . Bu a açla
A ui as ı Summa Theologiae adlı ese i te el eti ola ak kulla ıla aktı .

107
FENOMENOLOJİK Bİ‘
İ“LAM METAFİ)İĞİNE DOĞ‘U
Ha ip Türker
Prof. Dr., İ Haldu Ü iversitesi

Çağdaş Tü k düşü esi e ge el ola ak İsla düşü esi ajö i

etafizik ese de oksu ulu aktadı . İşi ge çeği sade e ajö i
etafizik ese de değil, uzlaşıl ış i felsefe ap a ta zı da da ah u
ulu aktadı . Yapıla çalış ala felsefi ol akta çok ta ihseldi e daha
zi ade düşü e ta ihi i es esidi . A a felsefe i sa ı içi de ulu duğu
oktada ko uş a ı ize zo u lu kıla as o el i faali etti . Uzlaşıl ış i
felsefe ap a a la ışı a da a la ışla ı gelişti ek hakikate e ö e li
ihti a ı ızdı . Bu ada el ette i eti ge el ola ak İsla felsefe i
p o le le i i ta tış ak değil, Husse lia i felsefe i olarak fenomonolojik
i İsla etafiziği ö e isi de ulu aktı . Bu etafiziği kalkış oktası
halife ka a ıdı . Ta ı ı halifesi ola ak i sa ı öz elliği i i ko elas o u
ola ak a lık, işte izi ha eket ede eği iz e u asıdı . Halife i te el
a lık ka akte i kulluktu . Bu i disku sif etafizik değildi ; dola ısı la Ta ı ı
ispat etafiziği de değildi . Basitçe di felsefesi de değildi . Bu etafizik he
tak a ı he fü u u ilha edildiği i sa öz elliği i ko elatif de e i i
olarak var-ol a ı i ek a aştı a ağı ız aşkı lık t a sa das ala ıdı .

108
BİLEN Ö)NENİN ÇAĞDAŞ NİTELİĞİ VE
OBJE YORUMU
Meh et Oktay Taftalı
Prof. Dr., İsta ul Mede iyet Ü iversitesi

Hegel de ilha la sö le e ek olu sak: felsefi eti , içi de aşa ıla

za a ı, düşü ede ka a a ça ası ı i ifadesidi . A a o et i , i e sel
e toplu sal düzle de olası so uçla ı ı, a ak gele ekte gö e ili iz. Çü kü
düşü e i adde e üfuz ede il esi, gö ülü dü ada etkile i i o ta a
çıka il esi, za a ge ekti e i eğili di . Bi aşka de işle: düşü e i
hızı la, eş a ı hızı ı ö tüş esi, za a a ge eksi i du duğu içi , ti sel i
a lık ola ak düşü e, etkisi i a da zi ade, a ı ötesi e uza a sü eçle de
göste i . O ede le, felsefede ugü ü ko uş ak, aslı da gele eği ko uş ak
a la ı a geli o . A ak ugü ü ko uşu ke , o u , geç işi so u u
olduğu u da göz a dı ede i o , ugü ü, geç işe göz at aksızı
itele e i o uz. Aslı da ko u edi diği iz şe , elki tek i za a e iz o u,
a ak zih i izde çeşitli dili le e a ı dığı ız ölçüde ka a a ili o uz.
)ih i izi , za a ı tek i ha lede, tek i ütü lük içi de ka a ası
ü kü gö ü ü o , o ede le o u ilk aşta, geç iş, şi di e gele ek
ola ak, so a da he i i i ke di içi de çeşitli dili le e, çağla a, dö e le e,
de i le e öle ek ka a a a çalışı o uz.
“o u a, ilgi ku a ı episte ologie açısı da aklaştığı ızda, ta ihte
he ha gi i za a dili i i , dö e i , çağı ka a ası, o dö e e özgü
o je o u u u çözü le esi le ü kü ola il ektedi . Felsefede o je
o u u de işi le ifade edile şe , he a lık ili sel o tolojik , he de ilgi
ku a sal episte ologik açıda gele ek oluştu a i zihi etki liği i i li o .
Bu etki lik, ili e a gı içi i le, ti e adde ikile i üze i de
temelleniyor.
Plato u Sofist di aloğu da, gök üzü ü, dola ısı la ti sel a lığı
te sil ede Ol pos Ta ıla ı ile, e üzü e haki ola e ö le e addi

109
 a lığı te sil ede Tita la a ası da geçe de le i sa aşı na (Gigantomachie)
apıla atıf, u ikile i aşla gı ı sa ıla ili .
Bö le e, felsefe tarihinde, varolan nedir sorusuna verilen cevaplar,
uka daki ikile ka şısı da te ih edile o je o u la ı ı ifade ede le . Ti sel
a da addi a lıkta ha gisi i esas olduğu, ha gisi i diğe i i eli lediği,
u la ı iki a ı a lık ı, oksa tek i a lığı iki a ı gö ü ü ü ü olduğu
tü ü de gele eksel so ula a, gü ü üzde de fa klı e apla e ile ili o .
A ak u te el so ula a e ile he e ap, içe diği o je o u u la, a lığa
fa klı i a la ükle esi i ü kü kılı o . Bö le e, he dö e e özgü o je
o u u u , o dö e i eğili le i i, oda e alışka lıkla ı ı a da oda
de işle pa adig ası ı eli lediği i sö le e ili o uz.
O halde içi de aşadığı ız za a a ilişki apıla ak i a aştı a e
değe le di e, içi de aşadığı ız za a ı eğili le ini belirleyen obje
o u u u çözü le ekte geçe ekti .
Bu çalış a kapsa ı da ö e sü düğü üz hipotez: içi de aşadığı ız
za a ı uhu u, su jektif ate aliz de , su jektif idealiz e uza a , e
merkezci (tek- e i e a solipsist o je o u u u e o u üzerinde
üksele a lık ka a ışı ı eli lediği e çağdaş öz e i u du u a koşut i
p atik se gilediği şekli dedi .

110
HUME UN METAFİ)İK ELEŞTİ‘İ“İ:
“AF“ATA VE İLÜ)YONA KA‘ŞI
FEL“EFENİN KONUMU
Nurte Özta rıkulu Özel
Dr.

Felsefi problemlere metafizik açıkla ala geti ek felsefe i ta ihsel

gelişi i i aşla gı ı da iti a e gö üle il ektedi . Bu açıkla ala
as o ellik iddiası içi de i e hakikat ola ak su ul aktadı . Ka ağı da ise
i sa aklı a du ula gü e ulu aktadı ; çü kü etafizik açıkla ala aklı
ü eti idi e akıl, işle işi de kusu suzdu . Bu akı da etafizik iddiala ı
as o el ola ak te elle di ile ile eği düşü ülü . Metafiziği felsefede
oluştu duğu u ko u çoğu za a sa sıl az ola ak gö ülse de u da şüphe
du a filozofla ta afı da ka ul edile ez e eleşti ili . Bu çalış ada skeptik
e e pi ist i filozof ola e ode dö e i e i i etafizik eleşti e i
ola ak a ıl a ı hak ede Da id Hu e u etafizik eleşti isi ko u
edinilecektir.
Hu e etafiziği An Enquiry Concerning Human Understanding adlı
ese i de doğ u e a lış etafizik ola ak iki e a ı aktadı . Doğ u etafizik
a la a etisi i sı ı la ı ı çize i i sa ili idi . Ya lış etafizik ise
dü a ı köke i, töz, u ize gi i i sa ı a la a etisi i tü ü le ötesi de
kalan so ula ı ko u edi e ala la la ilgile i . Hu e u eleşti isi a lış a da
skolastik etafizik dediği u tü de gele eksel etafizikle e ö elikti .
Hu e u etafiziği , felsefe i i tü ü ola ak a gı laştı ıl ası a iti az
et ektedi . O a gö e etafizik, felsefenin itibar kaybetmesine yol
aç aktadı e felsefe i e ide iti a kaza ası içi etafiziği e
etafiziği da a dı ıldığı as o alite i eleşti ek ge ek ektedi . Bu u içi
kolla ı sı a a Hu e felsefe ola ak su ula sözde a da gele eksel
metafiziği asıl i felsefe tü ü olduğu u o ta a ko ak içi gi işi de
ulu u . A gü a la ı ı e pi ik i felsefe e da a dı a Hu e etafiziği,
felsefede uzaklaştı a ak etafizik ol aksızı felsefede a la a da a a ı

111
ola ağı ı o ta a ko ak i eti dedi . Başka i de işle ge çek e doğ u
felsefe i safsata e illüz o la da te izle ek iste ektedi . Niteki
izle i le de oksu etafizik a gıla , he ha gi i e pi ik efe a sa sahip
ol adıkla ı da he a la da oksu du he de i e safsata e
illüz o da aşka i şe değildi . Bu la da ku tul a ı i sa zih i i
sı ı la ı ı a aştı a ak de e e Hu e etafiziği, i sa zih i i sı ı la ı ı
ötesi le ilgili eli sizlikle ü et ekte suçla akta e o a ka şı i ta ı
gelişti ektedi . Bö lelikle etafiziği tasfi e edil esi e i sa doğası ı
e pi ik i ili i i ku ul ası Hu e içi ihai a aç hali e gel ektedi . Bu
çalış ada ö elikle Hu e u doğ u felsefe ile a lış felsefe a ı la ı la e e
işa et ettiği ele alı a aktı . Daha so a felsefe le i sa doğası ilimini
ku a ı a açla a Hu e u , e pi ik episte oloji e da a a siste i e
du duğu gü e i haklılığı so uştu ula aktı . Metafiziğe ka şı çıkışı ı
episte olojik ka gıla taşıdığı iddia edile ek; u u la i likte etafizikte
kaçı a felsefi i pe spektifi felsefede a la lılığı asıl i şa ettiği
so uştu ul a a çalışıla aktı .

112
TEOLOJİK FENOMENOLOJİ VE İ“LAM DÜŞÜNCE“İNDE
EGEMEN Ö)NEYE KA‘ŞITLIK:
“O‘UNLA‘ VE İMKANLA‘
“ela i Varlık
Dr. Öğr. Üyesi, Mayıs Ü iversitesi

Heidegge i ege e öz e eleşti isi de oldukça etkile e çağdaş

fe o e oloji, özellikle F a sa da, u eleşti i e teolojik i o ut
kaza dı ıştı . He teolojik fe o e olojide Ma io , La oste he
he e eutik fe o e olojide ‘i oeu , Gada e ka tez e öznenin
ege e liği e ka şı, aşağıla ış i öz e a la ışı gelişti il işti . Bu şekilde
ode öz e kaza dığı e i et du gusu u ka edip, e dişe e,
e i etsizliğe a uz kal ıştı . Öz e i ke di i dö üştü e ek, daha ota tik
i şekilde Dasei tezahü et esi i ö ge e u aklaşı ı iki klasik ilha
ka ağı e uttu : i ta afta a tik felsefede aşa ta zı ola ak felsefe fik i,
diğe ta afta Paulus, Augusti us e Luthe gi i isi le le, hi isti a
düşü esi.
Teolojik fe o e oloji i u çift ka ağı akla isla düşü esi le
ka şılaştı a fik i i geti ektedi . Kaldı ki iste Tü ki e de iste u tdışı da,
çağdaş teolojik fe o e oloji le İsla felsefesi e tasa ufta e liği i hası
fik i a ası da ağla tıla ku ul uştu . Co i i ö de liği i aptığı u
çalış alar (el-Biz i, Azadpu , Ka al , iste doğ uda öz e i ele ala ak, iste
a lık düşü esi ağla ı da, Heidegge so ası teolojik fe o e oloji i
açtığı olla İsla gele eği a ası da ağla ku aktadı İ “î â, İ A a i,
Molla “ad a . Bu şekilde, di alektik i sü eç eti esi de, postka tez e öz e,
p eka tez e i öz e algısı la uluş aktadı .
Ko uş a ızı a a ı, he apıla so ut çalış ala ı ö gö dükle i
te el aklaşı la ı su ak he de daha ge el ola ak u tü i uluş a
fik i i değe le di ek ola aktı . )i a u uluş a he , a adaki te el
fa klılıkla da dola ı iddi so u la a, he de çağdaş İsla düşü esi e
katkıda ulu a açısı da iddi i ka la a ol aç aktadı . Bi a da ,

113
so u la ı aş ede i iki gele ek a ası da te el felsefi e teolojik
farklılıkla da oluş aktadı . Felsefi açıda , Klasik isla düşü esi de
etafizik ilgi e aklî teka ül e kezî i ko u da ike , çağdaş teolojik
fe o e olojik, post etafizik i o ta da, te ü e odaklıdı . Bu ağla da,
Gadamer veya Marion metafizikten bahsetsele ile, u hiç i za a
etafizik i ilgi e e e e e e , i etafizik te ü edi . Teolojik açıda
ise, u çağdaş filozofla ı di i a ka pla ı Hı isti a lıktaki – özellikle çile i –
du gula ı akla üstü lüğüdü .
Yal ız u te el fa klılıkla ka ul edildikle i e hatta u gula dıkla ı
takti de, o tak i felsefi aklaşı a e gel teşkil et edikle i i düşü ü o uz. Bu
oktada ö e li ola felsefi dili u fa klılıkla ı ifade ede il esidi , a i o la ı
yok saymak yerine onlara fikirsel bir verimlilik kazandı asıdı . Bu u içi
Paul ‘i oeu ü çatış a a e e e felsefesi fa dalı i ka a sal çe çe e
su a ili . Özellikle o u gelişti diği çe i i ku a ı i e ze liği, o taklığı ifade
et ek e i e i te el fa klılığı hatta ka şıtlığı he iki ta af içi de a laşılı
kıla . Bu şekilde fa kla felsefi sö le i du du ak e i e e i a a ışla a
ö el esi i sağla la .

114
Ö)NENİN DİN İLE İLİŞKİ“İNİN MAHİYETİ Ü)E‘İNE
Bİ‘ KA‘ŞILAŞTI‘MA: KIE‘KEGAA‘D VE İKBAL
“ev a Öztürk
Dr. Öğr. Gör., A kara “osyal Bili ler Ü iversitesi

Bu çalış a, Hı isti a filozof Kie kegaa d ı e Müslü a filozof

İk al i çağdaş di da lık eleşti ile i de e öz e ola ak i sa ı di ile ola
hakiki ilişkisi i ele al a ko usu da göste dikle i e ze likle de ola çıka ak
i ka şılaştı a ap a ı a açla aktadı .
Kie kegaa d ı a oluşçu felsefesi i te eli de o u çağdaşla ı ı
di i a la ışla ı a ola eleşti el aklaşı ı at aktadı . O a gö e Hegel i
spekülatif felsefe, di ada la ı ı dü e i tutu la ı e di i de let ile iç içe
geç iş ol ası a i di i ku u sallaş ası gi i se eple eti esi de ode
dö e de H isti a lık i a oluş içi i ola ak değil ta a e o jektif i
öğ eti ola ak i sa la ı ha atla ı da a lığı ı sü dü ektedi . Bu u
so u u da da ge çek Hı isti a lık a tık ok ol uş, e i e Kie kegaa d ı
ilüz o adı ı e diği a ıl a hali haki ol uştu . O sa ki di i ala söz
ko usu olduğu da he tü lü o jektiflik geçe sizdi çü kü H isti a lık doğ u
olu i öz e ol ada attığı ı o ta a ko a . Bi öz e ol ak kişi i , di ile,
varoluşu u ütü ü le dö üştü e ek öz el i ilişki ku ası so u u da elde
edile ile ek i kaza ı dı . Bu tü de i ilişki i i şası ile ilgili ola ak
Kie kegaa d tutku passio , içsellik i a d ess , öz el düşü e
su je ti e thi ki g , çift tefekkü dou le efle tio gi i ka a la ı
gelişti i e u la ı di i düşü esi i e kezi e ko a .
İk al e geli diği de, ge ek çağdaşla ı ı İsla ı a la a, o u la a
e aşa ış içi le i i eleşti isi de ge ekse di ile ku ul ası ekle e
ilişki i ahi eti ko usu da Kie kegaa d ı aklaşı ı a iddi pa alellikle
o ta a ko duğu göze ça p aktadı . O da, Kie kegaa d ı çağdaşı ola
Hı isti a la la ilgili azdıkla ı a pa alel ola ak, İsla i dü a gö üşü ile çelişe
düşü e akı la ı ı e tutu u di ada la ı ı etkisi le, ode dö e
Müslü a la ı ı ge çek İsla da uzaklaştıkla ı ı e İsla olduğu u

115
za ettikle i a lış i aşa ış içi i i e i sedikle i i iddia et ektedi .
İk al e gö e Müslü a toplu la ı ı za ıfla a /za ıflatıla ka akte le i
neticesinde din ile ola ilişkile i de hasa gö üştü . İk al i çok ili e
e ide i şa p ojesi kişi i di ile ola hasa gö üş ilişkisi i teda isi i de
içe ektedi . İk al, Kie kegaa d ı öz ellik ifadesi de gö üldüğü şekli le,
ke di ifadele i i e lik gi i i kaç ifade dışı da et i ka a sallaştı a
olu a git e işti . Fakat Kie kegaa d ile ola pa alellikle i i e diği ilha la
aklaşıldığı da, İk al i kişi i İsla ile doğ u/ge çek/hakiki i ilişki i şa
et esi de a ahta olü o a a ifadele i i ka a sallaştı ıl ası a ze i
hazı ladığı gö üle ili . Bu ağla da, İk al i düşü esi de di i te ü e e
di i te ü e i e üksek fo u ola a az ka a la ı ö e çık aktadı .
Bu çalış a, he iki düşü ü ü öz e i di ile ilişkisi ele al a içi le i i
incele e ek he ikisi a ası da di i a la ışla ı ı eti esi de o ta a çıka
fa klılıkla ı u gula a ı a açla aktadı . Bu çalış a, ü it edil ektedi ki,
fa klı di i e kültü el gele ekle de gele , ode dö e e da gala ı ı
u uş iki ö e li filozofu o ta a ko dukla ı e ze likle de ola çıkıla ak
ulaşıla di te elli fa klılıkla ı i düşü e ze gi liği ola ak ele
alı a ile eği i göste e ekti .

116
NIET)“CHE'NİN PE‘“PEKTİFİNDEN
Ö)NE NİN ‘EDDİ
Berk Utkan Atbakan
Dr. Öğr. Üyesi, Bartı Ü iversitesi

Nietzsche i öz e i episte olojik e/ e a ahlâkî i utlaklığı ı

ulu adığı a da ö le i utlak lık ı te eli i teşkil ede e e eği, aşka
de işle, öz e i ilgi e/ e a ahlâk ala ı da ku u u i ol a da so u luluk
üstle e e e eği ö ü deki iddiala ı, esase 'öz e' ka a ı ı izzat i sa a
i ku gu olduğu iddiası a da a ı . Nietzs he i u te el iddiası ı
ge ekçele i i ise o u 'güç iste i' teo isi de e u teo i i i so u u ola
pe spekti ist aklaşı ı da ul ak ü kü dü . Bu ildi i söz ko usu iddia ve
ge ekçele i o ta a ko a ak ta tış a a aç a ı a açla aktadı .

117
ÇAĞDAŞ FEL“EFEDE
KENDİLİK METAFİ)İĞİ TA‘TIŞMALA‘I
Yaylagül Cera Karataş
Dr. Öğr. Üyesi, İsta ul Mede iyet Ü iversitesi

Ke dilik p o le i felsefe ta ihi o u a e a lı p o le le de i i

ola ak ka şı ızda du aktadı . He akletios la aşla a e o u e ili e
a gü a la ı la gü ü üze kada ulaşa ke dilik p o le i, öz e i oluş
koşulla ı ı e u koşulla ı ifade içi le i i içe ektedi . Eğe He akleitos
doğ u sa değiş e e tek şe değişi i ke disi se , a ı ı akla a
gi e le i üze i de fa klı sula akı o e a ı ı ağa iki kez gi il i o sa ,
gü eş he gü e i se e he şe u la ı ko uşu ke dahi değişi o sa
o tada ke di di e ile eği iz öz e i ütü lüğü ü te sil ede e dahi
öz e i o kıla efe a s oktası da ahsede ili i iz? Ce a ı ız e et ise,
asıl? Bu çe çe e izi ke dilik edi ? so usu a taşı aktadı . Bu so u,
ode dö e ö esi de i kaç fa klı ağla da ele alı a ak e özellikle
ode dö e e so ası da da izatihi bilme-e le e ilişkisi de etafiziği
te el ta tış a ko ula ı ı içi le di işti . Çağdaş dö e de ise ke dilik,
e lik, öz e-ol a, öz ellik e i e sellik ile öz ele a asılık, toplu sallık,
aşkalık e ötekilik a ası da ku ula e gide ek gö e eliliği ö pla a çıka a
aklaşı la ta tış a ı se i i ö le di işti . Yüz ılı ızda a lılığı ı
ko u a u so u a, holistik tasa u u çözülüşü le şu so ula da ekle işti :
i şe i ke diliği ile öz e i ke diliği a ası da i ilişki a ı? Mi a i i
eseri ta ı la ke o u a kıla te el itelikle i sı ıfla ası sü e i e öz e i
ta ı la ke de aş u a ili i iz? Ke dilik ekpa e, e ili, içile di il iş
i şe idi ? Başka i ifade le ke dilik i öz üdü ? Yoksa sü eç içi de a t
za a lı a da eş za a lı olup ol a a ı da p o le i se i i değişti diği i
dikkate ala ak e eli li i eka da ku ula oluş udu ? Ya da ol a
du u la ı ıdı ? Bütü u so ula la ta tış a ı fa klı o utla ı gü de e
geti il işti . Bu oktada da ke diliği te elle di ilişi klasik anlamda felsefe
apa il e i ola akla ı ı aştığı içi ke dilik etafiziği ağla ı da a oluşu

118
i şa et e i ka ı ı e e felsefi ö te le ele di ? Bu ada ha eketle
p o le i çağdaş dö e deki gö ü tüle i üze i de du ula aktı . Özellikle
fenomenoloji ve post apısal ı kapsa da te elle i i ula ke dilik etafiziği
ta tış ası, gü ü üzde eşza a lılığı e a tza a lılığı o tolojisi i oluş
du u la ı açısı da p o le kıl ıştı . A aştı a ızda u ko u üze i de
du ula ak değişi -ke dilik ilişkisi i eliği e izatihi ke diliği e olduğu,
ili çle ağla tısı e öz e açısı da ke dilik, ke di i il ek, ke di e gö elilik
ağla la ı e i o toloji, episte oloji e etik ta tış ala çe çe esi de
i ele e ekti . Bi a da da a tza a lılık e eş za a lılık ta tış ası da
öz e, a oluş du u la ı ı ke dilik e/ e a fe o e al ili ç çe çe esi de
asıl a la la dı aktadı so usu la ke dilik, ili ç e a la ilişkisi ta tış a
gü de i e taşı a aktı .

119
120
 Çağdaş
Etik/Politik Felsefe

Contemporary
Ethics/Political Philosophy

121
122
DEVLETE KA‘ŞI “İYA“İ İLAHİYAT:
MACINTYRE VE HALLAQ
Ah et Oku uş
Dr. Öğr. Üyesi, İsta ul Şehir Ü iversitesi

No atif si aset felsefesi ‘a ls u le deki teo ik üdahalesi le

a la a a kada de let ku a ı si aset düşü esi i aşat eselele i de
i i ol uştu. Bu ta ihle e e ‘a ls a atfedile e kezi ol ta tış alı olsa da,
Bi Adalet Ku a ı ı kışkı ttığı tepkile e alte atif a a ışla ı ı si asi
ku a a e i i i e kaza dı dığı ı sö le ek a lış ol az. Neti ede si aset
ili i üf edatla ı da da e i i dö e içi üselle ola de let ku a ı
a a ko u ol akta çıka e ka şılaştı alı si aset çalış ala ı de leti e ide
esele et e e dö ük esaslı gi işi le içe se de si aset felsefesi i ilgile i
adalet, iktida , si il toplu , de ok asi e ata daşlık gi i ge iş i ko u
elpazesi e açıla ak de let ahsi i i ha li ötesi e geçe . Bu u la i likte,
so i kaç o ılda di e si aset, seküle lik e post-seküle lik üze i e a ta
ta tış ala de leti e ide e u kez daha çok si asi ilahi at e si il di gi i
aşlıkla altı da gü de e gel esi i sağladı. Mode de leti teolojik
a kapla ı ı, ode si aset düşü esi i saklı kal ış teolojik katla ı ı faş
et e e dö ük ilgile de let so u u u u e i ağla içi de işle e ile eği iz
i ka la oluştu du. Bu u e ça pı ı ö ekle i i, di i de esele ede de let
ka şıtı si asi düşü ele de ulu o uz. Di i a da teolojik bir sezgiyi esas alan
de let ka şıtı ko u la ala ugü istik a a şiz de , ege e liği adsı a
si asi ilahi at okulla ı a e gide ek de let-altı ahlaki ütü le e odakla a
e aatçi si aset a a ışla ı a uza a ge iş i ala oluştu u o . Bu te liğde,
Alasdai Ma I t e e Wael Halla ö ekle i de, di i-teolojik esaslara
dayanarak devlet-ka şıtı a da elki post-statist di e ile eği iz i si aset
düşü esi gelişti e e dö ük teşe üsle i alte atif eş ui et a a ışla ı ı
tahlil etmek istiyorum. Alasdair MacIntyre, Tomistik-Aristocu Hristiyan
düşü e gele eği i azı Ma ist ögele le ekle le e ek de leti pa a teze ala
i tü e aatçi- ahalli si aset a la ışı ı i ka la ı ı a aştı ı ke , Halla

123
İsla hukuk ta ihi e dokt i i e dai daha ö e aptığı çalış ala da
ha eketle İsla i o atifliği e kezi de ode ege e likle ağdaş a a
i ah edil iş asa i a ı ı ulu duğu u u gula a ak de leti ede
İsla i ola ak i ka sız i zati et olduğu u göste e e çalışı . Fa klı
düşü e gele ekle i i takip ede u iki aklaşı ı o tak pa dası ahlaki ola ı
e keze al ala ıdı . Bu iti a la, politik ola ı ahlaki te elde ü et e i
i ka la ı a dai o ga et gü el e çeti so uştu ala ı ız içi i kalkış
oktası oluştu a ili le . Diğe ta afta , çağdaş H istiyan teolojisinde otoriteyi
teistik ola ak te elle di e e dö ük iddialı gi işi le i adikal de ok atik
si asi ilahi at tasa u la ı la eşza a lı geliştiği, çağdaş İsla düşü esi de
de seküle de letle Şe iat ı ‘a ls ta zı i si asi li e aliz ü esinde
uluştu a dö ük ça ala la Mısı e Tu us ö eği de İsla i efe a slı si il
de let devle medeniyye bi l- er iiyye İsla iyye) tekliflerinin yanyana
geliştiği i si asi, teo ik e teolojik ağla da, u iki düşü ü ü uka esesi
daha ge iş i si asi düşü ele elpazesi i de o u la a ıza a dı ı
ola aktı .

124
LİBE‘AL “İYA“ET “ÖYLEMİNİN
“İYA“AL Ü)E‘İNDEN K‘İTİĞİ
Ali Kaya
Dr., Er iyes Ü iversitesi

la da iti a e li e al si asal sö le , e ede se si aseti doğası

ile ilgili tasa u la ı eli le e ega e g a e hali e gel işti . Li e al si aset
sö le i i u hege o ik apısı, a doğ uda ke di sö le i i ö e çıka ak
yoluyla ya da daha sofistike ola ak fa klı si asal sö le le e ekle le e ek
ko u aktadı . Kolektif ki likle i eddi, a tago iz a ı e çatış a ı a ızi
e geçi i i du u ola ak a sa ıl ası, si aseti ge el ola ak de lete e
o u p atikle i e i di ge esi, uzlaşı ı fetişleşti il esi, fa klılıkla ı iddi e
alı a ası, si asal ki likle i oluşu u da du gu e tutku o utu u ih al
edile ek as o el i ze i de ele alı akta ıs a edil esi gi i a gı si asal
a sa ı la ı a ka pla ı da işle e li e al si asal sö le di . Yakı
zamanla da u sö le i esle e li e al teo i içi de iki ö e li ta tış a a dı .
Bu la , ‘a ls u si aset teo isi e de li e al koz opolita iz p ojesidi . Bu
iki aklaşı ı si aseti doğası ile ilgili a sa ı la ı u su u çe çe esi de
ta tışıl a a çalışıla aktır. Bunu yaparken siyasetin mahiyeti ile ilgili alternatif
i g a e i i ka la ı so gula a aktı . Bu oktada li e al teo i i doğ uda a
da dola lı ola ak ka şıla ı a ala ak “i asal ka a ı ı ke di e telektüel
projelerinin merkezine koyan Carl Schmitt, Claude Lefort, Chantal Mouffe ve
E esto La lau gi i si aset felsefe ile i e teo is e le i üze i de alte atif
i si aset dili i ola ili liği so gula a aktı . Bu düşü ü le el ette a ı
oti as o e ka gı ı ile li e aliz eleşti isi ap a akta dı. )i a fa klı
si asal gele ekle e e ko u la a sahiptile . A ak hepsi i o tak oktası
li e al si aset ka a ışı ı , si aseti doğası ı a la akta uzak olduğu du.
Hepsi de li e aliz i aç azla ı ı e çelişkile i i o ta a ko a oktası da
o tak i eğili le i a dı. Bu düşü ü le i si aset ka a ı ı da e ete siz
i ka a olduğu da ha eketle “i asal ka a ı ı gelişti e ağla ı da
o tak i ça ala ı söz ko usu du. El ette ki ka a sallaştı ala ı a ası da

125
çeşitli üa sla ı ol ası kaçı ıl azdı, a ak te el nokta ve vurgularda bir
o taklıkta ahset ek ü kü dü . Bu ağla da “i asala dai şu dö t
oktada a ala ı da i aklaşı e ze liği de söz et ek olasıdı . Bu a gö e
“i asalı i i i özelliği a tago iz a ı e çatış a ı kaçı ıl az
olduğudu . İki isi “i asal ola as o el te ihle olu la değil ka a ,
e ile ezlik ka a e e ek oluşu . Üçü üsü si aset de let ile
sı ı la dı ıla az, elli a ı la ı oğu laştığı e ta afla ı oluştuğu he şe e
he e si asallaşa ili . Dö dü üsü ise si aset elli öz ele i çıka la ı ı
a sıdığı pasif i ala değildi , “i asallık elli i öz e e kolektiif ki lik
ü eti idi .

126
KOMÜTE‘YANİ)MİN AHLAKİ VE
POLİTİK “INI‘LA‘I Ü)E‘İNE Bİ‘ TA‘TIŞMA
Ar ağa Öztürk
Doç. Dr., Artvi Ü iversitesi

Marksizmin entelektüel hege o ası aşı dıkça li e aliz

eleşti isi deki te el a gü a dizisi gittikçe u hu i etçi i ka akte e
ü ü e e aşladı. Bildi ide ahlaki e politik sı ı la ı ı ta tış a a aça ağı ız
ko üte a iz li e aliz eleşti isi deki u e i i e i u su la ı da
i idi . Ma l t e, Ta lo , “a del, Walze e K li ka gi i düşü ü le i
içe iği e katkı su duğu ko ü ite a iz li e al a la ışı toplu u ih al
ettiği tezi üze i de ıs a la du u . Bahsi geçe tez li e aliz i politika a ge ekli
ö e i e ediği, i i aşa ı politik i toplu ol ada ge çekleşe e e eği,
ie e kezli a latı ı i e i toplu a ka şı ükü lülükle i le ilgile ediği
e i e le i değe le i seç ekte çok keşfettikle i oktala ı da a ı tılı i
a alize dö üşü . Li e aliz -ko ü ite a iz ta tış ası ı i e ilik-
toplu uluk ta tış ası gi i so uç doğu duğu u tü du u la da ta afla ı
i i le i i ka a laştı a içi le i e sa gı göste ip ke di teo ile i i
e ide ele aldıkla ı da sö le e ili .‘a ls u Bi Adalet Teo isi e ö elik
eleşti ile doğ ultusu da Politik Li e aliz e Halkla ı Yasası adlı eti le de
daha politik e daha çoğul u i ku a a doğ u teo isi i u uşat ası u
ahsi geçe e ide ele al a hali i oldukça ili e i ö eğidi . Ta lo ,
Walze , “a del e K li ka da ise li e aliz le uzlaşa ile ek itelikte çok
sa ıda tez e a gü a a dı . Bu du u a da a a ak ahatlıkla de ile ili ki
ko üte a iz le li e aliz a ası daki etkileşi ka alla ı açıktı . Bi çok
ta tış ada iki a a akı ı se tezle e elez o u la ü kü ola ilir.
Bildi ide ko ü ite a -li e al ikiliği sade e i e ilik üze i de değil,
a ı za a da o tak i i e özgü lük so u salla ı akı ı da da ele alı a aktı .
Li e al öğ eti toplu u i a ada tuta şe i adalet olduğu ko usu da i
iddia ı dile geti i . Adalet ka şılıklı hak e özgü lükle i ta zi ede özgü lükçü
i sözleş e üze i e i şa edil işti . Li e aliz i u ka a a üklediği a la

127
 ağla ı da adalet e te el değe di . Ko ü ite a çizgi ise he toplu
sözleş esi etafo u a si asal toplu u i şa sü e i de e ile a ı alıklı e i
he de adaleti te el o tak i i değe i olduğu sa ı ı eleşti i . O la a gö e e
p osedü el i içe ikte so ut hale gele li e al adalet e de egatif a ı ağı
asa özgü lük toplu sallığı ka a ada ete lidi . Toplu u i a ada tutan
şe le ku alla e so utla ala değil, ki lik e kültü e ait öğele di . Negatif
özgü lükçü akışı ete siz ol ası ı a ı sı a a ıltı ı olduğu u da düşü ü
ko ü ite a çizgi. Çü kü egatif özgü lükçü a la ış he tü lü toplu sal ilişki
ve kurumu i sa özgü lüğü ö ü de i e gele dö üştü e ek özgü lüğü i e i
i ideal al ızlık du u u a eşitle . Li e al ku a ı u tü eleşti ile e e diği
a ıt ise oldukça dikkat çeki idi . Li e alle o tolojik i e ilikte
uzaklaşıl ası ı toplu u kaçı ıl az i şekilde totalita iz e sü üklediği
ka ısı dadı . . . ta ihi i u sa ı olgusal ka ıtı ola ak gö ü le . A ı a
li e aliz i te el aksi o la ı sade e i e i değil a ı za a da toplu u da
korur.

128
“ENECA YA GÖ‘E FİLO)OFUN AVÂMA VE
AKTİF POLİTİKAYA KA‘ŞI İDEAL TUTUMU
C. Ce giz Çevik
Dr., İsta ul Ü iversitesi

‘o a İ pa ato luğu dö e i de aşa ış ola “toa ı filozof Lu ius

A aeus “e e a özellikle de ahlak üze i e düşü üş e ese le kale e
al ıştı . Daha ö eki “toa ıla da olduğu gi i, “e e a ı ese lerinde de
eli e ahlak a la ışı te elde dü e î tutku e a zula ı küçü se e ek daha
ü ük i hedef ola ak e e i sa a ta ısal akılla ütü leş e i e u
ütü leş e ideali çe çe esi de doğa ı ö ek alı dığı se u du atu a
e de i i tus e ü e i i su u o u ola ak e i se diği i aşa
a la ışı ı gelişti e i salık e i . “e e a ke di aşa ı la da de e i lediği
üze e u “toa ı aşa a la ışı ı a a ı aşa a la ışı la e o u la iç içe
ö ülü ola gü el politik ikli i ge ek kişisel, ge ek olgusal u su la ı la
çatışa ile eği i fa kı dadı . Bu üzde özellikle de Lu ilius a az ış olduğu
Ahlakî Mektuplar da Epistulae Mo ales filozof e a ilge i “e e a ı
ağla ı da ikisi de a ı kişi i, felsefede gelişi ka dede kişi i i le a a a
ve aktif politika a ka şı tutu u u e ol ası ge ektiği üze i de du u . Bu
te liğde u tutu u te el u su la ı ı iki ölü de i eli o uz. A a a ka şı
tutu aşlıklı i i i ölü de Ahlakî Mektupla ı çeşitli ektupla ı da ,
7, 14, 16, 28 vs.) beliren gö üşle i ele alı o uz: a a ı aşı ı da a ışla ı la
dikkat çeke filozof gö ü tüsü e dö ük ef eti ile ge el ola ak felsefe e
ef eti, filozofu a a ı eğit e gö e i, a a ı felsefe ka şısı daki ko u u,
filozofu a a da e kala alıkta uzaklaş ası ke di e çekil esi ge ekliliği
e u ge ekliliği A istotelesçi e “toa ı ka akla ı üze i de du u o uz. İki i
ölü de ise filozofu aktif politika a ka şı ideal tutu u u i dele ke te el
ha eket okta ız, “e e a ı e diği ö ek ola ak “toa ı filozof e a ilge
Ma us Cato u aktif politika ı içi de aşadığı so u la e u so u la la
ka şılaş ası ı felsefe açısı da a la ıdı . Ma us Cato Cu hu i et
dö e i i so u da Caesa ile Po peius a ası daki iç sa aşta iki ta afa ka şı

129
da sa aşa ak de leti sa sıl az ütü lüğü de a a ta ı al ış, iç sa aşı
Caesa ı zafe i le so uçla ası üze i e i tiha et ek zo u da kal ıştı .
“e e a ı , Cato a dö ük aktif politika a katıl ası la ilgili eleşti isi ile u
katılı ı sa esi de Cato u se gile e fı satı ı ulduğu “toa ı e de le i a a
özellikle de esa et e de i i ü elt esi a ası daki çelişki üze i de de
du u o uz. Aktif politika a katıl ak, u ağla da hiç i felsefi a a a hiz et
et e e , ge eksiz i e le ola ak gö ü se de, te elde i e de se gile e
ala ı ola ak gö üle ili . Bu çe çe ede “e e a ı a gü a la ı ı özellikle de
“toa, Epi u us e Ci e o ka akla ı la i likte değe le di i o uz. “o uç ola ak
daha ö e Tü ki e de “e e a ağla ı da ele alı a ış ola filozofu a a a
e aktif politika a ka şı tutu u ko usu da e e i i le i le çelişe a a
ü ük ölçüde i i i i ta a la a i takı ilkele e a ı o uz.

130
KÜ‘E“EL DÜNYADA
EJDE‘HALA‘ VE İKTİDA‘
Ce giz Çak ak
Prof. Dr., İsta ul Ü iversitesi

Theo ia a ağı ı iti iş düşü e ikli i de p ag a ı e i nedir? Bu

su u çe çe esi de kü esel eoli e al kapitaliz i dü ası da felsefe i e
eleşti el düşü e i ö e i i dele e ekti . Ejde ha etafo u i a da
kapitaliz i a attığı a a a la ı a lat akta diğe a da ise kapitaliz i
a a a la ı a ka şı o ta a çıka aşka a a a figü le i e gö de e
ap aktadı . Ho es u Le iatha ı ile Behe oth u u i i le i e ka şıt
ejde hala ol akta çok, i i le i i ü kü kıla a ı düze e
düze sizliği figü le i ola ak ele al ak ge ek ektedi . Gü ü üz
dü ası daki politik felsefe açısı da i i le i i ku a e oza u su la
ola ak ejde hala ı iktida ı ta tış a a açıla aktı .

131
KANT AS
A PHILOSOPHER OF WAR AND PEACE
Çeti Türkyıl az
Doç. Dr., Ha ettepe Ü iversitesi

Since Kant has regarded as a philosopher of peace by many scholars,

to characterize him also as a philosopher of war in the title of this writing can
be seen a little provocative phrase. It goes without saying that Kant, after all,
is a philosopher of peace. There is a lot of evidence to support that he hates
generally the condition of war, and his ideal is to attain a peaceful social
order which is clearly put forward in his article Toward Perpetual Peace.
Mo eo e , he ide tifies a ith e il a d i o alit : Wa is the o igi
of many evils, a d the dest u tio of o alit . Ka t as a philosophe ho
stands up for peace, or, strictly speaking, a philosopher who has hope for
peace. However, it should be noted that war is necessary in his thought in
order to actualize this hope, and that it is a means sine qua non through
which we can achieve an ideal condition of humanity, that means, a
perpetual peace.
In this paper, I will limite myself to a brief text that is a part of his
long article about perpetual peace in order to relate his idea concerning the
relationship of war and peace with the Stoic doctrine of necessary, and to
show, in this framework, why war as a means should be needed. By doing so,
I hope to demonstrate that the inevitableness of war is originated in his idea
of nature. So, taking the first supplement to Toward Perpetual Peace as a
starting point, which is entitled as On the Guarantee of Perpetual Peace, I will
deal ith Ka t s thought a out a a d pea e o pa i g it ith the “toi
view of point in the framework of the main topic of this writing.
Ka t states that hat gua a tees pe petual pea e is othi g less
tha the g eat a tist atu e atu a daedala e u . E e though o e
ig o es fo a hile the i po ta e of the ph ase of the g eat a tists die
g osse Kü stle i that is a translation of Latin word daedala, it can be hardly

132
overlooked that the other phrase, i.e. natura rerum is a referance to
Lu etius s ook titeled De e u atu a. It is ell k o that Ka t had
critized Epicurian thought in his varius texts, but in his Critique of Practical
Reason this critical attitude against Epicuranism is very keen in relation to the
Epicurean conception of ethics. In her brilland article Kant and the Stoic
Cosmopolitanism, Martha Nussbaum accentuates this reference to Lucretius.
As Nussbaum states, Lucretius does not think that there is a teleological
determination of things in the route of nature. For this reason, it can be said
that the e is a kee o t adi tio et ee Ka t s a d Lu etius s o eptio s
of nature. Lucretius s theo of ato does ot pe it a di i e o de
beyond the immanent level of natural things according to which nature is
determined. In addition, as Nussbaum rightly says, there is also a
contradiction between Kant and Lucretius about war: whereas Lucretius
regards war as a disorder and incalculable condition of natural things, Kant
sees it as a component of the teleological ends of nature which is based on
providence. As a consequence of those contradictions between Kant and
Epicuranism, the phrase of daedala, which is added to natura rerum drives us
to the opposite way of the Epicurean conception of nature, that means, to
the Stoic conception of nature.

133
DİL VE DUYGUYA
DOĞALCI Bİ‘ YAKLAŞIM
Derya Sakin
Arş. Gör., Ortadoğu Tek ik Ü iversitesi

Bu sunu da ahlakı sade e i sa doğası a ait i eti olduğu u

eddede ek, diğe tü le de de gözle le e ili olduğu u açıkla a ı
a açlı o u . Bu u ha a la ı da a ışla ı a e dil ile ahlak a ası daki
ilişki e aka ak açıkla a ağı . Ha a la da ahlakı ol adığı ı sö le e le ,
o la da as o ellik e u a ağlı ola ak dili ol adığı ı ö e sü e ek sa u a
apa la . Ha a la da dil oktu . Dil oksa ahlak da oktu . gi i i çıka ı la
ha a la da ahlak ta tış ası ı so la dı aktadı la . A ak ka ı a ahlak
içi fa klı eka iz ala ı da ete li ola ile eği i sö le ek ü kü dü .
Bu la da i ta esi e i de üze i de çalışı o olduğu – temel duygular –
dı öfke, ko ku, üzü tü . Te el du gula ı ha a la daki a lığı doğal ı i
etikle kabul edilirken, ben de bu te el du gula ı ahlakı te eli i
açıkla akta ge ekli e ete li olduğu u sa u akta ı . Bu sa u a ı
da a ağı du gula ı e i sel köke i e gide ek, du gula ı da a ışla da
asıl i etkisi olduğu u göste ekte at aktadı . Du gula ı g up içe isi de
beli li tü de da a ışla a se ep olduğu u göste ek u su u u ilk
aşa ası ola aktı . Doğal ı etiğe da a ıl ası a ağ e , doğal ı etikte e i i
ol çizile ekti . A ak i a da da ahlakı du gula la açıkla a a çalışa la
i e i sa ı te el ala ak – sadece i sa da olduğu u iddia ettikle i – suçluluk,
uta a gi i üst düze du gula la açıkla aktadı la . A ak, u adaki
ta tış a u eka iz ala ı açıkla a ı a ı sı a,
. Ha a la da dili ol a ası ı e de ek olduğu u e
. Dil ile ahlak a ası da ilişki ku ulduğu da u ilişki i zo u luluğu u
açıkla ası ı ge ekti i .
İlki içi apıl ası ge eke , ö elikle, dili ta ı ı ı e ekti . Dil ile
kastedile sade e sesli/sözlü ifadele idi ? İ sa , dili deki ses a ı ı ı
fa kı da ke , ha a la da ö le i a ı apa a a ızı , izi, o la da dil

134
 oktu gi i çıka ı ap a a it esi e kada u gu gö üle ili ? Daha so a u
ta ı ı ızı i sa e kezli olup ol adığı a ak a ız ge eki . Çü kü dili
sade e i sa a ait i eti olduğu u düşü e i te eli de i e ta ı
yapa ke i sa ı kıstas alı ası at aktadı . Çözü ise i sa e kezli i
aklaşı ı eddedip, doğal ı i aklaşı ı e i se ekti . Bu u içi de
doğal ılığı e i alt dalı ola doğal ı etiği ele i içe diği i göste e ek, u
ağla da asıl i ol izle e eği açıkla a aktı . İki isi içi ise dil ile ahlak
a ası da ku ula u ilişkide zo u luluğu da a ağı ı göste ek ge eki . Dil
asıl i etki e sahipti ki ahlaka sahip ol ak içi ete li ola tek şe olsu ?
Yi e uka ıda ifade edildiği gi i e ze se eple le dil ile ahlak a ası da i sa
e kezli i ilişki ku ulduğu da dola ı, u ilişki zo u lu tutul uştu . A ak
doğal ı i aklaşı la u zo u luluğu ze i i i sa s ak ü kü dü .
“o uç ola ak, u su u ahlakı te elle di il esi i i sa e kezli
i aklaşı e i e doğal ı i aklaşı ile ta ı la ası la, i sa la da olduğu
gi i ha a la da da ahlakı a lığı da ahsede ile eği izi göste ektedi .

135
DEMOS, POLIS, NOMOS:
MIGRATION IN THE CONTEXT OF
DEMOCRATISATION
E i e Ca lı – Jan Gwidon Byczkowski
Doktora Adayı, İsta ul Ü iversitesi - Dr., Mar ara Ü iversitesi

Nowadays, migration seems as an obligatory result of wars and the

norm of our times. The main reasons for such a state of affairs are the fact
that the dis ou se of de o atisatio has o e down to mere
interventionism and the belief or claim that it (democratisation) can be
epla ed ith the tools of a . As the esult of de o atisatio dis ou se
ei g li ited to i te e tio is , polis is ei g dep a ed of its de os .
Even if we agree that the people of a country being interfered with still
o stitute de os , the e is o polis hi h, as a ediato i thei elatio s,
could prepare a groundwork for them being political. Thus, in the perspective
of the claim of democratisation against the demos not going to be accepted,
the process is conducted in such a fashion as to show, using the example of
“ ia, the “ ia s as f ie d a d “ ia go e e t as e e . He e, the
first purpose of this research is to scrutinise whether the interventionism
conducted under the name of democratisation is political or is it a discourse
associated merely with world hegemony.
Having said that, people referred to as refugees are stripped of
identity as the citizen of a country at war and are alluded to with an
i te ediate atego of efugee . People ig ati g as efugees, togethe
ith ei g dise f a hised f o o os of the ou t the elo g to oth
in the meaning of law and territorial division), are trying to establish a legal
ground for themsel es usi g hu a ights hi h a e allegedl u i e sall
binding but there are no signs of them having any effect in reality. The
se o d o je t of this o k is, the efo e, to e a i e hethe hu a ights ,
which cannot be attributed to a certain territor , ill p es i e o os of
some kind to refugees.

136
 Finally, the problem of the possibility of being political being
suspended for the refugees appears in front of us in the context of other
ou t s te ito . The politi al i a ilit of efugees to fi d a name and place
i the ou t / polis he e the fi d the sel es o es out as a iti al
poi t of toda s politi al dis ou se. At this poi t, e fa e the da ge of
removing the political discourse regarding refugees from polis. Hence, the
last purpose of this work will be to ponder about the relation or lack of
elatio s et ee politi al dis ou se ega di g ig atio a d polis .

137
SIMONDON FEL“EFE“İNDE
Bİ‘EYLEŞME, OLUŞ VE Bİ‘EYÖTE“İLİK
Eri ç Asla oğa
Dr., Galatasaray Ü iversitesi

Çağdaş F a sız felsefesi i az deği ile düşü ü le i de Gil e t

“i o do u te el so u salla ı da i i ola i e leş e üze i e
düşü e i hedeflediği iz u çalış ada, ö elikle düşü ü ü felsefe
disipli i e ait e u disipli i dışı da gele azı ka a la ı e ide e
i likte ele ala ak oluş, dö üşü , ilişkisellik üze i e asıl özgü i akış açısı
su duğu u o ta a ko a a çalışa ağız. A dı da , i e ö esi de
p i di iduel i e ötesi e t a si di iduel uza a , fa klı e ele de
geçe ek sü ekli dö üşü e ta i ola i e leş e sü e i i olgula a ası daki
ilişkile de tü et ek e i e, oluşu a lığı te el iteliği ola ak düşü e
“i o do felsefesi i apıtaşla ı ı ta tış a a su a ağız. Bu aşa ada,
“i o do u fizik, i oloji, te odi a ik gi i disipli le de ödü ç ala ak
felsefi ala a dâhil ettiği tasta ilit , t a sdu tio , allag ati ue gi i
ka a la ı i ele ke , söz ko usu ka a la ı açtığı e i akış açıla ı ı
i dele e eğiz.
Çalış a ı iki i ölü ü de, i e e toplu a ası daki ilişikleri
ka şıtlıkla üze i de ku gula ak e i e o tak oluş ekse i de ha eketle
düşü e i sağla a e si o do u a la da i e leş e i e ele i de i i
ola i e ötesilik t a si di idualit üze i e oğu laşa ağız. Bi e le a ası
ilişkile de a ışa e u la ı topla ı a i di ge e ez ola i e ötesilik
kolektif apı e g upla ı oluşu sü e i e e u sü eçte e ala tikel
i e le i o taklaşa ak ekpa e i apı oluştu ası a işa et ede .
“i o do u i likte k istalleş e ola ak adla dı dığı u sü eç he katıla
i e le i he de oluşa kolektif apı ı o tak aşkalaşı e dö üşü ü ü
içe i . “öz ko usu dö üşü ü öğele i, koşulla ı e di a ikle i üze i e
düşü e eği iz u ölü de si o do u i e leş e so usu et afı da

138
doğ uda ol asa ile dola lı ola ak şekille e etik e politik p o le le i
o ta a ko a ağız.

139
MUTLAK BAŞLANGIÇ,
OLAY VE EGEMENLİK
Fu da Gü soy
Doç. Dr., Uludağ Ü iversitesi

He "u ut aha ı" he "u utsuzluk kışı", he "akıl çağı" he

"aptallık de i" ola za a ı ız, iste "za a la ı e iyisi"nde ister
"za a la ı e kötüsü" de aşadıkla ı a i a ı o olsu la , he aşta i sa ı
gö üle ile ekle i he e de, tü iletişi a açla ı la e i i aşla gıç
ap a a, e i i sa fa aç a a, he şe e sil aşta aşla a a çağı ı o .
Başkala ı da fa klılaşa ak özgü i ki lik edi e i e toplu sal statü ü
de a ı ı ü kü kıla ak sahi i he de e i , uha ile izi, ili i izi e
a zu uzu özgü leşti e iz koşulu la, işte he e u adadı ; e eti
ölü de so a a te il ede di i te si e, ekla e eti şu akıllı e i , e i
odel a a a ı , e i elekt ikli e aleti i a dı da olduğu u aat ede .
Mode liği düstu u, aklı ı kulla a a e düşü e e değil a ak de e e e
ü et et ola ili . “ahi i he i sa i de e i i etalaştı a e kitle ed ası
a a ılığı la paza la a kapitaliz " e i i ul ak içi ili e e i di i e"
dal a ı eşsiz hazzı ı paza la a ak aslı da a zu u sahi i ol a a , apa i
ihti açla siste i içi de alıko a . Tah ik edil iş a zula , e poze edil iş
do u ul a ı talep ede ihti açla e ke disi i tek ge çek güç e kezi ola ak
du u a "he haz e edi eti iste ". Ö le ki, e i ola ı so suz dö güsü e i
tüketi alla ı ı, e i taşı a e ü eti ö te le i i, e i sektö le i, e i
ö gütle e fo la ı ı ge ekti diği içi tüket ek özgü lüktü e a
özgü leş ek içi tüket e iz ge eki . “alt se i es esi ola ak i i lik
se gile e ile dü e i i ajla dü ası da te sil ge çekliği , a ılsa a
hakikati e i i aldığı da al ız a tükete ile le i gö ü üşe sahip ol a e
ke dile i i ifade et e gü ü e sahip ola ili le ; çü kü al ız a tükete ile le
i ajla ı ago istik dü ası da "aidi eti ki i" e, a i a ı alıklı i sos al
sı ıfı ü esi ol a a hak kaza a ili le .

140
 Mode liği alâ etifa ikası olan bu yenilik arzusu, anti-politik ve anti-
ka usal olduğu ölçüde al ız a de e i i oksullaş ası a e u udu
özelleş esi e ol aç az kuşkusuz; o, Paul Aste 'ı " aşa ak içi öl e
ge eki " sözü le özetlediği i aç az içi deki ode i sa ı, a ak öle ek
var-ola ile e ölü ü estetik de e i i i es esi hali e geti e i
zo i' e dö üştü ü ke , ode kültü ü de kolektif hafıza a taşı a ada
ok ola he de e i i , es e i e is i hızla ta ih eza lığı a gö üldüğü
i as kültü ü hali e geti i . Bu çe çe ede, u te liğ, Augusti us'u i sa ı
a atıl ası ı a la ı ola ak gö düğü e A e dt'i özgü lükle eş a la lı kıldığı
e i aşla gıç ap a kapasitesi i u a ik, a ti-politik ve anti-kamusal
e ilik a zusu ta afı da tüketildiği; " iza ıkılsı " sloga ı da ha at ula
u ut e ütop a ı ile ugü paza da alı ı ekle e i etiket, eta hali e
geldiği; e gü delik ha atı se i de utlak i kopuş ola ak tasa la a he
ku u u ola ı ko t ol e düze sağla a , kadi -i mutlak, heroik bir egemen
figü ü ü politik aşa ı e kezi e daha fazla e leşti diği e ku a a ola ı
e sık aş u ula ege e lik st atejisi hali e geldiği tespiti de ha eketle
ge çek istis a ola ak ku u u i ola ı i kâ ı üze i e i ta tış a ü üt e i
a açla aktadı .

141
IN THE FACE OF DISCIPLINARY POWER:
A HEIDEGGERIAN APPROACH TO
EMBODIED SELFHOOD
Itır Gü eş
Dr. Öğr. Üyesi, Yıldırı Beyazıt Ü iversitesi

Mi hel Fou ault s a al sis of dis ipli a po e has espe iall d a

the attention of feminist theorists, who pointed out that disciplining of the
body is not neutral, but a gendered process. As Sandra Bartky pointedly
des i es, the a po e ope ates o o e s odies is a kedl diffe e t
tha the a it does o e s odies. Ba tk a gues that o e s odies a e
subject to se e e egi es of po e , hi h fe i ize the th ough o sta t
performance of certain beauty and femininity rituals based on strict and
pe asi e eaut sta da ds. This ot o l li its o e s f eedo to elate
to their own bodies and construct their selfhood as free agents, but also
often leads to suffering from various mental and physical health problems.
So, the questions arise: How is it possible to break free from the spell
of such disciplinary power? How can women discover ways of relating to and
making sense of their bodies outside the omnipresent cultural norms?
Answering these questions has proven to be harder than it seems. Since the
present beauty standards and feminine disciplinary practices dominate our
lives and perception to a high degree, it is quite difficult to create alternative
understandings of beauty and femininity. On the other hand, offering
alternative standards can possibly reproduce the domineering effect, by
compelling performance of comparably limiting practices.
In my paper, I suggest an answer to this problem with the help of
Ma ti Heidegge s otio of authe ti selfhood. A o di g to Heidegge ,
authenticity is possible by questioning the commonly accepted social norms
a d i stead o i g up o e s o ge ui e possi ilities of e istence. This can
happe o l th ough o e s t ue ealizatio of fi itude of o e s o
e iste e, hi h leads to the a ious u de sta di g that o e s ti e is i deed

142
limited. In light of this realization, one can reinterpret and reclaim what it
means to exist a d e o st u t o e s self p oje ti g o eself o o e s
authentic possibilities of being. I argue that such reconstruction needs to
i ol e a ei te p etatio a d e la atio of o e s ph si al e iste e. If
authenticity requires distance from the blindly accepted social norms, it
cannot be fully possible without reflecting on the norms that operate on our
bodies—which will lead to coming up with an authentic, original and
individual way of understanding, experiencing, and expressing our relation to
our bodies.

143
KANT TA YAŞAM TA‘)I OLA‘AK DİN
Lok a Çili gir
Prof. Dr., O dokuz Mayıs Ü iversitesi

Ka t ı Kope ikus De i i teo ik sahada felsefe e t a se de tal

ö te dâhili de fa klı i ota çize ke , p atik sahada ep e i i
te ellle di e i ö gö ü . Etik sahadaki eleşti el gi işi iki fa klı ö de
oku a ili : Bu i a da teolojik-etik i e i e saf p atik akıl üze i e i şa
edile etik-teoloji i ika e et e i, öte a da felsefede tü ü le
dışla a a çalışıla di i, ahlaki ha at ta zı ola ak p atik felsefe e dâhil
et e i a açla . Ahlaki p atik i a ç üze i e i şa edile ahlaki dü a
Te elle di e de A açla K allığı , Di azısı da ise Etik Topluluk ola ak
adla dı ılı . İ sa ı etik topluluğu ü esi kıla ak şe şe -i statü ü Kilise
asala ı değil, e le i ahlakiliğidi . A ak ahlaki düşü üş üze i e da alı i i
i ha at ta zı i sa ı he tü atıl i a ç e sahte i adette uzak hakiki i
i a a a dı a ili . Bu te liğ, Ka t ı i ha at tazı ola ak di i asıl
te elle di diği i etik azıla ı da a a özellikle di üze i e kale e aldığı tek
de li toplu çalış ası ola Salt Aklı Sı ırları Dâhili de Di adlı ese i de
ha eketle o ta a ko a ı a açla aktadı . Bu u a ı da Ka t ı gi işi i i
ge ek etiği ge ekse di i disipli e özgü lüğü açısı da içe diği so u la
i dele e e çalışıla aktı .
Ka t ı p atik felsefesi e dai ta tış ala özellikle ahlak felsefesi i
te el da a akla ı e ahlak ile di a ası daki ilişki i ahi eti e dai
eselele de oğu laş aktadı . Bu çe çe ede ahlaki e le i te el motifinin
e olduğu; Ka t'ı eleşti i ö esi e so ası azıla ı da fa klı ilkele eli le ip
eli le ediği; u ilkele a ası da geçişle i asıl sağla dığı göste il ek
zo u dadı . Keza öde ahlakı söz ko usu olduğu da he sefe i de
i ele e , Ka t ı katı i ahlak a la ışı ı igo iz sa u duğu a da e le i
içe iği i hiç hesa a kat a a i ahlaki ilke i o ta a ko duğu fo aliz ; İ i
i etli ol ge isi i düşü e! de e e geti diği; du gula ı etiği de hepte
dışladığı ahut ilki kapı dışa ı ettiği utluluğu so ada e üksek i i

144
ku a ı la e ide siste i e dâhil ettiği şekli deki iti azla e apla a ı
beklemektedir.

145
Bİ‘ KA‘ŞI-POLİTİKA OLA‘AK
AŞI‘I-POLİTİKLEŞMENİN TE‘Ö‘'Ü:
KIYIM MANTIĞI, Ö)NELLEŞMİŞ DÜŞMANLIKLA‘ VE
İN“AN AVLA‘I
M. Erta Kardeş
Doç. Dr., İsta ul Ü iversitesi

Bi kişi i a da g u u tehlikeli/za a lı olduğu ge ekçesi le şiddetli,

saldı ga e adil-ol a a takip, ezi et e akala a sü eçle i e ta i
tutul ası a Batı dille i de pe s utio adı e il ektedi . Ta ihte, bu
kitlesel zul ü hedefi de kölele , te e gi fa klı ola la , Yahudile , işçile ,
çeşitli politik ilita la e ülte ile ol uştu . Pe s utio kelimesinin
sade e zulü a da ıldı a keli esi ile te ü e edil esi i eksik kal ası
sebebiyle, kitlesel zul ü a ı da kı ı keli esi i ödü ç al ak ü kü
gö ü ektedi . O halde u akale şu so u u so a ı de e ektedi : Fiili
dü a ı kı ı a tığı asıl işle ektedi ? Ke disi i sıklıkla politik bir
etiketle dışa u a kı ı a tığı, aşı ı-politikleşti il iş i kitlesellik e
öz elleş iş ef et figü le i i i a ada ü et ektedi . Li ç p atikle i i, adı
kaza ı ile adalet i gesi i özdeşleş esi i e dola ı sız şiddet ö ü tüle i i
aşı ı-politik du uşu u, hakiki i politika ı ta te si hatta hakiki bir politik
praksis i kâ ı ı kapata i ka şı-politika ola ak o ta a a la ak ü kü dü .
Bu a gö e kı ı a tığı utlaklaştı a ak e i sediği eselele i, politik
e le i koşulla ı ı kapata ak toplu sal ala a su aktadı . Toplu daki
öz elleş iş ef etle i kitleselliği i a da , politikadaki "şe ta laştı ıl ış
kötü" ü i hası a ö el ekte – e u sa ede o tak i i i açığa çıka ağı ı
düşü ül ekte, diğe a da ise kötü ü utlaklaştı ıldığı, kitlesel zul ü
ekâ ı a dö üşe toplu sal ilişkile hakiki i özgü lük e o tak i i a a ışı ı
ütü ü le o tada kaldı aktadı . İlgi ç ola , ode e çağdaş i sa a ı
p atikle i ütü ağla sal e ta ihsel fa klılıkla ı a ka şı e ze a tıkla ı
e ide ü ete ek aşı ı-politik gö ü ü lü i ka şı-politika ü et ektedirler.
Peki, gele eksel kı ı a tığı a gö e çağdaş p atikle de e i ola edi ?

146
)ulü ha gi içi le de e i " ef et a tığı" ü et ektedi ? Me ut
akale i a ıt a adığı u so ula et afı da hakiki i politik p aksisi
olu sal zo u luluğu fik i i sa la aktadı .

147
STABILIZING POLITICAL ONTOLOGIES
M. Turowski
Prof. Dr., Wroclaw University

One of the aims of the paper is to offer a definition of political

ontology and classification of possible ways it can be employed in
philosophical reflection (including comparative dimension) about socio-
political phenomena. From the methodological point of view it will be based
on the notion of order. On the detailed level there will be an attempt to
demonstrate that the idea of order can help to identify the complex
philosophical nature of this problem in a more accurate way than it is the
case with the more strictly political-scientific approaches (theory of politics,
political sociology) which seem to reduce the examination of the ontological
dimension of political life exclusively to the question of the ontological status
of the state and its institutions (recent works by B. Jessop and C. Hay). There
are two main hypotheses of the paper. The first is a strong claim that the
traditional foundationalist view ascribing a crucial role to ontology in social
and political philosophy is essentially contestable. Ontological/metaphysical
groundings of politics are liable to mutually contestable interpretations and
as such cannot furnish those theories with a firm foundation they seek. The
se o d h pothesis u o e s the i dispe sa le ha a te of politi al life s
ontological dimension – amid and despite its elusiveness

148
THE META-ETHICAL SIGNIFICANCE OF
DEEP DISAGREEMENTS ON
SOCIAL AND POLITICAL JUSTICE
Manuell Knoll
Prof. Dr., İsta ul Şehir Ü iversitesi

Following John Rawls, leading contemporary political philosophers,

like Martha Nussbaum, aim at some form of consensus or rational agreement
about justice. However, the notion that a consensus on social and political
justice could be achieved was questionable from the start. This was made
e ide t ‘o e t Nozi k s i ediate a d st o g disag ee e t ith ‘a ls.
This talk argues for the need of a significant shift of the research perspective
on social and political justice. It criticizes the notion that a consensus about
justice is possible, laying out a few of the disagreements about just
distributions and a just society that have existed from antiquity to the
present day. The talk sketches several reasons for deep disagreements
among notions of social and political justice and discusses their meta-ethical
relevance. It rejects ethical realism and cognitivism based on the argument
from deep disagreements.

149
). BAUMAN DA
MÜPHEMLİK VE AHLAKİ BENLİK
Nedi Yıldız
Doç. Dr., İsta ul Ü iversitesi

Mode dö e i eli gi özellikle i de i i, asa ko u ula ı e

düşü ü le i ahlaka e ahlakiliğe akışla ı daki fa klılaş adı . Bu
fa klılaş a a gö e ahlak a tık i sa aşa ı ı doğal e ke diliği de gelişe
i özelliği ol akta zi ade, e ut du u a gö e i sa la ı da a ışla ı ı
fa klılaştı ak içi şekille di il esi e i sa la a e i setil esi ge eke i
da a ış fo u ola ak gö ül e e aşla ıştı . Bu a la ış fa klılaş ası ı e
eli gi gö ü üşü, Batı A upa düşü e dü ası da ‘ö esa s so ası da
di i oto ite de oşala ei akıl eh e liği de doldu ul a a
çalışıl asıdı . Bu ça ala , ütü akıl a lıkla ı ı a ı ölçüde ka ul ede eği
ahlaki kodla oluştu ul ası ideali doğ ultusu da sü dü ül üştü .
Bu a la ış u a ı a i e i özgü ol ası e seçi ap ası, asa ko u u la
i e ilişkisi ağla ı da değe le di ili ; çü kü asa ko u u u ode
dö e deki ko u u, akıl sahi i he a lığı eli le e etik kodla a
zo la ası ı zate akıl ge eği olduğu düşü esi i e keze alı . Dola ısı la,
i sa ı eli sizlikle doğu a ile ek üphe a la ı, ge el ku alla u a ı a
du ağa e ko t ol altı da tutul a a çalışıla toplu sal apı lehi e ko t ol
altı a alı ak iste i . Bö le e, özgü i e le i ke di hü i adele i le istenen
da a ışla ı ap ası gü e e altı a alı da tutul uş olu .
Bau a a gö e ode etik düşü e i a a ö eli i, aşa a
p atiği le iç içe geç iş i e e sellik e te el oluştu a ça ası ola ak
ke disi i göste i . Bu ada e e sellik, eli le e asa e ku alla ı ü kü
ütü du u la a u gu e u a la a ili olduğu a la ışı a da a ı . Bu
a la ışa gö e e e selliği uhatta ı, akıl sahi i ütü i sa la dı . Bu ikili i
a dı la a ı düşü ü le i eli deki hali, zo alığı da a ı dı a i
i sa laştı a , ede ileşti e , çağdaşlaştı a p atiği ola il işti . Bu
zo la a p atiği i a a da a ağı ise, pedagoji le iç içe geç iş i i sa

150
doğası ka a ışıdı . Bu ka a ışa gö e i sa , doğası ge eği u fo la da
ol alıdı . Bu i sa doğası fo la ı, de let le i eğiti , sağlık e gü e likte
iş aşa tısı a kada ütü ala la da o al ola la a o al ola ı fa klılığı ı
eli gi leşti esi i e u doğ ultuda zo kulla a sı ı da ze i i i
oluştu aktadı . Bu sı ıfla ala e ta ı la ala o ta ı da ahlaki e liği
ü ük i askı altı da kaldığı gö ülü .
Bu e e sellik oluştu a ça ala ı a ka şı , Bau a a gö e ahlak
e e selleşti ile ez. Fakat u, ahlakı gö eli e ke fi i takı ku alla
ütü ü olduğu a la ı a gel ez. Bu ada Bau a ı ilgisi, gö eliği a lığı
ve a okluğu da zi ade, ode iz le e a e gü de e gele tü ellik e
eli le i iliği hedef alı asıdı . Tü el e eli le i i ahlak a la ışla ı la
kastettiği ise, ahlaki akı da öze k e üphe ola ak ka ul ettiği ahlaki
e liği e doğal i ö eliş ola ak gö düğü ahlaki itki i e i e, dışa ıda
de let e a i oto ite ta afı da da atıla etik ku alla ı ko ul ası
ça asıdı .
Bau a a gö e u aşa ada üphe lik ka a ı de e e gi e ; çü kü
ge çekleşti ile şe , ie i ütü da a ışla ı ı üphe likte
a ı dı ıl a a çalışıl asıdı . O sa üphe lik, üz üze i sa ilişkile i i ilk
sah esi i e kezi de e alı . Bö le e üphe lik, ahlaki e liği i ka ı
içi ko u ası ge eke i di a ik ola ak ko u la dı ılı ; çü kü,
üphe likte e üphe liği e a e i de geti diği iskle de ağı sız i
ahlaki e lik e ahlaki da a ış ü kü gö ül e ektedi .

151
JAME“ İN “Ü‘EÇ METAFİ)İĞİNDE
Ö)NENİN Bİ‘LİĞİNİN OLA“ILIĞI
Nil Av ı
Dr. Öğr. Üyesi, O dokuz Mayıs Ü iversitesi

A e ika felsefesi i e ö e li düşü ü le i de Willia Ja es i

tü e telektüel ü eti i i eli le iş ola idealist utlakçılık ka şıtlığı ı
te eli de, ki ke di i e açık şekilde Hegel i akıl ı e idealist tekçiliği le
ü adelesi de göste i , özdeşlik a tığı ı i e e ke di fa klılığı da a
ol a, de e i le e e e le e ala ı ta ı a a ak kada oğu u e kuşatı ı
tü lük ilkesi i eddi at aktadı . Ja es e gö e e e tasa ı ı ızı
eli le e ek etafiziksel pe spektif seçi i özgü lüğü olası kıla i pe spektif
ol alıdı u üzde , ate alist a da idealist, de e i a da akıl ı,
eli le i iliği zo u lu kıla i akış açısı e i e Ja es çoğul u kökte
de e iliği, a i adikal a pi iz i sa u u . Ja es i de e iliği kökte i
de e ilikti çü kü o ge çekliği al ız a pa çala ı değil, ilişkile i ke dile i i
de içe ildiği, es e e öz e a ı ı ı apıl adığı, e addi e de ti sel
ola ak eli le i e sahip ol a a öt , dola ı sız, sü ekli değişe e ka ışa ,
kesi tisiz saf i de e i akışı ola ak eti le . Ja es i ka şılaşa ağı so u
u ge çeklik tas i i i içi e doğ uluk ü eti i e il e e uktedi , özgü ,
a açla ı ola e u a açla doğ ultusu da e le e ile i ili ç i liği ola ak
öz e i ko u la dı a so u udu . Bö lesi i de e i akışı ı o tası da
hiç i töz, fo el a da aşkı sal apı a, utlak akla aş u ada Ja es
öz e i ili i i i liği i asıl ku aktadı ?
Bu so u u e a ı ı eli le e e çalışa ağı ız u çalış a ı ilk
ölü ü de Ja es i P i iples of Ps holog ese i deki kişi i özdeşliği i
açıkla ak içi kulla ıla çağ ışı ı açıkla a ı, uh ka a ı a da a a
açıkla a ı e Ka t ı aşkı sal e odeli i eddedişi i kısa a açıkla ıp
ke disi i u ese de i psikolog olü de e i sediği psiko-fizikalist
pa aleliz i e deği e eğiz. Bu ölü de Ja es i addi, sos al e ti sel
ola ak üç o utta i eldiği e lik ka a ı ı e saf de e i ku a ı ı

152
ku u usu ola düşü e akışı ka a ı ı ilk eti le ele i i de i ele e eğiz.
Çalış a ızı iki i ölü ü de ise i i i ölü de akala a ildiği iz kendilik
ü et e edi i ka a ı ı izi i Ja es i Essays in Radical Empiricism ve A
Pluralistic Universe adlı ese le i de a a a ağız. İlk ese i deki Does
Co s ious ess E ist? isi li akalesi de Ja es ili i a ol adığı ı
sa u u . Bu ölü de ili i e a la da ol adığı ı e ol a a i ili i
ka a sal il e edi i i e ahlaki e le ele i i asıl ge çekleşti diği i
ta tışa ağız. “o uç ola ak Ja es sü ekli aka , sü ükle e , ü ü e , ka ışa ,
değişe e oluşa i çokluk e e i de öz e i öz e ola ak a lık i kâ ı ı
göste e i aşa ıştı . Öz eliği iti i de zi ade ge çekliği ü eti i e
aktif ola ak katıla , e i i ö çize ek, o u değişti ip dö üştü e ek, ola ı
ol ası ge eke e aklaştı a ile ek i öz e ta da ö le i etafizik
tasavvurda kendini bulmaktadı .

153
ON THE CONSTITUTIONAL:
ETHICAL AND TELEOLOGICAL ASPECTS
Oğuzha Bekir Keski
Arş. Gör., Ko aeli Ü iversitesi

What is a constitution? Do constitutions have intrinsic values which

lack thereof deems them null and void? Or should they have such values? If
so, hat a e the ? As ightl poi ted out Gio a i “a to i [i] ou i ds,
o stitutio is a good o d. It has fa ou a le e oti e p ope ties, like
freedom, justice or democracy. Therefore, the word is retained, or adopted,
e e he the asso iatio et ee the utte a e o stitutio a d the
behavioural response that it elicits (e.g., "The constitution must be praised,
fo it p ote ts li e ties" e o es e ti el aseless.
According to the classical theory of constitutionalism, a constitution
should include some guarantees: limited government, bill of rights and
separation of powers (or, perhaps more correctly, checks-and-balances). This
is evident from the onset and a classical example is the article 16 of the
Declaration of the Rights of Man and of the Citizen of 1789 which was
adopted by the revolutionary French National Assembly and later served as
the p ea le of the F e h Co stitutio of : A so iet i hi h the
guarantee of rights is not assured, nor the separation of powers determined,
has o Co stitutio .
The term constitution denotes both a system and a written document
which lays the principles and rules of foundation and operation of a given
state. Although the itte ess of the o stitutio is only a means to
guarantee such principles and rules (United Kingdom is a famous example of
a u odified o stitutio , f o a legal poi t of ie , it is u de sta da l
a crucial aspect of modern constitutions. Nevertheless, clarification of this
phenomenon does not actually help. Does, for example, Saudi Arabia, which
has a written document called the constitution of Saudi Arabia, have a
o stitutio ? If e e a i e its a ti les, e ll see that it falls sho t of the

154
guarantees that were counted above. How about a state which has a written
do u e t alled o stitutio a d i it, e fi d a ti les that uphold su h
guarantees, but it is empirically evident that these articles are not respected
by the government or even by the people at large? These are not just
practical problems that do not pertain to the concept itself. There is an
ambiguity with regard to the definition of the constitution: is it any frame of
government or is it a frame of government with specific guarantees? Jurists
indeed make a distinction between states that have constitutions and states
that are constitutional.
Although we have to not hesitate to call any legal document which
was ratified and put in force accordingly as the constitution of said state and
thus have the legal duty to obey, we should also acknowledge that a
constitution, thought of and applied without a definitive ethos and telos
ha s the e pu pose of its o aiso d et e. This ea s that a state
which has a constitution but is not constitutional, lacks the ethical and
teleological aspects of the concept. For if the rule of law is not simply
obedience to the law of the land, but enactment and respect of laws that
uphold certain values, we can argue that while we have a legal duty to obey,
there is also a political and ethical side to our relationship with a constitution.
In this paper, I will try to make a case against a purely legal
understanding, and as such, for an ethical and teleological understanding of
the concept of constitution and I will argue such an understanding will not
disturb the normative character of the concept but actually enhance it.

155
GELENEĞİN FETİŞ KA‘AKTE‘İ
Ö er Os a “arı
Arş. Gör., İsta ul Ü iversitesi

Bu su u da Ma 'ı etala ı fetiş ka akte i üze i de fetişleş iş

düşü ele e geti diği eleşti i gele ek ka a ı a ö eltile ekti . Gele ekle ,
toplu sal sü eçle i te el öğele i de di . Özellikle i sa lığı ta ihsel ola ak
ke di ü eti i ile elde ettiği kaza ı la ı uhafaza edil esi akı ı da i
ihti aç ola gele ekle diğe a da e i kaza ı la ı ö ü e
geçe il ektedi . Bu ada gele ekle e ö elik fetişleşti i i ka a ışla ı
eleşti e ek u tü de so u la ı ı gü üzü e çık ası ı asıl
e gelle e ile eği izi ta tış ak a açla aktadı .

156
FEL“EFE VE POLİTİKANIN UYUŞMA)LIĞI:
HAKİKAT-“ON‘A“I POLİTİKA ÇAĞINDA
DOĞ‘UYU “ÖYLEMEK VE ELEŞTİ‘İ
Özgür “oysal
Dr. Öğr. Üyesi, Ege Ü iversitesi

Bu çalış a ı te el hedefi, hakikat-so ası politika çağı da,

doğ u u sö le e i e politik ola a dai eleşti el i felsefi sö le
gelişti e i i ka ı a ö elik ta tış ala a; Plato u Ati a de ok asisi e
ö elik adikal eleşti ile i de ha eket ede e felsefe ile politika a ası daki
ilişkile e içi le i e ö elik çağdaş eleşti ile i odağı a ala i ta tış a
a a ılığı la katkıda ulu a a çalış aktı . Bu olda ö elikle politika e
felsefe i u uş azlığı a dai ta tış ala , A e dt i politika felsefesi i
Plato da iti a e politika ı doğası ı a ıltı ı izle i i i e iş olduğu
sa ı da ha eketle ele alı a aktı . O a gö e ka ıla çokluğu u tekil i
hakikat ile değişti e i a açla a filozofu pe spektifi, i sa çoğulluğu u
a la ada i ka ı geti iş e politika, ulaşıl ak iste e a a ı doğ u i
şekilde ka a a i ö eti i ta afı da u gula a i ap a içi i ola ak
kavranma a aşla ıştı . Niteki çağdaş de ok asile le ilişkili ta tış ala da,
he tü de doğ uluk/hakikat si aseti i kaçı ıl az i şekilde totalite olduğu
gö üşü ü ege e olduğu u gö ü o uz.
Öte a da gü ü üzde politik ala da eto ik e p opaga da
ka şısı da hakikat e olgula ı ö e i i iti diği i ifade ede hakikat-so ası
politika a atıfla apıla ta tış ala , utlak gö e e ilik e i ade iliği ötesi e
geçe ile i doğ u u sö le e p atiği i ö e i e işa et et ektedi . Aslı da
Plato u de ok asi eleşti isi i te eli de de de ok asi i , doğ u e a lış
sö le i a ı t edil esi e i kâ ta ı a a i apı a sahip olduğu iddiası
ata . O a gö e, i sa la ı e u et ek e i e o la a e i doğ u e güzel
olduğu u sö le e esa eti de ulu a la öfke e hatta “ok ates gi i ölü le
ka şılaş aktadı la . A e dt “ok ates i ahku edil esi i, Plato u

157
filozofla a iktida e e ek site i o la içi gü e li kıl a ha ali i ha ekete
geçi e ola ola ak gö ü .
Bu a ka şılık Fou ault u , A tik kültü de i doğ u u sö le e içi i
ola ak pa hesia p atiği e dai a alizi de, Plato u de ok asi eleşti isi,
özellikle Lakhes di alogu a dai i a alizle tespit edile alte atif i doğ u u
sö le e p atiği i de a ı dı ı . Fou ault pa hesia p atiği i Alki iades e
Lakhes te aşla a , i isi Ye i-Plato u felsefele e e ü ük Batı etafizik
gele eği e ile le iş, diğe i ise elki Ki iz i adikal eleşti i p atiği de fazla
i şe e ol aça a ış gözüke u iki gelişi çizgisi i titiz i şekilde
i ele işti . Fakat u çalış a ı hedefle i u a ı a, doğ u u sö le e i
ta ihsel a alizi ei e o u ode dö e de asıl e ide
so u sallaştı ıldığı a e geçe li kılı a a çalışıldığı a odakla ıla aktı .
Niteki Fou ault a gö e ode dü ada, öz e ile doğ uluk a ası daki
ilişkide e da a gele felsefi tezahü ü ü Des a tes ta ula adikal
değişi i so u u da, A tik pa hesia p atiği ile ke dilik ka gısı da ge i e
fazla i şe kal a ıştı . Dola ısı la i a da Fou ault u Ka t ı
A dı la a üze i e çalış ası da ulduğu alte atif yol, yani parrhesiastik
apı ı e ide geçe li kıl a a ö elik ola ode i eleşti el tutu ö eği
o ta a ko ul a a çalışıla ak; öte a da u olu , politika e felsefe
a ası daki u uş azlık ta tış ala ı ağla ı da, gü ü üzde doğ u u sö le e
pratikle i i ilgile di e ile ek i eleşti el felsefi sö le gelişti e ça ala ı a
katkıda ulu a ile eği sa u ula aktı .

158
SCHMITT “ ‘ECKLE““ WALK
TH‘OUGH HOBBE“ “ AXIOM THAT
AUCTO‘ITAS, NON VERITAS FACIT LEGEM
Özle Ü lü
Arş. Gör., Ortadoğu Tek ik Ü iversitesi

Thomas Hobbes is the key figure to understanding not only Carl

“ h itt s fu da e tal o eptio s su h as de isio a d e eptio , ut his
fierce criticism against his archenemy, liberalism and its legal implications for
the modern constitutionalism. Spe ifi all , Ho es s theo of so e eig t
plays so crucial role that Schmitt presents himself to revive his own in
accordance with it as seen in his 1938 work entitled The Leviathan in the
State Theory of Thomas Hobbes which marks, some of well-known Schmitt
s hola s lai , a ajo tu i g poi t de isi e of “ h itt s i telle tual o ld
as early and late. Long before this turning point, however, in his 1921
Dictatorship Schmitt had begun to engage with the Hobbesian idea of
constitution in natural law traditio , o hat Ho es alls Co o -wealth
I stitutio .
The ai a gu e t of “ h itt s Di tato ship ega di g the
constitutionalism in natural law tradition is its division into two distinct and
opposite ways of understanding justice; as opposed to the monarchomachs
(Grotius) who presuppose the pre-state quality of the law by which the
i stitutio of state is a ked, “ h itt o te ds that Ho es s atu al la of
exact science rejects any pre-state conception of law such that it allows no
reference to law outside of the state; the answer to the question of what is
right and wrong, just and unjust comes from within the legal order. From
Ho es s a io that the e is o justi e, as ell as i justi e efo e a d u less
there is a sovereign power, according to Schmitt, it follows that for Hobbes
the la is ot a o of justi e ut a o a d of the sup e e autho it .
I this pape , I i itiate a dis ussio o “ h itt s eadi g of Ho es s
axiom; his axiom requires the inference of justice either from the covenant or

159
from propriety as Hobbes offers two distinct sorts of justice in Leviathan.
Contrary to what Schmitt claims, I discuss that Hobbes necessarily equates
la ith justi e as a o olla of hat he alls the Justi e of a A it ato . I
also show that Ho es s e uatio p o ides us ith a a tage poi t f o
hi h o e a see that the Ho esia so e eig t is ut a A it ato , ot a
highly personalized one, as Schmitt asserts, in the Schmittian sense of the
term.

160
TANINMA ETİĞİ VE UYUŞMA)LIK “İYA“ETİ A‘A“INDA ELEŞTİ‘EL TEO‘İ:
HONNETH VE ‘ANCİÉ‘E Ü)E‘İNE
ELEŞTİ‘EL Bİ‘ DİYALOG
Salih Akkanat
Doç. Dr., Gü üşha e Ü iversitesi

Bu ildi i A el Ho eth e Ja ues ‘a i e i öz ellik düşü esi e

da a a ak de ok asi i doğası e si aseti a la ı ko usu da eleşti el teo i
gele eği i te sil ede çağdaş iki fa klı aklaşı a ası da eleşti el i di alog
gelişti e i a açlı o . Eleşti el teo i i sö le i i e ile e e dö ük u
gi işi le ge ek de ok asi i işle iş içi i ge ekse e e sel o la ı
ge ekçele di il e usulle i üze i de e ide düşü ek açısı da açılı la
su u o . Ta ı a etiği, ki likle i ta ı ası üze i de i si asal ü adele
pe spektifi gelişti e ek, öz ele -a ası düzle de toplu sallığı sı ı la ı ı
e e sellik ö ü de ge işlet e i ö gö ektedi . A ak i a da içki
eleşti i ö te i e ağlı kala ak, e leşik toplu sal düze i eleşti isi adı a
geçe li eleşti el ölçütle i toplu sal düzle e içki i içi de ü eti ke , diğe
a da si asal ola ı a da öz elliği sos olojiz e ku a edil esi gi i ir
so u a ol aça il ektedi . ‘a i e e gö e ta ı a etiği sos al düze i
hi e a şik apısı ı ku u laştı a i a tık ü eti . Bu a tık toplu sal
düze i ku uluşu u eşit ol a a i e le a ası da i toplu sal de e i
ala ı ola ak ö gö ü . Öz ele i doğal ete lilikle i e gö e i düze içi de
ko u la dı ıldığı toplu sal hi e a şi i a tığı ı a ak adikal eşitlik ilkesi
çe çe esi de so gula dığı da kı ıla ile eği i; u so gula a a eşlik ede
i e le i ke dile i i öz elleşti e ile eği i e de ok asi i ilke si i
ha ekete geçi e ile eği i sa u u .

161
KONUK“EVE‘LİK Ü)E‘İNE:
ÖTEKİNİN ÖNGÖ‘ÜLEME) GELİŞİ
Ta etti Ertuğrul
Dr., İsta ul Ese yurt Ü iversitesi

Bu su u da ko ukse e lik eselesi i Ja ues De ida ı açtığı

so uştu ada ha eketle düşü e i de e e eğiz. A tik Yu a gele eği e
Ka t düşü esi ö ekle i de eli e ko ukse e lik ka a ışı
değe le di ile ek, a dı da sı ı sız e koşulsuz ko ukse e liği i ka ı
öteki i hesa a i di ge e ez e ö gö üle ez gelişi le ağı tılı ola ak ele
alı a aktı . Ko ukse e liği ta ifi e ilip kapatıl ış i esele ol akta çok
aç azla la dolu e e ide düşü ül e i ekle e i p o le atik
ka akte istiğe sahip olduğu u göste ek su u u hedefle i a ası da e
al aktadı .
Ya a ı ı ke di e i de, ke di u du da geçe li ola ku alla a,
asala a u ası ka dı la ağı la a ı ka ul edi o sa eğe ; ke di dili de adı ı
so up e ap ekli o sa ö e; e i i asası a u a ağı ı e a ettiği de
içe i e alı o sa ; ki i şa tla ö e sü ü o , a a ı ı ağı la ıp
ağı la a a ağı ı ölçütle üze i de değe le di i o sa ; ka şılıklılık,
değiştokuş, a laş a üze i de te elle di i o sa ko ukse e liği i u ada
sı ı lı e koşullu i ko ukse e lik sözko usudu . Bu du u da ko uk
edil e e u gu i a a ı ko uk edil ektedi . Ö gö ül üş i a a ı,
ta ıdık i a a ı e a ö gö ül üş e ta ıdık a a ıla epe tua ı la
ağla tıla dı a ildiği içi ta ıdık ola i a a ı sözko usudu u ada.
Herha gi i a a ı değil a ak e i i asası içi de ölçülüp içil iş
ku alla la ke disi e e açtığı e ölçü e u a i a a ı ko uk
edil ektedi . Bu a a ı, u ko uk e i efe disi i ku alı a, u du asası a
o u eğdi il iş i ko uk ola aktı . Bu ko uk evsahibinin konuksevmezce
ke di asası a ta i kıldığı i ko uk ola aktı . Bö le i ko ukse e lik sı ı lı,
koşullu i ko ukse e likti . Peki koşullu ko ukse e liği ötesi i düşü ek
ü kü üdü ? Koşulsuz i ko ukse e liği düşü e i de e ek

162
konukseverliği e ide düşü e i de e ekti . Ko ukse e liği düşü ek ise
he za a öteki i gelişi i düşü ekti . Kapı ızı çala ı ki liği i, adı ı,
geldiği e i so ada ; o u te it edil iş i efe a sla siste i i gü e esi
içi de ka ul et e i düşü ede , a a ı ola ak, utlak a a ı ola ak
ko uk ede ili i iz? Üstelik ke di asa ızı da da at ada ? Adsız, kağıtsız,
ki liksiz gele i ağı la a ı ka ul et ek i gü e lik iski taşı az ı? İ i a a
u isk alı ada , katalogla ış, epe tua a ka dedil iş i öteki i , ta ıdık
kılı ış i öteki i gelişi i aşa utlak öteki i gelişi e e et de ile ili i?
Kapıla açık e gi işle so gusuz di eli , asıl ko ukse e olu a ili i e de?
Ö eği e i ko uğa te kedip git ek, ke di u a ı ko uğa ağışla ak
konuksever olmaya yetecek midir?
Koşullu ko ukse e liği ke di içi de taşıdığı ko ukse ezlikle i
deşif e et ek e koşulsuz i ko ukse e lik düşü esi i ka şılaşa ağı
aç azla ı teşhis et ek huzu lu i ko ukse e pozis o u ke di de
e u ko u u u ka şısı a ko ukse e liği e ide düşü e i zo u lu
so u luluğu u ko a . Bu ise öteki i gelişi i düşü e i de e ekti .

163
İBN HALDUN'UN “İYA“ET FEL“EFE“İNDE
A“ABİYE, UM‘AN VE MÜLK İLİŞKİ“İ
Veli Urhan
Prof. Dr., Gazi Ü iversitesi

İ Haldu u asa i e söz üğü e üklediği a la e işle dikkate

alı dığı da, a ı kökte geldikle i de kuşku ulu a a , A ap dili e ait
asa a söz üğü ü a la la ı a akılı sa, u söz üğü a a ta afı da a ı
so da gele ak a ala ı , i i le i le ka ağlılığı içe isi de ulu a la ı
oluştu duğu i topluluğu a lat ak içi kulla ıldığı gö ülü . Asa i e i
toplu sal ha atı ede î u â aşa ası da o ta a çıka e o toplu u
i e le i i i a ada tuta güçlü i doğal ilke ola ak düşü e İ i Haldu ,
asa i e ka a ı ı i ele ke ö elikle toplu sal ge çekliği aile, ka ile a da
aşi et, ka ile i likle i, de let a da ülk i i le i de ha eket ede . De let
toplu sal aşa ı e a ı dı lığı düze i i a ak asa i e i a lığı e gü ü
ile sağladığı da , de leti aşı da ula a hükü da la değişse ile,
asa i e i toplu sal aşa da e de leti aşı da ulu a kişile de de a
et esi ge ektiği de , eğe toplu sal aşa daki i asa i e çöke e e i i
aşka i asa i e e ı akı sa, u değişikliği toplu sal aşa a ali eti i de
çok ü ük ola ağı da , de leti e toplu sal düze i i çözül e sü e i i
içi e gi e eği de kuşku du ul a alıdı . De let a ak ku et, kud et e
gale e çal a ı so u da ku ulu ; ku et, kud et e gale e çal ak ise a ak
i asa i e e i düşü e a da i i a ç et afı da topla a ak, onu hayata
geçi ek azi e ka a lılığı içe isi de kalple i i i i e ağla akla olu . Bu
akı da , asa i e i e ge iş a la ı la i toplu sallık ilkesi olduğu da
kuşku oktu . Yaşadığı dö e i koşulla ı içe isi de, i i i ta ihçi, sos olog,
filozof ve si aset ili i ola ak a ıl a ı hak ettiği de hiç kuşku ulu a a ,
İ Haldu toplu u ta ihsel, si asal e sos olojik o utla ı la, tıpkı doğa
ili le i de olduğu gi i, değe a gıla ı ı ko usu ola ak değil de doğal i
a lık ola ak gö e , dola ısı la, asıl ol ası ge ektiği hakkı da değil, asıl
olduğu hakkı da i a aştı a ı e i ele e i a açla a , adı ı da U â

164
(ilm el-u â ko duğu e i i ili ku duğu u ö e sü e . O u ö le i
u â ili i i ku a a ite , izi u ada a ı tıla ı üze i de
du a a ağı ız, te el ede le ola ak ke di za a ı daki ta ih e ta ih
ili i le ilgili azı düşü e e ka gıla ı ı olduğu ö e sü üle ili . Asa i e ile
de leti a da ülkü ku uluşu a ası da çok sıkı i ilişki i a olduğu u ö e
sü e İ i Haldu a gö e, de leti a da ülkü a lığı te elde güçlü i
asa i e i a lığı ı ge ekli kılı o sa, a ı şekilde, asa i e i gide ek
güçsüzleş esi e ok ol ası da de leti a da ülkü çözül esi i e
ıkıl ası ı kaçı ıl az i ede i ola ak ö ü üze gel ek du u u dadı .
Asa i e i ga esi iktida ı elde et ek, de leti a da ülkü tesis et ek, ede î
u â aşa ası daki asa i esi üksek i ka ile toplu u u öteki asa i esi
düşük ka ile toplu la ı üze i de he aske i he de eko o ik açıda i
egemenlik kurmak olunca, asa i e ile şehi leş e a da u ga laş a a ası da
sıkı i ağla tı ı ulu duğu u gö ek de zo ol a a aktı .

165
166
 İsla Felsefesi: Kavra sal
Dö üşü ler ve “üreklilikler

Islamic/Arabic Philosophy: Conceptual

Transformations and Continuations

167
168
A‘İ“TOTELE“ METNİ, ŞE‘H VE İBN “ÎNÂ'NIN KONUMU: DE‘‘IDACI Bİ‘
OKUMA
Burak Şa a
Dr. Öğr. Üyesi, Mayıs Ü iversitesi

A istoteles eti le i üze i e kale e alı a ese le O taçağ da

kapsa lı i felsefî lite atü e şe h gele eği e da a geti işti . Te üme
faali etle i le Yu a ada A apça a akta ıla A istoteles külli atı İsla
oğ af ası da Yu a düşü esi i eşsiz içi de te a üs edil esi i
so uçla ıştı . Bu sü eçte İsla filozofla ı ta afı da te ellük edile
A istotelesçi düşü e siste i i, eti le i e ka a la ı aşkası ı dili i
ko uş ak ola ak gö ek e o iji allik so usu u so ak ü kü . Fakat
De ida ı keli ele i le sö le sek, zate egâ e i dili iz a dı e o da
izi değildi . Bu a la da, A istoteles felsefesi ka şısı da İsla düşü esinin
A apçada Yu a a ka a la la, aşkası ı egâ e dili i ko uş uş ol ası
o oli guis e de l aut e kaçı ıl az gö ü ü o . İlk ola ak te liği izde ele
ala ağı ız ko u, A istoteles şe hle i i e A istoteles külli atı ka şısı da
A apçada o ta a ko ula felsefe i o iji alliği i aşkası a açıklık
i ali de ta tış ak ola aktı .
İsla felsefesi de ağı lığı ı hissetti e şe h e haşi e tü ü ese le i
değe i e dai ta tış a asitçe A istoteles eti le i i oto itesi i de a
etti esi, şe h tü ü deki ese le i e ut düşü e e e ölçüde katkı
su duğu et afı da ü ütülü . Bu ta tış ada izi tuta ağı ız ol, a ılık
ide tit e fa k diff e e ka a la ı üze i de A istoteles şe hle i i
esas eti de e ölçüde fa klılaştığı ı so gula ak ola aktı . Met e apıla
ila ele suppl e t ola ak gö e ile eği iz şe hle i e ölçüde et i
ta a ladığı, o da asıl iz t a e ı aktığı so ula ı ı so a ağız. Şe h gele eği,
açı la ak iste e A istoteles et i i a la ı ı so ada ila e
edile le de ke disi i göste diği i phai esthai e et e hakkı ı e e i
o u uhafaza ede ek sil ekte geçtiği i düşü ü o gi idi . Asıl eti i iz

169
 e ha alet ola ak şe hte e alı ; o u ulaşıl ak iste e a la ı i fa k
diff a e içe isi de ü ut ulu , sü ekli ötele i e e telenir.
Şe hle i , şe h edile et i de a etti ele i, et i a da
A istoteles i oto itesi i tesis et ek şö le du su , o u e kez de e te
çıka ı . Şe h edile eti sa it i eti ol akta çıka ak, iptal edile ek
uhafaza edili . Bö le e felsefe et i dışı a, haşi ele e, sa fa ke a la ı a
a ges i e . Bu du u De ida ı i oku a la " et i dışı da i şe
ol a ası" ı te it ede i? Te liği izi iki i ölü ü de üze i de
du a ağı ız esele, şe hle i A istoteles külli atı ı asıl ika e ettiği e
u ada ika ede su stitut e a la a ız ge ektiğidi .
“o ola ak eti , eti şe hi, et i dışı ka a la ı çe çe esi de
ele ala ağı ız ko u İ “î â ı u oktada e ede du duğudu . Bili diği
üze e İ “î â ı İsla felsefesi açısı da ko u u ke disi e kadar gelen
felsefî i ası şe h et ek değil, e i i apı oluştu ak ol uştu . Bu oktada
İ “i a Şifâ ile yeni bir vaatte (promesse) bulunur; bu vaat her vaat gibi
fazladı t op a a fazlalık zate aadi özü ü teşkil ede şe di . Bu ölü de
İ “i a ı A istoteles eti le i le ilişki içe isi de asıl ko u la dığı ı e
ha gi â âda e kezi dışı da i e kez olduğu u so gula a ağız.

170
A‘İ“TOTELE“ FEL“EFE“İNİN AKTA‘IMINDA
PSEUDO-A‘İ“TOTELYEN E“E‘LE‘İN ‘OLÜ:
USÛLÛCİYÂ A‘İSTÛTÂLİS VE EL-HAY‘U L-MAHZ
Ü)E‘İNDEN Bİ‘ ANALİ)
Eyüp Şahi
Dr. Öğr. Üyesi, A kara Ü iversitesi

Eklektik i ka akte e sahip Hele kültü ü üze i de İslâ dü ası a

akta ıla felsefî e teolojik i iki i Ye i Eflatu u u su la açısı da oldukça
ze gi i içe iğe sahip olduğu ili ektedi . Hele istik dö e o u a
Plato e A istoteles felsefele i ile i likte u la ı i se tezi i oluştu a
ça ala ı ı e eli gi ö eği ola ak ka ul edile Ye i Eflatu u düşü e
İslâ dü ası a, i ta afta u felsefe i i ü ü ü ola Usûlû iyâ Aristûtâlis
ve el-Hayru l-Mahz gi i ese le , diğe ta afta da Plato e A istoteles i
diğe ese le i i Ye i Eflatu u şe hle i asıtası la akta ıl ıştı . Ge çekte u
akı ı se ol isi le i de Ploti us e P o lus a ait olduğu ili e Enneadlar
ve Teoloji i U surları adlı u iki ese , el-Fâ â î e İ “î â gi i filozofla ı da
a ala ı da ulu duğu i zü e ta afı da Usûlû iyâ Aristûtâlis ve el-Hayru l-
Mahz adla ı la A istoteles e is at edile ek A apça lite atü de e i i al ış e
ka ul gö üştü . Ploti us u Enneadlar ı ı so üç kita ı ı i şe hi ola
Usûlû iyâ Aristûtâlis, “ü â i e de A apça a te ü e edile ilk felsefî
metinlerdendir. Bu şe hi Yu a üellifi ta ola ak ili e ese de, son
dö e deki a aştı ala o u ü ük ihti alle Ploti us u öğ e isi e
Enneadlar ı editö ü ola Po ph e ait ola ile eği i göste işti .
ö e ede oluşa el-Hayru l-Mahz ise, Usûlû iyâ Aristûtâlis ile birlikte
O taçağ da a lışlıkla A istoteles e is at edile diğe i ese di .
A apça a te ü e edile ilk felsefî ese le a ası da e ala u iki
eserin İslâ filozofla ı üze i deki etkisi diğe A istoteles ese le i e gö e daha
eli gi gö ü ektedi . Doğ uda a da dola lı ola ak u iki ese i ö e el-
Fâ â î e a dı da da İ ̇ “î â ta afı da ka ul gö e sudû e a atio
te elli i e e a la ışı da ö e li i ol o adığı düşü ül ektedi . Öte

171
 a da u iki ese aşta ol ak üze e pseudo-Aristotelyen eserlerin
A istoteles i doğ u a laşıl ası e akta ıl ası ı ö ü de ü ük i e gel
oluştu duğu şekli deki gö üşü hilafı a, a ala ı da el-Fâ â î e İ “î â ı
da e aldığı azı Müslü a filozofla , ilk dö e le de iti a e A istoteles i
e keze ala i çizgi i de takip et işti . Bu du u felsefede bir otorite
ola ak gö üle A istoteles i ke di ese le i e apıla atıfla e şe hle de de
kola lıkla a laşıl aktadı .
Bu bildiride, pseudo-A istotel e ese le e efe a sla ı se e i le el-
Fâ â î e İ “î â ı , İ ‘üşd ü de işti ak ettiği i içi de Aristoteles
felsefesi i ozdukla ı, A istoteles te e al a a sudû teo isi aşta ol ak
üze e azı gö üşle i felsefele i e dâhil ettikle i şekli deki azı iddiala ı tek
aşı a u iki ese de ka akla dığı ı iddia et e i ete li e tuta lı
ol a a ağı, aşka di a ikle üze i de te elle di il e e çalışıla aktı .

172
ON THE DISTINCTION BETWEEN
THEOLOGY (KALĀM) AND PHILOSOPHY (ḤIKMA)
IN FAKHR AL-DĪN AL-RĀZĪ
Frank Griffel
Prof. Dr., Yale University

The tradition of Western philosophy has long been shaped by a

distinction between theology and philosophy. These two disciplines were
established in the 13th century, when the earliest universities, most
importantly the one in Paris, were divided into two faculties, a faculty of
theology and a faculty of the arts. Students first studied in the faculty of arts
and then moved to theology, establishing the role of philosophy as
ha d aid of theolog a illa philosophiae . Late , du i g the
Enlightenment, the distinction between theology and philosophy deepened
but their role switched, turning philosophy into the queen of the sciences
before itself split into the different disciplines of the modern university.
Follo i g A. “. “a a s i po ta t -article on The App op iatio a d
“u se ue t Natu alizatio of G eek “ ie es i Medie al Isla , esea he s
on the post-classical period in Islam have argued that the discourse of
philosophy in Islam (falsafa) becomes integrated into the different Muslim
sciences, most importantly into kalam. Given that the Muslim madrasa was
not divided into faculties, there never was an institutional division between
philosophy and kalam, meaning the distinction into philosophy and theology
does not apply to Islamic literature of the post-classical period. Based on
works of the 12th century, most importantly those of Fakhr al-Din al-Razi (d.
1210), this paper argues that there was indeed a division between works
written in the field of hikma and those written in kalam and that certain
arguments made in works of kalam were unacceptable in works of hikma.
Fakhr al-Din al-Razi has a clear understanding which of his works belong to
hikma and which to kalam, and although there is a significant overlap in the
arguments he makes in both kinds of books, those which belong to hikma

173
argue for different things than those in kalam. This becomes most evident on
the question of the eternity of the world and on the divine attributes. My
paper suggests that Fakhr al-Din al-Razi, and many after him, taught two
different conceptions of God with the assumption that human
epistemological faculties are too limited to decide which one is ultimately
true.

174
VARLIK TAN OLUŞ A DÖNÜŞÜMDE
İ“LAM FEL“EFE“İNİ MEV)İLENDİ‘MEK
Hasan Akkanat
Doç. Dr., Gazi Ü iversitesi

He akleitos ile Pa e ides a ası da patlak e e çatış a ı ge çek

saikle i elki de sı ola ak kala aktı ; a ak ola ı oluş ze i i de o u la a
ile a lık ze i i de o u la a odelle i i zik ettiği iz iki filozofu ü ük
ölçüde aştığı e azılı düşü e ta ihi i a tık o la da ağı sız ta zda
değe le di ile ile ek iki ihai pa adig a hali e geldiği i gö ek zo değildi .
Bu iki pa adig a, adla ı a u gu şekilde oluş pa adig ası e a lık
pa adig ası ola ak adla dı ıla ile eği gi i, asla dıkla ı etodoloji e gö e
sı ası la çok değe li e çift değe li; episte oloji e gö e o u u e hakikatçi;
o toloji e gö e değişke e statik ola ak da adla dı ıla ili .
. üz ıla kada a i ola he tü lü ili sel se ü e , ke di içi de
fa klı kı ılda ala ı içe ekle i likte statik, hakikatçi, çift değe li e
doğaüstü e el e işli ola a lık pa adig ası çe çe esi de değe le di ile ili .
Bu pa adig ada felsefe, a kü esi e dahil ola ütü teo ik, p atik e sı âî
i i le i as o el e a ı a ada olduğu içi , a lık pa adig ası ı içe diği
ütü e e e ili i felsefe a da etafizikçi felsefe adı ı e e eğiz.
Metafiziği ütü ili le i ku u u e o la a ol dağıtı ı olduğu ili i
felsefe i etodolojisi, a e ok ze i i de çift değe li olup, u ada a da
o adaki şe i a lığı ı ul a e o u ta ı la a la, a i a lık e ahi eti i
o ta a ko a la hakikati keşfettiği i açıkla . Keşfettiği hakikati uhte ası,
keşfede zihi de ağı sız ta zda ezelî, e edî, kesi ola ak e hiç
değiş eksizi dai a doğ udu .
. üz ılda so a geçe li ola ili sel se ü e le di a ik,
değişke , o u u, çok değe li e doğa a el e işli ola oluş pa adig ası
çe çe esi de değe le di ile ili . Oluş pa adig ası ı doğa ı sü eç
içe isi de gelişi , değişi , aşkalaşı , zıtla ı dö üşü ü e ö ele ilgisi,
o a doğa içi ölçüle ili a a i sa ili le i içi gö e eli e ula ık i

175
 etodoloji hedi e et işti . Oluş pa adig ası da felsefe e a ili le i
usulü ü i ele e a da i e le i , toplu la ı , de letle i , kültü le i e a
dinle i , kısa a i sa ı etik, estetik, episte olojik e o tolojik e ahla ı ı
i şa et e e o u la a gö e i e ildiği içi o a o u la ı ı felsefe adı ı
e e eğiz. Yo u la ı ı felsefede zihi le i tesis ede ile eği utlak hakikat
oktu , al ız a za a sal, toplu sal, kültü el, dilsel, di sel, du gusal, ö
a gısal e e ze î pe spektifle de i şa ettiği o u la ı a dı .
Me ut İsla felsefesi külli atı –ki i öz el kı ılda ala ı göz a dı
ettiği iz za a – ke disi e a lık pa adig ası da ili i/ etafizikçi bir
ka akte ula ile ekti . Eğe ili i ka akte o u azgısı ise ke disi e
ode pa adig ada felsefe adı ı e ek e de e e ü kü dü ? Öte
a da İsla felsefesi ta i i i iki i sı adaki söz üğü, oluş pa adig ası a
geçildiği de, zihi le i o u la ı ı ka akte i e da et ede ekti . Eğe ö le se
i i i sı adaki İsla ta i i u a e kada izi e e ile ekti ?
İsla felsefesi i i i i klasik dö e i de filozofla episte oloji i
i sa da ha eketle aşlat ala ı a e o toloji i de u episte oloji üze ine
ku gula ala ı a ka şı he kela he de tasa uf çe ele i i ki i kez
episte oloji i Ta ı da aşlat ala ı ki i kez de akıl üze i e i şa edile
episte oloji i gözde düşü e ça ala ı i aşka i sa etafiziği i
doğu akla i likte felsefî aklı ölü ü le so uçla ıştı . O sa felsefî aklı
i şa ettiği i iki di değil, fizikötesi ka akte li aklı fizik pe spektifi de
gö düğü a za a ı es i di. Bildi i iz, İsla felsefesi i aşla gıçtaki
i sa üze i e üksele i ası ı te el di a ikle i i oluş
pa adig ası daki i ka ı ı a aştı a aktı .

176
KLA“İK DÖNEM İ“LÂM AHLÂK FEL“EFE“İNİN
YUNAN KAYNAKLARI
Hü eyra Öztura
Dr. Öğr. Üyesi, Mar ara Ü iversitesi

İslâ oğ af ası da felsefî faali etle i aşla ası da te ü ele i

ü ük i etkisi i olduğu ili egele i ge çekti . Felsefe ese le i, tıp
kitapla ı, si âset â ele e hike i ât lite atü ü gi i pek çok ese A tik
Yu a a, “ü a i e e A tik Pe s dili de A apça a te ü e edil işti . Bu
te ü ele İslâ oğ af ası da düşü e ha eketle i i ze gi leşti iş e
üstakil i İslâ felsefesi i oluşu u da tetikle i i gö e ifa et işti .
Ma tık, etafizik, si aset felsefesi gi i fa klı felsefî ala la a etki ede
te ü e faali eti de ahlâk felsefesi de asi i i al ıştı . Yu a , Pe s e
“ü a î ka akla da ahlâk düşü esi e ilişki ese le de apıla te ü ele
İslâ filozofla ı a ilha e iş, u ilha çe çe esi de İslâ ahlâk felsefesi
i şa edil işti .
Bu te liğde ö elikle, klasik dö e de A tik Yu a a da A apça ya
te ü e edil iş ahlâk ese le i i ele olduğu, u ese le i ha gi ko ula ı
ihti a ettiği a latıla aktı . Daha so a; Ki dî, Yah â . Adî, Fâ â î, İ
Miske e h e İ “î â gi i isi le aşta ol ak üze e, İslâ filozofla ı ı u
ka akla ı kulla ışı hakkı daki tespitle dile geti ile ekti . İslâ filozofla ı ı
i e i akta ı la ı ı dola lı akta ı la ı ı te ih ettiği, ahlâk teo isi
akı ı da ha gi filozofa ke dile i i daha akı ko u la dı dıkla ı, ha gi
ka a la ı ö e çıka ıp, ha gi ka a e fiki le i a ka pla da ı aktıkla ı,
gü ü üze ulaşa klasik dö e te ü ele i i i oksa o dö e de olduğu u
a sa a ile eği iz aşka çe i i eti le i i i kulla dıkla ı gi i so ula
çe çe esi de, klasik dö e İslâ ahlâk felsefesi üze i deki Yu a etkisi i
ge el i gö ü ü ü su ul a a çalışıla aktı .

177
İBN “ÎNÂ FEL“EFE“İNDE
HAKİKATİN ONTOLOJİK YAPI“I Ü)E‘İNE
İ rahi Halil Üçer
Dr. Öğr. Üyesi, İsta ul Mede iyet Ü iversitesi

İ “î â felsefe i eş a ı hakikati i i sa gü ü ölçüsü de id ak et e

ça ası ola ak ta ı la . Bu u la i likte özellikle et-Ta lîkât, eş-Şifâ/el-Kevn
ve l-fesâd, el-Ef âl ve l-i fi âlât ve el-Edviyetü l-kalbiye gibi eserlerinde
hakikati ke disi ile ge ekle i a ası da i a ı apa e sade e ge ekle i
ile ile eği izi sö le . Esase ta if ettiği ge ekle i Meşşâî gele eği ta ihi
bo u a hakikati ke disi ola ak a laşıldığı dikkate alı dığı da, İ “î â ı
hakikatte u gele ek içe isi de a laşıla şe i a la ıp a la adığı so usu
gü de e geli . Bu so u u a la lı i şekilde so a il e i ü kü kıla ak
şekilde izaç ta ı ı da ge çekleşti diği dö üşü le , ka ağı izaç ola azı
e he î özellikle e a itelikle ile su et a ası da ku duğu ilişki e iha et
su et e doğa a ası da aptığı a ı , İ “î â ı hakikat tasa u u la ilgili
ola ak u gele ekte a ıl a a doğ u se k ede a ı la a ası da e alı . Bu
te liğ ahse ko u dö üşü le e esas teşkil ede ek şekilde İ “î â ı utlak
a lık fik i e sudu teo isi i İ “î â ı o u u u dikkate ala ak, İ “î â ı
u aklaşı a ulaş ası da hakikati o tolojik apısı la değe le di ele i in
i ol o a ıp o a adığı ı ta tışa aktı .

178
TWO DIFFERENT STANCES ON NATURE AND THE SOUL:
AL-FĀ‘ĀBĪ AND AL-‛ĀMİ‘Ī
ON NUTRITIVE POWER
Jawdath Jabbour
Dr., E ole Nor ale “upérieure de Lyo

The different approaches towards the nutritive power of the soul in the
Arabo-Islamic philosophy in the IXth-XIth centuries have still not been
studied. These approaches are rooted in discussions led, starting from
Aristotle, on what is exactly the nature of this power. The nutritive power
differs from the rest of the soul's powers by its intermediate position
between the psychical causality and the natural one. It is through this power
that life starts appearing in the corruptible beings but in in the same time, its
way of action of its essential towards corporeality makes it akin to natural
causality. Thus, whereas Aristotle tried to show the essential difference
between growth and natural augmentation, the Stoicians considered this
power as belonging to the natural realm, and not to the psychical one. An
intermediate position, that acknowledges the psychical nature of this power
whilst attenuating it in the same time, can be read in one of the fundamental
sources for the Arabo-Islamic reflexion on this topic: Nicolas of Damascus' De
Plantis. This particularity of the nutritive power and the questions it raises
remained an important question in the Arabo-Islamic philosophy and the
answers that were brought to it can bring some elements in distinguishing
different philosophical stances towards the nature of the soul. By studying
the nature of the nutritive power in the works of Al-Fā ā ī a d al-‛Ā i ī, e
wish to show the different approaches, the roots and the evolution of a
philosophical problem that is essentially linked to the relation between
nature and soul, corporeality and living bodies.

179
TENAKU) MU TEKAMÜL MÜ?
İBN “ÎNÂ NIN GÖKCİ“İMLE‘İNİN
AKILLA‘I HAKKINDAKİ GÖ‘ÜŞLE‘İ
M. Cü eyt Kaya
Prof. Dr., İsta ul Ü iversitesi

Bizzat İ “î â ta afı da külli atı içi de özel i ö e atfedile el-

İşârât ve t-te îhât, o u a dı da e eşhu felsefî ese le de i isi hali e
gel işti . Bu ese et afı da oluşa so aki lite atü , o u İ “î â so ası
felsefe gele eği deki e i i açık i şekilde göste ektedi . Üslup, tas if e
te i oloji açısı da ke di e has özellikle i ola e u özellikle i se e i le
klasik e ode za a la da sıklıkla atıfta ulu ula el-İşârât ve t-te îhât ı
so iki ölü ü deki istik te i oloji, o a ö elik ilgi i a tı a i aşka
husustu e u ölü le , istik i İ “î â po t esi su ak açısı da he
za a el e işli alze ele su uştu .
Bu te liğde e , el-İşârât ve t-te îhât ı o u u e so u u
ölü ü ü te îh aşlığı ı taşı a dokuzu u pasajı a odakla a ak e u
pasajı İ “î â so ası daki alı la ış ta ihi i gözle ö ü e se e e
çalışa ağı . “öz ko usu pasajda İ “î â, el-hik etü l- üteʻâliye ka a ı a
da atıfta ulu a ak gök isi le i i a ık akılla ı e i sa daki ha a î efse
e ze ip o la ı ha eket et ele i i sağla a efsle i dışı da i de i sa
aklı a e ze e i akılla ı ı olduğu u sö le ekte e u u gize li e
dola açlı i üslupla o ta a ko a ı te ih et ektedi . Bu pasaj, İ “î â
o u ula ı açısı da , o u felsefesi i e ö te i i ahi eti hakkında da
i ta tış a ı e a e i de geti işti . Bu te liğde söz ko usu ta tış a,
Fahreddin er-‘âzî, Nasî uddi et-Tûsî e Ek eleddi e -Nah u â î i
şe hle i e atıfla o ta a ko ula aktı .

180
FAH‘EDDİN ‘Â)Î NİN
İÇ DUYULA‘ ELEŞTİ‘İ“İ
Mehmet Zahit Tiryaki
Dr. Öğr. Üyesi, İsta ul Mede iyet Ü iversitesi

A istoteles e so ası klasik efs teo isi i te el p o le le i de

i isi de iç du ula teo isidi . “öz ko usu teo i e klasik a la ış ağla ı da e
etki hali i kaza dı a isi ise İ “î â ol uştu . İ “î â bir taraftan
ke disi de ö e gelişti ile aklaşı ı te a üs ede ek iç du ula teo isi i
aşa ılı i şekilde e ize et iş i ta afta da ke di felsefi hassasi etle i
ge eği e, iç du ula ı sa ısı a da adla dı ıl ala ı gi i azı deta oktala da
neticele i ola ekle ele , e i a ı la e tas ifle apa ak p o le e ge işlik
kaza dı ıştı . İ “î â ı u oktadaki katkıla ı, oluştu duğu çe çe e i
ke disi de so aki fa klı felsefi gele ekle i iç du ula teo isi ağla ı daki
ihai atıf ka ağı ola ak gö ül esi le ka şılık ul uştu . Teo i i ta ihsel
ol uluğu ağla ı da İ “î â da so a gele azı isi le ta afı da u e i
çe çe e e ö elik çeşitli eleşti ile apıl ıştı . İ ‘üşd ö eği de de
gö üldüğü üze e u eleşti ile de i kıs ı, A istotelesçi çe çe ede koptuğu
ge ekçesi le İ “î â ı iç du ula teo isi e ö eltil iş eleşti ile di . İ “î â ı
iç du ula teo isi e ö eltil iş ö e li i diğe eleşti i ise Fah eddi ‘âzî i
eleşti ile i de gö ül ektedi . Bu te liğde esas ola ak Fah eddi ‘âzî i İ
“î â ı iç du ula teo isi e ö elik eleşti ile i i ele e ekti . ‘âzî i
eleşti ile i i ilk oktası ı fa klı güçle ola ak iç du ula da he i i i
a lığı a dai a gü a la ı eleşti isi oluştu aktadı . ‘âzî i iç du ula
a a ılığı la ge çekleşti ile fa klı işle le i he i i e fa klı güçle ta i et e
şekli deki İ “î â ı ta a ö elik eleşti ile i i a ka pla ı da u fa klı
işle le i aslı da efs gi i tek i güç ta afı da ge çekleşti ili o ola ile eği
şekli deki te el ka ulü e al aktadı . ‘âzî, efsi , he i i fa klı işle le içi
ta i edil iş üstakil güçle e ihti aç du aksızı ütü id ak es ele i i
id ak ede ile eği i düşü ektedi . ‘âzî iki i ola ak iç du ula ı e i deki
e le i e dai a latı ı eleşti ektedi . Bu oktadaki te el ka gısı da üstakil

181
ola ak a lıkla ı ile ta tış alı ola güçle e, İ “î â ı aptığı gi i u ha i
i ö te le e ta i et e a a ışı ı ge eksiz ol ası da ka akla ı o
gözük ektedi . Te liği odak oktası ı Fah eddi ‘âzî i iç du ula
teo isi e ö elik eleşti ile i oluştu a ak ol akla i likte, u eleşti ile i ,
nefsin mahiyeti, nefs- ede ilişkisi i e etkileşi i i iteliği, id aki
ahi eti, so utla a de e ele i, efsi tikelle le ilişkisi e o la üze i deki
tasa ufu gi i daha ge iş ölçekli episte olojik e psikolojik p o le le le
i ti atlı ö le i de etleşti il e e çalışıla aktı .

182
BİLİNENİN KEŞFİ OLA‘AK BİLGİ:
GA)ÂLÎ DÜŞÜNCE“İNDE
"MÜKÂŞEFE" KAV‘AMI
Muha et Halit Çelikyö
Arş. Gör., İsta ul Ü iversitesi

Gazâlî İslâ düşü esi i çeşitli ala la ı da ese e iş e ke disi de

so aki gele eği ö e li ölçüde etkile işti . Fakat fa klı ala la da, fa klı ga e
e üslupla la az ış ol ası düşü ü ü siste i i a la a ı zo laştı aktadı .
Bu üzde a aştı a ıla ke di akış açıla ı a gö e Gazâlî i azı ese le i i
e keze ala ak o u elli gö üşle i i ö e çıka a ı te ih et işle di . Ki i
Gazâlî i felsefî ö ü e eğili ke ki i kela ı, ki i de sûfî ki liği e u gu
apa la . Bu çalış ada düşü ü ü e çok ili e e e ö e li ese i ola
İhyâu ulû i d-dî i e keze ala i pe spektif kulla ıl ıştı . Gazâlî i fıkıh,
kela felsefe e tasa ufa dai azdığı ese le i İhyâ nokta-i aza ı da
değe le di e u ö te i düşü ü ü a laşıl ası açısı da elli i kâ la a
sahip olduğu sö le e ili . Bu te liğde Gazâlî düşü esi i e ö e li
ka a la ı da i i ola ükâşefe ka a ı söz ko usu ö te le ele
alı a a e düşü ü ü İhyâ da sık sık, uâ ele il i ile i likte ahi et olu
il i ola ak a dığı ükâşefe il i i çe çe esi eli le e e çalışıla aktı .
Mükâşefe Gazâlî i etafizik hakkı daki gö üşle i i a la ada a ahta
gö e i gö e ile ek i ka a dı . Düşü ü ü filozofla ı eleşti diği ese i ola
Tehâfütü l-felâsife i ü ük kıs ı etafiziğe dai ahisle e a ıl ıştı . A ı a
e telektüel oto i og afisi ola el-Munkız i e d-dalâl, metafizik bilgiye dair
kesi liğe ulaş a ı ö te i i ta tışıldığı i çe çe e e sahipti . Filozofla ı ,
kela ıla ı e âtı île i ö te le i i eleşti ildiği ese de sufîle i keşf e
üşâhede ö te le i i kesi liğe ulaş ada egâ e etod olduğu iddia
edil ektedi . Dola ısı la Gazâlî i uzlet so ası dö e de tesis et e e
çalıştığı etafizik, tasa ufu ka a la ı kulla ıla ak oluştu ul uş i
siste di . Düşü ü u disipli içi ükâşefe il i ka a ı ı kulla aktadı .
Dola ısı la tasa ufu etafizik iddiala ı ı , diğe g upla ı siste le i de göz

183
ö ü de ulu du ula ak e i i siste atikle o ta a ko ul ası söz ko usudu .
Bu ada a laşıl ası ge eke ko u sûfîle i ö te e iddiala ı ı Gazâlî
düşü esi de asıl kulla ıldığı e dö üştü üldüğüdü . Bu u tespiti içi u
e i siste le sûfîle i sö le le i i ka şılaştı ıl ası ge ek ektedi . Bu
se eple çalış ada tasa uf klasikle i de ükaşefe ka a ı ı izi sü ülüp
Gazâlî i kulla ı ı ile uka ese edile ekti . Düşü ü ü u ka a ı ha gi
ağla da kulla dığı ı a la ak içi filozofla a, kela ıla a e âtı île e
geti diği eleşti ile e ide değe le di ile ekti . İhyâ dışı daki ese le i de
ka a ı asıl ele alı dığı o ta a ko ula ak e ükâşefe ka a ı ı ilgili
olduğu ka a la tespit edilip Gazâlî i etafizik siste i eli gi leşti il e e
çalışıla aktı .

184
PHANTASIADAN TAHAYYÜLE:
TAHAYYÜL KAV‘AMININ
İ“LAM FEL“EFE“İNİN İLK DÖNEMLE‘İNDE
ŞEKİLLENMEYE BAŞLAMA“I
Nursema Kocakaplan
Arş. Gör., Pamukkale Ü iversitesi

İsla felsefesi te i olojisi de ö e li i e e sahip ola taha ül

ka a ı ı kapsa e a la sal de i liği i a laşıl ası elli ölçüde
taha ülü ka a sallaş a sü e i e kuş akışı akıla ak elde edile ekti .
A tik felsefede Plato u du u algısı e doksa ı ka ışı ı ola ak su duğu
pha tasia, A istoteles ta afı da du u algısı, doksa e oûsta a ı üstakil
i eti şekli de ele alı ış, Ia likhos e P oklos ta iti a e ise doğaüstü
a lıkla ı i sa a etkisi de a a ı i eti ola ak kutsal i gö ü ü e
ü ü üştü . Bu çalış a ızda pha tasia ka a ı ı te ü ele dö e i le
İsla Dü ası a i tikali de geçi diği dö üşü hakkı da ilgi e ile ekti .
Pha tasiada Taha üle Ka a sal Dö üşü aşlığı la pha tasia
ka a ı ı usa i a e üteha ile şekli e dö üşü ge ekçesi, et-
Ta lîkât alâ havâsi Kitâ i -nefs li-Aristâtâlis, Esûlû yâ Aristâtâlîs, Kitâ u l-Îzâh
fi l-hayri l-mahz gi i te ü e ese le de e Ki dî de taha ül ka a ı ı ele
alı ış içi i akta ıl a a çalışıla aktı . İki i aşlık ola Pha tasiada
Taha üle İşle sel Dö üşü de ise uha ile etisi i özellikle i e diğe
etile le ilişkisi, Faal aklı u gü e doğ uda e aklet e gü ü üze i de
dola lı etkisi e u tesi i so uçla ı ko ula ı Fâ â î i düşü ele i
çe çe esi de değe le di ile ekti .

185
İBN “ÎNÂ FEL“EFE“İNDE
TAN‘I YA BEN)EME FİK‘İ:
KÖKENLE‘ VE ALIMLAMA
Şey a Kö ür üoğlu
Dr.

Bu çalış a, ta ı a e ze e ko usu u İ “î â felsefesi de e

şekilde e aldığı ı i ele ektedi . İ “î â ı ta ı a e ze e a la ı da
kulla dığı teşe üh illah ve teşe üh i l-evvel ifadelerinden hareket
edile ek, ko u etafizik e etik açıla da i ele e ekti . A ı a İ “î â ı
teşe üh illah fik i, Plato e A istoteles e ola efe a sla ı açısı da da
kritik edilecektir. Aristoteles i koz ik ha eketle ko usu daki aklaşı la ı ile
Plato u a tik Yu a di i deki ta ılaş a itüelle i i dö üştü e ek ke di
siste i e dâhil et e ta zı ı İ “î â ı teşe üh illah fikrine olan
a sı ala ı da akalede i ele ektedi .

186
FELSEFENİN ‘ÜYA YO‘UMU:
ÂMİ‘Î NİN ET-TABSΑ FÎ EVCÜHİ T-T BΑ
ADLI E“E‘İ
Veysel Kaya
Dr. Öğr. Üyesi, İsta ul Ü iversitesi

İsla felsefesi de ü a ı ahi eti e ü a o u la ı ile ilgili

lite atü , ilk İsla filozofu ola ak itele e Ki dî e kada git ektedi .
Ko u la ilgili Fî Mâhi etü -Ne e -‘ü â isi li i isale kale e ala
Ki dî, efsi du u e akıl ile ilgili ku etle i de ola çıka ak u ku e ü a ı
ta ı la ı a ulaşı . Episte olojik i akış açısı la azıla u ese de, ü ala ı
o u la ı a e e il ez. Ki dî ekolü ü ö e li i te sil isi ola  i î,
ü a ko usu u a siklopedik ahi ette ele ala e daha fa klı se tezle
de e e i ese e sahipti ; a ak u ese şi di e kada ka ıp ola ak
ili ekte di. Â i î et-Ta sîr fî ev ühi t-tâʻ îr adı ı taşı a u kitapta,
e e de ge çekleş ekte ola ola la ı iç üzü ü a la ak içi i a ahta
ka ul ettiği ü ala ı , asıl doğ u i şekilde o u la ası ge ektiği i açıkla .
İ sa ı , a atıl ışla içe isi de âtık efse sahip tek a lık ol ası da ötü ü
ul î e süflî âle le a ası da i geçişi te sil ettiği e ö elik Ye i Plato u
a la ışta ola çıka e ü a ı atık efsi ö e li i fo ksi o u olduğu u
ifade ede . İ sa efsi i etile i i ü a ı ahi eti çe çe esi de ele aldığı
felsefi i gi işte so a, ü ala ı o u la ı ı i sı ıfla dı a içe isi de
apa . İlk ö e i sa e ede i o ga la ı la aşla a  i î, u da so a
eslekle , gi isile , takıla , silahla , e aletle i, i e ek e içe ekle , itkile ,
ha a la , i ala , ade le , gök ola la ı e so ola ak da e e i oluştu a
ge el u su la ile ilgili ta i le e e e i . Bu te liğle  i î i ü a
ko usu da ke di de ö ekile e çağdaşla ı göz ö ü e alı dığı da asıl i
se teze ulaştığı ta tışıla aktı .

187
METAFİ)İĞİN ME“ELE“İNİ ME“ELE EDİNMEK:
KLA“İK DÖNEM “ON‘A“I
İ“LAM DÜŞÜNCE“İNDE
UMÛ‘-I ÂMME “O‘UNU
Yasi Apaydı
Dr. Arş. Gör., İsta ul Ü iversitesi

İsla felsefesi de etafiziği e zuu u e ut ol ak akı ı da

e ut ol ası ge ektiği Fâ â î ö. / e İ “î â ö. 428/1037) gibi
filozofla ı da ö e li katkıla ı la hâki gö üş ola ak ka ul edilegel işti .
Buna paralel olarak metafiziği eselele i de u utlak e uda ilişe zâtî
a azla ola ak gö üle ek i ele e ko usu kılı ıştı . Bu du u , etafiziği ,
i ele e ko ula ı ı teşkil ede esâili e gö e taksi i i de e a e i de
geti işti . Bu taksi le a ası da ge el a ada etafizik e özel a ada
etafizik şekli deki a ı dikkat çek ektedi .
Özellikle İ “î â so ası dö e de he Meşşâî gele ekte he de
Hikmet-i Müteâli e gi i diğe felsefî gele ekle de e i i ala u a ıı ,
te elde, filozofla ta afı da etafiziği Ta ı e fiillerini ele alan bahislerini
husûsî i şekilde ele al a isteği e da a aktadı . Bu takdi de, )o u lu
Va lık e o a ilişe du u la ı dışı da kala a a etafiziği içe isi de kala
eselele i de taksi i diğe ta afı da e al ası ge ek işti . Bahsedile
duru u i so u u ola ak iki i kısı eselele i e olduğu, kapsa ı e
ha gi çatı altı da topla ası gi i so u la o ta a çık ıştı .
Yuka ıda dile geti ile so u la ı o ta a çıkışı ı , a ı za a da kelâ
düşü e gele eği i üteahhi û ola ak isi le di ile Gazâlî ö. 505/1111),
‘âzî ö. / e so ası da aşa a düşü ü le i içi e ala dö e i e
tekâ ül et esi i tesadüf sa ıl a alıdı . ‘âzî i el-Me âhisü l-
eşrıkiyye si, Tûsî i ö. 672/1274) Te rîd i, Be zâ î i ö. 685/1286)
Tevâli u l-e vâr ı, Î î i ö. 756/1355) Mevâkıf ı e Teftâzâ î i ö.
792/1390) Makâsıd ı gi i ese le i ilk a da iki i ölü le i i aşlıkla ı da
ka şı ıza çıka u û -ı â e, etafiziği eselele i e ö elik taksi i ile

188
 akı da i ti atlı olup a ı za a da o a ekle le e kelâ düşü esi i
ke di e zu e eselesi e ö elik e i akışı ı i so u u ola ak ka şı ıza
çık aktadı .
Bu te liğde etafiziği eselele i i ö e li i kıs ı ı teşkil ede
u û -ı â e i felsefî i p o le ola ak o ta a çıkışı, uka ıda zik edilen
ese le e o la ı açılı la ı ola şe h e hâşi ele çe çe esi de ele
alı aktadı . Bö lelikle he felsefî he de kelâ î düşü e gele ekle i de
e kezî i ko u teşkil ede u û -ı â e ahsi i klasik dö e
so ası da üstakil i so u e hatta lite atü e dö üş e sü e i e ışık
tutul ası hedefle ektedi

189
190
Çağdaş Ma tık Tartış aları

Contemporary Logical Discussions

191
192
YENİ Bİ‘ MANTIK TEO‘İ“İ MÜMKÜN MÜ?
Alparsla Açıkge ç
Prof. Dr., Yıldız Tek ik Ü iversitesi E ekli

Mode se olik a tığı sa azsak felsefe ta ihi de üç ö e li

a tık teo isi ulu aktadı : Bi i isi A istoteles'i içi sel a tığı; iki isi,
Ka t'ı aşkı a tığı e üçü üsü de Hegel'i etafizik a tığıdı . Bu la da
ilk ikisi i i le i i dışla a aktadı a ak Ka t'ı teo isi A istoteles'i
içi sel a tığı ı da içe e fakat daha kapsa lı ola i a tık a la ışı
gelişti iş e u a özellikle aşkı a tık ile aşkı di alektiği ekle işti . Ka t
u u la çok kapsa lı i a tık sı ıfla dı ası ı ge çekleşti işti . Hegel'i
a tık a la ışı ise ta a e fa klı i ö e doğ u ile le iş e a tık ile
etafiziği i leşti işti . Bu u ede i ise Hegel'i idealiz idi . Bu ildi ide
üç a tık teo isi i e u la a ila ete se olik a tığı da ele alıp
inceleyerek u la ı dışı da e i i a tık teo isi i ü kü olup
ol adığı ı i ele ekti . Şa et e i i a tık ü kü ise u u ilk
gö ü tüsü ü e e e çalış ak ildi i izi a a ıdı .

193
AN INCOMMENSURABILITY DISCUSSION FROM
A LINGUISTIC PERSPECTIVE
Alper Bilgeha Yardı ı
Arş. Gör., Dokuz Eylül Ü iversitesi

The concept of incommensurability has been a controversial topic for

a long period of time. This paper focuses on the incommensurability
discussion from linguistic and logical aspects. After the introduction and the
e pla atio of pa adig , I ill fi st illust ate Tho as Kuh s i itial ideas of
the existence of incommensurability and large-scale communication
breakdown. Then counter-arguments from Donald Davidson and William
Orman Quine will be examined follo ed Kuh s efi ed e sio s of lo al
and taxonomic incommensurability. The purpose of this paper is to
demonstrate my research results from this incommensurability discussion.
The local and taxonomic incommensurability is what I consider to be more
reasonable, which claim incommensurability exists amongst scientific
theoretical terms (instead of daily words) due to the inter-defined taxonomic
structures that scientific terms belong to.

194
JACQUE“ DE‘‘IDA NIN YAPIBO)UM ANLAYIŞININ
KLA“İK MANTIĞIN
KE“İNLİK İDDİA“I BAĞLAMINDA İNCELENME“İ
Ayşe Şavklıyıldız
Arş. Gör., “üley a De irel Ü iversitesi

Yapı ozu , aza ı öz e olduğu u eddede e et i a a

a la ı ı ötesi dekile i ka a a a çalışıl ası la, o la da ola çıkıla ak,
aşka e i a la la ı elde edil esi e i kâ ta ı a i eti a aliz şeklidi .
“öz ko usu a aliz şekli i gelişti e Ja ues De ida, eti üze i deki a a
a la ı apısı ı oza ak ahut söke ek, a ı eti de he i oku adedi e
fa klı a ala a e işile ile eği i sa u aktadı . O a gö e u tutu , he
a la ı statikleş esi i e gelle ekte he de şiddetle ka şı çıktığı tek
anlamlılığa alte atif i etot ola ak u gula a il ektedi . Bu ö te i
kulla ı ı, a la ı tü ü le öz el i apı a dö üş esi i dışı da, eti de
apıla çıka ı e a elde edile ilgi oktası da da, he ha gi i ge el
doğ ulukta e kesi likte söz edil esi i e gelle ektedi . Ö le se
apı ozu , tü e e sel kesi lik iddiala ı ı ka şısı da ko u la akta e
kesi lik a a ışı da gelişti ile ö te le e de çeşitli eleşti ile geti ektedi .
Klasik a tık e ode ili i i çok ala ı da a ola e te el
hedef, kesi ilgi e e iş ek e o u e e sel i doğ uluk değe i taşıdığı ı
göste e ek zo u lu ö te le i keşfet ekti . Bu a a ış, el ette ahsi geçe
kesi ilgi i a lığı a ola sa sıl az i a ı tezahü üdü . “öz ko usu
kesi liğe e işe il ek içi gelişti ile ö te le i çeşitliliği e o la a geti ile
güçlü eleşti ile ise u a a ışı ihai oktası a e işe ediği i göste gesidi .
Pek çok ağla da e e sel kesi liği ha ali i a a ış olduğu ifade edil iş e
u a ö ek ola ak sü ekli değişe e i i i i çü üte ili sel e ile i a lığı
göste il iş olsa da, fo üle edil iş ö te le e sahip ala la da u a a ış e
i a ç hale sü dü ül ektedi . Klasik a tık da, kesi liği a lığı ı sa u a e
o u , ke di ö te i ola tü de geli le elde edile eği i e i se e ir
etot ili idi . A aştı a ızı a a so ula ı, klasik a tıktaki kesi lik iddiası

195
 e apı ozu u es ek a la a la ışı ı i i i le ha gi ölçüde
ilişkile di ile ile eği e tü ü le ka şıt gö ü ü o ol ala ı a ağ e o tak i
ze i de değe le di ile ili olup ol adığıdı . A aştı a es ası da he ha gi
i ö te i e keze alı a ası a öze göste ile ek e he iki ö te i de
ü kü olduğu a o jektif değe le di esi apıla ak, ta afı ız a eksiklik
ola ak tespit edile oktala a dikkat çekile ekti . Yö te le i ke di ku gula ı
se e i le i i le i e apa akla ı uhte el iti azla e u iti azla a e ile ili
uhte el e apla tespit edil e e çalışıla ak olup, çalış a ı so u da
temel problemle ilgili kanaatimize yer verilecektir.

196
DOĞU VE BATI METAFİ)İĞİ BAĞLAMINDA
NAGA‘CUNA DÜŞÜNCE“İ
Ayşe Yıl az
Doktora Öğre isi., İsta ul Ü iversitesi

Eski Hi dista da a tık ilkele i, ö eği çeliş ezlik ilkesi, ko u

hâli e geti il ese ile ili ekte di. A ak a tığı ko u kılı ası e o
za a a kada ki ilgile i de le ip topa la ası işi i M“ iki i üz ılda
aşa ış Hi t filozofla ı da Naga u a üstle işti . Naga u a, a tığı
kulla a ak, ge çekliği elli i şekilde e ke di deliğe sahip göste e i i
a a ı ola a tıkla, s a ha a, şu a, i a a e çatuşkoti ka a la ı
üze i de u a a ı i kâ la ı la i şe le e töz atfedil esi i i
a ılsa ada i a et gö üştü . Geç dö e Wittge stei da da u a e ze
i eleşti i sözko usudu . O da dili i a tığı olduğu, o a tığı ize i
gerçeklik es i su duğu e izi a ak u olla felsefe apa ile eği iz gi i
düşü ele de ku tul a a çalış ıştı .
Metafiziğe ka şı u tutu . üz ılı iki i a ısı da odal a tığı
klâsik ol a a a tıkla ı odelle e sahip ol ası a izi e e ek içi de
geliş esi le i değişi geçi e eğili i e gi işti . Bazı e i dö e
a tıkçıla , ö eği İ giliz filozof G aha P iest, çelişkile i ge çekliği i
pa çası olduğu u sa u a a aşla ışla dı . Doğal dili çelişkile içe esi
düşü esi de ha eketle, dili es ettiği ge çekliği de u a la da çelişkile
içe esi ge ektiği düşü esi e i geçiş ap ış, u düşü üş içi i i Batı
etafiziği i Hi t etafiziği e akı laştı dığı gö üşü ü ö e sü üştü .
P iest i te elle di e e çalıştığı u gö üş, Naga u a ı aklaşık iki i ıl
ö e, azdığı kitapla da o ta a ko duğu O ta Yol düşü esi i i o u u
ola ak ele alı a ili .
Bu ildi i, Batı etafiziği i geldiği okta açısı da P iest'i ifade
ettiği ge ekçele göz ö ü e alı a ak, Batı etafiziği i Hi t etafiziği e
akı sa ıp akı sa adığı, ge el a la da felsefe i geldiği aşa ada Hi t

197
 etafiziği i i ku tuluş su up su a a a ağı, Naga u a düşü esi
ağla ı da ele al a ı hedefle ektedi .

198
NÖ‘OBİLİMDEKİ “ON GELİŞMELE‘İN
DİL FEL“EFE“İNE OLAN ETKİ“İ
Çağdaş Bal ı
Uz . Dr., A adolu Ü iversitesi

)ihi felsefesi ile ilişkili i dil felsefesi, daha doğ usu felsefe i
psiko ö al e ile i gözete ek dil ile doğ uda ilgile esi o dokuzu u üz ıla
astla . O taçağ da o i aliz , Ye içağ da ise Des a tes, Lei iz, Locke ve
Co dilla ı dile ilişki gö üşle i i doğ uda dil felsefesi içe isi e al ak
i kâ sızdı . Bu filozofla ke di siste le i i ku a la ke dili kah i göste ge,
kah içe ko uş a, kah düşü e i dışa u u u ola ak itele işle di . Te el
a aç dil-düşü e ilişkisi i so gula ak değil, zihi , ede , a lık e a oluş
p o le le i çe çe esi de dili ko u u da fa dala ak olagel işti . Dili
e'liği ise “ofistle e e Plato 'a kada uza ı . Bi dil teo isi i a lığı da
Augusti us'ta, O ha lı Willia 'da e ‘ousseu'da bahsedilebilir.
Dili doğ uda i felsefe ko usu hali e gel esi a tıkçı poziti iz
e F ege ile ‘ussel sa esi de ol uştu . Bahsettiği iz za a dili i ta da
dili ö o i olojik ola ak da i ele diği e e e de k düş ektedi . Dili
köke i de , gelişi i de e a dil ailele i i g a atikal a alizi de zi ade;
dili ha gi ö al sü eçle le oluştuğu, dili ili ç e düşü e ile ilişkisi e
hastalıkla da dili ha gi ögesi i asıl ozulduğu ode ö te le le
i ele e e aşla ıştı .
Zihin felsefesinin zate uğ aş akta olduğu e ili sel geliş ele de
e e etkile diği ko ula e a ı oktala ı dil içi de geçe li hale gel işti .
Dil felsefesi, içe ik e ö te sel ola ak zihi felsefesi i sa ki kötü i
kop ası gi i doğ uştu .
Dili a laşıl ası içi ge eke kilit apıla a ası da dilsel output
sa ıla ile ek sol f o tal lo i fe io ölgedeki B o a, sol süpe io te po al
ölgedeki We i ke e u ikisi i leşti e a kuat fasikül sa ıla ili . Bu apıla
a ası da B o a hasa la dığı da ko uş a tutuk, se ek, ça ala a ak e
elodik ola ak düz ol akta, a la a e e isi ise ko u aktadı . We i ke

199
ala ı hasa la dığı da ise ko uş a akı ı ol ası a ağ e a la a e
tek a la a e e isi ka ol aktadı .
Yi i i üz ılı o tala ı da e i de a ede u poziti ist
i di ge e i akış açısı da zi ade ko uş a e düşü e e le i i
ge çekleşe il esi içi a tık e i e ede se he a ato ik ölgesi i
olü de söz edil ektedi . Ko uş a la e ili tisiz gi i gö ü e e i ik
ölgesi de ile ko uş a algısı ı düze le e ö al apıla olduğu iddia
edil ektedi . Te si de düşü üldüğü de, iki dilli de ekle de e i de f o tal
lo , te po al lo e o pus ollosu gi i ölgele de i takı histolojik
değişiklikle i olduğu göste il ektedi .
. da, özelikle de fo ksi o el M‘ tek olojisi sayesinde, dil
şe ekesi ko usu daki klasik düşü e e ede se ta a e te k edil işti . Dil
ala ı, ili e felsefe i a i ala ilişkisi e e i i ö ekle de i idi . Bu
çalış ada e i ö o ili teo ile i i , dil felsefesi i te el ko ula ı ola
anla e gö de ge ile se taks, se a tik e p ag atik aşlıkla ı ile ola ilişkisi
a ı tılı içi de e al ıştı . İ di ge e iliği katego ik ola ak eddede
eleşti el ealist düşü e gele eği ile e i ö o ili teo ile i i a atı ı u u u
ta tışıl ıştı .

200
 LOGICAL CONCE‘N“ IN DATA SCIENCE
Dilek Yargan
Doktora Adayı, Ortadoğu Tek ik Ü iversitesi

Recently, Big Data has been thought as the source from which we can
draw solutions to all of our problems/concerns/issues regardless of the field.
The idea behind this elief is that Big Data is o side ed as e oil of the
digital age , hi h su el att i utes a p o i e e a d status to it: it is a
powerful tool that would surely provide new discoveries, which even cannot
be imagined by humankind. In this direction, Big Data has aroused interest of
people from business to politics, science to philosophy. In order to analyze
Big Data via logical concerns, its definition is taken in terms of some Vs:
velocity, variety, volume, veracity, variability, visualization, and value.
However, the science of Big Data, data science, cannot keep pace with the
developments/changes/differences in Vs of Big Data. For instance, dealing
with exponentially growing volume of the data, variety of data models, or
requirement of new logical languages for data models are of concerns of data
scientists. That is to say, along with many things in her/his toolbox, a data
scientist has to improve the tools that are rooted in logic in order to provide
reasonable conclusions from data deluge. In this talk, thus, I will examine the
competence of those tools, then I will claim that we need a special kind of
semantic representation that is grounded in logic; namely, something that
contains inherent semantics and computational properties. The first part of
the talk, for instance, inspects required developments in database models.
Rooted in logic, these models should be formulated according to Vs of Big
Data: does first order predicate calculus save the day, or should we extend
our logical system with fuzzy logic, or dynamic and temporal logics? The
second part focuses on the role of logic in semantic and computational
aspects of data science. For richer analyses of data, semantic representation
system and data science together must employ all types of reasoning –
deduction, induction, and abduction- as well as analogy and heuristics. In this

201
respect, there should be dynamic formal languages and logics employed in
data science. Keeping in mind that these inference systems and formal logic
of the day are not sufficient for such calculations, we must search some
logi al a s to i p o e data s ie e ith se a ti tools.

202
A‘İ“TOTELE“ TA“IMLA‘ININ
HOMOJEN/HETE‘OJEN BAĞINTI“I
DOĞ‘ULUK FONK“İYONLA‘I İLE
DENETLENME YÖNTEMİ
Emre Arda Erdenk
Dr., Kara a oğlu Meh et ey Ü iversitesi

A istoteles i tası la a tığı ta ihsel e etodolojik ola ak ele

alı ı ke ü ük o a da Biri i Çözü le eler ve Yoru Üzeri e özeli de
i ele i . Başlı aşı a A istotelesçi i a tık ku gusu oluştu a a ete ek
u aklaşı , A istoteles a tığı ı o tolojik i a tık ola ak
çözü le e il ek adı a eksik kal aktadı . Bu oktada u ildi i u eksikliği
ta a la a ak i aklaşı ile tası la a tığı ile katego ile a tığı ı
ütü leşti e ek e i i etodu o ta a ko a aktı . Bu çalış a u doğrultuda
ta ihsel i klasik a tık çalış ası değildi . Bu u a ı sı a u çalış a salt
se taktik i çözü le e ola ak da düşü üle ez. A ı a A istoteles i
Organon u a i şe h o ta a ko a a da çalış a a aktı . Bu e i ö te
A istoteles i izzat ifade et ediği a ak iki a tık siste i i ütü lüğü e
tuta lılığı açısı da ge ekli gö düğü e u ildi ide ta ı la ıp
çözü le e eği a lık ka a la ı a dai ka a la a ası i e ağı tı ola ak
gö üle ile ek e i iki özellik te eli de oluştu ula aktı . Bu la , tü ü i si e
e i si tü ü e o tolojik ola ak ağlı ol ası özelliği ola ho oje lik e öte
a da a ı i si tü le i i e iki fa klı i se ait tü le i o tolojik ola ak
ağlı ol a ası özelliği ola hete oje lik ka a la ıdı . Bu ka a la a ası
özellikle i e ağı tı ola ak o u la dığı da eli izde ö e e doğ uluk
değe le i i eli le i i i sağla a ildiği iz e tası la ı u ağla da
çözü le e ile eği iz i ö te ola aktı . Bu ö te i de etle e olu
ola ak ekle le a tığı a özgü doğ uluk fo ksi o la ı e doğ uluk ta losu a
e ze ola i ta lo etodu gelişti e eği .
İlk ola ak, tası la a tığı ili diği üze e i i ele e a tığı ola ak
değe le di il ektedi . Bu oktada tası sal geçe lilik e dö t sta da t ö e e

203
fo u i ele i ile i açısı da i e i ilişkile di il işti . Bu da ağı sız
ola ak u ada o ta a ko a ağı ö te , dö t sta da t i ele i i i
ö e ele i doğ uluk değe le i i ho oje lik e hete oje lik ağı tıla ı a
ağlı ola ak o ta a ko ak su eti le o la ı i e doğ uluk fo ksi o u olarak
ele al a ızı sağla a ağı da , tası la ı geçe lilik özellikle i, doğ uda
ö e ele i oluştu a ka a la a ası özellikle üze i de o ta a
ko a ile ekti . İki i ola ak, i ele e a tığı ola ak ele alı dığı da o ta a
çıka eta-teo ile de ağı sız olarak ortaya yeni meta-teo ile çık aktadı
ki u a a gö e iddi felsefi e eta- a tıksal geti ile sağlasa da u
bildirinin konusu dahilinde incelenmeyeceklerdir) ve bu meta-teoriler en
üte azı iddia ile pedagojik ola ak o ta a ko ula tası ku alla ı ı iddi
içi de i di ge esi a la ı a gel ektedi . “o ola ak, A istoteles
a tığı ı e salt se taktik e de salt se a tik apısı düşü üldüğü de
uhte i atı açısı da ütü leşti i i i a la ış ola ak u ada su ula ö te
A istoteles i Birinci Analitikler deki şu sözle i e ka şılık a a ak iste e le
içi ol göste i i ola aktı : … şüphesiz ki iz sade e tası la ı
oluştu ul ası a dai i i ele e ile eti e eli iz; u u la i likte o la ı
oluştu a gü ü e de sahip ol alı ız . Bu ada ha eketle homojen/heterojen
ağı tısı üze i e ku ulu doğ uluk fo ksi o la ı ile tası i ele esi e
de etle esi ö te i şüphesiz u e ekselliğe hiz et ede ekti .

204
Ö)EL ADLA‘IN MANTIK“AL )EMİNİ
Fatih Kök
Arş. Gör., İsta ul Ü iversitesi

A la , doğ uluk, gö de i e adla dı a he dil felsefesi i he

de a tık felsefesi i te el ta tış a ala la ıdı . Ko u ola es e içi eğe
kola a işa et edile ili du u da değilse ge ellikle uzu i eti le ele
zi i i kulla ak e i e es e e özel i ad e ip, özel adı kulla a ak
es ede ahset iş olu uz. Peki u özel adla da tıpkı dili izde e edi iş
itele i i eti le ele gi i i kulla ıl aktadı ? Yahut şö le so a ili iz, u
özel adla ı gö de i de ulu dukla ı es e dışı da aşka a la la ı da var
ıdı ?
Öte a da şe le e ede o adı e diği iz de aşka i ta tış a
ko usudu . Ö le gö ü ü o ki i ö e ede öz e ola ak gö de i de ulu a
ka a a dö t apıda ahsede ili iz; işa et sıfatla ı, şahıs za i le i, eli li
betimlemeler ve son olarak da özel adla . Çalış a ızı ko usu, özel adla ı
diğe kulla ı la da fa klı a la ı ı göz ö ü de ulu du a ak dildeki
fo ksi o la ı ı a aliz et e e çalış ak ola aktı . Bu ada aktığı ızda, i
es e e e diği iz adı , ki o ad es e e asıl e ha gi se eple e il iş
olu sa olsu , he kes ta afı da a ı akta ı da kulla ıl ası ı ze i i edi ?
Çalış a ız doğ ultusu da şu so ula ı hep aklı ızı i köşesi de
ulu du a ağız; adla ı e ildikle i es ele ile a ala ı daki ilişki i ze i i
edi ? Adla a da özel isi le e ildikle i es e i doğ uda ı göste i le
ahut u u i a la dola ı ı da ı apa la ? Va ol a a es ele i
gö de i i e adla dı a ze i i edi ? Bu kapsa da F ege, ‘ussel, K ipke e
Qui e ı eti le i de i a a izlek ola ak a a la ıla aktı .

205
ÖNE‘MELE‘DE
DOĞ‘ULUK DEĞE‘İ P‘OBLEMİ
Gürka Ke al Akkoyu
Ar. Gör., Ne etti Er aka Ü iversitesi

Ö e ele i doğ uluk değe le i i eli le esi içi üç a a ko u a

deği ek ge ek ektedi . Bu üç a a ko uda ilki içi sel se olleşti e
apı, iki isi a la sal se a tik apı e so u usu içi sel apı ile a la sal
apıla ı i i le i le ilişkisidi . Biçi sel se olleşti e apı a akıldığı da
ka şı ıza asit ö e ele A e i leşik ö e ele A V B çık aktadı . Basit
ö e ele i se olleşti esi de kulla ıla ü ük ha fle A,B,C,D….)
i i i de fa klı ö e ele de a ı se olleşti e a ahta ı kulla ılı sa
a la ka aşası a ede ol aktadı . Ö eği Dü a u a laktı . ö e esi
içi A se olleşti il esi kulla ılsı . A ı a Çi e a i e ge sahipti
ö e esi içi de A se olleşti il esi kulla ılsı . A ö e esi ilki içi
doğ uluk değe i doğ u olu ke iki isi içi doğ uluk değe i a lış değe i i
al aktadı . Alfa ede kulla ıla ha fle i kısıtlı ol ası da ka aklı iste
istemez belli i e de so a ö e ele se olleşti ili ke a ı
se olleşti e ha fi i kulla ak zo u da kalı ı . A ı ha fi kulla ıldığı
oktada doğ uluk değe i i değişke liği p o le i o ta a çık aktadı . Be ze
i du u i leşik ö e ele içi de geçe lidi . A ı a i leşik ö e ele i
a a ağla ı ⌐,→,V, Λ, ↔ kulla ıldığı oktala da da p o le le
oluş aktadı . AVB gi i i i leşik ö e ede doğ uluk değe i i eli le e
çeşitli faktö le a dı . Ö ileşe e a a d ileşe le de e az i i i doğ u
ol ası i leşik ö e e i doğ uluk değe i i doğ u çık ası içi ete lidi .
Bu ada oluşa p o le ise ha gi ileşe i doğ uluk değe i i ize doğ u
değe i i su duğudu . Basit halde A ö e esi doğ u ola ili a da asit
halde B ö e esi doğ u ola ili a da he ikisi a ı a da doğ u ola ili . Bu
üç koşulda doğ uluk değe i i eli le esi de ha gisi i doğ u olduğu
hakkı da ilgi e ez. Be ze i du u tü el e etle e ekle i içi de
geçe lidi . AΛB gi i i leşik ö e e su ulduğu da ö ileşe a da a d

206
 ileşe le de e az i i i a lış ol ası i leşik ö e e i doğ uluk
değe i i a lış değe i çık ası içi ete lidi . Ha gi asit ö e e i a da
ö e ele i a lış değe i i aldığı açık değildi . A la sal se a tik apıla da
ise ka şı ıza i çok p o le çık aktadı . Bu la da ilki çok-a la lılıkta
sesteş söz ükle ka akla aktadı . Ö eği Gül e e le i i sa a
özgüdü ö e esi ile Gül i itki tü üdü ö e ele i de kulla ıla gül
söz üğü sesteş söz ükle olduğu halde fa klı a la la içe ektedi . Doğ uluk
değe i i eli le i sü eçle i de kulla ıldığı ağla a akıla ak ka a
e ile ekse u ada iste iste ez Wittge stei ı dil o u la ı ku a ı a
deği ek ge ek ektedi . Dil o u la ı ı ahsedildiği okta da ise doğ uluk
değe i i e e selliği de ahset ek pek ü kü gözük e ektedi . Bu
du u a la sal apıda e elliği i ek gi i aşka p o le le e ede
ol aktadı . Fa klı a a dile sahip i sa la i i le i i e kada a la e a i isi
içi doğ u ola i ö e e diğe i içi a lış ola ili i? A la sal apıla ı
fa klı ola ö e ele i se olleşti il esi ise u ağla da e kada
ü kü dü ? İşte u çalış ada içi sel e a la sal apıda u p o le le
ele alı a aktı .

207
PU“LU MANTIK VE KUANTUM MEKANİĞİNİN
BELİ‘“İ)LİK İLKE“İ
Halise Tarı ıoğlu
Yüksek Lisa s Öğre isi, İsta ul Ü iversitesi

A istoteles ta afı da ku ula iki değe li a tık, ke di dö e i de

ugü e deği pek çok ala da kulla ıl aktadı . A ak klasik a tık ola ak
adla dı ıla A istoteles a tığı ı iki değe li ol ası, . Yüz ılı aşla ı da
orta a atıla kua tu teo isi i açıkla ada ete siz kal ıştı . Çü kü klasik
a tık a la ışı a gö e i ö e e a doğ udu , a da a lıştı , ikisi i
a ası da i şe değildi . O sa kua tu teo isi i ka a la ı klasik gö üşe
sahip i a la ışta çok uzaktı . Kua tu teo isi ile ato altı pa ça ıkla e u
pa ça ıkla ı i i i ile ola ilişkisi i ele i . Bu teo i i e ö e li
da a akla ı da i i eli sizlik ilkesidi . Bu ilke ise ato altı pa çalıkla ı a ı
a da hız e ko u la ı ı kesi ola ak ölçüle e e eği le ilgilidi . Ato altı
pa ça ıkla ı eli le e e e u da a ışla ı, eli sizliği e eli le i sizliği
e a e i de geti ektedi . Beli sizlik e eli le i sizlik ka a la ı klasik
a la ış içi de açıkla a a a ka a la dı . Çü kü klasik a la ışa gö e he şe
kesi i dille ifade edile ile ek tü de eli le e ili di . Dola ısı la da
kua tu teo isi i ka a la ı ı, kesi i dili ola klasik a tığı dili ile ifade
et ek ü kü değildi . Çü kü klasik a tıktaki kesi lik, ato la ı u
ka a sız da a ışla ı daki eli siz du u la ı içe e ektedi . “öz ko usu
ka a sız du u la ı a lığı, eli sizlik, eli le i sizlik e kesi sizlik
ka a la ı ı kua tu teo isi açısı da ö e i i göste ektedi . Çü kü
kua tu teo isi i ke disi, ato altı pa ça ıkla ı u ka a sız du u la ı la
ilgile ektedi . Dola ısı la kua tu teo isi açısı da açıkla ası ge eke
ka a la da u la dı . Ö le se kua tu teo isi i a laşılı kılı ası,
ö elikle u ka a la ı açıkla a ildiği i te eli, a tığı e dili ge ekti i .
Kuantum teorisi deki u ka a la , klasik dil ile kua tu ka a la ı a ası da
i oşluk oluş ası a ede olu .

208
 Kua tu teo isi deki eli sizlik, puslu a tık ta afı da
açıkla a il ektedi . Puslu a tık ise . yüz ılı iki i a ısı da, ılı da
Lütfü Aliaske )ade ta afı da azıla i akalede o ta a ko ul uştu .
Puslu a tık, klasik a tığı aksi e kesi liğe değil kıs iliğe e e i .
Bö lelikle puslu a tık, ikili i i le e i e, eli siz e a ula ık
di e ile eği iz i i le le ko uşu . Puslu a tığı u dili, kuantum
eka iği i açıkla ada klasik a tığa kı asla çok daha u gu du . Bu
akı da kua tu teo isi deki kesi ol a a eli siz du u la ı ifade
et ede, puslu a tık dili i kulla ak daha doğ u ola aktı . Dola ısı la klasik
dil ile kua tu ka a la ı a ası daki oşluk, puslu a tığı dili ta afı da
doldu ul aktadı . Ö le se kua tu teo isi i e ö e li ilkele i de i i ola
eli sizlik ilkesi, puslu a tıktaki eli sizlik a la ışı içe isi de a laşılı
kılı a ili .
Çalış a ızı a a ı, kua tu teo isi deki eli sizliği , puslu a tık
a la ışı içe isi de ele alı ası ge ektiği i göste ekti . Bu a açla
çalış a ızda, ö elikle klasik a tık dili i kesi likli apısı ede i le,
kua tu teo isi i açıkla ada ete siz olduğu u açıkla a a çalışa ağız.
A dı da kua tu eka iği deki eli sizliği , puslu a tık dili le
açıkla a ili olduğu u göste e e çalışa ağız.

209
A‘İ“TOTELE“'İN Bİ‘İNCİ ANALİTİKLE‘ İNDEKİ
MUHTEMEL ÖNE‘MELE‘ “O‘UNU HAKKINDA
Murat Kelikli
Dr. Öğreti Üyesi, Bartı Ü iversitesi

A istoteles i odal ö e ele i zo u lu, ü kü e uhte el

şekli de ele alı aktadı , a ak A istoteles i A al ti a P io a adlı ese i de
ü kü ö e ele i i ele ediği gö ül ektedi . Be ke ta afı da A al ti a
Priora XIII 32b25- de e ile pasaj değe le di ile ek, iki a la lı
uhte ellik ta ı ı e il işti . Bu hususta A istoteles i De e e De di to
şekli de iki ta ı ıda kulla dığı değe le di esi o ta a çık ıştı . Hi tikka e
so ası da u husustaki değe le di ele i gelişti e ek, gü ü üzde tek- ö lü
e iki ö lü uhte el şekli de u du u u değe le di iş e tek- ö lü
uhte elliği ü kü e eş kıl ıştı . Bu hususta e ile o u la i ele e ek
A al ti a P io a XIII de geçe ifadele tek a değe le di ile ekti . Bö lelikle
A istoteles i uhte el ö e ele ile e i e e e çalıştığı a laşıl a a
çalışıla aktı .

210
P‘OP‘IETATE“ TE‘MİNO‘UM KU‘AMI BAĞLAMINDA
O‘TAÇAĞ MANTIĞI
M. Nazlı İ ö ü
Doç. Dr., İsta ul Ü iversitesi

Lati ede p op ietates te i o u ka a ı te i le i özellikle i

a la ı a geli . O iki i üz ılı iki i a ısı da içi le e u ku a daha
so a O ta Çağ a tığı da ö e li i e kapla . “öz ko usu ku a A ela d
ile çağdaşla ı a ası daki katego ik ö e ele i apısı hakkı daki
ta tış ala da o ta a çık ış gö ü ü . A ak u ku a ilk kez “h es oodlu
Willia ı I t odu tio es i Logi a Ma tığa Gi iş ese i de a ı la ı .
P op ietates te i o u ku a ı söz ükle i ö e ele de te i le ola ak
ulu dukla ı da sahip oldukla ı fa klı olle e i açıkla a geti e i a açla .

211
HEIDEGGE‘ DE MANTIĞIN KONUMU:
GA 21 (1925- MA‘BOU‘G KIŞ DÖNEMİ “EMİNE‘İ) VE
VARLIK VE ZAMAN OKUMASI
Nur Erten
Doktora Öğre isi, U iversité Cae -Normandie

Bu ko uş a ı a a ı Ma ou g Dö e i Heidegge de -
a tığı ko u la dı a a da a ı . Heidegge i a tıkçı değildi.
Fakat akade is e ola ak dö e i a tık ta tış ala ı a ka ıtsız da değildi,
Ma ou g da ulu duğu sü e o u a azı se i e le i i a tık
ta tış ala ı a a ı ıştı. Peki ahsi geçe e de sle e ko u ola u
ta tış ala ı te el so usu e di?
. felsefe eti le i e aktığı ızda a tık ilkele i i te eli
edi ? so usu u akade ik ta tış ala a ö e diği i gö ü üz: Ma tık
temelle di il iş i ili idi ? Eğe te elle di il iş i ili se te eli
e e e da a aktadı ? Ma tığı ke di ke disi i te elle di diği i sö le ek
ü kü üdü ? Ke disi i te elle di e , ke di asala ı ı ko a ile i
ili se a tık, diğe ili le i e ili selliği te elle di e ili i? Bu so ula
et afı da psikolojiz ta tış ası Ps hologis us – “t eit doğa . Mode
felsefe e kökü de ağlı ola u ta tış ada i/ i ta afta a tık ili i i ,
ge el olgula ı a alizi ile psikoloji ta afı da te elle di ildiği i e tü
a tık ilkele i i psikolojik te eli olduğu u sa u a psikolojiz ekolü
a dı . ii/ Diğe ta afta ise a tığı psikolojik öğele de a ı dı a a çalışa e
a tığı e a tık ilkele i i a pi ik e öz el ola ak tü etile e e eği i e
temellendirileme e eği i sa u a , a tıkçı a ti-psikolojistle a dı .
Peki Heidegge u iki kutup ka şısı da e ede du aktadı ?
Gesa tausga e i . ildi de Heidegge i u ta tış a ı Husse l
üze i de oku e Husse l i psikolojiz e geti diği eleşti ile ile
psikolojiz i ede işle liği i ka ettiği i açıkla . Bu u la e a e , Husse l i
i çeşit Plato uluğa düştüğü ü iddia ede ek, psikolojiz gi i, a tıkçı a ti-
psikolojiz i de hakikati a a a ili ola a tığı ilkele i i

212
temellendirilmesinde yetersiz kaldığı ı sö le . Heidegge u şekilde ge el
ola ak iki kutup a ası da geçe u çatış a a, / se i e i iti i de
az a a aşladığı “ei u d )eit ile üçü ü kut u ekle : Te el o toloji.
Sein und Zeit doğ uda a tık ili i i ele al az. Heidegge i § te
ölgesel o toloji ili le e te el o toloji a ası da ku duğu ilişkide a tık
k izde ola , te el o toloji ta afı da te elle di il e e uhtaç i ili
ola ak su ul az. Aksi e a tık ili i oktu . Bu eksiklik ize a tık e te el
o toloji a ası daki ilişki i i ele e fı satı su a : Ma tık e te el o toloji
a ası daki ilişki edi ? Ma tık da diğe ili le gi i te el o toloji e ağlı e
ta afı da ö ele e i ili idi ? Eğe ö le se a aştı a es esi ola
hakikati , te el o toloji ta afı da te ellendirilmesi gerekmez mi?
Hakikati te eli e a ak te el o toloji çe çe esi de ge çekleşe i a alizle
ulaşıla ile eği izi göste i sek, a tığı da diğe ili le gi i te el o toloji
ta afı da te elle di ile i ili olduğu u göste iş olu u uz?
Bu so ula da ola çıka ak çalış a ı iki pla a a ı a ili iz. İlk ola ak
Heidegge i / de si de a tık ili i de e a ladığı ı, psikolojiz
ta tış ası içi de ulu a iki kut u asıl o u dışı ı aktığı ı gö e eğiz. İki i
ölü de se Sein und Zeit a geçiş apıp Heidegge i felsefi p ojesi de
a tığı a aştı a es esi ola hakikat üze i de asıl te el o toloji e
ağla dığı ı göste ip Heidegge de a tığı ko u u u etleşti e e
çalışa ağız.

213
THE MODAL-EPISTEMIC SQUARE OF OPPOSITION AND
ITS APPLICATIONS
Oğuz Akçelik
Arş. Gör., Ortadoğu Tek ik Ü iversitesi

In this study, I will focus on the logical relationships between modal-

epistemic principles and theses in the context of the square of opposition.
The Square of Opposition is a diagram which is a collection of logical
relationships between four forms of Aristotelian quantification. In the first
part, I will briefly explain the structure of the traditional square of opposition.
In Aristotelian categorical logic, the Square of Opposition represents the
following logical relationships: contradictories, contraries, subcontraries, and
subalterns. I will give respective definitions to all these logical relationships,
and then I will construct the square of opposition. However, the scope of this
study is not the square of opposition itself but its extension and application
to quantified form of certain statements in modal-epistemic contexts. For
this reason, in the second part I will construct its extension to modal
contexts. Just as the four corners of the traditional diagram represent the
four basic forms of quantified statements in classical logic, the Modal-
Epistemic Square of Opposition represents the certain modal epistemic
principles and theses. In the third part, I will introduce two principles, i.e.
Unknowability Principle (UKP), and the Knowability Principle (KP); and two
theses, i.e. Non-Omniscience Thesis (NO), and Omniscience Thesis (O). I will
explain the logical relationships between these principles and theses, which
together constitute a square of opposition called the Modal-Epistemic Square
of Opposition. In the last part, I will focus on two important applications of
the Modal-Epistemic Square of Opposition, as a proposal of solution to the
conflicting theses between realist and anti-realist views regarding both
epistemological and ontological framework.

214
ÇELİŞME)LİK İLKE“İNİN
KE“İNLİĞİ “O‘UNU
‘a aza Atıl Kara ey
Yüksek Lisa s Öğre isi, İsta ul Ü iversitesi

Çeliş ezlik ilkesi i kesi liği e ilişki ilk felsefi eleşti i, Lukasie i z i
1910 yılı da a ı la ış olduğu A istoteles te Çeliş ezlik İlkesi adlı
akalede e al ıştı . Mode dö e de a tık- ate atik ala ı da
aşa a geliş ele i ö e a tık felsefesi, a dı da o toloji e etik
ta tış ala ı a ko u edil esi ise P iest e ‘outle i isi a alığı ı
üstle diği Dialetiz a la ışı la ge çekleş işti . Bazı ifadele i , a ı a da,
he doğ u he de a lış ol ası ı t i ializ e düş eksizi ü kü
olduğu u ö e sü e u düşü e akı ı a gö e çeliş ezlik ilkesi e kesi ilke
ol akta çok uzaktı . Çalış a ız, dialetikle i gö üşle i üze i de e kesi
ilke ta tış ası a ışık tut a ı a açla aktadı .

215
TÜMEVA‘IM “O‘UNUNU
EK“İK-BELİ‘LENİM KAV‘AMIYLA DÜŞÜNMEK
“oykal Yakı
Arş. Gör., Ege Ü iversitesi

Bili de tü e a ı a tığı ı e i, a tık ili i i ku u usu ola

A istoteles te iti a e ili a tığı ı i ko usu ol uştu . Hu e u
tü e a ı ı ilgile i izi te elle di ede kulla ıla a a ağı eleşti isi de
iti a e de ilgi i i ka ı ile ilgile e he filozofu çöz e e uğ aştığı te el
p o le le de i i hali e gel işti . Geçtiği iz üz ılda da u so u fa klı
içi le de ele alı ıp çözül e e çalışıl ıştı . Bu çalış ada, tü e a ı
so u u, geçtiği iz üz ılda ili felsefesi de o ta a atıla eksik-belirlenim
ka a ı ile ilişkisi akı ı da ele alı a aktı .
Burada ortaya konacak eksik- eli le i düşü esi, he üz ha al
et ediği iz, alte atif, i e de eli izdeki ütü ka ıtla la u u lu e a o la
ta afı da eşit ölçüde destekli ku a la ı ola ile eği i ifade eder.
Tü e a ı so u u u u ağla da oku ak içi Lauda ı A
Co futatio of Co e ge t ‘ealis adlı akalesi de o ta a attığı
kötü se tü e a ı pessi isti i du tio ka a ı a aş u a ili iz:
Geç işteki aşa ılı ili sel ku a la ı ızı za a içi de a lış oldukla ı
o ta a çık ıştı , u ede le ugü kü aşa ılı ku a la ı ızı da a ı kade e
uğ a a a ağı ı ga a ti ede e iz. K le “ta fo d ise, ‘efusi g the De il's
Ba gai : What Ki d of U de dete i atio “hould We Take “e iousl ?
adlı akalesi de, Lauda a efe a sla e i tü e a ı e
i du tio adı ı e diği, çeşitli ö le de daha fa klı i ili ta ihi ka a ışı
su a . Ye i tü e a ı ; ili ta ihi de sü ekli eli li azı episte ik
pozis o la e i se ip o la la e ut ka ıtla ta afı da destekle e
ku a la ü etildiği i, o la ı a dı da gele e i a aştı ala ı ta ihi i de,
a ı şekilde, u eli izdeki ku a la da daha ötele e uza a , a ak daha
ö ede ka ul ettiği iz ku a kada i i destekle iş alte atifle
su duğu u sö lemektedir.

216
 Bu ka a ışı Lauda ı kötü se tü e a ı ı da fa kı, Lauda ı
tü e a ı ı da al ız a ku a la ı ızı kesi olduğu u sö le e e iz gi i
i kötü se so u a a ılı ke , “ta fo d ı tü e a ı ı la, he i e i
a aştı a so u u da elde ettiği iz ku a ı , aslı da ö eki a aştı a so u u
elde edil iş ku a la la eşit ölçüde, hatta sıklıkla a ı ka ıtla ta afı da
destekle diği i sö le esidi . Başka i de işle, “ta fo d, ili ta ihi i
ize i tü eksik- eli le i su duğu u e a i tü eksik-belirlenimi
desteklediği i sa u aktadı .
Bu ağla da o ta a ko a eksik- eli le i düşü esi, tü e a ı
so u u u i ifadesi ol akla kal a ıp, ili ta ihi i , fa klı ili sel
ku a la a ası da te ih ap a ı eksik- eli le i li olduğu u göste diği i
de savlamaktadı . Bu fa k a ı za a da esele i "eksik-belirlenim problemi"
ola ak ka a sallaştı a ı ke disi i so u a geti diği e iliği de o ta a
ko aktadı . Bu al ız a e i i adla dı a değil, p o le i fa klı i
düzle e taşı ası a la ı a da gel ektedi . Eksik-belirlenim tam da bu
ede le ütü ö le i le i i ili e e felsefe ta ihi o u a gide il esi içi
çeşitli gi işi le de ulu ula tü e a ı p o le i i aşa i iddia o ta a
ko akta, fa klı i akış açısı su akta, u sa ede de aşika ola ı
tekrarı da i a et ol akta öte e geç ektedi . Bu çalış ada da, u şekilde
ortaya konan bir eksik- eli le i a la ışı ı , tü e a ı so u u la ilgili
ta tış ala a e ili felsefesi e geti diği e i akış açısı değe le di ile ekti .
( Underdetermination ka a ı, eksik- eli le i ola ak ka şıla ıştı .)

217
 . YÜ)YILDA
TÜ‘KİYE'DEKİ MANTIK ÇALIŞMALA‘I
Vedat Kamer
Dr. Öğr. Üyesi, İsta ul Ü iversitesi

Ma tık ili i i ode a la daki geç işi üz ıllık i sü e i e i

aş aktadı . “o alt ış ılda ise, özellikle apa zekâ ı i disipli ola ak
ku ul ası la i likte; a tık, felsefe, a tık e ilgisa a ili le i a ası da
disipli le a ası i çalış a ala ı du u u dadı . Cu hu i et so ası a tık
ta ihi çalış ala ı, ağı lıklı ola ak gele eksel a tık üze i de , a tığı
Tü ki e'deki gelişi i i ele al aktadı . Bu çalış a la, a tığı ülke izdeki
gelişi i i e dü adaki e i i, özellikle so ılı içe e ek şekilde, a tığı
disipli le a ası i çalış a ala ı ol ası ı da gözete ek se i le e e
çalışa ağız. Tü ki e'deki a tık çalış ala ı ı dü adaki du u u u ele
ala il ek içi ülke izdeki a tık eğiti i i e e ile eğiti i ode
a tık açısı da i kâ la ı ı değe le di e eğiz.

218
CANTOR VE HILBE‘T BAĞLAMINDA
“ON“U)LUK KAV‘AMININ ÇÖ)ÜMLENME“İ
)ey ep Öztürk
Arş. Gör., Kırklareli Ü iversitesi

“o suzluk ta ih o u a i sa oğlu u kafası ı eşgul ede i

ka a ol uştu . “o suzluğu zih i a lığı ile fiziki a lığı i çelişki a at ış,
u çelişki so suzluğu eliği hakkı da i so gu sü e i i aşla ası a ede
ol uştu . “o suzluğu a at ış olduğu çelişki e ilk ö ek, A tik Yu a da,
)e o u pa adoksla ı ile e il işti . Bu pa adoksla da ok pa adoksu a
gö e; hedefe atıla i ok ö e hedefe kada ola olu a ısı da geçe ekti ,
so a kala olu a ısı ı i e geç esi ge eke ekti . Bu ola ı so suz defa
tek a la ası du u u da ok a tıki ola ak hedefe ulaşa a aktadı .
)e o' u Aşil e kaplu ağa pa adoksu da ise; eşhu atlet Aşil'i i
kaplu ağa la gi diği a ışta, Aşil kaplu ağa a ö elik ta ı a ak a ışa
ö de aşla ası ı sö le . Kaplu ağa Aşil i dediği gi i ö de a ışa aşla .
Belli i üddet so a a ışa aşla a Aşil, kaplu ağa a etiş iş olduğu he
sefe de kaplu ağa i az daha ol git iş ola aktı . Bu şekilde Aşil hiç i
şekilde kaplu ağa a ulaşa a a aktı . Bu pa adoksla , ku ula a tıki
açıkla ada doğ u gi i gö ü se de fiziki dü ada ka şılığı ı ula a aktadı .
)e o da so a ta ih o u a so suzluk ka a ı sezgisel ola ak ele alı ış
fakat ta ola ak özellikle i o ta a ko ula a ıştı . Mate atiksel olarak
so suzluk fik i, özellikle o edi i üz ılda fiziki dü a ı işle işi i
ate atiksel ola ak açıkla a a aliz hesa ı ı da a dığı te el ol uştu .
A aliz hesa ı ı oluştu a so suz küçükle hesa ı fiziki dü a ı işle işi i
matematiksel olarak açıkla ış olsa da, so suzluk ka a ı ı doğada
göste ile e esi, sade e sezgisel ola ak ili e il esi u ka a üze i de
fa klı o u la ı de a et esi e ede ol uştu . O dokuzu u üz ılda
Geo ge Ca to u - so suzluk ka a ı üze i e ap ış olduğu
ta ı la ala so suzluk ka a ı ı özellikle i i daha i i a la a ıza ola ak
sağla ıştı . Ca to , [ , ] a ası daki tü as o el sa ıla ile tü doğal sa ıla

219
a ası da i e i e ö te i ağı tı ku ula ile eği i ispatla ış, ö lelikle
sıfı da aşla ıp i e a ta ak so suza gide tü doğal sa ıla ı aslı da ile
a ası a sığa ile eği i ka ıtla ıştı . Bö lelikle, i i i e eşit iki so suzluk
ul uş, dahası; eel sa ıla ı so suzluğu ile doğal sa ıla ı so suzluğu u
ka şılaştı a ak, eel sa ıla ı te sil ettiği so suzluğu daha ü ük ol ası
ge ektiği i ul uştu . “o suzluk ka a ı ı kü ele ku a ı üze i de
a la a ızı sağla a Ca to da so a, Da id Hil e t (1862- ko uş
olduğu p o le le e çözü le i le so suzluk ka a ı üze i e ilgi izi
ge işlet işti . Hil e t i a ış olduğu so uçla la so suzluk ka a ı ı ; i
sıfat olduğu, so suzla ı topla ı ı i e so suz ola ile eği, çift e tek sa ıla
kü esi i so suz olduğu, so suza e ekle a da çıka ı sak i e so suz
olduğu çıka sa ala ı elde edil işti . Çalış a ızda, gü ü üzde hala ta tış a
ko usu ola so suzluk ka a ı ı daha i i a la a il ek içi Ca to e
Hil e t i çalış ala ı üze i de so suzluk ka a ı ı i çözü le esi
apıl a a çalışıla aktı .

220
221
 İletişi / Contact
felsefe.edebiyat.istanbul.edu.tr
kongre.felsefe.istanbul
congress.philosophy.istanbul
twitter.com/iufelsefe felsefe@istanbul.edu.tr
www.facebook.com/iufelsefe kongre@felsefe.istanbul
www.instagram.com/iufelsefe congress@philosophy.istanbul

222