TEMA:LUFTA E PARË BOTËRORE

 Lufta e Parë Botërore apo Lufta e Madhe ishte lufta që përfshiu pothuajse gjithë botën.
 Ajo filloi me 28 korrik te vitit 1914 deri më 11 nentor te vitit 1918. Zgjati 4 vjet e 3 muaj.
 Kjo luftë e paparë ndonjëherë në historinë e njerëzimit i kushtoi atij humbjen 20 milionë njerëzve.
 "Lufta e Madhe" përfshiu gjashtë kontinentet e banuara të lëmshit tokësor: Evropën, Azinë, Afrikën, Amerikën e Jugut,
Amerikën e Veriut dhe Australinë.
 Lufta e pare boterore ishte kryesisht e perqendruar ne Gjermani dhe France e ndare ne bllokun qendror dhe antanten.
 Lufta e I Botërore nisi me vrasjen e kryedukës Franc Ferdinandit, trashëgimtarit të tronit të Perandorisë Austro-Hungareze në
Sarajevë të Bosnjës nga kombëtaristi serbo-boshnjak Gavril Princip me 28 qershor 1914.( Preteksti)

SHKAQET

1. Tronditja e ekuilibrit evropian te vendosur ne Kongresin e Berlinit per shkak te lindjes se rivaliteteve te reja midis fuqive
të mëdha qe u theksua me shume në Evropë, Azi dhe Afrikë. Keto rivalitete synonin:
a. Ndryshimin e kufijve
b. Krijimin e sferave te reja te influences
c. Vendosjen e hegjemonise se tyre ne kolonite me te largeta

2. Tensionet ndershteterore ne Evrope si :

a. Austri-Rusi per hegjemoni
b. France- Gjermani per rivendikim kufijsh (
c. Angli- Gjermani per hegjemoni evropiane
d. Iredentizmi i popujve qe kerkonin liri e pavaresi (Austo-Hungari, Rusi, Turqi)

3. Lindi sistemi i aleancave. U krijuan dy blloqe politiko-ushtarake rivale :

a. Antanta ose Aleanca e Perzemert - Angli, France, Rusi
b. Aleanca Trepaleshe ose Blloku Qendror - Gjermani, Austri, Itali

4. Politika agresive qe ndiqnin shtetet ndaj njeri-tjetrit dhe gara e shfrenuar e armatimeve

5. Lindja errymave ideore qe u kunderviheshin parimeve dhe institucioneve te demokracise liberale si:
a. Irracionalizmi: ishte kundervenia ndaj arsyes, marreveshjeve.
b. Nacionalizmit te skajshem- pretendimi per shtrirjen e komb-shtetit tej kufijve te veta territoriale, venin nen sundim te
vendeve e popujve te tjere.
c. Imperializmit- rritja e fuqise dhe pasurise se shtetit duke zgjeruar territoret nen kontrollin e tyre. Fuqite e Medha
synonin te kishin sa me shume koloni. Kjo coi ne rivalitet te ashper ndermjet tyre.
d. Militarizimi: rritja e shpenzimeve ushtarake, gara e armatimeve

1
Plani Shlifen parashikonte:
a. Zhvillimin e një lufte rrufe, që mbështetej tek befasia dhe shpejtësia e levizjes; 
b. Zhvillimin e luftës në dy fronte: perëndimor dhe lindor, ku kryesor ishte fronti perendimor, në të cilin ushtria gjermane me
gjithë kapacitetin e saj do të sulmonte në befasi Francën, duke hyrë deri në Paris. 
  Në të njëjtën kohë forcat austro-hungareze do të bllokonin në lindje forcat ruse.
c. Plani parashikonte qe :
a. Franca të mposhtej brenda dy muajsh,
b. të bllokohej Britania e Madhe
c. të sulmohej Rusia.

 Plani Shilifer dështoi, Gjermania u detyrua të ndërpriste ofensivën dhe lufta mori karakterin e një konflikti ushtarak pozicional.

Pjesemarrja e shteteve ne lufte sipas kronologjise:

- Gusht 1914 hyne ne lufte: Gjermania,Franca,Anglia,Rusia, Japonia
- Gjate vitit 1915 hyne ne lufte : Italia me Antanten, P.Osmane dhe Bullgaria me Bllokun
- Ne vitin 1916 hyri ne lufte Rumani me Bllokun
- Ne vitin 1917 hyri ne lufte SHBA me Antanten dhe del nga lufta Rusia.

Traktati i Fshehte i Londres 26 prill 1915

Ky taraktat u nenshkrua nga Antanta dhe Italia. Sipas ketij traktati u vendos qe :
1. Italia do te marre ne pronesi te plote Vloren, ujedhesen e Sazanit dhe nje territor mjaft te gjere per mbrojtjen e tyre (pjesen
midis lumit Vjose ne veri e deri ne jug ne Himare).
2. Ne qofte se formohet nje shtet i vogel autonom dhe neutral i Shqiperise, Italia nuk do ta kundershtojnte deshiren e
Frances, Britanise se Madhe dhe te Rusise, qe viset veriore dhe jugore te Shqiperise te ndahen midis Malit te Zi, Serbise
dhe Greqise.
3. Italia merrte edhe krahinat ne verilindje qe gjendeshin ne territorin e Austro-Hungarise.

Betejat kryesore qe u zhvilluan gjate Luftes se Pare Boterore.

1. Shtator 1914 beteja ne lumin Marna, e cila i dha fund luftes rrufe.
2. 23-30 gusht beteja ne Tanenburg ( Prusia Lindore)
3. 4-10 shtator beteja ne liqenin Mazul.
a. Rusia theu gjeneralin Hindenburg
b. Pushtoi Galicine
c. Kercenoi Hungarine
4. Qershor 1915 beteja ne Isonso.
5. 2 shtator 1916 beteja ne Verdun (700 mije)
6. 1gusht-23 nentor ne lumin Soma (1 million te vrare)
7. 31 maj 1916 e vetmja beteje detare ne brigjet e Jutlandes.( anglezet thyen gjermanet)

Pasojat e Luftes se Pare Boterore

1. Deme ne njerez. 10 million te vrare dhe 21 milion te plagosur
2. Deme ekonomike.
- Shpenzimet ushtarake kaluan shifren e 350 miliarde $
- U rrenuan qytete, industri
- Tregtia boterore u bllokua
- Rritja cmimeve, rritja e nr te papuneve

2
 - Zhvleresimi i monedhave
3. Rrjedhoja politike
- I dha fund rendit boteror te vendosur pas luftrave te N.Bonopartit ne Kongresin e Vjenes
- Ndryshoi harten politike te botes
- U shperbene perandorite e medha si: Austo-Hungaria, P.Osmane, Rusia
- U shfaq parimi i Vetvendosjes dmth rregullimi I kufijve me referendum popullor sipas parapelqimeve etnike
- Revolucioni bolshevik ne Rusi solli nje realitet te ri politik-ekonomik-social.
4. Rrjedhoja ideologjike-psikologjike.

Lufta e Pare Boterore dallon nga lufterat e meparshme per:

1. Mobilizimi nga ana e shtetit e te gjitha burimeve te vendit per qellime qe nuk kishin te benin me modernizimin ekonomik.
2. Shtrirjen dhe kohezgjatjen e operacioneve ushtarake
3. Shkalen e armatimeve bashkekohore qe u perdoren ne te
4. Rrjedhojat shumeplaneshe te saj

Konferenca e Paqes e Parisit 18 janar 1919

 Arsyet e mbledhjes ishin:
a. Risistemimi i hartes politike te botes
b. Nenshkrimi i Traktateve te Paqes me shtetet humbese.
- U organizua me nismen e shteteve fituese: SHBA, Britani e Madhe, France dhe Itali.
- Moren pjese 32 shtete
- Fuqine vendimarrese e ka Keshilli i te Katerve i perbere nga: kryeministri anglez David Lloyd George, kryeminstri Vittorio
Orlando i Italisë, kryeministri Georges Clemenceau i Francës dhe presidenti amerikan Uillson.

Kerkesat e shteteve fituese ishin:

1. Britania e Madhe dhe Franca argumentuan se ndëshkimi dhe dobësimi i Gjermanisë ishte rruga e vetme për të justifikuar
pasojat e rënda të luftës.
a. Britania ishte per nje Gjermani te dobesuar nga ana ushtarake por jo shnderrimin e saj ne nje shtet te dores se dyte.
b. Kolonite qe zoteronte Gjermania duhet te ndaheshin ne dobi te Frances.

2. Franca synonte :
a. Ndeshkim te ashper per Gjermanine
b. Te garantohej se nuk do sulmohej ne te ardhmen nga Gjermania
c. Ti ktheheh Alsas-Lorena
d. Te krijohej shteti i Renit si mes saj dhe Gjermanise
e. Aneksimin e Sares.

3. SHBA- Presidenti amerikan Ëoodroë Ëilson u përpoq të zyrtarizonte idenë e tij për një "paqe pa fitore" duke kërkuar që
Gjermania të mos trajtohej shumë ashpër.

4. Italia- Kerkonte te merrte territoret austriake te premtuara nga Antanta.

3
  Rezultatet ishin:
1. Nenshkrimi i Traktateve te Paqes me shtetet humbese: Gjermani,Austri, Hungari,Bullgarine dhe Turqine.te 5 traktatet u
perfshine ne ate qe quhet Sistemi i Versajes.
- Gjermanise iu vendosen:
a. Kufizime territoriale.
- Gjermania u tergoq nga korridori Polak, Poseni dhe Silezia e Siperme.
- Dancingu u shpall qytet i lire.
- Eupeni dhe Malmeti i kaluan Belgjikes.
- Shlezvigu i Veriut i kaloi Danimarkes.
- Krahina e Sares u vu nen administrimin e Lidhjes se Kombeve.
- Franca merr Alsas-Lorenen.
b. Kufizime ushtarake. Jo me shume se 100 mije ushtarake, iu ndalua perdorimi i nendeteseve, aeroplaneve, artilerise se rende.
Cmilitarizimi i krahines se Renit, ne nje hapesire prej 50 km nuk do te instaloheshin pajisje ushtarake, nuk do vendoseshin
reparte ushtarake.
c. Demshperblime per shtetet fituese. Gjithsej ishin 6 miliard e 600 milion sterlina. Kjo pagese ishte ne ar, para, mallra.
2. Shtetet humbese do te paguanin demshperblime shteteve fituese
3. Krijimi i shteteve te reja nga shperberja e perandorive Ruse, Austro-Hungareze dhe Osmane
a. Ne kufinjte e Perandorise Austo-Hungareze u formuan tri shtete te reja : Austria, Hungaria,Cekosllovaki. Sllovenia,
Kroacia, Bosnje-Hercegovina do te bejne pjese ne Mbreterine Jugosllave.
b. Nga Perandoria Osmane u ndane Tiroli, Trieste dhe Istria te cilat iu dhane Italise. U shkeputen shtete te Lindjes se
Mesme: Palestina, Jordania, Irani, Libani, Siria, te cilat u vendosen nen ndikimin britanik dhe francez. ( Palestina, Irani,
Transjordania, Tanganika- u shpallen mandate te Britanise; Siria, Kameruni- te Frances; Ruandu-Urundi- te Belgjikes)
c. Nga Rusia u shkeputen Republikat Balltike. U formuan Estonia, Letonia, Lituania dhe Finlanda.
4. U krijua Lidhja e Kombeve.

LIDHJA E KOMBEVE

 U krijua pas Luftës së Parë Botërore nga fuqitë fitimtare të mbledhura në Konferencën e Paqes në Paris me propozimin e
Willsonit.
 Qellimi:
a. Ruatja e paqes
b. Te forconte marredheniet ndermjet shteteve
c. Te luante rolin e arbitrit ne zgjidhjen e mosmarreveshjeve
d. Te denonte agresoret qe do te kercenonin paqen.
Me këmbënguljen e Uilson-it Lidhjes iu caktua detyra e parandalimit të agresionit të armatosur nëpërmjet një të ashtuquajturi
sistemi kolektiv.
 Qendra : Gjeneve e Zvicres
 Anetaresia : Cdo shtet nqs respektonte detyrimet dhe merrte mbi 2/3 e votave te Asamblese.
 Shtetet qe nuk moren pjese:
1. Gjermania- Organizate e fitimtareve
2. Rusia – organizate borgjeze
3. SHBA- izolacioni
 Organet e Lidhjes së Kombeve ishin:
– Asambleja
– Këshilli i Lidhjes

4
 – Sekretariati
– Gjykata Permanente e Drejtësisë Ndërkombëtare (organ autonom i Lidhjes)
Asambleja – ishte organi me i larte i Lidhjes.Kishte kompetenca të përgjithshme. Përbëhej nga 3 përfaqësues nga secili shtet dhe secili
shtet kishte një votë. Vendimet merreshin me shumice votash me mbi 2/3 e votave. Mbante mbledhje të rregullta (çdo shtator) dhe të
jashtëzakonshme. Po ashtu kishte kompetenca të përziera me Këshillin.
Këshilli i Lidhjes - Këshilli i Lidhjes kishte 4 anëtarë të përhershëm (Britania e Madhe, Franca, Italia, dhe Japonia). Më vonë u shtuan
edhe Gjermani adhe BRSS. Për vendimmarrje, shtetet anëtare synonin ti merrnin vendimet në mënyrë unanime.
Gjykata Nderkombetare- kishte detyre te zgjidhte ne menyre legale mosmarreveshjet midis shteteve.

Lidhja kishte 3 mundesi per te garantuar zbatimin e vendimeve te saj:

1. Te shprehte mospelqimin ose denonte veprimet e nje shteti kur ato binin ndesh me parimet e saj
2. Te vendoste sanksione ekonomike mbi ate shtet
3. Te parashikonte perdorimin e forces ushtarake si mjet ekstrem.

Rendesia
Rëndësi të veçantë kishte statuti i Lidhjes së Kombeve, ku kishte dispozita që kufizonin armatimin, me garantimin reciprok të tërësisë
territoriale, të masave për sigurimin e paqes dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në mënyrë paqësore, të sanksioneve ndaj shtetit që ka
hyrë në luftë duke cënuar detyrat nga Statuti i Lidhjes së Kombeve, etj.

 Shtetet qe nuk moren pjese:

4. Gjermania- e quajti Organizate e fitimtareve sepse vete ajo humbi ne lufte.
5. Rusia – e quajti organizate borgjeze. Ne Rusi u zhvillua revolucioni.
6. SHBA- zgjedhjet u fituan nga Partia Konservatore e cila ndoqi politiken e izolacionit kunder nderhyrjeve ne ceshtjet
evropiane.

14 pikat e Uilson-it :

 Nenshkrimi i traktateve te paqes, te cilat do te vendosnin stabilitetin politik ne bote

 Vendosja e barazpeshes se forcave ndermjet Fuqive te Medha
 Kufizimi i armatimeve
 Rregullimi i ceshtjeve te kolonive
 Te sigurohej vetevendosja e kombeve.
 Percaktimi i kufijve ne baze te grupeve etnike.
 Krijimi i nje organizate politike nderkombetare e cila do te garantonte ruajtjen e paqes ne bote.

Pse dështoj Lidhja e Kombeve ?

1. Politika agresive e shteteve totalitare
2. Dobësia, paaftësia dhe përçarja e shteteve demokratike, që e bënë të paaftë për t'iu kundërvënë me sukses agresioneve
3. Papërsosmëria e Statutit te Lidhjes së Kombeve (unanimiteti – përdorimi i vetos)
4. Përzierja e Kompetencave mes Këshillit dhe Asamblesë
5. Qasja e vet shteteve anëtare (kalimi i çështjeve në konferenca)
6. Nuk arriti të bëhet Organizatë Universale.
a. (Rusia e quajti “organizatë borgjeze”
b. Senati i SHBA nuk pranoi ndërhyrjen në punët e brendshme të Europës,
c. Gjermania e quajti organizate e fitimtareve).

5
 - Shtete të rëndësishme mbeten jashte saj si: SHBA,BRSS ishte kryesisht jasht sajë (hyri 1934, u përjashtua në 1939 – Konflikti
me Finlandën),Gjermania (meqë ishte humbëse e Luftës dhe Lidhja ishte e fituesve). Gjermania hyri në 1926 ama e lëshoi më
1933 (Hitleri erdhi në pushtet dhe donte shkaterrimin e sistemit të Versajës)

 Arritjet e Lidhjes se Kombeve

1. Permbushja e marreveshjeve te Traktateve te Paqes sidomos per ceshtje te kufijve.
2. Ndermjetesoi ne zgjidhjen e konflikteve midis Finlandes dhe Suedise, ndermjet Gjermanise-Polonise per Silezine e
Siperme.
3. Parandaloi Polonine nga aneksimi i Vilnusit, Italine nga pushtimi i ishullit te Korfuzit.

Nuk u shenuan arritje te qendrueshme per carmatimin dhe sigurimin e paqes. Kjo ndodhi sepse vendimet e Konferences se Paqes nuk
gjeten miratim te plote.

Tema : Ekonomia ne periudhen midis dy luftrave boterore.

Mrekullia Amerikane 1920 -1928
Faktoret 1. nuk u zhvillua lufte ne territorin amerikan. Kjo
beri qe ekonomia te mos shkaterrohej.
2. teknologjia dhe zbatimi i menyrave te reja te
organizimit te prodhimit, elektriciteti. Keto sollen
rritjen e rendimentit ne pune. U perdoren linjat
levizese te montim-prodhimit nga Henri Ford ne
industrine e automobilave. Ky u cilesua si sistemi
fordist dhe u kalua ne prodhimin zinxhir, t enjesuar
dhe masiv.
3. ndryshoi mendesia e bisnesit amerikan. U shfaq
dukuria e ekonomise se konsumit, sipas se ciles 2\3 e
prodhimit perbehej nga mallra qe bliheshin per
knsum vetjak. Bleresit u lidhen ngushte me tregun.
4. u nxit dhe u perhap dukuria e perdorimit te
kredive per blerjen e mallrave. Motoja ishte : blini
sot, paguaj neser.
5. u rrit nr i aksionareve. Punetoret arriten te
kursenin nga pagat e tyre dhe te blinin aksione.
Treguesit - Prodhimi i përgjithshëm u dyfishua.
- Rritja e nivelit të jetesës
- Rritja e kërkesës së konsumatorëve.
- Përdorimi kredive.
- Shfrytëzimi reklamave
- U rrit konsumi i mallrave te reja
Kriza ekonomike 1929- 1939 ose Depresioni Ii Madh
1. Mbiprodhimi i produkteve bujqesore dhe blegtorale qe coi
ne stoqet e mallrave dhe falimentimin e fermereve.
2. Prodhimi nuk u bë në përpjestim të drejtë me konsumin.
3. Spekulimet ne bursen e Nju-Jorkut tronditen sistemin
financiar. Vlera e aksioneve u vendos ne menyre artificiale nga
spekulatoret, te cilet premtonin se aksioni i blere pas 6 muajsh
mund te shitej sa dyfishi. Amerikanet menduan te blinin sa me
shum aksione per tu pasuruar .
4. U rrit nr i kreditoreve. Marrja e kredive dhe pamundesia per ti
paguar coi ne mbylljen e bankave dhe fabrikave duke sjelle
papunesi.
5. Shpërndarja e pasurisë ishte e pabarabartë
6. Politika qeveritare ne kuadrine liberalizmit klasik
(Adam Smith). Qeveria nuk ushtroi kontroll mbi ne burse dhe
ekonomi
a) Mbiprodhimi i mallrave;
b) Mbyllja e bankave dhe fabrikave;
c) Papunësia;
d) Keqësimi i treguesve socialë të qytetërimit;
e) Pesimizmi dhe frika për të ardhmen.
-

 Politika per daljen nga kriza ekonomike

Kejnsianizmi
Xhon Kejnsi mbrojti rritjen e shpenzimeve qeveritare dhe taksa më të ulëta për të stimuluar kërkesën dhe të tërheqë ekonominë globale
nga Depresioni.
Ai argumentoi:

6
 - forcimin e rolit të shtetit në ekonomi. Ai e vinte qeverine ne rolin e punedhenesit, investueses, prodhueses. Qeveria do te
investonte ne ndertimin e veprave publike, kshu do hapte fronte pune, ulej papunesia, rritej kerkesa per mallra dhe nxiste
sektorin privat te prodhonte ate cka kerkonin konsumatoret.
- qeveria duhet te shpenzonte sa me shume para, duhet te merrte kredi, hua dhe te pranonte deficitin buxhetor
- hedh poshtë mendimin se kursimi eshte gjithmonë pozitiv në aspektin ekonomik .
- ulja e taksave ne periudhen e krizave ekonomike.

TEMA : KURSI I RI I RUSVELTIT

Kursi i Ri- u quajt programi ekonomik per te nxjerre SHBA nga kriza ekonomike
Thelbi i tij : qeveria federale duhet te nderhynte ne jeten ekonomike dhe sociale, duke marre pergjegjesite qe i takonin per te rikthyer
mireqenien e popullsise.
Programi parashikonte zgjidhjen e 3 problemeve kryesore:
a. papunesine
b. ringjalljen e ekonomise
c. permiresimin e jeteses
Kursi i Ri u zbatua npr :
1. masave lehtesuese
a. asistence per te papunet dhe te varfrit
b. rihapje e bankave
c. zhvleresim i dollarit
2. masave riperteritese
a. krijimi i Administrates per rimekembjen e bujqesise. U caktuan kuotat e prodhimit per 7 kultura bujqesore. Prodhimi mbi
kuotat shkaterrohej
b. Administrata per rimekembjen e industrise. Perbehej nga industrialiste, shkencetare, ekonomiste dhe percaktonte orarin,
pagen, cmimet, vellimin e prodhimit
3. Reformave, te cilat synonin ta vinin qeverine ne rolin e sipermarresit. Ata forconin rolin kontrollues dhe rregullues te qeverise
ne veprimtarine e biznesit privat dhe nxitin veprimtarine e tij. U miratuan ligje per mbrojtjen ne pune dhe sigurimet shoqerore.
U krijua :
- Administrata e Korpusit Civil te Mbrojtjes. Punesoi te rinj 18-25 vjec per hapje rrugesh, ndertim urash dhe digash.
- Administrata e Puneve Progresive
- Aministrata e Lugines Tenes
- Ligji Kombetar i Marredhenieve te Punes. I jepte te drejten punetoreve te nenshkruanin marreveshje kolektive me
punedhenesit.
- Ligji mbi Sigurimet Sociale 1935. Permbante programme per te moshuarit,per te papunet, per te paaftet etj.
- Ligji mbi Standartet e Ndershme ne Pune. Vendosi per here te pare oren 40 javeshe te punes dhe pagen minimale

 Rezultatet e Kursit te Ri :

a. Permiresimi i jetes ekonomike. Rritje pagash, ulja nr te papuneve, te ardhurat e fermereve u 2fishuan etj
b. Hodhi bazat e Shtetit te Mireqenies Sociale.
- Filloi zbatimi i komponenteve te sigurimeve shoqerore
- u garantuan te ardhurat
c. rritje aparatit shteteror
d. krijim i deficiteve buxhetore
e. forcoi bazat e demokracise amerikane. Ndryshe nga vendet evpropiane ku u hap rruga per vendosjen e regjimeve
totalitare , ne SHBA nuk ndodhi.
f. Shpetoi sipermarrjen e lire kapitaliste.
g. U arrit nje rishperndarje me e drejte e te ardhurave mes grupeve te ndryshme sociale

7
 h. Filloi te zbatohet platforma ekonomike e Liberalizmit Modern, e cila argumentonte nderhyrjen e qeverise ne jeten
ekonomike dhe sociale. Ajo mbeshtettej ne kejnsianizem dhe ishte per rritjen e shpenzimeve qeveritare.

TEMA : TUQIA

 Traktati i Sevres- u nenshkrua midis Fuqive fituese dhe Perandorise Osmane pas Luftes se Pare Boterore.
Ky traktat vendosi :
a. Territori i P.Osmane kufizohej me Anadollin Qendror dhe perreth Stambollit.
b. Pjesa jugore dhe juglindore do te vihej ne kontrollin e Britanise dhe Frances.
c. Zona perreth Egjeut dhe Thraka Lindore i jepeshin Greqise.
d. Ngushticat e Dardaneleve dhe Bosforit vihehsin nen kontrollin e nje komisioni nderkombetar.
 Sipas Traktatit te Ri te Paqes 1923, u njoh sovraniteti, teresia territoriale dhe pavaresia e shtetit turk.
 Me 29 tetor 1923 u shpall Republika me Qemal Ataturkun ne krye i cili u quajt Ataturk- babai i Turqve.
 Ataturku kishte si objektiv : modernizimin dhe evropianizimin e vendit. Shteti i ri turk duhet te pervetesonte dy anet e
qyteterimit modern perendimor :
a. Modernizimin ekonomik me zbatimin e teknologjise moderne te prodhimit
b. Idealet, vlerat praktikat dhe strukturat e institucioneve te qeverise perendimore. Ai u deklarua reformator
perendimor.

 Parimet e Ataturkut (parimet qemaliste) ishin :

a. Populizmi. Vendosja e lidhjeve shum te ngushta me popullin pa marre parasysh dallimet klasore. U synua : likujdimi i
privilegjeve te shtresave te vecanta, barazia burre-grua
b. Laicizmi. Ndarja e fese nga shteti. Modernizimi i vendit. U ndalua perdorimi i fese per qellimi politike. U mundesua liria
e mendimit dhe e fese.
c. Nacionalizmi. Siguria e komb-shtetit dhe vendosja e marredhenieve te reja me shtetet e tjera te bazuara ne respektimin e
pavaresise se secilit.
d. Etatizmi. Nderhyrja e shtetit ne veprimtarine ekonomike dhe ne ceshtjet shoqerore.
e. Republikanizmi. Mbeshtetje ndaj qeverise perfaqesuese, me te zgjedhur nga te qeverisurit. U njoh e drejta e pergjithshme
elektorale, u pershine edhe grate.
f. Reformat revolucionare. Hartimi i alfabetit te ri bazuar tek ai latin. Reforma arsimore. Ndryshime ne menyrene jeteses.
U zbatua moda evropiane e veshjes.

Tema: Lufta e Dyte Boterore

 SHKAQET
1. Vendosja e regjimeve totalitare fashiste.
1. Politika agresive e Gjermanisë (Hitleri) dhe e Italisë (Musolini) te cilat kishin shpallur si qellim arritjen e madheshtise se kombit-
shtet edhe me pushtimin e vendeve te tjera.
2. U zhvillua nacionalizmi ekonomik, qe i kundervihej marredhenieve tregtare me perfitime te ndersjella ndermjet shteteve te
ndryshme. Kjo coi ne perkeqesimin e marredhenieve midis shteteve.
3. formimi i boshtit te shteteve fashiste Gjermani- Itali- Japoni. Keto shtette krijuan Paktin Antikomitern ku i shpallen lufte
komunizmit.
4. zbatimi i politikes se asnjanesise e te mosnderhyrjes se Fuqive te Medha: Britania, Franca, SHBA.
a. besimi te paqja e arritur pas Luftes se Pare Boterore.

8
b. nuk u vleresuan me seriozitet synimet fashiste per shperthimin e nje lufte te re.
5. U shkelën vendimet e Konferencës së Paqes 1919.

 Kronologjia
• 13 mars 1938 -Gjermania mori paqësisht Vjenën dhe shpalli Bashkimin
Paqësor me Austrinë (Anshulsin).
• 30 shtator 1938 - Pakti i Munihut ( Britani, France, Gjermani). U propozua nga Camberlein.
Krahina e Sudeteve i kalonte gjermanise dhe do te organizohej plebishit
• 6 mars 1939 - Cekosllovakia u pushtua nga Gjermania
- Gjermania synon Gdanskun dhe Poloninë
• 22 maj 1939 Pakti i Çelikut Gjermani- Itali
• Gusht 1939 Pakti i Mossulmit midis Gjermanisë dhe BS-së. Parashikohej ndarja e kufirit polak. Pjesa
perendimore e territoreve polake u pushtua nga ushtrite gjermane dhe ajo lindore nga ushtrite
sovjetike

 Konferenca e Munihut

- Konferenca e Mynihut u mbajt në shtator 1938

- Britania, Gjermania, Italia dhe Franca.
U vendos:
a. Kalimi i Sudeteve Gjermanisë;
b. Zhvillimi i plebishitit në këto zona.
- Pranimi i kërkesës së Hitlerit për të marrë Sudetet pas bashkimit të Gjermanisë me Austrinë (Anshlus), konsiderohej nga
Britania e Franca si një e drejtë e popullsisë gjermano folëse për vetëvendosje.
- Por pushtimi i Çekosllovakisë tregoi që synimi i Hitlerit ishte dominimi i gjithë Evropës nëpërmjet forcës. Kjo politikë do të
përbënte një nga shkaqet e fillimit të Luftës së II-të Botërore

 Ngjarjet kryesore të Luftës II Botërore sipas kronologjisë.

1 shtator 1939 - Gjermania sulmon Poloninë
3 shtator 1939 - Anglia dhe Franca i shpallin luftë Gjermanisë
- Fillimi i L.II.B
Shtator 1939
Qershor 1940 - Luftë “e gënjeshtërt”- Luftonte vetëm Gjermania, sipas Planit Rrufe
- Italia dhe Japonia shpallën neutralitetin
• 1939 - Pakti Antikomintern- Gjermani (Evropën) Itali (Mesdheun) Japoni (Azinë)
• 1939 - BS pushton vendet Baltike: Letoni, Estoni, Lituani dhe nje pjese te Finlandes
• 1940 - Gjermanet pushtojn Danimarken, Norvegjine, Luksenburgun, Holanden dhe
Belgjiken. Gjermanet vendosin kontrollin ne detin Baltik dhe fillojn sulmin ndaj Frances.
• 1940 - BS pushton Besarabine e Moldavine ( Rumani)
• 10 qershor 1940 - Italia i shpalli luftë Anglisë dhe Francës
• 14 qershor 1940 - Gjermanët pushtuan Parisin, Franca nënshkroi kapitullimin.
Ajo u nda ne dy pjese: ne veri gjermanet dhe ne jug italianet ku u krijua nje qeveri

9
 Kukull e gjeneralit Peten me kryeqytet Vishine. Fillon rezistenca nen drejtimin e
gjeneralit Sharl de Gol.
• Gusht 1940 - sulmi gjerman ne Britani. Operacioni Luanët e Detit. Sulmi mbi Londrën njihet si The Blitz
Operacioni Rrufe
• 22 qershor 1941 - Gjermania sulmon BS. Operacioni “Barbarosa”
- Anglia dhe SHBA furnizuan me armatime ushtrinë sovjetike
- Hitleri kishte nevoje per grurin dhe naften e Kaukazit
- moren pjese gjermane, italiane, hungareze,romune dhe finlandeze. Beteja ne Leningrad
• dhjetor 1941 - Fronti i Paqësorit - Japonia zgjerohet duke pushtuar Filipinet, Indonezine, Malajzine,
Indokinen dhe kercenonte Indine e Australine.
• 7 dhjetor 1941 - sulmi ne Perl Harbor
• 9 dhjetor 1941 - hyrja e SHBA ne lufte. Lufta merr karakter boteror. U krijua Aleanca e Kombeve te
Bashkuara
• vere 1942- shkurt 1943 sulmi gjerman ne Stalingrad per 6 muaj. Gjenerali gjerman Fon Paulus u dorezua.
Ne vitin 1943 u sulmua Moska por deshtuan.
• mars 1943 -Fronti Afrikan Italia me gjeneralin Ervin Romel sulmon Egjiptin: forcat britaniko- amerikane-
Fitore ne Tunizi. Dallohet gjenerali Ajzenhauer i ShBA dhe Mangomeri i Britanise.

 Fronti Ballkanik

• Operacioni Marita - sulm ndaj Greqisë e Jugoslavisë njëkohësisht

• Veprimet luftarake filluan më 6 prill 1941
• Ushtria gjermane hyri në Kroaci, italianët në Slloveni, hungarezët në Vojvodinë, rumunët në Banat dhe bullgarët në Maqedoni
• Më 6 prill 1941, Gjermania i shpalli luftë Greqisë, divizionet gjermane hynë në territoret greke
• Brenda prillit Ballkani hyri nën varësinë e Boshtit.
 pra - nentor 1940 Pakti Trepalesh Rumani, Hungari, Sllovakia
- mars 1941 Bullgaria pjese e paktit
-17 prill kapitullon Jugosllavia
-20 prill kapitullon Greqia

 Pushtimi i Ballkanit i siguronte Hitlerit:

1. Prapavije e sigurt per Hitlerin
2. Kontrolli i Mesdheut Lindor
3. Krijimi i reparteve ushtarake me popujt e Ballkanit
4. Nafta romune dhe gruri e mineralet e Jugosllavise dhe Bullgarise

 Kapitullimi (dorëzimi i Italisë fashiste).

- Në vitin 1943 ushtritë aleate anglo-amerikane zbarkuan në ishullin e Sicilisë; u mbështetën edhe nga repartet vullnetare
partizane. Më 25 korrik 1943 Viktor Emanueli III, mbreti i Italisë, arrestoi Musolinin; krijoi një qeveri të re nën drejtimin e
gjeneralit Badolio. Më 8 shtator 1943 qeveria nënshkroi kapitullimin dhe Italia doli nga lufta.
- Ushtria gjermane pushtoi Italinë Veriore dhe liroi nga burgu Musolinin, që krijoi në veri, një shtet të ri fashist, Republikën
Sociale Italiane. Gjatë viteve 1943–1944 ushtritë aleate çliruan Italinë Qendrore; qytetet veriore, u çliruan nga forcat
partizane.
- Musolini u kap nga forcat partizane antifashiste, të cilat e dënuan me vdekje dhe e varën.

Gjermania naziste ndërmjet dy goditjeve

10
 - Kapitullimi i Italisë e dëmtoi rëndë Gjermaninë naziste.
- Ushtria ruse filloi kundërsulmin, kaloi kufirin e saj, hyri në territoret polake dhe u përgatit për goditjen përfundimtare. Në
perëndim, në territoret franceze të Normandisë, zbarkuan forcat anglo-amerikane.
- U bombarduan qendrat industriale, rrugët e komunikacionit, duke shkaktuar vështirësi në furnizimin e lëvizjen e ushtrisë
naziste. Forcat aleate në perëndim çliruan Francën, Holandën, Belgjikën dhe arritën në kufirin gjerman.
- Në Frontin Lindor rusët çliruan Poloninë, Rumaninë Bullgarinë, Hungarinë dhe iu drejtuan Berlinit.
- Komanda gjermane nënshkroi kapitullimin me aleatët perëndimorë më 7 maj, ndërsa me komandën sovjetike më 8 maj; Hitleri
i dëshpëruar vrau veten. Në 6 dhe 9 gusht 1945 ShBA-ja përdori bombën atomike në Hiroshima dhe Nagasaki; Më 2 shtator
Japonia nënshkroi kapitullimin.
 KONFERENCA E PAQES, PARIS 29 KORRIK 1946
U mblodh ne Luksemburg. Moren pjese 22 shtete.
Qellimi:Nënshkrimi i traktateve të Paqes mes shteteve të Fuqive Aleate dhe shteteve humbese (Italia, Rumania,Hungaria
Bullgaria,Finlanda). Traktatet e paqes me Austrine dhe Gjermnanine u shtyne.
Traktatet kishin te benin me:
a. ceshtjen e ruajtjes se paqes
b. arritjen e sigurise
c. zhvillimin e sistemit te qeverisjes demokratike
Ne to pohohej:
-Paprekshmëria të drejtave dhe liritë e njeriut.
-realizimi i carmatimit te plote
-Pagesa e dëmshpërblimeve të luftës

Traktati i Paqes me Italine:

- italia duhet te hiqte dore nga te gjitha territoret qe kishte aneksuar gjate luftes si dhe zoterimet koloniale(Libia, Eritrea,
Somalia)
- ti kalnte Greqise ishujt e Rodit, Dodekanezit
- ti jepte Jugosllavise shumicen e territoreve te bregdetit dalmat
- ti kalonte Frances rajonet kufitare ne pjesen verilindore
- te kufizonte forcat ushtarake deri ne 300 mije
- ti paguante BS, Greqise, Jugosllavise, Etiopise, Shqiperise demshperblime

Rumania duhej:
- Ti jepte Besarabine dhe Bukovinen Veriore BS
- Dobruxha i kalonte Bullgarise
- Transilvania i kalonte Hungarise
- BS duhet ti paguante demshperblime
- Te kufizonte forcen ushtarake
Hungaria duhej:
- Te rikthehej ne kufinjte e dikurshem
- Te kufizonte forcen ushtarake
- Ti paguante BS, Cekosllovakise, Jugosllavise demshperblime

Bullgaria – te hiqte dore nga territore e marra gjate luftes ne bashkepunim me Gjermanine
Finlanda :
- BS merrte Petsamon ne Oqeanin Arktik
- Kufizim i forces ushtarake
- Te paguante demshperblime

11
  Karta e Atlantikut
Karta e Atlantikut u quajte marrëveshja e bërë mes F.D Rooseveltit dhe Churchilt (ShBA-së dhe Britanisë).Ishte një marrëveshje
për përcaktimin e qëllimeve të botës së pasluftës.
1.Nuk do te kete përfitime territoriale sipas pretendimeve nga Shtetet e Bashkuara dhe Anglise..
2.Territoret duhet të jenë në përputhje me pretendimet e popujve qe kane probleme te ngaterruara nga padrejtesite historike
3. E drejta të gjithë popujt për vetëvendosje.
4.Te hiqen Barrierat e Tregtisë ne mes shteteve.
5.Te vendoset paqja, lirija ne bote. Te ndertohet nje bote pa frikë.
6. Liria e deteve. Duhet te sigurohet cdo shteti e drejta e levizjes neper dete e oqeane pa pengesa te ndryshme.
7.Çarmatimin e shteteve agresore, qe hapen lufen
8. Ne lidhje me tregtinë ndërkombëtare, me ndershmeri duke theksuar se te dy si “fitimtari dhe i mundur” do t’i jepet mundësia e tregut
“në kushte të barabarta.”
10. Te kete nje organizate kombesh

 OKB
- U krijua në San Françisko në koferencën që zhvilloi punimet prill –qershor 1945.
Qëllimi:
- te ruhej dhe zgjerohej aleanca e krijuar kunder fashizmit edhe per periudhen e pasluftes
- OKB duhej ti jepte fund politikave percarese agresive dhe te siguronte fillimin e epokes se re te paqes e bashkepunimit
kombetar
- Dokumenti kryesor eshte KARTA. Aty jane formuluar:
a. Kushtet per anetaresim
b. Kerkesat e drejtimet per vete veprimtarine e organizates.
Objektivat
- T’i jepej fund përdorimit të forcës ushtarake me përjashtim të rasteve për vetëmbrojtje kombëtare.
- Zgjidhja e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare dhe atyre të shteteve duhet të bëhet me mjete paqësore.
- Të bashkëpunohet për sigurimin dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njerëzve.
- Të njihet dhe respektohet sovraniteti kombëtar dhe e drejta e kombeve për vetëvendosje.
- Të arrijë bashkëpunimin ndërkombëtar në fushën ekonomike, sociale, kulturore e shëndetësore.

 Organet kryesore te OKB

1. Asambleja e Pergjithshme.
a. Perbehet nga perfaqesues te te gjitha shteteve anetare me te drejte vote
b. Diskuton dhe miraton rezoluta per te gjitha ceshtjet qe perfshihen ne Karte.
c. Vendimet me te rendesishme merren me 2/3 e votave
d. Rezolutat e saj lidhen me masa parandaluese. Kane karakter rekomandues.

2. Keshilli I Sigurimit
a. Pergjegjes per ruajtjen e paqes dhe te sigurise ne bote

12
 b. Perms tij OKB realizon rolin e saj si mbikeqyrese dhe ndermjetese ne ruajtjen e paqes dhe vendosjen e saj
c. Perbehet nga 15 anetare. Anetaret e perheshem jane: SHBA, BS, Britania, Franca, Tajvani i zevendesuar nga Kina me vone.
Secili prej tyre k ate drejten e vetos.

3. Sekretariati
a. Eshte hallka ekzekutive e OKB
b. Kryesohet nga Sekretari i Pergjithshem

4. Gjykata Nderkombetare
a. Perbehet nga 15 gjykates te zgjedhur per 9 vjet prej shumices se Asamblese se Pergjithshme dhe Keshillit te Sigurimit
b. Ka per detyre te ndermjetesoje mosmarreveshjet ndermjet shteteve

 Konferenca e Teheranit 28 nentor-1 dhjetor 1943

Moren pjese: Stalini, Cercilli, Rusvelti
Vendimet ishin:
a. Te hapej fronti i dyte ne Evropen Perendimore
b. Ti kerkohej gjermanise dhe Japonise kapitullimi i plote dhe pa kushte
c. Pas perfundimit te luftes ne Evripe BS ti shpallte lufte Japonise.

 Konferenca e Jaltes (Krime) 4-11 shkurt 1945.

Moren pjese: Stalin, Cercilli, Ruzvelti.
U vendos qe pas luftes te merreshin keto masa:
a. Ndarja e Gjermanise ne 4 zona pushtimi mes SHBA, BS, Britanise dhe Frances
b. Te paguante demshperblimet per demet e luftes
c. Te formohej Organizata e Kombeve te Bashkuara OKB sia garantuese e paqes.
d. Te krijohej Gjykata Nderkombetare per denimin e krimineleve te luftes

 Konferenca e Potsdamit korrik-gusht 1945

Moren pjese: kryeministri i Anglise Klement Etli, presidenti i SHBA Hari Truman dhe Stalini.
Konferenca vendosi:
a. Carmatimin e Gjermanise dhe fillimin e demokratizimit te saj
b. Ndalohej prodhimi i te gjithe llojeve te armatimeve e pajisjeve ushtarake
c. Te kryhej procesi i denazistifikimit
d. Krijimi i nje organizmi te perbere nga ministrat e jashtem te SHBA, Britanise, BRSS, Frances, per te pergatitur traktatet e
paqes me shtetet e mundura
e. Gjermania dhe shtetet e mundura të paguanin dëmshpërblimet
f. Të përgatiteshin traktatet e paqes me Finlandën, Bullgarinë, Italinë, Hungarinë etj
g. Qeverisë japoneze iu dërgua thirrja për kapitullim pa kushte

 Karakteristikat e Luftes se Dyte Boterore

1. Ndryshon nga Lufta Pare Boterore per strategjine dhe taktiken e luftimeve, permbajtjen e saj.
2. Eshte cilesuar si lufte me krime kunder njerezimit. Pati shume te vrare ne mes te popullsise civile.
3. Eshte quajtur si lufte rrufe. U nderthuren operacine levizshme, sulme te njekoheshme nga toka dhe ajri. Operacionet
ishin menduar te mos benin dallim midis ushtrise dhe popullsise civile te vendeve qe do te pushtoheshin. Ajo synonte
asgjesimin e cdo gjeje. Popullsia u perfshi nga ankthi dhe ‘trauma e vdekjes qe vjen nga qielli’
4. Plani racist i gjermanve per nenshtrimin e races inferior te hebrenjeve, polakeve, ruseve. Ky plan permbante
riedukimin, pershtatje me racen gjermane deri ne eliminimin masiv te inferioreve. U ndertuan kampet e perqendrimit

13
 ku u ngrumbulluan kundershtaret e regjimit. Te burgosurit u shfrytezuan si fuqi punetore. Holokausti permbante
vrasjet massive te hebrenjve. Ai u projektua per spastrimin e hebrenjeve nga Europa. Ato u ngrumbulluan ne te
ashtequajturat kampe te vdekjes ku perdoreshin mjetet me cnjerezore. Viktimat ishin 6 milion hebrenj pershire 1.5
milion femije.
5. Kampet e perqendrimit ne Siberi, ku Ruset mbajten rreth 1 milion polake dhe 91 mije gjermane

 Shkaqet e kapitullimit të bllokut fashist

1. Bashkërendimi i veprimeve ushtarake nga blloku antifashist
2. Dështimi i Gjermanisë naziste në frontin e Lindjes e avancimi i trupave të BRSS-së
3. Organizimi i rezistencës popullore antifashiste në Evropën perëndimore dhe rritja e kësaj lëvizje në lindje
4. Shterimi i burimeve njerëzore dhe ekonomike për bllokun fashist

 Pasojat e Luftes se Dyte Boterore

- Njerëzore: Në Luftën e Dytë Botërore vdiqën rreth 55 milionë njerëz nga të cilët 49 milionë qenë në Europë.
- Ekonomike: Ekonomia pësoi dëme të pallogaritshme me shkatërrimin e qyteteve dhe territoreve të tëra
- Psikologjike: Ndër pasojat më të rënda me tiparet e një lufte që ushtroi gjenocid-shfarosje masive të popullsisë (Holokausti)
dhe mungesa e shpresës për një të ardhme më të mirë.
- Politike: Fuqizimi i pozitave të komunizmit i shoqëruar me vendosjen e sistemeve komuniste në Evropën lindore

Konferenca e Paqes 1919 Konferenca e Paqes 1946

- Italia shtet fitues i Luftës I Botërore - Italia, shtet humbës i Luftës II Botërore;
- Italia mori Istrian, Tirolin e jugut dhe - I jepej fund sovranitetit të Italisë, mbi Somalinë, Libinë, Eritrenë dhe
Trentinon Etiopinë;
- Ishujt e Rodosit dhe Dodekanezit i kalonin Greqisë;
- Gadishulli i Istrias i kaloi Jugosllavisë;
- Trieste fitoi status ndërkombëtar.
 Ballafaqoni pozicionin e Italise (fitues apo humbës) dhe ndryshimet territoriale që pësoi ky shtet, pas dy Konferencave
të Paqeve, pas Luftës I dhe II Botërore.

 Gjyqi i Nurembergut
- Gjyqi ushtarak dënoi krimet e nazizmit.
- U zhvillua nga 20 nëntori i vitit 1945 deri më 1 tetor 1946.
- U gjykuan 24 krerë të lartë nazistë (funksionarë të lartë të partisë naziste, të qeverisë, të ushtrisë, që akuzoheshin për krime
ndaj njerëzimit dhe gjenocid.
- Ata u dënuan me vdekje, me burgosje të përjetshme ose me disa vite burgim

Doktrina Truman

- Platformë për ndihmë ekonomike dhe ushtarake

- SHBA-ja angazhohej të ndihmonte financiarisht dhe ushtarakisht të gjitha vendet, qeveritë e të cilave përballeshin me rrezikun
komunist.
- Do të ndërhynte për të mbrojtur lirinë dhe demokracinë e vendeve të Europës Perëndimore, që nuk bënin pjesë në Bllokun
Socialist.
- Shënon edhe fillimin e Luftës së Ftohtë.

14
15
Tema: Lufta e Ftohte

- Perkufizimi: Lufta e ftohtë ishte një gjendje e tensioneve politike dhe ushtarake pas Luftës së II Botërore, ndërmjet fuqive
të Bllokut Perëndimor (Shtetet e Bashkuara, aleatët e tyre në NATO dhe të tjerë) dhe fuqive të Bllokut Lindor (Bashkimi
Sovjetik dhe aleatët e tyre në Paktin e Varshavës).U quajt e ftohte sepse rivaliteti ne fushen politike, ekonomike, kulturore,
ushtarake nuk arriti ne luftene hapur e te konfliktit te armatosur.
- Fillimit e saj jane pas Luftes se Dyte Boterore.
- Fazat jane:
1. E ardhmja politike e tokave te pushtuara gjate luftes. Cercilli dhe Rusvelti pranuan kapitullimin e Italise pa
perfshirjen e BS. Kete akt Stalini e shfrytezoi per te vendosur forcat ushtarake ne vendet e cliruara te Evropes Lindore.
Kete e beri pa pyetur aleatet. Mosmarreveshjet vazhduan kur ne keto vende nuk u organizuan zgjedhje demokratike dhe
u vendosen regjime komuniste. Ne mars te 1946 Cercill deklaroi per nje perde te hekurt qe ishte vendosur permes
Evropes, qe ndante popujt demokratike te perndimit nga blloku komunist. Keshtu moren fund shpresat per krijimin e nje
bote te bazuar ne vetevendosje dhe lirine ekonomike.
2. Lufta civile ne Greqi. BS mbeshteti forcat komuniste. SHBA zbatoi doktrinen e frenimit qellimi I se ciles ishte te
ndalonte shtrirjen e metejshme te komunizmit. Forcat qeveritare greke moren ndihme ushtarake per te mposhtur luften
partizane komuniste.
3. Plani Marshall. Nuk u pranua nga vendet e bllokut komunist. Stalini krijoi ne 1947 Byrone Informative Komuniste
duke rritur kontrollin mbi partite komuniste te vendeve te Evropes Lindore. U formua Keshilli I Ndihmes Ekonomike
Reciproke (KNER). Ai ishte nje organizem ekonomik me pjesemarrjen e vendeve komuniste nen diktatin sovjetik.
4. Ceshtja Gjermane. Gjermania u pa nga sovjetiket si nje zoterim i perendimit dhe vecanerisht i SHBA mbi Evropen
Qendrore.

 Zhvillimi i Luftes se Ftohte

1. Konfrontimi i ashper u zhvillua gjate viteve 1949-1962. Te dyja superfuqite luftuan per te krijuar epersi ndaj njera
tjetres ne garen e armatimeve te bazuara ne armet berthamore. Gusht 1949, BS prodhoi bomben atomike e me pas ate me
hidrogjen. SHBA ne vitin 1960 rriti prodhimin e armeve berthamore.
2. Krijimi i blloqeve ushtarake NATO dhe Traktati i Varshaves. NATO-Organizata e Traktatit te Atlantikut te Veriut
me anetare SHBA, Holanda, Islanda, Danimarka, Norvegjia, Luksemburgu. Kjo alence perfshinte nje bashkepunim
politik dhe ushtarak perballa armikut te perbashket, komunizmit.
Traktati i Varshaves u krijua ne 1955, ne te benin pjese te gjitha vendet e Evropes Lindore ku ishin vendosur regjime
komunsite. Kjo aleance zotohej per mbrojtje nga armiku i perbashket vendet imperialiste.
3. Ndertimi i Murit te Berlinit ne 1961 nga sovjetiket. Ai ndante Berlinin Lindor nga ai Perendimor.

 Ashpersimi I Luftes se Ftohte

1. Lufta e Korese. Ne 1950 forcat komuniste te Korese se Veriut sulmuan Korene e Jugut me qellim ribashkimin e vendit.
SHBA mendoi qe pas kesaj qendroi BS prd nderhyri me forca ushtarake. Me luftene Korese Lufta e Ftohte u kthye ne te
nxehte. Ne 1953 u nenshkrua armepushimi
2. Ne Azi u krijuan blloqet ushtarake si SEATO (aleanca ushtarake e vendeve te lindjes se aferme)
SENTO (Aleanca e vendeve te Azise Juglindore me pranine te SHBA dhe britanise.
3. Luftra dhe konflikte rajonale ne Azi dhe Afrike. Ato u zhvilluan ndermjet shteteve fqinje. Keto nxiten tregtine e
armeve, dmth blerja e armeve nga vendet e perfshira ne luftera.
4. Kulmi i konfrontimit ishte kriza Kubane. Ajo kishte te bente me vendosjen e raketea ne Kube ne 1962 nga sovjetiket.
Ky veprim u pa si kercenim nga SHBA. Ato kembengulen dhe sovjetiket i terhoqen raketat.

 Gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë, dy superfuqitë luftuan për të krijuar epërsi ndaj njëra–tjetrës. Analizoni drejtimet
në të cilat u shpreh konfrontimi midis tyre.
a) Luftuan për të krijuar epërsi në garën e armatimeve, të bazuara në armët bërthamore. Kështu në gusht të vitit 1949 BS prodhoi
bombën atomike e më pas atë me hidrogjen, gjë që i dha fund monopolit amerikan atomik
b) Krijimi i blloqeve ushtarake si NATO dhe Traktati i Varshavës. Në prill të vitit 1949 u krijua Organizata e Traktatit të
Atlantikut të Veriut (NATO). Aleanca u zotua për t’i dhënë ndihmë çdo shteti anëtar, në rast se ndaj tij do të merrej ndonjë agresion

16
 i armatosur. Ndërkaq BS iu përgjigj me krijimin e aleancës ushtarake të Traktatit të Varshavës në vitin 1955, shtete anëtare të së
cilës ishin vendet e bllokut komunist.
c) Ndërtimi i Murit të Berlinit në vitin 1961, i cili vërtetoi në mënyrë simbolike thënien e Çërçillit për “perden e hekurt”

 Faktorët që çuan në përfundimin e Luftës së Ftohtë

 Vazhdimi i Luftës së Ftohtë u përcaktua nga gjendjet ekonomike të dy superfuqive:SHBA: kishte një rënie ekonomike,
ndonëse relative, ndërsa BS ishte zhytur në një krizë të thellë ekonomike. Në këtë mënyrë gara e armatimeve nuk mund të
vazhdohej.
 Ndryshimet e thella që bëri Gorbaçov në politikën e jashtme. Ai u shpreh me ngulm për dhënien fund të garës së armatimeve
dhe ndërhyrjes ushtarake në vende të tjera.  Shpërbërja e bllokut komunist luajti rolin vendimtar në përfundimin e Luftës së
Ftohtë.
 Rënia e Murit të Berlinit më 9 nëntor 1989, shënoi edhe rënien e simbolit kryesor të Luftës së Ftohtë.

TEMA: RIMEKEMBJA EKONOMIKE PAS LUFTES SE DYTE BOTERORE

 Ndikuan keto faktore:

1. Fabrika, makineri, pajisje qe ngelen pa demtuar nga lufta u vune ne perdorim per te prodhuar.
2. Evropa Perendimore kishte nje fuqi punetore te kualifikuar dhe mjaft te disiplinuar.
3. Konsensusi ndermjet partive politike. U krijuan qeveri kombetare ne France, Angli, Itali etj. U rishikuan programet e
partive ku u kerkua rritja e rolit te shtetit ne ekonomi dhe realizimi i plote i komponenteve te shtetit te mireqenies
sociale. 1947 u arrit niveli I prodhimit te paraluftes.

 Plani Marshall
Gjendja ne Evrope pas lufte ishte:
a. Prodhimi bujqesor i ulet, mungese ushqimesh, skamje dhe mjerim
b. Mungesa ne kapitale per te bere investime te reja mbi bazen e teknologjise bashkekohore
c. Gjendje e renduar gjate Luftes se Ftohte. Ne kushtet e veshtiresive ekonomike u rrit ndikimi i partive komuniste. Keshtu
Evropes i erdhi ne ndihme Plani Marshall.

A. 5 korrik 1947 ne Universitetin e Havardit, Xhorxh Marshall propozoi nje plan konkret ndihmash per Evropen, qe do ti
ofrohej per 4 vjet.
B. Kjo ndihme synonte te ndalonte shkaterrimin ekonomik, social,politik
C. Kjo ndihme nuk ishte ushtarake por ekonomike dhe drejtohej kunder urise, varferise, deshperimit, kaosit.
D. Ajo iu ofrou edhe BS dhe vendeve te Evropes Lindore por ata nuk e pranuan. Kjo perforcoi karakterin jopolitik te ndihmes.
E. Kjo ndihme perfaqesonte nje program te gjere per rindertimin dhe zhvillimin e metejshem ekonomik te Europes me
mbeshtetjen financiare te SHBA.
F. Plani u nenshkrua nga presidenti Hari Truman, me 3 prill 1948.
G. Ofronte nje ndihme prej 5.3 miliarde $.
H. Plani do realizohej npr Zyres per Kooperimin Ekonomik Europian ne Paris. Ajo do studionte projektet, bashkerendonte
planifikimin dhe percaktonte fondet monetare te domosdoshme per ealizimin e projekteve.
I. U shpenzuan me shume se 12 miliarde $, te cilat u perdoren per persosjen e transportit, modernizimin e infrastruktures dhe
ne industri.

 Efekshmeria e Planit Marshall u pa:

a. Rritja e nivelit te prodhimit ne periudhen e paraluftes.
b. Bashkepunimi ekonomik ne mes vendeve evropiane.
c. Ishte ne interes te SHBA
d. Pengoi rrezikun e per gjallerimin e levizjes komuniste ne Evropen Perendimore

17
  Plani Marshall ishte me interes për vetë SHBA sepse nxiti:
a) Krijimin e tregjeve të reja për mallrat amerikane
b) Prodhimin amerikan për eksport
c) Fitimin në përgjithësi

 Drejtimet kryesore te politikave neoliberale ishin:

1. Privatizim i sektorit shteteror dhe kalimi nga sistemi i ekonomise mikse ne sisitemin e ekonomise se tregut.
2. Nxitja e nismave te sipermarrjes se lire mbi bazen e mekanizmave te tregut
3. Ulja e taksave per korporatat e medha dhe per te pasurit
4. Vendosja e kufizimeve ne komponentet e SHMS dhe nxitja e vetembeshtetjes vetjake per sigurimet sociale.
Politikat neoliberale filluan te zbatohen nga qeveria konservatore e Margaret Thecerit ne Britani dhe Ronald Regan ne SHBA.

TEMA: BRSS GJATE VITEVE 1945-1990

 Destalinizimi
1953 Stalini vdiq. Nikita Hrushov mbajti raportin per Kultin e Individit dhe Krimet e Stalinit. Stalini u fajesua per denimet
politike, deshtimet ne ekonomi.
1. Filloi destalinizimi qe permabnte vazhdimin e kritikes ndaj Stalinit.
- U hoqen fotografite, bustet, emri i Stalinit nga qytetet, ndermarrjet ekonomike.
- U deklaruan koncepte te reja si per shtetin e te gjithe popullit.
- U mbyllen disa nga kampet e perqendrimit.
- U deklarua per vendosjen e marredhenieve te reja me shtetet e tjera ne baze te bashkeekzistences paqesore, pa konfrontime
dhe luftera. U lejuan kontaktet dhe shkembimet me institucionet kulturore te vendeve perendimore.
2. Filloi liberalizimi i ekonomise
- U hoqen dore nga disa aspekte te planifikimit shteteror te detyruar
- Ndermarrjet industriale fituan disa liri ne administrimin e tyre.
- Kufizimi i tatimeve shteterore mbi prodhimin e kolkozeve
- Kolkozianet u lejuan te zgjeronin oborret personale qe ishin kopshte per te kultivuar prodhime bujqesore per konsum vetjak
dhe per treg.
Keto masa nuk preken thelbin e sistemit komunist pra pronen shteterore dhe udheheqjen nga nje parti e vetme.

 Leonid Brezhnjevi 1964-1982

Arritjet ne ekonomi:
- BS nje nga prodhuesit kryesore te qymyrit, hekurit, naftes, pambukut
- U rit prodhimi i mallrave per konsum sidomos i pajisjeve te reja shtepiake
Ne aspektin politik: U hartua kushtetuta e re ne 1977.
- U sanksionua edhe nje here roli udheheqes e i pandare i Partise komuniste
- U ripohua per ideologjine komuniste si ideologji e vetme
- U ripohua qellimi i regjimit komunist per plotesimin ne max te nevojave materiale e shpirterore te popullsise

 Kriza e viteve 1980 dhe shkaqet e saj.

A. Treguesit jane:
a. Renia e ritmeve te prodhimit
b. U ul shkalla e jeteses
c. U keqesua pozita e BS ne tregun boteror. Ai mund te eksportonte vetem lende te pare si nafte dhe me cmime te ulta.
d. U rrit marrja e huave dhe kjo coi ne rritjen e borxhit.
e. Renia e treguesve te qyteterimit si; u rit vdekshmeria foshnjore, jetegjatesia u ul, u rrit varferia.
B. Shkaqet e krizes jane:

18
 a. Shkaqet duhen kerkuar ne thelbin e sistemit kumunist. Duke zhdukur pronen private, zhduku interesin e njerezve per
pune, nismen per te ritur prodhimin. Kjo u vu re ne prodhimtarine e parcelave individuale qe mgjth zinin 3 % te
siperfaqess e tokes jepnin me shume prodhim se kolkozet.
b. Veprimtaria e ashtequajtures ekonomi e dyte. Ata qe punonin ne te largoheshin fshehurazi nga puna e shtetit ose merrnin
raporte mjeksore. Materialet i vidhnin nga ndermarrjet shteterore.
c. Shpenzimet e medha per qellime ushtarake
d. Thellimi i dallimeve ndermjet elites politike dhe mases se popullsise

 Reformat e Gorbacovit
Nevoja per reforma te reja u diktuan nga:
a. Kriza ekonomike, e cila tregoi deshtimin e pretendimeve per epersi te rendit sovjetik mbi ate kapitalist
b. Po deshtonin bazat e ligjshmerise se ketij regjimi. Keshtu ne ligjin ekonomik themelor te socializmit parashtrohej
plotesimi ne max i nevojave materiale dhe shpirterore te popullsise por ne te vertete mbeten pa plotesuar nevojat jetike
me minimale te punonjesve. Kjo solli edhe venien ne krize te ligjshmerise se ideologjise marksiste-leniniste.
Gllasnosti – shprehja e lire e mendimeve madje edhe atyre kritike ndaj regjimit.
Perestrojka – ristrukturimi i ekonomise, por pa likujduar pronen shteterore
Mihal Gorbaçovi -1985 Perestrojka Gllasnosti
Perestrojka –ristrukturim i -Kalimi ndërmarrjeve shtetërore drejt -Zhvillimi i mendimeve të kritikës së
ekonomise , pra lejimin e vetëadministrimit dhe vetëfinancimit. lirë.
konkurrencës dhe iniciativës së - shkurtimi ose heqja e subvencioneve shteterore sipas -Krijimi klubeve politike.
lirë në prodhimin e të mirave degeve te ekonomise -Forcimi i organeve shtetërore
materiale -Lejimi i punës private. -drejtimi të vazhdonte të ishte në duart e
gllasnost – parashtrim mendimesh, -Krijimi i ndërmarrjeve të përbashkëta me kapital të partisë por të reduktohej roli i saj
pra shprehja e lire e mendimeve huaj - rritja e rolit të inteligjencës
madje edhe ato kritike ndaj -Rritja e nismës private në sektorin e sherbimeve, - kufizimi i censurës
regjimit. bujqësi -lejimi i votimit të fshehtë ku votohej
-kolkozianet mund te merrnin toka me qira për më shumë se një kandidat
-shteti nuk subvenciononte ndërmarrjet që dilnin me -vendosja e formës presidenciale në
humbje qeverisje.
-drejtuesit e ndërmarrjeve vendosnin për sasinë e
prodhimin, pagat e punëtorëve

-reduktimi shpenzimeve ushtarake

-reduktimi i rolit të partisë në ekonomi

 Kompetencat qe gezonte M.Gorbacov si president:

a. Emeronte kryeministrin dhe ministrat
b. Shperndante legjislativin
c. Shpallte gjendjen e jashtezakonshme per nje periudhe 18 muaj

 Percakto arsyet e mosfunksionimit te reformave ne BS

a. Reformat e ndërmarra me synimin për të përmirësuar sistemin nxorrën në pah dobësi të mëdha në të gjitha fushat.
b. Administrimi i trashëguar nga e kaluara nuk mund të përshtatej me kërkesat e ekonomisë së tregut.
c. Teknikat e prodhimit ishin të prapambetura. Kjo çoi në rënie të vazhdueshme të prodhimit dhe mungesën e
mallrave të konsumit në treg.
d. Të gjitha shtresat e shoqërisë e patën të vështirë përshtatjen me filozofinë e ekonomisë së tregut.
e. Reformat hasën në kundërshtime me forcat konservatore dhe radikale.
Në të gjithë territorin e Bashkimit Sovjetik, u rishfaqën lëvizjet kombëtare të kombësive jo ruse. Kulmi arriti me kërkesat për
pavarësi.

19
  Hari Truman 1945-1953 Partia Republikane
- SHBA-ja kaloi nga ekonomia e luftës në atë të paqes
- Ne 1947 anoncoi "Doktrinën Truman". Truman kërkoi që SHBA të asistonte me ndihmë Greqinë dhe Turqinë kundër
dominimit komunist në vend. Në Turqi, Bashkimi Sovietik kishte pretendime për dominimin e Dardaneleve, një pikë
strategjike që kontrollonte nga Deti i Zi deri në Mesdhe. "Doktrina Truman" ishte në fakt një deklarim i Luftës së Ftohtë dhe
përpjekje për përfshirjen e Greqisë e Turqisë në kampin perëndimorë.
- Zbatoi “Kursin e Trajtimit të Drejtë”. Sipas tij u zgjeriuan masat sociale (punësim i plotë; rritje e pagës minimale; ndërtimi i
banesave me qira të ulët
- ligji i ri i punesimit

 Duajt Ajzenhaueri 1953- 1961 Partia Republikane

Iu permbajt vazhdimesise se Kursit te Ri.
- U rrit paga minimale
- Balancim I buxhetit shteteror
- Shmangia e deficitit dhe inflacionit
- Ulja e shpenzimeve ushtarake dhe shteterore per qellime shoqerore
- U krijua departamneti I shendetesise, arsimit
- U forcuan komponentët SHMS
- SHBA-ja kaloi në një shoqëri pasindusrtiale

 Xhon Kenedi 1961-1963 Partia Demokratike

Programi i Kufijve te Rinj – tejcimi i metejshem i arritjeve te politikave ekonomike dhe shoqerore. Ky program mbeshtetej ne
platformen e liberalizmit modern.
- Punetoret dilnin ne pension 62 vjec
- U zgjat periudha e perfitimit te pageses se papunesise
- Paga minimale u rrit ne 1.25 dollar ora
- U rriten shpenzimet ushtarake dhe ato per kerkime ne hapesiren kozmike

 Lindon Xhonson 1963-1969. Partia Demokratike

Programi Shoqeria e Madhe- harmonizim i intereave te te gjithe shtresave te shoqerise.
Synimi: rritja e shkalles se jeteses dhe kapercimi i varferise
Program perfshinte:
- asistence per te varferit me triska ushqimi
- Mediad, per te ndihmuar ne ndihma shendetesore ata me te ardhura me te ulta
- Medicare, sigurime shendetesore per te moshuarit
- punesim ne veprat publike
- Hapja shkollave ne lagje te varfra
- Plotesim nga shteti i qirase per banesat
- krijimi i Departamentit te Strehimit dhe Zhvillimit Rajonal
- Shpenzime për mbrojtjen e mjedisit
- shpallja e te gjitha te drejtave civile dhe politike per afroamerikanet. Ne 1965 u siguruan atyre te drejta te barabarta ne te
gjitha veprimtarite e punes, sherbimebe, arsimimit.
L.XHonson u perfshi ne luften ne Vietnam, e cila solli rritje te shpenzimeve ushtarake dhe deficit buxhetor e inflacion.
- Neokonservatorizmi: argumenton mbrotjen e vlerave tradicionale te familjes, moralin, praktikimin e fese, forcimin e rendit,
sigurise, mbrojtjes kombetare.
- Neoliberalizmi: rikthimi ne politikat e liberalizmt te hershem ekonomik. U synua kufizim i nderhyrjes se qeverise ne fushen
ekonomike dhe per realizimin e sigurimeve shoqerore. Per kete:
- U ulen taksat per sipermarrjet kapitaliste dhe te pasurit
- Ulja e shpenzimeve shteterore per sigurimet shoqerore, perfitimet per te papunet etj
- U forcua lufta kunder krimit, droges
20
  Ronald Regan 1981-1989 Partia Republikane
Programi i tij u njoh si reganizem, shtronte keto probleme per zgjidhje:
- Kufizimi i kompetencave te qeverise federale ne rregullimi e ceshtjeve ekonomike, te mjedisit, te sigurimeve shoqerore
- Zhvendosja e pergjegjesise per realizimin e programve te brendshme nga qeveria federale drejt qeverive te shteteve
- Ulja e shpenzimeve te brenshsme federale
- Ulja e taksave vecanerisht per korporatat e medha
- Rritja e shpenzimeve ushtarake per mbrojtjen
- Balancimi i buxhetit federal
Ndermori programin Lufta e Yjeve, i cili synonte ndertimin e mjeteve per asgjesimin ne ajer te raketave berthamore

 Bill Klinton 1993-2001 Partia Demokratike

Motoja e tij ishte: shteti duhet ti ofroje mundesi te barabarta te gjithe njerezve, pavaresisht nga ndryshimet qe ekzistojne mes tyre.
Ai iu kundervu qendrimeve neoliberale dhe neokonservatore te republikaneve
“Kontrata e Re”
Çfarë është? - alternativë e re e drejtimit
Ç’parashikon? - vendosjen e marrëdhënieve të reja mes qeverisë dhe të qeverisurve
Thelbi i saj - kufizimi i rolit të ”Qeverisë së madhe”; ishte një ndërthurje mes politikave të Liberalizmit modern dhe
neoliberalizmit
Ç’përmban në planin ekonomik?
- kunder kufizimit te rolit të qeverisë federale në menaxhimin e ekonomisë
Zbatimi i programit i dha ekonomise nje fytyre te re si:
- u ul papunësia
- u rritën pagat
- u pakësua deficiti buxhetor
Ç’përmbante në planin social? Programi i tij orientohej më shumë drejt punës se nga përfitimet sociale
- U bënë investime në arsim e shëndetësi
- U zgjerua shtresa e mesme dhe demokratizimi i vendit
- lufta kunder krimit, dhunes ne familje

TEMA: ITALIA GJATE VITEVE 1945-2000

Aspekti 1946 me referendum popullor u shpall Republika Parlamentare.
Politik - Parlamenti perbehej nga 2 dhoma: e Deputeteve dhe e Senatit.
-zgjedhja e deputeteve behej npr sistemit elektoral perpjestimor. Pra perqindja e vendeve te partive politike ne
Dhomen e Deputeteve ishte ne perputhje me perqindjen e votave qe siguronin ne zgjedhjet elektorale.
-u formuan qeveri koalicioni dhe kishte paqendrueshmeri, kriza qeveritare.
-opozita parlamentare ishte e dobet dhe e paefekshme

1992- Republika II
- Sistemi elektoral maxhoritar
- Formim i partive te reja, reformim i plote i Partise Komuniste
Aspekti 1950-1974 ritme te larta te zhvillimit ekonomik. Faktoret qe kane ndikuar:
Ekonomik - Roli I shtetit ne ekonomi. Investime ne infrastructure, energjetike per zbutjen e dallimeve ndermejt veriut dhe
jugut.
- Zhvillimi i sektorit privat,
- Tregu i perbashket europian
- teknologjia bashkekohore
- emigracioni
- turistet e shumte
- levizshmeria e fuqise punetore
21
Problemet - dallime ne shkallen e jeteses, dallime rajonale
E Zhvillimit - ekstremistet e djathte dhe te majte ndedrmoren veprime te dhunshme si brigatat e kuqe dhe mafia.
- Perhapja e korrupsionit gjate qeverisjes se P. Demokristiane

TEMA; FRANCA GJATE VITEVE 1945-2000

 Franca pas L.II.B

Krahasim republika e IV dhe V

Republika IV 1946 Republika V 1958

Sistemi elektoral Sistem proporcional- krijoheshin qeveri koalicioni Sistem mazhoritar – siguronin qëndrueshmëri
të paqëndrueshme politike
Sistemi partiak I pareformuar- shfaqnin hapur veprimtari në Grupim i forcave politike në spektrin e majtë,
forcat politike ekstremiste të qendrës dhe të djathtë
Roli i Roli i Asamblesë më i madh se ai i Presidentit Presidenti kishte kompetenca të mëdha:
Asamblesë/Presidentit - drejtonte politikën e jashtme e të brendshme;
- emëronte kryeministrin;
- mund të shpërndante Asamblenë e të
përqendronte pushtetin në duart e tij.
Qëndrueshmëria Paqëndrueshmëri qeveritare dhe politike në vend Stabilitet dhe qëndrueshmëri qeveritare
qeveritare

 Renditni tri nga kompetencat që gëzonte presidenti, sipas Kushtetutës së Republikës V franceze.
a) Përcaktonte drejtimet kryesore të politikës së brendshme dhe të jashtme të vendit
b) Ishte kryekomandant i forcave të armatosur
c) Emëronte kryeministrin
d) Mund të shpërndante Asamblenë Kombëtare
e) Në raste të veçanta përqendronte të gjithë pushtetin në duart e veta

Planifikimi tregues ne France Planifikimi i komanduar ne BRSS

Qeverite ne marreveshje me sipermarrjet private percaktonin: Shteti percaktonte se cfare do te prodhohej, sa do te
a. drejtimet e zhvillimit, prodhohej, pagat, cmimet.
b. industrite dhe rajonet qe kishin perparesi ne
investime, fondin e investimeve qe ofronte shteti
c. Rolin e seciles firme

Listoni tre nga drejtimet e zhvillimit ekonomik në qeverisjen e M. Theçerit.

a) Kufizimi i rolit të shtetit në ekonomi

b) Kufizimi i sektorit publik
c) Privatizimi i ndërmarrjeve shtetërore
d) Ulja e taksave
e) Zgjerimi i tregut të lire

Realizimi i privatizimit: a. Kalimi i ndërmarrjeve shtetërore në pronë të kompanive private

b. Bërja aksionerë e punonjësve
Pasojat e privatizimit:
22
A. Ekonomike
1. U nxit sipërmarrja private
2. Ndërmarrjet e privatizuara u bënë fitimprurëse
3. U ul inflacioni
4. U rritën shtëpitë private
5. U rrit paga reale etj.
B. Sociale
• U rrit numri i divorceve
• U rrit pabarazia midis shtresave
• U rrit pabarazia midis rajoneve

TEMA: GJERMANIA GJATE VITEVE 1945-1991

- Pas kapitullimit te Gjermanise, Fuqite e Medha realizuan ndarjen e saj ne 4 zona pushtimi ( Franca, SHBA, Britania, BS). Ne
vitin 1948 tre zonat ( FR, BR, SHBA) u bashkuan duke formuar Republiken Federale Gjermane (RFGJ) me kryeqytet Bonin.
Ajo perbehej nga 10 lande.
- U miratua Ligji Themelor 1949
- sanksiononte parimet demokratike dhe liberale te qeverisjes
- e percaktonte Gjermanine shtet demokratik, federal dhe social
1. Shtet demokratik:
a. sanksiononte qeverisjen perfaqesuese te mbeshtetur ne pelqimin e popullit
b. garantonte lirite dhe te drejtat e individit
2. organizimim federal permabante ndarjen e pushteteve midis qeverise qendrore dhe te landeve.
- Parlamenti perbehej nga dy dhoma:
a. Bundestagu, zgjidhej me votim te pergjithshem
b. bundestrati, perbehej nga pefaqesues te landeve
- Presidenti zgjidhej nga parlamenti.
3. shteti social ishte ne kuptimin e ralizimit te komponenteve te shtetit te mireqenies sociale.

 Renditni faktorët që ndikuan në rimëkëmbjen e shpejtë të ekonomisë gjermane pas Luftës

së II-të Botërore:
a. Ndihma financiare e Planit Marshall
b. Investime në teknologjinë e re dhe krijimin e degëve të reja të industrisë
c. Mungesa e shpenzimeve financiare për qëllime ushtarake
d. Fuqia punëtore e kualifikuar dhe me disiplinë të lartë
e. Politikat qeveritare të mbështetura në platformën e liberalizmit modern
f. përfshirja e Gjermanisë në TPE

TEMA: JUGOSLLAVIA GJATE VITEVE 1945-2000

Jugosllavia: Shtet federativ (6 Republika 2 krahina autonome)

Organizimi politiko-administrativ: Pushteti ndahej në: Qendror dhe Lokal
Sistemi politik i vendit: a. Kuvendi- Dhoma Federative dhe Dhoma e Republikave
b.Këshilli Ekzekutiv Federativ- Sekretariati dhe Komiteti Ndër-republikan

Drejtimet e politikës së jashtme: a. Marrëdhëniet miqësore me BS-në dhe vendet e kampit komunist
b. Marrëdhëniet me perëndimin dhe “vendet e paangazhuara”
Tiparet e sistemit ekonomik dhe shoqëror:
- Kushtetuta Jugosllave njohu 3 forma pronësie: Shtetërore, Kooperativiste, Private.
- Reforma agrare diktoi kolektivizimin e pronës në fshat
- Sektori shtetëror vendosi vetadministrimin e ndërmarrjeve
23
Tiparet e politikës kombëtare:
- RFSJ- ishte bashkim i brishtë me konflikte fetare dhe etnike
- Liberalizmi i viteve ’80 kërkonte: a. kufizim të kontrollit nga Lidhja Komuniste b. Autonomi të zgjeruar për Republikat

 Dallimet midis sistemit ekonomik stalinist dhe atij të vetadministrimit në Jugosllavi.

Sistemi ekonomik Stalinist Modeli ekonomik Jugosllav

- Pronë e shtetëzuar -Njohu 3 kategori prone: -Pronë shtetërore-kolektive-private
- Pronë kolektive në fshat -Sistemi i vetadministrimit lejonte ndërmarrjet të përcaktonin vetë planifikimin
- Planifikim i detyruar shtetëror ekonomik pagat çmimet tregtimin e produktit. Kete detyre e kishin keshillat e punetoreve.
- U shperbene kooperativat bujqesore
- u nxit nisma private ne sektorin e prodhimeve artizanale e te sherbimeve
tregtare.

 Mosmarreveshja Tito-Stalin
- Deshira eTitos per te qene i pavarur ne qeverisjen e vendit dhe ne marredheniet me vendet e tjera
- Plani i Titos per krijimin e Konfederates Ballkanike, ku do te merrnin pjese Jugosllavia, Bullgaria, Shqiperia. Per Stalinin kjo
konfederate do te forconte poziten e Jugosllavise dhe do te dobesonte ndikimin sovjetik ne Ballkan.
- Ne 1948 marredheniet ndermjet dy vendeve u prishen.
- Jugosllavia lidhi marredhenie me Britanine, SHBA te cilat i dhane ndihme ekonomike dhe ushtarake.
- ne arenen nderkombetare u paraqit sin je vend i paangazhuar edh eps eishte nje vend komunist.

 Dekada 1980 – 1990 shënoi thellimin e krizës politike, shoqërore dhe ekonomike në ish - Jugosllavi. Përfundimi i saj ishte
shpërbërja diku paqësore, e diku e dhunshme e këtij shteti shumëkombësh.
a) Shpjegoni faktorët e krizës që çuan në shpërbërjen e Jugosllavisë.
shkaku politik
- Kundërshtitë politike mes rrymës liberale që kërkonte një decentralizim dhe liberalizimit të mëtejshëm dhe asaj konservatore
që favorizonte ndërhyrjen më të madhe të shtetit dhe forcimin e centralizimit të pushtetit.
- Pati dy qendrime:
 Sllovenia, Bosnje -Hercegovina, Kroacia, Maqedonia kerkonin krijimin e shteteve te pavarura
 Serbia kerkonte forcimin e drejtimit te centralizuar e te pozites udheheqese te saj. Synimi i saj ishte per shnderrimin ne
Serbine e Madhe. Sllobodan Milloshevici bashkelidhi socializmin komunist me nacionalizmin e skajshem. Nacionalizmi i
skajshem i permbahej pushtetit totalitar ndaj popullsive te tjera. Me kete Milloshevici donte te largonte vemendjen e
popullsise nga veshiresite e krijuara. Ai ndermori shtypjen dhe asimilimin e shqiptareve te Kosoves. Asaj iu hoq statusi i
krahines autonome si njesi e pavarur e Federates. Ajo u konsiderua si province serbe.
shkaku etniko-kombetar
A. Kishte mosperputhje te organizimit territorial nga pikpamja administrative- shteterore me ate etniko-kombetar.
Jugosllavia ishte një bashkim artificial i karakterizuar nga konflikte fetare dhe etnike. Këto konflikte nxitën shpërthimin e luftërave
civile në Jugosllavi. Keto tensionet nacionale mes kombeve të ndryshme dolën më shumë në pah pas vdekjes së Titos në vitin 1980.
psh – viset shqitare ishin copetuar ndermjet Malit te Zi, Maqedonise
B. ne Kroaci kishte nje minoritet serb
C. Bosnje-Hercegovina kishte boshnjake myslimane, serbe, kroate
shkaku ekonomik e social
a. Modeli i organizimit të ekonomisë sipas vetadministrimit dhe vetëfinancimit nuk i mbijetoi gjatë suksesit. U
krijuan kundershti ndermjet keshillave te punetoreve dhe administratoreve teknokrate. Keshillat synon rritjen e
fitimeve te ndermarrjes qe u shperndahej punetoreve ndersa administratoret ulen investimet kapitale si per
teknologji e re dhe kjo uli prodhimin.
b. Dallimet e ndjeshme ekonomike mes republikave të ndryshme. Dallimi ishte ndermjet Veriut te zhvilluar dhe
Jugut te prapambetur. Kishte kundershti rreth:
- organizimit ekonomik
24
 - ndarjes se burimeve kapitale
- zhvillimit shoqeror.
c. Problemet ekonomike shpreheshin në inflacionin e lartë, papunësinë në rritje, borxhi i madh i jashtëm

b) Cila ishte republika e parë që fitoi pavarësinë në kuadrin e shpërbërjes së ish - Jugosllavisë?
- Sllovenia dhe Kroacia - 25 qershor 1991
- Maqedonia - 8 shtator 1991
- Bosnja dhe Hercegovina - 1 mars 1992. (Shpallja e pavarësisë së Bosnjës shpërtheu konfliktin etnik dhe fetar në Bosnje
mes Boshnjakëve Kroatëve dhe Serbëve. Masakrimi i 10000 boshnjakëve konsiderohet masakra më e madhe pas LIIB.)
- Mali i Zi - 21 maj 2006
- Serbia - 22 maj 2006
- Kosova - 17 shkurt 2008

TEMA: BLLOKU LINDOR GJATE VITEVE 1945-1989

Fazat e vendosjes së Përmbajtja e zhvillimeve Reagimet

regjimit komunist
Faza 1 Vendosja e regjimeve komuniste menjëherë pas Në Çekosllovaki, Hungari dhe Poloni pati
Luftës së II Botërore pakënaqësi ndaj politikave ekonomike në favor të
BS-së.
Faza 2 Shtimi i lëvizjeve antisovjetike nga ana e Shtypja e lëvizjeve me forcë në Poloni, Hungari
Çekosllovakisë, Polonisë dhe Hungarisë. dhe Çekosllovaki nga BS.

 Kundershtimi ndaj modelit Stalinist

- Polonia: Revolta e punetoreve polake. Ne pushtet vjen Vladislav Gomulka.
- Hungaria: Shpertheu kryengritja me pjesemarrjen e intelektualeve, studenteve, punetoreve. U formula qeveria e re me Imre
Nagin ne krye. Udheheqesit sovjetike perdoren trupat ushtarake epr te shtypur kryengritjen.
- Ne Poloni dhe Hungari filloi te zbatohet Meknizmi I ri ekonomik, ne baze te tij ndermarrjet fitonin liri eknomike si ne
percaktimin e cmimeve, pagave, fuqine punetore etj.
- Çekosllovakia: Ne vitin 1967 vjen Aleksander Dubçek. U shpall zbatimi i “programit te aksionit”. Ai permbante
reforma per krijimin e “socializimit me fytyre njeriu”.
a. U afirmuan lirite dhe te drejtat e individit si liria e shprehjes,
b. zgjerimi i hapesires per nisma individuale ne ekonomi,
c. demokratizimi i shoqerise.
Sovjetiket e pane si kercenim programin e aksionit dhe derguan forcat ushtarake te Traktatit te Varshaves per te pushtuar
Cekosllovakine. Sovjetiket zbatuan teorine e “sovranitetit te kufizuar” qe justifikonte nderhyrjen ushtarake te BS, kudo ku rrezikohej
sistemi komunist.

TEMA: REVOLUCIONET DEMOKRATIKE NE SHTETET E EVROPES QENDRORE DHE LINDORE

 Cilat ishin shkaqet që çuan në shpërthimin e revolucioneve demokratike në vendet e Europës Qendrore e Lindore?
- Dështimi i modelit komunist të organizimit të pronës rezultoi një model i dështuar ekonomik që goditi pronën private,
iniciativën e lirë ekonomike dhe vetë motivin e punës.
- Borxhet e mëdha në të cilat i kishin futur qeveritë komuniste vendet e tyre kishin thelluar krizën ekonomike në to.
- Mungesa e lirisë së fjalës dhe mendimit të lirë
- Roli i kishes katolike. Ajo gezonte liri veprimi dhe u be nje qender e predikimeve kunderkomuniste e per demokraci.
- Ndjesite atdhedashese. Dëshira e këtyre popujve për çlirim nga ndikimi sovjetik
- Pozita gjeografike afer perendimit. Vendet e Europës Qendrore të gjendur më pranë gjeografikisht vendeve perëndimore, u
nxitën nga zhvillimi ekonomik i këtyre vendeve që në raport me to kishin dallime të theksuara
- Qendrimi i Gorbacovit, i cili kishte beret e qarte qe sovjetiket nuk do nderhynin ushtarikisht ne emer te mbrojtjes se
regjimit komunist.
25
  PERMBYSJA E REGJIMEVE KOMUNISTE
- Ne Poloni u krijua organizata e punetoreve Solidarnosti e udhehequr nga Les Valesa, e cila u legalizua ne 1980 si
organizate e pavarur nga regjimi komunist. Kjo organizate kishte edhe kerkesa politike si:
a. organizimi i zgjedhjeve te lira dhe demokratike
b. vendosja e pluralizmit partiak
c. heqjen e kufizimit ne veprimtarine e kishes katolike.
- Ne Çekosllovaki ne vitin 1987, 3000 intelektuale çeke hartuan nje peticion qe u quajt “Karta 77”. Npr tij denoheshin
represioni politik dhe padrejtesite e medha. U formua organizata politike Forumi Civil me ne krye Voslav Havelin.
- Gjermania Lindore. Me 9 nentor 1989 ra Muri i Berlinit dhe me 3 tetor 1990 mori fund ndarja e Gjermanise.
- Ne fillim te viteve 1990 vendet e bllokut komunist u futen ne rrugen e demokratizimit te vertete.

 Ndryshimet ne sistemin e qeverisjes ne Europen Lindore dhe Qendrore u realizuan ne rruge paqesore.
a. kriza e pashmangshme ekonomike dhe shoqerore
b. vendimi i Gorbacovit per te mos nderhyre me forca ushtarake
c. perkushtimi i reformatoreve
d. levizja demokratike e masave

TEMA: SHPERBERJA E BS

 Shperberja e BRSS ishte nje proces i pershkallezuar qe permbante:

a. Dobesimin e rolit udheheqes e drejtues te Partise Komuniste
b. Deshtimin e reformave gjysmake te perestrojkes dhe gllasnostit
c. Shpalljen e pavaresise kombetare
d. Krijimi i konfederates nga ish republikat sovjetike
ZHVILLIMI

a. Roli i PKSH filloi te dobesohej ne kushtet e krizes ekonomike qe perfshiu ekonomine dhe shoqerine sovjetike.
b. Reformat e ndermarra nxorren dobesi te medha ne te gjitha fushat
a. Administrimi i trasheguar nga e kaluara ishte teper negativ per tju pershtatur kerkesave se ekonomise se tregut
b. Punetoret nuk ishin mesuar me disiplinen ne pune
c. Teknika e prodhimit ishte e prapambetur
d. Renia e vazhdueshme e prodhimit
e. Mungesa e mallrave te konsumit
c. Pozita e BS si unitet i popullsive te kombesive te ndryshme. Komunizmi kishte mbuluar vetem dallimet dhe te mbante
nen kontroll forcat nacioanliste dhe etnike. Kur drejtimi nga qendra u dobesua, u shfaqen urrejtjet e vjetra nacioanaliste.
Filluan kerkesat per pavaresi. Paefekshmeria e perstrojkes per te djelle ndryshime ne ekonomi nxiti drejtuesit e
republikave te mendonin se kishin shance me te mira zhvillimi pa drejtimin e Moskes. Ne 1990 u shkeputen republikat
Baltike, Boris Jelcini u be president de facto i republikes Ruse. Levizja per pavaresi u shtri ne Ukraine, Bjellorusi,
Moldavi, Gjeorgji,Kazakistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Taxhikistan. Levizja nacionaliste u nderthur me ate fetare.
d. Ne 1991 u zhvilluan bisedime per nje traktat te ri bashkimi qe do ta shnderronte BS ne nje confederate. Keshtu iu dha
fund drejtimit dhe kontrollit nga qeveria qendrore. U shenua fundi i BRSS.

26
 Triumfi i Shtetit te Mireqenies Sociale

D. Baza e verpimtarise se SHMS ishte perfshirja e te gjithe shtetasve, barazia ne kontribute dhe perfitimet per te gjithe.
E. SHMS ishte nje punedhenes i madh, ne permbushjen e kerkesave te punes ne fushen e arsimit, shendetesise, sherbimeve
te mireqenies.
F. Tre komponentet jane:

Sigurimet sociale Mireqenia Rishperndarja e te ardhurave

Perfitimet per te papunet Barazia ne mundesite per arsimim Taksave progresive
Perfitimet familjare Strehimi
Kujdesi shendetesor Shendeti publik
Pensionet per te moshuarit Garantimi i te ardhurave minimale

27
 TEMA: BASHKIMI EUROPIAN

Pyetje: Që kur u hodh ideja e krijimit të BE-së?

Rruga për formimin e një Europe të bashkuar u shfaq që në Luftën e Dytë Botërore.
Qëllimi i këtij institucioni ishte që të zhvillonte bashkëpunimin mes shteteve dhe të mbronte lirinë,
demokracinë dhe të drejtat e njeriut.
Pyetje: Pse ishte domosdoshmeri procesi i integrimit europian?
G. do likujdoheshin momarreveshjet dhe armiqesite
H. do i jepej fund nacionalizmit ekonomik i shprehur permes proteksionizmit
I. do i sherbente barazpeshimit ndermjet shteteve per rrritjen e bashkepunimt dhe forcimin e sigurise
J. Europa e bashkuar shihej si nje mundesi e madhe per tu mbrojtur nga kercenimi i ekspansionizmit
komunist sovjetik
K. Europa e integruar do te rriste rolin dhe identitetin e saj ne bote
Pyetje: Cilat janë hapat drejt Bashkimit Europian?
L. Guri i themelit për krijimin e Bashkimit Evropian u vendos nga Ministri i Jashtëm Francez, Robert
Schuman, në deklaratën e tij të 9 majit të vitit 1950, në të cilën ai parashtroi idenë e përpunuar më parë
me Jean Monnet për bashkimin e industrive evropiane të qymyrit dhe çelikut. Sipas tij, kjo do të
përbënte një nismë historike për ndërtimin e një “Evrope të organizuar dhe vitale”, pa të cilën paqja në
botë do të ishte e pamundur.
M. 18 prill të vitit 1951 në Paris u krijua Komunitetit Evropian të Qymyrit dhe Çelikut (KEQÇ). Në
nënshkrimin e traktatit merrnin pjesë Gjermania, Franca, Belgjika, Italia, Holanda dhe
Luksemburgu. Ky komunitet vendoste per:
a. sasine e qymyrit dhe celikut,
b. investimet,
c. tregtine e lire dhe pa pengesa.
- Ne vitin 1957 u nenshkrua Traktati i Romes. U formula Tregu i Perbashket i cili filloi te quhej KEE pra
Komuniteti Ekonomik Evropian. U vendos:
a. qarkullimi pa taksa doganore te mallrave
b. levizje e lire e fuqise punetore dhe te kapitalit
U krijua edhe Komunitetin Evropian të Energjisë Atomike (EUROATOM). 
- ne 1967 perdoret emertimi KE, Komunitet Europian.
- ne korrik te 1981 u vendos per krijimin e Komunitetit Institucional
- ne 1987 u miratua Akti Unik Europian, ne baze te cilit hiqeshin te gjitha pengesat ekonomike ne
marredheniet e shtetve anetare.
- ne dhjetor 1991, ne Mastrikt te Holandes u miratua marreveshja financiare per arritjen e bashkimit
monetar. Monedha e perbashket u vendos EKU, e cila do zevendsohet nga EURO.
- Traktati I Mastriktit u ratifikua ne 1993 dhe u quajt Traktati i Bashkimit Europian. Ky traktat ishte
etapa e parë e krijimit të BE-së. Komuniteti Europian u emertua BE.

INSTITUCIONI FUNKSIONI
KOMISIONI EUROPIAN - rekomandon dhe mbikqyr zbatimin e vendimeve

KESHILLI I MINISTRAVE - eshte organizem legjislativ

- perbehet nga ministrat e shteteve anetare
- kryesia zgjidhet me sistem rotacioni dhe nderrohet cdo 6 muaj

KESHILLI EUROPIAN - eshte forum i kryetareve te qeverive tte shteteve anetare te BE

28

PARLAMENTI EUROPIAN
GJYKATA EUROPIANE E
DREJTESISE
- mblidhet 2 here ne vit
- marrin pjese ministrat e jashtem dhe komisioneret
- Prcakton drejtimet e pergjithshme ne veprimtarine e BE
- eshte asamble shqyrtuese e vendimeve por pa fuqi legjislative
- mund te mos e miratoje buxhetin e BE
- mund te shperndaje komisionin
- Interpreton ligjet e BE dhe gjykon shkeljet ne zbatimin e tyre

 Kushtet per anetaresimin ne BE

- Stabiliteti i sistemit politik te demokracise liberale
- Funksionimi i ekonomise se tregut mbeshtetur ne sipermarrjen private dhe konkurencen e lire.
- Aftesia per te permbushur te drejtat dhe detyrimet nga legjislacioni komunitar i BE
- Pranimi i objektivave te bashkimit ekonomik, monetar dhe te bashkimit politik

 Fazat e anetaresimit ne BE
- Nenshkrimi i Marreveshjes se Stabilizim Asocimit (MSA)
- Miratimi i statusit te vendit kandidat.
- Negociatat rreth plotesimit te kushteve per anetaresim:
a. funskionim i shtetit te se drejtes
b. drejtesi e pavarur
c. lufta kunder korrupsionit
d. funskionimi i nje ekonomie dhe sipermarrje e tegut te lire

 Zgjerimet e Bashkimit Evropian

 Antaret themeluese: Gjermania, Franca, Italia, Belgjika, Holanda, Luksemburgu
 Zgjerimi i parë (1973): Britania e Madhe, Danimarka, Irlanda
 Zgjerimi i dytë (1981): Greqia
 Zgjerimi i tretë (1986): Spanja, Portugalia
 Zgjerimi i katërt (1995): Austria, Finlanda, Suedia
 Zgjerimi i pestë (2004): 
Estonia, Letonia, Lituania, Polonia, Sllovenia, Sllovakia, Hungaria, Qipro, Malta, Republika Çeke
 Zgjerimi i gjashtë (2007): Bullgaria, Rumania
 Zgjerimi i shtatë (2013): Kroacia

- Por tani pas daljes së Britanisë Madhe nga BE-ja (BREXIT) më 2016, gjithësej janë 27 shtete.
- Kandidatë për në BE janë: Maqedonia, Turqia, Shqipëria dhe Serbia.

 Listoni arsyet e mosanëtarësimit të Britanisë së Madhe në Komunitetin Europian

a) Britania e Madhe parapëlqente lidhjet tradicionale me ShBA-në
b) Frika se anëtarësimi në KE do të cenonte sovranitetin kombëtar
c) Angazhimet e veçanta që kishin me vendet e Komunuelthit.

29
  Argumento pse Britania e Madhe doli nga BE:

- BE-ja kërcënon sovranitetin britanik

- BE-ja po mbytet në Mbretërinë e Bashkuar me rregulloret e rënda. Kritikët thonë se rregullat e BE-së
janë bërë gjithnjë e më të vështira. Kane argumentuar se rregulloret e BE-së i kushtojnë ekonomisë
britanike “600 milionë çdo javë dollarë”. (Edhe pse kjo shifër është e diskutueshme.)
- BE-ja përforcon interesat e korporatave dhe parandalon reforma radikale. disa në të majtë thone se
struktura antidemokratik e BE-së i jep shumë pushtet për elitat e korporatave dhe ndalon të majtën britanike
nga bërja e fitime të mëdha.
- BE-ja ishte një ide e mirë, por euro është një fatkeqësi
- BE-ja lejon shumë emigrantë
- Britania e Madhe mund të ketë një sistem më racional të emigracionit jashtë BE-së. Rregullat e BE-së
kërkojnë që Britania e Madhe të pranojë të gjithë qytetarët e BE-së që dëshirojnë për të kaluar në Britani,
nëse janë apo jo ata kanë shanse për punë.
- Mbretëria e Bashkuar mund të mbajë paratë aktualisht që dërgon BE-ja. BE-ja nuk ka fuqi për të
mbledhur taksat direkt, por kërkon nga shtetet anëtare që të japë një kontribut vjetor në buxhetin qendror të
BE-së. Aktualisht, kontributi i Mbretërisë së Bashkuar është me vlerë rreth 13 miliardë dollarë në vit, e cila
është rreth 300 dollarë për person në Britani të Madhe. Ndërsa shumica e këtyre parave është shpenzuar për
shërbimet në Mbretërinë e Bashkuar, përkrahësit Brexit ende argumenton se do të ishte më mirë që
Mbretëria e Bashkuar thjesht të mbaj paratë dhe Parlamenti të vendosë se si të shpenzohen.

 Cilat probleme konsiderohen sfida sot për BE-në?

Problemet me të cilat përballet BE-ja sot janë emigracioni, lufta kundër drogës, AIDS-it, krimeve kundër
njerëzimit apo edhe terrorrizmit. Një sfidë tjetër është edhe pranimi i kandidatëve të rinj.

Krahasim regjimi totalitar dhe autoritar

1. Një regjim autoritar ka një sundimtar, një lider apo një komitet, i njëjtë si ne sistemin totalitar, vetëm në një mënyrë ekstreme.
2. Sistemi Totalitar ka nje udheheqes karizmatik i cili ka ndikim mbi popullin e tij ndërsa sistemi autoritar ka nje udheheqes q
imponon frikë mbi ata që e kundërshtojnë dhe i shpërblen ata që janë besnikë ndaj tij.

30
 3. Sistemi totaliatar është më shumë një ideolog hyjnor që do të shpëtojë popullin, ndërsa autoritar është e fokusuar më shumë n
kontrollin dhe status quo-ja, si një individualist.
4.Totalitar përdor udhëheqjen e tij profetike për të përzënë njerëzit, ndërsa autoritar përdor partitë politike, organizatat masive, dh
propaganden për t'i bërë njerëzit e ndjekin atë.
5. Nje sistem totalitar përpiqet për të kontrolluar pothuajse të gjitha aspektet e jetës shoqërore duke përfshirë ekonominë, arsimit, artit,
shkencës, jetës private dhe moralit të qytetarëve. Sistemet autoritare mund të lënë një sferë më të madhe të jetës private. Institucionet
sociale dhe ekonomike ekzistojne dhe nuk jane nen kontrollin qeveritar.
6. Sistemi totalitar ka nje ideologji zyrtare ndersa sistemi autoritar nuk ka një ideologji udhëzuese.
7. Sistemi totalitar eshte kundër pluralizmit dmth ndarjes se autoritetit midis fraksioneve të ndryshme të shoqërisë. Për të arritur këtë
objektiv totalitar ata duhet të përdorin metodën e propagandës në masë dhe indoktrinimit për të bindur njerëzit që ti japë atyre
autoritetin suprem. Ata gjithashtu mund të përdorin dhunën për të arritur qëllimin e tyre, ndersa sistemi autoritar e toleron pluralizmi
në organizimin shoqëror,
8. sistemi totalitar ka fuqine per te mobilizuar te gjithe popullsine në ndjekje të qëllimeve kombëtare ndersa sistemi autoritar nuk ka
fuqinë për të mobilizuar të gjithë popullsinë, dhe ushtrojnë pushtetin e tyre brenda kufijve relativisht te parashikueshëm

Demokracia Liberale -konstitucionalizmi

-qeverisje perfaqesuese e pergjegjeshme dhe llogaridhenese
-pluralizmi partiak
-persosja e sundimit te shumices
-grupet e interesit
-Mungesa e masave shtrenguese te karakterit masiv
-ndryshimet paqesore
Marksizmi -ndarja e shoqerise ne dy klasa antagoniste te papajtueshme dhe ne lufte mes tyre, borgjezi dhe klasa
punetore ose proletariati
-lufta e klasave si force levizese e shoqerise
-revolucioni proletar i armarosur si forma me e larte e luftes se klasave
-permbysja me ane te revolucionit e rendit ekzistues dhe vendosja e diktatures se proletariatit
-ndertimi i shoqerise se re si shoqeri socialiste dhe me pas si shoqeri komuniste si nje shoqeri ideale dhe e
perkryer
- zhdukja e prones private dhe vendosja e prones shteterore e kolektive.

Leninizmi Lenini argumentoi rolin udheheqes te vetem e te pandare te partise komuniste ne:
a. revolucion
b.ndertimin e shoqerise komuniste
- partia komuniste u quajt parti e tipit te ri sepse nuk kishte asgje te perbashket me partite demokratike qe
ishin pati e lektorale dhe parlamentare.
- repart pararoje ( nuk mund te merrte pjese cdokush)
-repart i disiplinuar (anetaret te bindur ndaj parties dhe udheheqesit te saj deri ne sakrifica fizike per idealet
e partise)
-repart i organizuar dhe i qendersuar (anetaret zbatonin vijen e vetme te parties, vendimet direktivat e
organeve te larta)
-repart i militanteve (luftetare profesioniste te revolucionit)
Socialdemokracia -pajtimi me sistemin e demokracise liberale.

31
-hodhen poshte teorine marksiste te revolucionit te armatosur proletar per permbysje te sistemit ekzistues
-hodhen poshte teorine marsiste per shtetin e diktatures se proletariatit si nje shtet te ri.
-ndryshe nga marksistet nuk kerkonin zhdukjen e prones private, ata kerkonin krijimin e prones shteterore ne
konomi krahas sektorit privat, pra per nje ekonomi mikse nderthurje e sektorit privat me ate shteteror ne
ekonomi

32