‫ آزادى   دو وِ‬ ‫ؒ     ‬ ‫ت  ہ  ا‬ ‫‪-1‬‬

‫۔‬ ‫   دو  رڈ   د  ‬ ‫   و  ا  ‬ ‫ د ىؒ    ت   ‬ ‫ا م  ہ  ا‬

‫ى و‬
‫ ‬ ‫  ا  اور ‬ ‫    ا   ‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫     د    ‬ ‫   ا  ‬ ‫۔ ا م  ا‬ ‫  ر ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫  ا  اور ‬ ‫ ا  اور ‬ ‫   ا  ‬ ‫ى ا ر   ‬ ‫‪.i‬‬
‫۔‬ ‫۔ اس و    ذ   درج ذ   دى ا ر ‬ ‫ اس    ا   ‬ ‫  ں     ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫۔‬ ‫   دورہ     روح ا ب  ا ‬ ‫‪‬‬
‫ د ۔‬ ‫ ‬ ‫ ۔ اُن   ‬ ‫ ‬ ‫ر ‬ ‫ر‬ ‫‪‬‬
‫۔‬ ‫  ا  ‬ ‫‪‬‬
‫۔‬ ‫ت  ا ‬ ‫   ‬ ‫د  ‬ ‫‪‬‬
‫ ‬ ‫  روا    ‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬

‫ى و‬
‫دوں   اس  ُ ر   ۔‬ ‫وں و  ر‬ ‫     اور ا    ر ہ ‬ ‫   ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ز م  دت  د ت   ہ ا‬ ‫دو ا  وپ ‬ ‫‪.ii‬‬
‫ ا   ض ‬ ‫   ‬ ‫‪‬‬
‫     ر   ورى   ا   وپ   ذ   ۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ب ‬ ‫   ز     رى  ‪ ،‬اور     ا ب   ‬ ‫    ہ و   ا  ‬ ‫   و  ہ‬ ‫ و‬ ‫‪‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔ ت  ہ  ا‬ ‫ ‪ ،‬اس  وپ     د ‬ ‫ او  ر ا    و ہ    م  ا‬ ‫          ا  ۔   ر   روں   ‬ ‫  ‬ ‫    وپ  ذ     ‬ ‫اور ‬ ‫‪‬‬
‫۔‬ ‫  وہ اس  وپ    ص ر    ‬
‫ د ى‬ ‫  را‬ ‫ د ى‬ ‫ ر ا‬ ‫  ہ    ب د ى‬ ‫ د ى‬ ‫ق‬
‫  ہ   ا  ‬
‫  ہ  ا  د ى‬ ‫   آ د‬ ‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬

‫ى و‬ ‫‪-2‬‬
‫    رف‬ ‫اور  ہ ا‬ ‫   ا  ‬ ‫ت ا‬ ‫‪‬‬
‫ ہ  ‬ ‫ص ت ر   ۔ آپ    رث ا ٰ  ہ   ا    ‬
‫ض   رے اودھ     ‬
‫ ا   س اور  ر      ‬ ‫   اس  ان    ا ‬ ‫ ‪   1786‬را  ‬ ‫   ‬
‫‪29‬‬ ‫ا   ‬
‫ ‬ ‫   ا رج     ‪ ،‬وہ  ا   ‬ ‫ت  ہ و  ا    اس ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫     اور  ہ ا‬ ‫  ‬ ‫ و ‬ ‫ت   ‬ ‫ہ   ا  ‬ ‫ ر  ۔ ہ و  ا    ا  ‬ ‫ہ   ا     م   ‬
‫۔‬ ‫ ‬
‫ت رى ‬
‫ ‬ ‫ آپ   رو  ‬ ‫     ‬ ‫  ‬ ‫    ‬ ‫ ‬ ‫ آ  ۔   ‬ ‫   ز  ‬ ‫ د     ت  ہ  ا‬ ‫ ‬ ‫ ا   اں  ى   ا        اور اودھ   ‬
‫   آپ  ‪     1811‬اب ا    ‬ ‫    ہ  ا‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   آ  ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫وں    ف ‬ ‫ ا‬ ‫ہ ‬ ‫ ا    ‬ ‫  ت   ‬ ‫۔ اور ‬ ‫ ‬ ‫ح ‬
‫   ر ۔‬ ‫   از      ت  ل  اب ا      ر‬ ‫       د ۔   ا  ‬ ‫  دار(   ج    م ‬ ‫ راؤ  )‬ ‫اور ‬
‫   ‬ ‫   وا  ‬ ‫   ‬ ‫ ا ر   اور ‪ 1816‬د   ہ  ا‬ ‫ن  ‬
‫   ا  ‬ ‫     ا  ‬ ‫ش ‬ ‫ دے   ‬ ‫  ‬ ‫وں    را      ا وراور  اب ا   ں   ‬ ‫ا‬
‫آ ۔‬
 ‫ ‬ ‫ہ  ا‬
‫  ہ  ا    ‪   1789‬و ل ‬ ‫۔ا    ‪  10‬ل     ‬ ‫ ‪  1779‬د    ‬ ‫۔ ان   و دت ‪ 26‬ا‬ ‫ ‬ ‫ زادےاور ا م  ہ و  ا    ‬ ‫ ‪ ،‬ہ  ا  د ى   ‬ ‫ ‬ ‫ہ ا‬
‫ د ى   ‬ ‫ت  ہ  ا‬ ‫   ‬ ‫   اور ‬ ‫   ا    ‬ ‫ں   ‬ ‫۔ در  ‬ ‫ت  ہ  ا در د ى   اُ‬ ‫   ذ  دارى ان     ‬ ‫۔ وا    و ت     ‬
‫  ۔‬ ‫    رت ‬ ‫ و  ر  اور  ا‬ ‫‪ ،‬‬ ‫   ‪   ، ،‬ر‬ ‫    م  م  آن‪ ،‬‬ ‫   ا  ز‬ ‫ ‬ ‫   ۔ ہ ا‬

‫ آزادى  ٰى دا ب   رو   (‬ ‫ى  دت    رف‪ ،‬‬ ‫)‬ ‫ٹ     ‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬
‫  ل ‬ ‫       اور ا ں   ‬ ‫وں    ف  ا‬ ‫ں   ا‬ ‫ ر‬ ‫  و ن   ا   ا      ‬ ‫    ٰى دار ب  ۔ ‬ ‫ٹ    ك  ہ  ا‬ ‫ ‬
‫   ز ہ ر ۔‬ ‫ اور آزادى   اس ‬ ‫     اس    ا       ا‬ ‫   ‬ ‫   و   ر     ا ر         ا از و ٰ ‬
‫    ل و  ض   دورہ  ت   ا  م    ۔‬ ‫     ‬ ‫    ورت   ‬ ‫    ا ر ‬ ‫  زى اور ‬ ‫ ا ا   ر   ‬ ‫ى  و    ‬

‫ دورہ‬
‫  ث د ىؒ   ‬ ‫ ا   ہ  ا‬ ‫   ‬ ‫ ۔ اس ‬ ‫ د    روا  ‬ ‫  ‬ ‫ درد ان ‬ ‫  دت   ‪    1818‬س ا اد   ‬ ‫ت   ا  ‬
‫ ‬ ‫۔ اس دورہ   آپ    اہ  ہ ا‬ ‫ ‬ ‫ اور   ‬ ‫   ‬ ‫ت  ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  رك   ‬ ‫ ا  د‬ ‫ ا ل  ہ ‬ ‫روا    و  ا   ہ د ر اور ‬
‫۔‬ ‫  ا    ر    ‬ ‫ اور ‬
‫     ‬ ‫ ا ح  ار د   ۔‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫ى ‬ ‫ اس دورہ   ‬ ‫   اس ‬ ‫  ر   ‬ ‫    د    دور   ا اء     ا   ف  ہ  د     ‬ ‫ا‬
‫    ار    ۔      ن ‪   1819‬آپ ا  ‬ ‫  زى  اور ‬ ‫  د     ‬ ‫ ‬ ‫ اس دورہ   ا‬ ‫ ‬ ‫ ا ح   ‬ ‫  ۔‬ ‫   دى ‬ ‫    د   ‬
‫   آ ۔‬ ‫  ث د ى    س ‬ ‫ت  ہ  ا‬ ‫ ‬

‫دو ا دورہ‬
‫ دراز   اس  ح   ‬ ‫    ء   ‬ ‫ ى  ان  د ا ر   ‬ ‫ دورے   آ ز  ۔  اس دورہ   ‬ ‫ ا ن ا‬ ‫   ا  دو ے ‬ ‫     ‬ ‫‪   1821‬را  ‬
‫   ‬ ‫ں           ڑ د   ۔   ‬
‫ ‬ ‫       ‬ ‫ ر ۔ ان  ٰوى   ‬ ‫   و    اب ا         ض ‬ ‫   را    ا  وا ن  د ‬ ‫ے  در   ر  ‬
‫  ا  ۔اس دورہ ‬ ‫   ا م د    ‬ ‫  ام و  اص   اس ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫     ادا     ان   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا ح   ‬ ‫   دورہ   ‬ ‫ورى ‬
‫ ‬ ‫    ف ‬ ‫ ‬ ‫   روزا  ا   ار آد    ‬ ‫  ۔ دو ‬ ‫    دت ‬ ‫  رك   ‬ ‫  ار ا اد   آپ   د‬ ‫ ‬ ‫   ز   م   ‬ ‫ ‬
‫۔‬

‫   روا‬
‫۔ اس    ت ‬ ‫ وا  ‬ ‫ ‪   1824‬آپ ا  و  را  ‬ ‫    ڑ   ہ  ہ  ز  س    م  ۔ ‪ 29‬ا‬ ‫س‬
‫ روا   ا اور ا  ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫آ    ا اد   ‬
‫      ۔‬ ‫ت    ف ‬ ‫ د ى   ‬ ‫       وا  آ    ہ  ا‬ ‫ ‪  80‬ل       د    و ل    ۔  ا  ‬ ‫ ‬ ‫دن   ‪    1824   6‬ہ  ا‬

‫د   روا‬
‫  ت و د ا اف  و ن   روا    د  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ا  و ہ  ء   وا   ن ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫۔  ہ ا‬ ‫   وا  آ      د    رى    وف ‬
‫ ‬ ‫  ۔  اب ‬ ‫ او  ر ا     رى و  ڑ دوڑ  ا ‬ ‫  ت و  د    ن اور  ار و  وق   ‬ ‫ د    ‬ ‫ہ اور ‬ ‫  ا  و ‬ ‫    ن   ‬ ‫۔ اس و    ‬
‫ً  دو  ل  رى ر ۔‬ ‫  س    ۔  د    ر ‬ ‫ اور   دار ‬ ‫ ا‬ ‫    ار اور  اخ و       ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫    ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ و درو    ‬
 ‫) ر ہ(‬ ‫۔ ‬ ‫۔ ا ا  ء   ر ہ      م ‬ ‫ ‬ ‫۔ا اء       ‬ ‫اہ    ف روا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  د ‬ ‫   ‬ ‫‪  17‬رى ‪  1826‬آپ را  ‬
‫  و ن    ل  ض   آ  ر ۔ آپ       را     ۔‬ ‫   ‬ ‫ ان    اد ڈ ھ  ار    ۔    ‬ ‫ ‬
‫ – ور‪ -‬ر ہ‬ ‫‪-‬‬ ‫ر‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬رآ د‪ -‬ھ ‪ -‬ر ر‪-‬‬ ‫‪-‬ا‬ ‫‪ -‬ا ر‪-‬‬ ‫را  ‬
‫۔  ا‬ ‫    ورت  س ‬ ‫ہ  م ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ں   ا م ‬ ‫ ‬ ‫  ت     و   ر    ‬ ‫۔ ‬ ‫   ‬ ‫  ا ‬ ‫ا ڑہ    م     ‬
‫ ان ‬ ‫ ‬ ‫  ہ ا‬ ‫  ا  اور ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ت   ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ا  ا‬ ‫   ۔ اس ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ر    ر   و‬ ‫‪ 10‬رى‪    1827‬ور   ‬
‫۔‬ ‫ ر  ‬ ‫ وز    ‬
‫ ‬ ‫ں     و دارى     و  ن  ۔  ل  ج‪  ،‬ل و ا ف  اور ا ب   ‬ ‫   ‬ ‫ وا ں    وہ اِس ‬ ‫ اُ ۔ ‬ ‫ و دارى   ‬ ‫ ا    ‬ ‫ں   ‬
‫  ا   ۔‬ ‫ا‬ ‫  ا   ‬ ‫ ا ب   ‬ ‫ ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ہ   ‬
‫  ف    ور    ر    ‬ ‫ن    ن    ب ‬ ‫     ۔‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫    ۔  ات ‪      ،   ،‬ا        ‬ ‫   ‬ ‫  دى   ا  ‬ ‫     ر‬
‫      ۔ ‬ ‫اُس     آپ   ا رت ‬
‫۔‬ ‫   ‬ ‫  را     ف   ا م  ر     اور آ ہ ا ا  م  ‬ ‫   اُس  ر   ‬ ‫       در ر  ا‬ ‫    ف   ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫      و‬ ‫ اس     وہ   ‬ ‫  ۔ ‬ ‫    اد ا      ‬ ‫   ‬ ‫ و ں    ۔   ‬ ‫  ار  رے  زو ن   ‬ ‫ں   ‬ ‫و    م   ‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫ ا ب    وات  ى   ‬
‫ وہ ‬ ‫     ‬ ‫   ا رت   ‬ ‫۔   ‬ ‫ ‬ ‫   آ   ۔  داران  ور   اس     ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ت  ى   ا ر     وہ   ‬ ‫    ى ‬ ‫دى  ن ‬
‫ہ   ‬ ‫      رى      داران  ور  ج   ‬ ‫   ز  دے د   ۔  ان  رزار  م   ‬ ‫   ا  ‬ ‫  و  ‬ ‫۔ اس و    ‬ ‫     ز  ا  ‬ ‫ر‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫    ج   ‬ ‫  و     ‬ ‫ ‬ ‫۔ ‬
‫     ‬ ‫۔  ر    ن    د ‬ ‫   ا م    ر    ن    د ‬ ‫ا  را  ۔  دى  ن   ا  ‬ ‫ ‬ ‫۔  دى  ن ‬ ‫     دو رہ   ‬ ‫   ‪   1829‬‬ ‫‪ 11‬ا‬
‫ ا   ن ‬ ‫ن    ن   ار ب ‬ ‫ ‬ ‫    ور   دا   ا۔  ر    ن   ‬ ‫  ا‬ ‫ ‪   1829‬دو رہ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‪   1829‬ز ہ    م   ‬ ‫ج     ‪ 14‬د‬
‫   ‬ ‫ اور ‬ ‫ن    ن   ‬ ‫ ‬ ‫  ت      ۔ ‬ ‫    اور آپ   ر ء   ا‬ ‫   در ا‬ ‫ اور  ور   ‬ ‫   ‬ ‫اور دو ے  ا        ڈال     ‬
‫ وا     ۔‬ ‫ر ‬ ‫ ‬ ‫ت       ‬ ‫ ا ف       د ۔ ان ا‬ ‫ آ دى   ‬ ‫   ‬
‫۔‬ ‫م   ‬ ‫ف ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ور   و  ‬
‫   ‬ ‫       ‬ ‫      ۔ ر‬ ‫ہ     ان   ‬ ‫ں  ‬
‫و  ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ وا   ۔‬ ‫  دا‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫‪   :‬ور ر‬ ‫‪-1‬‬
‫  ۔‬ ‫    ل ‬ ‫ د      ‬ ‫   آ‬ ‫دارى ا ر ‬ ‫      و     د‬ ‫ر‬
‫  ا   اور  ل  ب   ‬ ‫  اور  ل   ‬ ‫ت ر  وا ں    ل  رے ‬ ‫      ۔    ور   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫    رت ا ان اور ‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ -2‬ا‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
‫۔‬ ‫   وا  ‬ ‫ن    ن      دات   ‬ ‫ا ‪:‬‬ ‫‪-3‬‬

‫     م‬
‫           ا ۔‬ ‫ ‬ ‫  ر    ن ‪ ،‬‬ ‫     اور  در ر اِس ا ام       د    ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ن    ن    وار ‬
‫  ں   ذ    د ۔‬ ‫   ‬ ‫ ا    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫  ڑ   ر  ار( ر ں     ‬ ‫وں )‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫   ‬