I- NHIỆM VỤ, YÊU CẦU VÀ PHÂN LOẠI BƠM CAO ÁP TẬP TRUNG

PE
1. Nhiệm vụ bơm cap áp tập trung PE

- Bơm cao áp tập trung PE có nhiệm vụ cung cấp nhiên liệu cho vòi phun với áp
suất cao đảm bảo cho nhiên liệu phun vào buồng cháy dưới dạng sương mù.
- Cung cấp nhiên liệu đúng thời điểm quy định cho các xy lanh của động cơ.
- Điều chỉnh được lượng nhiên liệu cung cấp cho các xy lanh phù hợp với các chế độ
làm việc và lượng nhiên liệu cung cấp phải đồng đều giữa các xy lanh.
- Đảm bảo thời điểm bắt đầu phun và kết thúc phun phải chính xác, tránh hiện tượng
phun nhỏ giọt.

2. Yêu cầu bơm cao áp tập trung PE

- Áp suất nhiên liệu do bơm tạo ra phải lớn hơn áp suất phun của vòi phun.
- Cung cấp nhiên liệu đúng thời điểm quy định cho các xy lanh của động cơ.
- Điều chỉnh được lượng nhiên liệu cho các xy lanh phù hợp với các chế độ làm việc
và lượng nhiên liệu cung cấp phải đồng đều giữa các xy lanh.
- Đảm bảo thời điểm bắt đầu phun và kết thúc phun phải chính xác, tránh hiện tượng
phun nhỏ giọt.

3. Phân loại bơm cao áp tập trung PE

- Dựa vào số lượng phần tử bơm phân ra: Bơm cao áp tập trung (bơm PE) 4, 6, hoặc
8 phần tử bơm.
- Dựa vào bộ điều tốc lắp trên bơm phân ra: Bơm cao áp PE sử dụng bộ điều tốc chân
không, bơm cao áp PE sử dụng bộ điều tốc cơ năng.
- Dựa vào phương pháp điều khiển phân ra: Bơm cao áp PE điều khiển bằng cơ khí,
điều khiển bằng điện tử.

II CẤU TẠO VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA BƠM CAO ÁP TẬP TRUNG

1. Đặc điểm cấu tạo của bơm tập trung

Bơm cao áp tập trung còn gọi là bơm PE đặc điểm kết cấu của bơm. Bơm PE có nhiều
phần tử bơm lắp chung trong một vỏ bằng nhôm, được điều khiển bằng một trục cam
nằm trong vỏ bơm. Một thanh răng chung điều khiển các pít tông bơm.
Động cơ diesel có bao nhiêu xy lanh thì bơm PE của nó có bấy nhiêu phần tử bơm.
Một phần tử bơm bao gồm: Pít tông xy lanh bơm, vòng răng điều khiển pít tông thay
đổi lưu lượng nhiên liệu và bộ van thoát nhiên liệu cao áp.
Phần trên vỏ bơm là khoang chứa nhiên liệu thông với tất cả các xy lanh bơm. Hai đầu
bơm PE có lắp cơ cấu phun dầu sớm tự động, bộ điều tốc.

Cấu tạo của một bơm PE có 6 phần tử bơm 

Cấu tạo của một phần tử bơm cao áp PE

Hình trên giới thiệu các chi tiết của một phần tử bơm cao áp PE. Hai chi tiết chủ yếu
của phần tử bơm lắp trong vỏ bơm là pít tông và xy lanh bơm. Pít tông bơm được kéo
đi xuống nhờ lò xo và được đẩy đi lên nhờ vấu cam lệch tâm ở trên trục cam bơm cao
áp. Hai đầu lò xo có đế tựa lò xo. ống răng được lắp khớp với phần chữ T ở đuôi pít
tông. Pít tông được dẫn động xoay nhờ thanh răng ăn khớp với ống răng. Bộ van thoát
cao áp bao gồm van, đế van và lò xo van bố trí bên trên thân bơm.
  a) Xy lanh bơm cao áp
   Xy lanh bơm cao áp làm nhiệm vụ dẫn hướng cho piston longio chuyển động. Trên
thành xy lanh có các lỗ dùng để nạp và thoát nhiên liệu trong quá trình bơm hoạt
động. Xy lanh có hai loại: Loại có hai lỗ đối xứng và loại có hai lỗ không đối xứng.
  b) Piston bơm cao áp (piston longio)
   Piston longio bơm cao áp gồm có ba phần: đầu piston, thân piston và đuôi piston.
  + Đầu piston
   Đầu của piston bơm cao áp có có xẻ rãnh đứng và rãnh xiên để tăng, giảm lượng
nhiên liệu cung cấp của bơm. Cả hai rãnh này thông với rãnh ngang giữa thân piston
bơm. Rãnh xiên trên đầu piston bơm thường có các dạng sau.
  Hình sau kết cấu phần đầu piston bơm cao áp 

Kết cấu phần đầu của pít tông bơm PE

- Rãnh xiên vát phía dưới bên phải rãnh đứng (hình 3 - 3a) loại này thay đổi được thời
điểm kết thúc cung cấp nhiên liệu và hiện nay được sử dụng nhiều.
   - Rãnh xiên vát phía trên bên phải rãnh đứng (hình 3 - 3b) loại này thay đổi thời
điểm bắt đầu cung cấp nhiên liệu.
  - Dạng rãnh xiên kết hợp cả hai loại trên (hình 3 - 3c) loại này thay đổi cả thời điểm
bắt đầu và thời điểm kết thúc cung cấp nhiên liệu.
  + Thân piston
   Thân piston bơm là phần dẫn hướng cho piston chuyển động. 
  + Đuôi piston
   Phía đuôi piston có lắp vành răng phía trên có vành răng ăn khớp với thanh răng.
Khi tác dụng một lực vào bàn đạp ga, qua cơ cấu liên động làm thanh răng dịch
chuyển kéo vành răng quay, dẫn động piston quay để cho rãnh xiên mở sớm hay mở
muộn lỗ thoát dầu, nhiên liệu bơm đi ít hay nhiều thay đổi lưu lượng nhiên liệu cung
cấp cho động cơ, vận tốc trục khuỷu động cơ giảm hay tăng lên.
2. Nguyên lý hoạt động của bơm cao áp PE

   Piston bơm cao áp PE chuyển động lên xuống trong xy lanh nhờ cam lệch tâm bố
trí trên trục cam bơm dẫn động. Nếu để thanh răng ở vị trí nhất định thì piston chỉ
chuyển động lên xuống trong xy lanh mà không tự xoay được. Nguyên tắc hoạt động
của bơm cao áp PE tạm chia ra làm ba giai đoạn: Nạp nhiên liệu vào bơm, bắt đầu
bơm và kết thúc bơm.
  a) Nạp nhiên liệu (hình 3-4 a)
   Khi cam chưa tác dụng lò xo kéo piston bơm xuống vị trí thấp nhất hai lỗ nạp N và
thoát T mở ra nhiên liệu tràn vào xy lanh qua hai lỗ nạp và thoát.
  b) Bắt đầu bơm nhiên liệu (hình 3-4 b)
   Khi cam tác dụng, đẩy piston đi lên đến lúc đỉnh pít tông đóng kín hai cửa N, T là
thời điểm bắt đầu bơm áp suất trong xy lanh bơm tăng lên đẩy van thoát dầu cao áp
mở ra, piston tiếp tục đi lên để bơm nhiên liệu đến vòi phun.
  c) Kết thúc bơm nhiên liệu (hình 3-4 c)

Nguyên tắc hoạt động của bơm cao áp PE

Piston tiếp tục đi lên cho đến khi rãnh xiên trên pít tông mở lỗ thoát T . Lúc này nhiên
liệu ở trên đỉnh piston thông qua rãnh thẳng đứng, qua rãnh xiên, đến rãnh ngang
thoát về buồng chứa nhiên liệu trên vỏ bơm cao áp. áp suất trong xy lanh bơm giảm
nhanh và van thoát cao áp lập tức đóng lại, bơm cao áp kết thúc cung cấp nhiên liệu,
vòi phun kết thúc phun, piston bơm vẫn tiếp tục đi lên vị trí cao nhất.
Nguyên lý thay đổi lưu lượng nhiên liệu của bơm cao áp PE
Muốn thay đổi lượng nhiên liệu cung cấp cho động cơ, người ta tìm cách xoay pít
tông trong xy lanh bơm. Bằng cách dịch chuyển thanh răng để xoay piston bơm cho
rãnh xiên của nó mở sớm hay mở muộn lỗ thoát dầu T.
Khi ta điều chỉnh thanh răng và vành răng răng thông qua cần ga để xoay pít tông
bơm qua trái, rãnh xiên trên đầu piston bơm mở lỗ thoát dầu T muộn nhiên liệu bơm
đi nhiều, vận tốc trục khủyu động cơ tăng lên.
Khi ta  xoay piston bơm qua phải rãnh xiên mở lỗ thoát T sớm nhiên liệu bơm đi ít,
vận tốc trục khuỷu giảm. Có nghĩa là khi giảm ga thời điểm kết thúc bơm sớm hơn khi
tăng ga.
Nếu tiếp tục xoay piston bơm về tận cùng phía bên phải (hình 3-4d) rãnh đứng ở trên
đầu piston bơm đối diện với lỗ thoát dầu T, lưu lượng nhiên liệu bơm đi bằng 0, tắt
máy.
Thời điểm bắt đầu bơm cố định với mọi vận tốc trục khuỷu, thời điểm kết thúc bơm
thay đổi, lượng nhiên liệu cung cấp của bơm chỉ phụ thuộc vào thời điểm kết thúc
bơm.

3. Van thoát cao áp

Van thoát cao áp lắp ở phía trên bơm cao áp có nhiệm vụ bắt đầu cung cấp nhiên liệu
kịp thời, kết thúc cung cấp nhiên liệu dứt khoát tránh hiện tượng phun rớt nhiên liệu.
Hiện tượng phun rớt: Ngay sau khi bơm cao áp kết thúc bơm, van kim trong vòi phun
đóng kín vào đế van, nơi đầu kim phun vẫn còn nhiễu một vài giọt nhiên liệu, đó là
hiện tượng phun rớt. Phun rớt làm tiêu hao nhiên liệu, động cơ thải khói đen và dễ bị
đóng muội than đầu kim phun.
Để cải thiện tình trạng này van thoát cao áp được thiết kế với hình dáng đặc biệt (hình
3-5). Tiết diện hình côn C có tác dụng làm kín đóng kín vào đế van, ngay dưới tiết
diện hình côn là đoạn hình trụ giảm áp T. Khi kết thúc phun lò xo đẩy van xuống đóng
kín vào đế van, đoạn hình trụ T lọt vào đế van trước, nhiên liệu từ ống cao áp không
trở về bơm nữa nhưng van vẫn tiếp tục đi xuống làm thể tích trên đường ống cao áp
tăng, áp suất giảm nhanh ngừng cung cấp nhiên liệu dứt khoát, van kim đóng nhanh
và dứt điểm tránh được hiện tượng phun rớt. Mặt khác nhiên liệu không quay về bơm
nên trên đường ống cao áp bao giờ cũng tồn tại một lượng nhiên liệu đảm bảo cung
cấp nhiên liệu kịp thời ở hành trình sau.