Nota Geografi

Geografi Alam Sekitar Fizikal

1.1 Konsep Sistem ialah satu set angkubah yang bersifat tersusun,saling berinteraksi dan bertindak balas
Sistem dalam mencapai keeimbangan serta komponennya yang berinteraksi antara satu sama lain di
mana mempunyai bentuk,struktur, pola dan sempadan tertentu bagi mengekalkan kewujudan
sistem tersebut
1.2 Jenis sistem Sistem Terpencil Sistem tertutup Sistem Terbuka
Sistem yang tidak benarkan tenaga Sistem yang tidak benarkan Tidak mempunyai
atau jisim/bahan keluar atau masuk jisim/bahan keluar dan sempadan yang nyata
ke dalamnya dan mempunyai membenarkan tenaga keluar atau dan membenarkan
sempadan yang nyata masuk dalam sistem ini jisim/bahan dan tenaga
keluar masuk dalam
sistem ini

1.3 komponen Hidrosfera – Litosfera – Atmosfera – Biosfera –

persekitaran ialah merupakan merupakan bahagian merupakan bahagian merupakan
fizikal bumi bahagian permukaan kerak bumi yang yang terdiri daripada bahagian yang
H bumi yang terdiri terdiri daripada pelbagai campuran terdiri daripada
L daripada badan air pelbagai jenis batuan gas seperti oksigen, tumbuhan dan
A seperti sungai, lautan dan mineral seperti karbon dioksida, haiwan di
B dan tasik biji timah, batuan nitrogen dan gas asli permukaan bumi
igneus
1.4 Sistem Suria Sistem suria adalah salah satu daripada Sistem yang terdapat dalam galaksi bima sakti atau
milky bay
Planet dalam -bintang terbesar yang terletak ditengah system suria
Sistem Suria Matahari - diameter sepanjang 1392000 kilometer

M -Planet paling hampir dengan matahari

Utarid -Suhu utarid waktu siang 400C manakala waktu malam 200C
U -Diameter 4879.4 kilometer
Z -Diameter 12104 kilometer
B Zuhrah -saiz dan jisim lebih kurang bumi
M -satu – satunya planet dihuni oleh manusia,haiwan dan tumbuhan
M Bumi - bumi mempunyai satelit sendiri iaitu bulan
Z -planet paling kecil dalam system suria
U Marikh -satu putaran marikh mengelilingi matahari adalah 1.88 tahun
-Planet paling besar dalam system suria
N
Musytari -mengelilingi matahari sekali dalam 12tahun
-kedua terbesar dalam system suria
Zuhal -mengelilingi matahari dalam masa 29.5 tahun untuk lengkapkan satu peredaran
- mempunyai 31 buah satelit
-mengambil 84 tahun bumi untuk lengkapkan satu peredaran mengelilingi
Uranus matahari
-planet ini mempunyai 18 buah satelit
-satu putaran planet Uranus mengambil masa 17.24jam
-mempunyai 8 buah satelit
Neptune -satu tahun di Neptune persamaan 165 tahun di bumi
-satu putaran mengambil masa 16jam

Terbitan daripada JazPage 1

1.5 konsep merupakan tenaga haba yang dipindahkan ke permukaan bumi
bahangan matahari Bahangan melalui bahangan secara terus menerus tanpa perantaraan dalam
B bentuk cahaya,
P Pengaliran Pemindahan tenaga suria secara pengaliran iaitu pertembungan dua
P jisim panas dan sejuk
S Perolakan Iaitu jisim pepejal atau cecair yang berlainan suhu apabila
bersentuhan,tenaga dipindahkan secara medium perantaraan
sinaran Menerusi sinaran gelombang elektormagnet
1.6 Peranan tenaga Sistem atmosfera – Proses kejadian hujan
suria kepada system Sistem Geomorfologi – Proses luluhawa fizikal
bumi Sistem Hidrologi – Proses penyejatan
Sistem Ekologi – Proses fotosintesis
Kedudukan Bumi dalam sistem suria
1.7 Bukti Bumi -Pelayaran dilakukan oleh Ferdinand Magellan dengan mengelilingi dunia
berbentuk Sfera -Kaki langit kelihatan melengkung
-Melihat pergerakan kapal ditengah laut
-terbit dan terbenamnya matahari
-Apabila berlaku gerhana bulan
-gambar yang diambil oleh satelit
1.8 pergerakan Putaran bumi – bumi berputar pada paksi condong dari barat ke timur mengambil
bumi masa 24jam untuk buat satu pusingan lengkap
Kesan putaran bumi -kejadian siang dan malam
-Fenomena pasang surut air laut
-perbezaan waktu tempatan
-Pembiasan angin lazim dan arus lautan
Peredaran bumi Pergerakan bumi mengelilingi matahari di atas orbitnya yang mengambil masa
365 1/4hari
Kesan peredaran -kejadian empat musim iaitu ekuinoks musim bunga dan musim luruh, Soltis
bumi musim panas dan sejuk
-perbezaan panjang siang dan malam
-kejadian gerhana
-kejadian perihelion dan aphelion
-perubahan ketinggian matahari tengah hari
Keadaan Afelion Jarak bumi paling jauh (152juta km) daripada matahari ialah afelion dan
dan perihelion kedudukan bumi paling hamper (147juta km) dengan matahari dikenali sebagai
perihelion
Ekuinoks Panjang siang dan malam adalah sama panjang di hemisfera utara mahupun
hemisfera selatan iaitu 12jam malam dan siang. Kedudukan matahari tengah hari
berada tepat di atas garisan khatulistiwa pada 21 mac dan 23 september. Oleh itu
terjadinya musim bunga di hemisfera utara manakala selatan musim luruh pada
21 mac dan pada 23 september berlaku sebaliknya
Soltis Merujuk pada kedudukan pancaran matahari tegak di atas garisan sartan pada 21
jun dan garisan jadi pada 22 disember.Keadaan siang dan malam tidak sama
panjang sebab peredaran bumi mengelilingi matahari.
Musim panas -malam dan siang sama panjang dikawasan garisan sartan dan khatulistiwa
(21jun) -kutub utara 24jam siang dan kutub selatan 24 jam malam
Musim sejuk -waktu siang lebih panjang berbanding malam di Hemisfera selatan dan di utara

Terbitan daripada JazPage 2

(22disember) berlaku sebaliknya
-kedudukan matahari tegak di garisan jadi
Kesan kejadian soltis terhadap cuaca dan iklim
Bahangan suria -lebih banyak diterima semasa soltis musim panas di hemisfera utara berbanding
hemisfera selatan
Bahangan bumi -dipancar kembali ke atmosfera oleh permukaan bumi pada waktu malam
-lebih banyak semasa soltis musim panas di hemisfera utara berbanding selatan
Suhu -suhu pada musim panas lebih panas kerana menerima pancaran matahari yang
banyak berbanding musim sejuk keadaan suhu lebih sejuk di hemisfera utara
Kerpasan -Soltis musim sejuk di hemisfera utara adalah lebih banyak dan berbentuk salji
berbanding musim panas hanya sedikit dan berbentuk hujan
Tekanan udara -musim sejuk tekanan udaranya sangat tinggi berbandin musim panas tekanan
udaranya rendah
Kesan kejadian 4 -Pertanian : kawasan sederhana sejuk lebih kepada tanaman pasar seperti
musim terhadap buah,sayuran dan bunga kerana musim panas hanya kira 90 hari
aktiviti manusia -Perlancongan : Musim sejuk bermain ski dan musim panas berjemur di pantai
-penternakan : Musim sejuk haiwan ternakan di dalam kandang dan musim panas
haiwan dilepaskan
- Aktiviti sukan : musim panas banyak aktiviti dilakukan berbanding musim sejuk
yang hanya bermain ski ais
-Perlombongan :
-Perikanan :
-pembalakan :
-pemburuan :
BAB 2 :TENAGA DAN PERANAN TENAGA SURIA
Konsep tenaga Satu daya atau keupayaan sesuatu bahan objek yang boleh dipindahkan kepada
bahan yang lain ataupun ditukarkan dalam bentuk berbeza untuk menghasilkan
kerja
PUNCA DAN JENIS TENAGA
eksogenik Tenaga yang berpunca dari luar bumi iaitu tenaga matahari sebagai punca utama
yang menghasilkan tenaga aliran air,tenaga tiupan angina dan semua tenaga ini
berbentuk kinetik
Endogenik Tenaga yang datang dari dalam bumi yang terdiri daripada tenaga magnetik
bumi,graviti,haba bumi
Jenis tenaga
Potensi Tenaga keupayaan yang dimiliki sesuatu jirim
Kinetik Terhasil akibat pergerakkan sesuatu jirim bergantung pada halaju pergerakkan
Graviti Dimiliki oleh bumi untuk menarik sesuatu jirim dari atas ke bawah
Geoterma Dihasilkan oleh pancutan air panas mahupun geiser
haba Dihasilkan melalui pemanasan jasad sesuatu objek
Peranan Tenaga suria
Terhadap -Membolehkan tumbuhan melakukan proses fotosintesis
tumbuhan -menyebabkan berlaku proses transpirasi
-menentukan jenis hutan dan sifat edafik pokok
-membolehkan tumbuhan berbunga dan berbuah
Terhadap haiwan -pengaruhi sifat fizikal haiwan

Terbitan daripada JazPage 3

 -pengaruhi warna kulit atau bulu haiwan
-pengaruhi proses respirasi
-menyebabkan kepelbagaian jenis haiwan mengikut kawasan
Terhadap manusia -pengaruhi warna kulit
-pengaruhi aktiviti ekonomi seperti :-
*pertanian *perikanan *perindustrian
*penternakan *pelancongan
*pembalakan * perlombongan
KESAN TENAGA SURIA TERHADAP PROSES FIZIKAL
Kesan terhadap -suhu bumi akan meningkat
alam sekitar - kadar sejatan meningkat
-kelembapan bandingan secara relatifnya akan berkurangan
- keadaan persekitaran menjadi kering dan berdebu
-peningkatan kadar luluhawa
-berlakunya pencairan glasier
-berlakunya perluasan kawasan gurun
Kesan terhadap -tindakan pemanasan batuan
proses -tindakan ibun atau fros
geomorfologi -Luluhawa kimia
-proses penghakisan permukaan muka bumi
-Proses pengangkutan dan pemendapan bahan
Kesan terhadap -iklim
atmosfera -kejadian kerpasan
-pergerakan angin
-kelembapan udara
-jumlah bahangan suria
Kesan terhadap Kitaran hidrologi bermaksud peredaran air dari bumi ke atmosfera dan kembali
kitaran hidrologi semula ke bumi.
-Proses sejatan
-Pembentukan awan
-Kejadian kerpasan
-Proses alir lintang
-Proses pemeluwapan
BAB 3 : PROSES GEOMORFOLOGI DAN KONFIGURASI BENTUK MUKA BUMI
Maksud Proses Proses – proses secara kimia,fizikal,biotik terhadap alam sekitar fizikal yang
geomorfologi membentuk serta mengubah rupa bumi sama ada dari dalam bumi atau di liar
permukaan bumi
Konsep eksogenik -Luluhawa
-Gerakan jisim
-Hakisan
-Pengangkutan
-Pemendapan

Terbitan daripada JazPage 4

Konsep endogenik -Pembentukan batuan
-Lipatan kerak bumi
-Gelinciran
-Aktiviti gunung berapi
-Pergerakan Plat

Struktur Bumi dan -kerak bumi ialah lapisan luar dengan ketebalan antara
Kandungnnya Lapisan Kerak bumi 10-65Km
-Terdiri daripada dua lapisan iaitu sial dan sima
*Lapisan sial terdiri daripada batuan igneus yang bentuk
benua
*Lapisan sima mengandungi batuan basalt
-terbentuk kira – kira 83% daripada keseluruhan isipadu
Lapisan Mantel bumi
-Terbahagi kepada dua mantel :-
*mantel bawah bersifat padat dan kedalamannya
2900km
*mantel atas bersifat cecair dan pepejal memiliki
kedalaman 400km
Teras luar
Lapisan teras -berupa pepejal yang memiliki kedalaman 2900-5100km
Teras dalam
-berupa pepejal yang kedalaman 5100-6371km
Teras bumi terdiri daripada besi dan nikel
Taburan Lautan dan Taburan lautan dan daratan terbahagi pada dua iaitu secara umum dan
daratan terperinci.berdasarkan umum 71% lautan dan 29% daratan dan terperinci ialah 7
benua adalah afrika, Australia, amerika syarikat, eropah, asia dan 5 lautan utama
iaitu pasifik, hindi, atlantik, antartika, artik
Batuan Batuan ialah pepejal yang terbentuk daripada paduan pelbagai jenis mineral.
Proses kejadian atau pembentukannya, dapat dikelaskan kepada tiga kumpulan
iaitu batuan igneus,enapan, metamorfosis
Batuna igneus -Terbentuk daripada penyejukan dan pemejalan magma di dalam lapisan kerak
bumi(batuan igneus rejahan) atau batuan igneus terobosan
-batu igneus rejahan seperti granit yang berwarna cerah ialah kuarza,mika
-granit menghasilkan bentuk muka bumi seperti tanah tinggi dan banjaran gunung
Batuan enapan -Terbentuk daripada bahan – bahan yang dimendapkan oleh air mengalir, ais dan
angin
-Jenis batuan enapan :-
i) Batuan enapan klastik : terdiri daripada komposisi pasir,Komposisi syal utama
dan Konglomerat
ii) Batuan enapan kimia : terdiri daripada batu garam dan batu gypsum
iii) Batuan enapan organik : terdiri daripada batu kapur dan batu arang
Batuan -Berasal daripada batuan igneus dan batuan enapan yang mengalami tekanan dan
metamorfosis pemanasan suhu
-Proses pemanasan dan tekanan akan mengubah struktur tekstur dan komposisi

Terbitan daripada JazPage 5

 batuan igneus dan enapan di atas pemukaan bumi

Contohnya Batuan asal Batuan metamorphosis

Batu kapur Marmar

Batu pasir kuarzit

Grafit berlian

Batuan metamorphosis terbahagi kepada dua iaitu :-

i)Batuan metamorphosis serantau – terbentuk apabila terjadinya lipatan terhadap
kerak bumi yang menghasilkan tekanan kuat terhadap lapisan batuan
ii)Batuan metamorphosis terma atau sentuh – terbentuk apabila magma dari
teras bumi mengalir ke kerak bumi kesannya mengalami perubahan bentuk dan
komposisi
Kepentingan
batuan terhadap
Aktiviti manusia Kepentingan batuan
aktiviti manusia
Pertanian (basalt)Batuan igneus terobosan mudah terluluhawa
dan bentuk tanah yang subur untuk tujuan pertanian
Perlombongan Batu permata (batuan metamorforsis) digunakan
sebagai batu pengisar, pemotong dan gerudi dalam
perlombongan petroleum
Perindustrian Arang batu(batuan enapan organik) digunakan bahan
bakar utama dalam perusahaan besi dan keluli
Pembinaan Marmar(batuan metamorfosis) digunakan sebagai
lantai dan perhiasan
Perhiasan Batu metamorfik menghasilkan pelbagai jenis batu
permata yang digunakan untuk buat barang kemas
Proses endogenik Bermaksud proses – proses geomorfologi atau pembentukan bentuk bumi dari
dalam bumi seperti lipatan, gelinciran, gempa bumi dan hanyutan benua akibat
tenaga dalaman bumi seperti tenagga graviti dan haba
Proses lipatan kerak Merujuk kepada proses kedutan atau lenturan lapisan kerak bumi akibat kuasa
bumi mampatan. Kuasa mampatan ini terhasil daripada proses pergerakkan plat bumi
secara bertembung
Jenis – jenis lipatan
Lipatan monoklin Lipatan yang cembung di atas dan cekung di bahagian bawah
Lipatan simetri Mempunyai cerun yang seimbang di kedua – dua belah. Lipatan tersebut terjadi
disebabkan tindakan daya mampatan yang sama kuat di kedua – dua belah

Lipatan asimetri Merujuk kepada lipatan yang mana salah satu daripada cerunnya lebih curan
berbanding cerun bersebelahannya yang lebih landai
Antiklin dan sinklin Antiklin adalah lipatan yang melengkung keatas

Terbitan daripada JazPage 6

 Sinklin bahagian yang melendut ke bawah
Proses gelinciran Retakan pada kerak bumi apabila berlaku anjakan lapisan kerak bumi atau blok
batuan secara mendatar atau menegak
Jenis Gelinciran
Gelinciran Terjadi apabila berlakunya daya tegangan pada kerak bumi. Akibatnya bahagian
Biasa kerak bumi menjadi retak dan satu bahagian lagi akan tergelincir ke bawah.
Lurah Gelinciran Bahagian kerak bumi yang tergelincir ke bawah akibat daya tegangan yang
menyebabkan retakan dan rekahan berlaku. Satu bahagian akan kekal dan satu
bahagian lagi akan tergelincir ke bawah lalu membentuk graben
Gelinciran Rabak Berlaku daya mampatan yang sangat kuat pada lapisan kerak bumi. Satu bahagian
akan tertolak ke hadapan. Contohnya gelinciran Great Glen, Scotland.

Gunung Bongkah Kerak bumi tertolak ke atas akibat daya mampatan yang menyebabkan rekahan
dan retakan.satu bahagian kerak bumi akan tertolak keatas menjadi lebih tinggi.
Contohnya Gunung hunsruck, Vosges akibat terbentuknya hors.
Pembentukan bentuk muka bumi gunung berapi
Igneus jalar dalam Daik. Magma panas daripada lapisan mantel yang mengalir ke luar dan menembusi
lapisan batuan
Sil. Magma membeku secara mendatar di antara lapisan batuan bagi batuan
mendak
Lakolit. Magma membeku di dalam lapisan kerak bumi secara kubah
Lopolit. Magma membeku di dalam lapisan kerak bumi ikut lengkung kerak bumi
seperti piring
Pakolit. Magma membeku dibahagian puncak lintap mungkum atau dasar lintap
lendut
Batolit. Terbentuk hasil daripada sekumpulan magma secara besar besaran dan
membentuk teras bagi sesebuah gunung
Igneus jalar luar Kon abu – cerunnya terbentuk cekung dan curam
(terobosan) Kon komposit – terdiri daripada pelbagai jenis kon lava dan abu yang keluar dari
lohong di sekeliling gunung berapi
Kon lava asid – bercerun curam kerana lava asid yang likat dan cepat membeku
Kon lava bes – bercerun landai kerana lava bes adalah cair dan mampu mengalir
jauh sebelum membeku
Krater – kawah besar yang terbentuk di puncak gunung berapi akibat letusan
gunung berapi
Kaldera – terbentuk akibat cantumam beberapa krater gunung yang terletak
berhampiran satu sama lain
Pengaruh letusan
gunung berapi Bentuk muka bumi Penerangan
terhadap manusia
Bercerun Sesuai untuk pertanian kerana tanah yang subur
pemendapan lava contohnya di pulau jawa aktiviti pertanian giat
bes dijalankan di lereng gunung berapi
Dataran lava bes Merupakan kawasan yang subur untuk menjalankan
aktiviti penternakan dan pertanian
Muka bumi Tasik krater, geiser mata air panas sesuai untuk
kawasan gunung dijalankan aktiviti pelancongan

Terbitan daripada JazPage 7

 berapi
Kawasan kawah Sesuai untuk dijadikan aktiviti perlombongan batu,
gunung berapi sulfur
Hanyutan benua
Merujuk kepada satu benua tunggal (pangea) yang telah berpecah (laurasia dan gondwana) dan kemudiannya
hanyut lalu membentuk benua teori ini diasakan oleh Alfred Wegener pada 1910
Teori perluasan -Magma panas dari lapisan mantel tertolak naik ke lapisan kerak bumi lalu mengisi
dasar lautan ruang rekahan yang dihasilkan oleh sempadan pencapahan di dasar laut
-Magma membeku dan membentuk permatang dasar laut
- Teori ini dibuktikan melalui kajian batuan di dasar lautan

Teori tektonik plat i)Pertembungan Plat

ii)Pencapahan Plat
iii)Perselisihan Plat
proses ini menghasilkan
a)Pembentukan gunung lipat – Pertembungan dua plat
b)Pembentukan sungai balik muda – Satu plat naik dan satu plat turun
c)Permatang tengah lautan – Perebakan dasar lautan
d)Pembentukan lurah sesar – retakan pergerakan plat
Bukti teori -Bukti keselanjaran benua: pinggir laut bahagian afrika boleh cantum dengan
hanyutan benua pinggir laut timur Amerika syarikat
-Bukti geologi: geologi enapan awal di dasar lautan atlantik adalah sama dengan
amerika selatan
-Bukti Bahan fosil: fosil dinosaur dari zaman jurasik di Amerika,Afrika dan china
adalah sama dari segi jenis dan usianya
-Bukti paleomagnet: pengukuran kemagnetan fosil telah berubah semasa Pra-
kambiran
-Bukti oseanik: Bahan mendak lautan sama jenis dan usia telah ditemui di lautan
pasifik dan lautan atlantik
BAB 4 : Proses Luluhawa
Luluhawa Bermaksud proses pemecahan batuan secara semula jadi dan insitu oleh agen –
agen luluhawa seperti air, angin, dan suhu
Jenis – jenis Proses luluhawa
Luluhawa Proses pemecahan dan penguraian batuan secara semula jadi dan insitu yang
mekanikal mengubah bentuk fizikal batuan tanpa perubahan kandungan kimia batuan
Luluhawa kimia Proses pemecahan dan pereputan batuan secara semula jadi dan insitu yang
mengubah bentuk fizikal batuan dan perubahan kandungan kimia batuan
Luluhawa biologi Proses pemecahan dan penguraian batuan secara semula jadi dan insitu oleh agen
– agen hidupan iaitu haiwan, tumbuhan dan bakteria. Proses ini akan mengubah
bentuk fizikal batuan dan perubahan kandungan kimia batuan
Luluhawa dalaman Proses pemecahan dan pereputan batuan jauh ke dalam bumi. Batuan akan pecah
secara proses larutan kimia (luluhawa kimia)
Jenis Proses Penerangan
Luluhawa Pengembangan dan -Terjadi pada batuan yang keras seperti igneus atau

Terbitan daripada JazPage 8

mekanikal/fizikal pengecutan batuan metamorphosis di kawasan beriklim panas.
(pengelupusan batuan) -Bahangan mataharai waktu siang akan menyebabkan
batuan mengembang dan waktu malam menguncup.
Proses ulang alik akan membuatkan batuan retak dan
pecah secara berkepingan pada jangka masa panjang
Proses pengembangan -Terjadi pada batuan keras yang mempunyai struktur
dan pengecutan batuan berlapis yang banyak.
(pemecahan bijian butir) -Bahang matahari waktu siang batuan akan
mengembang dan menguncup pada waktu malam
-proses ulang alik akan menyebabkan batuan retak
dan pecah secara hancur atau butir – butir halus
Proses pengembangan -Terjadi pada batuan keras yang berstruktur berlapis
dan pengecutan batuan kasar
(pemecahan bongkah) -Waktu siang batuan mengembang dan malam
menguncup
-proses ulang alik menyebabkan batuan pecah
mengikut garis retakan tersebut membentuk pecahan
bongkah batu yang besar
Proses bajian ibun -Terjadi di kawasan sederhana atau tempat sering
alami keadaan beku cair
-proses pembekuan akan mengembang dan
pencairan akan mengecut
-batuan menghasilkan rekahan terbentuk. Lama
kelamaan menyebabkan pemecahan batuan
Proses pembasahan dan -Terjadi di kawasan pantai, tebing sungai, paya
pengeringan -Batuan basah akan mengembang, Batuan kering
akan mengecut
-proses ulang alik akan menyebabkan batuan retak
dan pecah
Proses penghabluran -Terjadi di kawasan gurun panas.Hujan yang turun
garam sekali sekala akan membentuk takungan air garam
pada batuan.
-Bahangan matahari yang panas akan menyejat
larutan garam ini mengembang dan membesarkan
rekahan batuan.
Proses pelepasan tekanan -Batuan yang terletak di bawah permukaan bumi
akan ditekan oleh bebanan berat lapisan tanah
diatasnya
-Apabila bahagian tanah atasnya dibuang oleh
manusia batuan tersebut akan terdedah pada
matahari
-Ini membolehkan ia mengembang dan merekah.
Lama kelamaan batuan tersebut pecah
Luluhawa kimia Proses karbonasi -Proses larutan air hujan ke atas batu kapur
menyebabkan batuan tersebut retak, pecah
-Air hujan bercampur dengan gas karbon dioksida
membentuk asid karbonik yang aktif melarutkan batu

Terbitan daripada JazPage 9

 kapur
-Larutan tersebut menjadi batu kapur berongga,
mewujudkan stalaktit dan stalagmite

Proses Pengoksidaan Merupakan tindak balas antara oksigen dan

kandungan mineral batuan yang menyebabkan
mineral tersebut teroksida
Proses penghidratan Merujuk kepada tindak balas air ke atas mineral
batuan yang akan mengubah kandungan kimia
batuan membentuk batuan baharu
Proses hidrolisis Merupakan tindak balas air ke atas mineral batuan
granit yang mengubah kandungan kimia batuan
membentuk batuan baharu seperti kaolin
Proses larutan mudah -Merujuk kepada proses larutan air ke atas mineral
batuan menyebabkan berlaku tindak balas kimia yang
akan memecahkan batuan
-Terjadi di kawasan tasik,sungai,paya,pantai

Luluhawa biologi Bajian akibat pembesaran -Retakan pada batuan akan membolehkan akar pokok
akar pokok masuk ke dalam batuan
-Pembesaran akar dalam jangka masa oanjang akan
memecahkan batuan secara fizikal
Larutan organan -Bakteria dalam tanah mengeluarkan asid dari
jasadnya. Cecair ini akan melarutkan mineral batuan
lalu memecahkannya
-asid organic ini akan melarutkan mineral batuan lalu
memecahkannya menjadi butir yang halus
Pereputan organik Proses pereputan organuk membentuk humus. Daun
ranting dan dahan pokok akan reput oleh bakteria
dengan bantuan air hujan.Proses ini dikenali dengan
penghumusan
Tindakan haiwan Haiwan yang hidup di dalam tanah akan menggali
lubang tanah sebagai habitatnya. Tindakan ini boleh
membantu air hujan masuk dengan mudah dan
melarutkan mineral batuan dalamnya
Faktor yang mempengaruhi proses luluhawa
Iklim Merujuk kepada keadaan suhu dan hujan.Suhu yang panas di waktu siang dan di
waktu malam sejuk menjadikan proses luluhawa fizikal berkesan.
Sementara hujan yang banyak dan suhu menjadikan luluhawa kimia berkesan
terutamanya di kawasan tropika
Masa Tindak balas luluhawa terhadap batuan memerlukan jangka masa panjang.
Semakin lama masa diambil maka semakin jelas tindakan luluhawa terhadapnya
Jenis batuan Batuan yang keras lebih lambat untuk alami proses luluhawa berbanding batuan
lembut
Mikroorganisma Haiwan yang hidup dalam tanah membuat lubang di dalam batuan menyebabkan
luluhawa kimia lebih mudah berlaku apabila air hujan mengalir

Terbitan daripada JazPage 10

 Aktiviti manusia Aktiviti manusia seperti memotong,melombong, dan penarahan bukit akan
mendedahkan batuan kepada agen suhu dan seterusnya proses luluhawa
terbentuk
PERGERAKAN JISIM
(Pergerakan jisim bermaksud pergerakan bahan pepejal atau cecair yang telah terluluhawa dari atas
cerun ke bawah cerun akibat tarikan graviti.Pergerakan jisim terbahagi kepada dua iaitu pergerakan
jisim cepat dan perlahan)
JENIS PERGERAKAN JISIM
Aliran perlahan Kesotan tanih: Merupakan satu proses pergerakan tanah yang berlaku secara
perlahan di cerun landai.
-Kesotan talus: Proses pergerakan puin kasar seperti batu kelikir. Tindakan fros di
puncak gunung menyebabkan batuan terluluhawa bergerak satu demi satu
-Kesotan batu : melibatkan pergerakan batu tongkol seperti granit
-Kesotan batu glasier : Melibatkan pergerakan bahan kasar bersama lumpur
-Gelangsar tanah : pergerakan jisim tanah yang menuruni cerun dengan lambat di
kawasan bermusim
Aliran cepat Aliran tanah atau lumpur : Pergerakan tanah yang tepu dengan air
Gelongsoran tanih : pergerakan regolit tanih dan bongkah batuan dalam isi padu
uang besar secara cepat
Gelangsaran : Berlaku di cerun kawasan tundra akibat pengaruh beku cair melalui
tindakan ibun
Runtuhan : merujuk kepada pergerakan regolit di cerun – cerun sangat curam dan
ada kalanya tegak. Contohnya kejadian tanah runtuh
Faktor yang Kecerunan : pergerakan jisim lebih giat di kawasan cerun curam akibat tarikan
mempengaruhi graviti
pergerakan jisim Jenis batuan : Pergerakan jisim lebih giat di kawasan batuan lembut
Hujan : hujan yang lebat menjadi pelincir yang mempercepatkan proses
pergerakan jisim.
Litupan tumbuh – tumbuhan : kekurangan daya cengkaman tanah oleh akar
tumbuhan memyebabkan struktur tanah menjadi longgar dan mudah bergerak
Gegaran : gegaran yang kuat membawa kepada terjadinya tanah runtuh seperti
letupan di lombong dan pergerakan jentera berat.
Gegaran tektonik : seperti gempa bumi menyebabkan struktur tanah menjadi
longgar
Tindakan manusia : Pembalakan,pembinaan,perlombongan menyebabkan banyak
kawasan bukit ditarah untuk pelbagai tujuan
Faktor Hujan -Lebat atau tidak hujan yang turun : Hujan yang lebat akan meningkatkan kadar air
di dalam tanah supaya menjadi tepu dengan cepat.
-Jumlah taburan hujan yang turun : Taburan hujan di Malaysia secara purata
melebihi 2600mm setahun.jumlah hujan yang banyak meningkatkan proses tanah
runtuh dengan cepat
-Jangka masa Hujan turun :semakin lama hujan turun semakin cepat proses tanah
runtuh kerana ketepuan air yang tinggi di dalam tanah
-Halaju air hujan
Langkah mengatasi pergerakan jisim
Perundangan Menguat kuasa undang – undang : mengenakan denda yang lebih agresif
Penstrukturan : - Menanam pokok, membina benteng dan tembok penahan di kaki

Terbitan daripada JazPage 11

 cerun, Menggunakan sungkupan plastik, Memperbaiki dan penambah baikan
sistem saliran,Membina cerucuk besi atau kongkrit di kaki bukit
Laporan EIA :Perlu mendapat kelulusan jika mahu membangunkan pembangunan
di lereng bukit
Bukan Kempen kesedaran : memberi kesedaran kepada orang ramai tentang pentingnya
perundangan menjaga cerun
Pendidikan formal dan tidak formal : wujudkan mata pelajaran Geografi
Kesan pergerakan -Berlaku kehilangan nyawa manusia : Pergerakan jisim terutamanya jenis
jisim terhadap gelangsaran tanah akan menimbus petempatan manusia di lereng bukit
manusia -Sistem pengangkutan tergendala apabila tanah runtuh menimbusi jalan raya atau
lebuh raya
-Kemusnahan harta benda seperti kediaman dan kereta akan musnah apabila
ditimbus oleh runtuhan tanah dan batuan

-Sistem perhubungan atau komunikasi akan terputus apabila tiang kabel telefon
tumbang kesan daripada runtuhan tanah
-Penduduk di kawasan yang mengalami masalah pergerakan jisim akan alami
trauma akibat kehilangan keluarga
Bab 5 : Lembangan saliran
(Merujuk kepada kawasan tadahan yang disaliri oleh satu sistem saliran yang terdiri daripada sungai
utama dan cawangan serta disempadani oleh tanah tinggi atau legeh sungai)
Maksud hakisan Proses penghausan atau pengukiran permukaan bumi yang melibatkan
pemindahan bahan oleh agen hakisan seperti air hujan, angina, ombak, glasier

Jenis Hakisan
Hakisan percikan Titisan hujan mencungkil butiran tanih lalu membentuk lekukan di permukaan
bumi. Berlaku di kawasan yang terhad litupan bumi
Hakisan kepingan Berlaku apabila air larian permukaan menghakis lapisan tanah di permukaan yang
meliputi kawasan yang luas. Ini mengakibatkan hakisan permukaan,lapisan tanih
menjadi semakain nipis
Hakisan galir -Hakisan permukaan cerun yang luas
-Terdiri daripada alur air yang kecil
-Terbentuk oleh hujan lebat dan kewujudannya sering berubah – ubah
Hakisan galur -Merujuk alur air yang kekal dan berisi air semasa hujan lebat
-alur yang besar dari galur dan biasanya kekal dalam masa yang panjang
Faktor mempengaruhi hakisan permukaan
Hujan yang lebat Kadar air larian permukaan meningkat dan meningkatkan kadar hakisan tanah
kerana mempunyai tenaga kinetik yang tinggi
Kecerunan Permukaan bumi bercerun menghasilkan aliran air permukaan dan kemampuan
menghakis yang tinggi
Jenis tanah Kadar susupan tanah yang tinggi dapat mengurangkan aliran air permukaan dan
mengurangkan hakisan tanah
Tumbuh – Tumbuhan memainkan peranan penting untuk melindungi permukaan tanah
tumbuhan daripan agen hakisan dan menguatkan struktur tanah
Pembalakan Permukaan tanah terdedah kepada hujan secara langsung dan menghasilkan larian
permukaan yang tinggi

Terbitan daripada JazPage 12

 Langkah mengatasi hakisan
Menanam pokok Untuk menguatkan struktur tanah dan melindungi permukaan cerun
Penyimenan Untuk melindungi permukaan tanah daripada aliran air permukaan
Pembinaan teras Untuk mengurangkan halaju air permukaan semasa hujan lebat
bertingkat

Pembinaan sistem Membolehkan air mengalir melalui saluran tertentu dan dapat mengelakkan aliran
perparitan permukaan yang luas
Langkah Semua pembangunan yang hendak dibangunkan di kawasan tanah tinggi
perundangan hendaklah mendapatkan kelulusan Laporan EIA (Penilaian kesan alam sekitar)
Hakisan sungai
Maksud Hakisan Proses penghausan atau penghikisan batuan dasar dan tebing lurah sungai oleh
sungai aliran air sungai bahan muatan sungai
Jenis Hakisan Sungai
Hakisan -Menghasilkan alur berbentuk V
pendalaman alur -Berlaku di hulu sungai ( Muda)
Hakisan Pelebaran -Menghasilkan alur berbentuk U
alur -Berlaku di kawasan tengah dan hilir sungai (Dewasa)
Hakisan -Proses hakisan sungai ke arah belakang atau ke arah hulu sungai
pengunduran alur -Menjadikan lurah sungai semakin dalam
-berlaku di kawasan Hilir sungai (Tua)

Cara hakisan sungai

Lagaan -Pegeseran batuan itu sendiri apabila berlaga sesama sendiri semasa
pengalirannya.
-Proses ini bergantung pada halaju arus sungai yang mampu menyeret dan
melantun bahan yang di bawa
Tindakan hidraul -Melibatkan kuasa air sungai akibat hempasan atau rempuhan aliran sungai ke
atas struktur rekahan batuan yang lemah seperti struktur rekahan dan batuan
lembut. -Bergantung kepada isipadu air dan halaju sungai
Larutan -Air sungai bertindak balas secara kimia terhadap batuan. Proses ini berkesan di
kawasan batu kapur yang mudah larut
-Proses ini menyebabkan struktur batuan tebing dan dasar alur sungai longgar
Lelasan atau -Melibatkan geselan antara muatan sungai dengan air sungai terhadap tebing
geseran sungai
Faktor hakisan sungai
Sifat batuan Batuan berbeza kekerasan akan mempunyai ketahanan yang berbeza terhadap
proses hakisan sungai
Kecerunan Semakin curam cerun semakin halaju aliran air, semakin landai cerun semakin
perlahan halaju air sungai
Isipadu air Air yang banyak meningkatkan tenaga kinetik air untuk menghakis dasar dan
tebing sungai
Kuantiti bahan Semakin banyak bahan muatan dibawa, semakin tinggi kadar hakisan sungai
Tiada halangan Tiada halangan batuan memudahkan hakisan sungai

Terbitan daripada JazPage 13

 Bentuk alur Alur yang lurus menjadikan hakisan menegak atau dalam lebih giat, sementara
alur yang berliku menyebabkan hakisan tebing lebih giat
Tumbuhan Cengkaman akar di pokok di tebing sungai dapat melindungi sungai daripada
terhakis
Bentuk muka bumi hakisan sungai
Air terjun -Terbentuk di kawasan batuan yang berstruktur mendatar antara batuan keras di
lapisan atas dan sukar terhakis dan batuan lembut di bawah dan mudah terhakis
Jeram -Terbentuk apabila sungai mengalir di atas lapisan batuan keras yang sukar
terhakis dan batuan lembut yang mudah terhakis yang berselang seli secara
menegak
-Perbezaan jadar hakisan menyebabkan aliran sungai tersekat oleh tonjolan
batuan keras
Lubuk -Satu lekukan atau lubang di dasar sungai berbatu oleh pusaran arus sungai
-Bertindak mengorek rekahan di dasar sungai dan memperdalam rekahan
tersebut

Gaung -Mempunyai tebing curam yang sangat dalam

-Terbentuk di kawasan hulu (muda)
-Hakisan menegak bertindak dengan berkesan di dasar alur menyebabkan dasar
alur diperdalamkan
Pengangkutan Beban Sungai
Definisi Proses pemindahan muatan sungai seperti kelikir, pasir, tanah dari peringkat
hulu(muda) ke hilir (tua) serentak dengan aliran air dengan pelbagai cara iaitu
loncatan,ampaian,golekan,seretan,ampungan,larutan
Cara pengangkutan bahan sungai
Loncatan Melibatkan pergerakan muatan sungai berbentuk bujur seperti batu kelikir di
dasar sungai
Ampaian Berlaku terhadap beban yang sederhana ringan yang terampai ampai di dalam
aliran air seperti tanah liat
Golekan Melibatkan pergerakan batuan yang sederhana besar dan dianggap muatan dasar
Seretan Melibatkan bongkah batu besar dan dianggap muatan dasar sungai
Apungan Melibatkan beban sungai yang ringan dan halus, pergerakannya di atas
permukaan
Larutan Melibatkan pemindahan zat galian yang terlarut dalam aliran
Faktor Pengaruhi pengangkutan sungai
Halaju arus Halaju air sungai mempengaruhi kadar pengangkutan beban sungai. Semakin laju
aliran air sungai maka semakin berkesan proses pengangkutan
Halangan Di dalam alur sungai seperti tanah runtuh akan memperlahankan aliran sungai
Saiz bahan Semakin ringan jisim bahan/beban semakin jauh aliran air boleh dibawa
Kekasaran alur Kekasaran alur sungai memperlahankan aliran sungai, ini dapat mengurangkan
keupayaan proses pengangkutan
Kecerunan Cerun curam menyebabkan sungai mengalir dengan deras. Sungai yang terletak di
cerun mempunyai halaju yang tinggi

Terbitan daripada JazPage 14

 Bentuk alur Alur sungai yang lebar dan lurus lebih jauh untuk beban dibawa manakala sungai
yang berliku sukar dan membuatkan proses pemendapan giat berlaku
Pemendapan bahan sungai
Definisi Merupakan penimbunan atau longgokan bahan seperti pasir dan kelikir
yangdiangkut oleh sungai dari bahagian atas ke peringkat rendah dan mendap
apabila tenaga aliran dan halaju sungai semakin perlahan, khasnya di kawasan
yang bercerun landai

Faktor pengaruhi pemendapan sungai

Isipadu Paras air yang tinggi menyebabkan aliran air menjadi perlahan dan beban
dimendapkan di hilir sungai
Bahan muatan Muatan yang besar akan dimendapkan di bahagian hulu sungai manakala bahan
yang kecil dimendapkan di bahagian hilir
Jenis batuan Batuan yang keras mengakibatkan proses hakisan berlaku manakala batuan yang
lembut mengakibatkan proses pemendapan terjadi
Bentuk alur Alur yang berliku menyebabkan aliran sungai perlahan dan mengakibatkan proses
pemendapan berlaku

Halangan Tanah runtuh mengakibatkan aliran sungai terhenti dan menyebabkan berlakunya
proses pemendapan terhadap bahan yang diangkut
Kecerunan Cerun yang landai menyebabkan proses aliran menjadi perlahan dan
mengakibatkan proses pemendapan berlaku

Halaju Halaju air yang perlahan memudahkan pemendapan mudah berlaku manakala
halaju air yang laju memudahkan hakisan sungai berlaku

Bentuk muka bumi pemendapan sungai

Dataran banjir Kawasan tanah pamah yang terletak di hilir sungai, Dataran ini amat landai dan
rata serta sesuai untuk dijadikan kawasan petempatan atau pertanian
Tetambak Jaluran permatang di sepanjang sungai yang memisahkan sungai dan dataran
banjir
Tasik ladam Peringkat I : Hakisan di sisi tebing cekung menghasilkan alur yang baharu
Peringkat II : Proses pemendapan jangka masa panjang menyebabkan likuan
terpenggal
Peringkat III : Proses pemendapan yang berterusan menyebabkan likuan
terpenggal langsung daripada alur dan sesuai untuk dijadikan kawasan perikanan
Delta Dibentuk oleh pemendapan bahan iaitu lumpur,pasir dan batu kerikil di bahagian
hilir sungai serta sesuai dijadikan kawasan pernanaman padi
Pengaruh bentuk muka bumi tindakan sungai kepada manusia
Kegiatan Tanih aluvium yang terdapat di dataran banjir dan kawasan delta hasil daripada
penanaman padi proses pemendapan sungai
Kegiatan akuakultur Di jalankan di kawasan tasik ladam ataupun di kawasan delta
Kawasan Air terjun terbentuk daripada proses hakisan sungai di bahagian hulu dan tasik

Terbitan daripada JazPage 15

pelancongan ladam di bahagian hilir
Perlombongan pasir Beting pasir yang terbentuk di tengah sungai hasil daripada proses pemendapan
sungai
Petempatan Tanah pamah dan rata di kawasan delta dan dataran banjir
Penjanaan kuasa Boleh dibina di kawasan air terjun iaitu hilir kerana aliran airnya deras dan
hidroelektrik mampu mengerakkan turbin
Penternakan Boleh dijalankan di kawasan delta dan dataran banjir kerana mempunyai padang
ragut yang luas
Perikanan Boleh dijalankan dikawasan delta dan tasik ladam kerana mempunyai sumber air
Perhubungan dan Dataran banjir dan delta boleh membina rangkaian jalan raya
pengangkutan
Bab 6 :Pinggir Pantai
Definisi Meliputi kawasan yang mengandungi pesisiran pantai, perairan pinggir laut dan
kawasan persisiran belakang yang mengalami pengaruh laut
Ombak Alunan air yang terhasil apabila terdapatnya geseran antara angin dengan
permukaan air laut
Jenis ombak Ombak Pembina : menghasilkan pantai yang bercerun curam
Ombak pemusnah : menghasilkan pantai yang bercerun landai
Hakisan Pantai Tindakan ombak menyebabkan proses penghausan dan pengukiran pinggir pantai
Cara hakisan ombak
Tindakan hidraul Proses pemampatan dan pelepasan berterusan akan mendalamkan lagi rekahan
pada batuan
Lagaan Proses lagaan berlaku apabila bahan yang dibawa oleh ombak sama ada besar
ataupun kecil,berlaga sesama sendiri dan pecah menjadi serpihan kecil
Kikisan dan lelesan Proses hakisan secara kikisan dan lelasan dilakukan oleh bahan yang dibawa oleh
ombak seperti batu kelikir,batu tongkol dan serpihan batuan lain
Larutan Proses larutan berlaku secara tindakan kimia di kawasan pinggir laut
Faktor hakisan yang mempengaruhi pinggir pantai
Kecerunan Pantai yang curam akan alami hakisan yang tinggi berbanding pantai yang landau
Jenis batuan Tindakan ombak menghakis batuan lembut dan menghasilkan gua,pintu gerbang
Jenis ombak -Ombak Pembina mempunyai damparan yang kuat tetapi diperlahankan oleh
geseran air laut manakala Ombak Pembinasa mempunyai turutan ombak yang
cepat dan daya lurutan yang tinggi
Arus lautan atau Air pasang mengakibatkan hakisan menggaut longgokan ke laut dan pada waktu
persisiran pantai malam pemendapan akan berlaku
Beban muatan Jenis bahan dan saiz bahan memainkan peranan dalam mempengaruhi hakisan
ombak pinggir pantai mengakibatkan hakisan geselan terhadap batuan pinggir pantai
berlaku dengan lebih giat
Kedudukan pantai Pinggir pantai yang terdedah dengan angin dan pergerakan ombak menyebabkan
kadar hakisan giat berlaku berbanding pantai yang terlindung
Litupan tumbuhan Tumbuhan berupaya menahan hakisan ombak kerana akar bertindak sebagai
pencengkam tanih
Tindakan manusia Manusia merupakan agen perubahan lanskap bentuk muka bumi
Proses pasang surut Proses air pasang dan surut dalam yang tinggi akan mengalami proses hakisan

Terbitan daripada JazPage 16

 secara berleluasa
Langkah mengawal hakisan pinggir pantai
Gabion Longgokan batu yang dimasukkan ke dalam sangkar dawai. Untuk melindungi
permukaan pantai kepada tindakan ombak secara langsung
Groin Binaan konkrit yang bersudut tepat untuk menghalang pergerakan bahan pantai
ke tempat lain oleh arus pesisir
Timbunan batu Longgokan batu yang terletak di sepanjang pantai untuk melindungi permukaan
pantai daripada tindakan ombak
Membina tembok Dibina untuk memecah tindakan ombak daripada terus menghakis di pinggir
pemecah ombak pantai
Menanam pokok Akar pokok merupakan pencengkam tanih yang menguatkan struktur tanih di
kawasan pantai
Bentuk muka bumi hakisan ombak
Teluk Ombak menghakis batuan lembut dan melengkok ke daratan
Tanjung Bahagian keras yang lebih sukar terhakis akan menganjur ke laut
Gua laut Terbentuk akibat hakisan ombak secara hidraul dan lelasan terhadap cenuram
yang mempunyai banyak rekahan
Cenuram dan Lekukan di pinggir pantai yang bertambah besar menyababkan bahagian atas
pentas hakisan bumbung mengalami runtuhan dan bentuk cenuram. Pengunduran tebing ke
ombak bahagian belakang akibat tindakan ombak menghasilkan pentas hakisan ombak
Gerbang laut Terbentuk apabila dua buah gua yang terletak bertentangan di sebuah tanjung
bergabung akibat tindakan hidraul dan lelasan
Batu tunggul Terbentuk akibat runtuhan bumbung gerbang laut yang terhakis dan terluluhawa
Gloup Lohong ombak yang terbentuk di pantai bertebing tinggi dan batuan keras
Geo Lekukan kecil yang terbentuk akibat runtuhan bumbung gloup. Seperti pantai
cornwall,England
Pengangkutan ombak
Definisi Satu proses pemindahan bahan terluluhawa dan terhakis yang diangkut oleh
alunan air laut yang bergerak ke pantai
Cara pengangkutan ombak
Hanyutan pesisiran Satu siri aliran air yang bergeraj secara selari dengan pantai akibat pembiasan
pantai ombak
Golekan Melibatkan pergerakan bahan secara bergolek.Bahan yang bergerak secara
bergolek biasanya berat
Ampaian Bahan diangkut oleh agen pengangkutan pinggir pantai yang hampir dengan
permukaan
Seretan Berlaku kepada bahan yang sangat besar seperti batu tongkol. Biasanya terjadi di
bahagian dasar
Faktor yang pengaruhi pengangkutan ombak
Tenaga arus Semakin laju arus pesisir pantai semakin cepat proses pengangkutan bahan
Tenaga ombak Semakin kuat ombak semakin cepat proses pengangkutan bahan
Cerun Semakin landai cerun semakin mudah pengangkutan ombak menghimpunkan
bahan di pesisir pantai

Terbitan daripada JazPage 17

Pasang surut Semakin besar perubahan pasang surut semakin cepat proses pengangkutan
bahan
Halangan Semakin banyak halangan semakin perlahan pengangkutan ombak
Orientasi pantai Kawasan pantai yang terdedah menyebabkan keupayaan ombak meningkat untuk
menjalankan proses pengangkutan jisim
Saiz bahan Semakin ringan bahan semakin mudah diangkut oleh ombak
Jenis batuan Batuan lembut memudahkan proses hakisan berlaku dan akan membentuk
serpihan
Pemendapan ombak
Definisi Merujuk bahan yang diangkut oleh agen pengangkutan pinggir pantai seperti
ombak,angina,arus dan pasang surut yang telah dimendapkan di pantai
Faktor pengaruhi pemendapan ombak
Tenaga arus Arus membantu memindahkan puin – puin yang terhakis dan menimbunkannya
Tenaga ombak Ombak bertindak sebagai agen pemendapan yang dipanggil ombak Pembina
Jenis dan saiz bahan Bahan yang sedikit dan banyak menentukan keupayaan pemendapan samada
pada kadar yang banyak atau sedikit
Halangan Pantai yang terdedah kepada lautan biasanya mengalami tenaga ombak yang
tinggi
Angin Halaju akan mempengaruhi saiz dan kekuatan ombak
Tumbuhan Akar pokok merupakan pencengkam tanih yang menguatkan struktur tanih di
kawasan pantai
Orientasi pantai Kawasan pantai yang terdedah menyebabkan keupayaan ombak meningkat untuk
menjalankan proses pemendapan ombak
Kecerunan Kawasan pantai yang terdedah menyebabkan keupayaan ombak meningkat untuk
menjalankan proses pemendapan ombak
Bentuk muka bumi pemendapan ombak
Anak tanjung Terbentuk daripada perubahan pada garis pantai terutamanya di kawasan teluk
Pantai Zon yang terletak diantara aras air pasang tinggi dan rendah
Beting pasir Terbentuk daripada ombak pemecah dan tidak bersifat kekal
Tombolo Terbentuk disebabkan pemendapan bahan di bahagian belakang pulau
Pengaruh bentuk muka bumi hakisan dan pemendapan terhadap aktiviti manusia
Tanjung Pembinaan rumah api
Tombolo -Perikanan
-Jalan pengangkutan dan perhubungan
Beting pasir Perlombongan pasir
Pantai Perusahaan kecil dan sederhana (PKS) serta perniagaan
Pinggir pantai Pelancongan
Dataran Petempatan
GEOGRAFI ALAM SEKITAR MANUSIA
1. KONSEP PENDUDUK
Definisi Merupakan sekumpulan manusia yang menetap di sesuatu kawasan dalam

Terbitan daripada JazPage 18

 tempoh tertentu
Maksud Ketidakseimbangan pembangunan antara kawasan ialah pencapaian kemajuan
sosioekonomi yang tidak sama rata dalam sesebuah Negara.ini mengwujudkan
dua buah kawasan iaitu mundur dan maju
Penduduk sebagai Penduduk merupakan sumber terpenting sesebuah Negara
sumber
Sumber manusia i)Kuantiti – Bilangan,Jumlah penduduk, Struktur umur dan jantina
diukur secara ii) Kualiti – Kesihatan,Pendidikan,Kemahiran
Penduduk sebagai agen perubahan
Perubahan -Perubahan penduduk : pendidikan, kesihatan dan telekomunikasi
sosioekonomi -Perubahan ekonomi : peluang pekerjaan,taraf hidup,kuasa beli
Perubahan Penubuhan universiti,kolej,pusat bimbingan kanak – kanak
pendidikan
Perubahan Menaik taraf klinik desa kepada klinik yang lebih moden
kesihatan
Perubahan Perkembangan bidang telekomunikasi seperti satelit
teknologi
Perubahan sektor Ekonomi tradisional kepada ekonomi moden dengan perubahan sektor pertanian
ekonomi kepada sektor perkhidmatan,perindustrian, perdagangan
Peningkatan Mengubah dan mempelbagaikan kegiatan ekonomi berasaskan pertanian kepada
pengetahuan perkhidmatan
Perubahan ruang -Perkembangan kawasan petempatan, jalan perhubungan
fizikal -aktiviti manusia mengakibatkan sistem fizikal berubah iaitu
geomorfologi,ekologi,hidrologi dan atmosfera
Perubahan lanskap -perubahan pola guna tanah,petempatan,pengangkutan
budaya
2.Taburan penduduk
Definisi Taburan penduduk di sesebuah kawasan bermaksud sebaran penduduk yang
tidak sekata di permukaan bumi. Taburan yang tidak sekata terbahagi kepada tiga
iaitu kawasan padat seperti di kuala lumpur, sederhana seperti di lembah sungai
perak dan jarang seperti di banjaran titiwangsa
Faktor pengaruhi ketakseimbangan taburan penduduk di Malaysia
Bentuk muka bumi Keluasan negeri dan kesuburan tanih
Ekonomi Kawasan perindustrian menjadi kawasan padat penduduk
Sosial Kemudahan pembandaran,pendidikan,perkhidmatan
Dasar kerajaan Pembinaan Bandar baharu seperti putrajaya,proton city, sport city, cyberjaya
Sumber alam Kawasan yang mempunyai sumber alam
Sejarah Sejarah awal pembandaran
Demografi Kadar kelahiran dan kematian mempengaruhi sesuatu kawasan
Formula mengira Kepadatan penduduk
Kepadatan penduduk = Jumlah penduduk ÷ Luas kawasan
Kesan taburan penduduk yang tidak seimbang
Persekitaran -proses pembandaran tidak seimbang

Terbitan daripada JazPage 19

budaya -kemudahan infrastruktur dan prasarana tidak sama
-peningkatan kadar kesesakan di kawasan berpendudukan padat
Ekonomi -Pembangunan sektor ekonomi
-peningkatan kadar pengangguran berlaku di kawasan padat penduduk
Sumber alam -tekanan ke atas sumber
-kepupusan sumber
-pencemaran sumber
-pembaziran sumber
-pembangunan sumber meningkat
Langkah – langkah menyeimbangkan taburan penduduk
Penyebaran keluar sektor industry
Memajukan sektor pertanian dan ekstratif
Program pembangunan wilayah
Pembinaan insfrastruktur dan kemudahan asas di luar Bandar

Membandarkan kawasan luar Bandar sebagai pusat pertumbuhan baru

3.Pertumbuhan penduduk
Definisi Satu angka yang menunjukkan suatu arah pertambahan penduduk secara
pesat,perlahan atau berkurang pada satu tempoh
Formula pengiraan
Peratus kadar -Jumlah kelahiran ÷ Jumlah penduduk × 1000 = Kadar kelahiran kasar
kelahiran -Kadar kelahiran kasar ÷ 1000 × 100%
Peratus kadar -Jumlah kematian ÷ jumlah penduduk × 1000 = kadar kematian kasar
kematian -Kadar kematian kasar ÷ 1000 × 100%
Kadar pertumbuhan -Peratus kadar kelahiran – Peratus kadar kematian + Migrasi bersih
penduduk (migrasi masuk – migrasi keluar )
Kadar pertumbuhan
tahunan penduduk Kadar pertumbuhan tahunan =
1 /Bilangan tahun LOG e (penduduk tahun semasa / penduduk tahun asas) × 100
Faktor pengaruhi pertumbuhan penduduk
Kadar kelahiran -Taraf kesuburan
-taraf sosioekonomi
-taraf kesihatan
-taraf kemakmuran
Kadar kematian -taraf kesihatan
-Kempen kesedaran
-kemajuan sektor perubatan
Migrasi Pertumbuhan bersih dari segi positif atau negative
Kesan pertumbuhan penduduk
Positif -Menyediakan tenaga kerja yang mencukupi
-Penerokaan sumber dengan lebih giat
-dapat menguatkan pertahanan Negara
-menggalakkan proses urbanisasi

Terbitan daripada JazPage 20

 -meluaskan pasaran domestic
Negatif -Kemiskinan dan kemunduran
-Menggalakkan migrasi golongan muda dan professional
-pencemaran air,udara,bunyi,bau
-kesan sosial terhadap kesihatan,pendidikan,jenayah
Proses penuaan penduduk
Definisi Proses peningkatan jangka hayat penduduk melebihi 60 tahun
Kesan penuaan -Nisbah tanggungan golongan dewasa meningkat
penduduk -kemerosotan nilai murni masyarakat
-tenaga professional meningkat
-Perubahan ciri demografi dan struktur umur dalam jangka masa panjang
-Beban kewangan kerajaan bertambah untuk menjaga kebajikan dan kesihatan
warga emas

Piramid penduduk
Piramid progresif )Tapak piramid yang lebar : kadar kelahiran yang tinggi
disebabkan kegagalan perancangan keluarga dan kadar
kematian yang rendah disebabkan peningkatan taraf
kesihatan.
ii) Puncak yang tirus : Jangka hayat penduduk yang rendah
iii) Cerun piramid yang curam: Nisbah tanggungan golongan
dewasa tinggi dan bilangan penduduk dewasa kurang
iv) Nisbah jantina : Peringkat muda hampir seimbang lelaki
dan perempuan
#Negara sedang membangun : Malaysia,Afrika,Brazil
Piramid Regresif i)Cerun cembung : ramai golongan dewasa kerana kadar
kematian rendah berikutan kemajuan teknologi perubatan
ii)puncak piramid yang lebar : Peningkatan golongan tua
menyebabkan kerajaan terpaksa menjaga kebajikan mereka
dan jangka hayat yang tinggi
iii)tapak yang kecil : kadar kelahiran rendah disebabkan
amalan perancangan keluarga berkesan

4.Migrasi penduduk
Definisi Perpindahan penduduk dari satu kawasan ke kawasan yang lain
Migrasi dalaman Perpindahan penduduk tanpa melepasi sempadan
Desa ke bandar Faktor sosial seperti pekerjaan,melanjutkan pelajaran,mencari hiburan
Bandar ke bandar Pertukaran tempat kerja dalam kalangan kakitangan kerajaan atau swasta
Bandar ke desa Melibatkan golongan pesara yang kebanyakkan pulang ke kampung untuk nikmati
ketenangan
Desa ke desa Pembukaan tanah terancang seperti FELDA,FELCRA,KESEDAR
Faktor pengaruhi migrasi dalaman
Pengangkutan dan Pembinaan lebuh raya telah memendekkan masa perjalanan

Terbitan daripada JazPage 21

perhubungan
Ekonomi Perkembangan pesat sektor perindustrian telah menyediakan peluang pekerjaan
Dasar kerajaan Pembukaan tanah terancang menyebabkan migrasi penduduk berlaku
Faktor sosial Golongan muda berhijrah ke Bandar untuk melanjutkan pelajaran
Kesan migrasi dalaman
Kesan positif -kawasan pertanian dapat dikerja dengan berkesan
tempat asal -masalah pengangguran luar Bandar dapat diatasi
-migran dapat menghantar balik wang ke tempat asal
-Menjadikan kawasan luar Bandar kurang padat ini meringankan beban kerajaan
Kesan negatif -Kurang tenaga pakar dan merugikan kawasan luar Bandar
tempat asal -kekurangan tenaga kerja
-ketidakseimbangan jantina
-pengaruh budaya kuning di Bandar

Kesan positif -mengatasi masalah kekurangan tenaga kerja

tempat dituju -bantu kembangan ekonomi
-percepatkan pembangunan sektor pembinaan
-meluaskan pasaran dan hasil keluaran industri mudah dipasarkan
Kesan negatif -berlakunya masalah pencemaran alam
tempat dituju -berlaku masalah pengangguran kerana peluang kerja yang terhad
-peningkatan jenayah
-wujud petempatan setinggan

Migrasi Perpindahan penduduk dari sebuah Negara ke Negara yang lain melintasi
antarabangsa sempadan Negara
Aliran migrasi -Dari eropah ke benua amerika utara
antarabangsa -Dari benuah eropah ke Australia dan new Zealand
-Dari eropah ke benua Asia
-Dari eropah ke benua afrika
Faktor pengaruhi migrasi antarabangsa
Negara yang dituju -Ekonomi : peluang pekerjaan, nilai mata wang kukuh
-Kemudahan sosial: pusat pengajian tinggi dan taraf rawatan kesihatan yang
tinggi
-Geografi : jarak yang berhampiran pengaruhi ketersampaian
-Sejarah – meliputi bahasa,adat,bahasa,agama
Tolakan Negara asal -Lebihan penduduk : kesesakan petempatan, Kadar pengangguran yang tinggi
-Ketidakstabilan ekonomi – kemiskinan yang tinggi, kemelesetan ekonomi
-ketidakstabilan politik – peperangan, penindasan
-Bencana alam – gempa bumi, letusan gunung berapi
Kesan migrasi
Negara dituju -mengatasi masalah kekurangan tenaga kerja
-berlaku proses pertukaran teknologi dan kemahiran
-Peningkatan kadar pencemaran alam

Terbitan daripada JazPage 22

 -persaingan peluang pekerjaan
-pertumbuhan penempatan setinggan
-berlaku pengaliran keluar wang
Negara asal -masalah pengangguran diatasi
-Kemahiran yang dipelajari dapat dikembangkan di Negara asal sesudah pulang
-Penghijrahan golongan professional menyebabkan Negara kekurangan tenaga
mahir
-berlaku ketidakseimbangan jantina
-dapat menyelesaikan masalah lebihan penduduk
-meringankan beban kerajaan dari segi menyediakan kemudahan asas

Langkah -mengetatkan kawalan sempadan

mengurangkan -mengetatkan undang - undang pengambilan pekerja asing
migrasi -mengutamakan tenaga buruh tempatan
antarabangsa -pendidikan pekerjaan atau sumber manusia
-meningkatkan bayaran levi dan caj perkhidmatan pekerja asing

5.Penduduk dan sumber alam

Definisi Sumber alam ialah sesuatu benda semula jadi yang memberi manfaat kepada
manusia
Jenis sumber alam
Boleh diperbaharui -tidak pupus dan boleh diganti semula
-berlaku kemerosotan kualiti
-contohnya Tanah,air dan udara
Tidak boleh -Akan pupus
diperbaharui -Pembentukan mengambil masa yang panjang
-Contoh arang batu,petroleum
Alam sekitar fizikal sebagai sumber alam
Biosfera -terdiri daripada spesis flaura fauna
(sistem ekologi) -bekalkan sumber kayu,perubatan dan kawasan eko pelancongan
Hidrosfera -Meliputi semua bentuk air
(sistem hidrologi -menyumbang sumber air
Litosfera -terdiri daripada tanah dan batuan
(sistem -bekalkan sumber mineral
geomorfolgi) -pernerokaan menyebabkan tanah runtuh
Atmosfera -Komposisi seperti gas,nitrogen,oksigen
sistem atmosfera -perbezaan tekanan membuatkan angin dari kawasan tinggi ke kawasan
sederhana
Kepentingan -Membekalkan bahan mentah
penerokaan sumber -menyediakan peluang pekerjaan
alam -membangunkan sesuatu tempat
-meningkatkan pendapatan
-menggalakan kemasukan modal asing
Faktor -dasar kerajaan
Pengaruhi -tenaga buruh dan kepakaran
penerokaan -kemudahan asas

Terbitan daripada JazPage 23

 -keupayaan modal dan kos pengeluaran
-kekurangan sumber sedia ada
Kesan penerokaan -pencemaran alam
yang tidak terkawal -peningkatan suhu
-perubahan pandang darat fizikal
-ganguan sistem hidrologi
-kemusnahan pelbagai hidupan
-perubahan pandang darat budaya
Daya tampung persekitaran fizikal
Definisi Daya tamping sumber alam adalah keupayaan sesuatu sumber alam untuk
menampung keperluan penduduk pada tempoh tertentu
Faktor pengaruhi daya tampung fizikal
Kuantiti & kualiti Kemampuan Negara maju menampung keperluan asas kerana adanya sumber
alam berbanding Negara mundur
Peningkatan Tingkat teknologi penting membolehkan daya tampung sumber alam dieksploitasi
teknologi
Pengurusan sumber Pengurusan sumber yang efisien diperlukan untuk membolehkan daya tampung
yang sistematik sumber alam sentiasa berterusan
Mengawal Keupayaan daya tampung sumber alam pada tempoh tertentu bergantung
pertumbuhan kepada jumlah penduduk di sesuatu Negara
penduduk
Kesan kekurangan daya tampung fizikal
Kekurangan Masalah ini berlaku apabila sumber alam tidak boleh diterokai lagi disebabkan
makanan sumber alam mengalami persaingan guna sumber
Wabak penyakit Penyakit mudah merebak akibat kurangnya daya tampung sumber alam
Krisis tenaga Kekurangan daya tampung sumber alam dan hanya bergantung kepada hasil
import dari Negara luar
Krisis bekalan air Semakin ramai penduduk sesebuah Negara, kerana permintaan terhadap air
bersih bersih bertambah
Kehilangan sumber Ketidakmampuan daya tampung sumber alam kerana sumber alam diteroka
warisan untuk memenuhi kehendak penduduk yang tidak terhad
Langkah menjamin keberterusan daya tampung sumber alam
Perundangan -Menguatkuasakan Akta kualiti alam sekeliling 1974
-Penubuhan agensi pelaksana
-Penilaian impak alam sekitar (EIA) sebelum meluluskan sesuatu projek
Pengurusan/ -membina benteng konkrit atau sangkar dawai(groin dan gabion)
kestrukturan -menanam tumbuhan penutup bumi
-bina alur – alur kecil
Sumber air -Merawat semula air tercemar
-mengawal aktiviti pembalakan di kawasan tadahan air
-mewujudkan kawasan rezab tadahan air
Sumber mineral -mencari gali kawasan sumber mineral yang baru
-mengurangkan kebergantungan kepada petroleum
-beralih kepada sumber gentian yang lebih murah, berterusan dan bersih
Pendidikan -Pendidikan tahap rendah,menengah, tinggi, tidak formal

Terbitan daripada JazPage 24

 -Kempen kesedaran
6.Tranformasi desa
Definisi Perubahan sosioekonomi desa melalui proses pemodenan guna
tanah,kemudahan asas,pengangkutan,kegiatan ekonomi

Dasar dan strategi pembangunan desa

Pembangunan -Meningkatkan produktiviti
insitu -menyediakan kemudahan asas
-Melibatkan strategi penanaman semula,khidmat nasihan dan pemulihan tanah
terbiar
-Agensi yang terlibat RISDA,FELCRA,MARDI,RRIM,Jabatan pertanian
-Penekanan diberi kepada pembangunan tanah yang terbiar diluar Bandar oleh
FELCRA

Pembangunan -Mengutamakan integrasi antara pelbagai jabatan dan agensi

pertanian secara -Konsep pertanian berasaskan pembangunan insitu
bersepadu (IADP) -Meningkatkan infrastruktur pertanian dan mengukuhkan perkhidmatan agensi
perlaksana
-Teknik pertanian moden diperkenalkan
-Melibatkan tanaman lain seperti kelapa,koko dan nenas
-Agensi pelaksana MADA,KADA,Kementerian pertanian
Rancangan -Membangunkan semua sumber alam di luar Bandar
pembangunan -strategi penjanaan sumber alam dan pembangunan tanah baru
wilayah -Sumber tanah,hutan dan galian perlu dijana sepenuhnya dengan sistematik
-NCER,KETENGAH,KESEDAR diwujudkan
Perindustrian desa -Kegiatan ekonomi luar Bandar dipelbagaikan
-menyeimbangkan ekonomi dan merapatkan jurang kemiskinan
-Kerajaan menyediakan zon industri bebas, menyediakan kemudahan
asas,insfrastruktur

Proses perubahan desa

Saling -bandar menyediakan perkhidmatan pendidikan kepada penduduk luar Bandar
kebergantungan -Bandar berperanan sebagai tempat pengumpulan hasil pertanian
desa – Bandar -Pejabat kerajaan menyediakan perkhidmatan kepada penduduk luar Bandar
-Kemudahan sosial seperti hiburan dibandar
-Kemudahan kesihatan seperti hospital untuk rawatan kepada penduduk luar
Bandar
-Pusat membeli belah bagi penduduk luar Bandar
-luar Bandar sebagai tempat bahan mentah untuk Bandar
Pembandaran desa -mewujudkan Bandar baru seperti Jengka
-Membandarkan pekan berpotensi seperti Bandar maran di Pahang
-mewujudkan Bandar industry seperti Bandar nilai
-membangunkan kemudahan sosial didesa dengan menaik taraf insfrastruktur

Terbitan daripada JazPage 25

Perancangan desa -mewujudkan petempatan yang bersepadu dan terancang
-pusat pertumbuhan desa untuk mengurangkan kemiskinan, menyeimbangkan
pembangunan
-Mempelbagaikan ekonomi penduduk luar Bandar
-Menjadikan pusat pertumbuhan luar Bandar sebagai tempat
pengumpulan,pemprosesan dan pusat pentadbiran
Pemodenan -Projek perumahan rakyat termiskin (PPRT)
sosioekonomi -Perubahan pekerjaan penduduk
-Klinik bergerak dan perkhidmatan teleperundingan
-Meningkat dan memodenkan kemudahan sosioekonomi
7.Bandar dan pembandaran
Konsep bandar Kawasan yang mempunyai penduduk melebihi 10 000 orang
Konsep Pembandaran atau urbanisasi ialah proses perkembangan keluasan kawasan
pembandaran Bandar disebabkan pertumbuhan penduduk yang pesat
Urbanisasi Merujuk perubahan pekerjaan daripada sektro pertanian kepada perindustrian,
serta berlaku perubahan cara hidup tradisional kepada moden

Jenis Bandar dan ciri

Bandar raya global -menjadi titik pertemuan penting dalam sistem ekonomi global,sosioekonomi dan
politik dunia
-Berperanan sebagai pusat kewangan dunia
-Melebihi daripada 10 juta orang
-Befungsi sebagai pusat pendidikan bertaraf dunia
-sistem pengangkutan yang tercanggih dan kemudahan asas bertaraf dunia
-inovasi teknologi berlaku dengan pesat
Metropolis -Penduduk melebihi 1 juta orang
-berfungsi sebagai pusat pentadbiran,perdagangan,perniagaan,perindustrian
dikenali sebagai aglomerasi
-Bersifat tepu bina dan penuh bangunan tinggi bagi menjimatkan ruang
-Lingkungan pengaruhnya luas meliputi luar Bandar
Bandar primat -Bandar sekurangnya dua kali ganda lebih besar berbanding dengan Bandar kedua
terbesar
-Bandar yang terpenting dalam sesebuah Negara
-dasar kerajaan menyebabkan kemunculan Bandar primat
-Pemusatan segala fungsi seperti pentadbiran,pengajian tinggi dan perindustrian
Megalopolis -Terjadi akibat pencantuman beberapa Bandar metropolis akibat perkembangan
yang pesat
-penduduk melebihi 10 juta orang
-Pusat pentadbiran,perkhidmatan,perindustrian,perlancongan
-Pengangkutan yang moden,efisien,canggih
-megalopolis terbesar di dunia adalah Amerika Syarikat diikuti dengan Jepun

Faktor pengaruhi proses pembandaran

Sejarah -Pihak penjajah membina kemudahan asas di kawasan yang lebih awal
dibangunkan

Terbitan daripada JazPage 26

Demografi -Taraf kesihatan dan taraf hidup yang baik kerana migrasi luar Bandar ke Bandar
Ekonomi -Penemuan sumber alam menyebabkan lahirnya kawasan Bandar
Kemudahan asas -Pembinaan lebuhraya meningkatkan darjah ketersampaian penduduk
Dasar kerajaan -mewujudkan pusat pendidikan,pentadbiram dam menyediakan infrastruktur
Sosial -pemusatan kemudahan sosial dan tumpuan pusat pengajian awan dan swasta
Peranan Bandar dalam Pembangunan
Pusat pemasaran Hasil keluaran luar Bandar kerana mendapat permintaan yang tinggi
Pusat pekerjaan Menawarkan pelbagai peluang pekerjaan
Pusat pemodenan telekomunikasi dan sistem pengangkutan dan budaya
Pusat rawatan Pemeriksaan kesihatan yang moden dan canggih
Golongan kelas Yang berpendapatan sederhana dan tinggi
menengah
Pusat pembauran Memudahkan pemindahan teknologi baru

Kesan tranformasi desa dan pembandaran kepada penduduk

Kepadatan Migrasi luar Bandar – bandar untuk bekerja ,melanjutkan pengajian dan
penduduk menikmati pelbagai kemudahan asas
meningkat
Perubahan Pembandaran dan perindustrian desa mengubah pekerjaan penduduk di luar
pekerjaan Bandar
Peningkatan taraf Perkembangan sektor perindustrian dan perkhidmatan membuka peluang
hidup pekerjaan, kesihatan yang moden,kemudahan asas yang canggih
Masalah Penduduk yang kurang berkemampuan akan membina petempatan setinggan
perumahan akibat kos perumahan yang tinggi
Migrasi desa – Kemajuan dalam sistem pengangkutan dan perhubungan mempercepatkan lagi
Bandar proses migrasi
Kesesakan lalu Kepadatan penduduk di Bandar menjadikan pertambahan kenderaan
lintas mengakibatkan jalan raya tidak dapat menampung
Masalah sosial Pengangguran di Bandar mengakibatkan masalah jenayah yang berleluasa
Perubahan guna Proses urbanisasi mengubah pandang darat di kawasan Bandar dan perebakan
tanah Bandar menyebabkan banyak hutan ditebang
Kesan tranformasi desa terhadap alam sekitar
Kemerosotan kualiti -kepupusan kepelbagaian biologi
alam sekitar -banjir kilat
-tanah runtuh
-hakisan tanah
-peningkatan suhu
Pencemaran alam -pencemaran air,bunyi,udara,bau
sekitar

Terbitan daripada JazPage 27