Vetëjustifikimi: Disonanca Kognitive/njohëse

Shembulli: COVID-19
Një shembull nga pandemia është ngurrimi për të veshur maska ose për të praktikuar distancimin
shoqëror edhe pse shkencëtarët kanë gjetur se ato veprime janë efektive në ngadalësimin e
përhapjes së COVID- 19. Njohja "Unë nuk dua të mbaj maskë" është në kundërshtim me
informacionin që sugjeron se heqja dorë nga një maskë mund të jetë e rrezikshme. Disonanca
është më e dhimbshme kur provat godasin në zemër të mënyrës sesi ne e shohim veten - kur
kërcënon besimin tonë se jemi të sjellshëm, etikë, kompetentë ose të zgjuar.
Kur njerëzit ndiejnë një lidhje të fortë me një besim, ata kanë më shumë gjasa ta lënë atë
besnikëri të mendojë për ta dhe të shtrembërojë ose injorojë provat që sfidojnë ato besnikëri.
“Unë mendoj se COVID-19 është serioz”; jo, jam i sigurt se është një mashtrim - do të fillojmë
të justifikojmë mençurinë e zgjedhjes sonë dhe të gjejmë arsye për të hedhur poshtë alternativën.
Cdo ambivalencë që mund të kishim ndier në kohën e vendimit fillestar do të jetë shndërruar në
siguri. Ndërsa njerëzit justifikojnë çdo hap të ndërmarrë pas vendimit fillestar, ata do ta kenë më
të vështirë të pranojnë se kanë gabuar që në fillim.
https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2020/07/role-cognitive-dissonance-pandemic/
614074/
Disonanca njohëse është tensioni që vjen kur dikush është njëkohësisht i vetëdijshëm për dy
njohje të paqena. Disonanca mund të shfaqet kur ne e kuptojmë se kemi vepruar në kundërshtim
me qëndrimet tona, ose kemi marrë një alternativë edhe pse arsyet favorizojnë një alternativë
tjetër.Teoria e disonancës ka të bëjë kryesisht me plasaritjet mes sjelljes dhe qendrimeve. Ne
jemi në dijeni për të dyj. Kështu, nëse ndiejmë ndonjë paqëndrueshmëri, ndoshta pak hipokrizi,
ne ndihemi në trysni për të ndryshuar. Teoria origjinale e disonancës njohëse, u krijua në vitin
1957 nga psikologu social Leon Festinger. Festinger lexoi për një kult që besonte se bota së
shpejti do të përfundonte në një përmbytje kataklizmike.
Më vonë, Festinger kreu eksperimente për të mësuar më shumë rreth këtij lloj fenomeni. Në një
skenar, njerëzve iu kërkua të gënjejnë dhe t'u thonë të tjerëve se një punë e mërzitshme ishte
interesante. Ata që u paguan 20 dollarë për këtë gënjeshtër ende besonin se detyra ishte e
mërzitshme pasi ata gënjeheshin për të. Por njerëzit që morën vetëm 1 dollarë për gënjeshtrën
ndryshuan mendimet e tyre dhe u bindën se detyra ishte në të vërtetë interesante. Jo vetëm që
gënjyen për këtë, por filluan ta besojnë gënjeshtrën. Justifikimi i pamjaftueshëm – Kur
veprimet janë plotësisht të shpjegueshme nga shpërblimet apo detyrimet e jashtme, ne do të
përjetojmë disonancë e cila mund të reduktohet duke besuar atë që kemi bërë.
Ndërsa në rastet kurballafaqohemi me një problem të rëndësishëm- në cilin kolegj të shkoj, cilin
duhet të takoj, cilin vend pune të pranoj, pra kur jemi mes dy alternativave tërheqësë. Kur
zgjedhim njërën, zakonisht reduktojmë disonancën duke përmisuar alternativën e zgjedhur dhe
duke prishur atë që kemi hedhur poshtë. Disonanca pas vendimeve – Pasi marrim vendime të
rëndësishme, ne zakonisht reduktojmë disonancën, duke përmisuar alternativën e zgjedhur dhe
duke prishur atë që kemi hedhur poshtë
Identiteti shoqërorë
Shembulli: 2 grupe religjioze; mysliman dhe të krishterë
Fetë e botës janë të ngjashme në shumë mënyra; studiuesi Stephen Prothero i referohet këtyre
ngjashmërive si "ngjashmëri familjare". Të gjitha fetë përfshijnë ritualet, shkrimet e shenjta dhe
ditët e shenjta dhe vendet e grumbullimit. Çdo fe u jep ndjekësve të saj udhëzime se si duhet të
veprojnë qeniet njerëzore ndaj njëri-tjetrit. Për më tepër, tre prej feve të botës - Judaizmi,
Krishterimi dhe Islami - kanë një origjinë të përbashkët: të treja i gjurmojnë fillimet e tyre në
figurën biblike të Abrahamit. Ekziston një diversitet i jashtëzakonshëm brenda çdo feje për sa i
përket mënyrës se si anëtarët i përcaktojnë lidhjet e tyre me të. Mirëpo, religjionet aq sa kanë të
përbashkëta, kanë dhe dallime, e në bazë të këtyre dallimeve besimtarët përdorin termat “ne” dhe
“ata”.
https://www.facinghistory.org/holocaust-and-human-behavior/chapter-1/religion-and-identity
Si shembull, kemi dy fetë më të mëdha në botë, shumë të ngjajshme; feja islame dhe ajo e
krishterë. Përkatësia në një grup pavarësisht rregullit për tolerancë, automatikisht shkakton
krahasimin me grupin tjetër. Të krishterët e shohin Dhiatën e Vjetër dhe të Re si Fjalën e Shenjtë
të Zotit. Myslimanët e shohin Kuranin si Fjalën e Shenjtë të Zotit. Të krishterët besojnë se Jezusi
është Zot Muslimanët besojnë se Ai ishte thjesht një profet dhe mrekullibërës. Islami do të
pretendonte se Jezusi lindi nga një virgjëreshë dhe se Ai u dërgua në Parajsë. Ata nuk besojnë se
Jezusi vdiq në kryq.Të krishterët besojnë se çdo njeri lind me mëkatin fillestar. Myslimanët
besojnë se kur të lindni, ju keni një 'propozim të pastër'. Islami pretendon se mëkati ekziston për
shkak të dobësisë dhe harresës njerëzore.
https://www.christcov.org/seths-soundbites/post/4-differences-between-christianity-islam
Njerëzit janë një specie me lidhje mes grupeve. Historia e pasardhësve tanë n’a përgatit që të
ushqejmë dhe mbrojmë njëri-tjetrin, të jetojmë në grupe. Njerëzit gëzohen në grupet e tyre,
vrasin për grupet e tyre, vdesin për grupet e tyre. Ne e përcaktojmë veten në sajë të grupit tonë.
Koncepti ynë për unin, ndjenja e asaj që jemi përmban jo vetëm identitetin tonë personal
(ndjenjën për atributet dhe qëndrimet tona), por edhe identitetin tonë shoqëror.
Aspekti “ne” I konceptit tonë mbi veten. Pjesa e përgjigjiespër pyetjen “ Kush jam?” e cila vjen
nga pjesëmarrja jonë në grup. Grupi i brendshëm është grupi me të cilin identifikohemi, ndërsa
grupi i jashtëm është një grup tjetër me të cilin nuk identifikohemi. “Ne” – një grup njerëzish që
kanë një ndjenjë të përbashkët përkatësie, një ndjenjë për identitet të përbashkët. Ndërsa me
“ata” i referohemi një grupi i cili përceptohet si i ndryshëm nga njerëzit dhe të ndarë nga grupi i
tyre i brendshëm. Nuk kërkojmë thjesht respekt për veten, por edhe krenari për grupin tonë.
Ne kategorizojmë: Na duket e nevojshme të vendosim njerëzit, përfshirë këtu dhe veten tonë,
nëpër kategori. T’a etiketosh një person si skocez apo shofer autobusi është një mënyrë e
shkurtër për të thënë gjëra të tjera për të. Ne identifikojmë: Ne bashkohemi me grupe të caktuara
(grupet tona të brendshme).Ne krahasojmë: Ne vendosim grupin tonë në kontrast me grupe tjera
(grupe të jashtme), me një prirje të favorshme nga ana e grupit tonë.

Fenomeni këmbë-në-derë
Shembulli: lojërat televizive
Për shembull, në "Kush dëshiron të bëhet milioner" ju duhet të arrini detyra të vogla, të thjeshta
në fillim, të cilat krijojnë një angazhim emocional ndaj pyetjeve të mëvonshme, më të vështira.
Kjo rrit mundësinë që njerëzit të ndërmarrin rreziqe të paarsyeshme dhe për këtë arsye
mundësinë që ata të humbasin paratë e tyre. Meqenëse programi fiton nëse fitojnë apo humbin,
është në interesin më të mirë të lojës që lojtarët të
humbasin, për shkak të dizajnit. Në disa lojëra sfidat janë
më të thjeshta në fillim dhe shpesh kryhen në grup, gjë që
është emocionalisht më e lehtë. Ndërsa loja vazhdon,
njerëzit ndahen dhe sfidat janë më të vështira. Burimet
përfundimisht mund të mbarojnë dhe më pas ofrohet një
çmim premium.
Fitimi i shumë sfidave e bën të vështirë të heqësh dorë
dhe të humbasësh përparimin tënd, ndërsa mosfitimi i asnjë sfide të bën të ndjesh rrezikun e
eliminimit (që, në mënyrë racionale, ekziston gjithmonë njëlloj), ndaj përpiqesh më shumë. Sido
që të jetë, loja bëhet më interesante. Nga pikëpamja matematikore çmimi i madh nuk ndryshon
kurrë dhe rreziku për t'u eliminuar është gjithmonë i njëjtë (nëse ndaloni së konkurruari për një
javë, ndoshta do të eliminoheni, pavarësisht nga numri i konkurrentëve), por emocionalisht, ai
ndryshon. Shumica e shfaqjeve të lojërave përfshijnë një formë të rritjes së vlerës dhe rrezikut.
Fenomeni këmbë-në-derë ka të bëjë me prirjen e njerëzve që kanë pëlqyer më parë një propozim,
për t’u përshtatur me një propozim tjetër më të madh. Shumë prej nesh mund kujtojnë momente
kur, pasi kishin pranuar të ndihmonin në një projekt apo një organizim, ishin përfshirë më tepër
se c’kishin dashur dhe kishin premtuar se nuk do të pranonin më propozime të tilla në të
ardhmen. Eksperimentet kanë treguar se kur duam që njerëzit të na bjënë një nder të madh, në
fillim duhet t’i bindim ata që të na bëjnë një nder të vogël.
Patricia Pliner dhe bashkëpunëtorët e saj zbuluan se dyzet e gjashtë përqind e banorëve të
Torontos kishin dëshirë të bënin pjesë në shoqërinë kundër kancerit nëse afroheshin
drejtëpërdrejt. Të tjerëve, I’u kërkua të vishnin një kartelë e cila i bënte reklamë shoqërisë (këtë e
pranuan të gjithë) dhe më vonë edhe ata ishin gati të jepnin para. Kur njerëzit angazhohen në
sjellje publike dhe përceptojnë se këto akte po i bëjnë vetë, ata besojnë edhe më fuqishëm në atë
që bëjnë.
Teknika e topit të ulët është një teknikë që i bind njerëzit për të pëlqyer dicka. Njerëzit që
pajtohen me një propozim fillestar, do të pajtohen edhe kur propozuesi rrit piacën. Njerëzit që
marrin vetëm propozimin përfundimtar kanë më pak prirje për t’u pajtuar me të. Linjat ajrore dhe
hotelet kanë përdorur këtë teknikë duke ftuar kërkesat për cmime shumë të arsyeshme të cilat
ishin në fuqi vetëm për disa dhoma dhe apartamente, duke shpresuar se klientët do të
parapëlqenin një mundësi me cmim të lartë. Cialdini dhe bashkëpunëtorët e tij zbuluan se kjo
teknikë ecën dhe kur ata ftuan studentë të psikologjisë që të merrnin pjesë në një eksperiment qe
zhvillohej në 7 të mëngjesit, vetëm 24 përqind u paraqitën. Por, nëse paraprakisht studentët
pranonin të merrnin pjesë duke mos e njohur fillimisht orarin, 53 përqind do paraqiteshin.
Personalizimi i viktimës
Shembulli: "Lironi të burgosurit politikë të Afrikës së Jugut" vs “Free Mandela"
Në vitin 1964 Nelson Mandela dhe shtatë udhëheqës të tjerë të Kongresit Kombëtar Afrikan dhe
Umkhonto ëe Sizëe u dënuan me burgim të përjetshëm. Presioni ndërkombëtar i ndihmoi ata të
shpëtonin nga dënimi me vdekje. Në vitin 1980, një fushatë e re për lirimin e Mandelës filloi
brenda Afrikës së Jugut nga gazeta Sunday Post. Në vitet 1980 Mandela mori një ortek nderesh
nga e gjithë bota, veçanërisht në Britani. Në vitin 1981 Këshilli i Qytetit të Glasgout ishte i pari
nga nëntë autoritetet lokale britanike që e bëri Mandelën një njeri të lirë të qytetit të tyre. Rrugët,
kopshtet dhe ndërtesat u emëruan në nder të Mandelës. Mbi 2,000 kryebashkiakë nga qytetet në
çdo kontinent nënshkruan një deklaratë duke kërkuar lirimin e tij. Mandela u lirua më 11 shkurt
1990.
https://www.aamarchives.org/campaigns/free-mandela.html
Ne më parë do të donim jepnim donacione për një trajtim për të shpëtuar një fëmijë sesa tetë
fëmijë. Ne i atribuojmë më pak inteligjencës e madje edhe njerëzimit, kur bëhet fjalë për grupe
të mëdha. "Lironi të burgosurit politikë të Afrikës së Jugut" kundër "free Mandela". Ne i
preferojmë historitë para statistikave dhe shumë organizata të zhvillimit individual nuk e kanë
tregojnë mirë historinë. Ne rrallë jemi pragmatikë. Zgjidhjet "e mërzitshme" injorohen. Kjo sepse
dëshira për të dhënë është joracionale.
https://slideplayer.com/slide/13697959/

Viktimat e pafajshme nxisin më shumë mëshirë nëse personalizohen. Efekti I personalizimit të

viktimës përshkruan gjasat që ne të ndjejmë ndjeshmëri më të madhe dhe një nxitje për të
ndihmuar, në situata ku tragjeditë kanë të bëjnë me një individ specifik dhe të identifikueshëm,
krahasuar me situatat ku viktimat janë një grup më i madh dhe më i paqartë njerëzish. Ky efekt
tregon se morali ynë nuk është objektiv dhe shpesh ndikohet nga empatia dhe jo nga racionaliteti.
Statistikat na informojnë se sa njerëz jetojnë në varfëri, vuajnë nga shëndeti mendor ose
përballen me dhunë, por këto statistika bëjnë pak për të shkaktuar ndjeshmëri të mjaftueshme për
të na nxitur të ndihmojmë.
Në një javë harrohen tre mijë viktima të tërmetit në Iran, por kur vritet një djalë i vogël nën
rrënojat e një banese në Itali, e gjithë bota qan. Statistikat vdekjeprurëse të një lufte bërthamore
janë kaq jonjerëzore, saqë bëhen të pakutpueshme. Etika e luftës lejon që të bombardohet prej 12
kilometra largësi një fshat i pambrojtur, mirëpo nuk lejon të goditet nga afër një fshatar i
pambrojtur. Në luftë me një armik që mund të shihet, shumë ushtarë nuk gjuajnë ose nuk marrin
shenjë. Kjo mosbindje është e rrallë mes atyre që u është dhënë urdhëri për të vrarë me artileri të
largët ose me aeroplanë.
Duke parë anën pozitive, njerëzit veprojnë me mëshirë me ata që janë të personalizuar. Kjo është
arsyeja pse apelet për të sëmurët apo të uriturit shoqërohen me fotografi dhe përshkrime. Kur u
pyetën nga Xhon Lidon dhe Krstin Dankel-Sheterm, gratë që prisnin fëmijë thanë se do të
angazhoheshin më tepër me shtatzaninë e tyre nëse do të shihnin një pikturë me uktrazë të
fëmijës së tyre.
Rolet gjinore: Në bazë të kukturës
Shembulli: rolet gjinore në Jemen vs rolet gjinore në Japonia
Nuk ka asnjë grua në parlament, megjithëse gratë duhet të marrin 30% të vendeve sipas ligjit.
Gratë mbajnë më pak se 20 për qind të posteve ekzekutive në vend. Megjithatë, ka shumë ligje
që diskriminojnë gratë. Gratë nuk mund të martohen pa miratimin e kujdestarëve të tyre
meshkuj. Ata nuk kanë të drejta të barabarta për divorc, trashëgimi ose kujdestari të fëmijëve.
Rolet gjinore në Jemen janë formuar nga tradita të ndryshme fetare, kulturore, sociale dhe
politike. Për shkak të pabarazive të rrënjosura thellë socio-kulturore dhe ekonomike në shtëpi
dhe në komunitetin e tyre më të gjerë, konfliktet prekin burrat, gratë, vajzat dhe djemtë ndryshe.
https://www.care-international.org/files/files/YemenGenderReport171116.pdf
Gratë në Japoni janë zakonisht të arsimuara mirë dhe të punësuara, megjithëse dinamikat gjinore
shfaqen në lidhje me presionin social për të gjetur një burrë. Historikisht, gjinia ka qenë një
parim i rëndësishëm i shtresimit social japonez, por përpunimi kulturor i dallimeve gjinore,
natyrisht, ka ndryshuar me kalimin e kohës. Pas Luftës së Dytë Botërore, pozita ligjore e gruas u
ripërcaktua nga autoritetet pushtuese. Të drejtave individuale iu dha përparësi. Grave u
garantohej e drejta për të zgjedhur bashkëshortët dhe profesionet, për të trashëguar dhe zotëruar
pronë në emër të tyre dhe për të mbajtur kujdestarinë e fëmijëve të tyre. Grave I’u dha e drejta
për të votuar në vitin 1946. Ligjërisht, në Japoni mbeten pak pengesa për pjesëmarrjen e
barabartë të grave në jetën sociale dhe profesionale.
https://courses.lumenlearning.com/cochise-sociology-os/chapter/the-cross-cultural-perspective/
Rolet gjinore ndryshojnë ndjeshëm ndërmjet kulturave. Në të vërtetë, të gjitha rolet gjinore janë
kulturalisht dhe historikisht të kushtëzuara, që do të thotë se ato nuk mund të analizohen jashtë
konteksteve të tyre kulturore dhe historike. Në vendet Perëndimore, rolet gjinore janë më të
lakueshme, puna shtëpiake nuk është më e nevojshme vetëm për gratë, dhe puna mekanike, nuk
është më e nevojshme vetëm për burrat.
Xhon Uiliams dhe Debra Best u bënë pyetjë si: A duhet të merren gratë me punët shtëpiake? A
duhet të jenë ato më të interesuara me zhvillimin e karrierës së bashkëshortëve sesa me të tyren?.
Studentët nigerianë dhe pakestinezë, për shembull, kishin ide tepër zakonore për rolet që dallonin
meshkujt nga femrat në krahasim me hollandezët dhe gjermanët.
Çdo shoqëri, grup etnik dhe kulturë ka pritshmëri për rolin gjinor, por ato mund të jenë shumë të
ndryshme nga grupi në grup. Ata gjithashtu mund të ndryshojnë në të njëjtën shoqëri me kalimin
e kohës. Për shembull, trëndafili konsiderohej si një ngjyrë mashkullore në SHBA, ndërsa bluja
konsiderohej femërore.