KOCAELİ’DE EĞİTİM VE ÖĞRETİM

Cumhuriyet’in ilanından önce Kocaeli ilinde bir eğitim ve öğretim teşkiatı vardı. Bu
teşkilatın feyizli ve çalışkan ve ellerini çok güzel ve çok açık olarak Cumhuriyet’in ilanından
sonra görmekteyiz.Çünkü Cumhuriyet’ten önce sağlıklı ve çağdaş olmayan okullar, gençliği
maddi ve manevi yetiştiren bir kültür yuvasına değil, öldüren veya körleten bir mahbes ve
ceza yuvalarıydı. Bu nedenden Cumhuriyet hükümeti körelmiş eğitim ve öğretim işini eline
aldığı zaman, yeni baştan tensih ve ıslah ile kurmak derdiyle karşılaştı. Cumhuriyetin ilanında
okul dediğimiz sağlıksız binalardan Saltanatın mirası olarak Kocaeli ili 185 okul devralmıştı.

Kocaeli ili bu 185 okulu ele alarak yeniden tamir etti ve çağdaş bir hale koydu.

Kocaeli eğitim ve öğretimi bu ağır yük altında iken, yeniden bütün konforu ile ve
çağdaş anlamda 89 okul daha inşa etmiş ve 40 köy okulunun binalarını da yeniden
yaptırmıştır.

Adapazarı, Geyve, Gebze, Karamürsel, Hendek ilçelerinde tam teşkilatlı ve konforlu

mükemmel donanımlı okullar vücuda getirmiştir. İzmit’teki Ulugazi Okulu on bir dersaneli ve
tam teçhizatlı bir okul binasıdır.

Cumhuriyet’İn ilanı olan 1923-1924 ders yılında Kocaeli ilinde ancak 261 ilkokul
öğretmeni vardı. Bunlarında büyük bir kısmı öğretmen olmak kabiliyet ve iktidarında
değillerdi. Okutmaya değil, okumaya muhtaç mutaassıp kimseler öğretmen kadrosunu
oluşturmaktaydı. 1944 yılında ise bu öğretmen kadrosu, çağdaş bir terbiye ve eğitim görmü,
567 öğretmeni bulmuştur. Cumhuriyet devrinde ilimizde öğrenci sayısının artışı dikkati
çekmektedir. 1923’te ilkokullarda 10672 öğrenci okumaktaydı. 1940’da bu sayı 18878’i
bulmuştur.

Böylece 1923’te tahsil çağında, 34615 öğrenci varken, bu sayı 1940 da 77486’ya baliğ
olmuştur. Kocaeli ilinin nüfusu mukayese edilecek olur ise tahsil miktar derecesinin ne kadar
büyük olduğu anlaşılabilir. 1925-1926 yılarındaki Kocaeli ilçelerinin açtığı Eğitim ve öğretim
derecelerini şu aşağıdaki program ile gösterebiliriz:

İLÇESİ ÖĞRETMEN OKUL ADEDİ YATILI ÖĞRENCİ TAHSİL

SAYISI ÇAĞINDA
İzmit 74 34 - 1992 6690
Kandıra 25 15 119 739 4429
Karamürsel 13 8 - 391 2160
 Geyve 59 40 - 1234 5125
Hendek 18 12 - 729 3197
Adapazarı 111 61 - 3617 11625
Yekun 300 170 119 8702 33226

Bu listede Gebze ilçesi otarihte İzmit’e bağlanmadığı Gölcük İzmit’e ve Karasu

Adapazarı’na bağlı oldukları ve ilçe sayılmadıkları için ayrıca gösterilmemiştir. Bundan sonra
bu konuyu bir daha 1931-1932 yıllarında incelediğimiz zaman bu yekunların hayret verici bir
artma gösterdiğini görürüz. 1931-1932 yıllarında beş yıl içinde şöyle oluşmuştur:

İLÇESİ ÖĞRETMEN OKUL SAYISI ÖĞRENCİ ÖĞRENCİLİK

SAYISI ÇAĞINDA
İzmit 90 44 2.805 6.900
Kandıra 27 20 1.065 5.429
Karamürsel 22 10 746 2.218
Geyve 51 33 1.694 3.714
Hendek 31 16 1.139 3.391
Adapazarı 119 55 4.631 12.318
Gebze 46 22 1.698 3.055
Yekun 386 200 13778 37.025

1925-1926 ders yıllarında Kocaeli’de üç ilkokullar müfettişi bulunuyordu. 1931-1932

yıllarında müfettiş sayısı yediye yükselmiştir. Bu yekunlar beş yıl gibi bir zaman için gözden
geçirildiği takdirde, fazlalığın önemi meydana çıkmaktadır. Bu suretle Kocaeli ili halkının
eğitim ve öğretime verdiği önemi belirtmektedir. Burada dikkat çekici nokta, kız kültürünün
daha ziyade yükselmesi ve kızlara karşı verilen önemdir. Cumhuriyet’in ilanında sayısı bir
kaç yüze ulaşan kız öğrencinin erkek öğrenci sayısıyla şöyle taksim edilmiş görüyoruz.

Yüksek Tahsile Devam Edebilmelerini Temin

1936 ve 1937 yıllarında Kocaeli ortaokullarından çıkan öğrencilerin yüksek

tahsillerine devam edebilmeleri için fakir öğrencilerden kabiliyetli görünenlerinden seçilmiş
öğrenci için umumi meclis tarafından hususi muhasebe bütçesine konan ödenekle Ankara,
Bursa, Kütahya, Bilecik gibi hariç il okullarında öğrencilerde gönderilmektedir.
 Kocaeli ili halkı eğitim ve öğretime çok önem vermekte ve verilen bu önem yalnız
resmi kanallarla değil, şahsi teşebbüslerle evlatlarının yüksek tahsil etmesi için çalışan ve
çalıştıran şehirli ve köylü bir çok kimseler bulunmaktadır.

Şurada dikkate değer ve sevindirici bir durum vardır ki, çocuklarını okutmak ve
yükseltmek isteyen şehir, ilçe ve köy halkı zengin sınıfının tekelinde değildir.

Evladında gördüğü kabiliyeti, fakir veya orta halli babaların da fedakarlık yaptığı
görülmektedir. Hatta bazı dul kadınlar bile, bu fedakarlıkta bulunmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti’nin Kocaeli de kültür bakımından az zaman içinde yarattığı

eserler olağanüstü denilmeye layıktır.

Kocaeli halkının eğitim ve öğretim ihtiyacını ve eğitim ve öğretime karşı dileklerini,

her yıl yapılan parti kongrelerini takip eden kimseler çok iyi bilirler.

İlçelerde Ortaokul İstiyor

İlokulları yeter miktarda şehir ve ilçe merkezleri de ortaokul istemektedir ve ortaokulu

olan İzmit ile, Adapazarı da birer lise istemektedirler.

Ortaokul isteyen ilçeler şunlardır: Geyve, Gebze, Kandıra, Hendek ve Karamürsel.

İlokulları yeter miktarda olmayan şehir, kasaba ve köy halkı da okul ve öğretmen
istemektedir, hele köylerin; isteklerinin de o: sonsuz ve ümitsiz dilekleri karşısında bütün parti
mümessillerinin toptan bir dilek haline koyarak cevap vermeleri sonucunda, köylerine ve
kasabalarına dönen mümessillerinin bütün dileklerin yerine getirileceği ümitlerinedüşen
halkta çocuklarını okutma hevesi uyandırmaktadır.

Sanayi Arzusu

Kocaeli halkı çocuklarını yalnız okutmak konusuyla yetinmemektedirler. Sanata da

önem vermekte ve Kocaeli’de şu pek kısa verdiğim açıklamayı gözden geçirirsek durumun
önemi derhal anlaşılır.

Kocaeli’de İlkokullardan Başka Okul ve Kuruluşlar

İzmit Ortaokulu

Adapazarı Ortaokulu

İzmit Biçki Yurdu

Adapazarı Biçki Yurdu

İzmit Kız Enstitüsü

Adapazarı Kzı Enstitüsü

Arifiye Köy Enstitüsü

Tuzla Bahçıvanlık Teknik Okulu

Kocaeli’de okul, öğretmen, öğrenci sayıları ve imtihanda başarılı öğrencilerin çalışma

ve feyiz yönlerinden de Cumhuriyet devrinde pek büyük fazlalık görüldüğü anlaşılmaktadır.

İmtihanda Başarılı Öğrencilerin Sayısı

1928-1929 ders yılında 7337 öğrenci imtihanda başarılı olmuşken, bu yekun 1940
yılında hayret verici bir dereceyi bulmuş ve 26382’ye yükselmiştir. Bu durum tedrisatın
mükemmel ve ahenkli bir yol üzerinde yürüdüğüne en mükemmel bir delildir. 1922-1923
tarihlerinde il dahilinde, açıktan imtihana giren öğrenci sayısı 2049 erkek, 280 kızdı. Bugünkü
durum ve bundaki büyük ve fazla yükselmeyi anlayabilmek için aşağıdaki açıklamadan
anlaşılacaktır. Bu yekunlara bakılarak erkek öğrenci sayısıyla kız öğrenci sayıları
karşılaştırılırsa, üçte ikisi erkek olduğu anlaşılmaktadır. Bununla beraber gördüğümüz
Cumhuriyet’in onuncu yılından sonra tespit olunmuştur. Bugün için bu rakamın bir misli daha
artmış olduğunu söyleyebiliriz.

Cumhuriyet devrinde her ne bakımdan olursa olsun eğitim ve öğretime verilen önemin
Kocaeli ilinde çok açık surette yükseldiğini görürüz. Şurasını da dikkate almak gereklidir ki;
Cumhuriyet’in ilanından önce Kocaeli ilinde okullar vardı. Fakat sağlıklı durumda değildi.
Bunların pek azı okul denilebilecek derecedeydi.

Cumhuriyet devrinde bütün köy ve kasaba okul binalarının mevcutları ıslah edilmiş ve
on kadar okul binası da yeniden yapılmıştır. Köylerde de 124 ilkokul binası yeniden inşa
edilmişti.

Kocaeli ilinde görülen belirgin eserler az bir zaman zarfında meydana getirildiğini
yazmakla, bu eserlerin resimlerimde bu kitabımda canlı örnek olarak gösteriyoruz, 1945 yılı
umumi mecliste okunan açıklamaya göre ilde 370 öğretmenden 162’si kentlerde ve 196’sı
bucak ve köylerde ve 12 de gezici öğretmen bulunmaktadır. İlde 151 okul binası olup bunun
25’i kentlerde ve 126’sı da bucak ve köylerdedir. Kentlerde 5194 erkek 3504 kız öğrenci
devam etmekte, bucak ve köylerde de 9314 öğrenci ve ilde sayısı 158’i bulan eğitmen
tarafından okutulan 2367 erkek ve 2929 kız öğrenci ile yekunu 31526 öğrenciyi bulmaktadır.

Rıfat Yüce, Kocaeli Tarihi ve Rehberi, Demkar Yayınevi, İstanbul, 2007, s.158-1161.