Γεωργική Χημεία Γεώργιος Παπαδόπουλος ΤΕΙ Ηπείρου

Ελληνική Δημοκρατία
Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό
Ίδρυμα Ηπείρου
Γεωργική Χημεία
Γεώργιος Παπαδόπουλος
Ενότητα 1: Γενικές αρχές χημείας, άτομα και μόρια

Γεωργική Χημεία Γενικές αρχές χημείας, άτομα και μόρια, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
Σκοποί ενότητας
• Εισαγωγή στη χημεία
• Άτομα
• Μόρια
5
5
• Το ηλεκτρόνιο e- είναι το αρνητικό φορτίο

• Τα πρωτόνια p+ είναι θετικά φορτισμένα
• Τα άτομα τα χαρακτηρίζει ηλεκτρική ουδετερότητα:
αριθμός e- = αριθμός p+
• Το θετικό φορτίο στα άτομα βρίσκεται
συγκεντρωμένο σε ένα απειροελάχιστο όγκο περίπου
στο κέντρο: 10-15 του όγκου του ατόμου
• Η μάζα του πρωτονίου είναι 1835 φορές η μάζα του
ηλεκτρονίου
6
• Η μάζα του ατόμου είναι στον πυρήνα και

βρίσκονται όλα τα πρωτόνια
• Το ηλεκτρονικό νέφος είναι όλος ο χώρος γύρω από
τον πυρήνα και αποτελείται από τα ηλεκτρόνια
• Στον πυρήνα όμως βρίσκονται και τα νετρόνια (n) τα
οποία δεν έχουν φορτίο και είναι 1853 φορές η μάζα
του ηλεκτρονίου
n = e- + p+
• n – p- ονομάζεται ισχυρή
πυρηνική δύναμη
• Νουκλεόνια είναι τα σωματίδια
του πυρήνα (n και p-)
• Οι πυρήνες είναι συγκροτημένοι
γιατί τα νετρόνια συγκρατούν τα
Νέφος πρωτόνια
• Τα άτομα χαρακτηρίζονται από
τον ατομικό αριθμό που αντιστοιχεί
Na → Na+ + e- στον αριθμό των πρωτονίων
• Το ιόν είναι ένα φορτισμένο
άτομο
8
• Η μάζα του ατόμου είναι: μαζικός αριθμός = p+ + n
Μαζικός
αριθμός
Ατομικός 1
H
1
H
1
H
αριθμός 1 2 3
• Ίδιες χημικές ιδιότητες

• Ατομικό βάρος = μάζα του στοιχείου
Η = 1,0079 περίπου 1
• 1/12 μάζας C = μονάδα ατομικής μάζας

6
12
1
• Τα άτομα αποτελούνται από πρωτόνια και νετρόνια

στον πυρήνα
• Τα ηλεκτρόνια βρίσκονται γύρω από τον πυρήνα
• Το He 2e- μπορεί να συμπληρώσει μια στοιβάδα
ηλεκτρονίων
• Κάθε στοιβάδα που συμπληρώνεται αποτελεί ένα
πολύ σταθερό άτομο
• Το Ne 10e- : 2 e- στην πρώτη και 8 e- στη δεύτερη
στοιβάδα
• Να+ 11 e- : 2 e- , 8 e- , 1 e-
• Li 3 e- : 2 e- , 1 e-
• F 9 e- : 2 e - , 7 e-
• Cl 17 e- : 2 e- , 8 e- , 7 e-
1
• K+ 19: 2 e- , 8 e- , 8 e- , 1 e-
• Kr 36e- : 2 e- , 8 e- , 8 e- , 18 e-
K → K+ + e-
Cl + e- → Cl-
Βιβλιογραφία
• *Από Λάλια-Καντούρη Μ., Παπαστεφάνου Σ. Γενική και Ανόργανη Χημεία: Αρχές και Εργαστηριακές
Ασκήσεις, 2η έκδοση, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσασαλονίκη, 2012.
• #Από Ταμουτσίδη Ευστ. Γεωργική Χημεία, Β έκδοση, Εκδόσεις Γράμμα, Θεσσαλονίκη, 2008.
• !Από Ξένου ΚΔ, Ξένου Ε. Γενική και Ανόργανη Χημεία, Μακεδονικές Εκδόσεις, Θεσασαλονίκη, 2009.
• ^Από Σημειώσεις Γεωργικής Χημείας, της Δρ. Κιτσιούλη Ειρήνης. Αυτό αφορά μόνον φοιτητές
μεγαλύτερων εξαμήνων από το πρώην Τμήμα Φυτικής Παραγωγής.
1
Ενότητα 2: Περιοδικός πίνακας στοιχείων, ιδιότητες
Γεωργική Χημεία Περιοδικός πίνακας στοιχείων, ιδιότητες, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Σκοπός της ενότητας είναι η μελέτη και η
κατανόηση του περιοδικού πίνακα και των
στοιχείων που τον απαρτίζουν
5
5
• Χημική λογιστική, δηλαδή πως γίνονται οι

υπολογισμοί στη χημεία
• Νόμος της αφθαρσίας της ύλης ή νόμος διατήρησης
της μάζας
• Δεν παράγεται μάζα από το πουθενά, ούτε
εξαφανίζεται στο πουθενά
Α → Α διατηρείται ανεξάρτητα από τη διεργασία
Οι ουσίες μετατρέπονται, η μάζα όμως δεν χάνεται
Γ→Δ
6
• 1815 Amadeo Avogadro

• Σε πρότυπες συνθήκες (πίεση μιας ατμόσφαιρας σε
25 βαθμούς κελσίου) προκύπτει:
• Ίσοι όγκοι αερίων = ίσος αριθμός μορίων των αερίων
Ο2, Η2, Ν2, CO2, NH3, CH4
Όγκος 22,4 L λέγονται γραμμομοριακός όγκος
7
• Ν = 6,023χ1023 άτομα/μόρια
• 1 γραμμοάτομο
• 1 γραμμομόριο
• 1 γραμμομόριο Ο2 αποτελείται από Ν άτομα
• Το ατομικό βάρος του είναι Α.Β. = 16
• Άρα το Μ.Β. = 16x2=32 gr
2H2O → Ο2 ↑ + 4Η (4Η+ + 4ε-)

φως
Ο νόμος αφθαρσίας της ύλης λέει ότι πρέπει να έχουμε

ίσο αριθμό ατόμων στις δύο πλευρές της αντίδρασης
φως
2H2O →
Mg
Ο2 ↑ + 4Η+ + 4ε-
Ενέργεια
9
• Εξουδετέρωση οξέως βάσεως
H2SO4 + 2NaOH → Na2SO4 + 2H2O

1 γραμμάριο H2SO4 ;g 2x1 + 1x32 + 4x16 = 98 g
X γραμμάρια NaOH ;g
809 1x23+1x16+1x1=23+16+1=40 g
6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2 ↑

6 mol + 6mol 1 mol 6 mol
X22,4L x18g 6x12+12x1+6x16 144,4L
144,4L 108g =180g
1
Ενότητα 3: Χημικός δεσμός, μοριακές απεικονίσεις
Γεωργική Χημεία Χημικός δεσμός, μοριακές απεικονίσεις, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Σκοπός της ενότητας είναι οι φοιτητές να
κατανοήσουν την έννοια του χημικού δεσμού
και των μοριακών απεικονίσεων
5
5
• Τα στοιχεία του
Group 14.
• Από αριστερά στα
δεξιά: Carbon,
silicon,
germanium, tin
• Εικόνα από Atkins and

Jones, Molecules,
Matter and change. 3rd
edition, WH Freeman,
NY.
• Τα στοιχεία του
Group 16.
• Από αριστερά στα
δεξιά: oxygen, sulfur,
selenium and
tellurium
• Υπάρχει τάση από το
αμέταλλο στο
μέταλλο

Jones, Molecules, Matter
and change. 3rd edition,
WH Freeman, NY.
7
• Τα στοιχεία της
τετάρτης περιόδου.
• Πάνω γραμμή:
scandium, titanium,
vanadium, chromium
and manganese
• Κάτω γραμμή: iron,
cobalt, nickel, copper
and zinc

Jones, Molecules, Matter
and change. 3rd edition,
WH Freeman, NY.
• Χημικός δεσμός
H2O, NH3, CH4, CO2, NH4+, NH4NO3
9
1
××
H2O H × O
××
× H
2e- g 8e- 2e-
H–O–H
Ομοιοπολικός
χημικός δεσμός
××
H – ×O× – H
Μονήρη ζεύγη
1
CH4 μεθάνιο (αέριο του θερμοκηπίου)

H
Ι H
H–C–H H
Ι H C H H C H
H H
Απλός δεσμός
H
1
NH3
×× ××
H–N–H
××
H C
× ×
×
H H N H × ×
×
Ι H
H H
1
H2 H–H
××
H2O H – ×O× – H
××
NH3 H–N–H
Ι
H
Ετεροπολικός ή ιοντικός δεσμός
NaCl Na → Na+ + e-
Cl + e- → Cl-
1
1
2
Na+ – Cl- – Na+ – Cl-

l l l l
Cl- – Na+ – Cl- – Na+
l l l l
Ενότητα 4: Διαμοριακές δυνάμεις (δεσμός υδρογόνου,

δυνάμεις van der Waals), Διαλύματα, Χημική ισορροπία
2
Γεωργική Χημεία Διαμοριακές δυνάμεις, Διαλύματα, Χημική ισορροπία, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Σκοπός είναι η παρουσίαση των διαμοριακών
δυνάμεων, των διαλυμάτων και της έννοιας της
χημικής ισορροπίας
5
5
Ο δ-
..
Ν Η
δ+Η δ+ Η
Η Η
• Τρία είδη απεικόνισης μορίων:

1. Σκελετικό
2. Με σφαίρες και ράβδους
3. Χωροπληρωτικό
6
H2S υδρόθειο
Ο δ-
δ+Η Η δ+
H2O νερό δ- Ο
δ+Η Η δ+
4,3 δ.υ./μόριο νερού Ο δ-
δ+Η Η δ+
Ν – Η …… Χ Χ – Η…….. Χ
Χ ηλεκτροαρνητικό πρωτεϊνες
Ν, Ο DNA, RNA
Κυτταρίνη υδατάνθρακες
8
Η
CH4 Η C Η
Η
• Το μεθάνιο είναι ένας υδρογονάνθρακας
• Αποτελείται από άνθρακα και υδρογόνο
• Δυνάμεις Van der Waals

.+ 2e- 2e- +
.
H H C–H H–C
• Υπάρχουν 2 ελκτικές και 2 απωστικές δυνάμεις με το
αποτέλεσμα να είναι ελαφρώς ελκτικό
• Οι ουσίες μπορούν να διαχωριστούν στις υδρόφιλες
(που αγαπούν το νερό) και τις λιπόφιλες ή υδρόφοβες
(που αγαπούν τα λίπη)
1
Ενότητα 5: Διαλύματα, οξέα, βάσεις, pH, γινόμενο
διαλυτότητας
Γεωργική Χημεία Διαλύματα, οξέα, βάσεις, , γινόμενο διαλυτότητας, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Σκοπός είναι η εκμάθηση των εννοιών γύρω
από τα διαλύματα, τα οξέα και τις βάσεις
5
5
7
9
1
Έκφραση συγκέντρωσης
Διαλύτης = υγρό
Διαλυμένη ουσία = στερεά, υγρή
Ο τρόπος έκφρασης εξαρτάται από την

κατάσταση που βρίσκεται ο διαλύτης και η
διαλυμένη ουσία
Ποσότητα ουσίας
Συγκέντρωση = Ποσότητα ή όγκος διαλύματος
1
% σύσταση
% σύσταση κατ’ όγκο: mL ουσίας / 100 mL
διαλύματος
20% κατ’ όγκο (v/v) μεθανόλης σε νερό
% μάζας/όγκο, % g ουσίας / 100 mL διαλύματος
0.57% NaCl/H2O , 0,57 g NaCl/100 mL διαλύματος
1
20 mL μεθανόλης
M.B. CH3OH = 32 g
ρ=0.8 g/mL
1 mol μεθανόλης 32 g
V = m/ρ = 32 g / 0.8 g/mL = 40 mL
20 mL μεθανόλης = 0.5 mol

80 mL H2O M.B 18 g
4.5 mol H2O = 80 g H2O
Μ μόλαρ = mol ουσίας/1 L διαλύματος
Η2Ο 1 L, ρ = 1 g/mL, m=1000g
1 mol Η2Ο = 18g, 1000g Η2Ο = 1000 mol = 55,5 mol

18g Η2Ο/mol 18
1
Αίμα Εξωκυτταρικό υγρό

Να+ 135-140 mM
Cl- 110 mM
K+ 4-5 mM
Ισοδύναμα ουσίας/ L διαλύματος, Ν normal
Οξέα ή βάσεις
Προσθετικές ιδιότητες διαλύματος

Γραμμομόρια ουσίας/1000g διαλύτη
Ωσμωτική πίεση
1
Κιμωλία CaCO3
Ca2+ CO32- Na+ Cl-
25% v/v CH3CH2OH

4M CH3CH2OH, ρ = 0,87 g/mL, 1L
25 mL Αιθ. σε 100 mL διαλύματος

Χ; 1000 mL διαλύματος
Μ.Β Αιθ. = 2x12+1x16+6x1=46
2
M.B. = 46 g 4M = 4 mol/L
4x46 g = 184 g Αιθ.
V = m/ρ = 184/0,87 = 205,4 mL
Ενότητα 6: Οξέα, βάσεις, pH, γινόμενο διαλυτότητας

Γεωργική Χημεία Οξέα, βάσεις, , γινόμενο διαλυτότητας, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Χημική ισορροπία
Α+Β Γ+Δ
αμφίδρομη
• Σταθερά ισορροπίας, Θ, P
Α+Β αμφίδρομη
Γ+Δ
[][ ]
 ισ   ό
[ ][]
 ισ  1   ,  ισ  1  
6
• Η2Ο + CO2
Kισ.
H2CO3
Εκπνοή Ανθρακικό οξύ
[H 2 CO 3 ] M 1
 ισ   M
[ H 2 O][CO2 ] M 2
αΑ + βΒ γΓ + δΔ
αμφίδρομη
[] []
 ισ   ισ  5
[ ] []
[Α], [Β], [Γ], [Δ]
0,1 0,1 0,2 0,2 Μ
0,2 x0,04 x0,2
=  1,6
0,1x0,01
8
• Ο καταλύτης είναι μια ουσία η οποία

επιταχύνει μια αντίδραση χωρίς την αλλοίωση
της ισορροπίας
2CO + O2 καταλύτης 2CO2

40% ταχύτερη αντίδραση με την παρουσία
καταλύτη
Ενότητα 7: Μείγματα, κολλοειδή, επιφανειακά φαινόμενα,

προσρόφηση-ανταλλαγή ιόντων
2
Γεωργική Χημεία Μείγματα, κολλοειδή, επιφανειακά φαινόμενα, προσρόφηση ανταλλαγή ιόντων, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ
Ηπείρου
• Σκοπός της ενότητας είναι οι φοιτητές να
διδαχθούν έννοιες σχετικές με τα μείγματα και
τα κολλοειδή
5
5
Ηπείρου
• ΗNO3
H2O
H+ + NO3-
Ιόν υδρογόνου Νιτρική ρίζα
• H+ + H2O H3O+
οξώνιο
6
Ηπείρου
• HCl + H2O → H3O+ + Cl-

• H2SO4 + 2H2O → 2 H3O+ + SO42-
• H2SO4 → 2H+ + SO42-
Ηπείρου
[H 3O  ][CH 3COO  ]
α   5 x10 5 M
[CH 3COOH ]
8
Ηπείρου
O
• CH3COOH
H2 O
H3O+ + CH3C
O
0,1-x ≈ 0,1M
0,1000-0,0022 XM XM
Ka=5x10-5 M
[H 3O  ][CH 3COO  ] 5 xx

α   5 x10 M 
[CH 3COOH ] 0,1
x2
 5 x10 5 M  x 2  5 x10 6 M
0,1
x  2,2 x10 3 M
9
Ηπείρου
H2 O
• H3PO4
H2 O
H3O+ + H2PO4- H3O+ + HPO42-
Ka1=10-3 M Ka2=10-7 M
•
H2 O
H3O+ + HPO42- H3O+ + PO43-
Ka3=10-10 M
1
Ηπείρου
• CaO + H2O → Ca(OH)2
Ca2+ +2OH-
BOH → B+ + OH-
Ηπείρου
• Βάση + οξύ → άλας + νερό
• ΝαΟΗ + HCl → NaCl + H2O

• Na+ + OH- + H+ + Cl- → H2O + Na+ + Cl-
1
Ηπείρου
• ΝαΟΗ + HCl → H2O + Na+ + Cl-

• 0,1 M x; M Vοξ Cοξ = mol οξέως
• O,1 N Vβ Cβ = mol βάσης
25 mL βάσης
20 mL οξέως
Vοξ Cοξ = Vβ Cβ
20 mL Cοξ = 25 mL 0,1 M
Cοξ = 0,125 M
Ηπείρου
• H2SO4 → 2H3O+ + SO42-

1M
2H- + SO42-
Αριθμός ισοδυνάμων = ιόντα Η
μόριο οξέως
x τον αριθμό mol/ML
Ν = n x M 2NH2SO4 =1 M H2SO4
1
Ηπείρου
• H2SO4 + 2NaOH→ Na2SO4 +2H2O

1 mol 2mol
1M 2M
2N 2N
1N 1N
Ενότητα 8: Χημικές αντιδράσεις, θερμοδυναμική/κινητική

Γεωργική Χημεία Χημικές αντιδράσεις, θερμοδυναμική/κινητική, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Σκοπός της ενότητας είναι η εισαγωγή στις
χημικές και βιοχημικές αντιδράσεις
5
5
• Το «ζουμί της χημείας» είναι οι χημικές αντιδράσεις

• Είναι οι αλλαγές της ύλης οι οποίες επέρχονται όταν
μία ή περισσότερες ουσίες έρχονται κοντά η μία στην
άλλη
• Υπάρχουν πολλές κατηγορίες αντιδράσεων
• Βιοχημικές αντιδράσεις
• Σημασία μεγάλη έχει το περιβάλλον
• Το περιβάλλον στους οργανισμούς είναι υδατικό,
έχει άλατα και οργανικές ουσίες (μεταβολίτες,
μακρομόρια)
6
• Α+Β Γ+Δ
Αντιδρώντα Προϊόντα
• Οι αντιδράσουν φτάνουν σε μια δυναμική

ισορροπία
• Η ταχύτητα προς τα αριστερά είναι ίση και αντίθετη
με την ταχύτητα προς τα δεξιά
• Το περιβάλλον στις βιοχημικές αντιδράσεις είναι

υδατικό με 70% περίπου νερό
• Α+Β Γ+Δ
Διάσπαση Σχηματισμός
δεσμών νέων δεσμών
8
• Η2 + Ι2 2ΗΙ
• Ο τρόπος για να γίνει η αντίδραση είναι να βρεθούν
απέναντι ένα άτομο υδρογόνου με ένα άτομο ιωδίου
και ταυτόχρονα ένα άλλο άτομο υδρογόνου με ένα
άλλο άτομο ιωδίου
• ΗCl + NaOH → NaCl + H2O

Na+ + Cl- + H2O
HCl → H3O+ + Cl-

H+ + Cl- → 2H2O
NaOH → Na+ +OH-
1
• Αντιδράσεις είναι εξώθερμες ή ενδόθερμες

• Η εξώθερμη αποδίδει θερμότητα
• Η ενδόθερμη χρειάζεται θερμότητα
• Η ενέργεια μιας αντίδρασης αποτυπώνεται μέσω της
ελεύθερης ενέργειας κατά Gibbs
• Ουσιαστικά έχει να κάνει με την ενέργεια η οποία
μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως έργο δηλαδή δεν
χάνεται ως θερμότητα
• Είναι η χρήσιμη ενέργεια
• Α+Β Γ+Δ
Αντιδρώντα Προϊόντα
Gαντ. Gπρ
Διαφορά ελεύθερης ενέργειας ΔG = Gπρ - Gαντ.
ΔG > 0 απαιτεί ενέργεια
ΔG < 0 αυθόρμητη, εξώεργη
1
Ζωντανοί οργανισμοί:
• 15.000 βιοχημικές αντιδράσεις
• 1000-5000 συμβαίνουν σε ένα κύτταρο
• Το 80-90% είναι εξώεργες αντιδράσεις
• Το 10-20% είναι ενδόεργες
1
Το παγκόσμιο νόμισμα ενέργειας είναι το ATP

(τριφωσφορική αδενοσίνη)
Είναι ένα σύνθετο μόριο που αποτελείται από:

Αδενίνη – ριβόλη – Pi – Pi – Pi , ATP
Αδενίνη – ριβόλη – Pi – Pi, ADP
Η διάσπαση του ATP από το νερό δίνει ενέργεια
ATP + Η2Ο → ADP + Pi + ενέργεια
Η πρωταρχική εξώεργη αντίδραση των ζωντανών

οργανισμών είναι η φωτοσύνθεση
hv ηλιακό φως
6H2O + 6CO2 → C6H12O6 + 6O2
1
Ενότητα 9: Χημικές αντιδράσεις, θερμοδυναμική/κινητική
(2)
• Σκοπός της ενότητας είναι να παρουσιάσει τις
έννοιες γύρω από τις χημικές αντιδράσεις και
χημική κινητική
• Επίσης παρουσιάζεται η ενέργεια Gibbs και η
σχέση της με την έννοια της ενθαλπίας
5
5
• Η ενεργειακή θεώρηση μιας χημικής

αντίδρασης σχετίζεται με την ελεύθερη
ενέργεια Gibbs (G)
Δgo = -RT ln Ka
Α+Β Γ+Δ
Q, θερμότητα
Σε κάθε μία από τις πορείες

του σχήματος η θερμότητα
είναι διαφορετική
Οι ενέργειες κατά Gibbs όμως

στα σημεία 1 και 2 είναι
ανεξάρτητες από την πορεία.
7
• Η μεγάλη πλειοψηφία των βιολογικών

αντιδράσεων είναι εξώεργες και ένα μικρό
ποσοστό είναι ενδόεργες
• Στις ενδόεργες αντιδράσεις
ΔGαντίδρασης ≈ ΔGATP→ADP+Pi
Πρότυπη ελεύθερη ενέργεια είναι αυτή που
μετριέται κάτω από πρότυπες συνθήκες δηλαδή
όταν οι συγκεντρώσεις όλων των αντιδρώντων
είναι 1 molar και θερμοκρασία 25 οC
8
ΔG1 Α+Β Γ+Δ

ΔG2 ΑTP + H2O ADP + Pi
A + B + ΑTP + H2O Γ+ Δ + ADP + Pi

ΔG3 = ΔG2 + ΔG1 < 0
9
Α+Β Γ+Δ
• Θέλουμε να ξέρουμε πόσο γρήγορα έρχεται

σε ισορροπία
• Αυτό δεν σχετίζεται με το αν είναι ενδόεργη ή
εξώεργη
ΑTP + H2O ADP + Pi
• Καταλύτες είναι ουσίες που επιταχύνουν μια

χημική αντίδραση
• Δεν συμμετέχουν στις αντιδράσεις
• Απαιτούνται πολύ μικρές ποσότητες καταλύτη
καταλύτης
2CO + O2 → 2CO2
1
Α+Β Γ+Δ Κα = [Γ][Δ]/[Α][Β]
• Χημική αντίδραση είναι διάσπαση δεσμών και

σχηματισμός νέων δεσμών
Α+Β Γ+Δ Ενεργοποιημένο σύμπλοκο
1
• Ν (άζωτο)
Εμπλουτισμός με άζωτο γίνεται με λιπάσματα,
αλλά και με την αμειψισπορά μέσω χρήσης
ψυχανθών
Τα ψυχανθή έχουν συμβιωτική σχέση στις ρίζες
με τα αζωτοβακτήρια
Ο2 → ATP
N2 + 8H+ → 2NH4+
1
• Αμειψισπορά
Ανά χρόνο σε ένα τμήμα καλλιεργούσαν
ψυχανθή για να εμπλουτίζεται με άζωτο για τις
επόμενες χρονιές
Α+Β Γ+Δ Ενδόεργη
ΑTP + H2O ADP + Pi Εξώεργη
A + B + ΑTP + H2O Γ+ Δ + ADP + Pi

ΔGo<0 Εξώεργη
Το πώς θα γίνει η αντίδραση πιο γρήγορα απαντάται

Με τη χρήση καταλύτη
1
300 atm
• Ν2 + 3Η2 → 2ΝΗ3
Θ
4 όγκοι 2 όγκοι
αεριων αεριων
Άλλαξε η πίεση με αποτέλεσμα να αρθεί η

ισορροπία
Ενότητα 10: Νόμος απορρόφησης φωτός Lambert-Beer
2
Γεωργική Χημεία Νόμος απορρόφησης φωτός , Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Σκοπός είναι η παρουσίαση του νόμου
Lambert-Beer καθώς και εφαρμογές του
5
5
ΔGo Ka , Ka < 1
Α+Β Γ+Δ
ΔGo = GΓ+Δo -GΑ+Βo , όταν [Α],[Β],[Γ],[Δ]
Γινόμενο ισορροπίας = [Γ] [Δ]/[Α] [Β]=1

Για συγκεντρώσεις 1Μ
ΔGo =-RTlnKa Ka > 1 τότε η ΔGo < 0, άρα
Η αντίδραση είναι αυθόρμητη
6
Α+Β Γ+Δ
• Πώς μετρώνται οι ουσίες;

• Πλέον μπορούμε να μετρήσουμε με πολύ
μεγάλη ακρίβεια τους όγκους των ουσιών
1. Φασματομετρία ή φασματοφωτομετρία
8
Ταχύτητα ενός κύματος: υ = λ ν c=3x108 m/s
Ακτίνες γ < 0,1

χ 1-10 nm
uv 10-400 nm
ορατές 400-800 nm
υπέρυθρες 800-10000 nm
μικροκύματα >10000 nm
9
• Απορρόφηση από
καθαρές ουσίες σε
συγκεκριμένα μήκη
κύματος
• Εκπομπή σε
συγκεκριμένα μήκη
κύματος
1
Όταν μιλούμε για καθαρές ουσίες ή μόρια,

μπορούμε να έχουμε διέγερση της ουσίας
Απορρόφηση
θερμότητα
Φθορισμός
Θεωρούμε ότι έχουμε μια κυψελίδα

(σχήμα εικόνας)
Lambert-Beer
I0
log   cl  A
I
Συντελεστής
γραμμομοριακής Συγκέντρωση 1 cm Απορροφητικότητα
απόσβεσης
1
Έστω:
   cl
l = 1 cm, ε = 105 cm-1 M-1, A=0,6
Τότε c = 0,6 x 10-5 M = 6 μΜ
Έστω ότι έχουμε μια ουσία η οποία δεν

απορροφά:
Τότε η εφαρμογή γίνεται
Χ+ Α → Χ-Α είναι έγχρωμο και η αντίδραση
ποσοτική
Με αυτόν τον τρόπο ο νόμος έχει εφαρμογή
παντού
Λευκό αντανάκλαση όλων των χρωμάτων
Μαύρο αντανάκλαση κανενός χρώματος
1
• Πράσινη ροδοψίνη (απορροφά το πράσινο)

• Μπλε ροδοψίνη (απορροφά το μπλε)
• Κόκκινη ροδοψίνη (απορροφά το κόκκινο)
• Υπάρχει και μια ροδοψίνη που απορροφά μεταξύ
μπλε και πράσινου και βρίσκεται στα ραβδία, τα
οποία είναι υπεύθυνα για την όραση το βράδυ
• Είναι η ροδοψίνη που έχουν τα ζώα που δεν έχουν
έγχρωμη όραση
• Άσκηση
Α=0,05
C=?
l = 1 cm
ε = 105 cm-1 M-1
1
Ενότητα 11: Φάσματα απορρόφησης, φθορισμού,
φαινόμενο θερμοκηπίου
Γεωργική Χημεία Φάσματα απορρόφησης, φθορισμού, φαινόμενο θερμοκηπίου, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Εισαγωγή στα φάσματα απορρόφησης, το
φθορισμό
• Παρουσίαση του φαινομένου του
θερμοκηπίου
5
5
Ιο Ι I0
c A  log   cl
I
Καθόλου απορρόφηση Ιο= Ι

Α = log1 = 0
7
9
Ιο Ι I0
c A  log   cl
I
Καθόλου απορρόφηση Ιο= Ι

Α = log1 = 0
• Λυκοπένιο
Λmax = 502 nm
ελ = 502 nm = 5000 cm-1 M-1
A = 0,9 l = 1cm c;
A=εcl
C = 1,8 mM
1
• Το φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει τη βάση

του στην απορρόφηση του φωτός
Καύση ορυκτών καυσίμων
Η λύση είναι τα αυτοφυή αειθαλή

δέντρα
• Μεταφορά ουσιών και ιχνοστοιχείων

• Είναι πολύ χαρακτηριστικό στα φυτά γιατί αν
και καθηλωμένα δέχονται ουσίες και στοιχεία
Ημιδιαπερατή
μεμβράνη Ανισορροπία
συγκέντρωσης Χ, τότε:
Ωσμωτική πίεση
π=nRT
1
Ερυθρό αιμοσφαίριο
Η2Ο
Πόροι ή δίαυλοι ύδατος
Αν βάλουμε τα αιμοσφαίρια σε ένα διάλυμα με νερό για αρκετή

ώρα τότε θα μπει νερό στο αιμοσφαίριο με αποτέλεσμα το
αιμοσφαίριο να μην αντέξει και να καταστραφεί
1
Το κύτταρο χρειάζεται πολλά ιχνοστοιχεία
1
1
Ενότητα 12: Ώσμωση, ενεργητική και παθητική
απορρόφηση ιόντων
Γεωργική Χημεία Ώσμωση, ενεργητική και παθητική απορρόφηση ιόντων, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Εισαγωγή στην όσμωση και την ενεργητική –
παθητική απορρόφηση ιόντων
5
5
• Το ράδιο και το ουράνιο οδήγησαν στη μελέτη της

ραδιενέργειας
• Από αυτό οδηγηθήκαμε στη μεταστοιχείωση δηλαδή
άλλο στοιχείο αριστερά και άλλο στοιχείο δεξιά.
• Έρχεται σε αντίθεση με το νόμο διατήρησης της
μάζας και είναι εφικτό μόνο όταν υπάρχει
ραδιενέργεια.
• Αρχικά είδαν ότι κάποια στοιχεία είχαν
αποτυπώματα πάνω σε φωτογραφίες
• Έστω ότι μια πηγή ραδίου βρίσκεται σε ένα θάλαμο,

τότε παρατήρησαν τρία «πράγματα» τα οποία
ονόμασαν ακτίνες α, β, γ
• Τα σωματίδια α είναι πυρήνες He2+
• Τα σωματίδια β είναι ηλεκτρόνια
• Μόνο οι ακτίνες γ ήταν πραγματικά ακτίνες
• Αυτά όλα ονομάστηκαν ραδιενέργεια γιατί
παρατηρήθηκαν στο ράδιο
• Τελικά όμως βρίσκονται και σε άλλα στοιχεία που
λέγονται ραδιενεργά 7
• α: πυρήνες He2+ , έχουν αργή ταχύτητα

• β: ηλεκτρόνια με μέτρια προς πολύ μεγάλη ταχύτητα
• γ: ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, διατρητική γιατί
έχουν πολύ μικρό μήκος κύματος
• 3Η (τρίτιο): 1p+ + 2n
• Είναι ασταθές ισότοπο γιατί ο αριθμός πρωτονίων
είναι πολύ διαφορετικός από τον αριθμό νετρονίων
στον πυρήνα
• 1Η: 1p+
• 2Η: 1p+ + 1n
• 3Η: 2p+ + 1n άρα έχουμε την μετατροπή ενός
νετρονίου σε πρωτόνιο και ηλεκτρόνιο και ενέργεια,
δηλαδή μεταστοιχείωση
• Ο νόμος του Einstein το εξηγεί αυτό 9
• 14C: 6p+ + 8n (ραδιενεργός)

• 12C: 6p+ + 6n (σταθερός)
• 13C: 6p+ + 7n (σχετικά σταθερός)
• Δεν είναι όλες οι ραδιενέργειες ίδιες
• Περίοδος ημιζωής είναι ο χρόνος που απαιτείται για
να χαθεί η μισή ακτινοβολία
Περίοδος ημιζωής
• 3Η 10 χρόνια
• 14C 5700 χρόνια
• 32P 14 ημέρες
• 121/125Ι κάποιες μέρες
• 99Τc μερικές ώρες
1
Περίοδος ημιζωής
• 1 περίοδος 50% της δραστικότητας
• 2 περίοδος 25% της δραστικότητας
• 3 περίοδος 12.5% της δραστικότητας
• 4 περίοδος 6,25% της δραστικότητας
Οι εφαρμογές της ραδιενέργειας είναι πολεμικές ή

ειρηνικές
Πλέον χρησιμοποιείται στον ηλεκτρισμό,
στις επιστήμες για σχάση/σύντηξη
Στη βιολογία
Στην υγεία
1
Μονοκλωνικά αντισώματα κατά καρκίνων

Είναι αντισώματα που φτιάχτηκαν από τον άνθρωπο
Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διαγνωστικούς
σκοπούς αν ενωθεί με κάποιο ραδιοϊσότοπο
Τότε προσκολλώνται στα καρκινικά κύτταρα τα οποία
πλέον με μια απεικονιστική τεχνική μπορούν να
βρεθούν.
Μελλοντικά τα σωματίδια α θα μπορούσαν να
χρησιμοποιηθούν για την καταστροφή των καρκινικών
κυττάρων και μόνο.
1
1
Ενότητα 13: Ανόργανα στοιχεία και ενώσεις,

ραδιοϊσότοπα
2
Γεωργική Χημεία Ανόργανα στοιχεία και ενώσεις, ραδιοϊσότοπα, Τμήμα Τεχνολόγων γεωπόνων, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Παρουσίαση της θεωρίας γύρω από τα
ανόργανα στοιχεία και ενώσεις
• Εισαγωγή στα ραδιοϊσότοπα
5
5
• Τα άτομα αποτελούνται από πρωτόνια,

νετρόνια και ηλεκτρόνια
• Τα πρωτόνια και τα νετρόνια βρίσκονται στον
πυρήνα
• Τα ηλεκτρόνια βρίσκονται γύρω από τον
πυρήνα στις ηλεκτρονιακές στοιβάδες
• Ένα στοιχείο είναι σταθερό όταν έχει
συμπληρωμένη την εξωτερική του στοιβάδα
6
• Ατομικός αριθμός είναι ο αριθμός των

πρωτονίων
• Μαζικός αριθμός είναι ο αριθμός πρωτονίων
και νετρονίων
• Ατομικό βάρος (μάζα) = α.μ.μ = 1/12 12C
• Το μοριακό βάρος δηλώνει το συνολικό βάρος
που έχει ένα μόριο
• Ο χημικός δεσμός είναι μια ηλεκτροστατική δύναμη

μεταξύ των ατόμων που ενώνονται
• Σχετίζεται με τη ηλεκτρονιακή δύναμη της
εξωτερικής στοιβάδας
• Υπάρχει ο ομοιοπολικός δεσμός και ο ιοντικός
δεσμός
• Στον ομοιοπολικό δεσμό τα ηλεκτρόνια
διαμοιράζονται στο μόριο
• Στον ιοντικό δεσμό τα άτομα δίνουν ηλεκτρόνια
(ηλεκτροθετικά). Ουσιαστικά είναι όλα τα μέταλλα.
8
• 3Li: 1s2 2s1 Li→Li+ + e-

• 11Na: 1s2 2s2 2p6 3s1 Na→Na+ + e-
• 17Cl: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 Cl+ e- →17Cl-
Na+ – Cl- – Na+ – Cl-
Cl- – Na+ – Cl- – Na+
1
H2S υδρόθειο
Ο δ-
δ+Η Η δ+
H2O νερό δ- Ο
δ+Η Η δ+
4,3 δ.υ./μόριο νερού Ο δ-
δ+Η Η δ+
• 1815 Amadeo Avogadro

• Σε πρότυπες συνθήκες (πίεση μιας ατμόσφαιρας σε
25 βαθμούς κελσίου προκύπτει:
• Ίσοι όγκοι αερίων = ίσος αριθμός μορίων των αερίων
Ο2, Η2, Ν2, CO2, NH3, CH4
Όγκος 22,4 L λέγονται γραμμομοριακός όγκος
1
Το νερό δεν διαλύει τα λίπη
Έκφραση συγκέντρωσης
Διαλύτης = υγρό
Διαλυμένη ουσία = στερεά, υγρή
Ο τρόπος έκφρασης εξαρτάται από την

κατάσταση που βρίσκεται ο διαλύτης και η
διαλυμένη ουσία
Γραμμομόρια/L
Ποσότητα ουσίας
Συγκέντρωση = Ποσότητα ή όγκος διαλύματος
1
Έστω θέλουμε ένα διάλυμα 5% w/v ζάχαρης

g ουσίας/100 mL διαλύματος
Θα βάλουμε σε ένα δοχείο 90mL νερό

Προσθέτω 5 g ζάχαρης
Αναδεύω
Και συμπληρώνω με νερό μέχρι 100 mL
Διάλυμα υγρού σε υγρό

% v/v v ουσίας/v διαλύματος
Έστω ότι θέλουμε διάλυμα 5% v/v CH3CH2OH
σε 100 mL
Ομοίως
Θα βάλουμε σε ένα δοχείο 90mL νερό
Προσθέτω 5 mL οινοπνεύματος
Αναδεύω
Και συμπληρώνω με νερό μέχρι 100 mL
1
• Πάντα θυμόμαστε την ισορροπία

Α + Β αμφίδρομη Γ + Δ
[][ ]
 ισ   ό
[ ][]
 ισ  1   ,  ισ  1  
• Αρχή του Le Chatelier, όπου αν οτιδήποτε διαταράξει

μια ισορροπία σε μια αντίδραση τότε αυτή η
αντίδραση θα πάει προς την κατεύθυνση που θα
αναιρέσει το αίτιο που την προκάλεσε.
[][ ]
Α+Β Γ+Δ  ισ 
[ ][]
Οι αντιδράσεις είναι ενδόεργες ή εξώεργες
G = H – TS, ΔG = ΔH – ΔTS
1
Α+Β Γ+Δ
• Εξουδετέρωση οξέως – βάσης

Οξύ: Η2Ο → Η+ Η3Ο+
Βάση: Η2Ο → ΟΗ-
Η3Ο+ + ΟΗ- = 2 Η2Ο (εξουδετέρωση)
Πρέπει να ισχύει [Η3Ο+ ]=[ΟΗ-]

Το οξύ έχει Vοξ και Νοξ, ενώ η βάση Vβασ και Νβασ
Τότε πρέπει Vοξ Νοξ = Vβασ Νβασ
2
O
• CH3COOH
H2 O
H3O+ + CH3C
O
0,1-x ≈ 0,1M
0,1000-0,0022 XM XM
Ka=5x10-5 M
[H 3O  ][CH 3COO  ] 5 xx

α   5 x10 M 
[CH 3COOH ] 0,1
x2
 5 x10 5 M  x 2  5 x10 6 M
0,1
x  2,2 x10 3 M
2
Α+Β→ΑΒ Το ΑΒ είναι ευθέως ανάλογο με το Α

που υπήρχε
Αν το ΑΒ απορροφά φως, τότε μπορούμε να
υπολογίσουμε τη συγκέντρωση του Α
Απορρόφηση Α = log I0/I = ε c l
για μια κυψελίδα του σχήματος
2
Ώσμωση είναι το φαινόμενο όπου φεύγει νερό από ένα σημείο

μέσω μιας ημιδιαπερατής μεμβράνης και πάει εκεί που υπάρχει
και μια ουσία η οποία δεν είναι νερό με αποτέλεσμα να ανέβει
η στάθμη
Αυτό το πράγμα είναι η ωσμωτική πίεση
Αυτό συμβαίνει και στα κύτταρα και μπορεί να τα καταστρέψει
Τα φυτικά κύτταρα έχουν το κυτταρικό τοίχωμα που τα
προστατεύει
Άλλοι τρόποι μεταφοράς είναι η παθητική
και ενεργητική μεταφορά (χρειάζεται
ενέργεια)
2
Γεωργική Χημεία
Γραφή χημικών τύπων και ονοματολογία χημικών ενώσεων
Γεώργιος Παπαδόπουλος, Καθηγητής Τμ. Τεχνολόγων Γεωπόνων Τ.Ε.
Άρτα, 2015
Γραφή χημικών τύπων και ονοματολογία των ενώσεων
Αγγελική Ζαρλαχά, M.Sc., χημικός
Εισαγωγή
H γλώσσα της χημείας είναι η πλουσιότερη γλώσσα. Έχει να κάνει με τουλάχιστον
δέκα εκατομμύρια γνωστές ενώσεις και ο αριθμός αυτός αυξάνεται ραγδαία. Περίπου
600.000 νέες ενώσεις παρασκευάζονται κάθε χρόνο. Σκεφθείτε για σύγκριση ότι η
αγγλική γλώσσα δεν ξεπερνά τις 500.000 λέξεις, ενώ η ελληνική υπολογίζεται σε
πέντε εκατομμύρια λέξεις.
Στην αρχή τα ονόματα δίνονταν κατά το πλείστον με βάση την προέλευση ή τις
ιδιότητες της ένωσης, π.χ. το χρώμα. Μερικά απ' αυτά «αντέχουν» μέχρι σήμερα, πχ.
οινόπνευμα ή άκουα φόρτε (δυνατό νερό, το νιτρικό οξύ). Λίγο αργότερα, με την
αύξηση του αριθμού των ενώσεων, επικράτησε πλήρης σύγχυση, μέχρις ότου στις
αρχές του 19ου αιώνα ο σπουδαίος Σουηδός χημικός Berzelius έδωσε τους
συμβολισμούς των χημικών στοιχείων και άνοιξε το δρόμο για τη συστηματική
μελέτη της ονοματολογίας.
Στις ημέρες μας η Διεθνής Ένωση Θεωρητικής και Εφαρμοσμένης Χημείας (IUPAC)
έχει επιφορτιστεί με το έργο της εναρμόνισης της διεθνούς αυτής «γλώσσας», με
θέσπιση από καιρό σε καιρό νέων συμπληρωματικών κανόνων που να καλύπτουν τις
νέες εξελίξεις και έχουν παγκόσμια ισχύ.
Χημικά σύμβολα, το αλφαβητάρι της χημείας

Τα χημικά σύμβολα είναι συντομογραφίες των ονομάτων των 112 στοιχείων. Τα
σύμβολα αυτά προέρχονται συνήθως από το πρώτο ή τα δύο πρώτα γράμματα του
αγγλικού ή του λατινικού ονόματος του στοιχείου.
Χημικοί τύποι ενώσεων, το λεξιλόγιο της χημείας

Οι χημικοί τύποι αποτελούν τα σύμβολα των χημικών ενώσεων. Οι χημικοί τύποι
διακρίνονται σε διάφορα είδη ανάλογα με τις πληροφορίες που δίνουν για τις ενώσεις
τις οποίες συμβολίζουν. Οι μοριακοί τύποι, που χρησιμοποιούνται συνήθως στην
ανόργανη χημεία, μας δείχνουν:
1. από ποια στοιχεία αποτελείται η ένωση
2. τον ακριβή αριθμό των ατόμων στο μόριο της ένωσης.
Να σημειωθεί ότι η οργανική χημεία περιλαμβάνει τις ενώσεις του άνθρακα πλην του
CO, CO 2 , H 2 CO 3 και ανθρακικών αλάτων.
Για τη γραφή και την ονομασία των μοριακών τύπων είναι απαραίτητη η γνώση των
κυριότερων ιόντων καθώς και η εκμάθηση των συνηθέστερων αριθμών οξείδωσης
των στοιχείων στις ενώσεις τους. Αυτά δίνονται αμέσως παρακάτω:
Οι τύποι των ιόντων και οι ονομασίες τους

Τα ιόντα ως γνωστό είναι φορτισμένα άτομα, π.χ. Na+, S2−, ή φορτισμένα
συγκροτήματα ατόμων, π.χ. NH 4 +, SO 4 2−. Αυτά που έχουν θετικό φορτίο λέγονται
κατιόντα, ενώ αυτά που έχουν αρνητικό φορτίο λέγονται ανιόντα. Οι ονομασίες και οι
συμβολισμοί των κυριότερων μονοατομικών και πολυατομικών ιόντων δίνονται
στους παρακάτω πίνακες:
Πίνακας 1. Ονοματολογία των κυριότερων μονοατομικών ιόντων
Cl−
χλωριούχο ή χλωρίδιο
O2− οξυγονούχο ή οξείδιο
Br− βρωμιούχο ή βρωμίδιο
S2− θειούχο ή σουλφίδιο

−
I ιωδιούχο ή ιωδίδιο
F− φθοριούχο ή φθορίδιο
P3− φωσφορούχο ή φωσφίδιο
N3− αζωτούχο ή νιτρίδιο
Πίνακας 2. Ονοματολογία των κυριότερων πολυατομικών ιόντων
Ιόν Όνομα Ιόν Όνομα

NO 3 − Νιτρικό CN− κυάνιο
NO 2 − Νιτρώδες ClO 4 − υπερχλωρικό
CO 3 2− Ανθρακικό ClO 3 − χλωρικό
ΗCO 3 − όξινο ανθρακικό ClO 2 − χλωριώδες
SO 4 2− Θειικό ClO− υποχλωριώδες
ΗSO 4 − όξινο θειικό CrO 4 − χρωμικό
SO 3 2− Θειώδες Cr 2 O 7 2− διχρωμικό
PO 4 3− Φωσφορικό MnO 4 − υπερμαγγανικό
ΗPO 4 2− όξινο φωσφορικό OH− υδροξείδιο
Η 2 PO 4 − δισόξινο φωσφορικό NH 4 + αμμώνιο
Τα πολυατομικά ιόντα ονομάζονται και ρίζες, ονομασία που δεν χρησιμοποιείται και
πολύ πια. Προσέξτε ότι υπάρχει μόνον ένα πολυατομικό κατιόν, το αμμώνιο!
Αριθμός οξείδωσης
O αριθμός οξείδωσης (Α.Ο.) είναι μία συμβατική έννοια που επινοήθηκε για να
διευκολύνει, μεταξύ άλλων, τη γραφή των χημικών τύπων.
Αριθμός οξείδωσης ενός ατόμου σε μία ομοιοπολική ένωση ορίζεται το φαινομενικό
φορτίο που θα αποκτήσει το άτομο, αν τα κοινά ζεύγη ηλεκτρονίων αποδοθούν στο
ηλεκτραρνητικότερο άτομο. Αντίστοιχα, αριθμός οξείδωσης ενός ιόντος σε μια ιοντική
ένωση είναι το πραγματικό φορτίο του ιόντος.
Οι συνηθέστεροι αριθμοί οξείδωσης στοιχείων σε ενώσεις είναι αυτοί που
αναγράφονται στον παρακάτω πίνακα:
Πίνακας 3. Συνήθεις τιμές Α.Ο. στοιχείων σε ενώσεις τους
Στοιχείο(α) Αριθμός οξείδωσης (ΑΟ)

Νa, K, Ag, H +1
Ba, Ca, Mg, Zn +2
Al +3
F, Cl, Br, I -2
O, S -2
P, N -3
Για τον υπολογισμό των αριθμών οξείδωσης στοιχείων σε ενώσεις ακολουθούμε τους
παρακάτω πρακτικούς κανόνες:
1. Κάθε στοιχείο σε ελεύθερη κατάσταση έχει Α.Ο. ίσο με το μηδέν.
2. To H στις ενώσεις του έχει Α.Ο. ίσο με +1, εκτός από τις ενώσεις του με τα
μέταλλα (υδρίδια) που έχει −1.
3. To F στις ενώσεις του έχει πάντοτε Α.Ο. ίσο με −1.
4. To O στις ενώσεις του έχει Α.Ο ίσο με −2, εκτός από τα υπεροξείδια (που έχουν
την ομάδα -O-O-), στα οποία έχει −1, και την ένωση OF 2 (οξείδιο του φθορίου), στην
οποία έχει +2.
5. Τα αλκάλια, π.χ. Na, K, έχουν πάντοτε Α.Ο. +1, και οι αλκαλικές γαίες, π.χ. Ba,
Ca, έχουν πάντοτε Α.O. +2
6. To αλγεβρικό άθροισμα των Α.Ο. όλων των ατόμων σε μία ένωση είναι ίσο με το
μηδέν.
7. To αλγεβρικό άθροισμα των Α.Ο. όλων των ατόμων σε ένα πολυατομικό ιόν είναι
ίσο με το φορτίο του ιόντος.
Παράδειγμα
Να υπολογισθούν οι αριθμοί οξείδωσης:
α) του S στο θειικό οξύ (H 2 SO 4 )
β) του P στο φωσφορικό ιόν (PO 4 3-).
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Οι αριθμοί οξείδωσης για το H είναι +1 και για το O είναι -2, άρα έχουμε:
2(+1) + x + 4(-2) = O => x = +6
β) Για το O ο αριθμός οξείδωσης είναι -2, άρα έχουμε:
x + 4(-2) = -3 => x = +5
δηλαδή, ο Α.Ο. του P στο φωσφορικό ιόν είναι +5.
Γραφή μοριακών τύπων ανόργανων χημικών ενώσεων

Κατ' αρχάς δεχόμαστε ότι η ανόργανη ένωση αποτελείται από δύο μέρη, που μπορεί
να είναι άτομα ή ιόντα. Av το πρώτο μέρος, π.χ. Α, έχει θετικό αριθμό οξείδωσης +x,
ενώ το δεύτερο τμήμα B έχει αριθμό οξείδωσης −y, τότε ο μοριακός τύπος της
ένωσης είναι Α y Β x .
Να παρατηρήσουμε ότι:
α. αν κάποιος δείκτης είναι 1, τότε αυτός παραλείπεται.
β. αν ο λόγος y:x απλοποιείται, τότε προηγείται απλοποίηση πριν από τη γραφή του
μοριακού τύπου.
Παράδειγμα.
Να γραφούν οι μοριακοί τύποι των ενώσεων που αποτελούνται από:
α) Al+3 και SO 4 2-
β) Sn4+ και O2-.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Al 2 (SO 4 ) 3
β) Sn 2 O 4 , ή πιο απλά, SnO 2 .
Ονοματολογία ανόργανων χημικών ενώσεων

H χημική γλώσσα, τέλος, ολοκληρώνεται με την ονοματολογία των ενώσεων. Σε
γενικές γραμμές η ονοματολογία των ενώσεων αποτελεί συνδυασμό των ονομάτων
των δύο τμημάτων (Α, B) της ένωσης. Να παρατηρήσουμε ότι στην Ελλάδα, σε
αντίθεση με τις οδηγίες της IUPAC, οι ενώσεις διαβάζονται αντίθετα από ότι
γράφονται. Δηλαδή, το δεύτερο τμήμα της ένωσης διαβάζεται πρώτο και το πρώτο
τμήμα αυτής δεύτερο.
Οι κανόνες που παρατίθενται παρακάτω αφορούν την ονομασία ανόργανων ενώσεων,
με την προϋπόθεση ότι γνωρίζουμε το μοριακό τύπο αυτών.
α. Οι ενώσεις των μετάλλων (ή του ιόντος ΝΗ 4 +) με πολυατομικό ανιόν ονομάζονται
με το όνομα του ανιόντος πρώτο και το όνομα του μετάλλου (ή ΝΗ 4 +) μετά. Επίσης,
οι ενώσεις του υδρογόνου με πολυατομικά ανιόντα ονομάζονται με το όνομα του
ανιόντος πρώτο και τη λέξη «οξύ»
μετά. Π.χ.
K 2 CO 3 ανθρακικό κάλιο
Ca 3 (PO 4 ) 2 φωσφορικό ασβέστιο
NH 4 ClO 3 χλωρικό αμμώνιο
H 2 SO 4 θειικό οξύ
H 3 PO 4 φωσφορικό οξύ
• Εξαιρέσεις
HF υδροφθόριο
HCI υδροχλώριο
HBr υδροβρώμιο
Hl υδροϊώδιο
H 2 S υδρόθειο
HCN υδροκυάνιο.
β. H ονομασία ένωσης μετάλλου (ή NH 4 +) με αμέταλλο προκύπτει από το όνομα του

αμετάλλου με την κατάληξη -ούχο ή -ίδιο και ακολουθεί το όνομα του μετάλλου (ή
NH 4 +). Να παρατηρήσουμε ότι, αν το μέταλλο έχει περισσότερους από έναν αριθμούς
οξείδωσης, τότε μέσα σε παρένθεση αναγράφεται με λατινικό αριθμό ο αριθμός
οξείδωσης στον οποίο αναφερόμαστε, π.χ.
MgBr 2 βρωμιούχο μαγνήσιο
FeS θειούχος σίδηρος (II)
Fe 2 O 3 οξείδιο σιδήρου (III)
γ. H ένωση ενός μετάλλου με το υδροξείδιο ονομάζεται υδροξείδιο του μετάλλου,
π.χ.
KOH υδροξείδιο του καλίου,
Al(OH) 3 υδροξείδιο του αργιλίου
δ. Μερικές φορές δύο στοιχεία σχηματίζουν περισσότερες από μία ενώσεις. Για τη
διάκριση αυτών, στις περιπτώσεις αυτές, χρησιμοποιούμε αριθμητικά προθέματα, που
δείχνουν τον αριθμό ατόμων του δεύτερου στοιχείου. Π.χ.
CO μονοξείδιο του άνθρακα*
CO 2 διοξείδιο του άνθρακα
ΝΟ μονοξείδιο του αζώτου*
N 2 O 5 πεντοξείδιο του αζώτου
PCl 5 πενταχλωριούχος φωσφόρος
*Είναι ενδεικτικό της προόδου των βιολογικών επιστημών γενικότερα (στις οποίες περιλαμβάνουμε τη γεωπονική,
ιατρική και κτηνιατρική) ότι αυτές οι δύο ενώσεις που μέχρι πρόσφατα ήταν γνωστές η πρώτη ως ισχυρό
δηλητήριο και η δεύτερη ως αδιάφορη για τους ζωντανούς οργανισμούς, η έρευνα των τελευταίων 25 χρόνων έχει
δείξει ότι και οι δύο λειτουργούν (σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις) ως ενδοκυτταρικά μηνυματοφόρα μόρια, με
το δεύτερο μάλιστα να είναι ένας πολύ ισχυρός αγγειοχαλαρωτικός παράγων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Ευστ. Ταμουτσίδη, Γεωργική Χημεία, έκδοση ίδιου, Β έκδοση, 2008
2. Μ. Λάλια – Καντούρη και Στ. Παπαστεφάνου, Γενική και Ανόργανη Χημεία, Εκδόσεις Ζήτη, 2η έκδοση,
Θεσσαλονίκη, 2012
3. Κ.Δ. Ξένου και Ευγ. Ξένου, Γενική και Ανόργανη Χημεία, Μακεδονικές Εκδόσεις, Θεσσαλονίκη,
2009
4. Ν. Λυδάκη-Σημαντήρη. Γενική χημεία και ενόργανη ανάλυση: Θέματα και εργαστηριακές
ασκήσεις. Εκδόσεις Τζιόλα, 2009, 408 σελ.
5. Σ. Λιοδάκης, Δ. Γάκης, Δ. Θεοδωρόπουλος, Π. Θεοδωρόπουλος, Α. Κάλλης. Χημεία Α'
Λυκείου, ΓΕΛ. Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο, 2013.

Γεωργική Χημεία Γεώργιος Παπαδόπουλος ΤΕΙ Ηπείρου

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Γεωργική Χημεία Γεώργιος Παπαδόπουλος ΤΕΙ Ηπείρου

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ελληνική Δημοκρατία

Ενότητα 1: Γενικές αρχές χημείας, άτομα και μόρια

• Το ηλεκτρόνιο e- είναι το αρνητικό φορτίο

• Η μάζα του ατόμου είναι στον πυρήνα και

• Η μάζα του ατόμου είναι: μαζικός αριθμός = p+ + n

• Ίδιες χημικές ιδιότητες

• 1/12 μάζας C = μονάδα ατομικής μάζας

• Τα άτομα αποτελούνται από πρωτόνια και νετρόνια

• Χημική λογιστική, δηλαδή πως γίνονται οι

• 1815 Amadeo Avogadro

2H2O → Ο2 ↑ + 4Η (4Η+ + 4ε-)

Ο νόμος αφθαρσίας της ύλης λέει ότι πρέπει να έχουμε

• Εξουδετέρωση οξέως βάσεως

H2SO4 + 2NaOH → Na2SO4 + 2H2O

6CO2 + 6H2O → C6H12O6 + 6O2 ↑

• Εικόνα από Atkins and

• Εικόνα από Atkins and

• Εικόνα από Atkins and

CH4 μεθάνιο (αέριο του θερμοκηπίου)

Ετεροπολικός ή ιοντικός δεσμός

Na+ – Cl- – Na+ – Cl-

Ενότητα 4: Διαμοριακές δυνάμεις (δεσμός υδρογόνου,

• Τρία είδη απεικόνισης μορίων:

4,3 δ.υ./μόριο νερού Ο δ-

• Δυνάμεις Van der Waals

Ο τρόπος έκφρασης εξαρτάται από την

20% κατ’ όγκο (v/v) μεθανόλης σε νερό

% μάζας/όγκο, % g ουσίας / 100 mL διαλύματος

0.57% NaCl/H2O , 0,57 g NaCl/100 mL διαλύματος

20 mL μεθανόλης = 0.5 mol

Μ μόλαρ = mol ουσίας/1 L διαλύματος

Η2Ο 1 L, ρ = 1 g/mL, m=1000g

1 mol Η2Ο = 18g, 1000g Η2Ο = 1000 mol = 55,5 mol

Αίμα Εξωκυτταρικό υγρό

Ισοδύναμα ουσίας/ L διαλύματος, Ν normal

Προσθετικές ιδιότητες διαλύματος

Ca2+ CO32- Na+ Cl-

25% v/v CH3CH2OH

25 mL Αιθ. σε 100 mL διαλύματος

Μ.Β Αιθ. = 2x12+1x16+6x1=46

V = m/ρ = 184/0,87 = 205,4 mL

Ενότητα 6: Οξέα, βάσεις, pH, γινόμενο διαλυτότητας

• Ο καταλύτης είναι μια ουσία η οποία

2CO + O2 καταλύτης 2CO2

Ενότητα 7: Μείγματα, κολλοειδή, επιφανειακά φαινόμενα,

• HCl + H2O → H3O+ + Cl-

[H 3O  ][CH 3COO  ] 5 xx

• CaO + H2O → Ca(OH)2

• Βάση + οξύ → άλας + νερό

• ΝαΟΗ + HCl → NaCl + H2O

• ΝαΟΗ + HCl → H2O + Na+ + Cl-

• H2SO4 → 2H3O+ + SO42-

• H2SO4 + 2NaOH→ Na2SO4 +2H2O

Ενότητα 8: Χημικές αντιδράσεις, θερμοδυναμική/κινητική

• Το «ζουμί της χημείας» είναι οι χημικές αντιδράσεις

• Οι αντιδράσουν φτάνουν σε μια δυναμική

• Το περιβάλλον στις βιοχημικές αντιδράσεις είναι

• ΗCl + NaOH → NaCl + H2O

HCl → H3O+ + Cl-

NaOH → Na+ +OH-

• Αντιδράσεις είναι εξώθερμες ή ενδόθερμες

Το παγκόσμιο νόμισμα ενέργειας είναι το ATP

Είναι ένα σύνθετο μόριο που αποτελείται από:

Η πρωταρχική εξώεργη αντίδραση των ζωντανών