КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ

• Сите потрошувачи за својата работа ангажираат активна моќност, а некои

од нив и реактивна моќност
– во ЕЕС извори на реактивната моќност се
• генераторите,
• синхроните компензатори,
• синхроните мотори,
• кондензаторските батерии и
• капацитетите на електричните водови
• Во еден ЕЕС сумата на генерираните реактивни моќности во секој момент е
еднаква на сумата на реактивните моќности на потрошувачите, зголемена
за сумата на загубите на реактивната моќност во елементите на системот
– за обезбедување на балансот на реактивните моќности можат да се користат
сите видови извори на таа моќност
– задачата на инженерите е да проучат
• кои извори да се користат,
• со какви моќности тие да бидат,
• на кои локации да се инсталираат и
• каков да им биде режимот на работата
– треба да се настојува помеѓу решенијата што ги задоволуваат техничките
барања да се изнајде решение што е економски најповолно

Компензација на реактивна моќност 1

 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ

• Пренесувањето на реактивна моќност ја зголемува ефективната вредност

на струјата, што предизвикува дополнителни загуби на активната моќност
во елементите на системот и до дополнителни загуби на напонот
• Двата наведени вида дополнителни загуби можат да се намалат (па дури и
да се елиминираат) доколку за производство на потребната реактивна
моќност се искористи некој од изворите на таа моќност што е инсталиран
електрично блиску до локацијата на потрошувачите
– компензација на реактивната моќност
• Со компензација на реактивната моќност може да се намали ефективната
вредност на струјата во елементите, со што се постигнува:
– намалување на загубите на напонот;
– намалување на загубите на активната и реактивната моќност;
– намалување на привидното оптоварување на генераторите, трансформаторите
и водовите
• со што се обезбедува поефикасно користење на елементите од ЕЕС
– се создаваат услови да не дојде до нивното преоптоварување, или
– се обезбедува резерва за дополнително зголемување на активното
оптоварување

Компензација на реактивна моќност 2

 ЗАГУБА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ ВО ВОД
• Трифазен урамнотежен вод
– има подолжна реактанција X
– погонски капацитет C
– ефективната вредност на напонот нека е U
– ефективната вредност на струјата во водот нека е I
• Во тој случај загубата на реактивната моќност во водот е
Qвод = 3  X  I 2 −   C  U 2

• Три вода со номинален напон 10 kV

– НКВ напречен пресек 50/8 mm2/mm2
• x = 0.36 Ω/km; b = ω·c = 3.04 μS/km; ТДС = 170 А
– кабелски вод е IPO 13 A 3x50 6/10 kV
• x = 0.094 Ω /km, b = ω·c = 103,7 μS/km (c = 0.33 μF/km) и ТДС ≈ 140 А
– кабелски вод IPO 13 3х240 6/10 kV
• x = 0.076 Ω/km, b = ω·c = 194.8 μS/km (c = 0.62 μF/km) и ТДС = 420 А

Компензација на реактивна моќност 3

 ЗАГУБА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ ВО ВОД
• Водовите се оптоварени со 80% од ТДС

Qвод(1) = 3  0.36  ( 0.8  170 )  10−3 − 3.04  10−6  102  10−3 = 19.976 − 0.304  19.7 kvar/km
2

Qвод(2) = 3  0,094  ( 0,8  140 )  10−3 − 103.7  10−6  102  10−3 = 3.537 − 10.938  −3.5 kvar/km
2

Qвод(3) = 3  0.076  ( 0.8  420 )  10−3 − 194.8  10−6  102  10−3 = 25.740 − 19.440  6.3 kvar/km
2

• Водовите се оптоварени со 20% од ТДС

Qвод(1) = 3  0.36  ( 0.2  170 )  10−3 − 3.04  10−6  102  10−6 = 1.248 − 0.304  0.95 kvar/km
2

Qвод(2) = 3  0.094  ( 0.2  140 )  10−3 − 103.7  10−6  102  10−3 = 0.221 − 10.938  −10.7 kvar/km
2

Qвод(3) = 3  0.076  ( 0.2  420 )  10−3 − 194.8  10−6  102  10−3 = 1.609 − 19.440  −17.8 kvar/km
2

Компензација на реактивна моќност 4

 ЗАГУБА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ ВО ТРАНСФОРМАТОР

• Двонамотен трансформатор со
– номинална моќност Sном.
– процентуален напон на куса врска uk
– номинален напон на примарната страна Uном.
– струја на празен од i0
• Загубата на реактивна моќност во трансформаторот e
u  U 2
100  I0 S
Qтрансф. = 3  X  I + 3  Uном.  I0 X 
2 k ном.
i0 =  =
100  S ном. Iном. S ном.
S S 250
( )
Qтрансф. = uk   2 + i0  ном.
100
 =   Qтрансф. = i0  ном. = 1.8 
100 100
= 4.5 kvar
S 630
 =   Qтрансф. = i0  ном. = 1.3  = 8.2 kvar
100 100
50   50 2  160
=  Qтрансф. =  4   + 2  = 3.8 kvar
160   160   100
 
50 250
=
250
( )
 Qтрансф. = 4  0.22 + 1.8 
100
= 4.9 kvar

50   50 2  630
=  Qтрансф. =  4   + 1.3   = 8.3 kvar
630   630   100
Компензација на реактивна моќност
  5
 ЗАГУБА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ ВО ТРАНСФОРМАТОР

• Тринамотен трансформатор

S ном.
( )
Qтрансф. = uk1  12 + uk2  22 + uk3  32 + i0 
100

uk12 + uk13 − uk23

uk1 =
2

uk12 + uk23 − uk13

uk2 =
2

uk13 + uk23 − uk12

uk3 =
2

Компензација на реактивна моќност 6

 ЗАГУБА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ ВО АСИНХРОН МОТОР

• Асинхрон мотор
– номинална моќност Pном.
– коефициент на полезно дејство ηном.
– фактор на моќност cosφном.
• Загубата на реактивна моќност во моторот e
P
Qном. = ном.  tgном. Q0  3  Uном.  I0 Q0  ( 60% − 70% )  Qном.
ном.
P Qном. = Qном. − Q0
k=
Pном.
Qk = Q0 + k 2  Qном.

k  Pном.
1
P  cos =
cos = = 2
S 2 2  Q0 k  Qном. 
 k  Pном.  1 +   +
( ) 
2
   + Q0 + k  Qном.
2
 k  Pном. Pном. 
 

Компензација на реактивна моќност 7

 ЗАГУБА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ ВО АСИНХРОН МОТОР

• Асинхрон мотор
– Pном. = 100 kW, Uном. = 380 V, I0 = 57 A, ηном. = 0,92 и cosφном. = 0,89
– два случаја: k = 30% и k = 50%

Pном. 100
Qном. =  tgном. =  tg ( arccos0.89 ) = 55.7 kvar
ном. 0.92
Q0 = 3  380  57 = 37.5 kvar

Qном. = Qном. − Q0 = 55.7 − 37.5 = 18.2 kvar

Qk = Q0 + k 2  Qном.

Q0.5 = 37.5 + 0.52  18.2 = 42.1 kvar Q0.3 = 37.5 + 0.32  18.2 = 39.1 kvar
1
cosk =0,5 = = 0,791 cosном. = 0.89
2
 37,5 0,5  18,2 
1 + 0,922   +
 0,5  100 100 

1
cosk =0,3 = = 0,648.
2
 37,5 0,3  18,2 
1 + 0,92   +
Компензација на реактивна моќност  0,3  100 100  8
 ЗАГУБА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ ВО АСИНХРОН МОТОР
• Замена со асинхрон мотор
– Pном. = 55 kW, Uном. = 380 V, I0 = 31.8 A, ηном. = 0,905 и cosφном. = 0,88
– два случаја: k = 30 kW и k = 50 kW
Pном. 55
Qном. =  tgном. =  tg ( arccos0.88 ) = 32.8 kvar
ном. 0.905

Q0 = 3  380  31.8 = 20.9 kvar

Qном. = Qном. − Q0 = 11.9 kvar
P 50
k= = = 0.909
Pном 55
1 cosном. = 0.88
cosk =50/55 = = 0,874
 20,9 50  11,9 
2
Qk =0.909 = 20.9 + 0.9092  11.9 = 30.7 kvar
1 + 0,905  2
+
 50 552 

• Pном. = 100 kW
1
cosk =0,5 = = 0,791
2
 37,5 0,5  18,2  Qk =0.5 = 37.5 + 0.52  18.2 = 42.1 kvar
1 + 0,92  
2
+
 0,5  100 100 
Компензација на реактивна моќност 9
 МЕРКИ ЗА НАМАЛУВАЊЕ НА РЕАКТИВНАТА МОЌНОСТ

• Мерките за намалување на ангажираната реактивна моќност, кои не бараат

значителни инвестициони средства
– снижување на погонскиот напон кај асинхроните мотори чие оптоварување
постојано е значително помало од номиналното
• примена на соодветни уреди за автоматска контрола на напонот
• ограничување на времетраењето на празниот од на асинхроните мотори
• замена на слабо оптоварени енергетски трансформатори или нивното
исклучување;
• замена на слабо оптоварените асинхрони мотори со соодветни со помала
номинална моќност

Компензација на реактивна моќност 10

 МЕРКИ ЗА НАМАЛУВАЊЕ НА РЕАКТИВНАТА МОЌНОСТ

• Снижување на погонскиот напон на асинхроните мотори

– намалувањето на погонскиот напон до најмалата дозволена вредност доведува
• намалување на реактивната моќност на моторите
• се зголемува факторот на моќноста
• се намалува загубата на активната моќност во моторот (намалена струја)
• зголемување на неговиот коефициент на полезното дејство
– Може ефикасно се спроведува ако преку напојниот трансформатор нема други
потрошувачи за кои не е дозволено снижување на напонот
• Преврзување на статорските намотки на асинхроните мотори
– намотките од триаголник се врзуваат во ѕвезда
• позитивниот ефект од оваа мерка е поизразен доколку моторот е со понизок фактор на
моќност и доколку работи со понизок коефициент на оптоварување.
– на пример, ако асинхрон мотор со фактор на моќност 0,78, е оптоварен само 20%,
со преврзувањето факторот на моќност ќе се зголеми за 80%, а коефициентот на
полезно дејство ќе се зголеми за 10%.
• негативен ефект – се намалува вртливиот момент за 2/3
– оваа мерка се препорачува ако оптоварувањето на моторот е помало од 50%

Компензација на реактивна моќност 11

 МЕРКИ ЗА НАМАЛУВАЊЕ НА РЕАКТИВНАТА МОЌНОСТ

• Локална регулација на напонот кај асинхроните мотори

– се изведува со електронски уреди со кои едновремено може да се регулира
напонот во зависнот од оптоварувањето и да се менува брзината на вртење
• се ангажира најмала реактивна моќност од мрежата
– при користење на овие уреди треба да се води сметка дека тие можат да бидат
извор на виши хармоници на напонот (доколку не се опремени со соодветни
филтри)
– можат да бидат и економски неприфатливи ако со нив се постигнува релативно
мала заштеда
• последното е поверојатно ако моторот е со помала номинална моќност и ако работи со
коефициент на оптоварување што ретко е значително помало од 100%
• Менување на режимот на работа на асинхроните мотори
– за мотори што не се континуирано оптоварени, т.е. постојат периоди кога тие се
во празен од и ако времетраењето на празниот од е доволно долго, се
препорачува да се смени режимот на работа со исклучување на моторите за тоа
време
• на тој начин се можни заштеди и на активна и на реактивна енергија

Компензација на реактивна моќност 12

 МЕРКИ ЗА НАМАЛУВАЊЕ НА РЕАКТИВНАТА МОЌНОСТ
• Намалување на реактивната моќност на трансформаторите
– Слабо оптоварените трансформатори можат да бидат причина за поголема
побарувачка на реактивната моќност
• трансформатор моќност 630 kVA оптоварен со 50 kVA има околу 5 до 7 kvar поголема
загуба отколку трансформатор со моќност 160 kVA
– Ако два трансформатора работат паралелно, при што оптоварувањето е доволно
мало, со исклучување на едниот од нив може да дојде до намалување на
вкупната загуба на реактивната моќност
• за два еднакви двонамотни трансформатора со струја на празен од i0 и напон на куса
врска uk
S S ном.  2  S
( 2
)
Qтрансф. = uk   + i0  ном. ( uk   + i0 
2
)
100
 2   uk 
4
+ i0   ном.
100   100
– претходното неравенство ќе биде задоволено (треба да се исклучи вториот
трансформатор) ако i
  2 0
uk

– оваа мерка може да даде резултат само кај трансформаторите со напон 35 kV и

повисок, бидејќи кај нив односот i0/uk е значително помал од 0.5
• за типичен трансформатор среден/низок напон со моќност 400 kVA се добива β<0.97,
додека за трансформатор висок/среден напон со моќност 63 MVA се добива β< 0.30
– исклучувањето на еден од трансформаторите ќе ја намали доверливоста!

Компензација на реактивна моќност 13

 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Во случаите кога не е можно да се намали ангажираната реактивна
моќност на потрошувачите (вклучувајќи ги и загубите во елементите) се
пристапува кон компензација
• Компензација на вод што е оптоварен само на крајот со P2+jQ2; напонот на
крајот е U2
• Реактивната моќност во редната гранка е

1 P22 + Q 2
Q = Q2 −  C  U22 I =
2

2 3  U22
Ia = I  cos
U = 3  ( R  I  cos + X  I  sin )
Ir = I  sin
U = 3  ( R  Ia + X  Ir )
• Ако на крајот од водот се постави кондензаторска батерија со Iкомп.

U  = 3  R  Ia + X  ( I − Iкомп. )  U − U  = 3  X  Iкомп.

Qкомп.
Qкомп. = 3  U2  Iкомп. U − U  = X 
U2

Компензација на реактивна моќност 14

 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Вод оптоварен само на крајот
– активната компонента на струјата во водот, практично, не се менува со
компензацијата
3  R  Ia 3  R  Ia
(
P = 3  R  I 2 = 3  R  Ia + Ir = ) cos2
P  =
cos2 

P cos2 
=
P  cos2

Qкомп. = P2  ( tg − tg  )

Pr = 3  R  Ir

Pr = 3  R  ( Ir − Iкомп. )
2

Pr − Pr Iкомп.  I 

p = =   2 − комп. 
Pr Ir  Ir 

Компензација на реактивна моќност 15

 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Вод со рамномерно распределено реактивно оптоварување

Ir1 − Ir2
Ir = Ir1 − 
l

2
 I −I 
d ( Pr ) = 3   Ir1 − r1 r2     r  d
 l 

l l 2
 I −I 
l
(
Pr = 3  r   Ir2  d = 3  r    Ir1 − r1 r2     d = R  Ir1
2
+ Ir1  Ir2 + Ir2
2
)
0 0 

Компензација на реактивна моќност 16

 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Вод со рамномерно распределено реактивно оптоварување

Ir1 − Ir2
I = Ir1 −   − Iкомп. , 0    l1
l

Ir1 − Ir2
I = Ir1 −  , l1    l
l
Ir1 − Ir2
I = Ir1 − 
l
Ir1 − Ir2
I = Ir1 −   − Iкомп.
l

l1 2 l 2
 I −I   I −I 
Pr = 3  r    Ir1 − r1 r2   − Iкомп.   d + 3  r    Ir1 − r1 r2     d
0
l  l1 
l 
Компензација на реактивна моќност 17
 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Вод со рамномерно распределено реактивно оптоварување
l1 2 l 2
 I −I   I −I 
Pr = 3  r    Ir1 − r1 r2   − Iкомп.   d + 3  r    Ir1 − r1 r2     d
0
l  l1 
l 

l 2 l
 Ir1 − Ir2  1
  I −I  
Pr = 3  r    Ir1 −     d −3  r  Iкомп.   2   Ir1 − r1 r2    − Iкомп.   d
0
l  0  l  

l1  l 
2
(
Pr = R Ir1 + Ir1  Ir2 + Ir2
2
)
− 3 R 
l
 Iкомп.  2  I r1 − Iкомп. − ( I r1 − I r2 )  1 
 l

l1  l 
3  Iкомп.  2  Ir1 − Iкомп. − ( Ir1 − Ir2 )  1 
Pr − Pr l  l
p = =
Pr 2
Ir1 + Ir1  Ir2 + Ir2
2

l1 Iкомп. Ir2 1
d1 = c= k= a=
l Ir1 Ir1 1 + k + k2
p = 3  a  c  d1  2 − c − (1 − k )  d1 

Компензација на реактивна моќност 18

 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Вод со рамномерно распределено реактивно оптоварување
p = 3  a  c  d1  2 − c − (1 − k )  d1 

– колкава батерија и каде да се постави за да се добие

max ( p )
d d
p = 0 ( p ) = 3  a  c  2 − c − 2  (1 − k )  d1  3  a  c  2 − c − 2  (1 − k )  d1  = 0
dd1 dd1

d d
p = 0 ( p ) = 3  a  d1  2 − 2  c − (1 − k )  d1  3  a  d1  2 − 2  c − (1 − k )  d1  = 0
dc dc

c  0  2 − c − 2  (1 − k )  d1 = 0

d1  0  2 − 2  c − (1 − k )  d1 = 0

2 2
c= d1 =
3 3  (1 − k )
Компензација на реактивна моќност 19
 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Вод со рамномерно распределено реактивно оптоварување компензиран со
2 еднакви кондензаторски батерии
l2 2
 I −I 
Pr = 3  r    Ir1 − r1 r2   − 2  Iкомп.   d
0
l 
l1 2
 I −I 
+3  r    Ir1 − r1 r2   − Iкомп.   d
l2 
l 
l 2
 I −I 
+3  r    Ir1 − r1 r2     d
l1 
l 

(
Pr = R  Ir1
2
+ Ir1  Ir2 + Ir2
2
)
l1  l 
−3  R   Iкомп.  2  Ir1 − Iкомп. − ( Ir1 − Ir2 )  1 
l  l
l2  l 
−3  R   Iкомп.  2  Ir1 − 3  Iкомп. − ( Ir1 − Ir2 )  2 
l  l

p = 3  a  c  d1  2 − c − (1 − k )  d1  + 3  a  c  d2  2 − 3  c − (1 − k )  d2 

Компензација на реактивна моќност 20

 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Вод со рамномерно распределено реактивно оптоварување компензиран со
n еднакви кондензаторски батерии
n
p = 3  a  c   di  2 − ( 2  i − 1 )  c − (1 − k )  di 
i =1

d 2 − (2  i − 1)  c
p = 0 3  a  c  2 − ( 2  i − 1 )  c − 2  (1 − k )  di  = 0 di =
ddi 2  (1 − k )

3 a  c n
  2 − ( 2  i − 1 )  c 
2
p =
4  (1 − k ) i =1

d  3 a  c n
2
   2 − ( 2  i − 1 )  c   = 0
dc  4  (1 − k ) i =1  


n n

 2 − (2  i − 1)  c  − c   2  ( 2  i − 1 ) 2 − (2  i − 1 )  c  = 0
2

i =1 i =1

Компензација на реактивна моќност 21

 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Вод со рамномерно распределено реактивно оптоварување компензиран со
n еднакви кондензаторски батерии
n n

 2 − (2  i − 1)  c  − c   2  ( 2  i − 1 ) 2 − (2  i − 1 )  c  = 0
2

i =1 i =1

 4 − 4  c  (2  i − 1) + c  (2  i − 1) − 4  c  (2  i − 1 ) + 2  c 2  (2  i − 1 )  = 0
2 2 2

i =1


n n
3  c   (2  i − 1) − 8  c   (2  i − 1) + 4  n = 0
2 2

i =1 i =1

n
n n


2

3
(
(2  i − 1) =  4  n2 − 1 )  (2  i − 1) = n 2

i =1 i =1

(4 n 2
)
− 1  c2 − 8  n  c + 4 = 0

2 2 2
c1 = c2 = n = 1  c1 = 2 n = 1  c2 =
2 n − 1 2 n + 1 3

Компензација на реактивна моќност 22

 КОМПЕНЗАЦИЈА НА РЕАКТИВНА МОЌНОСТ
• Вод рамномерно со распределено реактивно оптоварување компензиран со
n еднакви кондензаторски батерии

2 2 2
c1 = c2 = n = 1  c1 = 2 n = 1  c2 =
2 n − 1 2 n + 1 3

2 − (2  i − 1)  c
di =
2  (1 − k )

n+1−i
di = 2 
(1 − k )  ( 2  n + 1 )

4  a  n  ( n + 1)
p =
(1 − k )  ( 2  n + 1 )
2

Компензација на реактивна моќност 23