Rodzaje amputacji:

a) nagłe – wykonuje się je z powodu zgorzeli, ciężkich urazów i infekcji zagrażających życiu, wymagają
reamputacji ponownej- operacji chirurgicznej w celu ukształtowania kikuta do późniejszego zaprotezowania
b) selektywne – wykonuje się je, gdy nie ma zagrożenia życia, na polu nieskażonym, w celu poprawy funkcji i
wyglądu chorego( walory estetyczne), w chorobach naczyniowych –miażdżyca
c) fizjologiczna wg Weisa- to operacja rekonstrukcyjna z możliwie najbardziej fizjologicznym opracowaniem
wszystkich tkanek, mięśni, powięzi, naczyń i nerwów, polega na zaprotezowaniu pacjenta na stole
operacyjnym( ma to charakter opatrunku gipsowego) pacjent psychicznie lepiej reaguje , często wywołuje
infekcje. Korzyści : opatrunek gipsowy działa przeciw obrzękowo, uruchomienie pompy naczyniowej
zapobiega zastojowi żylnemu, zmniejszeniu bólu, zapobieganie bólom fantomowym, w 2 dobie po amputacji
pacjent może uczyć się chodzić

Techniki operacyjne:
a) gilotynowa – wymaga ponownej reamputacji
b) konwencjonalna (płatowa) –kolbowy kształt kikuta
c) mioplastyczna Dedricha –pozwala nasunięcie powikłań już amputowanej kończyny i daje możliwości
zaprotezowania. Polega na prawidłowym odcięciu końcówki kostnej ( kikut kostny musi być krótszy niż
mięśniowy), zabezpieczeniu naczyń zakończeń nerwów obwodowych, prawidłowym uformowaniu masy
mięśniowej kikuta w taki sposób by była zszyta pod pewnym napięciem( blizna nie może znaleźć się na
szczycie kikuta, ani w części oporowej)

Przyczyny amputacji:
a) chorobowe ( nowotwory, choroby naczyniowe, cukrzyca)
b) wypadki przy pracy, drogowe, wojenne
c) zniekształcenia wrodzone

Podstawą amputacji jest właściwe uformowanie kikuta i pełnokontaktowy lej. Kikut po amputacji powinien być:
- zdolny do prowadzenia i sterowania protezy
- wyczuwanie podłoża
- znoszenie długotrwałego obciążenia

O wartości kikuta decydują:

- poziom odjęcia
- bolesność ( bóle fantomowe)
- siła i zakres ruchu

Przyczynami powodującymi powikłania kikuta są:

- kikut niestabilny( przed kikutem zwisa masa mięśniowa)
- nerwiki
- zaniki mięśniowe
- bóle przy obciążeniu
- zły stan skóry
- obrzęki kikuta
- zaburzenia czucia

O jakości kikuta decyduje:

- długość
- stan umięśnienia
- kształt ( stożkowate , kolbowaty- lepszy)
- wrażliwość powierzchniowa kikuta
- zakres ruchu w zachowanym stawie

Rodzaje kikutów:
a) Kikut Krukenberga – polega na podłużnym rozdzieleniu kikuta przedramienia i uformowaniu kleszczy
składających się z 2 palców: promieniowego i łokciowego. Kleszcze posiadają zdolność otwierania i
zamykania, Występuje u osób z obustronną amputacją przedramienia.
b) Kikut kineplastyczny- polega na wykorzystaniu skurczu wybranego mięśnia dla uruchomienia czynnej
końcówki protezy. Wybrany mięsień tunelizuje się w tunel wkłada się linkę transmisyjną , która jest połączona
z ruchomą częścią protezy i poprzez skurcz mięśnia dochodzi do zamknięcia ręki, a poprzez rozkurcz do
otwarcia.
1
 c) Kikut Lisfranca – kikut stopy, pozwala na chodzenie bez protezy, wskazany jest dla mężczyzn głównie
rolników i pracowników fizycznych jednak często występują zniekształcenia końsko – szpotawe
d) Kikut Choparta – kikut stopy, trudny do zaprotezowania, ulega zniekształceniu i powoduje dolegliwości
e) Kikut goleni Syme`a – polega na odcięciu stopy wraz z powierzchniami stawowymi stawu skokowego, szczyt
kikuta pokryty jest płaszczem skórno- tłuszczowym spod pięty. Kikut tez jest zdolny do zaprotezowania i
pełnego obciążenia.

Wysokość amputacji kończyn dolnych:

- amputacja stopy
- amputacja goleni
- amputacja z wyłuszczeniem w kolanie
- amputacja uda
- amputacja z wyłuszczeniem w biodrze
- amputacja przed biodro

Fizjoterapia musi zwrócić uwagę na:

a) przy pozycji stojącej:
- czy pięty są ustawione w odległości nie większej niż 15 cm
- czy długość protezy jest właściwa i ścianki mają prawidłową wysokość
- czy ścianki przyśrodkowe i boczne mają kontakt z kłykciem
b) przy pozycji siedzącej
- ocenę wejścia i zejścia ze schodów
- czy pacjent może uklęknąć
- czy proteza funkcjonuje cicho
- czy pacjent akceptuje wybór rodzaju protezy i jej wygląd
c) ocena kikuta po zdjęciu protezy
- czy kikut jest prawidłowo uformowany
- czy nie ma otarć naskórka, nadmiernej wilgotności
- czy obciążenia przenoszone na skórę są rozmieszczone właściwie

Rehabilitacja zależy od: wysokości, rodzaju amputacji, rodzaj protezy, ogólnego stanu pacjenta

Rehabilitacja pacjentów po amputacji urazowej dzieli się na II okresy: do zaprotezowania, po zaprotezowaniu.

Rehabilitacja pacjentów po amputacji zaplanowanej dzieli się na II okresy: przed i po amputacji - drugi okres dzieli się
jeszcze na II : do zaprotezowania, po zaprotezowaniu.

Po amputacji urazowej
- Kinezyterapia
Rozpoczyna się 2-3 dzień po zabiegu w skład jej wchodzi:
kinezyterapia miejscowa kinezyterapia ogólna
- profilaktyka przeciwprzykurczowa - prowadzona w 3-4 dobie po zabiegu:
- hartowanie ćw.oporowe dla mięśni kkg, obręczy barkowej, tułowia
- formowanie kikuta - stosowanie hantli, wzmocnienie tych partii mięśni
które biorą udział w chodzie z użyciem kul
łokciowych : m. najszerszy grzbietu, m. naramienny, m.
piersiowy większy, m. trójgłowy, ramienia
- czas ćwiczeń 30 minut
- liczba powtórzeń 30-50
- obciążenie od 2-5 kg
- stosowanie treningu obwodowego jako formy
wytrzymałościowej
- ćwiczenia w wodzie wprowadza się po zagojeniu rany
operacyjnej

W 4-6 dni po amputacji, niezależnie od poziomu odjęcia wprowadza się ćw. czynne wolne, a po dwóch tygodniach
ćwiczenia z oporem. Główną uwagę zwraca się na prostowniki stawu kolanowego (m. czworogłowy uda)-a przy
amputacjach udowych na m. przywodziciele i prostowniki stawu biodrowego. 6 dni po zabiegu wprowadza się
ćwiczenia w formie bloczkowo-ciężarkowej.
Ćwiczenia prowadzi się według metodyki ćw. izotonicznych treningu Lorme`a i Watkinsa oraz izometrycznych
krótkich.
2
I) okres do zaprotezowania
Cel: wypracowanie odpowiedniego kikuta i poprawa ogólnej sprawności -kształtowanie kikuta (bandażowanie, pozycje
ułożeniówe, utrzymanie pełnego zakresu ruchomości)

FORMOWANIE KIKUTA:
- dążymy do uformowania walca;
- właściwy kształt uzyskujemy najlepiej bandażem elastycznym poprzez kłos wstępujący z obandażowaniem stawu
wyżej leżącego, bandażujemy ściśle przy nasadzie stopniowo rozluźniając im wyżej
- formujemy masę mięśniową poprzez napięcia mięśni do zagojenia rany a po zagojeniu ćwiczenia czynne wolne i
czynne oporowe.

TERAPIA PRZECIWPRZYKURCZENIOWA:
- do zagojenia rany pooperacyjnej stosujemy pozycje przeciwprzykurczeniowe:
amputacja podudzia - leżenie, tyłem,
amputacja uda - leżenie na brzuchu lub leżenie na boku po stronie amputowanej, nie wykonujemy rotacji zewnętrznej
przy przekręcaniu się, a leżenie tyłem jest z woreczkiem na kikucie;
- po zagojeniu rany pooperacyjnej ćwiczymy mięśnie antagonistyczne do przykurczonych:
amputacja podudzia - mięsień czworogłowy uda i wybiórczo mięsnie pośladkowe,
amputacja uda - mięsnie prostowniki, przy wodzi ciele stawu biodrowego i rotatory wewnętrzne.
Zaczynamy od ćwiczeń czynnych wolnych i stopniowo przechodzimy do ćwiczeń oporowych. Jeżeli mamy za mały
zakres ruchu w stawie rozpoczynamy ćwiczenia redresyjne - najpierw ręczne, a w dalszym etapie korzystniejsze są
wyciągi redresyjne (gdy zaczyna boleć stosujemy masaż, ale nie zdejmujemy wyciągu bo ból oznacza jego działanie).
Wskazane jest stosowanie zabiegów cieplnych.
-hartowanie kikuta (po wygojeniu rany 10-14 dzień, szczotkowanie, oklepywanie, nacisk,hydrotermiczne -
naprzemienne kąpiele, stosowanie protez tymczasowych)
-ćwiczenia ( 2-3 doba, oporowe zdrowych odcinków, po 3 tyg.ćwiczenia ze sprzętem, czucia powierzchniowego,
głębokiego, ćwiczenia równoważne, oporowe, basen)
- kształtowanie ogólnej sprawności (kondycja, korekcja)
- kształtowanie poprawnej postawy

II) okres po zaprotezowaniu

Cel: posługiwanie się protezą, samoobsługa, nauka chodu

Amputacja na poziomie goleni:

1.pozycja leżenie tyłem
Z kd amputowaną wyprostowaną w stawie kolanowym
W 3 dni po zabiegu obciążenie przedniej powierzchni stawu kolanowego (rzepka).
2.pozycja leżenie tyłem
Z kd amputowaną uniesioną w górę w skosk ( w pł. strzałko w ej) oparta kikutem na miękkim podłożu.
Stabilizacja stawu kolanowego w wyproście podwieszką taśmową do łóżka.
3. pozycja leżenie tyłem
Z kd amputowaną wysuniętą poza podłoże do połowy uda, szczyt kikuta dolną powierzchnią oparty na podwieszce
zamocowanej liiikąna „bałkanie".
Obciążenie przedniej powierzchni stawu kolanowego workiem z piaskiem (ten zabieg może być stosowany dopiero
kilka dni ( 5-6) po operacji ze względu na ból - nosi cechy wyciągu redresyjnego).
4. pozycja leżenie przodem Kikut wysunięty poza podłoże.
Na tylnej powierzchni kikuta podwieszką taśmowa z przymocowanym ciężarem ( worek z odważnikiem działającym w
dół w kierunku wyprostu, udo ustabilizowane podwieszką taśmową do łóżka ( forma wyciągu redresyjnego - może być
stosowana po zagojeniu się rany i w przypadku utrwalonego ograniczenia ruchu wyprostu).

Amputacja na poziomie uda

1. pozycja leżenia tyłem
Pod plecami, do okolicy krętarzy większych podłożony dodatkowy materac - ta pozycja może być stosowana w
pierwszych dniach.
2. pozycja leżenia przodem
Kkd złączone w przywiedzeniu szeroką taśmową podwieszką zapobiega się tendencjom odwiedzeniowym.
Na okolice pośladkową zakłada się ciężar (worek z piaskiem), który nie pozwala na zgięcie
stawów biodrowych - pozycja tą stosujemy w 5-6 dobie po zabiegu.
3. pozycja leżenia przodem
3
Stabilizacja miednicy do łóżka szeroką podwieszką taśmową, podwieszką łącząca kikut ze zdrową kończyną (bądź 2
kikuty przy amputacjach obustronnych) zawieszona na „bałkanie" nad stawami biodrowymi, stwarza możliwość
umieszczenia obu kd ku górze (stawy biodrowe w przeproście) - stosować ten rodzaj wyciągu 10-14 dni po zabiegu i
później.
4. wyciąg Degi
Stosuje się w przypadku utrwalonych ograniczeń mchu w stawach biodrowych.

Po amputacji fizjologicznej
I) okres
- zaopatrzenie w protezę tymczasową (na stole operacyjnym)
- eliminuje konieczność kształtowania kikuta i postępowanie przeciwprzykurczowe
- prowadzenie ćwiczeń ogólnych i synergistycznych (kontralateralnych) 10-14 dni po operacji
II) okres
- hartowanie kikuta i pionizacja na 2 dzień po zabiegu

Kikut:
- uważamy w I fazie na stan blizny, delikatnie oklepujemy kikut w 7 dniu przy nasadzie kikuta
- po zagojeniu blizny operacyjnej intensywnie masujemy kikut (rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie).
- możemy też hartować hydrotermicznie poprzez naprzemienne zanurzanie kikuta w zimnej i ciepłej wodzie stopniowo
zwiększając amplitudę temperatury wody; 30 sek.po 25 razy
- hartujemy też przez obciążanie osiowe najpierw na miękkie podłoże i na krótko, a pod koniec na twarde i na dłużej,
nie stosujemy poduszki
1) 10% masy ciała - szczyt kikuta
2) Po 4-5tyg.chory sam utrzymuje na twardym

LOKOMOCJA:
- jak najszybciej pionizacja;
- polecamy markowanie mchu chodzenia kikutem zwłaszcza przy amputacjach podudzia;
- przy amputacjach obustronnych pionizacja jest niemożliwa, wskazane jest stosowanie środków wczesnego
protezowania. Są to protezy pneumatyczne przy amputacji podudzi zaś przy amputacji udowej stosuje się protezy
termoplastyczne (na kikut zakłada się skarpetę i ze skarpetą wkładamy kikut do leja z tworzywa, podgrzewamy
suszarką do włosów i dostosowujemy lej idealnie do aktualnego kształtu kikuta).

NAUKA CHODZENIA.
- zaczynamy od nauczenia pacjenta posługiwania się protezą, jak ma dbać o nią i o kikut (przed chodzeniem kikut
umyty, idealnie wysuszony, należy codziennie prać skarpety, które obowiązkowo zakładamy na kikut, prawidłowo
zakładać protezę). Lej protezy zakładamy zawsze w pozycji pośredniej dla stawu nad amputacją (amputacja uda - stojąc
lub leżąc a pas biodrowy zapinamy w pozycji leżącej, amputacja podudzia - ugięcie kolana);
- kolejny etap to pionizacja w barierkach,każdorazowo sprawdzamy prawidłowość założenia protezy;
- nauka przenoszenia ciężaru ciała na protezę, stosujemy ćwiczenia równoważne, balansujemy ciałem, uczymy też
sterowania protezą w chodzie;
- nauka chodzenia w barierkach, zaczynamy od prawidłowego stereotypu chodu, najczęściej jest to początkowo chód 4
—taktowy koniecznie naprzemienny potem dwutaktowy, nie może być trójtaktowy. Przy amputacji uda rozpoczynamy
od kroku zdrową nogą bo to warunkuje długość kroku, przy tej amputacji jest problem z wyprostem. Zwracamy uwagę
na równy krok, równy czas obciążania, chód naprzemienny, korygujemy postawę ciała;

1.Opaskę elastyczną prowadzi się od przodu do tyłu wzdłuż osi długiej kikuta.
2.Potem okrężnie tak . aby przytrzymać część bandaża złożonego wcześnie podłużnie.
3.Skośne prowadzenie opaski zabezpiecza przed zsuwaniem się jej, a kikutowi nadaje kształt.
4. W przypadku amputacji powyżej kolana, przechodzi się ósemkami na miednicę,
W przypadku amputacji poniżej kolana przechodzi się ósemkami nad udo, pozostawia się część tylną kolana wolną, aby
nie było ucisku na dół podkolanowy.

Zaprotezowanie kończyny dolnej:

Podstawowy element każdej protezy to:
- lej kikutowi
- stopa protezowa

Konstrukcje protez mogą być:

4
 a) wewnątrzszkieletowe – to taka proteza, gdzie elementem nośnym jest rura osiowa łącząca lej ze stopą
protezową. Rura ta może być zaopatrzona w mechaniczny staw kolanowy oraz staw biodrowy.
b) Zewnątrzszkieletowa – to taka, gdzie elementem nośnym są ściany zewnętrzne protezy. Wykonana może być z
drewna, limitu żywicowego i skóry wzmocnionej szynami metalowymi.

Stopa:
1) Amputacja w obrębie palców z pozostawieniem głów kości śródstopia – nie zaburzają w zasadzie statyki
stopy, jedynie osłabiają siłę odepchnięcia stopy. Zaprotezowanie w tym przypadku polega na stworzeniu siły
propulsyjnej za pomocą wzmocnienia podeszwy buta paskiem cienkiej blachy stawowej. Zadaniem tego paska
jest zapobieganie zginania się nie wypełnionej części buta.
2) Amputacja w obrębie stępu i śródstopia – dochodzi tu do zaburzenia statyki stopy, upośledzenia propulsji i
zaburzenia równowagi mięśniowej stopy. Zaprotezowanie polega na:
a) korekcji ustawienia stopy protezowej, czyli wkładki suponujące i odtwarzające tylny łuk sklepienia
podłużnego stopy
b) uzupełnienie brakującej części stopy
c) zastąpienie siły propulsyjnej elastyczną płytką metalową wmontowaną w podeszwę buta

Goleń:
Proteza goleni składa się z:
a) stopy protezowej
- ze stawem skokowym jednoosiowym, które posiadają wymienne poduszeczki gumowe, które
powodują w fazie odbicia i podparcia zginanie grzbietowe i podeszwowe, w skutek tego zostaje zamortyzowane
obciążenie i nie ma objawu tzw. „klapnięcia” nogi. Wadą tego stawu jest brak ruchu skrętnego
- sztywny staw skokowy tzw. stopa typu Sacha. Jest to stopa nieposiadająca stawu skokowego,
wykonana ze sztywnej gumy z wmontowanym klinem miękkiej gumy w okolicy pięty. Praca tego rodzaju stopy
polega na ściśnięciu klinu miękkiego w fazie podparcia przez masę ciała, a gdy dochodzi do oderwania stopy od
podłoża klin rozpręża się i siły, które działały na klin w fazie podparcia są przenoszone ku przodowi powodując
przejście stopy z pięty na palce. Zalety: trwałość, ruchy na boki(niewielkie), amortyzuje nierówności podłoża.
Wady: brak możliwości regulacji wysokości stopy, brak zgięcia grzbietowego
- stopa ze stawem wieloosiowym zapewnia zginanie grzbietowe i podeszwowe, ruchy stopy na boki i
ruchy skrętne. Zbudowana z bloku gumowego, który jest wstawiony między stopę , a goleń. Wadą jest mała
trwałość.
b) części goleniowej posiadającej lej
c) zawieszenia stabilizującego lej na kikucie

Proteza goleni to:

a) Proteza typu PTB, gdzie głównym polem podparcia jest okolica więzadła właściwego rzepki, która opiera się
na tzw, półeczce podpurczej, która znajduje się na powierzchni wewnętrznej przedniej ściany leja. Tylna ściana
leja przypiera kikut zapobiegając jego ześlizgiwaniu się, górna krawędź tylnej ściany leja powinna być na
wysokości półki podpierającej. Proteza ta nie posiada stawu skokowego typu Sacha, a oś goleni protezy
pochylona jest o 5 ◦ w przód, dzięki temu kolano przy obciążeniu pięty nie ulegnie przeprostowi. Boczne
krawędzie protezy są na wysokości kłykci udowych. Znajduje się pasek nadkłykciowy obejmujący udo i chroni
przed zsuwaniem się protezy z kikuta.
b) Proteza typu KBM jest to modyfikacja protezy PTB. Polega na podwyższeniu krawędzi bocznych leja do
okolicy nadkłykciowej i zastosowanie klina wsuwanego między kłykcie przyśrodkowe w celu zapobiegania
zsuwania się protezy.
c) Proteza typu PTS stosowana jest na krótkie kikuty. Przednia krawędź leja sięga ponad rzepkę, a lej trzyma się
dzięki przyparciu przedniej krawędzi w okolicy nadrzepkowej po wyprostowaniu kolana, natomiast przeciw
ucisk daje krawędź tylna, która podparta jest w okolicy dołu podkolanowego.

Mechanizmy stawu kolanowego:

a) Po amputacji sposobem Gritti- Stokera. W tym przypadku stosuje się mechanizmy kolanowe typu
zawiasowego z bocznymi listwami metalowymi.
b) Amputacje powyżej kolana. W tym przypadku w protezie zamontowany jest sztuczny staw zwykle
jednoosiowy, gdzie blokowanie kolana odbywa się pod wpływem przenoszenia ciężaru ciała na protezę.
c) Dobre i drogie mechanizmy stawów kolanowych to: stawy kolanowe pneumatyczne i hydrauliczne. Obecnie
mówi się też o kolanie fizjologicznym, gdzie mechanizmem jest tzw. mechanizm policentryczny.

Protezy udowe składają się z :

a) stopy protezowej
5
 b) części goleniowej
c) stawu kolanowego
d) leja udowego
e) zawieszenia dodatkowego

1) Lej uda łączy kikut z protezą. Połączenie to musi być pełnokontaktowe

2) Górna krawędź leja powinna być tak ukształtowana by guz kulszowy był podparty
3) Wewnątrz leja protezy za pomocą odpowiedniego domodelowania stwarza się warunki działania mięśni, które
pozostały.
4) Wymiary istotne by lej protezy był właściwy:
a) odległość guza kulszowego od przedniej powierzchni ścięgien przywodzicieli uda
b) odległość krocza od zewnętrznej powierzchni kości udowej w okolicy podkrętarzowej

Sposoby zawieszenia lejów udowych:

1) pas biodrowy
a) śląski – przebiega poniżej grzebienia biodrowego strony zdrowej , a zapina się go ok. 5 cm poniżej
górnej krawędzi przedniej ściany leja protezy
b) kalifornijski – ma on dwa podwieszenia skórzane, które biegną ukośnie i zapobiegają skręcaniu się
protezy, natomiast od tyłu jest trzeci pas elastyczny, który zapobiega zsuwaniu się protezy.
2) zawieszenia udowe podciśnieniowe
Tutaj w dolnej części leja protezy umieszczony jest zawór powietrzny. Pacjent wkłada kikut w lej przy otwartym
zaworze wypychając z niego powietrze i po włożeniu kikuta zawór powietrzny zamyka się.

Amputacja z wyłuszczeniem w stawie biodrowym.

Zaleca się tu protezę dynamiczną kanadyjską, która posiada sztuczny staw biodrowy i kolanowy. Proteza ta działa
na zasadzie przesunięcia osi obrotu stawu biodrowego do przodu a osi obrotu stawu kolanowego do tyłu. Wyprost
odbywa się za pomocą taśmy elastycznej ograniczającej długość wykroku.

Zaopatrzenie ortopedyczne:
Ortezy – różnorodne, indywidualnie dobierane konstrukcje techniczne, stosowane w celu poprawy stabilizacji,
korekcji lub odciążenia wybranych elementów narządu ruchu. Mogą być wykorzystywane w przebiegu dysfunkcji
lokalnych oraz dla poprawy funkcji w przypadku trwałego upośledzenia.
a) ortezy stabilizujące – stosowane w celach:
- zabezpieczenia pełnego wygojenia się tkanek
- zabezpieczenia wyników osiągniętych w leczeniu operacyjnym lub usprawniającym
- poprawy efektywności ruchów użytkowych
- stworzenia warunków stabilnego podparcia masy ciała
b) Ortezy korekcyjne – stosowane w niektórych wadach rozwojowych, przykurczach stawowych i w celu
poprawy ustawień kostnych
c) Ortezy odciążające – stosowane w celu wyłączenia niewydolnych struktur podpórczych lub w celu
zmniejszania nacisków wywieranych na te struktury przez masę ciała

Prawidłowy dobór ortez polega na:

1) Prawidłowej ocenie problemu funkcjonalnego
2) Ustaleniu założeń ortotycznych i dobraniu odpowiednich do założeń konstrukcji ortotycznych
3) Prawidłowym i dokładnym wykonaniu przedmiotu przy zastosowaniu odpowiednich materiałów
4) Dokładnym dopasowaniu przedmiotu do pacjenta i sprawdzenia jego działania przez lekarza leczącego
5) Poinformowanie pacjenta o sposobie użytkowania przedmiotu i warunkach jego konserwacji

Generalną zasadą ortotyka jest wykorzystanie możliwie prostej konstrukcji służącej maksymalnej poprawie. W
przypadku ortez dla małych dzieci stosuje się materiały zmywalne, lekkie i nie ulegające korozji, u dzieci starszych
(dzieci szkolnych) konstrukcje muszą być silniejsze, gdyż wiek ten charakteryzuje się dużą aktywnością fizyczną
(ruchową). Konstrukcje ortez dziecięcych powinny być proste i uwzględniać czynniki wzrostu.
Zaopatrzenie ortotyczne stopy:
1) Stopa płasko – koślawa – u dzieci stosuje się wkładki supinujące np. tzw. wkładka supinująca z pelotką
unoszącą sklepienie stopy ( z klinem). Wkładka supinująca posiada klin, który unosi przyśrodkowy brzeg pięty.
Obuwie, do którego jest taka wkładka powinno mieć dziecięcą formę przywiedzeniową i posiadać sztywny
zapiętek
2) Koślawość stóp – stosujemy wkładki korytkowe. Jest to sztywna wkładka supinująca stęp, zaopatrzona w
ścianki boczne, które utrzymują na daną korekcję np. korytkowa wkładka supinująca Cambella.
6
 3) Płaskostopie u osób dorosłych –Wkładka taka ma za zadanie podparcie niewydolnych funkcjonalnie struktur
anatomicznych stopy. Sięga od tylnej krawędzi pięty do granicy głów kości śródstopia, posiada wymodelowane
wzniesienie, podpierające sklepienie poprzeczne i podłużne stopy.
4) Modzele – stosuje się tzw. wkładki trójkątne, odciążające powierzchnie podeszwową stopy i są wkładane pod
głowy kości śródstopia unosząc je do góry
5) Ostroga piętowa –stosujemy tu wkładkę, która posiada zagłębienie w miejscu występowania bólu- wkładka
odciążająca bolesną ostrogę piętową.

Obuwie korygujące zniekształcenie stóp:

Zadaniem takiego obuwia jest przywrócenie stopie prawidłowego ustawienia. Obuwie takie stosuje się tylko w
przypadku zniekształcenia odwracalnego i stosuje się je w:
1) Wrodzona stopa końsko- szpotawa –może występować jako wada jedno bądź obu stronna lub w połączeniu z
innymi wadami. Przyczyną powstania tego zniekształcenia nie jest do końca ustalona. Wada polega na
patologicznym ustawieniu stopy z powodu przemieszczenia kości stępu. Towarzyszą temu zmiany w obrębie
mięśni, ścięgien, więzadeł i torebek stawowych. Wada jest widoczna zaraz po urodzeniu i cechuje ją ustawienie
końskie stopy, odwrócenie- czyli szpotawość powodująca skręcenie podeszwy do wewnątrz. Przywiedzenie
przodostopia i wydrążenie sklepienia podłużnego stopy. Leczenie należy rozpocząć zaraz po urodzeniu tak by ,
gdy dziecko zaczyna chodzić stopa była ustawiona prawidłowo.
Etapy leczenia to:
a) uzyskanie korekcji – leczenie operacyjne
b) utrzymanie uzyskanej korekcji do momentu aż stopa uzyska poprawny kierunek wzrostowy
Leczenie zachowawcze polega na prowadzeniu odpowiednich ćwiczeń, które mają na celu pobudzić aktywność
mięśni strzałkowych. Leczenie zachowawcze zabezpiecza stopę przed nawrotem deformacji, jest żmudne i
długotrwałe. Przedwczesne przerwanie leczenia prowadzi do nawrotu deformacji. Obuwie w tej wadzie działa na
zasadzie 3 sił korekcyjnych. Siły te stworzone są przez:
- wzmocniony zapiętek wydłużony od strony bocznej do stawu śródstopno- sześciennego
- wzmocniony nosek, wydłużony po stronie przyśrodkowej do głowy I kości śródstopia
- obuwie takie posiada też obcas ku przodowi po stronie bocznej
- posiada wkładkę unoszącą prawy brzeg pięty
- obcas i wkładka zapobiegają pogłębianiu się i utrwalaniu szpotawości
2) Wiotka stopa porażenna- charakteryzuje się opadaniem stopy, która zahacza podczas fazy wykroku o podłoże.
Zadaniem obuwia jest zablokowanie zgięcia podeszwowego, które kompensowane jest elastycznym obcasem
gumowym oraz poprawa warunków chodu. Obuwie takie ma wydłużoną cholewkę usztywnioną od tyłu twardą
skórą. Wysokość cholewki jest proporcjonalna do długości stopy. U osób dorosłych ok. 17 cm. W celu
łatwiejszego zakładania i lepszej kontroli ułożenia stopy w bucie stosuje się przedłużone do nasady
sznurowanie.
3) Porażenna stopa piętowa – charakteryzuje się pionowym ustawieniem pięty, która staje się głównym polem
podparcia, powoduje niedowład lub porażenie mięśni zginaczy podeszwowych stopy. Chód staje się
szczudłowaty, utykający i brak jest propulsji.

Zadanie obuwia to:

- poprawa ustawienia stopy
- bierne zastąpienie siły propulsyjnej
- stworzenie przeciwwagi dla czynnego działania mięśni zginaczy grzbietowych

Obuwie takie jest zbudowane z obcasa wysuniętego ku tyłowi i sztywnego języka zapobiegającemu zginaniu
grzbietowemu. Posiada ono wzmocnioną podeszwę i tzw. kołyskę podeszwową, która pomaga w przetoczeniu się stopy
z pięty na palec.

Obuwie dostosowane do zniekształcenia:

Stosowane jest w przypadku utrwalonych zniekształceń stopy, jest ono domodelowane do zniekształcenia stopy w taki
sposób , by było jak najbardziej komfortowe, stwarzało warunki równomiernego oparcia całej stopy, prawidłowe
warunki statyczne i umożliwiało bezbolesny chód. Rodzaje zniekształceń wymagające takiego obuwia:
- palce młoteczkowane
- znaczne obniżenie sklepienia poprzecznego stopy
- paluch koślawy

Zniekształcenia utrwalone tj. stopa końsko- szpotawa, piętowo- koślawa i wydrążona wymagają zastosowania łoża
korkowego umieszczonego wewnątrz buta, które daje komfort podparcia zniekształconej stopie.

7
Obuwie wyrównujące skrócenie:
Przy niewielkich skróceniach stosuje się wkładki klinowe, w przypadku skrócenia do 5 cm stosuje się wkładki
umieszczane pod palec( dodatkowo) można również w tym przypadku zastosowań koturn umieszczony częściowo
wewnątrz buta, a częściowo na zewnątrz. Skrócenie powyżej 10 cm wymaga zastosowania obuwia piętowego którego
budowa polega na umieszczeniu w bucie sztucznej stopy. Stopa kończyny skróconej jest w maksymalnym ustawieniu
końskim. Skróceniu powyżej 15 cm wymaga zastosowania protezowego wyrównania kończyny będące połączeniem
protezy stopy z goleniem i z ujęciem stopy kończyny skróconej.

Zadania ortotyki w niedomodze struktury kończyny dolnej:

Wydolność układu kostno- stawowego zależy od jakości tworzywa, wzajemnego ustawienia elementów anatomicznych,
swobody ruchów w stawach. W dysfunkcjach wynikających z niedomogi strukturalnej kończyny dolnej obok leczenia
operacyjnego stosuje się aparaty odciążające, stabilizujące i korekcyjne.

Choroba Perthesa:
To jałowa martwica bliższej nasady kości udowej. Występuje u chłopców między 5-8 rokiem życia. Przyczyny jej
powstania to: urazy, mikrourazy, zaburzenia naczyniowo- zatorowe, zaburzenia hormonalne, przebyta dysplazja biodra.
Objawy: ból kolana nasilający się po wysiłku, a wraz z zaawansowaniem choroby w spoczynku, ograniczenia
odwiedzenia i rotacji do wewnątrz, skrócenie kończyny w wymiarach względnych, zanik mięśni uda, pośladków i łydki,
niebolesne biodro. Mylone często z wędrującym zapaleniem stawu kolanowego o podłożu reumatoidalnym. W celu
zróżnicowania wykonuje się zdjęcie RTG.

Reinberg określił okresy rozwoju choroby:

- I okres( synovis) – 2 – 3 miesiąc, charakteryzuje się obrzękiem tkanek miękkich, spłaszczeniem jądra kostnienia
głowy kości udowej, zapaleniem błony maziowej, bólem i ograniczeniem ruchomości, poszerzeniem szpary stawowej
- II okres ( martwicy) – 6-12 miesięcy, charakteryzuje się dalszym poszerzeniem szpary stawowej, zagęszczeniem
jądra kostnienia, spłaszczeniem nasady głowy kości udowej
- III okres (fragmentacji) – 1-2 lat, charakteryzuje się dalszym niszczeniem jądra, które ulega rozfragmentowaniu i
deformacji głowy kości udowej
- IV okres ( odbudowy) – 8 miesięcy – 3 lat, charakteryzuje się regularnym obrysem nasady

Podział Carttella( dotyczy rozległości zmian w obrębie głowy kości udowej):

- I grupa – to zmiany martwicze ograniczone, rokowanie dobre, stosuje się wyciąg kamaszkowi i wyciąg w odciążeniu
- II grupa – to zmiany destrukcyjne nasady i przynasady, pojawia się martwica, zmiany powodują skrócenie szyjki i
uszkodzenie chrząstki stawowej, występuje stan zapalny
- III grupa –nasada głowy kości udowej jest martwa, występuje lateralizacja i podwichnięcia głowy kości udowej,
głowa wychodzi z panewki, postępowanie polega na scentrowaniu głowy w pozycji odwiedzenia i rotacji do wewnątrz
- IV grupa – to destrukcja rozległa, jądro kostnienia nie odbudowuje się , prowadzi to do zwyrodnienia w stawie
skokowym, skrócenia szyjki kości udowej, skrócenia długości bezwzględnej i względnej kończyny, uszkodzenia
powierzchni stawowych

Leczenie:
W celu odciążenia chorego stawu stosuje się szynę Thomasa, Odciążenie uzyskujemy przez podparcie masy ciała pod
guzem kulszowym, pozwalając na swobodne zwisanie kończyny. Aparat ten posiada szyny wspornikowe, na które
przenoszona jest masa ciała, a guz kulszowy podpiera się na tulejce.
W leczeniu choroby Perthesa obok odciążenia stawu biodrowego istotne jest prawidłowe centrowanie głowy kości
udowej. McLaurin zaproponował model aparatu odciążającego jedną lub obie kończyny dolne. Powoduje on ustawienie
w odwiedzeniu i rotacji do wewnątrz kończyn dolnych, eliminuje siły, które przypierają głowę kości udowej do
panewki i centruje głowę kości udowej w stosunku do panewki Aparat ten można stosować również w przypadku
dysplazji stawu biodrowego w bardzo młodym wieku.

8
Zmiany chorobowe w obrębie goleni:np. staw rzekomy
Stosuje się tu odciążenia jedynie poniżej stawu kolanowego opierając masę ciała obrębie bliższej nasady kości
piszczelowej i przenosząc ją przez tulejkę PTB. Dzięki temu zachowujemy pełny zakres ruchu w stawach.
Utrwalone zniekształcenia w obrębie stawów biodrowych i kolanowych nie poddaje się działaniom korekcyjnym szyn i
aparatów wymagają jedynie korekcyjnej operacji.
Stabilizacja struktur kostno- stawowych w przypadku niedomogi strukturalnej kończyn dolnych ma na celu ochronę
stawów objętych stanem zapalnym z wyłączeniem ich z ruchu- do tego celu służą tulejki lub półtulejki, które mogą być
też stosowane jako ochrona świeżego zrostu.

Dysplazja stawu biodrowego – wrodzony niedorozwój stawu

Pod pojęciem dysplazji rozumie się niedorozwój budowy anatomicznej stawu biodrowego. Niedorozwój ten może mieć
objawy niestabilności u może dotyczyć głowy kości udowej lub panewki kości biodrowej albo głowy i panewki. Może
ono przejść w zwichnięcie i rozwinąć się w biodro prawidłowe.

Cechy charakterystyczne dysplazji to:

- niewykształcona panewka, która jest stroma i płytka
- niewykształcona nasada bliższa kości udowej
- zaburzenia wzrostu jądra kostnienia kości udowej
- przodoskręcenie szyjki kości udowej
-wiotkość aparatu więzadłowo- torebkowego

Etiologia:
Jest to wada rozwojowa występująca najczęściej u dziewczynek jednostronnie lub obustronnie, spowodowana
czynnikami mechanicznymi takimi jak zmniejszoną ilością wód płodowych, ułożeniem płodu w łonie matki, poród
pośladkowy i czynnikami hormonalnymi takimi jak rozluźnienie aparatu więzadłowo – torebkowego.
Fizjologiczna pozycja dla noworodka to ustawienie kończyn dolnych w pozycji zgięcia i odwiedzenia. Należy dziecko
chronić przed nagłym przeprostem w stawie.

Badanie: zwraca się uwagę na:

- asymetrię fałdów udowych i pośladkowych
- przebieg szpary sromowej

Rozpoznaje się ją na podstawie objawów takich jak:

a) objaw Ortalaniego – zależy od wiotkości więzadłowo – torebkowej stawu, bardzo niepokojący w 7 dniu po
urodzeniu, a niżeli 2,3 dniu po urodzeniu. Zanika powyżej 10- 20 dnia życia. Jeżeli utrzymuje się do 6 tygodni
to może świadczyć o dysplazji. Jest to tzw. objaw przeskakiwania w biodrze. Polega on na: ułożeniu dziecka na
plecach i w tej pozycji układamy na kolano dziecka dłonie, tak by kciuki obejmowały kolana od wewnątrz, a
palce 2-5 obejmują zewnętrzną część uda i sięgają do krętarza. Następnie wykonuje się lekki ucisk wzdłuż osi
długiej uda i lekko się odwodzi do wyczucia oporu. Po wyczuciu oporu wprowadzamy zwichniętą głowę do
panewki naciskając od dołu krętarza. W tym momencie wyczuwamy wskoczenie głowy do panewki.
b) objaw Barlowa( objaw wywarzania)- ułożenie jest takie same jak w przypadku objawu Ortalaniego.
Wykonujemy ucisk wzdłuż osi uda i zwalniamy go. W dysplazji wyczuwamy wysuwanie głowy z panewki przy
zwolnionym ucisku.
c) Objaw odwodzenia – gdy występuje ograniczenie odwodzenia do 3-4 tygodni to objaw ten jest wysoce
patologiczny

Leczenie:
1) ułożenie biodra w zgięciu i odwiedzeniu
2) poduszka Frejki, uprząż Pawlika, rozwórka Koszli, pajacyk Grucy- te 4 elementy zaopatrzenia dają względne
unieruchomienie i scentrowanie stawu.
3) Leczenie szpitalne polega na: zastosowaniu wyciągu ponad głowę przez ok. 6 tygodni. Uzyskane nastawienie
stabilizujemy gipsem w ułożeniu odwiedzeniowo – zgięciowym przez ok. 6-12 tygodni. Następnie zakładamy
gips ćwiczebny tzw. rozpułkę przez ok. 10 tygodni. Natomiast doleczenie prowadzimy w szynie Denis Brona.

Skolioza – zaopatrzenie ortopedyczne

U małych dzieci stosuje się łożeczko Zimmera, szelki korekcyjne Kallabiasa. U dzieci starszych stosuje się gorset
Milwaukee, który stosowany jest w wyższych skrzywieniach, składa się on z dobrze dopasowanego kosza biodrowego
oraz nadbudowy i pelot korekcyjnych. Gorset Bostoński: składa się on z kosza biodrowego, brak tu nadbudowy,
wykorzystywany w niższych skrzywieniach, gorset bardziej kosmetyczny. Gorset Rissera i Cartela.
9
Zaopatrzenie ortotyczne odcinka szyjnego:
Stosuje się je, gdy dochodzi do zaburzenia stabilności odcinka szyjnego. Zaburzenie to może być spowodowane:
złamaniem patologicznym, zwichnięciem, złamaniem urazowym.

1) Zmiany zwyrodnieniowe o stanie zapalnym: Stosuje się kołnierz o kształcie szala, kilkakrotnie owinięcie szyi
powoduje odciążenie kręgosłupa w odcinku szyjnym, a tym samym łagodzi ból
2) Ucisk struktur kostnych na korzenie szyjne, drobne urazy wyrostków kręgowych, więzadeł i mięśni –
stosuje się kołnierze sztywne uformowane ze skory, których zadaniem jest stabilizacja odcinka szyjnego oraz
odciążenie uszkodzonych struktur anatomicznych
3) Nasilone zespoły bólowe odcinka szyjnego- stosuje się sztywne kołnierze ze wspornikami metalowymi, które
stabilizują odcinek szyjny i piersiowy od 1-6. Wsporniki umożliwiają odciążenie poprzez mocne podparcie dla
żuchwy i potylicy, np. orteza stabilizująca typu Floryda

Odcinek Piersiowo – lędźwiowy:

1) złamania kompresyjne, zapalenia infekcyjne o niestabilność strukturalna Th-L. Stosuje się orteze szkieletową,
która składa się z kosza biodrowego stabilizującego miednicę, wsporników zakończonych pelotkami w okolicy
dołów podobojczykowych. Stabilizacje i odciążenie uzyskujemy dzięki podwyższeniu ciśnienia
hydrostatycznego hydrostatycznego jamie brzusznej, które uzyskujemy po dokładnym dopasowaniu konstrukcji
ortotycznej. Działanie osrtezy wpływa na złagodzenie bólu i zapobiega powstawaniu wtórnych zniekształceń
kręgosłupa.
2) Niedomoga statyczna kręgosłupa spowodowana garbem kifotycznym. Stosuje się w tym przypadku ortezę
podpórczą, tzw. orteze doniczkową, która składa się z kosza biodrowego, metalowej nadbudowy sięgającej do
szczytu garbu i pasków ograniczających zginanie kręgosłupa powyżej garbu.
3) Złamanie kompresyjne odcinka piersiowo- lędźwiowego u osób młodych bez nadmiaru tkanki tłuszczowej.
Stosuje się tu orteze Jevetta, której zadaniem jest ograniczenie ruchów zginania kręgosłupa, ruchów skrętnych
pochylania na boki. Dodatkowo orteza ta ustawia kręgosłup w lekkim przeproście.

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa:

Stosuje się tu gorsety półsztywne i elastyczne, które zmniejszają dolegliwości bólowe- tzw. gorset Hohmana i Williama.
Istotą działania tych gorsetów jest częściowo kontrola ruchów kręgosłupa oraz wspomaganie tłoczni brzusznej poprzez
podparcie kręgosłupa, następuje odciążenie mięśni grzbietu i zmniejszenie sił kompresyjnych działających na
połączenia międzykostne.

Uszkodzenia kręgosłupa mogą być spowodowane:

- wypadkiem samochodowym/ motocyklowym
- skokiem do wody
- upadkiem z wysokości

Uszkodzenia kręgosłupa można podzielić na:

a) stłuczenia kręgosłupa i stłuczenia stawów międzykręgowych
b) zwichnięcia i podwichnięcia stawów międzykręgowych
c) uszkodzenia tarczy międzykręgowej
d) złamania trzonów kręgów
e) złamania łuków i wyrostków stawowych kręgów
f) złamania wyrostków poprzecznych i kolczastych

Istotną rolę w rozległości urazów odgrywa stabilność kręgosłupa, którą zapewniają:

- nasada łuku
- wyrostki stawowe
- tylny kompleks więzadłowy(Jeśli tylny kompleks więzadłowy jest uszkodzony to złamanie lub uraz kręgosłupa ma
cechy niestabilności)
- tarcza międzykręgowa
- więzadło podłużne

Uszkodzenia stabilne i niestabilne:

Spowodowane są 4 rodzajami mechanizmów:
1) Mechanizm zgięciowy(fleksyjny)- do uszkodzenia tego dochodzi w wyniku działania siły, której kierunek
powoduje nadmierne zgięcie. Mechanizm ten doprowadza do zerwania tylnego kompleksu więzadłowego,
przemieszczenia i niestabilności najczęściej w odcinku piersiowo- lędźwiowym i lędźwiowym.
10
 2) Mechanizm rotacyjny – Uszkodzenie spowodowane działaniem siły o charakterze skrętnym i w wyniku,
którego dochodzi do złamania łuku kręgu, wyrostków stawowych i rozerwania torebki stawowej. Samo
uszkodzenie z mechanizmu rotacyjnego jest uszkodzeniem stabilnym, jeśli d mechanizmu skrętnego dojdzie
jeszcze siłą zgięciowa to uszkodzenie to ma charakter niestabilny.
3) Mechanizm kompresyjny – uszkodzenie z tego mechanizmu dochodzi na skutek siły działającej wzdłuż osi
kręgosłupa, w wyniku którego dochodzi do zmiażdżenia kręgu. Gdy siła jaka działa na kręgosłup jest duża to
dochodziło tzw. złamania wybuchowego, które powoduje rozwałkowanie trzonu i przemieszczenie odłamów
kostnych. Gdy do uszkodzenia kompresyjnego dojdzie jeszcze uszkodzenie zgięciowe spowoduje to rozerwanie
tylnego kompleksu więzadłowego, uszkodzenie dysku, wówczas uszkodzenie to ma charakter niestabilności.
4) Mechanizm wyprostny – powstaje na skutek działania dużej siły w okresie przeprostu, w wyniku której
dochodziło złamania wyprostnego. Kierunek działania siły powoduje złamanie trzonu i rozerwanie więzadła
podłużnego.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego:

a) wstrząśnienie, które charakteryzuje się chwilowym zupełnie odwracalnym porażeniem rdzenia. Okres
całkowitego zniesienia czynności w zależności od poziomu uszkodzenia może trwać kilka sekund. Natomiast
okres leczenia może się wydłużyć do kilku tygodni
b) stłuczenie – wywołuje trwałe uszkodzenia rdzenia w zależności od czasu trwania powrót czynności jest
wydłużony
c) ucisk rdzeniowy – spowodowany przemieszczeniem do kanały odłamów kostnych. Jeśli jest nieznaczny i
krótko trwa to rokowania są dobre. W przypadku, gdy ucisk jest długi i utrzymuje się objaw obrzękowy
rokowania są złe
d) uszkodzenia naczyniowe –na skutej urazu dochodzi do obkurczenia , zaciśnięcia lub zniszczenia naczyń
krwionośnych rdzenia

Urazy rdzenia łączą się z powstaniem różnego rodzaju zespołów urazowych:

1) zespół Brown- Sequarda- dotyczy uszkodzenia bocznej części rdzenia. Po stronie urazu następuje porażenie
ruchowe i zaburzenie czucia głębokiego. Po stronie mniej uszkodzonej zaburzenia czucia bólu i temperatury
2) zespół środkowego uszkodzenia rdzenia – występuje u ludzi w podeszłym wieku ze zmianami
zwyrodnieniowymi kręgosłupa lub miażdżycowymi. Manifestuje się porażeniem wiotkim czterokończynowym,
porażeniem pęcherza, zaburzeniem czucia bólu i temperatury
3) zespół przedniego uszkodzenia rdzenia- występuje na skutek bezpośredniego ucisku na rdzeń kręgowy i
tętnicę rdzeniową przednią. Manifestuje się całkowitym porażeniem ruchowym, zniesieniem czucia
powierzchownego poniżej poziomu uszkodzenia.

W ciężkich stanach z podejrzeniem o całkowite porażenie rdzenia stosuje się badania:

- czucia okołoodbytniczego
- odruchu zwieracza odbytu
- odruchu opuszkowo- jamistego
- odruchu odbytniczego
Jeśli po 24 h brak jest odruchu – to traktujemy uszkodzenie jako pełne.

W zależności od uszkodzenia segmentów rdzeniowych występują różne zmiany w obrębie ciała:

- C3 – C4 – porażenie przepony, niewydolność oddechowa, całkowite porażenie kończyn górnych I dolnych, zaburzenie
czucia
- C4 – C5 –obraz kliniczny podobny jw. + częściowe odwiedzenie ramienia
- C5 – C6 – porażenie klatki piersiowej, mm. międzyżebrowych, kończyn górnych i dolnych, zniesione czucie
powierzchowne i czucie głębokie
- C7 – Th8 –zaburzenia oddawania moczu i stolca, porażenie kończyn dolnych, kończyny górne - sprawne
- Th9- Th12 – chory porusza się samodzielnie o kulach pachowych, kończyny dolne porażone
- L1-L3 – chód o kulach łokciowych na krótkich odcinkach, niesymetryczne porażenie obustronne kończyn dolnych,
porażenie wiotkie pęcherza, zaburzenia w oddawaniu stolca
- L4 – S1- chód o własnych kończynach po zaopatrzeniu w aparat ortopedyczny
- S2 – S4 – całkowite porażenie pęcherza moczowego i odbytu

11
Uszkodzenia kręgosłupa szyjnego:
- Stłuczenie powstaje w wyniku urazu bezpośredniego i charakteryzuje się bólem, bolesnością tej okolicy, czasem
krwiakiem i obrzękiem. Ograniczenie ruchomości jest nieznaczne, chory porusza szyją. Badanie RTG nie wykazuje zmian
urazowych. Leczenie: kołnierz Schanza miękki ( wata i bandaż)kołnierz ortopedyczny, środki farmakologiczne.
- Skręcenie stawów międzykręgowych – powstaje wskutek gwałtownego, nagłego przemieszczenia skrętnego zwykle ze
zgięciem szyi. Dochodzi do naderwania, lub przerwania więzadeł bez objawów podwichnięcia, lub zwichnięcia. Występujące
cechy niestabilności mogą być przyczyną długotrwałych bólów i poczucia lęku przy próbie ruchu. Taki stan istotnie przedłuża
okres leczenia. Objawy: ból. Obrzęk, krwiak w okolicy korzeni jest przyczyną przewlekłych dolegliwości i upośledzenia
ruchomości. Zdjęcia RTG nie wymazują zmian; należy wykluczyć podwichnięcia. Leczenie: kołnierz ortopedyczny na 6 – 8
tygodni. Po ustąpieniu ostrych objawów można rozpocząć usprawnianie – wzmocnienie mięśni szyi, karku, tułowia i zabiegi
fizykoterapeutyczne. Dolegliwości związane z niestabilnością kręgosłupa mogą pozostawać przez długie miesiące i być
przyczyną postępowania rentowego
- podwichnięcia i chwilowe zwichnięcia stawów międzykręgowych – powstają na skutek działania mechanizmu
pośredniego – najczęściej zadziałania siły w kierunku od tyłu do przodu( smagnięcie bicza) zwykle podczas prowadzenia
samochodu. Wykonanie RTG nie muszą wykazać przemieszczeń( nastąpiło samoistne nastawienie) , a przewlekłe
dolegliwości mogą wskazywać na częściowe uszkodzenie pierwotne lub wtórne rdzenia kręgowego( krwiak, ziarnina, tkanka
włóknista). Mechanizm bicza może mieć jednak bardzo tragiczny finał, gdy dysk wystrzelony jak z katapulty przecina rdzeń.
Badanie RTG nie wykazuje złamań, a stan kliniczny odpowiada całkowitemu porażeniu rdzenia.. Objawy : dolegliwości
wywołane urazem mogą być bardzo różne, od cech skręcenia do pierwotnego lub wtórnego porażenia rdzenia kręgowego.
Wykonanie po kilku tygodniach czynnościowych zdjęć RTG wykazuje poszerzenie przestrzeni między łukami kręgowymi i
przemieszczenie kręgu do przodu wskutek niestabilności segmentu ruchowego kręgosłupa.. Leczenie: unieruchomienie w
kołnierzu ortopedycznym typu Schanza lub Floryda. Przy utrzymujących się objawach niestabilności – leczenie chirurgiczne
- uszkodzenia wyprostne kręgosłupa szyjnego – podobne obawy i przemieszczenia, mechanizm urazu jest taki sam,
dochodzi do rozerwania więzadłowego, tarczy międzykręgowej i zwichnięć w stawach międzykręgowych. Może wystąpić
podwichnięcia lub chwilowe zwichnięcie, które ulega samoistnemu nastawieniu. Może też wystąpić uszkodzenie rdzenia
kręgowego, a także złamania trzonów, łuków i wyrostków stawowych. Objawy i leczenie jak w podwichnięcia i chwilowym
zwichnięciu.

Uszkodzenia kompleksu potyliczno- szczytowo- obrotowego:

Uszkodzenie to należy rozpatrywać razem ze względu na oddziaływanie ruchowe i cechy stabilności tego odcinka. Na
poziomie kości potylicznej znajduje się rdzeń przedłużony, a na poziomie C1- C2 – rdzeń kręgowy o szerokim kanale
kręgowym. Budowa anatomiczna kręgów szyjnych, mocny aparat więzadłowy nie pozwalają na przemieszczenia i są
rękojmią stabilności odcinka. Pomimo anatomicznych zabezpieczeń uszkodzenia w kompleksie potyliczno- szczytowo –
obrotowym mogą być stabilne i niestabilne.
Uszkodzenia w obrębie stawu potyliczno- szczytowego są wysoce niestabilne i chorzy często giną na miejscu wypadku.
Inne uszkodzenia w odcinku C1 – C2 :
- złamanie tylnego łuku kręgu szczytowego jest uszkodzeniem stabilnym z mechanizmu kompresyjno – wyprostnego
- złamanie Jeffersona jest typowym złamaniem kompresyjnym, wieloodłamowym kręgu szczytowego. Dopóki zachowane
jest więzadło poprzeczne, uszkodzenie jest stabilne i leczy się zachowawczo. Rozerwanie więzadła powoduje niestabilność
złamania, które wymaga usztywnienia operacyjnego
- zwichnięcie C1- C2 na skutek przerwania więzadła poprzecznego dochodzi do zwichnięcia kręgu szczytowego do przodu ,
ząb obrotnika miażdży rdzeń kręgowy. Zwichnięcie kręgu szczytowego ze złamaniem zęba obrotnika jest uszkodzeniem
niestabilnym i wymaga chirurgicznego usztywnienia. Złamania szczytu i trzonu zęba jest uszkodzeniem stabilnym – złamanie
w miejscu połączenia zęba z podstawą w kręgu jest niebezpieczne – powoduje przemieszczenie i ucisk na rdzeń- powinno
być leczone operacyjnie.

Uszkodzenia w obrębie C2 – C3 – z częściowym uszkodzeniem rdzenia kręgowego docierają do szpitala, z całkowitym

uszkodzeniem gin a na miejscu wypadku. Przyczyną uszkodzenia jest mechanizm wyprostny urazu( urazy komunikacyjne).
W odcinku C 4 – C 7 – najczęściej jest uszkodzony segment C 5 – C 6 z mechanizmu zgięciowego, lub zgięciowo-
kompresyjnego. Dochodzi do zwichnięć i złamań przednich części trzonów z częściowym, lub całkowitym uszkodzeniem
rdzenia kręgowego.
Objawy: złamaniom odcinka szyjnego kręgosłupa towarzyszą często urazy czaszkowo-mózgowe. Jeśli chory jest przytomny,
sprawia wrażenie przerażonego; jest usztywniony w odcinku szyjnym kręgosłupa. Czasem może podtrzymywać głowę
rękami. Występuje ból i bolesność przy nieznacznych ruchach głowy i uciskaniu wyrostków kolczystych. W badaniu układu
nerwowego zwracamy uwagę na zaburzenia w oddychaniu, obecność porażeń kończyn górnych i dolnych, zakres czucia na
tułowiu i kończynach.
Po wykonaniu zdjęć rtg staramy się zawsze określić jaki jest poziom uszkodzeń i czy złamanie jest stabilne.
Leczenie Pierwsza pomoc polega na odpowiednim ułożeniu chorego, by nie pogłębić uszkodzeń rdzenia. Należy
zabezpieczyć głowę i szyję przed przemieszczeniem do boku (woreczki z piaskiem). Stosuje się zasadę pierwszych noszy - na
wszystkich etapach ewakuacji i badań, unika się przekładania chorego (karetka pogotowia, badanie w izbie przyjęć, w
pracowni rtg, łóżko oddziałowe, lub stół operacyjny).
W złamaniach stabilnych stosuje się unieruchomienie w kołnierzu gipsowym, w kołnierzu gipsowym z Minerwą.

12
W złamaniach niestabilnych instaluje się wyciąg szkieletowy za czaszkę klamrami Crutchfielda, Aesculapa z obciążeniem 5-7
kg, średnio przez 6 tygodni. Po tym okresie zakłada się opatrunek gipsowy z Minerwą. W zwichnięciach, obciążenie
wyciągiem może być wielokrotne, nawet do 30 kg z kontrolą rtg; potem opatrunek gipsowy z Minerwą. Leczenie operacyjne
(porażenia, uciski rdzenia, narastanie objawów uszkodzenia rdzenia, utrzymująca się niestabilność) polega na:
- odbarczeniu rdzenia kręgowego,
- nastawieniu zwichnięcia i złamania,
- stabilizacji wewnętrznej,

URAZY KRĘGOSŁUPA PIERSIOWEGO I LĘDŹWIOWEGO

- Stłuczenie kręgosłupa w odcinku piersiowo-lędźwiowym występuje na skutek działania mechanizmu bezpośredniego.
Zasadniczymi objawami są ból i krwiak. Leczenie polega na kilkudniowym leżeniu-unieruchomieniu w łóżku przez okres 3-
4-5 dni. Po tym okresie chory może chodzić, dolegliwości mogą się jeszcze utrzymywać przez 2-3 tygodnie. Jeśli
dolegliwości nie ustępują należy wziąść pod uwagę, iż urazom tym mogą towarzyszyć stłuczenia nerek i krwiaki
zaotrzewnowe.
- Skręcenie w odcinku piersiowo-lędźwiowym występuje rzadko i może być mylone ze stłuczeniem. Dolegliwości są
podobne, ale dłużej trwają. Zaleca się kilkudniowy pobyt w łóżku i środki przeciwbólowe, rozkurczowe.
- Złamania wyrostków poprzecznych w odcinku lędźwiowym powstają z mechanizmu pośredniego (oderwanie mięśnia
czworobocznego lędźwi) u sportowców (np. koszykarzy); u tragarzy - z mechanizmu bezpośredniego. Objawy: ostry ból jak
w złamaniu, krwiak, obrzęk, duże upośledzenie funkcji kręgosłupa lędźwiowego - chory nie może sobie znaleźć miejsca w
łóżku. W różnicowaniu bierzemy pod uwagę wypadnięcie dysku lędźwiowego. Wykonanie zdjęcia rtg jest konieczne.
Leczenie zachowawcze - leżenie w łóżku, środki farmakologiczne, blokady. Dolegliwości utrzymują się kilka tygodni. Przez
dłuższy czas chory jest wyłączony z ciężkiej pracy fizycznej.

ZŁAMANIA KRĘGOSŁUPA PIERSIOWEGO I LĘDŹWIOWEGO

Złamania są wynikiem upadku z wysokości, lub spowodowane silnym urazem tułowia. Uszkodzenia powstają z
mechanizmów kompresyjnego, zgięciowo-kompresyjnego i zgięciowo-rotacyjnego. Przemieszczenia są ograniczone ze
względu na stabilizację żebrami.
Złamania kompresyjne w odcinku piersiowym dotyczą chrząstki tarczowej, trzonu, luku kręgowego. Podobnie jak złamanie
wybuchowe złamania są uszkodzeniem stabilnym i nie wymagają operacji.
Mechanizm zgięciowo-rotacyjny jest przyczyną złamań niestabilnych na skutek uszkodzenia tylnego kompleksu
więzadłowego. Powoduje podwichnięcia, przemieszczenia i przewężenia kanału kręgowego, uszkodzenie tarczy
międzykręgowej i ucisk na rdzeń kręgowy. Złamania mogą dotyczyć dwu kręgów.
Odcinek lędźwiowy jest bardziej mobilny. Więzadło podłużne przednie jest bardzo mocne, podobnie więzadło żółte i
więzadła torebkowe. Wszystkie wyrostki stawowe ustawione są prawie poziomo i dlatego kręgosłup jest bardziej podatny na
przemieszczenia do przodu i do tyłu, ale za to bardziej odporny na przemieszczenia rotacyjne.
Kanał kręgowy w odcinku lędźwiowym jest stosunkowo szeroki.. Aby doszło do uszkodzeń rdzenia kręgowego, lub ogona
końskiego, muszą wystąpić znaczne przemieszczenia. Dlatego wystąpienie po złamaniach objawów neurologicznych jest
dowodem złamań niestabilnych.
Najczęściej złamaniom ulegają: 12 krąg piersiowy, oraz pierwszy, drugi, trzeci krąg lędźwiowy.
Objawy i postępowanie
— ból, krwiak, objaw szczytowy,
— wnikliwa ocena kliniczna uszkodzeń na podstawie badania neurologicznego,
— badanie rtg (możliwość oceny poziomu i rodzaju złamania, przemieszczeń, stabilności),
— badanie narządów wewnętrznych - klatki piersiowej, jamy brzusznej (uszkodzenia żeber, miednicy, nerek, krwiak
pozaotrzewnowy ),
— badania laboratoryjne krwi i moczu.
Leczenie zachowawcze W złamaniach stabilnych po ustąpieniu ostrych objawów bólowych, wzmożonego napięcia mięśni,
zaleca się ćwiczenia, wzmocnienie mięśni grzbietu i brzucha, środki NLPZ, przymiarka na gorset ortopedyczny, lub założenie
gorsetu gipsowego i pionizacja przyłóżkowa. Rozpoczynamy chodzenie.
Rodzaje stosowanych gorsetów Typu Jevetta, lub Blounta w uszkodzeniach piersiowych do wysokości L1. W uszkodzeniach
niskich piersiowych do L3 -modyfikacje gorsetu, odmiany gorsetu Hohmanna.
W złamaniach niskich lędźwiowych - L4 - L5 - stosuje się odmiany gorsetu Hohmanna z indywidualnymi modyfikacjami.
Gorsety nosi się średnio 4-6 miesięcy z konieczną kontrolą kliniczną i radiologiczną co 2 - 3 miesiące. Prowadzi się cały czas
postępowanie usprawniające, ćwiczenia mięśni tułowia i mięśni brzucha ze szczególną uwagą zachowania lordozy
lędźwiowej.
Nastawienie i unieruchomienie spłaszczonych kompresyjnie kręgów w odcinku piersiowo-lędzwiowym wykonujemy
sposobem Watson-Jonesa, lub Daviesa.
Leczenie operacyjne Wskazaniami do operacji są uszkodzenia częściowe, lub całkowite rdzenia kręgowego, oraz
złamania niestabilne. Chorzy z uszkodzeniem częściowym powinien być operowany najczęściej i najszybciej. Wykonuje się:
— odbarczenia rdzenia kręgowego i korzeni - aspekt neurochirurgiczny,
— stabilizację wewnętrzną sprężynami, płytami, pętlami drucianymi, prętami Harringtona i ich odmianami, ptytą Daaba,

13
— usztywnienie uszkodzonego segmentu ruchowego kręgosłupa - aspekt ortopedyczny leczenia. W zależności od
rozległości uszkodzeń i wyniku leczenia operacyjnego, doleczanie gorsetem ortopedycznym jest zindywidualizowane.

14