2.

BÖLÜM

EĞİTİM TEKNOLOJİSİNİN ÖNEMİ

Dr. Oğuzhan Atabek

Antalya, 2018

Eğitim teknolojisi; uygun araç ve kaynakların tasarlanması, oluşturulması ve yönetilmesi

yoluyla öğrenimin kolaylaştırılıp desteklemesini ve performansın geliştirilmesini kapsayan
bilim dalıdır. Eğitim teknolojisi alanı hem aygıtları, hem süreçleri, hem de eğitim biliminin
sağladığı kuramsal yaklaşımları kullanır. Eğitim süreçlerinin kavramsallaştırılması, tasarımı,
geliştirilmesi, uygulanması ve değerlendirilmesinin dizgesel (sistemik) bir yoludur. Eğitim
teknolojisinin temel amacı teknoloji kullanımı yoluyla öğrenimi, öğretimi ve eğitim
yönetimini kolaylaştırmak, desteklemek ve geliştirmektir. Sözü edilen “teknoloji” ifadesi,
öğretim materyallerini, öğretim yöntemlerini, iş ve ilişkilerin örgütlenişini de kapsar. Yalnızca
donanım ya da nesne olarak düşünmemek gerekir. Süreçler de teknoloji tanımının içindedir.

Eğitim teknolojisi, eğitimcilere umut veren bir tanıma sahiptir. Yalnızca “Ne” sorusunu değil
“Nasıl” sorusunu da yanıtlamaya çalışmaktadır. Öğretmenlerin sınıfta dolaysız olarak
kullanacağı aygıtlar ve yöntemler; birebir takip edeceği işlem adımları; bizzat
gerçekleştireceği tasarım ve geliştirme süreçleri eğitim teknolojisi bilim dalı çerçevesinde
öğrenilmektedir. Öte yandan; eğitim teknolojisinin öğrenmeyi iyileştireceği ifade edilirken
öğretmeyi de desteklediği vurgulanmaktadır. Hatta eğitim yönetimi de günümüzde büyük
ölçüde teknoloji yardımıyla ya da doğrudan teknoloji yoluyla yapılmaktadır. Burada
eğitimciler eğitim teknolojisinin önemini sorgulayabilirler:

1. Eğitim teknolojisi gerçekten öğrenmeyi destekliyor mu?

2. Eğitim teknolojisi gerçekten öğretmenlerin işini kolaylaştırıyor mu?
3. Eğitim teknolojisi eğitime ne ölçüde anlamlı bir katkı sağlıyor?

Öğrenciler, öğretmen adayları, öğretmenler ve eğitim yöneticileri eğitim teknolojisinin

önemini ve katkısını değerlendirmelidir. Genel olarak eğitim teknolojisinin önemi ve
katkısının değerlendirilmesi gerektiği gibi; belirli bir eğitim teknolojisi çözümünün önemi ve
katkısı da kullanılmadan önce değerlendirilmelidir. Öğrencinin bireysel özellikleri, öğrenme
ortamının özellikleri, işbu ortamda bir öğretmen varsa o öğretmenin özellikleri, öğrenme
içeriği, amaçlanan öğrenme çıktısı ve kazanımlar göz önünde bulundurularak eğitim
teknolojisinin sağlayabileceği olanaklara uygunluk, etkililik, verimlilik ve ulaşılabilirlik gibi
açılardan bakmak gerekir. Öğretmenler eğitim teknolojilerini tasarlama, geliştirme, uygulama
ve değerlendirme yeteneklerini öğrenmeye anlamlı bir katkı yapacak biçimde
kullanmalıdırlar. Genel olarak eğitim teknolojisi alanı ya da herhangi bir eğitim teknolojisi
çözümü, ne denli “anlamlı” katkı yaptığı ya da ne denli “önemli” olduğu açısından bir dizi
ölçüt ile değerlendirilebilir:

1. Eğitimsel değer (Educational value) 8. Uyarlanabilirlik (Adaptability)

2. Erişilebilirlik (Accessibility) 9. Ölçeklenebilirlik (Scalability)
3. Kullanışlılık (Usefulness) 10. Etkililik (Effectiveness)
4. Kullanılabilirlik (Usability) 11. Etkinlik (Efficiency)
5. Etkileşimlilik (Interactivity) 12. Efikasite (Efficacy)
6. Yeniden kullanılabilirlik (Reusability) 13. Verimlilik (Productivity)
7. Birlikte işlerlik (Interoperability)

1
Anlamlılık Belirten Sözler

Eğitim teknolojisi alanının ya da belirli bir eğitim teknolojisi çözümünün ne denli anlamlı
katkı yaptığını ya da ne denli önemli olduğunu anlatmak için bir takım sözler
kullanılmaktadır. Bu sözlerin anlamını yeterli ölçüde bilmek, değerlendirme eyleminin daha
başarılı olmasını sağlayabilir. Ek olarak, bu sözlerin bazıları birbirlerini andırabilmekte ve
günlük konuşma dilinde birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir. Eğitimciler, bu sözlerin
anlamlarını daha keskin bir biçimde ayırt edebilmelidir.

Eğitimsel değer (Educational value)

Bir kaynağın belirli ölçütlere uygun olarak öğrenmeyi ve gelişimi başarılı bir biçimde
destekleyebilme sığasıdır.

Erişilebilirlik (Accessibility)
Bir ürün, uygulama, deneyim, yazılım, içerik ya da tasarımın engelli bireyler tarafından da
kullanılabilme ya da yararlanılabilme özelliğini belirten niteliğidir.

Kullanışlılık (Usefulness)
Bir ürünün sağladığı belirli işlev, özellik ya da verilerin kullanıcı gereksinimlerini ne ölçüde
karşıladığını ve kullanıcı tarafından ne ölçüde değerli görüldüğünü belirten niteliğidir.

Kullanılabilirlik (Usability)
Bir ürünün kullanımının ne denli kolay olduğunu ve ne denli “öğrenilebilir” olduğunu ölçen
niteliğidir.

Etkileşimlilik (Interactivity)
Bir iletinin kendinden önceki bir dizi iletiyle ve işbu önceki iletilerin kendi aralarındaki
ilişkiler ile ilişkili olması özelliğidir.

Yeniden kullanılabilirlik (Reusability)

Bir ürün, uygulama, deneyim, yazılım, içerik ya da tasarımın (a) başka ortamlarda
değiştirilmeden birden çok kez kullanılabilmesi, (b) daha büyük bir öğenin parçası olarak
değerlendirilebilmesi, (c) diğer öğelerle bir araya getirilip bütünleşik başka bir öğe
oluşturulabilmesi özelliğidir.

Birlikte işlerlik (Interoperability)

Bir ürün, uygulama, deneyim, yazılım, içerik ya da tasarımın; şimdi ya da gelecekte herhangi
bir kısıtlama olmadan diğer ürün, uygulama, deneyim, yazılım, içerik ya da tasarımlarla
birlikte kullanılabilmesi özelliğidir. Birlikte işlerlik, değişik öğelerin birbirleriyle
arayüzleşebilmesini, iletişim kurabilmesini, etkileşim kurabilmesini vurgular.

Uyarlanabilirlik (Adaptability)
Belirli bir bağlam içinde oluşturulmuş ürün, uygulama, deneyim, yazılım, içerik ya da
tasarımın başka bir bağlamın gerekliliklerini karşılayabilmesi için üzerinde değişiklik
yapılabilir olması özelliğidir.

Ölçeklenebilirlik (Scalability)
Bir ürün, uygulama, deneyim, yazılım, içerik ya da tasarımın büyüyen bir iş yükünü
kotarabilmesi ya da işbu büyümeye uyum sağlayabilesi için kendisinin geliştirilebilir olması
sığasıdır.

2
Etkililik (Effectiveness)
Bir ürün, uygulama, deneyim, yazılım, içerik ya da tasarımın “günlük kullanım koşullarında”
istenen sonucu verebilmesi özelliğidir.

Etkinlik (Efficiency)
Bir ürün, uygulama, deneyim, yazılım, içerik ya da tasarımın “kaynakları boşa tüketmeden”
istenen sonucu verebilmesi özelliğidir. Etkin bir çözüm; zaman, para, emek, çaba, yer ve iş
gücünün en az düzeyde kullanılarak istenilen sonucun alındığı çözümdür.

Efikasite (Efficacy)
Türkçesi henüz var olmayan bir sözdür. Yetkinlik, yeterlilik, etkililik, etkinlik, verimlilik gibi
sözlerle karşılansa da bu sıralan sözlerin anlamından ayrı bir anlamı vardır. Bir ürün,
uygulama, deneyim, yazılım, içerik ya da tasarımın “ideal koşullarda” istenen sonucu
verebilmesi özelliğidir. Efikasitesi olan bir çözümün etkililiği olmayabilir. Yani gerçek
dünyadaki gündelik eğitim koşullarında çalışmayabilir. Aynı biçimde, etkinliği de
olmayabilir. Örneğin; sonuçta istenen çıktıyı verebiliyor olsa da aşırı düzeyde çok kaynak
tüketiyor olabilir. Eğitimciler, ürünlerinin ilk önce efikastesini görürler. Örneğin bir sunum,
öğretmenin bilgisayarında çalışıyor ve öğretmen için oldukça kısa sürüyor olabilir. Ancak
gerçek eğitim koşullarında –sınıfta- bilgisayarla uyumlu olmadığı için kullanılamayabilir ya
da ders saati içinde sunum bitirilemeyecek ölçüde uzun sürüyor olabilir.

Verimlilik (Productivity)
Bir üretim, yaratım ya da oluşturma sürecinin çıktıların girdilere olan oranıyla ölçülen
özelliğidir. Birim girdi başına düşen birim çıktı miktarı arttıkça verimlilik artar. Aynı işi
yapan iki ürün arasında; daha az zaman gerektiren, daha az para gerektiren ya da daha az çaba
gerektireni daha verimli olanıdır. Eğitimcilerin daha azı ile daha çoğunu başarması gerekir.

Eğitim Teknolojisinin Öğrenmeye ve Eğitime Anlamlı Katkıları

Bilimsel bilgi, anlamlılığı (significance) ölçüsünde değer taşır. Teknoloji; teknik, yöntem,
beceri ve süreçlerle ilgili bilimsel bilgidir. Sözü edilen bu bilgi, aygıtlarda ve süreçlerde
“içeyerleşik” olabilir. Teknoloji, aygıtların ve süreçlerin sözü edilen içeyerleşik bilgisini
bilmeye gerek olmadan kullanılabilmesini sağlar. Öte yandan; teknolojik çözümler
küçümsenemeyecek büyüklükte kaynaklar tüketilerek tasarlanmakta, geliştirilmekte,
edinilmekte, uygulanmakta, kullanılmakta ya da değerlendirilebilmektedir. Dolayısı ile söz
konusu kaynakların harcanması karşılığında öğrencilerin ve eğitimcilerin ne elde ettiği göz
önünde bulundurmalıdır. Bu değerlendirme de öğrenmeye ve eğitime yapılan “anlamlı katkı”
ile yapılabilir.

Eğitimciler hem bir bilim dalı olarak eğitim teknolojisinin hem de geliştirilmiş ürünler olarak
eğitim teknolojilerinin öğrenmeye ve eğitime yaptığı anlamlı katkıyı öğrenmesi gerekir.
Çeşitli eğitim teknolojileri arasında belirli bağlamlar için seçim yapmaya çalışırken hangi
teknolojinin tüketilen kaynak karşısında ne getireceğini göz önünde bulundurmak gerekir. Bu
farkındalık, elindeki kaynakları tüketeceği sırada, eğitimciye belirli bir bağlamda istenilen
sonuca ulaşabilmesi için hangi teknolojilerin “önemli” olduğunu anlamasında yardımcı
olacaktır.

3
Eğitime erişimin geliştirilmesi
Eğitim teknolojisi, lisansüstü eğitim programlarını da içerecek biçimde bireylerin eğitime
erişimini geliştirmektedir. Çıraklık eğitimi, mesleki eğitim, sürekli eğitim, program
tamamlama eğitimi gibi sürekli olarak tam zamanlı eğitim almayan öğrencilere eğitimlerini
zenginleştirici olanaklar sunmaktadır. Ders içerikleri ve öğrenme materyalleri eğitim
teknolojileri yardımıyla çok daha kolay ulaşılabilir olmaktadır. Bu içerik ve materyallere
uzaktan erişilebilmekte ve çok daha geniş bir hedef kitlesine ulaşabilmektedir. Coğrafi
sınırları kaldırdığı gibi ülke sınırlarını da aşan bir eğitim olanağı sunmaktadır. Evden eğitime
erişim, özellikle engelli bireylerin normalde sahip olmadıkları olanaklara erişmesini sağlar.
Öğrencilerin okulda öğrendiklerine ya da bunların belirli bölümlerine –evlerinde- daha çok
çaba ve zaman ayırabilmeleri için çevrimiçi kaynaklar oldukça yararlıdır.

Eğitim stratejilerin eşzamanlı kullanımı

Eğitim teknolojisinin başarılı kullanımı –başarılı öğretmenlerin de yaptığı gibi- birden çok
öğrenme ve öğretme stratejisinin eşzamanlı olarak kullanılmasına olanak tanır. Örneğin bir
yazılım öğrencilere “kişiye göre uyarlanabilir içerik” sağlarken aynı ortam içerisinde “anında
geri bildirim” vererek “sık değerlendirme” yapabilir ya da öğretmenin bunu yapmasına olanak
sağlar.

Öğrenci öğretmen etkileşiminin geliştirilmesi

Eğitim teknolojisi, öğrencilere ve öğretmenlere çok geniş iletişim olanakları sağlar.
Öğretmenlerle öğrenciler arasında zengin içerikli, hızlı ve ucuz iletişim ortamları sağlar.
Anında geri bildirim olanağı tanır. Öğrenci ve eğitimci arasındaki etkileşimin izlenmesi ve
değerlendirilmesi olanağı sağlar. Değişik ülkelerdeki eğitimci ve öğrencilerin etkileşim
kurmasına olanak sağlar. Öğrencilerin, öğretmenleriyle olan etkileşimlerini sonradan gözden
geçirebilmesine olanak sağlar.

Eğitimin maliyetinin düşürülmesi

Eğitim teknolojisi; herkesin kullanımına açık da olabilen, sınırsızlık ölçüsünde yeniden
kullanılabilen çözümler getirir. Yüksek ölçeklenebilirlikli kaynaklar eğitim teknolojisi
sayesinde oluşturulabilir. Tek bir tasarım ya da ürün konum ve zaman ayırt etmeksizin birçok
kez kullanılabilir. Birlikte işleyebilir ya da uyarlanabilir çözümler sinerji oluşturabilecek
biçimde kullanılabilir. Eğitim teknolojisi ulaşım ve ders kaynağı giderlerini düşürür.

Eğitimsel verimliliğin artırılması

Eğitim teknolojisi eğitime ayrılan kaynakların belgelenmesini ve objektif bir biçimde
değerlendirilmesine katkı sağlayarak verimliliği artırır. Etkililiğin ve etkinliğin de teknoloji
kullanımı yoluyla kolaylıkla ölçülebilmesi verimlilik artışına katkı sağlar. Teknoloji kullanımı
yoluyla genel olarak eğitimin maliyetin düşürülmesi ve birim girdiler geleneksel ölçülerde
kalırken büyük boyutlarda çıktı alınabilmesi de yine verimliliği artırıcı bir etkendir. Ek olarak,
bilgi teknolojileri kullanıcılara birçok verimlilik uygulaması sunmaktadır.

Öğrenme sürecinin etkinliğinin artırılması

Öğrenciler, özellikle bilgisayar kullanımı yoluyla daha az zamanda daha çok öğrenebilirler.
Yazılım uygulamaları, öğrencilerin öğrenmek için başka etkinliklere ayırmak durumunda
kaldıkları zamanı ortadan kaldırabilir. Üç boyutlu görsel içerikler, simülasyonlar ve diğer
etkileşimli eğitim teknolojileri anlaşılması güç olabilen ve öğrenmesi zaman alabilen konuları
kısa zamanlarda başarılabilir kılabilir. Öte yandan, eğitim teknolojileri yoluyla, öğrenciler
sorunlarını bağımsız olarak tek başlarına çözebilirler.

4
Temel içerik ve beceriler üzerinde pratik yapma olanağı
Bilgisayar teknolojileri ve yazılım uygulamaları gibi eğitim teknolojisi çözümleri, öğrencilere,
eğitim sürecinin edinilmesini amaçladığı temel içerik ve beceriler üzerinde kolaylıkla pratik
yapma olanağı sağlar. Öğrenci, aynı içeriği tekrar tekrar okuyabilir, izleyebilir, inceleyebilir.
Aynı beceriyi tekrar tekrar kullanabilir. Tüm bu tekrarlar kaynak kullanılmadan
başarılabilmektedir. Öğrenci sınıf ortamında bile değilken, öğretmen başka öğrencilerle
ilgilenirken ya da başka işlerle uğraşırken sürekli olarak pratik yapma olanağı
sağlanmaktadır.

Öğrencilere daha derin anlayış kazandırılması

Eğitim teknolojisinin başarılı biçimde kullanımı yoluyla sunulan bir eğitim süreci öğrencilerin
öğrenme içeriğindeki karmaşık ilişkilerle ilgili daha derin bir anlayış kazanabilmesine
yardımcı olur. Etkileşimli simülasyonlar ve görsel öğelerle zenginleştirilmiş içerikler belirli
bir kavramın daha derin bir biçimde anlaşılmasına olanak tanır. Yalnızca sözlerle anlatılması
güç olan ya da ancak belirli bir düzeyde aktarılabilen konular görsellik, etkileşim ve tekrar
kullanım gibi özellikler yoluyla çok daha berrak bir biçimde tahtaya, hatta sözlere gerek
bırakmayacak biçimde öğrenciye ulaştırılabilir.

Başarı düşüklüğünün azaltılması

Eğitim teknolojileri, öğrencilere ve eğitimcilere hemen her alanda çok sayıda olanaklar
sunmaktadır. Tüm bu olanakların değerlendirilmesinin başarısız öğrenciler üzerinde olumlu
etkileri vardır. Örneğin akıllı telefon ve tabletlerde kullanılabilen test uygulamaları başarısız
öğrencilerin başarı düzeyini ortalama düzeylere dek çıkarabilmektedir. Anlık geri bildirimler,
pratik yapma olanağı, erişim kolaylığı ve daha önce sözü edilen diğer anlamlı katkılar öğrenci
başarısına olumlu biçimde yansımaktadır. Bu etki yaşla da sınırlı değildir. Apple’ın iPad
ürününü kullanan anaokulu öğrencileri kullanmayanlara göre daha yüksek okuryazarlık
oranına sahiptir. Aynı biçimde, akademik amaçla iPad kullanan tıp fakültesi öğrencileri
kullanmayanlara göre ulusal sınavlarda %23 daha yüksek başarı oranı göstermektedir.

Bilgisayar kullanımı ile becerilerin gelişimi

Öğrenciler, diğer öğrencilerle bilgisayar ağları üzerinden paylaşabildikleri belgelerde yazılı
metinleri çok daha iyi eleştirebilmektedir. İşbirlikçi öğrenme, yüksek düzeyli öğrenme, yazma
becerisi, metin eleştiri becerisi ve sorun çözme becerisi gibi alanlar da eğitimsel amaçlar için
bilgisayar kullanımından anlamlı ölçüde olumlu yönde etkilenmektedir.

Bilgi teknolojilerine yönelik motivasyonun artırılması

Bilgi teknolojileri yaşamın vazgeçilemez bileşenleridir. Kimi teknolojiler insanların doğal
gövdelerinin sanki uzantılarıymış gibi onların günlük yaşam döngüleriyle bütünleşmiştir.
Bilgi teknolojisi kullanımı olmadan birçok mesleğin gereği yerine getirilememektedir.
Dolayısı ile bilgi teknolojisi kullanma yeterliliği ve becerisi bireyler için büyük önem
taşımaktadır. Öğrenciler yetişkinlik öncesinde bilgi teknolojisi kullanma özyeterliliklerini,
yeterliliklerini ve becerilerini geliştirmek durumundadır. İşbu özyeterliliklerin, yeterliliklerin
ve becerilerin gelişebilmesi için sözü edilen teknolojileri öğrenme ve kullanmaya yönelik
motivasyonun büyük önemi vardır. Bilgisayar temelli dersler, bilgisayar kullanımına yönelik
motivasyonu artırmakta tutumu da olumlu yönde geliştirmektedir. Bilgisayar kullanımı
eğitimi daha eğlenceli kılabilmektedir.

5
Çağdaş yeteneklerin geliştirilmesi
İçinde bulunduğumuz çağın yaşam koşulları, belirli teknoloji yeterliliklerini ve teknolojiyle ya
da teknoloji kullanımıyla ilgili belirli yetenekleri bireyler için zorunlu kılmaktadır. Bu
yeterlilikler ve yeteneklere sahip olmak çalışma ortamında zorunlu olduğu gibi gündelik
yaşamda da zorunludur. Eğitim teknolojisi kullanımı, bireylerin sahip olması gereken
çağımızın gerektirdiği yeterlilik ve yetenekleri edinmesine olanak sağlar.

Her bir öğrenci için kişiselleştirebilme

Bireyler arasında boy, ağırlık, engellilik durumu, yaş, cinsiyet, kültür, sosyal ve ekonomik
durum, yaşanılan konum, zekâ, kişilik, hazır bulunuşluk, olgunlaşma, eğitime ayrılabilecek
süre ya da zaman gibi birçok bireysel farklılık bulunmaktadır. Eğitim teknolojisi, bireye,
kendi özelliklerine göre eğitimsel içeriği uyarlayabilme, sürecin hızını ve temposunu
belirleyebilme olanağı sağlar. Eğitimi bireysel ölçekte kişiselleştirebilme olanağı sağlar.

Kendini ifade etme olanağı ve becerisi

Eğitim teknolojileri –özellikle de bilgi teknolojileri- bireylere kendilerini ifade etme
edebilmeleri için geniş olanaklar sunmaktadır. Hatta yalnızca “kendini ifade etme” odaklı bu
amaçla kullanılan teknolojiler özellikle gençlerin en sık kullandığı teknolojiler arasındadır.
Sunum hazırlama, MS Word’de yazı yazma, video düzenleme gibi artık “gelenekselleşmiş”
etkinliklerin yanında sözü edilen bu yeni teknolojiler, bireylerin kendilerini ifade etme
yeteneklerini geliştirebilmelerine katkı yapmaktadır.

İşbirlikçi öğrenmenin geliştirilmesi

Anlık geri bildirimler ve diğer öğrencilerle işbirliği yapabilme olanakları grup çalışmasını
geliştirmektedir. Derse, ders içeriğine ve diğer öğrencilere uzaktan erişimin kolaylaştırılması,
evden katılabilme ve iletişim olanakları işbirlikçi öğrenmeye olumlu biçimde yansımaktadır.

Eğitimsel değerlendirmenin geliştirilmesi

Eğitim teknolojisi kullanımı ile değerlendirme yapmak öğretmenlere büyük kolaylıklar
sunmaktadır. Hem biçimlendirici hem de özetleyici değerlendirme teknoloji kullanımı yoluyla
daha iyi yapılabilir. Öğrencilerin nerede yardıma gereksinim duyduğunu belirlemek teknoloji
ile daha kolaydır. Öğrencilere değerlendirme süreciyle ilgili kapsamlı, görsel, zengin geri
bildirimler verilmesi değerlendirmenin öğrenciye katkısını artırmaktadır. Bilgisayar
kullanımı; sunum ve video gibi başka türlü yapılamayacak ürünlerle değerlendirme
yapılabilmesini sağlar. Böylece, öğretmen, öğrencilere dijital portfolyo hazırlatmak gibi yeni
bir değerlendirme aracı elde etmiş olur.

Analitiğin öğrenci ve öğretmen kullanımına açılması

Bilgi teknolojileri yoluyla öğrencilerin etkinlikleriyle ilgili veriler toplanabilir. Uzun süreçleri
kapsayan ya da çok sayıda öğrenciyi içeren büyük veriler üzerinden anlamlı bilgiler
üretilebilir. Öğrenciler bu analitik çözümlere ulaşarak kendi kendilerini değerlendirebilirler.
Öğretmenler de hem öğrencilerini hem de kendilerini analitik değerlendirme ile
gözlemleyebilirler.