ԳԼՈԲԱԼ ՏԱՔԱՑՈՒՄ

Գլոբալ տաքացումը հանդիսանում է համամոլորակային

էկոլոգիական խնդիր։Համամոլորակային են այն
հիմնախնդիրները, որոնք ընդգրկում են ողջ երկրագունդը
մարդկությունը, սպառնում նրանց ներկային ու ապագային, և
դրանց լուծման համար պահանջվում է բոլոր ժողովուրդների ու
գործողությունների միասնությունը: Համամոլորակային
էկոլոգիական խնդիրներից են ՝ Ջրի աղտոտում, շրջակա
միջավայրի աղտոտումը,
Երկրագնդի մթնոլորտի աղտոտումը և օզոնի շերտի քայքայում,
երկրագնդի անտառազրկումը, հողերի էրոզիա,
անապատեցում, գլոբալ տաքաացում։
Գլոբալ տաքացումը Երկրի կլիմայական համակարգի
միջին ջերմաստիճանի երկարաժամկետ բարձրացումն է, որը
շարունակվում է ավելի քան մեկ դար, որի հիմնական պատճառը
մարդկային գործոնն է։ Երկիր մոլորակի միջին ջերմաստիճանի
թեկուզ 1 աստիճանով բարձրանալը կարող է հանգեցնել մեծ
խնդիրների։ Համեմատության համար կարելի է ասել, որ
ջերմաստիճանի 4-5°C նվազումը բավական է սառցե դարաշրջան
վերադառնալու համար, երբ Հյուսիսային Ամերիկայի և
Եվրոպայի հսկայական տարածքներ ծածկված էին սառույցով։
Այսպիսով,ամբողջ մոլորակի կտրվածքով 1°C-ը զգալի թիվ է։
Գլոբալ տաքացման հիմնական պատճառներն են
1- ջերմոցային էֆեկտ
2- բրածո վառելիքի այրում
3- Անտառահատումներ
4- Օրգանական նյութերի տարրալուծում
5- բնական գազի և նավթի արդյունահանում
Ջերմոցային էֆեկտը մարդու տնտեսական
գործունեությամբ պայմանավորված՝ մթնոլորտում ջերմոցային
գազերի խառնուրդների (ածխածնի երկօքսիդ, մեթան, օզոն,
ազոտի երկօքսիդ, ֆրեոններ) կոնցենտրացիայի աճի
հետևանքով Երկրի կլիմայի աստիճանաբար տաքացումն է։ Այդ
գազերը բաց են թողնում արեգակնային ճառագայթումը և
խոչընդոտում Երկրի մակերևույթից ջերմային երկարալիք
ճառագայթումը։ Կլանվելով մթնոլորտում՝ վերջինիս մի մասը
նորից անդրադառնում է հետ՝ Երկրի մակերևույթ, և
առաջացնում ջերմոցային էֆեկտ։ Ջերմոցային գազերով
հագեցած մթնոլորտը ծառայում է որպես ջերմոցի տանիք։
Ջերմոցային գազերի հիմնական աղբյուրը այրվող հանածո
վառելանյութերն են՝ ածուխը, նավթը, բնական գազը (որոնց
տարեկան ծախսը ներկայումս կազմում է ավելի քան 9 միլիարդ
տ), այրվող կենսազանգվածը, ստորերկրյա
հանքարդյունաբերության արտանետած գազերը։
Օրգանական նյութերի քայքայումը ջերմոցային գազերից
մեկի ՝ մեթանի աղբյուր է: Օրգանական թափոնների
կուտակումը, կոյուղու համակարգը և չպահպանված
ամբարտակները մեթանի գազ են արտանետում շրջակա
միջավայր՝ այդպիսով առաջացնելով գլոբալ տաքացում:

Ջերմամեկուսիչ հատկություն ունեցող հիմնական

ջերմոցային գազերը հետևյալն են.

 Ջրի գոլորշի.
 Մեթան (CH4):
 Ածխածնի երկօքսիդ (CO2):
 Քլորֆտորածխածիններ (CFC):
 Օզոն (O3):
 Ազոտի օքսիդ (N2O):
Ջերմոցային էֆեկտը հետևանք է նաև Օրգանական
նյութերի տարրալուծման, բնական գազի և նավթի
արդյունահանման։Օրգանական նյութերի քայքայումը
ջերմոցային գազերից մեկի ՝ մեթանի աղբյուր է: Օրգանական
թափոնների կուտակումը, կոյուղու համակարգը և
չպահպանված ամբարտակները մեթանի գազ են արտանետում
շրջակա միջավայր՝ այդպիսով առաջացնելով գլոբալ
տաքացում: Բնական գազ և նավթ արդյունահանելիս
ազատվում է մեթան գազը: Սա մտնում է մթնոլորտ՝
առաջացնելով գլոբալ տաքացում:

Մարդիկ այրում են հանածո վառելիք ՝ էլեկտրաէներգիա և

էներգիա արտադրելու համար: Օրինակ ՝ վառելիքն ու բենզինը
վառելիքի աղբյուր են հանդիսանում տրանսպորտային
միջոցների էներգիայի աղբյուրի համար: Այրվող փայտը
ջերմություն է ապահովում և նույնիսկ թույլ է տալիս ուտեստ
պատրաստել:
Այս գործընթացները առաջացնում են այրման
ռեակցիաներ, որոնք մթնոլորտ են արձակում գազային
մոլեկուլներ. Ածխաթթու գազ, որի ավելցուկը առաջացնում է
գլոբալ տաքացում: Որքան շատ նյութ է այրվում, այնքան մեծ են
ազատված գազերի համամասնությունները:

Բույսերը կլանում են մթնոլորտում առկա ածխաթթու գազի

մեծ մասը և օգտագործում այն ֆոտոսինթեզ իրականացնելու
համար: Անտառահատումները փոխում են այս գործընթացը.
Բույսերի պոպուլյացիան կրճատելով ՝ հակված է շրջակա
միջավայրում ավելացնել CO2– ի մակարդակը: Վերջին երեք
տասնամյակների ընթացքում Երկրի անտառահատման
տեմպերը դանդաղել են, սակայն, չնայած դրան, 1990 թվականից
ի վեր կորել է մոտ 420 միլիոն հեկտար անտառ։ՀՀ-ում միայն 1991-
1996թ.թ. ընթացքում տարեկան 600.000 կուբամետր ծառ է կտրվել:
Ծառահատումները չեն դադարել նաև հաջորդող տարիներին,
ինչի մասին վկայում է այն ցուցանիշը, որը գրանցվել է 2005 թ-ին:
Այդ ցուցանիշը կազմում է  ՀՀ տարածքի 10%-ը 1988թ-ի 11.2%
ցուցանիշի դիմաց:

Որպես այս ամենի հետևանք կարելի է նշել ՝

Ջերմաստիճանի բարձրացումը, Փոթորիկների ուժեղացումը,
Երաշտը, Օվկիանոսի տաքացումը և մակարդակի
բարձրացումը, Տեսակների ոչնչացումը, Սննդի պակասը,
Առողջության ռիսկերի ավելացումը։
Ջերմաստիճանի բարձրացում։Քանի որ ջերմոցային
գազերի կոնցենտրացիան մեծանում է, երկրագնդի
մակերևույթի գլոբալ ջերմաստիճանը նույնպես մեծանում է։
Վերջին տասնամյակը՝ 2011-2020 թվականները, եղել է
ռեկորդային ամենատաքը։ 1980-ականներից յուրաքանչյուր
տասնամյակ ավելի տաք է եղել, քան նախորդը։ Գրեթե բոլոր
ցամաքային տարածքներում շոգ օրերի և ջերմային ալիքների
աճ է նկատվում: Ջերմաստիճանի բարձրացումը մեծացնում է
ջերմության հետ կապված հիվանդությունները և դժվարացնում
բացօթյա աշխատանքը: Անտառային հրդեհներն ավելի հեշտ են
սկսվում և ավելի արագ տարածվում ավելի շոգ պայմաններում:
Արկտիկայում ջերմաստիճանը բարձրացել է համաշխարհային
միջինից առնվազն երկու անգամ ավելի արագ:
Փոթորիկների ուժեղացում։ Շատ շրջաններում գրանցվել է
ավերիչ փոթորիկների ինտենսիվության և հաճախականության
աճ: Ջերմաստիճանի բարձրացման հետ ավելի շատ
խոնավություն է գոլորշիանում, ինչը մեծացնում է տեղումներն
ու ջրհեղեղները՝ առաջացնելով ավելի վտանգավոր
փոթորիկներ: Օվկիանոսի տաքացումը նույնպես ազդում է
արևադարձային փոթորիկների հաճախականության և
մեծության վրա: Օվկիանոսի մակերեսին մոտ տաք ջրերում
ձևավորվում են ցիկլոններ, փոթորիկներ և թայֆուններ: Նման
փոթորիկները հաճախ ավերում են տներ և համայնքներ՝
պատճառելով մարդկային կորուստներ և հսկայական
տնտեսական կորուստներ։
Երաշտի ավելացում։ Կլիմայի փոփոխությունը փոխում է
ջրի հասանելիությունը՝ այն դարձնելով ավելի սակավ ռեսուրս
աճող թվով տարածաշրջաններում: Գլոբալ տաքացումը
խորացնում է ջրի սակավությունը առանց այն էլ թերի
շրջաններում և մեծացնում է գյուղատնտեսական երաշտների և
շրջակա միջավայրի երաշտների վնաս պատճառելու վտանգը,
որոնք մեծացնում են էկոհամակարգերի խոցելիությունը:
Երաշտը կարող է նաև առաջացնել ավազի և փոշու
կործանարար փոթորիկներ, որոնք կարող են միլիարդավոր
տոննա ավազ տեղափոխել մայրցամաքներով: Անապատներն
ընդարձակվում են՝ նվազեցնելով պարենային մշակաբույսերի
աճեցման համար հասանելի հողերի քանակը: Այսօր շատերը
մշտապես բախվում են ջրի սակավության վտանգի առաջ։
Օվկիանոսի տաքացում և մակարդակի բարձրացում։
Օվկիանոսը կլանում է գլոբալ տաքացման արդյունքում
առաջացած ջերմության մեծ մասը: Վերջին քսան տարիների
ընթացքում օվկիանոսի տաքացման արագությունը կտրուկ
աճել է իր բոլոր խորություններում: Քանի որ օվկիանոսը
տաքանում է, նրա ծավալը մեծանում է, քանի որ ջուրը
տաքանում է: Սառույցների հալեցումը նաև առաջացնում է ծովի
մակարդակի բարձրացում՝ սպառնալով առափնյա և կղզիային
համայնքներին: Բացի այդ, օվկիանոսը կլանում է ածխաթթու
գազը մթնոլորտից: Միաժամանակ ածխաթթու գազի
ավելացումը մեծացնում է օվկիանոսի թթվայնությունը, ինչը
սպառնում է ծովային կյանքին և կորալային խութերին։
Տեսակների ոչնչացում։ Կլիմայի փոփոխությունը վտանգ է
ներկայացնում ցամաքում և օվկիանոսում տեսակների
գոյատևման համար: Այս ռիսկերը մեծանում են ջերմաստիճանի
բարձրացման հետ մեկտեղ: Կլիմայի փոփոխությամբ սրված
աշխարհը հազար անգամ ավելի արագ է կորցնում տեսակներ,
քան երբևէ գրանցված մարդկության պատմության մեջ:
Առաջիկա մի քանի տասնամյակների ընթացքում միլիոնավոր
տեսակների անհետացման վտանգ է սպառնում: Կլիմայի
փոփոխության հետ կապված բազմաթիվ սպառնալիքները
ներառում են անտառային հրդեհները, ծայրահեղ եղանակային
պայմանները և ինվազիվ վնասատուներն ու
հիվանդությունները: Որոշ տեսակներ կկարողանան փոխել
ապրելավայրը և գոյատևել, իսկ մյուսները՝ ոչ:
Սննդի պակաս։ Սովի և թերսնման համաշխարհային աճի
պատճառները ներառում են կլիմայի փոփոխությունը: Ձկան
ռեսուրսները, մշակաբույսերը և անասունները կարող են
ոչնչացվել կամ դառնալ պակաս արդյունավետ: Օվկիանոսի
թթվայնացման պայմաններում միլիարդավոր մարդկանց
կերակրող ծովային ռեսուրսները վտանգի տակ են: Արկտիկայի
շատ շրջաններում ձյան և սառույցի ծածկույթի
փոփոխությունները խաթարել են անասնապահության, որսի և
ձկնորսության սննդի մատակարարումը: Ջերմային սթրեսը
կարող է նվազեցնել ջրի և արոտավայրերի քանակը՝
հանգեցնելով բերքի ցածր բերքատվության և բացասաբար
ազդելու անասունների վրա:
Գլոբալ տաքացման կանխարգելումը պահանջում է բոլոր
երկրների համատեղ ջանքերը։ Գլոբալ տաքացման խնդրի
լուծման ամենաակնառու և արդյունավետ միջոցներից է
էներգետիկ ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործումը և մթնոլորտ
ջերմոցային գազերի արտանետումների կրճատումը։
Համաշխարհային հանրության ջանքերի հիմնական
ուղղություններից է էներգիայի արտադրության ավանդական
մեթոդներից անցումը ածխածնի հումքի այրման հետ կապված
ոչ ավանդական (այլընտրանքային) էներգիայի՝ արևային
մարտկոցների, քամու, մակընթացային, երկրաջերմային
էներգիայի օգտագործում։
 Յուրաքանչյուր ոք կարող է օգնել կրճատել կլիմայի
փոփոխության հետևանքները։ Անհրաճեշտ է՝ Խնայել էներգիա
տանը, Փոխեք ձեր տան էներգիայի աղբյուրը, Քայլել, հեծանիվից
կամ հասարակական տրանսպորտիտից օգտագտվել, Անցում
էլեկտրական մեքենաների, օգտագործել ավելի շատ
բանջարեղեն, Դեն նետեք քիչ սնունդ, Կրճատել սպառումը՝
վերաօգտագործել, վերանորոգել և վերամշակել։