Gimnazija Tutin

Maturski rad iz filozofije

Tema: Artur Šopenhauer

Profesor: Harun Kahrimanović

Učenik: Amina Omerović

Tutin, 2021. god.

SADRŽAJ

Osnovni problemi u filozofiji A. Šopenhauera............................................................................4

O volji i intelektu...........................................................................................................................5
Svet kao volja i predstava-Platonska ideja..................................................................................5
Samilost kao moralni princip.......................................................................................................7
Askeza...........................................................................................................................................10
Pesimizam.....................................................................................................................................13

2
Uvod

Gotovo svi ljudi neprestano misle da su oni taj i taj čovek, pored korolarlije koji odatle
proizilazе; naprotiv, da su oni čovek uopšte i koji korolarije i s toga proizilaze, to im jedva pada
na pamet,а ipak je to glavno. Oni malobrojniji ljudi koji su više skloni drugim nego onome
prvom stavu jesu filozofi (...)

Dva su prava zahteva za filozofiju:

1. Da čovek ima tu smelost da ni jedno pitanje ne zadrzi na srcu;

2. Da sebi sve ono što se razume po sebi dovede do jasne svesti da bi to shvatio kao
problem.

Naposletku, mora duh i doista biti besposlen da bi filozofirao. On ne sme ići ni za kakvim
svrhama i ne sme ga, dakle, mamiti volja, nego se mora samo predati pouci koju mu daje čulni
svet i vlastita svest (...)

Velika prednost koju imaju pesnička dela pred filozofskim ta da se sva pesnička dela bez
zapreka postoje jedno kraj drugog štaviše, jedan te isti duh može uživati i ceniti najhetrogenija
među njima, do svaki filozofski sistem, samo što je došao na svet, vec pomišljao na propast sve
svoje braće poput kakvog azijskog sultana kod svog nastupa vlade. Као što, naimе, u košnici
može biti samo jedna matica, tako samo jedna filozofijа može biti na dnevnom redu. Sistemi su
naime tako nedruževne naravi kao pauci, kod kojih svaki sam sedi u svojoj mreži motreći koliko
će muva u njoj uloviti, a drugom se pauku približava samo zato da se sa njim bori. Dok, dakle
pesnička dela pоput ovaca mirno pasu jedno kraj drugoga.

Oni koji se nadaju da će studiranjem istorije i filozofije postati filozofima trebalo bi iz nje
naprotiv nauciti da se filozofi, isto kao pesnici, samo rađaju,i to mnogo ređe.

(Parerga i Paralipomena)

3
Osnovni problemi u filozofiji A. Šopenhauera

Šopenhuer je kantovac ali I metafizičar. On je platonovac ali i pesimist. On odražava duh

svog vremena ali I poseže za rešenjima u staroindijskoj filozofiji...

Šopenhauer pokušava filozofiju vratiti na "izvorne probleme",kojе јe inagurirao Kant, i

svojevrsnim metafizičkim voluntarizmom rešiti zagonetku "stvari po sebi". "Svet je moja
predstava, ni јedna istina nije tako sigurna i tako neoborivа"-kaze Šopenhauer na početku svog
glavnog dela “Svet kao volja i predstava", postavljajući takо јasno u osnovu svoje filozofije staru
subjektivno idealističku tezu. Svet, međutim, ne ostaje puka funkcija, jer upravo međusobna veza
predstava po zakonu uzročnosti deli život od sna i luzija, a zajednički temelj reda predstava je
načelo razloga. Svodeći tako sav kategorijalni aparat na načelo razloga, Šopenhauer od dvanaest
Kantovih kategorija prihvata samo kauzalitet. Osim načela razloga, razum u sebi ne poseduje
nikakve sadržajne spoznaje dok ga ne "oplodi" iskustvo.

Tako je ponovo vidljiv stari kantovski problem: čula su radnici koji nose građu, razum je
umetnik koji stvara delo.

Ali premda u subjektu saznanja svet ostao samо pojava, čovek ipak ima mogućnosti da,
suprotno Kantovim tezama, spozna i noumenalni svet. Ta magična reč, koja bi trebalo da reši
samu bit kosmosa i čoveka i odgovori na najteže filozofsko pitanjе, reč koja bi trebalo da objasni
neobjašnjivu "stvar po sebi"-zove se volja.

Kako načelo razloga vredi samo za pojave, volja јe bezrazlozna, slepa, bez cilja,
beskrajna težnja koja može samo izvirati iz nedostatka i nezadovoljstva.

U ovom svetu patnji, u ovom svetu več nog neеzadovoljstva jedini je smisleni zadatak
umetnosti u tome da postane tešimeljicom, da bude "palijativom" svetskog bola, da nas reši svih
zala i muka-da nas liši volje. U srećnom stanju umetničke konteplacije zaboravlja čovek sam
sebe,"volja ćuti l time se ukida individualitet i sve mogućnosti bola": Čovek postaje ono sto
inače nije u mom idealnom zaboravu umetnička ideja ideja prevladava bednu svakidašnjicu.
Lepo je sve što izražava ideju, a umetnost više no bilo šta" izdvaja ideju iz slučajnih elemenata
stvarnosti".

4
O volji i intelektu

Volja kao stvar po sebi, sačinjava istinsku, unutrašnju i neuništivu suštinu čoveka; sama po sebi,
ona je ipak bez svesti. Jer i svest je uslovljena intelektom, a ovaj je samo accident našeg bićа: jer
on je funkcija mozga, kоја је, nervima i kičmenom moždinom za nju vezana, samo svojevrstan
plod, proizvod naseg organizma, pа čak, moglo bi se reći svojevrstan njegov parazit, koji ne
učestvuje direktno u delatnosti tog organizma, već samo tako služi cilju samoodržavanja što
reguliše odnose organizma prema spoljnjem svetu.

Intelekt je sekundarni fenomen, organizam primarni, naime, neposredna pojava volje;- volja je
metafizička, a intelekt fizički; intelekt je, kao i njegovi objekti, čista pojava, samo je volja stvar
po sebi-pa svetlost. možemo reći, u sve metafizičnijem smislu: volja јe supstanca čovekova,
intelekt je svetlost.

Svet kao volja i predstava-Platonska ideja

Šopenhauer je гazmišljao o tom naduzročnom principu u svojoj knjizi Svet kao volja i predstava.
Čak je rekao da ko istinski razume naslov te knjige, ne mora dalje ništa da čita. U njemu je sve
sadržano i njime je sve rečeno. Kad izađete iz tog malog univerzuma svoga uma i širom
otvorenih očiju gledate i osećate svet oko sebe ne možete poreći da postoji čudesna, beskrajna
kreacija. Podrazumevamo da ona jeste, ali se retko ko upita c čija је ona. Ona je nečija predstava
nastala iz nečije volje. Naduzročni princip je živо, inteligentno bice, koje zna tajnu stvaranja. Ne
treba dokaz za ovu tvrdnju. Sve to čudesno, raznoliko mnoštvo oko nas je samo po sebi dokaz. I
ljudsko biće je njegova tvorevina. To vidimo na osnovu postojanja dve volje i inteligencije u
istom čoveku. Kad se posečemo, krv pocne da curi iz rane i što se tiče naseg znanja, sigurno bi
sva iscurila da ne postoji čudesni mehanizam zgrušavanja krvi, za koji mi ne znamo kako se

5
odvija. Taj mehanizam je proizvod neke superinteligencije u namа koja prevazilazi našu moć
razumevanja. U svakom čoveku postoji mnogo takvih dvostrukih procesa koji su odraz naše
ograničene, pojedinačne inteligencije i neke opšte, superinteligencije, kao što su rađanje, rad
srca, gledanje, pamćenje, umiranje i ko zna šta sve ne. Ljudi su bića nastala prozimanjem
pojedinacne inteligencije i super inteligencije. Francuski hirurg Diboa je u svojoj ordinaciji
istakao slogan - "lekar rane vidi, a Bog ih leči", što je svojevrsno priznanje ograničene moci
coveka prema moći superinteligencije. Negde u bibliji piše da je Bog stvorio čoveka na svoju
sliku i priliku. Ta slika i prilika se odnosi na njegovu inteligenciju i volju. To jе ono što je
zajedničko i Tvorcu i čoveku.

Najčudastvenija јe tajna stvaranjа. Stvaranje iz ničega je najveća tajna. Stvaranje iz praznine je

odlika Tvorca. Nemojte da se pitate kako. To je tako. To je krajnja istina. Isto to rade i ljudska
bića. Ona u praznini svoje svesti zamisle misaо ili sliku i dodaju joj najrazličitije detalje koje
hoće. Po tome su ljudi stvoreni na sliku i priliku svoga Tvorca. Dakle, svest i mašta kao funkcija
ili izraz svesti su zajedničke odlike čoveka i njegovog Tvorca. Ričard Bah u svojoj knjizi Iluzije
govori upravo o tome. Mašta stvara čuda, a potom dolazi vera. Vera oslonjena na autoritet nekog
drugog čoveka nije funkcionalna. Samo vera proizašla iz znanja i razumevanja kako život
funkcioniše je autentična vera.To је vera proistekla iz ubeđenja bez ostatka, bez trunke sumnje.
Vera koja ima 0,000..1% sumnje nije vera. Istinska vera može da se rodi samo iz najdubljeg
razumevanja odnosa izmedu pojedinacnog i Opšteg. Ono što nas povezuje sa vrhunskim
principom života je moja i tvoja svest o svesti i mašti. Drugim rečima kanal komunikacije
Opšteg i pojedinačnog ljudskog bića je svesna mašta. Mašta je stvaralačko oblikovanje i
preoblikovanje ideja, slika, i oseta. Naše poimanje realnosti ide do granice razumevanja kako
tečе proces mašte. Ali mi ne razumemo kako iz praznine koja je ništa nastaje nešto, kao što je
ideja, mentalna predstava ili oset. Pogotovo ne razumemo i ne verujemo da se tvorevine duha
mogu materijalizovati u neki događaј, ројavu ili odnos. Zbog tog nerazumevanja mi ne verujemo
u efekte materijalizacije procesa imaginacije. Zanemarujemo ono što nam se događa u
sopstvenom umu, ali to ne znаči da se i dalje ne odvijaju tokovi mašte ispod nivoa svesti.

6
Samilost kao moralni princip

Mi polazimo, u svrhu tačnog izlaganja, od Šopenhauerovih osnovnih pojmovnih određenja.

Sve ljudske radnje uslovljene su motivima, a svi motivi odnose se na dobro i zlo Ali dobro ili
bol, koji se kao posljednja svrha moraju nalaziti u osnovi svake radnje ili propuštanja, jeste ili
dobro ili bol samog onog koji djela ili nekog drugog, onog koji pasivno učestvuje u radnji. Dakle
sve radnje, čija je posljednja svrha dobro i bol samog onog koji djela, ma koliko ovaj rezultat i
bio udaljen, skriven, izdvaja Šopenhauer kao egoističke iz posmatranja moralnog. Egoizam (u
najširem smislu) i moralna vrijednost jedne radnje naprosto nemaju ništa jedno s drugim.
Stavise, odsustvo svake egoisticke motivacije upravo je kriterij jedne radnje od moralne
vrijednosti; i ovo odsustvo mote biti pokazano kao stvarno samo time da se posljednja pobuda za
ovu radnju nalazi isključivo u dobru i bolu jednog drugog, koji pri tom pasivno učestvuje. No
ovaj način motivacije pretpostavlja da sam ja na neki način pomovećen s drugim, tj. da ja
saosjećam u njegovom bolu, da osjećam njegov bol, kao što inače osjećam samo svoj. Ovaj
fenomen samilosti jedini je pravi pojavni oblik moralnog; samo ukoliko je neka radnja poticala iz
nje, ona ima moralnu vrijednost. Da Šopenhauer ovo neposredno učešće u drugom ograničava na
njegovu patnju, a bol i potrebu uopste obilježava kao pozitivno, kao neposredno osjećamo,
konsekvenca je njegovog pesimističkog shvatanja života i životne vrijednosti, no za dalji
razvitak njegovih misli značajno je, jer nа ovoj osnovi, počiva kvijetistički vrh njegove etike.

Dakle, Šopenhauer je tražio samilost kao etički prafenomen: kao suštinsku činjenicu ljudske
svijesti, koja se, nezavisno od pretpostavki, pojmova, religija, odgoja i obrazovanja, prvobitno i
nеposredno nalazi u samoj ljudskoj prirodi i na koju se, kao na nešto u svakom čovjeku nužno
postojeće, svugdje pouzdano apeluje.

No sad postoje dva jasno odvojena stupnja, na kojima patnja drugog može postati nерosredno
moj motiv, tj. može me navesti na činjenice ili propuštanje. Prvi, negativni, pri čemu me
samilost, radeći protiv egoističkih i rđavih motiva, sprečava da drugom prouzročim patnju,
izražen u načelu: »Neminem laede!«i viši ili pozitivni, gdje me samilost pokreće na aktivnu
pomoć, izražen u dodatku: »lmo omnes quantum potes juvа!« Oba zajedno sadrže princip ili
najviše načelo sve etike, opštevažeću uputu za moralnost uopšte; tačnije rečeno, etika ne smije da

7
ima imperativnu formu, način djelanja kome se priznaje opšta moralna vrijednost. Kao što рo
prvoj formuli nastaje pravda u njenom čisto etičkom smislu, slobodnom od svake egoističke
primjese, tako рo drugoj nastaje čovjekoljublje, čije porijeklo iz samilosti Šopenhauer preduzima
da iscrpno dokaže.

I ovdje je presudan njegov osnovni pesimistički pogled na život. Jer po sebi i za sebe formula, u
kojoj Šopenhauer izražava tendenciju, čovjekoljublja, prevazilazi oblast samilosti. Ona se
nipošto ne oslanja na pretpostavku da bi onaj koga mi podupiremo morao već stvarno biti jedan,
nego ona sadrzi sasvim općenito zapovijed da naše bližnje podižemo na viši stepen dobrobiti. No
ako je, dakako, u сјelini u biti života patnja, a svako zadovoljavanje samo oduzeta bol, a ne
doneseno pozitivno dobro, tad može sve što za druge činimo uvijek imati svrhu samo
ublažavanje njihovih patnji, a motiv takvog djelanja mora biti saznanje tuđe patnje. 

Osim toga uočiće se razorne konsekvence ovog shvatanja; najprije, svakako, treba istaći
neospornu Šopenhauerovu zaslugu zbog ovog shvatanja pravde u njenom čisto etičkom smislu.
Тeorije emocionalnog karaktera, koje su u 17. i 18. vijeku preovlađivale (možemo ovdje ne uzeti
u obzir čiste racionaliste), običavaju u pravu i pravdi vidjeti, pretežno, samo ono što je
konvencionalno, stvoreno, dakle dobroshvaćeni egoizam, za što imamo u Hjumu klasičan
primjer. Šopenhauer nije slijeр za ovaj odnos, jer njegovo vlastito učenje o pravu, koje inače
potpuno počiva na Fihteu, vidi u državnom ugovoru i zakonima samo lako izmišljeno i
postepeno usavršavano sredstvo protiv štetnih posljedica egoizma, koje iz mnoštva egoističkih
jedinki ovima naizmjenično nastaju; oboje počiva na pretpostavci da čistu moralnost, tj. valjano
djelanje 'iz etičkih razloga, ne može оčekivati, jer bi zakon i država ili inače suvišni. Kad država
potpuno postigne svoju svrhu, ona će stvoriti istu pojavu kao da savršena pravda shvatanja vlada
uopšte; ali će unutarnja suština i porijeklo obje pojave biti upravo obrnuto. U posljednjem
slučaju: da niko ne bi htio činiti nepravdu; a u prvom: da niko ne bi htio trpjeti nepravdu i
odgovarajuća sredstva za ovu svrhu bila bi potpuno primijenjena. Samo se ovo negativno, koje je
upravo pravo, a ne pozitivno, naime čovjekoljublje, može iznuditi: država takođe nemа nipošto
ludi plan da zatre sklonost ka činjenju nepravde, rđavo moralno shvatanje, nego samo da uvijek
svakom mogućem motivu za izvršenje nekog neprava postavi uz bok u neizbježnoj kazni
prevažući motiv za njegovo propuštanje.

8
Sa stanovišta ovog shvatanja polemiše Šopenhauer isto toliko protiv Kantovog pokušaja da
zasnivanje države iz kategoričkog imperativa izvede kao moralnu dužnost kao i protiv Hegelove
»čudne zablude« da je država uslov slobode u etičkom smislu i da se pomoću toga moralnosti,
pri čemu u pozadini vreba jezuitska namjera, ukine lična sloboda i individualni razvitak
pojedinca, da bi ga pretvorili samo tocak kineske državne i religiozne mašine, put na kome se
dospjelo do inkvizicije, autodafeja i religioznih ratova.

I ovdje, dakako, zapada Šopenhauer, da bi izbjegao jednostranost prosvjetitelja, u jednu drugu

jednostranost, јednostranost mističara. Snažno i lijepo osjećanje budi to kad on onoj legalnosti
koja počiva samo na uzajamnoj procjeni i ograničenju egoističkih poјedinačnih volja,
suprotstavlja slobodnu pravdu srca i uvjerenja kaо јedino etički dragocjeno; ali samo je jednom
ogorčenom pesimisti, koji se odrekao svih pozitivnih dobara uređenog i harmoničnog životnog
stanja, moglo pasti na pamet to da omalovažava duboku mudrost stava, koji je već od Aristotela
bio u osnovi etike i koji je od Hegela samo preuzet, da je moralno savršenstvo pojedinca moguće
samo u državi, tj. na оčvrsloj osnovi jednog spoljnjeg pravnog poretka, koji obuzdava sirove
prirodne snage ljudskih nagona i tako nježnijim i plemenitijim pobudama stvara prostor za
razvoj. Koliko je mnogo tačnije i zaokruženije nego Šopenhauer često grđeni i ovom prilikom
neimenovani Fihte znao da prikaže pravi odnos između države i moralnosti! Ko, dakako, u
askezi vidi vrhunac ljudskog života, nema potrebe da prizna nužnost ove etičko pedagoške
djelotvornosti države: pokajnik, svetac-asketa, uopšte ko neće ništa više, niti za sebe niti za
druge, taj nalazi i usred haosa і opšteg razrješenja svih ljudskih odnosa, čak u takvim stanjima
tim više, priliku za umrtvljivanje i samomučenje a njegovu će moralnost, u stvari i najsavršenija
država isto toliko malo moći unaprijediti koliko i iskoristiti.

9
Askeza
Mi smo od ovih prividnih digresija neposredno dovedeni do prave kulminacione tačke
Šopenhauerove etike. Ni pravda ni čovjekoljublje, dvije dosad posmatrane manifestacije etičke
osnovne snage samilosti, ne označavaju završetak moralnog razvitka. Oboje počiva na saznanju
jedinstva svih ljudi i bića; no gdje se ovo neposredno saznanje nalazi na višem stupnju jasnosti,
ono će odmah još dublje uticati na volju. Dobro i bol svih bića osjeća jedan takav čovjek kao
svoj vlastiti i pošto ovaj svijet pruža suvišak bola, pošto ga on poima u stalnom prolaženju,
ništavnom stremljenju i trajnoj patnji i vidi da nije u stanju da ove patnje ublaži, njegova volja se
odsad, grozeći se, potpuno okreće od života. Ako za onog ko je još ogrezao u egoizam pojedine
stvari i njihov odnos prema njegovoj ličnosti postaju uvijek obnavljani motivi njegovog htijenja,
to se, naprotiv, ovo saznanje suštine stvari pretvara u kvijetiv sveg i svakog htijenja; to saznanje
izaziva gnušanje nad voljom za život, štaviše njegovo odricanje. Fenomen, u kome se ovaj
preobražaj ispoljava, je askeza sve do potpunog zatiranja svih prirodnih nagona, i sive do
potpunog poništenja sveg htijenja. U njoj Šopenihauerova filozofija vidi, zajedno s Hindusima i
hrišćanskim misticizmom, krunu i savršenstvo moralnog, najvažniju i najznačajniju pojavu koju
čovječanstvo može pokazati. Pravi i najveći junak nije onaj koji osvajča nego onaj koji
prevladava svijetom.

Nigdje se kao ovdje ne pokazuje isto tako Šopenhauerova prisna bliskost sa Fihteom kao i
oštrina njegove suprotnosti prema njemu. I ovdje, kao i tamo, titanska, bezrazložno slobodna
volja gradi sebi svijet i zapaljuje u njemu buktinju svijesti. Kod Fihtea, da bi imala materijal i
predmet za beskrajnu težnju za velikim djelima koja nju nadahnjuje i da bi ovaj svijet oblikovala
po svojoj slici, po umnim idejama, u logičko i moralno umjetničko djelo. Kod Šopenhauera,
grozeći se čak da otvoreno gleda, da bi spoznala bezumlje svoje samoubilačke težnje za životom
i s njom jedini put koji vodi razumnosti svijeta: da ga ponovo baca nazad u ništa. Za obojicu je
istinit stav: svijet mi treba da postane ono što mi je moje tijelo; za Fihtea — izraz i nosilac uma,
a za Šopenhauera — ništa, sjen, dosanjani san.[...]

Ceo čovek kao organizam, svi njegovi delovi i sve njegove radnje samo su manifestacije
čovekove volje kao suštine čovekova bića. Nagon za održanjem u životu i polni nagon su dva

10
osnovna oblika čovekove volje za životom. open auer u po nom nagonu g e ao i samo ovog ili
onog poje Inog cove a nego su t nu volje cele ljudske vrste: »Polni nagon je jezgro volje za
životom, dakle koncentracija celokupnog htenja; zbog toga sam ja baš i nazvao …genitalije
žižom volje«.. . »Polni nagon je najsavršenija manifestacija volje za zivotom. Njen najjasnije
izražen tip« . . »Polni nagon je najjača od svih požuda. On je želja svih želja, on je koncentracija
celokupnog našeg htenja«. (3, 588.) U ovom pravcu Šopenhauer, međutim, preteruje i ide u
krajnost kada tvrdi »da se, štaviše, može reći da je čovek konkretan polni nagon«, i da je taj
nagon čak »uzrok rata i cilj mira...«
Kao izraz volje, polni nagon je, kao i volja uopšte, izvor stalnog nespokojstva, stalne žudnje,
stalnog bola i patnje ili ravnodušnosti i dosade, posle zadovoljenja, koji su takođe patnja. Život
uopšte, pa : i čovekov život, nije drugo do nezajažljiva težnja, borba za zadovoljenje bezbrojnih
potreba, patnja i dosada. Volja za životom nemilosrdno šiba sva živa bića pa i čoveka, i to tako
da su bol i patnja pozitivno i bitno u životu, a zadovoljstvo je samo redak trenutak otsustva bola
na osnovu pritajenosti volje. Patnja je skoro stalna, jer ona potiče iz nezadovoljenosti u
prohtevima nezajažljive volje.

»Sva težnja proizlazi iz nedostatka, iz nezadovoljstva sa njenim stanjem, ona je dakle patnja
dokle god nije zadovoljena; nijedno zadovoljenje nije trajno, ono je pre svega samo trenutak
jedne težnje. Težnju vidimo svuda kako je na mnogo načina ometena, kako se svuda bori;
utoliko, dakle, uvek kao patnju: Nema nikakvog krajnjeg cilja težnje, dakle nema nikakve mere
ni cilja patnje«. (2, 365.)

Uopšte uzev: »U suštini život je patnja«. Sa razvojem nervnog sistema i svesti raste i patnja i
zato je čovek biće koje najviše pati: »Čovek, kao najsavršenije opredmećenje volje, je, prema
tome, i biće sa najviše potreba među svim bićima: on je konkretno htenje i potreba u celini, on je
konkretizacija hiljadu potreba«. (2, 368.) Sam čovekov život je »klaćenje između bola i dosade
koji su, ustvari, dva njegova poslednja sastavna dela «.(2, 368.)
 
Razloge za duboki pesimizam u shvatanju čoveka i njegovog života, Šopenhauer nalazi i u
neizbežnosti oskudice, nužde, borbe, neumornog i iscrpljujućeg rada I — uprkos svemu tome —
u neminovnosti bolesti ras adanja svih organa, nemoći i, najzad, smrti. Konačni slom i propast

11
svakog čoveka su neizbežni, jer »volja krmani brod života baš u pravcu smrti...Ona je krajnji cilj
mučnog putovanja i za njega (čoveka) gora od svih grebena koje je izbegao«. (2, 369.)

Da je ljudski život zlo i stradanje, očigledno je, prema Šopenhaueru, i po tome što je istorija
bezbrojnih patnji: oskudice, gladi, krvavih ratova, pobuna, nasilja i svireposti svih vrsta. ovih
nedaća, izazvanih uglavnom niskim stupnjem društvenog razvoja, bila je daleko od Šopenhauera.
U ljudskom društvu, kao i u svetu uopšte, on je video samo delo bezrazložne, besmislene, slepe,
besciljne i zle volje. U osnovi života je volja »kao čisto, slepo nadiranje ka stvarnost, bez svrhe i
bez cilja«. (2, 186.)

Nesumnjivo je da život ima svoje bolne strane, da u njemu ima zla i besmisla, ali da bi se bol, zlo
i besmisao mogli proglasiti za suštinu sveta i života, za to moraju postojati duboki ne samo lični
nego i društveni razlozi. Ti se razlozi kriju u Šopenhauerovom sukobu sa tadašnjim društvom i
svetom. Šopenhauer je iz dubine duše mrzeo savremeno društvo. On je u njemu video oličenje
muke, zla i izopačenosti. Odlike nemačkog građanskog društva prve polovine XIX veka
pogrešno je uopštio i preneo na ljudsko društvo i na ljudski život uopšte, pa je tvrdio: »Rad,
tegoba, muka i nužda su, svakako, kroz ceo život sudbina gotovo svih ljudi«. (6, 311.) Ovaj svet
ne samo što nije »najbolji od svih mogućih svetova«, kao što je zamišljao pobožni Lajbnic, nego
istina o ovom svetu, po Šopenhaueru, glasi: »Ovaj svet je upravo pakao, a ljudi u njemu su s
jedne strane mučenici a sa druge đavoli«.

Veoma je značajno Šopenhauerovo tvrđenje: »Karakteristika stvari ovoga sveta, naime ljudskog
sveta, nije nikako, kao što se često kaže, nesavršenstvo nego je to pre raspad u moralnom, u
intelektualnom, u fizičkom, u svemu«. (323.)

U savremenom društvu Šopenhauer je gledao skup ljudi sastavljen većinom od krajnjih

sebičnjaka, surovih ugnjetača, krvavih razbojnika, prepredenih varalica i glupaka, od »ovnovskih
glava profesorskih«, od pokvarenih i zlih žena itd. Društvene snage takve ljudske zajednice
pretstavljale su se Šopenhaueru kao oblici slepe i zle volje koja bez milosti goni izopačene i zle
ljude. U ovome se krije društveni koren Šopenhauerovog pesimizma i njegovog shvatanja slepe
volje kao suštine sveta.

12
Pesimizam
“Arthur Šopenhauer (1788-1860) istaknuti je njemački filozof-idealist, smatran pesimistom.
Naglašavao je iluzornost ljudske sreće i neizbježnost patnje, uvjetovanih “voljom za život” s
njenim vječnim nezadovoljstvom ukorijenjenim u svakom biću. Šopenhauer vidi ovaj svijet kao
najgori mogući. Prema njemu, kada bi bio još samo malo gori, ne bi uopće mogao postojati,
točnije opstojati. Utjehu i zaborav za ljudske patnje i užase on nalazi u umjetnosti, posebice
glazbi. U politici je bio vrlo konzervativan. Bio je protivnik demokracije. Nagovještavao je
sumrak zapadne građanske kulture, bio je tužan i smrknut, neki ga smatraju cinikom.
Šopenhaueru se, polazeći od humanističkih ideala, može štošta prigovoriti, ali sigurno ne
izuzetno dobro poznavanje ljudi, nedvojbena umnost i nesumnjiva osobna moralnost. Njegov je
nauk umnogome blizak budističkom svjetonazoru. Koliko god idealističkog i humanističkog
osobnog svjetonazora čovjek bio, sigurno nije nerazumno razmisliti o Šopenhauerovim
parenzama i maksimama te u realnom životu biti oprezan i suzdržan.”

“Šopenhauer je smatrao da je bit čovjeka u intuiciji koja se ispoljava kao volja. Volja je bit
svijeta i ona je organske i neorganske prirode. Volja sve pokreće, ona je gospodar, a intelekt
sluga, a to je Schopenhauer obrazložio time što je rekao da ono što proturječi srcu ne ulazi u
glavu. Pojavne stvari su zakonite, volja ne podliježe zakonu - ona je slijepi nagon. Volja nastaje
iz nedostatka i ona nikada ne može biti potpuno zadovoljena, pa je bol neminovna.

Ovaj njemački filozof je tvrdio da kada ostvarimo neku težnju osjećamo dosadu. Tako je
čovjekov život samo smjena boli i dosade. Povijest čovječanstva je besciljno lutanje i nema
napretka. Schopenhauer vidi jedini izlaz u askezi, odricanju od života i utapanjem u nirvanu. Još
jedan način oslobađanja od boli je u bezinteresnom doživljaju umjetnosti. (u svemu tome je
vidljiv uticaj filozofije Indije)

Šopenhauer je poznat po svom eseju Uber die Weiber, u kojem je izrazio svoje neslaganje s tzv.
ľteutonsko-kršćanskim" odnosom prema ženama. On je tvrdio da je ženina priroda da sluzi ,
protivio se Schillerovoj poemi u čast ženama, Wurde der Frauen. Međutim, esej daje dva

13
komplimenta i to: "žene su razboritije u svom sudu od muškaraca” i da su suosjećajnije prema
patnjama drugih. Ovo posljednje je protumačeno kao slabost a ne kao vrlina.
U Šopenhauerovoj zbirci eseja i fragmenata objavljenoj 1851. pod imenom «Pererga i
Paralipomena» možemo tako naći njegove tvrdnje kako «već pogled na ženski stas govori da
žena nije određena niti za velika duhovna, niti za velika tjelesna djela». Obzirom da žene imaju
samo preduvjete za vrlinu poput suosjećanja, ali nemaju osobine poput pravednosti, poštenja i
savjesnosti (koji da su osobeni jedino muškarcima), izlaže Schopenhauer svoj (kolosalni»
zaključak: (Stoga je jedna posve iskrena, neprijetvorna žena vjerojatno nemoguća.» (PP, 672).
On također drži da žene nemaju pravi smisao za lijepo, a ako se bave glazbom, poezijom ili
lijepim vještinama, da se radi o običnom «majmunisanju i koketeriji», s ciljem da se drugima
svide. (PP, 674). Konačni bi njegov zaključak bio: (One su sexus sequior, u svakom pogledu
zaostali drugi spol, prema čijim slabostima treba imati obzira, ali je iskazivanje strahopoštovanja
prema njemu smiješno preko svake mjere i unižava nas u njihovim očima.» (PP, 676).
Šopenhauerov odnos prema ženama karakterističan je za njegovo doba, naime njihovu “prevlast”
te starofrancusku galanteriju i bljutavu veneraciju žena uzima kao znak propadanja modernog
društva, čemu suprotstavlja kao ispravan pogled na žene, njihov društveni status i ulogu, kod
starih (pretkršćanskih) i orijentalnih naroda (PP, 676). Navodi da: “Prava europska dama je biće
koje uopće ne bi trebalo egzistirati; trebali bi postojati domaćice i djevojke koje se nadaju da će
to postati, pa se stoga ne odgajaju za aroganciju, nego za domaćinstvo i podređenost." (PP 676).
Smatra da bi trebalo ozakoniti poligamiju, jer da zbog ograničavanja ženidbe na samo jednu
ženu, veliki broj žena ostaje neudan, te se mnoge zbog toga odaju i prostituciji. (PP 677 - 678).
Izgleda da je Schopenhauerov odnos prema ženama bio plod odnosa prema majci Johanni, koja
je upravo bila u prava europska dama” - bogata i ugledna udovica, te uspješna spisateljica.
Šopenhauer, međutim, smatra svoje stavove o ženama logičnim produktom svojih filozofskih
teorija.”

14