Noi - Suy Lagrave

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM
TP. HCM — 2017.
NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 1 / 73

NỘI DUNG
1 ĐA THỨC NỘI SUY

NỘI DUNG
2 ĐA THỨC NỘI SUY L AGRANGE

NỘI DUNG
3 ĐA THỨC NỘI SUY NEWTON

NỘI DUNG
4 SPLINE BẬC BA

NỘI DUNG
4 SPLINE BẬC BA
5 BÀI TOÁN XẤP XỈ HÀM THỰC NGHIỆM

Đa thức nội suy
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong thực hành, thường gặp những hàm số

y = f (x) mà không biết biểu thức giải tích cụ
thể f của chúng. Thông thường, ta chỉ biết
các giá trị y 0, y 1, . . . , y n của hàm số tại các
điểm khác nhau x 0, x 1, . . . , x n trên đoạn [a, b].
Các giá trị này có thể nhận được thông qua
thí nghiệm, đo đạc,...Khi sử dụng những
hàm trên, nhiều khi ta cần biết các giá trị
của chúng tại những điểm không trùng với
x i (i = 0, 1, . . . , n). NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 3 / 73
Để làm được điều đó, ta phải xây dựng một

đa thức
P n (x) = a n x n + a n−1 x n−1 + . . . + a 1 x + a 0
thỏa mãn
P n (x i ) = y i , i = 0, 1, 2, . . . , n
ĐỊNH NGHĨA 1.1

P n (x) được gọi là đa thức nội suy của hàm
f (x), còn các điểm x i , i = 0, 1, 2, . . . , n được gọi
là các nút nội suy
Về mặt hình học, có nghĩa là tìm đường

cong y = P n (x) = an x n + an−1 x n−1 + . . . + a1 x + a0
đi qua các điểm Mi (x i , y i ), i = 0, 1, 2, . . . , n đã
biết trước của đường cong y = f (x).

ĐỊNH LÝ 1.1
Đa thức nội suy P n (x) của hàm số f (x), nếu
có, thì chỉ có duy nhất.

ĐỊNH LÝ 1.1
Đa thức nội suy P n (x) của hàm số f (x), nếu
có, thì chỉ có duy nhất.
VÍ DỤ 1.1
Xây dựng đa thức nội suy của hàm số
y = f (x) được xác định bởi
x 0 1 3
y 1 -1 2

Giải.
Đa thức nội suy có dạng
y = P (x) = a 2 x 2 + a 1 x + a 0 . Thay các điểm
(x i , y i )(i = 1, 2, 3) vào đa thức này ta được hệ
 
 0.a 2 + 0.a 1 + a 0 = 1
  a0 = 1

1.a 2 + 1.a 1 + a 0 = −1 ⇔ a 1 = − 19 6

 9.a + 3.a + a = 2 a = 7

2 1 0 2 6
7 19
Vậy đa thức nội suy P (x) = x 2 − x +1
6 6
Đa thức nội suy Lagrange
Cho hàm số y = f (x) được xác định như sau:

x x0 x1 x2 . . . xn
y y0 y1 y2 . . . yn
Ta sẽ xây dựng đa thức nội suy của hàm f (x)
trên đoạn [x 0, x n ], n Ê 1.
Đa thức nội suy Lagrange có dạng sau
n
L n (x) = p nk (x).y k , trong đó p nk (x) =
P
k=0
(x − x 0 )(x − x 1 ) . . . (x − x k−1 )(x − x k+1 ) . . . (x − x n )
(x k − x 0 )(x k − x 1 ) . . . (x k − x k−1 )(x k − x k+1 ) . . . (x k − x n )

VÍ DỤ 2.1
Xây dựng đa thức nội suy Lagrange của hàm
số y = sin(πx) tại các nút nội suy
x 0 = 0, x 1 = 16 , x 2 = 12

VÍ DỤ 2.1
Xây dựng đa thức nội suy Lagrange của hàm
số y = sin(πx) tại các nút nội suy
x 0 = 0, x 1 = 16 , x 2 = 12
Giải.
1 1
x 0 6 2
1
y = sin(πx) 0 2
1.
Công thức nội suy Lagrange của hàm số y
(x− 16 )(x− 12 ) x(x− 12 ) 1 x(x− 16 )
L 2 (x) = 1
( − ) .( − )
7 2
1 .0+ 1 1 1 . 2 + 1 1 1 .1 = 2 x −3x .
(0− 6 )(0− 2 ) 6 6 2 2 2 6

Đặt
ω(x) = (x−x 0 ) . . . (x−x k−1 )(x−x k )(x−x k+1 ) . . . (x−x n
Khi đó
ω(x)
p nk (x) =
ω0 (x k )(x − x k )
Đa thức nội suy Lagrange trở thành
n n
yk yk
L n (x) = ω(x). ω(x).
X X
= ,
k=0 ω0 (x )(x − x )
k k k=0 D k
với D k = ω0(x k )(x − x k )

x x0 x1 ... xn
x0 x − x0 x0 − x1 . . . x0 − xn D0
x1 x1 − x0 x − x1 . . . x1 − xn D1
... ... ... ... ... ...
xn xn − x0 xn − x1 . . . x − xn Dn
ω(x)

VÍ DỤ 2.2
Cho hàm số y được xác định bởi
x 0 1 3 4
Sử dụng đa thức Lagrange
y 1 1 2 -1
tính gần đúng giá trị của hàm số y tại x = 2.

VÍ DỤ 2.2
Cho hàm số y được xác định bởi
x 0 1 3 4
Sử dụng đa thức Lagrange
y 1 1 2 -1
tính gần đúng giá trị của hàm số y tại x = 2.
Giải.
x =2 0 1 3 4
0 2−0 0−1 0−3 0−4 D 0 = (2 − 0)(0 − 1)(0 − 3)(0 − 4) = −24
1 1−0 2−1 1−3 1−4 D 1 = (1 − 0)(2 − 1)(1 − 3)(1 − 4) = 6
3 3−0 3−1 2−3 3−4 D 2 = (3 − 0)(3 − 1)(2 − 3)(3 − 4) = 6
4 4−0 4−1 4−3 2−4 D 3 = (4 − 0)(4 − 1)(4 − 3)(2 − 4) = −24
ω(x) = (2 − 0)(2 − 1)(2 − 3)(2 − 4) = 4
y0 y1 y2 y3
µ ¶ µ ¶
1 1 2 −1
Do đó y(2) ≈ L 3 (2) = ω(x) + + + =4 + + + = 2.
D0 D1 D2 D3 −24 6 6 −24
Đa thức nội suy Newton Tỉ sai phân
Cho hàm số f (x) xác định như sau

x x0 x1 x2 . . . xn
trên đoạn
y y0 y1 y2 . . . yn
[a, b] = [x 0 , x n ].
ĐỊNH NGHĨA 3.1
Trên đoạn [x k , x k+1] ta định nghĩa đại lượng
y k+1 − y k
f [x k , x k+1 ] =
x k+1 − x k
được gọi là tỉ sai phân cấp 1 của hàm trên
đoạn [x k , x k+1]
Tương tự ta có tỉ sai phân cấp 2 của hàm

trên đoạn [x k , x k+2] là
f [x k+1 , x k+2 ] − f [x k , x k+1 ]
f [x k , x k+1 , x k+2 ] =
x k+2 − x k
Quy nạp ta có tỉ sai phân cấp p của hàm
trên đoạn [x k , x k+p ] là f [x k , x k+1, . . . , x k+p ] =
f [x k+1 , x k+2 , . . . , x k+p ] − f [x k , x k+1 , . . . , x k+p−1 ]
x k+p − x k

VÍ DỤ 3.1
Lập bảng tỉ sai phân của hàm cho bởi
x 1.0 1.3 1.6 1.9
y 0.76 0.62 0.45 0.28

VÍ DỤ 3.1
Lập bảng tỉ sai phân của hàm cho bởi
x 1.0 1.3 1.6 1.9
y 0.76 0.62 0.45 0.28
xk f (x k ) f [x k , x k+1 ] f [x k , x k+1 , x k+2 ]
1.0 0.76
-0.47= 0.62−0.76
1.3−1.0
1.3 0.62 -0.17= −0.57−(−0.47)
1.6−1.0
-0.57= 0.45−0.62
1.6−1.3
1.6 0.45 -0.00= −0.57−(−0.57)
1.9−1.3
-0.57= 0.28−0.45
1.9−1.6
1.9 0.28
Đa thức nội suy Newton Công thức của đa thức nội suy Newton
Theo định nghĩa tỉ sai phân cấp 1 của f (x)

f (x) − y 0
trên đoạn [x, x 0] là f [x, x 0] =
x − x0
⇒ f (x) = y 0 + f [x, x 0 ](x − x 0 ). Lại áp dụng định
nghĩa tỉ sai phân cấp 2 của f (x) ta có
f [x, x 0 ] − f [x 0 , x 1 ]
f [x, x 0 , x 1 ] =
x − x1
⇒ f [x, x 0 ] = f [x 0 , x 1 ] + (x − x 1 ) f [x, x 0 , x 1 ].
Thay vào công thức trên ta được f (x) =
y 0 + f [x 0 , x 1 ](x − x 0 ) + f [x, x 0 , x 1 ](x − x 0 )(x − x 1 ).

Quá trình trên tiếp diễn đến bước thứ n ta

được
f (x) = y 0 + f [x 0 , x 1 ](x − x 0 )+ f [x 0 , x 1 , x 2 ](x − x 0 )(x − x 1 )+. . .
+ f [x 0 , x 1 , . . . , x n ](x − x 0 )(x − x 1 ) . . . (x − x n−1 )+

+ f [x, x 0 , x 1 , . . . , x n ](x − x 0 )(x − x 1 ) . . . (x − x n−1 )(x − x n )
Đặt
Nn(1) (x) = y 0 + f [x 0 , x 1 ](x − x 0 ) + f [x 0 , x 1 , x 2 ](x − x 0 )(x −
x 1 ) + . . . + f [x 0 , x 1 , . . . , x n ](x − x 0 )(x − x 1 ) . . . (x − x n−1 ) và
R n (x) = f [x, x 0 , x 1 , . . . , x n ](x −x 0 )(x −x 1 ) . . . (x −x n−1 )(x −x n )
ta được f (x) = Nn(1) (x) + R n (x).

ĐỊNH NGHĨA 3.2

Công thức Nn(1)(x) được gọi là công thức
Newton tiến xuất phát từ điểm nút x 0 của
hàm số f (x) và R n (x) được gọi là sai số của
đa thức nội suy Newton.
Tương tự, ta có thể xây dựng công thức
Newton lùi xuất phát từ điểm nút x n của
hàm số f (x) như sau

Nn(2) (x) = y n + f [x n−1 , x n ](x − x n ) +

f [x n−2 , x n−1 , x n ](x − x n−1 )(x − x n ) + . . . +
f [x 0 , x 1 , . . . , x n ](x − x 1 )(x − x 2 ) . . . (x − x n )
Do tính duy nhất của đa thức nội suy, ta có
với cùng 1 bảng số thì
L n (x) = Nn(1) (x) = Nn(2) (x)

VÍ DỤ 3.2
Cho bảng giá trị của hàm số y = f (x)
x 0 2 3 5 6
y 1 3 2 5 6
1
Xây dựng đa thức nội suy Newton tiến
xuất phát từ nút x 0 của hàm số y = f (x)
2
Dùng đa thức nội suy nhận được tính gần
đúng f (1.25)

Giải.
xk f (x k ) Tỉ sai phân I Tỉ sai phân II Tỉ sai phân III Tỉ sai phân IV
0 1
1= 3−1
2−0
2 3 -2/3
-1= 2−3
3−2 3/10
3 2 5/6 -11/120
3/2= 5−2
5−3 -1/4
5 5 -1/6
1= 6−5
6−5
6 6

Như vậy công thức nội suy Newton tiến là

µ ¶
2 3
N4(1) (x) = 1+1.x + − x(x −2)+ x(x −2)(x −3)
3 10
11
− x(x − 2)(x − 3)(x − 5) =
120
11 4 73 3 601 2 413
=− x + x − x + x + 1.
120 60 120 60
f (1.25) ≈ N4(1) (1.25) ≈ 3.9312

Spline bậc ba Các khái niệm cơ bản
Việc xây dựng một đa thức đi qua các điểm

nội suy cho trước trong trường hợp n lớn là
rất khó khăn. Biện pháp khắc phục là trên
từng đoạn liên tiếp của các cặp điểm nút
nội suy ta nối chúng bởi các đường cong
đơn giản như đoạn thẳng. Tuy nhiên, khi đó
tại các điểm nút hàm sẽ mất tính khả vi. Do
đó, phải xây dựng đường cong bằng cách
nối các đoạn cong nhỏ lại với nhau sao cho
vẫn bảo toàn tính khả vi của hàm.
Đường cong như vậy được gọi là đường

spline (đường ghép trơn). Các hàm trên các
đoạn nhỏ này thường là các đa thức và bậc
cao nhất của các đa thức đó gọi là bậc của
spline.

ĐỊNH NGHĨA 4.1

Cho f (x) xác định trên đoạn [a, b] và một phép phân
hoạch của nó: a = x 0 < x 1 < x 2 = b. Đặt
y 0 = f (x 0 ), y 1 = f (x 1 ), y 2 = f (x 2 ). Một spline bậc ba nội
suy hàm f (x) trên [a, b] là hàm g (x) thỏa các điều kiện
sau:
1
g (x) có đạo hàm đến cấp 2 liên tục trên [a, b]
½
g 0 (x) x ∈ [x 0 , x 1 ]
2
g (x) = ở đây g 0 (x), g 1 (x) là các
g 1 (x) x ∈ [x 1 , x 2 ]
đa thức bậc ba
3
g (x 0 ) = f (x 0 ) = y 0 , g (x 1 ) = f (x 1 ) = y 1 ,
g (x 2 ) = f (x 2 ) = y 2 .

Xét đoạn [x 0, x 1]. Đặt h0 = x 1 − x 0. Vì g 0(x) là

đa thức bậc ba nên


g 0 (x) = a 0 + b 0 (x − x 0 ) + c 0 (x − x 0 )2 + d 0 (x − x 0 )3 .


g 0 (x) = a 0 + b 0 (x − x 0 ) + c 0 (x − x 0 )2 + d 0 (x − x 0 )3 .
Do g (x 0) = g 0(x 0) = y 0 ⇒ y 0 = a0 và
g (x 1 ) = g 0 (x 1 ) = y 1
⇔ a 0 + b 0 (x 1 − x 0 ) + c 0 (x 1 − x 0 )2 + d 0 (x 1 − x 0 )3 = y 1
⇔ a 0 + b 0 h 0 + c 0 h 02 + d 0 h 03 = y 1


g 0 (x) = a 0 + b 0 (x − x 0 ) + c 0 (x − x 0 )2 + d 0 (x − x 0 )3 .
Do g (x 0) = g 0(x 0) = y 0 ⇒ y 0 = a0 và
g (x 1 ) = g 0 (x 1 ) = y 1
⇔ a 0 + b 0 (x 1 − x 0 ) + c 0 (x 1 − x 0 )2 + d 0 (x 1 − x 0 )3 = y 1
⇔ a 0 + b 0 h 0 + c 0 h 02 + d 0 h 03 = y 1
Từ đó, ta có
y1 − y0
b0 = − c 0 h 0 − d 0 h 02
h0



g 1 (x) = a 1 + b 1 (x − x 1 ) + c 1 (x − x 1 )2 + d 1 (x − x 1 )3 .


g 1 (x) = a 1 + b 1 (x − x 1 ) + c 1 (x − x 1 )2 + d 1 (x − x 1 )3 .
Do g (x 1) = g 1(x 1) = y 1 ⇒ y 1 = a1 và
g (x 2 ) = g 1 (x 2 ) = y 2
⇔ a 1 + b 1 (x 2 − x 1 ) + c 1 (x 2 − x 1 )2 + d 1 (x 2 − x 1 )3 = y 2
⇔ a 1 + b 1 h 1 + c 1 h 12 + d 1 h 13 = y 2


g 1 (x) = a 1 + b 1 (x − x 1 ) + c 1 (x − x 1 )2 + d 1 (x − x 1 )3 .
Do g (x 1) = g 1(x 1) = y 1 ⇒ y 1 = a1 và
g (x 2 ) = g 1 (x 2 ) = y 2
⇔ a 1 + b 1 (x 2 − x 1 ) + c 1 (x 2 − x 1 )2 + d 1 (x 2 − x 1 )3 = y 2
⇔ a 1 + b 1 h 1 + c 1 h 12 + d 1 h 13 = y 2
Từ đó, ta có
y2 − y1
b1 = − c 1 h 1 − d 1 h 12
h1
Do tính khả vi của hàm g (x) đến cấp 2 tại x 1

nên g 00 (x 1) = g 10 (x 1) và g 000(x 1) = g 100(x 1).


nên g 00 (x 1) = g 10 (x 1) và g 000(x 1) = g 100(x 1).
Từ điều kiện g 000(x 1) = g 100(x 1) ta được
2c 0 + 6d 0 (x 1 − x 0 ) = 2c 1 + 6d 1 (x 1 − x 1 )
c1 − c0
⇒ d0 =
3h 0
y1 − y0
⇒ b0 = − c 0 h 0 − d 0 h 02 =
h0
y1 − y0 c1 − c0 2 y 1 − y 0 h0
− c0h0 − .h 0 = − (c 1 + 2c 0 )
h0 3h 0 h0 3

nên g 100(x 2) = g 200(x 2)
⇒ 2c 1 + 6d 1 (x 2 − x 1 ) = 2c 2 + 6d 2 (x 2 − x 2 )
c2 − c1
⇒ d1 =
3h 1
y2 − y1
⇒ b1 = − c 1 h 1 − d 1 h 12 =
h1
y2 − y1 c2 − c1 2 y 2 − y 1 h1
− c1h1 − .h 1 = − (c 2 + 2c 1 )
h1 3h 1 h1 3

Từ điều kiện g 00 (x 1) = g 10 (x 1) ta được

b 0 + 2c 0 (x 1 − x 0 ) + 3d 0 (x 1 − x 0 )2 =
= b 1 + 2c 1 (x 1 − x 1 ) + 3d 1 (x 1 − x 1 )2
⇒ b 1 = b 0 + 2c 0 h 0 + 3d 0 h 02
y 2 − y 1 h1
Thay b1 = − (c 2 + 2c 1 ),
h1 3
y 1 − y 0 h0 c1 − c0
b0 = − (c 1 + 2c 0 ), d 0 = , được
h0 3 3h 0

Từ điều kiện g 00 (x 1) = g 10 (x 1) ta được

b 0 + 2c 0 (x 1 − x 0 ) + 3d 0 (x 1 − x 0 )2 =
= b 1 + 2c 1 (x 1 − x 1 ) + 3d 1 (x 1 − x 1 )2
⇒ b 1 = b 0 + 2c 0 h 0 + 3d 0 h 02
y 2 − y 1 h1
Thay b1 = − (c 2 + 2c 1 ),
h1 3
y 1 − y 0 h0 c1 − c0
b0 = − (c 1 + 2c 0 ), d 0 = , được
h0 3 3h 0
y2 − y1 y1 − y0
h 0 c 0 + 2(h 0 + h 1 )c 1 + h 1 c 2 = 3 −3
h1 h0
Hệ này có vô số nghiệm.
ĐỊNH NGHĨA 4.2

Cho f (x) xác định trên đoạn [a, b] và một phép phân
hoạch của nó: a = x 0 < x 1 < x 2 < . . . < x n = b. Đặt
y k = f (x k ), k = 0..n. Một spline bậc ba nội suy hàm
f (x) trên [a, b] là hàm g (x) thỏa các điều kiện sau:
1
g (x) có đạo hàm đến cấp 2 liên tục trên [a, b]
2
Trên mỗi đoạn [x k , x k+1 ], k = 0..n − 1, g (x) = g k (x) là
1 đa thức bậc ba
3
g (x k ) = f (x k ) = y k , ∀k = 0..n

Xét đoạn [x k , x k+1], k = 0..n − 1. Đặt

h k = x k+1 − x k . Vì g k (x) là đa thức bậc ba nên


g k (x) = a k + b k (x − x k ) + c k (x − x k )2 + d k (x − x k )3 .


Do g (x k ) = g k (x k ) = y k ⇒ y k = ak và
a k +b k h k +c k h k2 +d k h k3 = g (x k+1 ) = g k (x k+1 ) = y k+1


Do g (x k ) = g k (x k ) = y k ⇒ y k = ak và
a k +b k h k +c k h k2 +d k h k3 = g (x k+1 ) = g k (x k+1 ) = y k+1
Từ đó, ta có hệ
 y k+1 − y k

 bk = − c k h k − d k h k2 , ∀k = 0..n − 1
hk
y k − y k−1 2
 b k−1
 = − c k−1 h k−1 − d k−1 h k−1 , ∀k = 1..n
h k−1
Xét tại điểm x k , k = 1..n − 1. Do tính khả vi

của hàm g (x) đến cấp 2 tại x k nên
0
g k−1 (x k ) = g k0 (x k ) và g k−1
00
(x k ) = g k00 (x k ).

Xét tại điểm x k , k = 1..n − 1. Do tính khả vi

của hàm g (x) đến cấp 2 tại x k nên
0
g k−1 (x k ) = g k0 (x k ) và g k−1
00
(x k ) = g k00 (x k ).
00
Từ điều kiện g k−1 (x k ) = g k00 (x k ) ta được
 c k − c k−1
 d k−1 =
 , ∀k = 1..n − 1
3h k−1
c k+1 − c k
 dk =
 , ∀k = 1..n − 1
3h k

y k+1 − y k h k
bk = − (c k+1 + 2c k ), ∀k = 1..n − 1



⇒ hk 3
y k − y k−1 h k−1
 b k−1 = − (c k + 2c k−1 ), ∀k = 1..n


h k−1 3
0
2
b k = b k−1 + 2c k−1 h k−1 + 3d k−1 h k−1

0
2
b k = b k−1 + 2c k−1 h k−1 + 3d k−1 h k−1

h c + 2(h k−1 + h k )c k + h k c k+1 =
 k−1 k−1

y k+1 − y k y k − y k−1

⇒ = 3 − 3

 hk h k−1
∀k = 1..n − 1

Hệ này có vô số nghiệm nên để có tính duy

nhất, ta phải bổ sung thêm các điều kiện
biên.
Spline bậc ba Spline bậc ba tự nhiên
SPLINE BẬC BA TỰ NHIÊN
Điều kiện để xác định 1 spline bậc ba tự

nhiên là
g 00 (a) = g 00 (b) = 0.
g 00 (a) = g 000 (x 0 ) = 0
⇔ 2c 0 + 6d 0 (x 0 − x 0 ) = 0 ⇒ c 0 = 0
g 00 (b) = g n00 (x n ) = 0
⇔ 2c n + 6d n (x n − x n ) = 0 ⇒ c n = 0
Giải hệ AC = B tìm C với

C = (c 0 , c 1 , . . . , c n−1 , c n )T và
 
1 0 0 ... 0 0

 h 0 2(h 0 + h 1 ) h 1 . . . 0 0 

A= ... ... ... ... ... ...
 

 
 0 0 0 . . . 2(h n−2 + h n−1 ) h n−1 
0 0 0 ... 0 1

Giải hệ AC = B tìm C với

C = (c 0 , c 1 , . . . , c n−1 , c n )T và
 
1 0 0 ... 0 0
 h 2(h + h ) h . . . 0 0 
 0 0 1 1 
A =  ... ... ... ... ... ...
 

 
 0 0 0 . . . 2(h n−2 + h n−1 ) h n−1 
0 0 0 ... 0 1
 
0
 y2 − y1 y1 − y0 
 3 −3 

 h1 h0 

B = . . . 
 y n − y n−1 y n−1 − y n−2 
 
3 −3 
 h n−1 h n−2 
0
Sau khi tìm được c 0, c 1, . . . , c n−1, c n thì các hệ

số của g k (x) được xác định bởi


 ak = y k
y k+1 − y k h k



bk = − (c k+1 + 2c k )
h k 3

 c k+1 − c k
 dk = , ∀k = 0..n − 1


3h k

Spline bậc ba Ví dụ
VÍ DỤ 4.1
Xây dựng spline bậc ba tự nhiên nội suy
x 0 2 5
bảng số
y 1 1 4

VÍ DỤ 4.1
x 0 2 5
bảng số
y 1 1 4
n = 2, h 0 = 2, h 1 = 3. Do là spline bậc ba tự
nhiên nên c 0 = c 2 = 0. Hệ số c 1 được xác định
bởi
y2 − y1 y1 − y0
h 0 c 0 + 2(h 0 + h 1 )c 1 + h 1 c 2 = 3 −3
h1 h0
3
⇒ c1 =
10
Khi k 
= 0 ta có

 a0 = y 0 = 1
y 1 − y 0 h0 1



b0 = − (c 1 + 2c 0 ) = −
h0 3 5
c − c 1

1 0

 d0 = = ,


3h 0 20

Khi k 
= 0 ta có

 a0 = y 0 = 1
y 1 − y 0 h0 1



b0 = − (c 1 + 2c 0 ) = −
h0 3 5
c − c 1

1 0

 d0 = = ,


3h 0 20
Khi k =1 ta có

 a1 = y 1 = 1
y 2 − y 1 h1 2



b1 = − (c 2 + 2c 1 ) =
h1 3 5
c2 − c1 1


 d1 = =− ,


3h 1 30
Vậy spline bậc ba tự nhiên cần tìm là

1 1

 1 − x + x 3,
 x ∈ [0, 2]
g (x) = 5 20
2 3 1
 1 + (x − 2)+ (x − 2)2 − (x − 2)3 , x ∈ [2, 5]

5 10 30

VÍ DỤ 4.2
x 0 1 2 3
bảng số
y 1 2 4 8

VÍ DỤ 4.2
x 0 1 2 3
bảng số
y 1 2 4 8
n = 3, h 0 = h 1 = h 2 = 1. Do là spline bậc ba tự
nhiên nên c 0 = c 3 = 0. Hệ số c 1, c 2 được xác
định bởi AC = B với
 
1 0 0 0
 h 0 2(h 0 + h 1 ) h1 0 
A=
 
0 h1 2(h 1 + h 2 ) h 2

 
0 0 0 1
 
0
 y2 − y1 y1 − y0 
 3 −3 
 h h 
B = y 3 −1 y 2 y 2 −0 y 1 
3 −3
 
 
 h2 h1 
0
C = (c 0 , c 1 , c 2 , c 3 )T
 y2 − y1 y1 − y0

 2(h 0 + h 1 ).c 1 + h 1 .c 2 = 3 −3
h h
⇒ y 3 −1 y 2 y 2 −0 y 1

 h 1 .c 1 + 2(h 1 + h 2 ).c 2 = 3 −3
h2 h1
(
4.c 1 + 1.c 2 = 3
⇒
1.c 1 + 4.c 2 = 6
2

 c1 =

⇒ 5
7
 c2 =

5

Khi k =
 0 ta có

 a0 = y 0 = 1
y 1 − y 0 h0 13



b0 = − (c 1 + 2c 0 ) =
h0 3 15
c − c 2

1 0

 d0 = = ,


3h 0 15

Khi k =
 0 ta có

 a0 = y 0 = 1
y 1 − y 0 h0 13



b0 = − (c 1 + 2c 0 ) =
h0 3 15
c − c 2

1 0

 d0 = = ,


3h 0 15
Khi k =
 1 ta có

 a1 = y 1 = 2
y 2 − y 1 h1 19



b1 = − (c 2 + 2c 1 ) =
h1 3 15
c2 − c1 1


 d1 = = ,


3h 1 3
Khi k = 2 ta có


 a2 = y 2 = 4
y 3 − y 2 h2 46



b2 = − (c 3 + 2c 2 ) =
h2 3 15
c − c 7

3 2

 d2 = =− ,


3h 2 15

Khi k = 2 ta có


 a2 = y 2 = 4
y 3 − y 2 h2 46



b2 = − (c 3 + 2c 2 ) =
h2 3 15
c − c 7

3 2

 d2 = =− ,


3h 2 15
Vậy spline bậc ba tự nhiên cần tìm là

13 2 3
 1 + 15 x + 15 x ,
 x ∈ [0, 1]
g (x) = 2 + 19
15
(x − 1)+ 2
5
(x − 1)2 + 13 (x − 1)3 , x ∈ [1, 2]
 4 + 46 (x − 2)+
 7
(x − 2)2 − 157
(x − 2)3 , x ∈ [2, 3]
15 5

Spline bậc ba Spline bậc ba ràng buộc
SPLINE BẬC BA RÀNG BUỘC
Điều kiện để xác định 1 spline bậc ba ràng

buộc là
g 0 (a) = α, g 0 (b) = β.
g 0 (a) = g 00 (x 0 ) = α
⇔ b 0 + 2c 0 (x 0 − x 0 ) + 3d 0 (x 0 − x 0 )2 = α ⇒ b 0 = α
y 1 − y 0 h0
⇒ − (c 1 + 2c 0 ) = α
h0 3
y1 − y0
⇒ 2h 0 c 0 + h 0 c 1 = 3 − 3α
h0
g 0 (b) = g n−1
0
(x n ) = β
⇔ b n−1 + 2c n−1 (x n − x n−1 ) + 3d n−1 (x n − x n−1 )2 = β
y n − y n−1 h n−1
⇒ − (c n + 2c n−1 ) + 2c n−1 h n−1 +
h n−1 3
c n − c n−1 2
+3. .h n−1 = β
3h n−1
y n − y n−1
⇒ h n−1 c n−1 + 2h n−1 c n = 3β − 3
h n−1

Khi đó ta có thêm 2 phương trình

 y1 − y0

 2h 0 c 0 + h 0 c 1 = 3− 3α
h0
y n − y n−1
 h n−1 c n−1 + 2h n−1 c n = 3β − 3

h n−1
và thuật toán xác định spline bậc ba ràng
buộc như sau: giải hệ AC = B tìm C với
C = (c 0 , c 1 , . . . , c n−1 , c n )T

 
2h 0 h0 0 ... 0 0

 h 0 2(h 0 + h 1 ) h 1 . . . 0 0 

A= ... ... ... ... ... ...
 

 
 0 0 0 . . . 2(h n−2 + h n−1 ) h n−1 
0 0 0 ... h n−1 2h n−1
 y1 − y0 
3 − 3α
h0
y2 − y1 y1 − y0
 
 
 3 −3 

 h1 h0 

B = ... 
y n − y n−1 y n−1 − y n−2 
 

 3 −3 
 h n−1 h n−2 
 y n − y n−1 
3β − 3
h n−1

Sau khi tìm được c 0, c 1, . . . , c n−1, c n thì các hệ

số của g k (x) được xác định bởi


 ak = y k
y k+1 − y k h k



bk = − (c k+1 + 2c k )
h k 3

 c k+1 − c k
 dk = , ∀k = 0..n − 1


3h k

VÍ DỤ 4.3
Xây dựng spline bậc ba ràng buộc nội suy
x 0 1
bảng số thỏa y 0(0) = 1, y 0(1) = 1.
y 1 1

VÍ DỤ 4.3
x 0 1
bảng số thỏa y 0(0) = 1, y 0(1) = 1.
y 1 1
n = 1, h 0 = 1. Khi đó
 y1 − y0
 2h 0 c 0 + h 0 c 1 = 3
 − 3α
h0
y1 − y0
 h 0 c 0 + 2h 0 c 1 = 3β − 3

h0
( (
2c 0 + c 1 = −3 c 0 = −3
⇒ ⇒
c 0 + 2c 1 = 3 c1 = 3
Khi k = 0 ta có


 a0 = y 0 = 1
y 1 − y 0 h0



b0 = − (c 1 + 2c 0 ) = 1
h 0 3

 c 1 − c 0
 d0 = = 2,


3h 0
Vậy spline bậc ba ràng buộc cần tìm là
g (x) = 1 + x − 3x 2 + 2x 3 , x ∈ [0, 1]

VÍ DỤ 4.4
x 0 1 2
bảng số thỏa điều kiện
y 1 2 1
y 0 (0) = 0, y 0 (2) = 0.

VÍ DỤ 4.4
x 0 1 2
bảng số thỏa điều kiện
y 1 2 1
y 0 (0) = 0, y 0 (2) = 0.
n = 2, h 0 = h 1 = 1, α = β = 0. Hệ số c 0 , c 1 , c 2 được
xác định bởi AC = B với
 
2h 0 h0 0
A =  h 0 2(h 0 + h 1 ) h 1 
 
0 h1 2h 1

y1 − y0
 
3 − 3α
 h0 
 y2 − y1 y1 − y0 
B =
 3 −3 
h1 h

y 2 − y 10
 
 
3β − 3
h1
C = (c 0 , c 1 , c 2 )T
 
 2.c 0 + c 1 + 0.c 2 = 3
  c0 = 3

⇒ c 0 + 4c 1 + c 2 = −6 ⇒ c 1 = −3

 0.c + c + 2.c = 3 
c = 3
0 1 2 2

Khi k =0 ta có

 a0 = y 0 = 1
y 1 − y 0 h0



b0 = − (c 1 + 2c 0 ) = 0
h 0 3

 c 1 − c 0
 d0 = = −2,


3h 0

Khi k =0 ta có

 a0 = y 0 = 1
y 1 − y 0 h0



b0 = − (c 1 + 2c 0 ) = 0
h 0 3

 c 1 − c 0
 d0 = = −2,


3h 0
Khi k =1 ta có

 a1 = y 1 = 2
y 2 − y 1 h1



b1 = − (c 2 + 2c 1 ) = 0
h 1 3

 c 2 − c 1
 d1 = = 2,


3h 1
Vậy spline bậc ba ràng buộc cần tìm là

(
1 + 3x 2 − 2x 3 , x ∈ [0, 1]
g (x) =
2 − 3(x − 1)2 + 2(x − 1)3 , x ∈ [1, 2]

Bài toán xấp xỉ hàm thực nghiệm
BÀI TOÁN XẤP XỈ HÀM THỰC NGHIỆM
Trong mặt phẳng xO y cho tập hợp điểm

M k (x k , y k ), k = 1, 2, . . . , n, trong đó có ít nhất 2
điểm nút x i , x j khác nhau với i 6= j và n rất
lớn. Khi đó việc xây dựng một đường cong
đi qua tất cả những điểm này không có ý
nghĩa thực tế.
Chúng ta sẽ đi tìm hàm f (x) đơn giản hơn
sao cho nó thể hiện tốt nhất dáng điệu của
tập hợp điểm Mk (x k , y k ), k = 1, 2, . . . , n, và
không nhất thiết đi qua tất cả các điểm đó.
Bài toán xấp xỉ hàm thực nghiệm
Phương pháp bình phương bé nhất giúp ta

giải quyết vấn đề này. Nội dung của phương
pháp là tìm cực tiểu của phiếm hàm
n
( f (x k ) − y k )2 → min .
X
g(f ) =
k=1
Dạng đơn giản thường gặp trong thực tế

của f (x) là f (x) = A + B x, f (x) = A + B x +C x 2,
f (x) = Ap(x) + B q(x), . . .

Bài toán xấp xỉ hàm thực nghiệm Trường hợp f (x) = A + B x
Trường hợp f (x) = A + B x Khi đó

n
(A + B x k − y k )2
X
g (A, B ) =
k=1
Bài toán quy về việc tìm cực tiểu của hàm 2

biến g (A, B ). Tọa độ điểm dừng của hàm
được xác định bởi hệ phương trình

n n
∂ P 2 P
(A + B x k − yk ) = 2 (A + B x k − y k ) = 0

∂A


k=1 k=1
n n
∂ P 2 P


 ∂B
(A + B x k − y k ) = 2 (A + B x k − y k )x k = 0
k=1 k=1

 µ ¶
n
P n
P
nA + xk B = yk



k=1 k=1
⇔ µP
n
¶ µ
n
¶
n
P 2 P
xk A + xk B = xk y k



k=1 k=1 k=1

VÍ DỤ 5.1
Tìm hàm f (x) = A + B x xấp xỉ tốt nhất bảng
số
x 1 1 2 2 2 3 3 4 5 6
y 1 2 2 3 4 4 5 5 6 7

VÍ DỤ 5.1
Tìm hàm f (x) = A + B x xấp xỉ tốt nhất bảng
số
x 1 1 2 2 2 3 3 4 5 6
y 1 2 2 3 4 4 5 5 6 7
n n n
Giải. Ta có n = 10 và x k2 = 109,
P P P
x k = 29, y k = 39,
k=1 k=1 k=1
n
x k y k = 140. Hệ phương trình để xác định A, B có
P
k=1
dạng
½ ½
10A + 29B = 39 A = 0.7671
⇔
29A + 109B = 140 B = 1.0803
Bấm máy. Bấm Mode 3 - STAT. Chọn 3-

A + B x. Nhập dữ liệu của 2 cột x, y. AC -
Thoát ra. Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn
1- A =. Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn 2-
B =.

Bài toán xấp xỉ hàm thực nghiệm Trường hợp f (x) = A + B x +C x 2
Trường hợp f (x) = A + B x +C x 2 Khi đó

n
(A + B x k +C x k2 − y k )2
X
g (A, B,C ) =
k=1

biến g (A, B,C ). Tọa độ điểm dừng của hàm

n n
∂ P
+C x k2 − y k )2 = 2 (A + B x k +C x k2 − y k ) =
P
(A + B x k


∂A


 k=1 k=1
n n


∂
(A + B x k +C x k2 − y k )2 = 2 (A + B x k +C x k2 − y k )x k =
P P
∂B
 k=1 k=1
n n

∂

(A + B x k +C x k2 − y k )2 (A + B x k +C x k2 − y k )x k2 =
 P P


 ∂C
=2
k=1 k=1
 µ ¶ µ ¶
n n n
P P 2 P
n A + x B + x C = yk

k

 k
µ k=1 ¶ µ k=1 ¶ k=1



 µP ¶
n n n n
x k2 B + x k3 C =
P P P
⇔ xk A + xk y k

 µ k=1 ¶ µk=1 ¶ µ k=1 ¶ k=1

 n n n n
2 3 4
x 2 yk
P P P P
x A+ x B+ x C=


k k k k

k=1 k=1 k=1 k=1

VÍ DỤ 5.2
Tìm hàm f (x) = A + B x +C x 2 xấp xỉ tốt nhất
bảng số
x 1 1 2 3 3 4 5
y 4.12 4.18 6.23 8.34 8.38 12.13 18.32

VÍ DỤ 5.2
Tìm hàm f (x) = A + B x +C x 2 xấp xỉ tốt nhất
bảng số
x 1 1 2 3 3 4 5
y 4.12 4.18 6.23 8.34 8.38 12.13 18.32
Giải. Hệ phương trình để xác định A, B,C có dạng

 

 7A + 19B + 65C = 61.70  A = 4.30

19A + 65B + 253C = 211.04 ⇔ B = −0.71

 65A + 253B + 1061C = 835.78 
 C = 0.69
Do đó parabol cần tìm là f (x) = 4.30 − 0.71x + 0.69x 2 .

Bấm máy. Bấm Mode 3 - STAT. Chọn 3-

2
+ cx . Nhập dữ liệu của 2 cột x, y. AC - Thoát
ra. Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn 1- A =.
Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn 2- B =.
Chọn Shift 1 - chọn 7 - Reg - chọn 3- C =.

Bài toán xấp xỉ hàm thực nghiệm Trường hợp f (x) = Ap(x) + B q(x)
Trường hợp f (x) = Ap(x) + B q(x) Khi đó

n
(Ap(x k ) + B q(x k ) − y k )2
X
g (A, B ) =
k=1

biến g (A, B ). Tọa độ điểm dừng của hàm

n
∂ P
g (A, B ) = 2 (Ap(x k ) + B q(x k ) − y k )p(x k ) = 0

∂A


k=1
n
∂ P


 ∂B
g (A, B ) = 2 (Ap(x k ) + B q(x k ) − y k )q(x k ) = 0
k=1

µ ¶ µ ¶
n n n
P 2 P P
p (x ) A + p(x )q(x ) B = p(x k )y

k k k


⇔ µk=1
n
¶ k=1 µ
n
¶ k=1
n
P P 2 P
p(x k )q(x k ) A + q (x k ) B = q(x k )y



k=1 k=1 k=1

VÍ DỤ 5.3
p
Tìm hàm f (x) = A x + B cos(x) xấp xỉ tốt
nhất bảng số
x 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0
y 2.27 2.37 2.45 2.52 2.60 2.62

VÍ DỤ 5.3
p
Tìm hàm f (x) = A x + B cos(x) xấp xỉ tốt
nhất bảng số
x 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0
y 2.27 2.37 2.45 2.52 2.60 2.62
p
Giải. Ta có n = 6, p(x) = x, q(x) = cos(x) và
n n
2
x k = 9, Shift-STO-A
P P
p (x k ) =
k=1 k=1
n
P n p
P
p(x k )q(x k ) = x k . cos(x k ) =
k=1 k=1
0.2080742774, Shift-STO-B.
n
P n
P p
p(x k )y k = x k .y k = 18.14616548,
k=1 k=1
Shift-STO-C.
n n
q 2 (x k ) = cos2 (x k ) = 0.6777701471,
P P
k=1 k=1
Shift-STO-D.
n n
P P
q(x k )y k = cos(x k ).y k = 0.7470806584,
k=1 k=1
Shift-STO-M. Giải hệ phương trình tìm A, B :
( (
A.A + B .B = C A = 2.00498761
⇔
B .A + D.B = M B = 0.48673479
p
Vậy f (x) = 2.0050 x + 0.4867 cos(x).
Bấm máy. Shift-Mode-STAT-Frequency-ON

1
Tìm ma trận hệ số p
Mode 3-STAT - 2: A+BX. Nhập vào cột X là X , nhập vào cột Y là
cos(X ). AC-thoát ra.
Shift - 1 - 4: Sum - 1: x 2 = Shift-STO-A
P
Shift - 1 - 4: Sum - 5: x y = Shift-STO-B

P
Shift - 1 - 4: Sum - 3: y 2 = Shift-STO-D

P
2
Tìm cột hệ số tự do
Shift - 1 - 2: Data
Nhập giá trị của cột FREQ là giá trị y. AC-thoát ra
Shift - 1 - 5: Var - 2:x × Shift - 1 - 5: Var -1:n = Shift-STO-C
Shift - 1 - 5: Var - 5: y × Shift - 1 - 5: Var -1:n = Shift-STO-M
3
Giải hệ phương trình:
Mode-5:EQN-1:anX+bnY=cn
CÁM ƠN CÁC EM ĐÃ CHÚ Ý LẮNG NGHE

Noi - Suy Lagrave

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Noi - Suy Lagrave

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM

TP. HCM — 2017.

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 1 / 73

1 ĐA THỨC NỘI SUY

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 2 / 73

1 ĐA THỨC NỘI SUY

2 ĐA THỨC NỘI SUY L AGRANGE

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 2 / 73

1 ĐA THỨC NỘI SUY

2 ĐA THỨC NỘI SUY L AGRANGE

3 ĐA THỨC NỘI SUY NEWTON

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 2 / 73

1 ĐA THỨC NỘI SUY

2 ĐA THỨC NỘI SUY L AGRANGE

3 ĐA THỨC NỘI SUY NEWTON

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 2 / 73

1 ĐA THỨC NỘI SUY

2 ĐA THỨC NỘI SUY L AGRANGE

3 ĐA THỨC NỘI SUY NEWTON

5 BÀI TOÁN XẤP XỈ HÀM THỰC NGHIỆM

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 2 / 73

Trong thực hành, thường gặp những hàm số

Để làm được điều đó, ta phải xây dựng một

ĐỊNH NGHĨA 1.1

Về mặt hình học, có nghĩa là tìm đường

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 5 / 73

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 6 / 73

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 6 / 73

Cho hàm số y = f (x) được xác định như sau:

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 8 / 73

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 9 / 73

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 9 / 73

với D k = ω0(x k )(x − x k )

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 11 / 73

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 12 / 73

Cho hàm số f (x) xác định như sau

Tương tự ta có tỉ sai phân cấp 2 của hàm

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 14 / 73

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 15 / 73

Theo định nghĩa tỉ sai phân cấp 1 của f (x)

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 16 / 73

Quá trình trên tiếp diễn đến bước thứ n ta

+ f [x 0 , x 1 , . . . , x n ](x − x 0 )(x − x 1 ) . . . (x − x n−1 )+

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 17 / 73

ĐỊNH NGHĨA 3.2

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 18 / 73

Nn(2) (x) = y n + f [x n−1 , x n ](x − x n ) +

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 19 / 73

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 20 / 73

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 21 / 73

Như vậy công thức nội suy Newton tiến là

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 22 / 73

Việc xây dựng một đa thức đi qua các điểm

Đường cong như vậy được gọi là đường

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 24 / 73

ĐỊNH NGHĨA 4.1

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 26 / 73

Xét đoạn [x 0, x 1]. Đặt h0 = x 1 − x 0. Vì g 0(x) là

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 27 / 73

Xét đoạn [x 0, x 1]. Đặt h0 = x 1 − x 0. Vì g 0(x) là

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 27 / 73

Xét đoạn [x 0, x 1]. Đặt h0 = x 1 − x 0. Vì g 0(x) là

NỘI SUY VÀ XẤP XỈ HÀM TP. HCM — 2017. 27 / 73