Unaan a Parte- ORTOGRAPIYAN PANGASINAN

Say ortograpiya na salitan Pangasinan ët untutumbok ëd

panuntunan na panagsulat tan panagsalita daray Pangasinan.
Ipaparungtal ëd sayan ortograpiya so Alpabeton Pangasinan ya awalaa’y
28 letra ya titibukёlёn na 23 ya mitanol tan 5 patanol. Kaiba mёt diya iray
estandardisadon grafema (o pasulat iran simbolo) tan saray tutuntunën ëd
panangikana tan panagbalikas ëd sarayan simbolo.
Sinansakëy mët ya impaliwawa ëd sayan ortograpiya iray
tutuntunën makalanor ëd panagpamitla, pabalikas a letraan (pamitla, salita,
akronim, patikëy, tan inisyals), tan pasulat a letraan. Ilalaman to mët iya iray
panuntunan makalanor ëd nanlasunan a patanol tan diptonggo, tan saray
nanlasunan a mitanol tan digrapon ST, SH, KT. Indalatdat mёt iray makanan
prinsipyo ëd salatan na E/I tan O/U tan pansalat ëd “D” na “R”.
Diya’d kaunuran, sinasansakёy so usar na tuldik o asento, tan usar
na saray tanda ya kawët, tëldëk, patëpët, tandan palikna, tëldëk-kawët,
tëltëldëk, kalwit, tan gilit.
1. Say Alpabeton Pangasinan
Say dasig na saray letra ët tatawagën ya alpabeto. Say alpabeton
Pangasinan ët tutugyupën na duwamplo tan walon letra (28) tan bibitlaën
ëd Ingles likud ëd ñ na Español. Wala’y limaran patanol tan duwamplo tan
talon mitanol.

Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg

“ey” “bi” “si” “di” “i” “ë” “ef” “dyi”

Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn

“eyts” “ay” “dyey” “key” “el” “em” “en”

Ññ NGng O Pp Qq Rr Ss

“enye” “endyi” “o” “pi” “kyu” “ar” “es”

Tt Uu Vv Ww Xx Yy Zz

“ti” “yu” “vi” “dobolyu” “eks” “way” “zi”

1
 Alpabeton Pangasinan

Bilang Bilang na Bilang na

Panuntunan ëd Diptonggo
na Patanol Mitanol
Panagbayës na Salita
Letra (Vowel) (Consonant)

28 No anggapo so kapëtëk 5-Patanol 23- Mitanol -aw

na balikas ëd a- aso 14– gëndat ya baaw
Pangasinan, bayësën e- eroplano uusarën akulaw
tan usarën so sipor ya i – ikol 9-bayës balaw
ingkasulat na balikas. o- okra këlaw
===========
Usarën iray inaon a salita u-urang b - baluto duyaw
ëd arum a salita’d Say tuldik c - computer lamaw
Pilipinas tan patëldëk o gawgaw
d - dila
pansiyansiyaën so letra na dieresis/umlaut kanaw
f – Filipino
unong ya ingkasulat. ët ikakana ëd tunaw
g – gatas
saray sipor a bëlyaw
Pëtëkan na salitan h –haluhalo
Pangasinan iray salitan salitan ikaw
j - jacket
binayës ed biyëktaëw ya Pangasinan butaw
k – kabayo
singa say Ingles tan arum a singa; sayaw
l - lamo
nira. ë- ëlëng, ëgës, ugaw
m - maso
ëlëk
n - niluto
-ëw
ñ - Niño
bëklëw
ng – ngilëb
tapëw
p - payong
kiyëw
q – Quezon
agëw
r - relo
linaëw
s - sapatos
siblëw
t - talon
taëw
v - vinta
kërëw
w – walura
x - x – ray
y - yoyo
z - zipper

2
 Panuntunan ëd Bilang na Bilang na
Bilang na Pananagbayës Patanol Mitanol Diptonggo
Letra na Salita (Vowel) (Consonant)

-iw
saliw
pinsiw
siwsiw
katiw
giwgiw
nibaliw
abaliw

-ay
labay
taytay
kaykay
baybay
abay
paypay

-ëy
balëy
sapëy
dukëy
tikëy
sakëy
palandëy

-oy
buloy
baboy
apoy
kapoy
bakloy
tikoy
lumboy

3
Aa Ss

aso sili

Oo Bb

okra baso

4
Mm Ll

maso lamo

Tt Yy

talaba yoyo

5
Gg Kk

gatas kabayo

Ii Dd

ikol dila

6
Ee

eroplano ëyag

Rr NGng

relo ngipёn

7
Pp Ww

patang walura

Uu Nn

urang niluto

8
Cc Ff

carrot fries

Hh Jj

haluhalo jacket

9
Ññ Qq

Niño Quezon

Vv Xx

vinta x-ray

10
Zz

zipper

2. Saray Grafema
Saray grafema na ortograpiyan Pangasinan ët tutugyupën na:
2.1 Saray Mitanol

2.1.1 Sipor a Mitanol

Bb Kk Dd Gg Hh
“bi” “key” “di” “dyi” “eyts”
Ll Mm Nn NGng Pp
“el” “em” “en” “endyi” “pi”
Rr Ss Tt Ww Yy
“ar” “es” “ti” “dobolyu” “way”

2.1.2 Binayës a Mitanol

Cc Ff Jj Ññ Qq
“si” “ef” “dyey” “enye” “kyu”
Xx Vv
“eks” “vi”

2.2. Saray Patanol

Aa Ee Ii Oo Uu
“ey” “i” “ë” “ay” “o” “yu”

11
3. Pamitla tan Panagpamitla
3.1 Say Pamitla
Say pamitla ët nailaman na sakëy ya patanol. Natugyop mët iya na sakëy ya patanol
(patinig) tan sakëy o angga’d apatiran mitanol (katinig).
Alimbawa:
agëw /a•gëw/
ëlëng /ë•lëng/
ikol /i•kol/
oras /o•ras/
ulo /u•lo/
baso /ba•so/
plato /pla•to/
traktora /trak•to•ra/

3.1.1 Ingkatuop na Pamitla

Diya’d pansaysay ëd ingkatuop na sakëy ya pamitla na salita, ikana
so simbolon M para ëd Mitanol tan P para ëd Patanol.
Ingkatuop Alimbawa
P /a•ma/
MP /da•lin/
PM /ag•tu•en/
MPM /kan•si•yon/
PMM /eks•tra/
MMP /pri•to/
MMPM /plan•tsa/
MPMM /kard/
MMPMM /trans•por•tas•yon/
MMPMMM /shorts/
3.2 Panagpamitla
Say panagpamitla ët panagpisay na salita unong ëd nan-uulop a patanol tan mitanol.
3.2.1 No wala’y mantumbukan a duwara o masulok nin patanol ëd
unaan, pëglëy, odino samput na salita, saya ët ibiig a pamitla.
Alimbawa:
Salita Pamitla
aamayuën /a•a•ma•yu•ën/
karëënan /ka•rë•ë•nan/
upaan /u•pa•an/
ikaut /i•ka•ut/
tutuo /tu•tu•o/
bibii /bi•bi•i/

12
 3.2.2 No wala’y mantumbukan a mitanol ëd luob na sakëy ya salita, sipor o
binayës, say unaan a mitanol so iyulop ëd unaan a patanol tan say
kumaduwan mitanol so iyulop ëd untumbok a patanol.
Alimbawa:
Salita Pamitla
mauksoy /ma•uk•soy/
bëklëw /bëk•lëw/
kotse /kot•se/
pobre /pob•re/
maalwar /ma•al•war/
3.2.3 No wala’y taluran mantutumbukan a mitanol ëd luob na sakëy ya salita,
samay duwaran akaunan mitanol so iyulop ëd patanol na tinumbukan a
pamitla tan say mikatlon mitanol ët iyulop ëd untutumbok a pamitla.
Alimbawa:
Salita Pamitla
eksperto /eks•per•to/
inspirasyon /ins•pi•ras•yon/
prangkisa /prang•ki•sa/
transportasyon /trans•por•tas•yon/
eksportasyon /eks•por•tas•yon/
3.2.4 No say inmuna ëd taluran mantutumbukan a mitanol ët M o N tan say
untutumbok ët balang la’d BL, BR, DR, PL, PR tan TR, say inmunan
mitanol (M/N) ët iyulop ëd inmunan patanol tan say duwaran unor a mitanol
ët iyulop ëd untutumbok a pamitla.
Alimbawa:
Salita Pamitla
asamblea /a•sam•ble•a/
alambre /a•lam•bre/
balandra /ba•lan•dra/
implikasyon /im•pli•kas•yon/
imprenta /im•pren•ta/
entrada /en•tra•da/
3.2.5 No wala’y apatiran mantutumbukan a mitanol ëd luob na sakëy ya
salita, iyulop ima’y duwaran akaunan mitanol ëd tinumbukan a patanol tan
iyulop ima’y duwaran unor a mitanol ëd untutumbok a patanol.
Alimbawa:
Salita Pamitla
ekstra /eks•tra/
transplant /trans•plant/
eksklusibo /eks•klu•sibo/
eksplosibo /eks•plo•sibo/
instruktor /ins•truk•tor/

13
3.3 Uulitën a Pamitla
3.3.1 No naukapëtan o asamkapëtan so lamukas ya unggagapo ëd
patanol, ulitën so unaan ya patanol.
Alimbawa:
Salita Pamitla
aawitën /a•a•wi•tën/
ëëkalën /ë•ë•ka•lën/
uniinom /u•ni•i•nom/
unaakar /u•na•a•kar/
inaakop /i•na•a•kop/
3.3.2 No say salita ët atuop ëd MP (Mitanol-Patanol), say unaan a
pamitla labat so ulitën.
Alimbawa:
Salita Pamitla
kanën /ka•ka•nën/
misa /mi•mi•sa/
laki /la•la•ki/
mangan /ma•ma•ngan/
bii /bi•bi•i/
Nagagawa mët iya no naukapëtan o asamkapëtan so lamukas.
Alimbawa:
Salita Pamitla
saliën /sa•sa•li•ën/
lukasan /lu•lu•ka•san/
pawilën /pa•pa•wi•lën/
sulatan /su•su•la•tan/
mampanis /mam•pa•pa•nis/
mantanëm /man•ta•ta•nëm/
3.3.3 No unggapo ëd nanlasunan a mitanol so salita, say unaan a
mitanol tan patanol labat so uulitën.
Alimbawa:
Salita Pamitla
prito /i•pi•pri•to/
plano /pa•pla•nu•ën/
trapo /man•ta•tra•po/
plantsa /mam•pa•plan•tsa/
troso /man•to•tro•so/

14
Nagagawa mët iya ëd saray binayës a salita.
Alimbawa:
Salita Pamitla
transfer /i•ta•trans•fer/
drowing /man•do•dro•wing/
trapo /man•ta•tra•po/
praktis /mam•pa•prak•tis/
klaster /mang•ka•klas•ter/
Anggaman untan, nayarin baryant so panag-ulit na duwaran mitanol tan patanol a singa:
Alimbawa:
Salita Pamitla
prito /mam•pri•pri•to/
plantsa /mam•pla•plan•tsa/
plano /mam•pla•pla•no/
trapo /man•tra•tra•po/
troso /man•tro•tro•so/

4. Pabalikas a Letraan
Sansakëyën a bitlaën so letra unong ëd ingkatuop na salita, pamitla, akronim,
pinatikëy ya salita, inisyals, simbolon pansiyensiya, tan arum ni’ra.

4.1 Pamitla
Pansulat Pambitla
a /ey/
ba /bi-ey/
lang /el-ey-en-dyi/
ka /key-ey/
ni /en-ay/

4.2. Salita
Pansulat Pambitla
bayës /bi-ey-way-ë-es/
anlong /ey-en-el-o-en-dyi/
maaral /em-ey-ey-ar-ey-el/
mapangasi /em-ey-pi-ey-en-dyi-ey-es-ay/
mabunlok /em-ey-bi-yu-en-el-o-key

15
 4.3 Akronim
Pansulat Pambitla
DECORP (Dagupan Electric /kapital di- kapital i- kapital si- kapital o-
Corporation kapital ar- kapital pi/
WHO (World Health
/kapital dobolyu- kapital eyts- kapital o/
Organization)
LGU (Local Government Unit) /kapital el- kapital dyi- kapital yu/
EFA (Education for All) /kapital i- kapital ef- kapital ey/
MDG (Millenium Development
/kapital em- kapital di- kapital dyi/
Goals)

4.4 Patikëy
Pansulat Pambitla
Gob. (Gobernador) /kapital dyi-o-bi-tëldëk/
Dr. (Doktor) /kapital di- ar- tëldëk/
Gg. (Galgalangën) /kapital dyi-dyi-tëldëk/
Atty. (Attorney) /kapital ey- ti-ti-way-tëldëk/
Mr. (Mister) /kapital em- ar-tëldëk/

4.5 Inisyals
 Tutuo tan Lugar
Pansulat
ATE (Amado Totaan Espino Jr.)
FVR (Fidel Valdez Ramos)
JDV (Jose De Venecia Jr,)
USA (United States of America)
UK (United Kingdom)
Pambitla
/kapital ey- kapital ti- kapital i/
/kapital ef- kapital vi- kapital ar/
/kapital dyey- kapital di- kapital vi/
/kapital yu- kapital es- kapital ey/
/kapital yu- kapital key/

 Ulupan/Institusyon
Pansulat Pambitla
KWF (Komisyon sa Wikang
/kapital key- kapital dobolyu- kapital ef/
Filipino)
PHCC (Pangasinan Historical and
/kapital pi- kapital eyts- kapital si- kapital si/
Cultural Commission
UPSP (Ulupan na Pansiansia’y
/kapital yu- kapital pi- kapital es- kapital pi/
Salitan Pangasinan)
PSU (Pangasinan State
/kapital pi- kapital es- kapital yu/
University)
UL (University of Luzon) /kapital yu- kapital el/
PEN (Phinma Education
/kapital pi- kapital i- kapital en/
Network)

16
  Simbolon Pansiyensiya tan Pammatematika
Pansulat Pambitla
H2O (danum) /kapital eyts- tu- kapital o/
CO2 (carbon dioxide) /kapital si- kapital o- tu/
kg (kilogram) /key-dyi/
W (watt) /kapital dobolyu/
g (gram) /dyi/

5. Pasulat a Letraan
Diya’d pasulat a letraan, siyansiya nin ikana so panuntunan a “No anto’y balikas
sikato’y sulat.”
5.1 Usar na Waluran Balon Letra
Say waluran balon letra ët C, F, J, Ñ, Q, V, X tan Z. Saraya ët ikakana ëd:
5.1.1 Sipor ya ingkasulat unong ëd arum a salita’d Pilipinas, nagkalalo la ëd
saray sipor a tanol a F, J, V, tan Z.
Alimbawa:
vuyavuy (Ivatan) abëban palma ya mautok
tan masagapsap so bulong to
feyu (Kalinga) pipa ya gawa’d tambo o
bukawe
jambangan (Tausug) tanaman
zigattu (Ibanag) lëtakan
vakul (Ivatan) tarong a gawa ëd dika
jatan (Tausug) dalan o karsada
5.1.2 Salitan Pangingaran
Alimbawa:
Calasiao Fidel Valdez-Ramos
San Jacinto Xerxes
El Niño Quintos Bridge
Victory Liner Zambales

5.1.3 Salitan Teknikal

Alimbawa:
CPU (Central Processing Unit)
CPR (Cardio Pulmonary Resuscitation)
zygote
cauliflower
pizza
virus

17
 5.1.4 Simbolon Pansiyensiya
Alimbawa:
Fe (iron)
NaCl (Sodium Chloride)
CO2 (Carbon Dioxide)
j (joule)
Z (Zinc)

5.2 Balon Salitan Binayës

Ikana so inyarum ya waluran letra ëd saray balon binayës a salitan nanlapu’d
Español, Ingles tan arum ni iran salita’y biyektaew. Ag la umanën so gëndat
lan binayës a malaknab lan aletraan unong ëd abakada.
Alimbawa:
porma (forma)
pinya (piña)
biyahe (viaje)
tseke (cheque)
sapatos (zapatos)

5.2.1 Sipor a Salitan Español

Akalista ëd saray sipor a binayës a salitan Español so agawan
impanletra ëd saray tanol na dayo untan mët ëd Diccionario
Tagalog-Hispano (1914) nën Pedro Serrano Laktaw ya angga’d
saray entri ëd Diskyunaryo Pilipino-Ingles (1972)
nën Jose Villa Panganiban.
Alimbawa:
oras (horas)
kabayo (caballo)
sibuyas (cebolla+s)
karuwahe (carruaje)
sabon (jabon)

5.2.2 Ag Uumanën a Balon Binayës

Naibaga a balon bayës iray salitan nayarin bayësën ya amin
tan ag uumanën.
Alimbawa:
fax
fam
visa
xerox
zipper

18
5.3 Eksperimento ëd Ingles
Aabuluyan tan tatangguyurën so arum ni iran eksperimento ëd letraan o
panangi- Pangasinan na letraan na saray balon binayës ëd salitan Ingles tan arum ni
iran salita’y biyëktaëw.
Alimbawa:
pulis
groseri
trapik
bolpen
keyk

5.4 Filipino ni Sakbay ya Español insan Ingles

No umbayës na salita’y biyëktaëw, ununan ikana so salitan Filipino sakbay
na Español. No anggapo, insan ikana so Ingles. Ikana so manumtumbok iran
panuntunan:
5.4.1 Umbayës ëd salitan Filipino no anggapo so kapëtëk to’d Pangasinan.
Alimbawa:
Ingles Filipino Pangasinan
nurse nars nars
lawyer abogado abogado
carpenter karpintero karpintero
petal talulot talulot
Pëtëkan na salitan Pangasinan iray salitan binayës ëd Español.
Alimbawa:
Español Pangasinan
agua danum
aguador manag-asul
areglo uksoy
calle dalan
taza lusor

5.4.2 Isulat so salita unong ëd panagbaybay ëd Pangasinan

Alimbawa:
Español Pangasinan
asfalto aspalto
cambio kambiyo
diccionario diksiyonaryo
empaque empake
escuela eskuwela

19
 5.4.3 Diya’d pamayës na salitan Ingles ya wala’y kapëtëk to’d salitan
Español, bayësën unong ëd panagbalikas ëd Español. Alwaran so
pangikana na saray salitan siyokoy (saray salitan ag nibagan Español
odino Ingles).
Alimbawa:
Ingles Español Pangasinan Siyokoy
aspect aspecto aspekto aspeto
image imagen imahen imahe
dialogue dialogo diyalogo dayalogo
dialect dialect diyalekto dayalekto
diamond diamante diyamante dayamante
diameter diametro diyametro dayametro

6. Nanlasunan a Patanol tan Saray Diptonggo

Diya’d kalapagan, nababalang so unaan a patanol ëd saray nanlasunan a patanol na I
+ (A, E, O) tan U + (A, E, I) no sinalëtan na Y tan W diya’d pansulat. Say kabaliksan to,
nasasalatan na Y so unong ya I tan say W so unong ya U ëd diptonggo. Unya so
nagagawa ëd akasYA (acacia), tenYEnte (teniente), tan benepisYO (benepicio); diya’d
indibidWAl (indibidual), agWAdor (aguador), sinegWElas (chineguelas), perWIsyo
(perjuicio). Nayarin ipaliwawa so agawa ya say I tan U ët naipapasën iran makalnan
patanol no ipara ëd saray patanol ya A, E, O ya ipapasën mët iran maksil a patanol. Ёd
sayan bëngatla, nababalang so tanol na I tan U no nasalatan na tanol na Y tan W.
Imanuën ni: magmaliw ya sakëy ya mambukbukor a patanol so nanlasunan a patanol no
nasalatan na Y tan W so unaan a patanol.
Balët wala’y apatiran (4) sunggay ëd kalapagan a tutuntunën. Wala’y kanëpëgan mët
a katunungan na balang sunggay.

6.1 Unaan a sunggay

No say nanlasunan a patanol ët untutumbok ëd mitanol diya’d
unaan a pamitla na salita.
Alimbawa:
piYAno (piano)
piYEsa (pieza)
kiYOsko (kiosco)
biYUda (viuda)
tuWAlya (toalla)
puWErsa (fuerza)
buWItre (buitre
6.2 Kumaduwan sunggay
No say nanlasunan a patanol ët untutumbok ëd duwara o masulok nin
amunggol a mitanol (kumpol-katinig) ëd luob na salita.
Alimbawa:
ostIYA (hostia)
20
 impIYErno (infierno)
leksIYOn (leccion)
eleksIYOn (eleccion)
lenggUWAhe (lenguaje)
engkUWEntro (encuentro)
biskUWIt (biscuit)
6.3 Kumatlon sunggay
No say nanlasunan a patanol ët untutumbok ëd tanol na H.
Alimbawa:
estratehIYA (estrategia)
kolehIYO (colegio)
rehIYOn (region)
relihIYOn (religion)
pribilehIYO (privilegio)
6.4 Kumapat a sunggay
No say nanlasunan a patanol ët wala’d samput na salita tan wala’y bëlat na
pambalikas diya’d unaan a patanol so unong.
Alimbawa:
ekonomIYA (economia)
pilosopIYA (filosofia)
heograpIYA (geografia)
ortograpIYA (ortografia)
teolohIYA (teologia)
6.5 Saray maksil a Patanol
Diya’d biyëk a pasën, aga mangiitër na unyan gutgot iray nanlasunan a
patanol ya wala’y maksil ya unaan a patanol (A, E. O). Likud ëd arum iran
varyant, nayarin isulat iraya ya anggapo’y salët na Y o W.
Alimbawa:
aorta (aorta)
paraon (faraon)
leon (leon)
idea (idea)
teatro (teatro)

7. Nanlasunan a Mitanol tan Digrapon ST, SH, KT

Natawag a nanlasunan a mitanol o digrapo so duwaran nan-abay ya
mitanol a bibitlaën ëd luob na sakëy ya pamitla. Wala’d samput na salita iray nanlasunan
a mitanol.

7.1 Anggapo’y KT
Ag uusarën so KT (CT) ëd Pangasinan lapu’d aga patatanulën so T
ëd abay na K diya’d sakëy ya pamitla.

21
 Alimbawa:
adik (addict)
sabjek (subject)
korek (correct)
konek (connect)
suspek (suspect)
7.2 Digrapon CH tan SH
Say digrapon CH tan SH a nanlasunan a mitanol ët bitlaën a
saksakëy so tanol ëd sakëy ya pamitla. Say Ch no binayës tan isulat ëd
Pangasinan, ët sasalatan iya na TS. Say SH no binayës tan isulat ëd
Pangasinan ët ag nasalatan.
Alimbawa:
tsanel (champion)
tsismis (chismes)
tsamporado (champorado)
tseke (cheque)
litson (lechon)
shooting (shooting)
workshop (workshop)
7.3 Nanlasunan a Mitanol
Saray nanlasunan a mitanol ët nanëngnëng mët ëd salitan Pangasinan
laut la’d saray salitan binayës.
Alimbawa:
preso
plantsa
plastik
trapo
presko

8. Salata’y E/I tan O/U

8.1 Senyas ëd Español tan Ingles
Untutumbok ëd senyas na Ingles tan Español iray salitan Pangasinan tan
karaklan na salita ët unggagapo’d e tan i.
Alimbawa:
e i
estudyante istayl
espesyal iskolar
estruktura istiker
eskuwala istandard
edukasyon istrayk

22
8.2 No bansag ya ingkana so O tan U ëd sakëy ya salita, unaan ya ikana so U.
Alimbawa:
puto
bukol
gunigon
pukok
tuo
salimuot
8.3 No Nauman so Mitanol
Diya’d kaso na O/U, aabuluyan so pansalat na o ëd u no nauman so
untumbok a mitanol ëd luob na pamitla. Nagagawa iya diya’d pansalat na N ëd M no
unggagapo so untumbok a pamitla ëd B/V tan P/F/.
Alimbawa:
kumpisal (confesar)
kumporme (conforme)
kumbento (convento)
kumportable (confortable)
kumbensiyon (convencion)
8.4 Epekto na Samkapët
8.4.1 Say O ët magmaliw ya U no wala’d samput na salita tan tutumbukan
na samkapët.
Alimbawa:
saguën (sago + ën)
buruën (buro + ën)
daguën (dago + ën)
uluan (ulo + an)
lakuan (lako + an)
8.4.2 Say O ët magmaliw ya U no wala’d samput a pamitla na salita
tan samkapët.
Alimbawa:
ubulan (ubol + an)
asulan (asul + an)
ulupan (ulop + an)
pultutën (pultot + ën)
abutan (abot + an)
8.5 Kapigan ag Mansasalatan so O tan U
8.5.1 Say O tan U ët ag mansasalatan no ulitën so lamukas.
Alimbawa:
oras-oras
ugaw-ugaw
amut-amut
balo-balo
kuso-kuso
23
 8.5. 2 Ag nakaukulan a salatan so O no tinumbuka’y/inyusara’y
pamasuldong a “n”.
Alimbawa:
buron gëlëgelë
tuon makuli
balon bilay
apon maaro
puron balitok
ason maamo

9. Pansalat ëd “D” na “R”

No say salitan unggagapo ëd letran D ët naukapëtan na ma-, sangka-, ka-, aka-,
maka-, pa-, mi-, tan na-, saya ët nasalatan na R.
Alimbawa:
marëën (ma + dëën)
marakëp (ma + dakëp)
sangkarëënan (sangka + dëën + an)
sangkarakëlan (sangka + dakël + an)
karayatan (ka + dayat + an)
karëënan (ka + dëën + an)
akariking (aka + diking)
akarukol (aka + dukol)
makarëngël (maka + dëngël)
pariking (pa + diking)
parukol (pa + dukol)
miramay (mi + damay)
marutak (ma + dutak)
Wala mët iray kaso ya ag nasalatan na R so D anggan naukapëtan.
Alimbawa:
nadalanan (na + dalan + an)
madalëm (ma + dalëm)
madalin (ma + dalin)
madala (ma + dala)
adëldëlan (a + dëldël + an)
mandaisët (man + daisët)

10. Usar na Tuldik o Asento

10.1 Tuldik Pailay
Say tuldik pailay (ˊ) ët uusarën ëd salitan Pangasinan piyan naipanëngnëng so
panangibitla ëd saray salitan saksakëy ya letraan balët nandumaa’y balikas tan
kabaliksan. Ikakana mët iya ëd saray salitan malumay tan imamarka ëd tagëy na
patanol sakbay na samput a pamitla.

24
 Alimbawa:
ámo amó
kási kasí
láki lakí
lapis lapís
ákis akís
bálo baló

10.2 Tuldik Patëldëk

Ikakana so tuldik patëldëk (¨) o dieresis/umlaut a mangipapanëngnëng ëd
tanol a schwa ya ë ya unong ëd salitan Pangasinan.
Alimbawa:
kimëy
atës
balëy
tërtër
amës
ëlëk

11. Saray Tanda

11.1 Kawët
Ikana so kawët (,) ëd salitan Pangasinan diya’d:
11.1.1 pantukoy na sangkamëlagan a putër na idea o sangkatikëyan a
pantunda ëd sakëy ya balikas
Alimbawa:
Lapu’d agawa, batik ya inmamot ëd kakawayanan si Joel.
Anggaman untan, nunutën tayon ikinon so salita tayon Pangasinan.
Kabëbëkta, nambabansag a linmuob ëd abung iray bisita.
11.1.2 serye na talura o masulok nin idea diya’d sakëy ya balikas
Alimbawa:
Saray tanaman nën Laki Misyong ët talon, palamingko, pagda, tan
kamatis.
Insaliwan da ak nën kuyak na lapis, papel, tan krayola.
11.1.3. pangibiig na saray idea o pansiyanën so mangkalubayan o nandumaan
iran idea, tan piyan ilaman so inëkal ya “ët”
Alimbawa:
Say tuon mangiras, bambantaya’y ëras.
Sayan proyekto ët gapuan natan, aliwan nabuwas.
Gabay kon sikayo so mandesisyon, aliwan sikami.
11.1.4 pangibiig na saray detalye- pangibiig na saray titulo/posisyon na sakëy
ya tuo, pangibiig ëd saray elemento na ayaman (adres), tan diya’d petsa (no say
tutumbukën a pormat ët bulan-petsa-taon)

25
 Alimbawa:
Impalapag nën Gob. Amado I. Espino III, say gobernador na Luyag na
Pangasinan, so kaplësan a kipapasën na seguridad na luyag.
#254 Barangay Carael, Siyudad Dagupan
Oktubre 26,2018
11.1.5 no isulat so ngaran ya ununa so apelyido, mangikarga na kawët
kasumpal na apelyido piyan ibiig so unaan a ngaran
Alimbawa:
Alcantara, Charina C.
Cancino, Rujealyn R.
Datuin, Jennalyn S.
11.1.6 pansamantalan pantunda- isisiyan ëd panamëglëy na kawët iray balikas
na liknaan, bulalas, paliknan “Ay” tan “A”, tan arum niran kalubay na salitan
makapangitër na pansamantalan pantunda ëd balikas
Alimbawa:
Ay, agi! Alingwanan ko’y payong ko.
Ay, Atilak ko lawari so pitakak!
On, unsëmpët kami naani.
11.1.7 Ёd pangkopya- ëd direktan pangkopya na saray balikas (parte man o
intiro), mangikakarga na kawët antis na kinopyan parte. No say kinopya ët
narumog ëd gapo na balikas, sasalatan na kawët so tëldëk a nanlapu’d orihinal
to iya.
Alimbawa:
“Napapagaan ak,” ingkuwan nën Bai Mising lëgan ton aalagarën so
unsabin luganan.
“Anto’y gabay mon saliwën a galawgalaw?” upapët nën Mama
Juan ëd kinën Jose.

11.1.8 kasumpal na pamano tan pangatnig- mangikakarga na kawët kasumpal

na pangatnig a singa anggaman, tan pakiwas a singa lëgan, tan untan sirin.
Alimbawa:
Anggaman, ag akatëpël tan dinago to’y anak ton man-akis.
Untan sirin, saya so kaukulan tayon gawaën.

11.2 Tëldëk
Ikana so tëldëk (.) ëd salitan Pangasinan diya’d:
11.2.1 pansamput na balikas
Alimbawa:
Magana si Ligaya.
Wala’y saliwën kon paabët.
Pangasinan so ngaran na luyag mi.
Pangasinan so tawag ëd sikami.
Pangasinan so salita mi.
26
 11.2.2 panagpatikëy na saray salita
Alimbawa:
Dra. - Doktora
Sen. - Senador
Prop. - Propesor
11.2.3 pinatikëy ya titulo na pangingaranan na sulat
Alimbawa:
Gg. - Galgalangën
Amb. - Ambasador
Gob. - Gobernador
11.2.4 inisyal ëd pëglëy na ngaran (tan no maminsan angga’d
unaan a ngaran)
Alimbawa:
Charina C. Alcantara
Editha V. Luna
Lilibeth A. Magtang
A.B. Fernandez Avenue
J.P. Laurel Street
11.2.5 panaglista o enumerasyon (kakargaan na tëldëk kasumpal na
numero/letra)
Alimbawa:
Saray Balëy tan Siyudad na Pangasinan
1. Asingan
2. Dagupan City
3. Lingayen
4. Urdaneta City
5. Bayambang

11.3 Tandan Patëpët

Diya’d kalapagan, ikakana so tandan patëpët (?) ëd pangibalikas na tëpët, upapët, o
panduwa-ruwa (ëd datos ya naalutor).
Alimbawa:
Inër so laën mo?
Anto la man so ngaran mo?
Kapigan ka unla ëd balëy?
Si Mother Ignacia (1663? -1748) ët tuwan maasikaso.
11.3.1 Relasyon ëd Arum a Tanda. Kapara’y kaso na tëldëk, wala iray
pangkanawnawa mët ya akaluob ëd kalkalwit, siklong odino panaklaw so balikas ya
uusaran na tandan patëpët. Sumlang ëd tutuntunën ëd tëldëk, mansiyansiya so
tandan pëtëpët ëd sakëy ya kinopyan balikas.
Alimbawa:
Ag la iya nampaligoy-ligoy tan tampul lan nantëpët, “Inër so nanlapuan na
kuwartan imbayar ëd impampaospital nën Ama?”
27
 “Panon ton naiburi so impampalsa da’d sikato?” pan-aaburido nën Jety.
“Kapigan tayo kasi nagamuran so hustisya?” tëpët nën Mama Tino ëd saray
kaiba to.
11.3.2 Saray Diretsa tan Aliwan Diretsan Tëpët. Usarën mët so tandan patëpët ëd
saray diretsan a tëpët ya naalmo’d balikas.
Alimbawa:
Nayarian ko kasi iya? tëpët to’d dili to.
Makatakas kasi iray kakaiba? tëpët na kaaro to’d sikato.
Akin ët ag antakot? pangkëlawan to may ugaw ed kagalaw to.
Tinëpët to’d dili to no nayarian to iya.
Mangkëlaw imay ugaw no akin ët ag antakot so kagalaw to.
11.3.3 Saray Pitutungtong a Pëtëpët. Wala iray pangkanawnawan singa tëpët iray
pitutungtong balët ipapasën ira iyan pitutungtong a paganggan kanyan kakargaan
na tëldëk.
Alimbawa:
Nayarin iyalaan mo ak na baso.
Nayari kasin sika’y man-asikaso ëd kërëw to.
11.4 Tandan Palikna
Ikana so tandan palikna (!) ëd saray balikas a bulso na liknaan, ëyag, o
balikas a makababalaw.
Alimbawa:
Batik kayo!
Gali la!
Agi, asugat ak!
Balbalëg so inyëbëng mo!
Tuwa iyan maasikaso. Ay agi impan-akar to’y matakkën diya’d
pëtang na agëw!

11.4.1 Relasyon ëd Arum a Tanda. Kapara’y kaso na tandan patëpët,

mansasiyansiya so tandan palikna ëd saray balikas ya nipaluob ëd kalkalwit, siklong
tan panaklaw.
Alimbawa:
“Ag ko la nayarian!” bësngaw to nën anëngnëng to’y ina to. Iestimaën a
limamplon bangkay so nalmo da’d naplag a bus.) Tan tuloy-tuloy nin
naaaruman so bilang!)
“Duga kasin sikato’y pinaburan da!” makababarong ya imbaga nin Jean ëd
ama.
11.4.2 Iwasan so Doble o Dakël nin Palikna. Diya’d pormal a panagsulat, ag man-
uusar na masulok ëd sakëy ya palikna ëd saray balikas. Kaukulan iyan disiplina
piyan makapambalikas ëd sangkatikëyan balët malinëw ya pamaakaran. Balët ëd
saray islogan, maslak a dadakëlan so tandan palikna piyan ipalikas so ambëlat a
liknaan.

28
 Alimbawa:
Welga! Welga!! Welga!!!
Laban!!!
11.5 Tëldëk-Kawët
Ikana so tëldëk-kawët (;) odino semikolon (semicolon) no pansiyanën iray
sugnay ya makapambukor ya anggapo’y pantugyop (pang-ugnay). Anggaman
nayarin gawaën a siyan a balikas iray sugnay ya makapambukor diya’d
panamëglëy na pan-usar na tëldëk, mas naipanëngnëng so mas asinggër a relasyon
na saray sugnay ëd sakëy tan sakëy no pan-ibaën iraya ëd lasunan a balikas tan
inusaran na tëldëk-kawët.
Alimbawa:
Balbalëg a kanabangan ëd anapan so pawit a kuwarta daray OFW; balët mas
unsëkdër so anapan no nawalaa’y dilin industriya iray tutuo. Anggaman marunong a
mansalita si Nestor tan dakel ya idea to, ag iya mahilig a mambasa; ibabaga ton
saray impaka-aral ya ibibiyang to ët nanlapu’d dilin danas.

11. 5.1 Ëd saray Komplikadon Serye na Balikas. Uusarën mët so tëldëk-

kawët ëd sakëy ya serye ya sobran komplikado tan pakanëngnëngan na
dakël a tanda.
Alimbawa:
Binitla nën Almario iray makasëngëg ëd pangikukurang to na Filipinas:
(1) say Filipinas so imbinyag na Español a si Villalobos tan nangkasakëy ëd
intiron kapuluan, a saya mët so ngaran ya inusar na saray rebolusyonaryo ya
angga’d impangiproklama na kawayangan na bansa nën 1898; (2) wala’y
pikëwët a nandumaan a impangngaran na bansa (Pilipinas) tan diya’d salita
(Filipino); tan (3) say Filipinas ët makapampalëmëw ëd pambangat na salita,
pantukoy ëd tutuo, tan diya’d bansa. Nën 2008, nikurit ëd Rehiyon IV-A so
sangkarakëlan a bilang na saray inatëy ëd impan-anak ëd 232;
untumbok so Rehiyon VII,181; NCR, 176 tan Rehiyon III, 166.

11.5.2 Sakbay na saray Pamanon. Mangikarga na tëldëk-kawët sakbay na

saray pamanon a singa untan sirin, no ag ingën, untan, tan imbis no
itugyop to’y duwaran sugnay ya makapambukor.
Alimbawa:
Labay nën Beth so makapampaalagëy na abung; no untan sirin, gapuan
to la natan so mantipon.
Nëpëg ya ibaan mo la’y agim ëd panggaway assignment to; imbis a
sananëy ya tuo so ibaan mo.
Aga malinëw para ëd saray balon estudyante iray tutuntunën ëd
eskuwelaan; untan sirin, kaukulan ya ipaliwawa’n maung na saray
bumabangat ëd klase da so nipaakar ëd saya.

29
 11.5.3 Diya’d Pansiyan na saray Detalye. Man-uusar na tëldëk-
kawët piyan pansiyanën iray reperensiya no say sakëy o masulok ni
ëd saray reperensiya ët wala’y arum a tanda ëd luob.
Alimbawa:
Hen.2:3–6; 3:15, 17; 6: 5, 14
Sebastian, p. 12; Panganiban, p. 3
San Juan p. 37–40; de Leon p. 93
11.5.4 Relasyon ëd arum a Tanda. Naynay ya isusulat ëd paway na
kalkalwit so tëldëk- kawët. No say sakëy ya kinopya ët
mansasamput ëd sakëy ya tëldëk- kawët, ëëkalën so tëldëk-kawët.
Alimbawa:
Makapakiliti na imahinasyon so istoryan “Unang Baboy sa
Langit”; makatënyëg mët balët ëd puso so “Tuwing Sabado.” Ag to
ilaluan nën Norma ya sikato ët nakësawan a maung (alingo iya ëd
pantantiya na distansiya); balët ayos labat para’d sikato lapu’d atënaw
iray taba to.

11.6 Tëlteldëk
Ipapakabat na tëltëldëk (:) so listaan na saray kapëgpëg o balikas. Maslak a
kakargaa’y espasyo kasumpal na tëltëldëk no say listaan ya ipapakabat ët wala’d
kaparehon linya to iya.
Alimbawa:
Aga makapili si Rene na kaiba: si Oscar, si Philip, o si John?
Dakël so kaukulan kon umanën ëd dilik: estilo na panangawës,
estilo na buwëk, tan estilo na panagbilay.
Dakël so nayarin nagawa no naërël kan mangkokopya:
(1) Duwa’y oras kan mampanis ëd karsada;
(2) Mansulat ka na limanlasus a kopya na “Ag ak la
mangkopya”; tan
(3) Sakëy simba kan nasuspinde.

11.6.1 Diya’d Pangkopya. Usarën mët so tëltëldëk sakbay na pangkopya ëd

saray balikas, odino piyan ipakabat iray balikas.
Alimbawa:
Diya’d saray salita nën Aling Sepa, mansusumpal so dula: “My parents
ruined my life. Yours will not be ruined. I shall not let your father do
it….” (Dinëral na saray atëng ko so bilay ko. Say sika ët andi. Ag ko
abuluyan a gawaën iman na amam...)

11.6.2 Diya’d Panlista. Diya’d panlista, mabëtbët a tutumbukën na tëltëldëk

iray salitan alimbawa, tan singa say manumtumbok.
Alimbawa:
Dakël so nayarin nairegalo natan a Pasko ya unsusto ëd badyet:
30
 Alimbawa:
1. saray panyon bainte pisos so presyo
2. pitaka
3. libro
Say kanëpëgan na balon Dibisyon na Literatura tan Araling Kultural ët unya ëd
manuntumbok:
1. pangkolekta, panrepaso, tan pan-aral ëd saray kuritan tan kulturan nisulat ëd
Filipino tan arum niran salita ëd rehiyon, likud ëd saray nisulat ëd Ingles tan
arum niran salita’y biyek-taëw;
2. panggawa na libro, tsapbuk, teksbuk, tan antolohiya nipaakar ëd saray araling
pankultura kada taon; tan
3. panangguyor ëd saray Sentro na Wika tan Kultura ya makapangitër ëd saray
sukait ya pansalita tan pangkultura.
11. 6. 3 Diya’d Oras tan diya’d Tsapter na Bibliya. Uusarën so tëltëldëk
ëd pansulat na oras tan say tsapter ëd Bibliya.
Alimbawa:
Juan 3:16
Kawikaan 7:18
7:30 nu
8:15 ng
11.6. 4 Diya’d Reperensiya. Diya’d pansulat na reperensiya, usarën so
tëltëldëk ëd pasën na angigalutan tan ëd ngaran na manangingalut na libro.
Alimbawa:
Almario, Virgilio S. Filipino ng mga Filipino. Lungsod Pasig: Anvil,
2009.
Barrantes, Vicente. El Teatro Tagalo. Madrid: 1989.
Eugenio, Damiana L. Awit and Corrido: Philippine Metrical
Romances. Lungsod Quezon: University of the Philippines Press, 1987.
11.6.5 Ёd saray Parte na Sulat. Diya’d korespondensiya, usaran na
tëltëldëk so lugay ya pangigapo, katëkëp, panawag-imano, paksa, tan
notasyon na initdan na kopya ëd saray opisyal o pormal na sulat.
Alimbawa:
Inaro ya Senador Legarda:
Katëkëp: Borador na Memorandum
Panawag-Imano: Francisco Bulalacao, EPS MAPEH
Nora Laguda, EPS Filipino
Paksa: Pantuop na Komite ed Panrepaso tan Pansubaybay na
Proyekto
Initdan na Kopya:
John Enrico C. Torralba, SEN
Julio A. Ramos, SPP
Dr. Sheille B. Vega, SSG

31
 11.6.6 Treyser. Diya ni’d korespondensiya, tatawagën a treyser
(tracer) iray inisyal a mangilalaman ëd say tutuo odino opisinan dinalanan na
sakëy ya ginawan dokumento. Man-usar na tëltëldëk kasumpal na saray
inisyals na tuo ya kaiba ëd transaksiyon. Wala’d balëg a letra so nampagawa
na sulat lëgan a wala’d angkëkëlag a letra so nan-enkowd ëd saya. Kasumpal
na say inisyal, ikakarga mët so petsa ya aksulat ëd numero.
Alimbawa:
RTA:jag/01082014
PGD:sba/03212014
LEF:jci/02112014

11.6.7 Iskrip. Maslak ya uusarën ëd panagsulat na iskrip ëd dulan

pantanghalan, pambrodkast, tan pampelikula so tëltëldëk kasumpal
na ngaran na gimmanap a nansalita.
Alimbawa:
MENANGGUE: Say kulasisi ta ya inter mo?
TOMING: Tan dinan ni no ag say saya.
MENANGGUE: Aliwan kulasisi tan kulayot
odino sabukot so pakanëngnëng ko.

11.7 Usar na Kalwit

Ikana so kalwit (,) ëd salitan Pangasinan no:
11.7.1 isuldong so ‘y ëd manunan salitan mansamput ëd patanol kasalat na
si, so, nën, o na tan ikana’y pailay
Alimbawa:
magana si Elvie magana’y Elvie
sikara so atëng to sikara’y atëng to
imbaga na bumabangat imbaga’y bumabagat

11.7.2 ipanëngnëng so ingkatuop o asimilasyon na duwaran salita

Alimbawa:
wala ëd wala’d
unggapo ëd unggapu’d
lapo ëd lapu’d
diman ëd dima’d
diya ëd diya’d

11. 8 Usar na Gilit

Ikana so gilit (-) no:
11.8.1 ulitën so salita
Alimbawa:
sakëy-sakëy
labi-labi
32
 sali-sali
kitdi-kitdi
bayës-bayës
lingaw-lingaw
11. 8.2 ulitën so duwaran unaan a pamitla na salitan masulok ëd duwaran pamitla
Alimbawa:
pike-pikëwët
talu-talura
boni-bonikëw
ipësak-pësak
manu-manugang
ipila’y ukapët ëd unaan a biyang ya uulitën
Alimbawa:
patëlëk-tëlëk
papawil-pawil
pasayaw-sayaw
pamalis-malis
patawal-tawal
mambayës-bayës

11.8.3 isulat so onomatopeikon salita ya wala’y saksakëy ya pamitlan tanol.

Alimbawa:
tik-tik
ding-dong
kok-ko-ka-ok
miyaw-miyaw
aw-aw
brum-brum

11. 8.4 pansiyanën so pamitla ya mansamput ëd mitanol tan tutumbukan na pamitla

ya unggagapo ëd patanol.
Alimbawa:
manag-ërël
panag-aral
manag-apis
manag-awit
hay-iskul

11.8.5 mansamput ëd patanol so unaan a pamitla ya salita tan tutumbuka’y salitan

pangingaran
Alimbawa:
maka-Noynoy
pa-Dagupan
33
 taga-PSU
taga-DepEd
maka-PTA
man-Yakult
tan salitan biyëktaëw ya binayës ya unong
man-toothbrush
man-shower
man-selfie
man-make-up
man-lipstick
11.8.6 isulat so balon nanlasunan a salita
Alimbawa:
apag-bulag
amputi-layag
ugip-manok
uran-bakës
labus-laksëb
11.8.7 ibiig so numero na oras tan petsan wala’y mika-, tan kuma-. Untan mët ëd
panagbilang na oras, numero man o letraan ya uusara’y alas-.
Alimbawa:
mika-50
mika-80
kuma-30
kuma-100
alas-8
alas-diyes
11.8.8 say salita ët ukapëtan na de- a nanlapo ëd Español a say labay ton ibaga ët
“ginawa o wala’y ingkana.”
Alimbawa:
de-lata
de-bote
de-kotse
de-kampanilya
de-relo

34
KUMADUWAN PARTE: GRAMATIKAN
PANGASINAN
1. PANGNGARAN -saya ët untutukoy ëd ngaran na tuo, ayëp, pasën, ngaran na bëngatla,
tan agaw-gawa.
1.1 Bilang na Pangngaran (Sansakëy, Sandërwa, Sandarakël)
Sansakëy Sandërwa Sandarakël
agi san-agi san-aagi
ina san-ina san-iina
ama san-ama san-aama
kapinsan sangkapinsan sangkakapinsan
kaaro sangkaaro sangkakaaro
ayro san-ayro san-aayro

1.2 Panuntunan:
Sansakëy
Say salita ët ag nauman.
Alimbawa: agi, ina, kaabay, kaaro

Sandërwa
Wala’y pangngaran na bilang a singa say sandërwa. Ikapët ëd lamukas so ukapët
(prefix) a “san” o “sang”.
Alimbawa:
kaabay - sangkaabay
agi - san-agi
ama - san-ama
kaaro - sangkaaro
kapinsan - sangkapinsan

Sandarakël
Wala mët so pangngaran na bilang no dakdakël.
1.2.1 Ulitën so unaan a pamitla (syllable) na lamukas tan ukapëtan na
“san” o “sang”
Alimbawa:
agi - san-agi - san-aagi
ina - san-ina - san-iina
kapinsan - kakapinsan - sangkakapinsan
kaaro - kakaaro - sangkakaaro
kaabay - kakaabay - sangkakaabay

35
 1.2.2 Saray arum a salita ët nayarin ukapëtan (prefix) ya “ka” tan samkapëtan
(suffix) na “an”
Alimbawa:
palandëy - kapalandëyan
abung - kaabungan
kiyëw - kakiyëwan
takël - katakëlan
pagëy - kapagëyan
1.3 Usar na say, si, tan kiyënën
1.3.1 Say (Ang)
Alimbawa:
say kaimito
say aso
say relo
say libro
say baluto
1.3.2 Si (Si)
Alimbawa:
si Rujealyn
si Charina
si Joselito
si Ligaya
si Jennalyn
si Mary Ann
si Jay
si Edith
1.3.3 Kiyënën (Kay)
Alimbawa:
kiyënën nanay
kiyënën tatay
kiyënën maestro
kiyënën maestra
kiyënën prinsipal
1.4 Say usar na saray, sikara, tan kiyënda di
1.4.1 Saray (Ang mga)
Alimbawa:
saray kaimito
saray aso
saray relo
saray libro
saray baluto

36
 1.4. 2 Sikara di (Sina)
Alimbawa:
sikara di Ana tan Lito
sikara di ama tan ina
sikara di atsi tan kuya
sikara di bai tan laki

1.4.3. Kiyënda di (Kina)

Alimbawa:
kiyënda di tatay tan nanay
kiyënda di bai tan laki
kiyënda di mama tan nana
kiyënda di atsi tan kuya
kiyënda di panguluan tan bulirëk

Tandaan:
Ag pambabansagën ya ikana’y bilang tan say “saray” ëd pamarakël na salitan
Pangngaran (noun).
Alimbawa:
say pituran lalaki aliwan saray pituran lalaki
say taluran bibii aliwan saray pituran bibii
say limaran ugugaw aliwan saray limaran ugugaw
say waluran atis aliwan saray waluran atis
say duwaran baka aliwan saray duwaran baka

1.5 Kasarian na Pangngaran (Pambii, Panlaki, Pambilaki, Anggapo’y kasarian)

Anggapo’y
Pambii Panlaki Pambilaki
Kasarian
TUO
ina ama atëng ulës
marikit balulaki kalangwëran baso
atsi kuya yugtan bag
ninang ninong katulangan abung
maestra maestro bumabangat eskuwelaan
doktora doktor managtambal ospital
panginaën pangamaën kaanakan plato
Anggapo’y
Pambii Panlaki Pambilaki
Kasarian
bai laki matakkën baston
ayro bayaw anak tinidor
bii laki ilalak simbaan
modista sastre dumarait kawës

37
 AYЁP
nganak lalong manok tari
kaung bulog baboy kawayan
kabatyan kalakiyan duwëg lukoy

2. PASANDI-NGARAN- saraya so uusarën a kasalat na saray pangngaran o

pantutungtungan ëd balikas
2.1. Say usar na siyak, ko, sika, sikato, tan to
2.1.1 Siyak (Ako)
Usarën so siyak no say tutukuyën mo ët say sikan dili.
Alimbawa:
Siyak si Mara.
Siyak si Mario.
Siyak si Jose.
Siyak si Elvira.
Siyak si Charina.

2.1.2 Ko (Ko)
Usarën so ko no say makangkaryan na bëngatla ët say mansasalita.
Alimbawa:
Sinaliw ko ëd arap na eskuwelaan iya’y galawgalaw.
Isëmpët ko ëd abung mi so intër nën bumabangat ko.
Gawaën ko la ëd abung naani imay trabahok.
Ag ko gabay so unla ëd balëy naani.
Itër ko la ëd sika naani imay këkërëwën mo.

2.1.3 Sika (Ikaw)

Usarën so sika no say tutukuyën ët say katungtong a sakëy ya tuo.
Alimbawa:
Sika la so manlinis.
Sika so apilin manggalaw.
Sika so gabay kon kaiba.
Sika so paboritok a kagalaw.
Sika so mambasa na anlong.

2.1.4 Sikato (Siya)

Usarën so sikato no say tutukuyën ët say pantutungtungan a sakëy ya tuo.
Alimbawa:
Sikato so sangkarëënan ëd klase.
Sikato la so iganggan yo.
Sikato la so mila ëd palyagan.
Sikato so kaiba mi karuman.
Sikato manaya so kaanakan mo.
38
 2.1.5 To (Niya)
Usarën so to no say tutukuyën ët sakëy ya tuon akangkayaryan na bëngatla o say
nanggawa na kiwas.
Alimbawa:
Gawa to so analon anlong.
Sinaliw to imay regalo.
Saliën to so misali ëd palyagan na panag-anlong.
2.2 Say usar na sikata, sikayo, sikami, mi, sikatayo, sikara, tan da
2.2.1. Sikata (Kata)
Usarën so sikata no say tutungtungën ët say mansasalita tan say katungtong to.
Alimbawa:
Sikata so manlinis na tanaman.
Sikata so apilin mangansiyon.
Sikata lamët so akauna.
Siyopa so unsublay ëd sikata?
2.2.2 Sikayo (Kayo)
Usarën so sikayo no say tutukuyën ët duwara o mas dakël a tuon katungtong.
Alimbawa:
Sikayo so analo ëd patalisiwan.
Mila ak ëd sikayo.
Gabay ko so umpasyar ëd sikayo.
Sikayo la so unsublay ya mangan.
Sikayo so pinabli mi iran bumabangat.
2.2.3. Sikami (Kami)
Usarën so sikami no say tutukuyën ët duwara o dakël ni tan kaiba’y mansasalita o
kaiba so katungtong.
Alimbawa:
Sikami la so mampanis ëd paway.
Sikami so analo ëd sayaw.
Sikami so apilin mangansiyon ëd eskuwelaan.
Nanlapo ira ëd sikami karuman na ngarëm.
Sikami so pinasyar na galgalangën a presidente.
2.2.4. Mi (Namin)
Usarën so mi no say bëngatla ët kayaryan na mansasalita kaiba so arum a tuo.
Alimbawa:
Panlikëtan mi so mansalita na Pangasinan.
Gawaën mi naani so imbaga nën nanay ko.
Aralën min maung so patbëk.
Kuwarta mi la so isaliw tayo.
Sambutën mi so unsëmpët piyan nakaiba kayo ëd panangan.

39
 2.2.5. Sikatayo (Tayo)
Usarën so sikatayo no say tutukuyën ët dakël nën say duwara (kaiba so mansasalita
tan saray katungtong).
Alimbawa:
Sikatayo so apili ya unsayaw nabuwas.
Sikatayo lamët so unla ëd plasa.
Diman ëd sikatayo so pakagawaan na palyagan.
Anggano sikatayo labat la so umpasyar ëd balëy.
Sikatayo la so mansaliw na itarya para’d pandëman.
2.2.6 Sikara (Sila)
Usarën so sikara no say tutukuyën ët duwara o dakël nën say duwara (aga kaiba so
mansasalita tan say katungtong to).
Alimbawa:
Sikara so analo karuman.
Sikara la so itdan mo na kanën.
Ag ka la mimila ëd sikara.
Sikara so kaukulan na balëy.
Anggan siyopa ëd sikara so kaiba mi.
2.2.7 Da (Nila)
Usarën so da no say tutukuyën ët duwara o dakël nin tuon akangkayaryan a bëngatla
odino say nanggawa ya kiwas.
Alimbawa;
Bitbitën da naani paunla’d Manila iratay kahon.
Sinaliw da ëd Dagupan iray iregalo dan bangus.
Ipaalagëy da la so balon eskuwelaan mi.
Kaukulan da so tulong na amin.
Alagarën da no kapigan unsabi iray bisita.
2.3. Say usar na saya, satan, tan saman
2.3.1 Saya (Ito)
Usarën so saya no say tutukuyën ët sakëy ya bëngatla ya asinggër tan abay na say
mansasalita.
Alimbawa:
Saya so bag ko.
Saya so lapis ko.
Saya la so saliwën tayo.
Ag ko amta no saya so aanapën da ya papel.
2.3.2 Satan (Iyan)
Uusarën so satan no say tutukuyën ët sakëy ya bëngatla ya arawi ëd say mansasalita
balët asinggër ëd say katungtong.
Alimbawa:
Satan may papel ya anapën ko.
Satan so ikawës mo?
Say amtak ët satan so ilako da ëd balëy.

40
 Satan so itër ko’d sika ya bag.
Say itër tayon galawgalaw ët satan.
2.3.3 Saman (Iyon)
Usarën so saman no say tutukuyën ët sakëy tan arawin pareho ëd say mansasalita tan
say katungtong to.
Alimbawa:
Saman ima’y sumpit ya aanapën mo.
Saman so karuman ko ni ya nununutën.
Ag ko amta no saman may nababalang ya tsinelas mo.
Anggan saman la so ipakërëw mo ëd saray kaarom.
Saman so gabay kon ilako tayo’d tindaan.
2.4 Say usar na saraya, saratan, tan saraman
2.4.1 Saraya (Ang mga ito)
Usarën so saraya no say tutukuyën ët duwara o dakël a bëngatla ya wala ëd
abay, asinggër odino ëgna na mansasalita.
Alimbawa:
Saraya so intër nën nanay ko.
Saraya labat so wala ëd listaan ya nanlapu’d eskuwelaan.
Saraya so imbilin da ya awitën tayo.
Saraya so asaliw min galawgalaw ëd balëy.
Saraya so gabay kon kanën.
2.4.2. Saratan (Ang mga iyan)
Usarën so saratan no say tutukuyën ët duwara o dakël a bëngatla ya wala ëd
abay, asinggër odino ëgna na katungtong tan arawi ëd mansasalita.
Alimbawa:
Saratan so impawit da ëd sika?
Saratan so nakaukulan mon apigërën.
Saratan so asabian kon iyëëpas da ëd luganan.
Saratan la so isëmpët mo ya abët da ëd sika.
2.4.3. Saraman (Ang mga iyon)
Usarën so saraman no say tutukuyën ët duwara o dakël a bëngatla tan
arawin pareho ëd mansasalita tan say katungtong to.
Alimbawa:
Saraman so sangkakaaro ëd lugar mi.
Saraman so asabian dan manggagalaw.
Saraman so man-uusilan ëd parke karuman.
Saraman so nanëngnëng ëd arum a bansa.
Anggano saraman la so ilugan tayo pasëmpët.

41
 2.5 Say usar na diya, ditan, tan diman
2.5.1 Diya (Dito)
Uusarën so diya no say lokasyon o kawalaan na tutungtungën ët asinggër ëd
say mansasalita.
Alimbawa:
Diya so nantanëman ko na atis.
Diya ka la mangan.
Igaton mo la diya so libro.
Gali la diya ëd dalëm na abung.
Diya so pangipëkëtan ko imay kalendaryo.
2.5.2 Ditan (Diyan)
Uusarën so ditan no say lokasyon o kawalaan na tutungtungën ët asinggër ëd
say katungtong.
Alimbawa:
Ditan ka la unirong.
Ditan ka la unalagëy.
Ampëtang ditan katon mampayong ka.
Aliwan ditan so dugan dalan.
Ditan kami milugan.
2.5.3 Diman (Doon)
Uusarën so diman no say lokasyon o kawalaan na pantutungtungan ët arawi
ëd saramay mantutungtong.
Alimbawa:
Diman tila ëd ilog man-amës.
Diman tayo la mangaliw na kawës ëd tindaan.
Ag ko gabay no diman so laën tayo.
Mila ka la diman piyan makapasyar ka mët.
Diman tayo mikëmël.

3. PAKIWAS -salitan mangibabaga’y kiwas o galaw.

3.1 Pamanahunan na Pakiwas
3.1.1 Agawa (Asumpal lan agawa so kiwas o galaw)
Alimbawa:
Nambabansag kamin angan.
Pimmasyar kami’d Baguio nën imbënëg ya agëw.
Linma kami’d Hundred Islands nën apalabas a simba.
3.1.2. Nagagawa (Gagawaën ni labat so kiwas o galaw)
Alimbawa:
Mansasalog na tanaman si Ben.
Mampapakan na manok si Kuya Juan.
Manggagalaw iray ugaw ëd silong na mangga.

42
 3.1.3. Gawaën (Gawaën/Nagawa ni labat so kiwas o galaw)
Alimbawa:
Nabuwas ak unla ëd balëy.
Diya’d unsublay ya taon kami unla’d Davao.
Mantanëm kami na petsay naani.

Agawa Nagagawa Gawaën

nan-amës man-aamës man-amës
inminom uniinom uninom
nampasyar mampapasyar mampasyar
nansalog mansasalog mansalog
nampanis mampapanis mampanis
nansulat mansusulat mansulat
nambasa mambabasa mambasa
nanlinis manlilinis manlinis
nanluto manluluto manluto

3.2 Panuntunan:
3.2.1 Agawa
Aruman na ukapët a nan- so lamukas no saya ët unggagapo ëd d, l, r,s,tan t,
nam- no unggagapo ëd p, b tan inm- no unggagapo so so lamukas ëd patanol
no asumpal lan agawa so kiwas o galaw.
Alimbawa:
nan- + sulat = nansulat
nan- + linis = nanlinis
nan- + tipak = nantipak
nam- + panis = nampanis
nam- + butaw = nambutaw
inm- + inom = inminom
inm- + ëkal = inmëkal
inm- + agëw = inmagëw
3.2.2. Nagagawa
Aruman na ukapët a man-, mam-, um-, tan un- so lamukas tan
ulitën so unaan a pamitla na lamukas no nagagawa ni labat so kiwas o galaw.
Alimbawa:
man- + a + asul = man-aasul
man- + ë + ëkal = man-ëëkal
mam- + pa + panis = mampapanis
mam- + ba + bagot = mambabagot
um- + ba + batik = umbabatik
um- + bu + buskag = umbubuskag
un- + da + dago = undadago
un- + tu + tubo = untutubo

43
 3.3.3 Gawaën
Aruman na ukapët a man-/mam-, um-, tan un- so lamukas no gawaën ni
labat so kiwas o galaw.
Alimbawa:
man- + talaba = mantalaba
man- + tanëm = mantanëm
mam- + pising = mampising
mam- + basa = mambasa
um- + bëltang = umbëltang
um- + pawil = umpawil
un- + turo = unturo
un- + dago = undago
4. PAMANTO- untutukoy ëd saray salitan iyuusar no mangipakabat na pangngaran tan
pasandi-ngaran. Mangipipigura mët iraya na saray kolor, korte, tan klase na bëngatla.
Alimbawa:
kolor – ambalanga, kahel, duyaw, berde, asul
korte – malimpëk, rektanggulo, triyanggulo
klase – marakëp, ambëlat, marëën
4.1 Digri na Pamanto
4.1.1. Positibon Digri - pamanto ya mangipa-pakabat na sakëy ya
tuo, lugar, bëngatla odino agaw-gawa.
4.1.2 Komparatibon Digri - pamanto ya mangkukumpara na duwaran tuo,
lugar, bëngatla odino agaw-gawa. Say iyusar ët mas + pamanto tan nën say.
4.1.3. Superlatibon Digri - pamanto ya mangkukumpara na unsulok ëd
duwaran tuo, lugar, bëngatla odino agaw-gawa. Say iyusar ët sangka+
pamanto+ an.

Digri na Pamanto
Positibon digri Komparatibon digri Superlatibon digri
magana mas magana sangkagangganaan
matakkën mas matakkën sangkatakkënan
balëg mas balëg sangkabalëgan
dakël mas dakël sangkarakëlan
malinis mas malinis sangkalinisan

44
 5. PAMANON- untutukoy ëd saray salitan mangipipigura na pakiwas, pamanto, tan
arum ni iran pamanon.
5.1. Saray Klase na Pamanon
5.1.1 Pamanon a panon - mangibabaga no panon a ginawa iray kiwas.
Alimbawa:
makalkalnan inmakar
maples a bimmatik
malikët ya untulong
masësëg ya undëngël
mairap ton inëbatan
5.1.2 Pamanon ya oras- mangibabaga no kapigan ginawa iray kiwas
Alimbawa:
sakëy agëw
karuman a sakëy
diya’d untumbok ya agëw
imbënëg a simba
nën bulan na Mayo
5.1.3. Pamanon a lugar – mangibabaga’y lugar no inër ginawa iray kiwas.
Alimbawa:
diya’d luob na eskuwelaan
diya’d parke
diya’d karsada
diya’d abung
diya’d kapukukan
5.1.4 Pamanon a kanaynayan- mangibabaga no mamimpigan ginawa iray kiwas.
Alimbawa:
mabëtbët
naynay
lanang
inagëw-agëw
tinaon-taon
6. INTIRON BALIKAS TAN KAPЁGPЁG NA BALIKAS
6.1 Kapëgpëg
Grupo na saray salita ya aliwan kompleto so gabay ton ibaga. Aga iya
unggagapo ëd balëg a letra tan ag mët iya mansasamput ëd tëldëk (.), tandan
patëpët(?), tandan palikna (!), odino antukaman a tanda.
Alimbawa:
say ugaw
amin tayo
sikayo labat
diya’d simbaan
linma natan

45
 6.2 Balikas
Grupo na saray salita ya mangibabaga’y kompleton mensahe. Unggagapo iya ëd
balëg a letra tan mansasamput ëd tëldëk (.), tandan patëpët(?), odino tandan palikna (!)
Alimbawa:
Malikët so ugugaw.
Unla tayon amin ëd Manila.
Ag la ira kaiba ta sikatayo labat so pinili da.
Mambana tayo diya’d simbaan.
Taluran bumabangat so dinmagop ëd seminar.
6.3 Saray Parte na Balikas
6.3.1 Say paksa
Saya so pantutungtungan o ungkikiwas ëd balikas. Nayarin sakëy ya tuo,
agagamil, ayëp o pasën.
6.3.2 Say panaguri
Sakëy ya kiwas o idea ya mangipipigura odino mangibabaga’y gagawaën o
agawa’y paksa na balikas. Saya so mangukumpleto’y balikas.
6.4 Saray Klase na Balikas
6.4.1 Pasalaysay -mangibabaga’y kipapasën na bëngatla tan uusara’y
tëldëk (.) ëd samput na balikas.
Alimbawa:
Masamit so puto.
Ambëtël so panaon.
Maaral si agik.
Mataba imay bangus.
Marakëp so luyag mi.
6.4.2 Patëpët- balikas a mantëtëpët ya iyuusara’y tandan patëpët (?) ëd samput.
Alimbawa:
Anto so ngaran mo?
Pigara la so taon mo?
Siyopa so kaibam ëd abung?
Anto’y gaba-gabay mon kanën?
Taga-inër iray kakaarom?
6.4.3 Palikna -balikas a mangibabaga’y liknaan/nalilikna ya iyuusara’y
tandan palikna (!).
Alimbawa:
Agi! Asugat ak.
Wala’y puol!
Maksil so bagyo!
Batik kayo!
Arawi kayo’d diya!
6.4.4 Paganggan – balikas a mangibabaga’y ganggan, gawaën o tutuntunën ëd
sakey ya tuo. Nayarin mansamput ëd tëldëk (.), patëpët(?), tan palikna (!)

46
 Alimbawa:
Alam pa imay tsinelas ko.
Sëmpët kay masapbay.
Idërëw mo so baston nën baim.
Itabin mo so masikën.
Isaliwan mo’y kanën imay agim.
6.4.5 Pitungtong- balikas a pikasin gawaën so bengatla ya iyuusara’y tëldëk.
Alimbawa:
Pialam pa imay sapatos ko.
Unsëmpët ka kumon ya masapbay.
Ibaan mo ak pa ya mangalsa.
Ipilam pa lan itër ëd si Mama Jose iya’y martilyo da.
Pibagam pa la’d atsik ya naani ak ni unsëmpët.

7. ARUM NIRAN PANUNTUNAN

7.1 Usar na pëgkapët ya -inm- tan -imm-
7.1.1 Usarën so pëgkapët ya -imm- no say lamukas ët unggagapo ëd p, b, k,
tan g. (likud ëd saray sipor lan pangngaran a singa Binmalëy)
Alimbawa:
paway + -imm- = pimmaway
puktal + -imm- = pimmuktal
panëk + -imm- = pimmanëk
balëg + -imm- = bimmalëg
buskag + -imm- = bimmuskag
kalna + -imm- = kimmalma
karol + -imm- = kimmarol
kumanët + -imm- = kimmumanët
këpës + -imm- = kimmëpës
galët + -imm- = gimmalët
gulis + -imm- = gimmulis
gapo + -imm- = gimmapo
7.1.2 Usarën so pëgkapët ya -inm- no say lamukas ët unggagapo ëd d, l, r, s,
tan t.
Alimbawa:
dalan + -inm- = dinmalan
dago + -inm- = dinmago
dala + -inm- = dinmala
lësa + -inm- = linmësa
liwawa + -inm- = linmiwawa
larag + -inm- = linmarag
rosas + -inm- = rinmosas
rayos + -inm- = rinmayos
sëngaw + -inm- = sinmëngaw
47
 sëmpët + -inm- = sinmëmpët
sabi + -inm- = sinmabi
taba + -inm- = tinmaba
taynan + -inm- = tinmaynan
takkën + -inm- = tinmakkën
7.2 Usar na ukapët ya inm-
7.2.1 Usarën so ukapët ya inm- no say lamukas ët unggagapo ëd patanol.
Alimbawa:
inm- + arawi = inmarawi
inm- + ingët = inmingët
inm- + uran = inmuran
inm- + agëw = inmagëw
inm- + ëkal = inmëkal
inm- + akar = inmakar
7.3 Usar na ukapët ya i- tan iy-, in- tan iny-
7.3.1. Usarën so ukapët ya i- no say lamukas ët unggagapo ëd mitanol.
Alimbawa:
i- + kalot = ikalot
i- + bulsa = ibulsa
i- + sulong = isulong
i- + lako = ilako
i- + tëpët = itëpët
i- + nunot = inunot
7.3.2 Usarën so ukapët ya iy- no say lamukas ët unggagapo ëd patanol.
Alimbawa:
iy- + ulop = iyulop
iy- + amot = iyamot
iy- + arawi = iyarawi
iy- + akar = iyakar
iy- + irong = iyirong
7.3.3 Usarën so ukapët ya in- no say lamukas ët unggagapo ëd mitanol
Alimbawa:
in- + surob = insurob
in- + sulong = insulong
in- + dago = indago
in- + dalëm = indalëm
7.3.4 Usarën so ukapët ya iny- no say lamukas ët unggagapo ëd patanol.
Alimbawa:
iny- + amot = inyamot
iny- + alagëy = inyalagëy
iny- + irong = inyirong
iny- + atagey = inyatagëy
iny- + akar = inyakar
48
 7.4 Say usar na ‘na’ tan ‘n’
Say ‘na’ tan ‘n’ ët tatawagën a Pangaryan tan Pamasuldong (Pang-angkop).
7.4.1 Usarën so “na” no say tinumbukan ton salita ët nansamput ëd mitanol.
Alimbawa:
bëtang na kalangwëran
liknaan na tutuo
pukok na karaklan
pëkëk na simbaan
biskëg na laman
7.4.2 Isuldong so ‘n’ no say tinumbukan ton salita ët nansamput ëd patanol.
Alimbawa:
manlukson gëlëgëlë
anton balëy
aluton atis
sikaton dili
biin mayapis

7.5 Say usar na ‘ya’ tan ‘a’

7.5.1 Ikana so ‘a’ no say tinumbukan ton salita ët nansamput ëd mitanol tan say
tutumbukën ton salita ët gimmapo mët ëd mitanol.
Alimbawa:
matuor a Diyos
mëlag a bukël
matunong a tuo
alunëg a punti
masalangsang a kuwarta
mambulangit a kabayo
balëg a tibol
maingët a dalan
mabanos a baka
mapitat a kawës
7.5.2 Ikana so ‘ya’ no say tinumbukan ton salita ët nansamput ëd patanol tan
malapatanol a singa ‘w’ tan ‘y’ tan say tutumbukën ton salita ët gimmapo ëd
patanol.
Alimbawa:
madangol ya aso
atagëy ya ëlëng
matalisiw ya kanunutan
bii ya magana
maung ya ugali
laki ya mataraki
maabig ya agëw
makuli ya mantëpët
49
7.6 Usar na ‘m’, ‘n’, tan ‘ng’
7.6.1 Usarën so ukapët a mansamput ëd ‘m’ a singa say mam-,
sam-, um-, pam-, tan am- no say lamukas ët unggagapu’d ‘p’ tan ‘b’.
Alimbawa:
mam- + pasnok = mampasnok
mam- + palës = mampalës
mam- + plantsa = mamplantsa
sam- + baso = sambaso
sam- + piga = sampiga
sam- + pangamaën = sampangamaën
um- + paway = umpaway
um- + pikal = umpikal
um- + bangon = umbangon
pam- + bayës = pambayës
pam- + bantak = pambantak
pam- + paranum = pamparanum
am- + balingit = ambalingit
am- + bëlat = ambëlat
am- + pëtang = ampëtang
7.6.2 Usarën so ukapët a mansamput ëd ‘n’ a singa sa an-, in-, un-, ma-n,
pan-, tan san- no say lamukas ët unggagapu’d ‘d’, ‘l’, ‘r’, ‘s’, tan ‘t’.
Alimbawa:
an- + takot = antakot
an- + dukëy = andukëy
an- + tikëy = antikëy
in- + dalatdat = indalatdat
in- + lërëg = inlërëg
in- + sirom = insirom
un- + sara = unsara
un- + sakbit = unsakbit
un- + lëksab = unlëksab
man- + lambong = manlambong
man- + daplis = mandaplis
man- + salita = mansalita
pan- + regalo = panregalo
pan- + sapit = pansapit
pan- + labinduwa = panlabinduwa
san- + tatlo = santatlo
san- + lasus = sanlasus
san- + sakëy = sansakëy

50
7.6.3 Usarën so ukapët a mansamput ëd ‘ng’ a singa say ang-, ing-, sang-, pang-,
mang-, tan ung- no say lamukas ët unggagapu’d ‘k’, ‘g’, ‘ng’ tan patanol.
Alimbawa:
ang- + kabalëg = angkabalëg
ang- + këlag = angkëlag
ang- + gatël = anggatël
ing- + katuo = ingkatuo
ing- + kalut = ingkalut
ing- + gapo = inggapo
sang- + kabuwasan = sangkabuwasan
sang- + kaili = sangkaili
sang- + kaaro = sangkaaro
pang- + kolor = pangkolor
pang- + gawa = panggawa
pang- + kasakëyën = pangkasakëyën
mang- + giwgiw = manggiwgiw
mang- + imon = mangimon
mang- + ulor = mangulor
ung- + galaw = unggalaw
ung- + gapo = unggapo

51
 KUMATLON PARTE- BALIKAS A MASLAK YA
UUSARËN TAN BARYASYON ËD
SALITAN PANGASINAN
I. Balikas a Maslak ya Uusarën
IMPATALOS ЁD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. Ano ang pangalan 1. What is your
1. Anto so ngaran mo?
mo? name?
2. Ano ang apelyido 2. What is your
2. Anto so apelyidom?
mo? family name?
3. Anto so ngaran na tatay 3. Ano ang pangalan 3. What is the name
mo? ng iyong tatay? of your father?
4. Anto so ngaran na 4. Ano ang pangalan 4. What is the name
nanay mo? ng iyong nanay? of your mother?
5. Thank you very
5. Balëg a salamat. 5. Maraming salamat.
much.
6. Kumusta ka? 6. Kumusta ka? 6. How are you?
7. Magpapaalam na
7. Mampatanir kami la. 7. We are leaving.
po kami.
8. Masanto ya kabuwasan. 8. Magandang umaga. 8. Good morning.
9. Masanto ya ngarëm. 9. Magandang hapon. 9. Good afternoon.
10. Masanto ya labi. 10. Magandang gabi. 10. Good evening.
11. Pasensiya na po
11. Pasensiya kila. 11. I’m sorry.
kayo.
12. Pigara’y taon mo la? 12. Ilang taon ka na? 12. How old are you?
13. Sino ang mga 13. Who are your
13. Siyopa iray atëng mo?
magulang mo? parents?
14. Tuloy! /Gali diya/Luob
14. Tuloy po kayo. 14. Please come in.
kayo.
15. Ununa ak la. 15. Mauna na ako. 15. I’ll go ahead.

II. Parte na Laman

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH

1. alimpuros 1. puyo 1. cowlick on the head

2. aping 2. pisngi 2. cheek
3. balangbang 3. baywang 3. waist
52
4. bëklëw 4. leeg 4. neck
5. bënëg 5. likod 5. back
6. bibil 6. labi 6. lip
7. bikking 7. binti 7. leg
8. buwëk 8. buhok 8. hair
9. dakulap 9. palad 9. palm
10. dapan 10. talampakan 10. sole
11. dila 11. dila 11. tongue
12. ëbët 12. puwit 12. buttocks
13. ëgës 13. tiyan 13. stomach
14. ël-ël 14. singit 14. loin
15. ëlëng 15. ilong 15. nose
16. gamët 16. daliri 16. finger
17. guyamguyam 17. pilikmata 17. eyelash
18. kalitkalit 18. bukong-bukong 18. ankle
19. kili-kili 19. kili-kili 19. armpit
20. kiking 20. hinliliit 20. little finger
21. kirëp 21. kilay 21. eyebrow
22. kuko 22. kuko 22. nail
23. kulokulong 23. lalamunan 23. throat
24. lapis-lapis 24. anit 24. scalp
25. layag 25. tainga 25. ear
26. lima 26. kamay 26. hand
27. lukab-lukab 27. talukap 27. eyelid
28. lupa 28. mukha 28. face
29. lusok 29. sikmura 29. stomach
30. mata 30. mata 30. eye
31. mukor 31. sakong 31. heel
32. muling 32. noo 32. forehead
53
33. musing 33. utong 33. nipple
34. ngarës 34. gilagid 34. gum
35. ngipën 35. ngipin 35. tooth
36. pagëw 36. dibdib 36. chest
37. pait 37. bituka 37. intestine
38. paltak 38. bayag 38. testicle
39. pulso 39. pulso 39. pulse
40. pusëg 40. pusod 40. navel
41. puso 41. puso 41. heart
42. puton 42. puson 42. hypogastrium
43. puwëg 43. tuhod 43. knee
44. ugaw-ugaw na mata 44. balintataw 44. iris
45. ulo 45. ulo 45. head
46. ulpo 46. hita 46. thigh
47. sali 47. paa 47. foot
48. sangi 48. bibig 48. mouth
49. sëkla 49. alak-alakan 49. popliteal
50. siko 50. siko 50. elbow
51. sungot 51. nguso 51. lips
52. suso 52. suso 52. breast
53. taglang 53. tadyang 53. rib
54. takëb 54. balikat 54. shoulder
55. taklay 55. braso 55. arm
56. tamuro 56. hintuturo 56. point finger
57. tapi 57. pigi 57. hip
58. tëngër 58. batok 58. nape
59. tëntën 59. gulugod 59. spinal cord
60. timir 60. baba 60. chin
61. tumbong 61. tumbong 61. anus
54
III. Miyembro na Pamilya
IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. ama/itay/tatay 1. ama/itay/tatay 1. father
2. agi ya laki 2. kapatid na lalaki 2. brother
3. agi ya bii 3. kapatid na babae 3. sister
4. atsi 4. ate 4. older sister
5. ayro 5. hipag 5. sister-in-law
6. bayaw 6. bayaw 6. brother-in-law
7. bai 7. lola 7. grandmother
8. ina/inay/nanay 8. ina/inay/nanay 8. mother
9. kuya 9. kuya 9. older brother
10. laki 10. lolo 10. grandfather
11. kapinsan 11. pinsan 11. cousin
12. kapiduwa 12. pinsang pangalawa 12. second cousin
13. kapitlo 13. pinsang-pangatlo 13. third cousin
14. kaanakan a bii 14. pamangkin na babae 14. niece
15. kaanakan a laki 15. pamangkin na lalaki 15. nephew
16. katulangan 16. biyenan 16. parent-in-law
17. father/mother-in-
17. katulangan a laki/bii 17. biyenang lalaki/babae
law
18. son/daughter-in-
18. manugang ya laki/bii 18. manugang na lalaki/babae
law
19. ninong 19. ninong 19. godfather
20. ninang 20. ninang 20. godmother
21. tiyo/pangamaën 21. tito 21. uncle
22. tiya/panginaën 22. tita 22. auntie/aunt

IV. Mananulong a Tutuo ëd Komunidad

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. abogado 1. abogado 1. lawyer
2. basurero 2. basurero 2. garbage collector
3. bumabangat/maestro/
3. guro 3. teacher
maestra

55
4. bumbero 4. bumbero 4. fireman
5. doktor 5. doktor 5. doctor
6. drayber 6. tsuper 6. driver
7. dumarait a laki 7. sastre 7. tailor
8. dumarait a bii 8. modesta 8. sewer
9. dumaralos 9. magsasaka 9. farmer
10. diyanitor 10. diyanitor 10. janitor
11. empleado 11. empleado 11. employee
12. electrician 12. electrician 12. electrician
13. inhenyero 13. inhenyero 13. engineer
14. kagawad 14. kagawad 14. councilor
15. kapitan na barangay 15. punong-barangay 15. barangay captain
16. karpintero 16. karpintero 16. carpenter
17. kartero 17. kartero 17. mailman/postman
18. kolektor 18. kolektor 18. collector
19. kusinero/kusinera 19. kusinero/kusinera 19. cook/chef
20. librarian 20. librarian 20. librarian
21. madre 21. madre 21. nun
22. managkatli 22. barber 22. barber
23. managlako 23. tindera/tindero 23. vendor
24. managsigay 24. mangingisda 24. fisherman
25. manammiyanak 25. komadrona 25. midwife
26. mason 26. mason 26. mason
27. matadero 27. matadero 27. butcher
28. nars 28. nars 28. nurse
29. pari 29. pari 29. priest
30. pintor 30. pintor 30. painter
31. prinsipal 31. punong guro 31. principal
32. pulis 32. pulis 32. policeman/policewoman
33. sorbetero 33. sorbetero 33. ice cream vendor
34. tagapanis 34. tagawalis 34. street sweeper
35. tubero 35. tubero 35. plumber
36. waiter 36. waiter 36. waiter

56
V. Kagawaan
IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. balaok 1. sandok 1. ladle
2. bolpen 2. bolpen 2. ballpen
3. banga 3. banga 3. pot
4. bangko 4. bangko 4. bench
5. irungan/yurungan 5. silya/upuan 5. chair
6. gurabis 6. posporo 6. match
7. kiyëw ya itutungo 7. panggatong 7. firewood
8. kaldero 8. kaldero 8. pot
9. kawali 9. kawali 9. pan
10. kawës 10. damit 10. dress
11. kutsara 11. kutsara 11. spoon
12. lapis 12. lapis 12. pencil
13. lagari 13. lagari 13. saw
14. lusor 14. tasa 14. cup
15. lamisaan 15. mesa/lamesa 15. table
16. lamparaan 16. lampara 16. lamp
17. pala 17. pala 17. shovel
18. palanggana 18. planggana 18. basin
19. palda 19. palda 19. skirt
20. pantalon 20. pantalon 20. pants
21. papel 21. papel 21. paper
22. platito 22. platito 22. saucer
23. plato 23. plato 23. plate
24. sagaysay 24. suklay 24. comb
25. salming 25. salamin 25. mirror
26. sapatos 26. sapatos 26. shoes
27. suwikos 27. bakya 27. wooden shoe
28. takayan 28. hagdan 28. stairs
29. takure 29. takure 29. kettle
30. tinidor 30. tinidor 30. fork
31. tsinelas/sinelas 31. tsinelas 31. slippers
32. uring 32. uling 32. charcoal
57
VI. Saray Ayëp
IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. animulok 1. baboy ramo 1. boar
2. aso 2. aso 2. dog
3. baka 3. baka 3. cow
4. bëlëk 4. biik 4. piglet
5. duwëg 5. kalabaw 5. carabao
6. kanding 6. kambing 6. goat
7. karnero 7. tupa 7. sheep
8. lalong 8. tandang 8. rooster
9. manok 9. manok 9. chicken
10. malapati/kalapati 10. kalapati 10. dove
11. pabo 11. pabo 11. turkey
12. pato 12. pato 12. duck
13. pusa 13. pusa 13. cat
14. siwsiw 14. sisiw 14. chick
15. ukën 15. tuta 15. puppy
16. utot 16. daga 16. rat/mouse

VII. Saray Tanaman

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. agayëp 1. sitaw 1. string beans
2. akasya 2. akasya 2. acacia
3. pagda 3. bataw 3. bean
4. cactus 4. cactus 4. cactus
5. gumamela 5. gumamela 5. gumamela
6. kamatis 6. kamatis 6. tomato
7. kalubasa 7. kalabasa 7. squash
8. kamote 8. kamote 8. sweet potato
9. lakamas 9. singkamas 9. turnip
10. lukban 10. suha 10. pomelo
11. mangga 11. mangga 11. mango

58
 12. mani 12. mani 12. peanut
13. niyog 13. niyog 13. coconut
14. talon 14. talong 14. eggplant
15. tabyayong 15. upo 15. bottle gourd

VIII. Parte na Abung

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. balkon 1. balkonahe 1. terrace
2. sala 2. sala 2. living room
3. sular 3. bakuran 3. backyard
4. kasilyas 4. kubeta 4. toilet/comfort room
5. kusina 5. kusina 5. kitchen
6. kuwarto 6. kuwarto 6. bedroom
7. pananganan 7. kainan 7. dining room

IX. Saray Pasën ëd Eskuwelaan

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. galawan 1. palaruan 1. playground
2. tanamanan 2. hardin 2. garden
3. kantina 3. kantina 3. canteen
4. klinika 4. klinika 4. clinic
5. kuwarton-aralan 5. silid-aralan 5. classroom
6. library 6. silid-aklatan 6. library

X. Saray Pasën ëd Komunidad

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. estasyon na pulis 1. estasyon ng pulis 1. police station
2. estasyon na bumbero 2. estasyon ng bumbero 2. fire station
3. galawan 3. palaruan 3. playground
4. kapilya 4. kapilya 4. chapel
5. klinika 5. klinika 5. clinic
6. parke 6. parke 6. park

59
 7. pelagan na sulat 7. post office 7. post office
8. munisipyo 8. munisipyo 8. municipal hall
9. simbaan 9. simbahan 9. church
10. tindaan 10. tindahan 10. market

XI. Saray Singub tan Taway

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. ambalingit 1. mabango 1. fragrant
2. ambangët 2. mabaho 2. foul odor
3. ambalëng 3. mapanghi 3. odor or smell of urine
4. ampait 4. mapait 4. bitter
5. anagasang 5. maanghang 5. spicy
6. anapsëng 6. maasim 6. sour
7. malamis 7. matamis 7. sweet
8. maasin 8. maalat 8. salty

XII. Saray Korte

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. bitëwën 1. hugis bituin 1. star
2. kuwadrado 2. parisukat 2. square
3. malimpëk 3. bilog 3. circle
4. rektanggulo/parukëy 4. parihaba 4. rectangle
5. trayanggulo 5. tatsulok 5. triangle
6. oblong 6. biluhaba 6. oblong

60
XIII. Saray Mangibaga’y Oras (Labi tan Agëw, Agëw ëd Sakëy Simba, Saray Bulan, tan
Tiyempo)

A. Labi tan Agëw

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. agëw-agëw 1. araw-araw 1. everyday
2. amin ya agëw 2. lahat ng araw 2. all the days
3. diya’d arum ya agëw 3. sa ibang araw 3. some other day
4. diya ëd sakey ya agëw 4. sa makalawa 4. the day after
5. diya’d unsublay ya
5. sa darating na bulan 5. next month
bulan
6. diya’d unsublay ya
6. sa darating na linggo 6. next week
simba
7. karuman 7. kahapon 7. yesterday
8. kada Lunes 8. tuwing Lunes 8. every Monday
9. kada ngarëm 9. tuwing hapon 9. every afternoon
10. karuman na ngarëm 10. kahapon ng hapon 10. yesterday afternoon
11. labi-labi 11. gabi-gabi 11. every night
12. naani 12. mamaya 12. later
13. nabuwas 13. bukas 13. tomorrow
14. nabuwas a kabuwasan 14. bukas ng umaga 14. tomorrow morning
15. natan 15. ngayon 15. now
16. nën apalabas ya Simba 16. nang nagdaang Linggo 16. last Sunday
17. nën apalabas ya bulan 17. nakaraang buwan 17. last month
18. nën sakey ya agëw 18. kamakalawa 18. the other day
19. taon-taon 19. taon-taon 19. yearly

B. Oras
IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. ala-una 1. ala-una 1. one o’clock
2. alas-dos 2. alas-dos 2. two o’clock
3. alas-tres 3. alas-tres 3. three o’clock
4. alas-kuwatro 4. alas-kuwatro 4. four o’clock
5. alas-singko 5. alas-singko 5. five o’clock
61
 6. alas-sais 6. alas-sais 6. six o’clock
7. alas-siyete 7. alas-siyete 7. seven o’clock
8. alas-otso 8. alas-otso 8. eight o’clock
9. alas-nuwebe 9. alas-nuwebe 9. nine o’clock
10. alas-diyes 10. alas-diyes 10. ten o’clock
11. alas-onse 11. alas-onse 11. eleven o’clock
12. alas-dose 12. alas-dose 12. twelve o’clock

C. Saray Agëw na Sakëy Simba

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. Simba 1. Linggo 1. Sunday
2. Lunes 2. Lunes 2. Monday
3. Martes 3. Martes 3. Tuesday
4. Miyerkoles 4. Miyerkoles 4. Wednesday
5. Huwebes 5. Huwebes 5. Thursday
6. Biyernes 6. Biyernes 6. Friday
7. Sabado 7. Sabado 7. Saturday

D. Saray Bulan na Sakëy Taon

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. Enero 1. Enero 1. January
2. Pebrero 2. Pebrero 2. February
3. Marso 3. Marso 3. March
4. Abril 4. Abril 4. April
5. Mayo 5. Mayo 5. May
6. Hunyo 6. Hunyo 6. June
7. Hulyo 7. Hulyo 7. July
8. Agosto 8. Agosto 8. August
9. Setyembre 9. Setyembre 9. September
10. Oktubre 10. Oktubre 10. October
11. Nobyembre 11. Nobyembre 11. November
12. Disyembre 12. Disyembre 12. December

62
E. Saray Tiyempo
IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. ampëtang 1. mainit 1. sunny
2. mamauran 2. maulan 2. raiy
3. malurëm 3. maulap 3. cloudy
4. maragëm 4. mahangin 4. windy
5. mayamaya 5. umaambon 5. drizzling
6. nëpnëp 6. tag-ulan 6. rainy season
7. tiyagëw 7. tag-init 7. summer
XV. Saray Liknaan
IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. abigla 1. nabigla 1. surprised
2. anerbiyos 2. ninerbiyos 2. nervous
3. ataktakot 3. natakot 3. afraid
4. maërmën 4. malungkot 4. sad
5. malikët 5. masaya 5. happy
6. manggiwgiw 6. nanginginig 6. shaking
7. mangkëlaw 7. nagtataka 7. wondering

XVI. Numero Manlapu’d 0 ya Angga’d 100

IMPATALOS ËD
PANGASINAN SIMBOLO
FILIPINO ENGLISH
zero 0 zero zero
isa/sakëy 1 isa one
duwa/duwara 2 dalawa two
talo / talura 3 tatlo three
apat/ apatira 4 apat four
lima/ limara 5 lima five
anëm / anëmira 6 anim six
pito/ pitura 7 pito seven
walo / walura 8 walo eight
siyam / siyamira 9 siyam nine
samplo /samplura 10 sampu ten
63
labinsakëy 11 labing-isa eleven
labinduwa 12 labindalawa twelve
labintalo 13 labintatlo thirteen
labin-apat 14 labin-apat fourteen
labin-lima 15 labinlima fifteen
labin-anëm 16 labing-anim sixteen
labimpito 17 labimpito seventeen
labinwalo 18 labing-walo eighteen
labinsiyam 19 labinsiyam nineteen
duwamplo 20 dalawampu twenty
duwamplo tan sakëy 21 dalawampu’t isa twenty-one
duwamplo tan duwa 22 dalawampu’t dalawa twenty-two
duwamplo tan talo 23 dalawampu’t tatlo twenty-three
duwamplo tan apat 24 dalawampu’t apat twenty-four
duwamplo tan lima 25 dalawampu’t lima twenty-five
duwamplo tan anem 26 dalawampu’t anim twenty-six
duwamplo tan pito 27 dalawampu’t pito twenty-seven
duwamplo tan walo 28 dalawampu’t walo twenty-eight
duwamplo tan siyam 29 dalawampu’t siyam twenty-nine
tatlumpo 30 tatlumpu thirty
talumplo tan sakëy 31 tatlumpu’t isa thirty-one
talumplo tan duwa 32 tatlumpu’t dalawa thirty-two
talumplo tan talo 33 tatlumpu’t tatlo thirty-three
talumplo tan apat 34 tatlumpu’t apat thirty-four
talumplo tan lima 35 tatlumpu’t lima thirty-five
talumplo tan anëm 36 tatlumpu’t anim thirty-six
talumplo tan pito 37 tatlumpu’t pito thirty-seven
talumplo tan walo 38 tatlumpu’t walo thirty-eight
talumplo tan siyam 39 tatlumpu’t siyam thirty-nine
apataplo 40 apatnapu forty
apataplo tan sakëy 41 apatnapu’t isa forty-one
apataplo tan duwa 42 apatnapu’t dalawa forty-two
apataplo tan talo 43 apatnapu’t tatlo forty-three
apataplo tan apat 44 apatnapu’t apat forty-four
64
apataplo tan lima 45 apatnapu’t lima forty-five
apataplo tan anëm 46 apatnapu’t anim forty-six
apataplo tan pito 47 apatnapu’t pito forty-seven
apataplo tan walo 48 apatnapu’t walo forty-eight
apataplo tan siyam 49 apatnapu’t siyam forty-nine
limamplo 50 limampu fifty
limamplo tan sakëy 51 limampu’t isa fifty-one
limamplo tan duwa 52 limampu’t dalawa fifty-two
limamplo tan talo 53 limampu’t tatlo fifty-three
limamplo tan apat 54 limampu’t apat fifty-four
limamplo tan lima 55 limampu’t lima fifty-five
limamplo tan anëm 56 limampu’t anim fifty-six
limamplo tan pito 57 limampu’t pito fifty-seven
limamplo tan walo 58 limampu’t walo fifty-eight
limamplo tan siyam 59 limampu’t siyam fifty-nine
anëmaplo 60 animnapu sixty
anemaplo tan sakëy 61 animnapu’t isa sixty-one
anëmaplo tan duwa 62 animnapu’t dalawa sixty-two
anëmaplo tan talo 63 animnapu’t tatlo sixty-three
anëmaplo tan apat 64 animnapu’t apat sixty-four
anëmaplo tan lima 65 animnapu’t lima sixty-five
anëmaplo tan anëm 66 animnapu’t anim sixty-six
anëmaplo tan pito 67 animnapu’t pito sixty-seven
anëmaplo tan walo 68 animnapu’t walo sixty-eight
anëmaplo tan siyam 69 animnapu’t siyam sixty-nine
pitumplo 70 pitumpu seventy
pitumplo tan sakëy 71 pitumpu’t isa seventy-one
pitumplo tan duwa 72 pitumpu’t dalawa seventy-two
pitumplo tan talo 73 pitumpu’t tatlo seventy-three
pitumplo tan apat 74 pitumpu’t apat seventy-four
pitumplo tan lima 75 pitumpu’t lima seventy-five
pitumplo tan anëm 76 pitumpu’t anim seventy-six
pitumplo tan pito 77 pitumpu’t pito seventy-seven
pitumplo tan walo 78 pitumpu’t walo seventy-eight
65
 pitumplo tan siyam 79 pitumpu’t siyam seventy-nine
walumplo 80 walumpu eighty
walumplo tan sakëy 81 walumpu’t isa eighty-one
walumplo tan duwa 82 walumpu’t dalawa eighty-two
walumplo tan talo 83 walumpu’t tatlo eighty-three
walumplo tan apat 84 walumpu’t apat eighty-four
walumplo tan lima 85 walumpu’t lima eighty-five
walumplo tan anëm 86 walumpu’t anim eighty-six
walumplo tan pito 87 walumpu’t pito eighty-seven
walumplo tan walo 88 walumpu’t walo eighty-eight
walumplo tan siyam 89 walumpu’t siyam eighty-nine
siyamaplo 90 siyamnapu ninety
siyamaplo tan sakëy 91 siyamnapu’t isa ninety-one
siyamaplo tan duwa 92 siyamnapu’t dalawa ninety-two
siyamaplo tan talo 93 siyamnapu’t tatlo ninety-three
siyamaplo tan apat 94 siyamnapu’t apat ninety-four
siyamaplo tan lima 95 siyamnapu’t lima ninety-five
siyamaplo tan anëm 96 siyamnapu’t anim ninety-six
siyamaplo tan pito 97 siyamnapu’t pito ninety-seven
siyamaplo tan walo 98 siyamnapu’t walo ninety-eight
siyamaplo tan siyam 99 siyamnapu’t siyam ninety-nine
sanlasus 100 isang daan one hundred

XVII. Balikas ya Ikakana ëd Panagsukat

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. tibukël 1. isang buo 1. one whole
2. kapalduwa 2. kalahati 2. one-half
3. kakatlo 3. sangkatlo 3. one-third
4. kakapat 4. sangkatlo 4. one-fourth
5. kakalima 5. isang kalima 5. one-fifth
6. kakanëm 6. isang kaanim 6. one-sixth
7. kakapito 7. isang kapito 7. one-seventh
8. kakawalo 8. isang kawalo 8. one-eight

66
 9. kakasiyam 9. isang kasiyam 9. one-ninth
10. kakaplo 10. isang kapulo 10. one-tenth
11. sakëy metro 11. isang metro 11. one meter
12. kaban 12. kaban 12. cavan
13. kilo 13. kilo 13. kilo
14. kilometro 14. kilometro 14. kilometro
15. libra 15. libra 15. pounds
16. litro 16. litro 16. liter
17. onsa 17. onsa 17. ounce
18. salop 18. salop 18. ganta
19. sentimetro 19. sentimetro 19. centimeter
20. tonelada 20. tonelada 20. ton

XVIII. Saray Kolor

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. ambalanga 1. pula 1. red

2. asul 2. asul 2. blue

3. berde 3. berde 3. green

4. dapul 4. abo 4. gray

5. ube 5. lila 5. violet

6. kahel 6. kahel 6. orange

7. duyaw 7. dilaw 7. yellow

8. de-rosa 8. rosas 8. pink

XIX. Direksiyon
IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. abalatën 1. timog 1. south

2. baybay 2. hilaga 2. north

3. bukig 3. silangan 3. east

4. sagur 4. kanluran 4. west

67
XX. Say Pantutumbukan na Saray Bilang Unong ëd Susto’n Uksoy
IMPATALOS ËD
PANGASINAN SIMBOLO
FILIPINO ENGLISH
1. ununa 1st 1. una 1. first
2. kumaduwa 2nd 2. pangalawa 2. second
3. kumatlo 3rd 3. pangatlo 3. third
th
4. kumapat 4 4. pang-apat 4. fourth
5. kumalima 5th 5. pang-lima 5. fifth
6. kumanëm 6th 6. pang-anim 6. sixth
th
7. kumapito 7 7. pampito 7. seventh
8. kumawalo 8th 8. pangwalo 8. eight
9. kumasiyam 9th 9. pangsiyam 9. ninth
th
10. kumasamplo 10 10. pangsampu 10. tenth
11. kumalabinsakëy 11th 11. panglabing-isa 11. eleventh
12. kumaduwamplo 20th 12. pangdalawampu 12. twentieth

XXI. Diya’d Amimpiga

IMPATALOS ËD
PANGASINAN
FILIPINO ENGLISH
1. maminsan minsan once
2. mamiduwa makalawa twice
3. mamitlo pangatlong beses thrice
4. mamipat pang-apat na beses fourth times
5. maminlima panlimang beses fifth times
6. maminëm pang-anim na beses sixth times
7. mamimpito pampitong beses seventh times
8. maminwalo pangwalong beses eighth times
9. maminsiyam pansiyam na beses ninth times
10. maminsamplo pansampung beses tenth times
11. maminduwamplo pandalawangpung-beses twentieth times

68
 Baryasyon na saray Salitan Pangasinan

ENGLISH FILIPINO MTB VARIATIONS

1. ant langgam gilata gilata/ubo

2. beautiful/adorable maganda magana magana/masanting
ambuyungan/
3. bee bubuyog ambuyungan alimbuyungan/
ampingilan
4. before bago antis antis
5. bird ibon siwit siwit/swit/manok
kalamansi kalamunding kalamunding/
6. calamansi
kalamansi
malinis malinggas malinggas/malimgas/
7. clean/tidy/neat
malinis
8. correct wasto/tama duga duga/susto
alimango alama batuan/katuan/alama/
9. crab
batuan
10. crab alimasag galëwëy dalëwëy/galëwëy
tawid baliw bëltang/baliw/biyёk/
11. cross
basil
12. dove kalapati malapati kalapati/malapati
13. down ibaba lëksab lëksab/lëksag
14. early maaga masakbay masapbay/masakbay
15. east silangan bukig bukig/lёtakan
16. egg itlog itnol itnol/iknol
17. enter pasok luob surob/luob
bukid alug alug/uma/taëw/
18. farm
kaumaan
bandila bandera bandera/watawat/
19. flag
bandira
makakalimutin kangaw kangaw/lanang/
20. forgetful
kabaw/alimangaw
21. ghost multo anyani anyani/bukot/pugot
baba lasur lasur/ëpas/aksëb/
22. go down/descend
lëksab
23. hardheaded matigas ang ulo bëngër bangar/bëngër
24. knife kutsilyo yuro yuro/kutsilyo
25. know alam amta amta/anta
26. lightning kidlat kirmat kirmat/lasi
27. like gusto/nais gabay gabay/labay

69
28. May Beetle salagubang sibawëng sibawëng/bisawëng
maganda/mainam marakëp bali-bali/
29. nice/beautiful/lovely
masanting/marakëp
orihinal/dati sipor sipor/unong/gëndat/
30. original
dati
31. paste idikit ibëkët ipëkët/ibëkët
32. purse pitaka upit upit/pitaka
kalsada karsada karsada/kalsada/
33. road
kalsara/dalan
34. seed buto bukël bukël
35. shovel pala pala pala/karyo
36. simultaneous/at the
sabay bansag bansag/ambas/ sabay
same time
mabagal bikat/bigat//tayam/
37. slow poke matayam
kumilos/makupad matantan
singub/siyangub/
38. smell amoy singub
angub/singub
39. smells like urine mapanghi ambalëng ambalëng/amlëng
40. sour maasim anapsëng anapsëng/anaksëng
41. spider gagamba gënggëng gënggëng/gigang
42. taro gabi aba aba/luko/gabi
43. turnip singkamas lakamas lakamas/kamas
44. west kanluran sagur sagur/sëslëkan/sagur
45. wheel gulong dalig bukël/dalig
46. winged bean sigarilyas parlang parlang/gabëy
47. youngest bunso bulirëk bulirëk/kutit/gaër

70
BIBLIYOGRAPIYA

Galilan Mambasa-Baitang 1. First Ed. Pasig City: Department of Education, 2012.

Manwal sa Masinop na Pagsulat. Ikalawang Ed. Maynila: Komisyon sa Wikang Filipino,
2015.
Ortograpiya na Salitan Pangasinan. Ikalawang Ed. Manila: Komisyon sa Wikang Filipino,
2016.
Panuntunan na Ortograpiya ëd Salitan Pangasinan. Unang Ed.2012.Maynila: Komisyon sa
Wikang Filipino, 2012.

71
GLOSARYO

Binayës - Hiniram
Kapkapët - Affix/es
Kinaryan - Inangking Hiram
Lamukas - Salitang-ugat
Letraan - Pagbaybay
Mitanol - Katinig
Pakiwas - Pandiwa
Pamanon - Pang-abay
Pamanto - Pang-uri
Pambilaki - Di-Tiyak na Kasarian
Pamitla - Pantig
Panagpamitla - Pagpapantig
Pangaryan tan Pamasuldong - Pang-angkop
Pangingaran - Pangngalang pantangi
Pangngaran - Pangngalan
Pasandi-ngaran - Panghalip
Patanol - Patinig
Pantugyop - Pang-ugnay
Pëgkapët - Gitlapi
Samkapët - Hulapi
Sipor - Likas/Katutubo
Ukapët - Unlapi
Unong - Likas

72