DIVISION OF NAVOTAS CITY

9
FILIPINO
Ikaapat na Markahan

S.Y. 2021-2022
NAVOTAS CITY PHILIPPINES
Filipino – Ikasiyam na Baitang
Alternative Delivery Mode
Ikaapat na Markahan
Ikalawang Edisyon, 2021

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Ginalyn M. Andresio
Editor: Anna Liza A. Adier
Tagasuri: Anna Liza A. Adier at Rico C. Tarectecan
Tagaguhit: Mary Jane F. Fetalver
Tagalapat: Carmela Marie A. Dupan
Tagapamahala: Alejandro G. Ibañez, OIC-Schools Division Superintendent
Isabelle S. Sibayan, OIC-Asst. Schools Division Superintendent
Loida O. Balasa, Curriculum Implementation Division Chief
Rico C. Tarectecan, EPS in Filipino
Grace R. Nieves, EPS In Charge of LRMS
Lorena J. Mutas, ADM Coordinator
Vergel Junior C. Eusebio, PDO II – LRMS

Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________

Department of Education – Navotas City

Office Address: BES Compound M. Naval St. Sipac-Almacen Navotas City
____________________________________________
Telefax: 02-8332-77-64
____________________________________________
E-mail Address: ____________________________________________
navotas.city@deped.gov.ph
 Nilalaman

Subukin .......................................................................................1

Modyul 1......................................................................................3

Modyul 2......................................................................................10

Modyul 3......................................................................................19

Modyul 4......................................................................................37

Tayahin........................................................................................44

Susi sa Pagwawasto......................................................................45

Sanggunian ..................................................................................46
Panuto: Basahin at unawain ang bawat katanungan. Isulat ang letra ng tamang
sagot sa inyong sagutang papel.

1. Ang kaibigan ni Rizal na nagpahiram ng salapi upang maipalimbag ang Noli

Me Tangere.
A. Don Rafael Ibarra C. Maximo Viola
B. Dr. Ferdinand Blumentritt D. Paciano Rizal

2. Lugar kung saan sinimulan ni Rizal magsulat ng Noli Me Tangere

A. Madrid C. Korea
B. Tsina D. Middle East

3. Ang inspirasyon ni Rizal sa pagsulat ng Noli Me Tangere

A. The Roots C. Uncle Toms Cabin
B. Iliad at Adyssey D. Ebony and Ivory

4. Sakit ng lipunan na tinutukoy ni Rizal sa nobelang Noli Me Tangere

A. HIV C. Kanser
B. Dengue D. Tuberculosis

5. Ang Noli Me Tangere ay halimbawa ng nobelang:

A. Pampolitika C. panlipunan
B. Panrelihiyon D. pambansa

6. Ang sagisag ni Rizal sa panulay ay:

A. Lola Basyang C. Basang Sisiw
B. Laong-laan D. Pepeng Agimat

7. Ang salitang panlibak ng mga Espanyol sa mga Pilipino ay:

A. tamad C. mangmang
B. kuripot D. indiyo

Para sa bilang 8-10. Basahin ang ang pahayag at sagutin ang mga katanungan sa
ibaba.

“ Mamamatay ako na di makikita ang pagbubukang liwayway sa aking bayan!

Kayong nakakakita sa kanya, batiin ninyo siya at huwag ninyong kalimutan ang
nangalubid sa dilim ng gabi.”

8. Binigyang-diin sa pahayag na binasa ang;

A. kaliwanagan C. kaaliwan
B. kamatayan D. naghihingalo

1
9. Ang salitang pagbubukang-liwayway sa aking bayan ay patungkol sa:
A. kalayaan ng bayan C. paghihingalo ng bayan
B. kinabukasan ng bayan D. kaluwagan ng bayan

10. Ang nagsasalita sa pahayag ay:

C. naghahabilin C. namamaalam
D. nagsisisi D. nanghihinayang

2
 MODYUL 1

Ang modyul na ito ay dinisenyo at isinulat bilang paghahanda sa iyong isipan

at kapasidad na matuklasan ang iba pang kaalaman.

Sa modyul na ito inaasahan na malalaman mo ang mga batayang

impormasyon tungkol sa Kaligirang Pangkasaysayan ng Noli Me Tangere. Inaasahan
na ang mga mag-aaral ay:
1. Natitiyak ang kaligirang pangkasaysayan ng akda sa pamamagitan ng:
A. pagtukoy sa layunin ng may- akda sa pagsulat nito
B. pag-isa-isa sa mga kondisyon ng lipunan sa panahong isinulat ito
C. pagpapatunay sa pag-iral pa ng mga kondisyong ito sa kasalukuyang
panahon sa lipunang Pilipino (F9PN-IVa-b-56)
2. Nailalarawan ang mga kondisyong panlipunan bago at matapos isinulat
ang akda (F9PB-IVa-b-56)
3. Natutukoy ang mga kontekstuwal na pahiwatig sa pagbibigay-kahulugan
(F9PT-IVa-b-56)
4. Nabibigyang-patunay na may pagkakatulad / pagkakaiba ang binasang
akda sa ilang napanood na telenobela (F9PD-IVa-b-55)
5. Nailalahad ang sariling pananaw, kongklusyon, at bisa ng akda sa sarili at
sa nakararami (F9PS-IVa-b-58)
6. Naitatala ang nalikom na datos sa pananaliksik (F9PU-IVa-b-58)
7. Nagagamit ang mga angkop na salita / ekspresyon sa: - paglalarawan -
paglalahad ng sariling pananaw - pag-iisa-isa at pagpapatunay (F9WG-Iva-b-57)

Aralin Kaligirang Pangkasaysayan

1 ng Noli Me Tangere

Natapos na nating pag-aralan ang mga aralin na may kinalaman sa Maikling

Kuwento, Tula, Dula, Sanaysay at marami pang iba na mula sa iba’t ibang bansa sa
Asya. Ngayon naman, halina’t muling maglakbay upang tuklasin ang mga kultura,
paniniwala at makasaysayang mga pangyayari sa bansang Pilipinas sa pamamagitan
ng akdang Noli Me Tangere.
Sa Araling ito, ay matutunghayan mo ang dalawang mahahalagang pokus:
ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Noli Me Tangere at ang mga angkop na pagbibigay
ng ekspresyon sa paglalarawan, paglalahad ng sariling opinyon, pag-iisa-isa at
pagpapatunay.

3
 Ang Pilipinas ay isa sa tinaguriang maliit na bansa sa Asya ngunit mayaman
sa larangan ng kultura at kasaysayang naganap sa panahon ng pamahalaang
Kastila. Isa na rito ang kontrobersyal na pagkabuo ng akdang Noli Me Tangere ni
Gat. Jose Rizal sa mata ng pamahalaang ito. Sapagkat ayon sa kanila, ang akda ay
isang mapanira laban sa pamahalaan kaya’t nararapat na ipagbawal ang pagbabasa.
Kung ating iisipin, ang Noli Me Tangere ay isa sa pinakaimpluwensyal na
akda sa Pilipinas na ginamit ni Rizal upang wakasan ang pamamahala ng
pamahalaang Kastila. Inalay ang buong lakas at tapang ng may-akda upang ilantad
sa publiko ang mga sakit ng lipunan na lumaganap noon.

Ito ay isang nobela na naglalahad ng mga pangyayaring pinagdikit-dikit mula

sa isang mahusay na balangkas. Nahahati ito sa pamamagitan ng mga kabanata na
kung saan ang bawat pangyayari ay magkakaugnay. Nagpapakita ng mga iba’t ibang
pangyayari sa lipunan, mga pag-uugali at hilig na hinahangaan at kinasusuklaman.
Mababantad din sa bawat kabanata ang kawalan ng katarungan, kapayapaan,
paghihiganti na sanhi ng kasawian. Ang paglaho ng karapatang pantao, dignidad ng
mga kababaihan at maging pananalig sa Dios ay sadhang hinahadlangan. Sa
pamamagitan ng pagtalakay sa mga sumusunoid na aralin, unti-unti mong
matutuklasan ang lihim ng kahapon.
Sa kabilang banda, upang mailarawan nang maayos ang bawat pangyayari,
nararapat na makapagbigay ng mga angkop na ekspresyon sa paglalarawan.
Tingnan ang kahon na nasa ibaba.

PAGBIBIGAY NG EKSPRESYON SA PAGPAPAHAYAG

A. Paglalarawan

Halimbawa:
ubod ng…

sing…

magkasing…

4
 B. Paglalahad ng sariling opinyon
Halimbawa:
Sa aking palagay…
Ang masasabi ko ay…
Kung ako ang tatanungin…
Sa tingin ko…
Sa aking pananaw…
Hindi ako sumasang-ayon…
C. Pag-iisa-isa
Halimbawa:
Una… Ikalawa… Ikatlo… Ikaapat

Matapos maunawaan at malaman ang ilang mga mahahalagang impormasyon

sa pagbibigay ng ekspresyon sa pagpapahayag, tumungo naman tayo ngayon sa mas
malalim na pag-unawa tungkol sa kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere.
Bigyan natin ng malalim at higit na konkretong sagot ang ilan sa mga Gawain na
nasa ibaba. Ilaan ang isipan upang higit na mas malalim ang pag-unawa ukol sa
akda. At higit sa lahat, paganahin ang damdamin upang makaugnay sa mga
pangyayaring kinasasangkutan ng bawat tauhan.

Panuto: Basahing mabuti ang mahahalagang impormasyon ng akda upang

masagutan nang maayos ang mga katanungan at gawain.

5
 Kaligirang Pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Ni Gat. Jose Rizal

Isinulat ni Jose Rizal ang nobelang Noli Me Tangere upang maging isang
mabisang paraan sa paghihimagsik laban sa mga mananakop na Kastila. Nagkaroon
ng inspirasyon ang 24 anyos na si Rizal na isulat ang kaniyang unang nobela nang
mabasa niya ang mga aklat tulad ng “Uncle Tom’s Cabin” na tumatalakay sa
pagmamalupit ng mga puting Amerikano sa mga negro. Ikalawa ang “The Wandering
Jew” na tungkol naman sa isang lalaking kumutya kay Hesus habang siya ay
patungo sa Golgota kaya’t pinarusahan na maglakad sa buong mundo nang walang
tigil, at ikatlo ay ang Bibliya.

Ang kanyang masidhing mithiin na magkaroon ng sariling nobela ay

nagsimula nang minsang nasaksihan niya sa kanyang mga mata ang pagmamalupit
na ginawa ng mga Kastila sa mga Pilipino. Natunghayan niya ang death march o
pagpaparusa sa tatlong paring martir (GOMBURZA), ang pagtatangkang angkinin
ang kanilang mga lupain at panggigipit, ang diskriminasyong nangingibabaw sa mga
katutubo mag-aaral at mamamayan, kalupitan ng mga gurong Kastila, guwardiya
sibil, mga prayle at pamahalaan. Hantad sa kanyang isipan ang katiwalian, kawalan
ng katarungan, karapatan at kalayaan. Yan ang ilan lamang sa mga kaganapan na
naghahari sa panahon ito.

Matapos mabasa ang mga aklat na ito, labis na umalab ang damdamin ni
Rizal upang bumuo na ng isang akda na maglalantad naman sa lahat ng
pagmamalupit, katiwalian at di makatarungang pamamalakad ng pamahalaang
Espanyol sa mga ninuno. Upang maging makatotohanan ang kaniyang nobela ay
tunangka niyang isulat at buuin ang ilang kabanata sa pamamagitan ng paghahati-
hati ng mga kabanata sa ilan niyang kababayan na nakaranas ng labis na kalupitan
mula sa mga dayuhan. Ngunit hindi niya ito naisakatuparan kaya naman siya na
lamang ang nagsulat nito. Bago natapos ang taong 1884, sinimulan niya ang
pagsulat ng unang bahagi ng nobela sa Madrid at natapos nito ang kalahati ng akda.
Ipinagpatuloy ito sa Paris at natapos niya ang sangkapat na bahagi nito noong 1885.
At naisakatuparan ang huling bahagi sa Alemanya noong Pebrero 21, 1887. Natapos
niya ang Noli Me Tangere ngunit wala pang sapat na halaga upang ipalimbag ito.
Kaya naman, pinahiram siya ng salapi ng kaniyang kaibigang si Dr. Maximo Viola
sa halagang P300 na naging daan upang maipalimbag ang 2, 000 sipi nito. Ang
pinakahuling bahagi at pinag-isipan nang mabuti ni Rizal ay ang pamagat ng nobela
sinipi pa mula sa bibliya. Siya mismo ang nagdisenyo sa pabalat ng nobela na kung
saan ang mga simbolismo at pagpapakahugan ang nangingibabaw sa bawat guhit.
Habang binubuo ni Rizal ang akda, naranasan niya ang pagod, uhaw, gutom at
pagkakasakit dahil sa labis na pagtitipid.

Nang matapos na ito, agad na lumaganap sa bansa ang 2,000 kopya ng nobela
na agad namang nakarating din ang balita sa pamahalaang Kastila na sanhi upang
siyang akusahang isang rebelyon. Siya’y nakulong at hinatulan ng kamatayan
sapagkat ayon sa pamahalaan, ang kanyang nobela ay isang mapanira sa kapurihan
at karangalan ng bansang Espanya.

6
Gawain 1:
Mula sa nabanggit na kasaysayan ng Noli MeTangere, ilarawan ang mga kondisyong
panlipunan bago at pagkatapos maisulat ang nobela gamit ang mga angkop na salita
/ ekspresyon sa paglalarawan, paglalahad ng sariling pananaw, pag-iisa-isa at
pagpapatunay

BAGO PAGKATAPOS

KONDISYONG PANLIPUNAN

Gawain 2:
Panuto: Pagsunod-sunurin ang mga pangyayari batay sa kasaysayan ng Noli Me
Tangere. Lagyan ng bilang 1-4 ang kahon.

Marso 29,
2022 Uncle Tom’s
cabin
_________ Dr. Maximo Marso 29, 2022
Viola _________
__________
_______

Resulta ng Pagkakalimbag ng Noli Me Tangere

__________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

7
Gawain 2:
Mula sa mga napanood sa telebisyon o pelikula, magbigay ng isang pamagat
pamagat na may kaugnayan sa kasaysayan ng isang bansa at ibigay ang
pagkakatulad at pagkakaiba ng palabas na ito mula sa akdang Noli . Gamitin ang
graphic organizer sa gawaing ito.

NOLI ME TANGERE PAMAGAT NG PALABAS

Pagkakaiba Pagkakaiba

Pagkakapareho

Gawain 3:
Maglista ng mga kondisyong panlipunan noon na umiiral hanggang kasalukuyan at
ilahad ang iyong saloobin ukol dito.

1. ________________________________________- _______________________________
2. ________________________________________- _______________________________

3. ________________________________________- _______________________________

4. ________________________________________- _______________________________

5. ____________________________________- _____________________________

Gawain 4:

Sumulat ng isang talata na may 5 pangungusap tungkol sa naging halaga at bisa ng

akdang Noli matapos mong maunawaan ang mga kaganapan sa pagbuo nito.

8
 _________________________________

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________

9
 MODYUL 2

Ang modyul na ito ay dinisenyo at isinulat sa pagpapalawak ng inyong

kaalaman at kakayahan. Ito ay makatutulong upang makilala nang lubos ang iyong
sarili, mapalawak ang mapanuring pag-iisip at mailapat ang pagpapahalagang
pampanitikan. Ang saklaw ng modyul na ito ay makatutulong sa iba’t ibang
sitwasyon, magsisilbing aral at gabay sa pamumuhay. Wikang tagalog ang ginamit
upang higit na maunawaan, masuri ang akda at makapagbahagi ng mga kaalaman
na may kaugnayan sa paksa. Ang mga araling nakapaloob dito ay pinag-isipang
mabuti tungo sa mas malalim at pagpapaunlad ng sariling karunungan.

Ang modyul na ito ay may paksang Mga Tauhan ng Noli Me Tangere

Pagkatapos ng modyul na ito, inaasahan na ang mag-aaral ay:

1. Natutukoy ang kahalagahan ng bawat tauhan sa nobela (F9PN-IVc-57)
2. Naisusulat ang isang makahulugan at masining na iskrip ng isang
monologo tungkol sa isang piling tauhan (F9PU-IVc-59)
3. Nagagamit ang tamang pang-uri sa pagbibigay- katangian (F9WG-IVc-
59)

Aralin Mga Mahahalagang Tauhan

2 ng Noli Me Tangere
Sa unang Aralin, natutuhan mo ang mga mahahalagang kaganapan sa
kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere. Ngayon naman ay dumako tayo sa
mga tauhan ng akdang ito. Iisa-isahin natin kung ano ang kanilang mga katangian,
isinasagisag at kaugnayan sa buhay ng may-akda.

Batid ng kasaysayan na sa panahon ng pamahalaang Kastila, hantad ang

karahasan, kalupitan, kawalan ng katarungan at kalayaan na higit na nagpabigat
sa buhay ng mga katutubo.

Kaya naman, ang araling ito ay maglalahad ng dalawang pokus: ang mga
tauhan ng Noli Me Tangere at tamang paggamit ng mga pang-uri sa paglalarawan.

10
 Naging mayaman ang pagtalakay natin sa akda sa pamamagitan ng mga
gawaing may kinalaman sa kasaysayan at bisa nito. Ngayon naman, ating iisa-
isahin, kilalanin at susuriin ang mga tauhan batay sa kahalagahan at isinasagisag
ng bawat isa. Sisisirin natin ang bawat kaugnayan nila sa linsang ginagalawan noon
hanggang sa ngayon.
Ang mga nilikhang tauhan sa nobela ay may mahahalagang gampanin. Sila
ang nagbibigay-buhay sa akda upang maging makatotohanan ang mga pangyayaring
magaganap o naganap. Sa pamamagitan ng mga diyalogo ay mailalarawan din natin
ang nangingibabaw nilang katangian at paniniwala.
Sa kabilang banda, upang maunawaan at mailarawan ang mga tauhan nang
maayos, magbibigay tayo ng mga salita sa paggamit ng pang-uri o salitang
naglalarawan.
Ang pang-uri ay bahagi ng pananalita na nagbibigay deskripsyon o turing sa
ngalan ng tao, bagay, hayop, pangyayari, lugar, kilos, oras, at iba pa. Kadalasan,
ginagamit ito upang higit na mailarawan o mabigyang-linaw ang isang pangngalan.

A. Paglalarawan sa Tao

Halimbawa:
Ang mag-anak na Reyes ay masayang nagsama-sama sa araw ng pasko.

B. Paglalarawan sa Lugar

Halimbawa:
Napakalawak ng bukiring nabili ng aking kaibigan.

C. Paglalarawan sa Hayop

Halimbawa:
Sadyang nakakatakot lapitan ang tigre dahil sa bangis ng mukhang
ipinapakita nito sa mga taong nasa paligid.

D. Paglalarawan sa Pangyayari

Halimbawa:
Sa panahon ng pandemya, maraming tao ang natatakot na lumabas sa
kanilang tahanan dahil nakakahawang covid-19

E. Paglalarawan sa Kilos

Halimbawa:
Sadyang magaslaw ang kilos ni Ana kaya’t siya’y pinag-uusapan ng kanyang
mga kaibigan

11
 F. Paglalarawan sa Bagay

Halimbawa:
1. Balang araw, nais ni Lorena na bumili ng isang makinis at magandang bag
para sa kanyang nanay.
2. Tunay na napakaganda ng cellphone na aking nabili.

Panuto: Basahing mabuti ang pagkakakilanlan ng mga tauhan sa akdang Noli

Me Tangere upang higit mong maunawaan ang kanilang mga gampanin at
kahalagahan ng bawat isa.

Mga Tauhan ng Noli Me Tangere

Tauhan Gampanin
Crisostomo Ibarra binatang nag-aral sa Europa; nangarap
na makapagpatayo ng paaralan upang
matiyak ang magandang kinabukasan
ng mga kabataan ng San Diego

Elias piloto at magsasakang tumulong kay

Ibarra para makilala ang kanyang
bayan at ang mga suliranin nito

Kapitan Tiyago Mangangalakal na tiga-Binondo; ama-

amahan ni Maria Clara

Padre Damaso isang kurang Pransiskano na napalipat

ng ibang parokya matapos maglingkod
ng matagal na panahon sa San Diego

Padre Salvi kurang pumalit kay Padre Damaso,

nagkaroon ng lihim na pagtatangi kay
Maria Clara

Maria Clara mayuming kasintahan ni Crisostomo;

mutya ng San Diego na inihimatong na
anak ng kanyang ina na si Doña Pia
Alba kay Padre Damaso

12
Pilosopo Tasyo maalam na matandang tagapayo ng
marurunong na mamamayan ng San
Diego

Sisa isang masintahing ina na ang tanging

kasalanan ay ang pagkakaroon ng
asawang pabaya at malupit

Basilio at Crispin magkapatid na anak ni Sisa; sakristan

at tagatugtog ng kampana sa simbahan
ng San Diego

Alperes matalik na kaagaw ng kura sa

kapangyarihan sa San Diego

Donya Victorina babaing nagpapanggap na maging

mestisang Kastila kung kaya abut-abot
ang kolorete sa mukha at maling
pangangastila

Donya Consolacion napangasawa ng Alperes; dating

labandera na may malaswang bibig at
pag-uugali

Don Tiburcio de Espadaña isang pilay at bungal na Kastilang

napadpad sa Pilipinas sa paghahanap
ng magandang kapalaran;
napangasawa ni Donya Victorina

Linares malayong pamangkin ni Don Tiburcio

at pinsan ng inaanak ni Padre Damaso
na napili niya para mapangasawa ni
Maria Clara

Don Filipo Tinyente mayor na mahilig magbasa na

Latin; ama ni Sinang

Señor Nol Juan namahala ng mga gawain sa

pagpapatayo ng paaralan

Lucas taong madilaw na gumawa ng kalong

ginamit sa di-natuloy na pagpatay kay
Ibarra
Tarsilo at Bruno magkapatid na ang ama ay napatay sa
palo ng mga Kastila

13
 Tiya Isabel hipag ni Kapitan Tiago na tumulong sa
pagpapalaki kay Maria Clara

Donya Pia masimbahing ina ni Maria Clara na

namatay matapos na kaagad na siya'y
maisilang

Gawain 1

Panuto: Gumawa ng “Ecological System Theory” sa buhay ni Crisostomo Ibarra.

Isulat ang pangalan ng mga tauhan na may kaugnayan sa buhay ng binata batay sa
kategori na nasa bilog. Gayahin ang larawan sa ibaba bago sagutan sa isang buong
papel.

Ecological System Theory sa Buhay ni Crisostomo Ibarra

Pamilya

Kasintahan/Kaibigan

Lipunan/Simbahan

Tanong:
Gaano kahalaga ang papel na ginampanan bilang ng mga tauhan sa nobela sa
paglapat ng katotohanan sa panahon ng pananakop? Ilahad ang iyong
pangangat’wiran sa loob ng kahon/sa isang buong papel.

Crisostomo Ibarra

Elias

14
Maria Clara

Sisa

Gawain 2
Panuto: Ilarawan ang katangian o pananaw sa buhay ng mga tauhan batay diyalogo
na nasa ibaba. Gamitin ang mga salita sa paglalarawan para sa gawaing ito.

Tauhan Pahayag Katangian/Pananaw

Crisostomo Ibarra “ Mahal ko ang aking bayan 1.

‘pagkat utang ko rito at
magiging utang pa ang
aking kaligayahan.”

Elias “Tunay pong hindi ako

2.
maaaring umibig ni
lumigaya sa sariling bayan
ngunit nakahanda akong
magtiis at mamatay rito.
Hangad ko na ang lahat ng
Inang Bayan ay magiging
kasawian ko rin.”

Guro “Ang karunungan ay para sa 3.

lahat, ngunit huwag mong
lilimuting iya’y natatamo ng
mga may puso lamang.”

Don Rafael Ibarra “May mga lalong dakilang

bagay na dapat mong isipin- 4.
ang hinaharap ay
nabubuksan pa lamang
para s aiyo, sa akin ay
ipinipinid na…”

15
 Pilosopo Tasyo “Dapat bigyang-dangal ang 5.
isang mabuting tao habang
buhay pa hindi kung patay
na.”

Gawain 3:
Panuto: Pumili ng 9 tauhan sa Noli Me Tangere ayon sa kahalagahan ng akda at
bakit.

1. ___________ 3. ____________ 5. ____________

2. ___________ 4. ____________ 6. ____________

7. ___________ 8. ____________ 9. ____________

Gawain 4:
Panuto: Saliksikin ang mga kinakatawan o sinisimbolo ng mga piling tauhan ng Noli
Me Tangere.

Tauhan ng Noli Kinatawan / Sinisimbolo

1. Crisostomo Ibarra

2. Maria Clara

3. Elias

4. Sisa

5. Padre Damaso

16
Gawain 1: Tinan ang Cycle Pic na nasa ibaba. Pumili ng dalawang tauhan ng Noli
Me Tangere at sumulat ng tig-iisang monologo sa bawat isa sa pamamagitan ng
makahulugan at masining na iskrip. Maaaring gamitin ang mga salitang
naglalarawan sa pagbuo nito. Isulat sa isang buong papel ang gawaing nabanggit.

IBARRA

Mga
Mahahalagan
ELIAS g Tauhan ng SISA

MARIA CLARA

MONOLOGO 1 MONOLOGO 2

Pamantayan sa Paggawa ng Monologo

Pamantayan Pinakamahusay Mahusay Kinakailangan

(5 puntos) (4 puntos) ng Paglinang
(3 puntos)

NIlalaman Komprehensibo Komprehensibo May kakulangan

ang pagkakabuo ang pagkakabuo sa nilalaman ng
ng nilalaman, ng nilalaman, monologo, hindi
malinaw na malinaw na gaanong malinaw
nailahad ang mga nailahad ang mga ang pagkakabuo
pahayag sa pahayag sa ng pahayag at

17
 monologo, monologo, gumamit ng 2
gumamit ng 5 gumamit ng 3 salitang sa
halimbawa ng halimbawa ng paglalarawan
salita sa salita sa
paglalarawan paglalarawan

Organisasyon Maayos, may tiyak Malinaw at May bahaging

na daloy ng mga maayos ang hindi malinaw na
pahayag, tamang presentasyon ng nailahad ang
paggamit ng mga mga pahayag pahayag
salita at bantas,
may kalinisan

Ngayon ay natapos mo na ang bahaging ito. Alam kong nagkaroon ka nang

malalim na kaalaman sa araling tinalakay.

Sa susunod na pahina, ilalahad naman sa iyo ang panibagong aralin na dapat

mong matuklasan at matutuhan. Sundan ang gawain sa kabilang pahina lamang.

18
 MODYUL 3

Ang modyul na ito ay dinisenyo at isinulat sa pagpapalawak ng inyong

kaalaman at kakayahan. Ito ay makatutulong upang makilala nang lubos ang iyong
sarili, mapalawak ang mapanuring pag-iisip at mailapat ang pagpapahalagang
pampanitikan. Ang saklaw ng modyul na ito ay makatutulong sa iba’t ibang
sitwasyon, magsisilbing aral at gabay sa pamumuhay. Wikang tagalog ang ginamit
upang higit na maunawaan, masuri ang akda at makapagbahagi ng mga kaalaman
na may kaugnayan sa paksa. Ang mga araling nakapaloob dito ay pinag-isipang
mabuti tungo sa mas malalim at pagpapaunlad ng sariling karunungan.
Ang modyul na ito ay nahahati sa dalawang pokus: mga mahahalagang
pangyayari sa mga piling tauhan at mga ekspresyon sa pagpapahayag ng damdamin
at matibay na paninindigan gamit ang mga Pang-angkop.
Pagkatapos ng modyul na ito, inaasahan na ang mag-aaral ay:
1. Naibabahagi ang sariling damdamin sa tinalakay na mga
pangyayaring naganap sa buhay ng tauhan (F9PN-IVd-58)
2. Nailalahad ang sariling pananaw sa kapangyarihan ng pag-ibig sa
magulang, sa kasintahan (F9PB-IVd-58)
3. Napapangkat ang mga salita ayon sa antas ng pormalidad ng gamit
nito (level of formality) (F9PT-IVd-58)
4. Nakasusulat ng iskrip ng Mock Trial sa tunggalian ng mga tauhan
sa akda (F9PU-IVd-60)
5. Nagagamit ang mga angkop na ekspresyon sa pagpapahayag ng:
damdamin at matibay na paninidigan (F9WG-IVd-60)

Aralin Mga Mahahalagang Kabanata

3.1 sa Buhay ni Crisostomo Ibarra

Matapos mong makilala at masuri ang mga tauhan ng Noli Me Tangere,

ngayon naman ay ipagpatuloy natin ang pagtuklas ng nobela sa pamamagitan ng
paglalahad ng mga mahahalagang impormasyon sa buhay ng mga piling tauhan sa
akda.

Ang mga pangyayari o kaganapan sa buhay ng mga tauhan ang

pinakamahalagang sangkap sa lubos mong pagkatuto. Magkaroon ng matibay na
kaalaman, saligan ng katarungan at moog ng pagkakakilanlan. Sa pamamagitan ng
apat na mga tauhang ito, mabibigyang-buhay ang mga pangyayaring naganap sa

19
panahon ng pananakop ng mga Kastila. Mailalarawan din ang mga masasamang
pag-uugali na taglay ng mga mamamayan maging ito man ay dayuhan o katutubo.

Sa bahaging ito ng modyul ay ating alamin ang antas ng pormalidad sa

paggamit ng wika. IIsa-isahin natin ang bawat antas ng wika upang higit mong
maunawaan ang pagkakaiba nito. Halina’t sabay-sabay nating saliksikin ang
kahulugan at halimbawa nito.
Simulan na natin!

Mga Uri ng Pormal na Salita

1. Pambansa – ito ang mga salita na ginagamit sa mga nailathalang babasahin.

2. Pampanitikan – ito ang mga salitang matalinghaga. Madalas itong ginagamit

sa masining na pagpapahayag.

Mga Uri ng Di- Pormal na Salita

1. Lalawiganin – Ito ay galing sa salitang ugat na lalawigan. Ito ang mga salitang
kilala lamang sa lalawigang pinaggagamitan nito.

Halimbawa:
Ditse (ate) balay (bahay)
Pandong (talukbong) sangko (kuya)

2. Kolokyal – ito ang mga salita na ginagamit sa mga impormal na usapan.

Mapapnsin na ang mga salita ay mas maikli sa orihinal na salita.

Antas ng Wika Ayon sa Pormalidad

Ang wika ang pinakamahalagang sangkap sa komunikasyon sapagkat ito

ang daan tungo sa pagkakaunawaan pagmamahalan at pagkakaisa. Ito din ang
batayan ng katotohanan. Ito’y nahahati sa antas ng wika ayon sa pormalidad.

Ang pormalidad ng salita ay naaayon sa paggamit ng isang indibidwal

batay sa pangyayaring okasyon, katayuan, pagkatao, o kinalalagyang lugar.

1. Pormal – ito ang antas ng wika na itinuturing na pamantayan sapatkat ito ay

kinikilala, tinatanggap at ginagamit sa karamihang nakapag-aral sa wika.
Madalas itong ginagamit sa paaralan at iba pang pangkapaligirang intelektwal.

2. Di-Pormal o Impormal – Ito ang uri ng salita na karaniwang palasak sa naririnig

sa pang-araw-araw na pakikisalamuha at pakikipagtalastasan.

20
 Si Crisosotomo Ibarra ang pangunahing tauhan sa nobela
na kung saan binigyang-buhay niya ang mga pangyayaring
naganap sa Noli. Siya’y isang dakilang mangingibig ngunit
biktima ng pagkakataon. Ang pagpapatakas ni Rizal sa tauhang
si Ibarra ay nagpapahiwatig ng pagpapalaya at pagbibigay ng
pagkakataon sa tauhan na ipagpatuloy ang kanyang buhay na
siyang nais ng mambabasa sa kasalukuyan.
Sa nobelang ito, siya ay isang binatang nag-aral sa Europa;
nangarap na makapagpatayo ng paaralan upang matiyak ang
magandang kinabukasan ng mga kabataan ng San Diego.
Halina’t tunghayan ang mga mahahalagang kaganapan sa buhay
ni Ibarra.

Panuto: Basahin, unawain at suriing mabuti ang mga pangyayari sa bawat

kabanata sa buhay ni Ibarra.

Mahahalagang Kabanata sa Buhay ni Crisostomo Ibarra

Kabanata I: Isang pagtitipon

Kabanata II: Si Crisostomo Ibarra
Kabanata III: Ang Hapunan
Kabanata IV: Erehe at Pilibustero
Kabanata V: Tala sa Gabing Madilim
Kabanata VII: Suyuan sa Asotea
Kabanata IX: Mga Bagay-bagay Ukol sa Bayan
Kabanata X: Ang Bayan ng San Diego
Kabanata XI: Ang mga Makapangyarihan
Kabanata XII: Araw ng Patay
Kabanata XIX: Mga Karanasan ng Guro
Kabanata XX: Ang Pulong sa Tribunal
Kabanata XXIII: Ang Pangingisda
Kabanata XXIV: Sa Gubat
Kabanata XXVI: Bisperas ng Pista
Kabanata XXIX: Ang Umaga
Kabanata XXX: Sa Simbahan
Kabanata XXXI: Ang Sermon
Kabanata XXXII: Ang Panghugos
Kabanata XXXIV: Ang Pananghalian
Kabanata LV: Ang Pagkapahamak
Kabanata LVIII: Ang mga Isinumpa

21
Gawain 1:

Maghanap ng mga salita sa “Puzzle” at ihanay ang mga ito batay sa antas ng wika.

K T U Y O E R I X S A S A H I R
A S U M B O N G Y C I M R T Y U
L A U A U Y D I L I G O D E D S
A M A L I I T N E M E R O N B I
W A C I I Y U O S P N O O N U N
A U L N B R R O P O K O N A N I
K N O G I E A T U K O N I R T K
A S S E T U T N T U K O N I A A
N A G S U M A M O U J I S T G P
Y B U H B I N E U N B E A O S U
U U N U K U A N I S U M A M O S
P N U T U M N T N A T A N A W T
Pormal Pampanitikan Kolokyal Lalawiganin Balbal

Gawain 2

1. Magtala ng mga kasawiang naranasan ni Ibarra bilang isang anak, pamilya,

kasintahan, mamamayan at alagad ng Dios

ALAGAD NG
PAMILYA KASINTAHAN MAMAMAYAN
DIOS

MGA KASAWIAN SA BUHAY

22
Gawain 3:

Ibigay ang mga katangian ni Ibarra batay sa hinihinging impormasyon. Gamitin ang
mga angkop na ekspresyon sa paglalarawan/pagpapahayag ng mga ideya.

Gawain 1
Sumulat ng isang talata na binubuo ng 10 pangungusap na kung saan ay ilalahad
mo ang nasasaisip, naramdaman at hakbang na gagawin batay sa sitwasyong
naranasan ng binata.

________________________________

_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

23
 Pamantayan sa Pagsulat ng Talata
Pamantayan Pinakamahusay Mahusay Kinakailangan
(10 puntos) (7 puntos) ng Paglinang
(5 puntos)

Nilalaman Komprehensibo Komprehensibo May kakulangan

ang pagkakabuo ang pagkakabuo sa nilalaman ng
ng nilalaman, ng nilalaman, pangungusap,
malinaw na malinaw na hindi gaanong
nailahad ang mga nailahad ang mga malinaw ang
pahayag, nakabuo pahayag, nakabuo pagkakabuo ng
ng 10 ng hindi hihigit sa pahayag at
pangungusap sa 7 pangungusap sa gumamit ng 5
pagbuo ng isang pagbuo ng isang pangungusap sa
talata talata pagbuo ng talata

Organisasyon Maayos, may tiyak Malinaw at May bahaging

na daloy ng mga maayos ang hindi malinaw na
pahayag, tamang presentasyon ng nailahad ang
paggamit ng mga pagkakasulat at pahayag
salita at bantas, mga pahayag
may kalinisan

Aralin Mga Mahahalagang Kabanata

3.2 sa Buhay ni Elias

Matapos mong matuklasan ang tunay na kasawian sa buhay ni Crisostomo

Ibarra, ngayon naman ay dumako tayo sa buhay ng tauhang si Elias. Halina’t ating
alamin, suriin at palalimin pa ang kaalaman batay sa kahalagahan, kaugnayan at
gampanin ni Elias sa nobela.

Sa bahaging ito ng modyul ay ating alamin ang antas ng pormalidad sa

paggamit ng wika. Halina’t saliksikin ang kahulugan at mga halimbawa ng mga
ekpresyon na nagpapahayag ng pananaw.
Simulan na natin!

24
 Mga Ekspresyon na Nagpapahayag ng Pananaw
May mga ekspresyon na ginagamit sa pagpapahayag ng pananaw. Ito rin
ay nagpapahiwatig ng pag - iiba o pagbabago ng paksa o pananaw. Ipinahihiwatig
ng mga ekspresyong ito ang iniisip at sinasabi. Maging ang pinaniniwalaan ng
isang tao. Ang mga ito ay kadalasan nakapaloob sa mga sanaysay.

Mga Uri ng Ekspresyong Nagpapahayag ng Pananaw:

1. ayon, batay, alinsunod, sang - ayon sa
Mga Halimbawa:
a. sa patakaran ng mga sinehan, bawal ang kumuha ng video habang
nanonood ng pelikula.
b. Sang - ayon sa Commission on Higher Education ang pag - alis ng Filipino
bilang asignatura ay nakasaad sa General Education Curriculum ng 2016.

2. sa paniniwala, akala, pananaw, paningin, tingin, palagay, ni/ng

Mga Halimbawa:
a. Sa paniniwala ko ang tunay na nagmamahal ay marunon magsakripisyo.
b. Akala ng marami madali ang maging isang guro.
3. inaakala, pinaniniwalaan, iniisip

Mga Halimbawa:
a. Inaakala ng marami na kapag nabakunahan na ay hindi na maaaring
magkasakit ng Covid - 19.
b. Pinaniniwalaan niyo lang ang nais ninyong paniwalaan.

4. sa ganang akin, sa tingin, akala, palagay ko

Mga Halimbawa:
a. Sa ganang akin dapat na dagdagan pa ng mga mamamayan ang pag-
iingat.
b. Sa tingin ko nasa tao ang tunay na susi ng kaligtasan laban sa sakit na
Covid - 19.

Mga Uri ng Ekspresyong Nagpapahayag ng Pangkalahatang Pananaw

1. sa isang banda, sa kabilang dako

Mga Halimbawa:
a. Sa isang banda, dapat maging responsable ang mga tao sa kanilang
desisyon ukol sa pagsunod sa mga health protocols.
b. Sa kabilang dako, dapat na ipagpatuloy ng pamahalaan ang pagsubaybay
sa mga lokal na pamahalaan.

2. samantala

Halimbawa:
a. Samantala nasa tao mismo ang desisyon kung susundin nila ang health
protocols.

Source: https://brainly.ph/question/147920

25
Panuto: Basahing mabuti ang mga kaganapan o mahahalagang impormasyon sa
buhay ni Elias.

Si Elias ay ang matalik at misteryosong kaibigan ni

Crisostomo Ibarra. Siya ay unang nagpakita bilang isang piloto
ng bangka sa piknik nina Ibarra at Maria Clara.

Sa nobelang ito, hantad ang kasawian at kalupitang

naranasan niya sa kamay ng pamahalaang Kastila. Ito ang
dahilan ng kanyang pagkaulila at hindi nagtagal siya’y naging
isang criminal at mandirigma.

Sa akdang ito, ipapakita sa iyo ang tunay na kalupitan ng

lipunan sa mga taong nasa laylayan ng lipunan. Bibigyang-buhay
ang nangingibabaw na kawalang katarungan at kalayaan.

Kabanata XLIX: Tinig ng Pinag-uusig

Mga Kabanata LII: Ang mga Tao sa Libingan

Mahahalagan
g Kabanata Kabanata LIV: Ang Lihim na Nabunyag
sa Buhay ni
Elias Kabanata LV: Ang Pagkapahamak

Kabanata LXI: Habulan sa Lawa

Kabanata LXIII: Noche Buena

Gawain 1: Damdamin Mo, Ihayag Mo!

Panuto: Tukuyin ang damdaming nangingibabaw sa tauhan batay sa pahayag.

Gamitin Kumpletuhin ang sagot sa hanay na nasa ibaba.

26
 "Lahat po tayo ay may "Ako'y mamamatay na "Ako'y mamamatay na
kalaban, mula sa hindi man lamang hindi man lamang
pinakamaliit na kulisap nakita ang maningning nakita ang maningning
hanggang sa taong may na pagbubukang na pagbubukang
muwang, mula sa liwayway sa aking liwayway sa aking
pinakahamak bayan. Kayong bayan. Kayong
hanggang sa makakakita, batiin makakakita, batiin
pinakamariwasa at ninyo siya at huwag ninyo siya at huwag
pinakamakapangyariha kalilimutan ang mga kalilimutan ang mga
n. Ang pakikipaglaban nalugmok sa dilim ng nalugmok sa dilim ng
ay siyang batas ng gabi."
gabi."
buhay. "
Mula sa Kab. 61
Mula sa Kab. 63
Mula sa Kab. 33

Mga Kabanata Damdaming Nangingibabaw

Damdamin ng Nagpahayag Damdamin Ko

Kabanata 33

Kabanata 61

Kabanata 63

Gawain 2: Upang lubos na makilala ang tauhang si Elias, sumulat ng 5-7

pangungusap sa isang talata na naglalarawan sa tauhan bilang isang
kaibigan, mamamayan at biktima ng pagkakataon. Gamitin ang angkop na
ekspresyon sa paglalarawan ng mga ideya.

Si Elias bilang isang kaibigan (5 pangungusap)

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Si Elias bilang isang mamamayan (5 pangungusap)
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

27
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

Si Elias bilang biktima ng pagkakataon (5 pangungusap)

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

Gawain 3

Panuto: Tukuyin ang katangian ni Elias bilang isang kaibigan batay sa mga
kaganapan o pangyayari sa ibaba. Isulat ang mga sagot sa isang buong papel.

Dadalhin ni Elias si Ibarra sa Mandaluyong upang doon pansamantalang

magtago. Ibibigay daw ni Elias ang pera na itinago niya sa puno ng balete upang
magamit ni Ibarra paalis ng bansa. Inaya ni Ibarra na sumama si Elias dahil
parehas naman sila ng dinanas, ngunit tumanggi ito.

Pagdating sa tapat ng palasyo, nakita nilang may naninita. Itinago ni Elias si

Ibarra sa ilalim ng mga dahon. Sinabi nito sa mga bantay na tutungo siya sa
Maynila upang magdala ng damo. Nakalusot sila sa mga bantay.

Nang makalagpas naman sa bunganga ng Ilog Pasig, isang palwa ng mga sibil
ang papalapit sa kanila. Ililiko sana ni Elias ang bangka ngunit naisip niyang
wala silang laban dahil sa armas ng mga ito.

Sinabi nito kay Ibarra na magkita na lamang sila sa Noche Buena sa libingan ng
nuno ni Ibarra at tumalon palabas ng bangka. Pinaulanan siya ng bala ng mga
sibil. Dahil malayo na ang narating ni Elias, di na siya sinundan. Umalis na rin
ang mga ito nang may nakitang dugo sa tubig.

Mula sa Kabanata 61: Habulan sa Lawa

Tanong:

1. Paano mo ilalarawan si Elias bilang isang kaibigan? Pangat’uwiranan

2. Kung ikaw si Elias, gagawin mor in ba ang pagsagip sa kaibigan mong

nanganganib ang buhay sa kabila ng natuklasan mo na ang ninuno ni Ibarra ang
sanhin ng lahat ng iyong kasawian? Bakit?

28
Gawain 1: Dahon ng Karanasan!
Panuto: Tukuyin ang mga kasawiang naranasan ni Elias sa kanyang buhay. Isulat
ang iyong sagot sa bawat dahoon na nasa ibaba.

Aralin Mga Mahahalagang Kabanata

3.3 sa Buhay ni Maria Clara

Ang kasawian sa buhay ay isa sa nangungunang dahilan sa nagpapabago sa

tao mula sa aspetong mental at sosyal. Sa modyul na ito, halina’t ating tuklasin ang
buhay ni Maria Clara sa nobelang ito. Simulan natin ang paghalughog ng mga
kaganapan sa buhay ng dalaga.
Tara, simulan na natin!

Sa bahaging ito ng modyul ay ating suriin ang katauhan ni Maria Clara sa

pamamagitan ng pagsasaliksik o pagbabasa ng mga mahahalagang impormasyong
sa buhay nito.

Mga Mahahalagang Kabanata sa Buhay ni Maria Clara

Kabanata VI: Si Kapitan Tiyago

Kabanata VII: Suyuan sa Asotea

Kabanata XXVIII: Mga Sulat

Kabanata XXXVI: Mga Suliranin

Kabanata XLIV: Ang Pangungumpisal

Kabanata LXI: Ang Pagpapakasal ni Maria Clara

29
Gawain 1
Panuto: Tukuyin ang mga kasawiang naranasan ni Maria Clara sa nobelang Noli.
Isulat ang tamang sagot sa bawat hagdan ayon sa hinihingi nito. Kopyahin bago
sagutan.

Hagdan ng Kinahantungan sa Buhay

Kasawian Alagad ng Dios

sa Buhay Mamamayan

ni Maria Kasintahan

Clara Pamilya

Gawain 2
Panuto: Magbigay ng mga makatotohanang pangyayari sa akda na nangyayari sa
totoong buhay. Gayahin ang larawan sa ibaba bago sagutan sa inyong mga papel.

Kabanata Makatotohanang Pangyayari

1. Kabanata VII: Suyuan sa Asotea a.

b.

2. Kabanata XLIV: Ang Pangungumpisal a.

b.

3. Kabanata LXI: Ang Pagpapakasal ni a.

Maria Clara
b.

Gawain 1
Panuto: Sagutin ang mga katanungan sa ibaba na may kaugnayan sa buhay ni Maria
Clara.

1. Kung ikaw si Maria Clara, ano ang iyong gagawin kung ang tunay mong ama
ang sanhi ng kasawian mo sa buhay? Mananatili ka bang mapagkumbaba,

30
maunawain at magtiis sa kabila ng kapighatian mo? Bakit?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

2. Anong katangian ni Maria Clara ang higit mong hinahangaan? Bakit?

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

3. Karapat-dapat bang ituring si Maria Clara bilang isang dalagang Pilipina? Bakit?
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

4. Mula sa mga naranasan ni Maria Clara sa buhay, anong damdamin ang naghari
sa iyo? Bakit? ___________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

5. Sa pagiging anak, kasintahan, mamamayan at alagad ng Dios ni Maria Clara,

anong kultura ng mga Pilipino ang higit mong isabuhay sa kasalukuyan? Bakit?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

Gawain 2: Family Tree

Panuto: Gumawa ng isang Family Tree sa buhay ni Maria Clara. Isulat ang lahat ng
mga pangalan at kaugnayan nito sa kanyang buhay.

31
 Aralin Mga Mahahalagang Kabanata
3.4 sa Buhay ni Sisa

Ngayon ay batid mo na ang kaganapan sa buhay ni Maria Clara, ngayon

naman ay dumako tayo sa huling pinakamahalagang tauhan ng akda na si Sisa.
Halina’t sabay-sabay nating alamin, isa-isahin at suriin ang mga kaganapan sa
akdang ito.

Tara, simulan na natin!

Sa bahaging ito ng modyul ay ating suriin ang buong katauhan ni Sisa bilang
isang ina, asawa at mamamayan sa pamamagitan ng iyong patuloy na pagsasaliksik
o pagbabasa ng mga mahahalagang impormasyong na may kaugnayan ukol dito.

Ang ina ay may mahalagang tungkulin na ginagampanan sa loob ng pamilya.

Siya ang nagsisilbing tagapangalaga at tagapag-ingat ng mga anak, nagbibigay-
liwanag sa loob ng tahanan at nagsasakripisyo para sa kapakanan ng kanyang mga
minamahal.

Sa kabilang banda, ang tungkuling ng simbahan naman ay akayin ang mga

mamamayan sa matuwid na landas gamit ang mga pamantayang moral.
Samantalang ang pamahalaan naman ang tanging nagbibigay-gabay, suporta at
nagbibigay proteksyon sa kapakanan at karapatan ng sambayanan.

Sa bahaging ito, isa-isa natin ang mga pangyayari sa buhay ni Sisa sa

pamamagitan ng pagbabasa o panonood sa mga kabanatang nasa ibaba.

Mga Mahahalagang Kabanata sa Buhay ni Sisa

Kabanata XV: Ang mga Sakristan
Kabanata XVI: Si Sisa
Kabanata XVII: Si Basilio
Kabanata XVIII: Mga Nagdurusang Kaluluwa
Kabanata XXI: Kasaysayan ng Isang Ina
Kabanata LXIII: Noche Buena

32
Gawain 1
Panuto: Pagsunod-sunurin ang mga pangyayari na naganap sa buhay ni Sisa. Isulat
ang titik A-J bago ang bilang. Isulat sa isang buong papel ang gawaing ito.

______ 1. Nakita ng mga guardia sibil si Sisa kaya siya ay sinita.

______ 2. Patakbong nilisan ni Sisa ang kumbento matapos marinig sa kusinero

na wala roon si Crispin.

______ 3. Kinain ni Pedro ang handing pagkain ni Sisa para

sa kanyang mga anak at nilisan ang dampa kasama ng
kanyang alagang manok.

______ 4. Sisa ay isang simpleng babae at butihing ina at

asawa.

______ 5. Dumating si Basilio sa dampa at nagmamadaling

tinawag ang kanyang ina.
______ 6. Tinakot ng mga guardia sibil si Sisa, at dinala sa
kwartel.

______ 7. Si Sisa ay natagpuang pagala-gala sa lansangan at

wala sa katinuang sinasambit ang ngalan ng kanyang
mga anak.

______ 8. Hinabol ni Basilio ang kanyang ina hanggang

nakarating sa gubat na pag- aari ng mga Ibarra.

______ 9. Mga palahaw ni Basilio ay tuloy-tuloy habang tangan niya sa kanyang

mga bisig ang malamig na bangkay ng kanyang ina habang sinasalubong ang
kapaskuhan.
______ 10. Labis ang pag-alala ni Sisa nang malamang napagbentangan ang
Kanyang bunsong anak na si Crispin at naiwan sa kunbento.

Gawain 2
Panuto: Hanapin sa “Gulong ng Karunungan” ang kasingkahulugan ng mga salitang
nakaitim sa bawat bilang.

33
1. Ang mag-anak na Sisa ay nakatira sa
isang dampa sa labas ng bayan.
_______________

2. Mga palahaw ni Basilio ay walang tigil

sa pagkawala ng kanyang ina.
______________

3. Tawilis na lamang ang natirang pagkain

para sa magkakapatid na sina Basilio at

Crispin _____________

4. Nakita ng mga guardia sibil si Sisa at

dinala sa kwartel. _________________
5. Napagbintangan si Crispin na nagnakaw
ng 2 onsa na dahilan upang hindi
makauwi.

Gawain 3: Monologo Ko, Ilarawan Mo!

Panuto: Ilarawan si Sisa batay sa pahayag/monologo na nasa ibaba. Isulat ang iyong
nasasaloob o damdaming nangingibabaw ukol dito at pangat’wiranan. Isulat ito sa
isang buong papel.

1. Ako si Sisa, isang simpleng may bahay. Palagi akong minamaltrato ng aking
asawa ngunit wala akong magawa. Mahal ko siya hindi ko siya kayag iwanan…
ngunit natatakot din ako sa kanya. Pero nandiyan naman ang mga anghel ko, sina
Crispin at Basilio. Mababait sila at mapagmahal. Bilang isang ina,
maipagmamalaki ko sila! Oo nga pala, uuwi na sila galing simbahan. Naku!
Siguradong gutom na gutom na ang mga iyon. Ipagluluto ko sila ng isang handaan.
Isang linggo ko na ring hindi sila nakikita. Kamusta na kaya sila? Kumakain ba
kaya sila ng sapat? Nakababasa na ba sila?

2. Pagkatapos kong maihanda ang hapunan, dumating ang aking asawa. Kinain
niya ang mga ipinagluto ko at wala akong nagawa para pigilan siya. Kaawa-awa
naman ang aking dalawang anghel. Nang itinanong niya kung ano ang kalagayan
ng aming mga anak, natuwa ako. Binalita ko kung ano ang aking nalalaman
ngunit… pera lang ang iniisip niya. Umalis siya agad para magsabong. Anong
gagawain ko? Walang madadatnang pagkain sina Crispin at Basilio.

3. Bumisita ako sa kumbento at doon ako nagtanong tungkol kay Crispin. Ngunit
ano ba ag pinagsasabi nila? Ang aking Crispin,isang kawatan? Ang aking Basilio,
isang kriminal? Hindi iyon totoo! Mahirap man kami ngunit marangal ang
pamumuhay namin! Gusto kong ipagtanggol ang aking mga anak ngunit.. wala
akong magawa. Isa lamang akong babae… mangmang at walang pinag-
aralan.Kailangan kong puntahan si Basilio. Baka dinakip siya ng mga guardiya
sibil. Nasaan na kaya ang aking Crispin? Kung nakatakas siya- saan na siya
napadpad?

34
 4. Nang dumating ako sa bahay, nandoon ang dalawang guardiya sibil. Tinatanong
ako tungkol sa aking mga anak. Pinipilit nila akong sumagot ngunit wala naman
akong masasagot. Hindi ko pa nakikita si Crispin. Hindi ko na alam kung nasaan
si Basilio. Pinapunta ako sa isang lugar kung saan may itatanong pa sila sa akin.
Isa iyong kahihiyan! Para akong kriminal! Pinahintay ako ng ilang oras bago ako
pinauwi.

5. Hindi ko maintindihan ang mga tao. Bakit ba itinataboy nila ako? Wala naman
akong ginagawang mali. Hinahanap ko lang ang mga anak ko. At sa paghahanap
ko. May batang lalake na tumatawag sa akin. Nanay daw niya ako at siya si Basilio.
Hindi, hindi siya ang anak ko. Kilala ko ang Basilio ko. Kailangan ko siyang
hanapin- pati na si Crispin. Kaya tumakbo ako papalayo sa bata. Hindi ko na
pinansin kung nasaan ako. Nasa bahay na ba ako? Ngunit bakit may puntod?
Hinang hina na ako. Gusto ko nang matulog. Ngunit hindi! Kailangan ko pang
hanapin sina Crispin at Basilio! Ang mga anak ko! Crispin! Basilio! Ngunit pagod
na ako.

Mahusay! Napagtagumpayan mo ang mga gawaing nakaatang sa iyo. Konting

tiyaga pa! Sa ngayon ay magtungo muna tayo sa isa pang gawain upang makamit
natin ang lubos na pagkatuto mo sa araling ito.

Sa bahaging ito, ilapat mo sa iyong sarili ang iyong natutuhan at naramdaman

batay sa naganap sa buhay ni Sisa.

Panuto: Pag-aralan ang halimbawa ng Mock Trial sa ibaba. Pagkatapos ay gawing

batayan ang nasuri sa pagbuo ng sariling gawa. Pumili ng isang pangyayari sa buhay
ni Sisa na nagbigay sayo ng pinakamatinding pagsubok o nagbigay-inspirasyon sayo
sa buhay niya upang gawin ang gawaing ito.

Ang “Mock Trial” ay isang kunwaring paglilitis na nagiging simulation

o pagsasabatas ng isang hudisyal na paglilitis. Ang mga kunwaring pagsubok
ay nagbibigay sa mga mag-aaral ng kaalaman sa sistema ng hudikatura,
prosesong legal, at mga pamamaraan sa silid ng hukuman.

35
 Halimbawa ng Mock Trial

“Magsipagtayo ang lahat. Ang Korte ng _______________ ay nasa sesyon na ngayon.

Ang kagalang-galang na Hukom na si ______________ ang mamumuno.”

Pambungad na Pahayag:

Una ang tagausig, pagkatapos ay abugado ng nasasakdal, ipaliliwanag kung ano

ang inyong katibayan o ebidensya at kung ano ang susubukan niyong patunayan.

Prosecution’s or Plaintiff’s Case:

Ang mga saksi ay tinawag upang magpatotoo at ipakita ang iba pang katibayan.
Ang bawat testigo na tinawag ay uusisahin ng depensa.

Kaso ng Defendant:
Pareho ng ikatlong hakbang na ginawa maliban na lamang sa bahagi kung saan
ang saksi ay direktang susurihin ng prosecution.

Pagtatapos na Pahayag:

Sinisiyasat ng abogado ng magkabilang panig ang katibayan na ipinakita at

humihiling ng desisyong na pabor sa kanila.

Mga Tagubilin ng Hurado:

Ang hurado ay ipaliliwanag sa hukom ang mga naaangkop na mga patakaran ng

batas na dapat isaalang-alang sa pagtimbang ng mga ebidensya.

Salamat sa inyong maiiging pagbabasa. Aming sinisiguro ang pagserbisyo ng bago

at pinakatinatangkilik na balita. Hanggang sa susunod na mga bagong balita
mula dito lamang sa Philnews.

Source: https://philnews.ph/2021/12/03/mock-trial-script-tagalog-halimbawa-at-kahulugan

36
 MODYUL 4

Ang modyul na ito ay dinisenyo at isinulat sa pagpapalawak ng inyong

kaalaman at kakayahan. Ito ay makatutulong upang makilala nang lubos ang iyong
sarili, mapalawak ang mapanuring pag-iisip at mailapat ang pagpapahalagang
pampanitikan. Ang saklaw ng modyul na ito ay makatutulong sa iba’t ibang
sitwasyon, magsisilbing aral at gabay sa pamumuhay. Wikang tagalog ang ginamit
upang higit na maunawaan, masuri ang akda at makapagbahagi ng mga kaalaman
na may kaugnayan sa paksa. Ang mga araling nakapaloob dito ay pinag-isipang
mabuti tungo sa mas malalim at pagpapaunlad ng sariling karunungan.

Ang modyul na ito ay nakapokus sa mga makatotohanang pangyayari at mga

kulturang lumutang sa akdang Noli Me Tangere.
Pagkatapos ng modyul na ito, inaasahan na ang mag-aaral ay:

1. Natitiyak ang pagkamakatotohanan ng akdang napakinggan sa

pamamagitan ng pag-uugnay sa ilang pangyayari sa kasalukuyan
(F9PN-IVe-f-59)
2. Naipaliliwanag ang mga kaugaliang binanggit sa kabanata na
nakatutulong sa pagpapayaman ng kulturang Asyano
(F9PB-IVe-f-59)
3. Naipaliliwanag ang iba’t ibang paraan ng pagbibigay-pahiwatig sa
kahulugan (F9PT-IVe-f-59)
4. Naipaliliwanag ang mga kaisipang nakapaloob sa aralin gaya ng:
• pamamalakad ng pamahalaan
• paniniwala sa Diyos
• kalupitan sa kapuwa
• kayamanan
• kahirapan at iba pa (F9PB-IVg-h-60)
5. Naihahambing ang mga katangian ng isang ina noon at sa
kasalukuyan batay sa napanood na dulang pantelebisyon o
pampelikula (F9PD-IVg-h-59)
6. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pagtupad sa tungkulin ng ina at
ng anak (F9PS-IVg-h-62)
7. Nagagamit ang mga angkop na ekspresyon sa:
• pagpapaliwanag
• paghahambing
• pagbibigay ng opinyon (F9WG-IVg-h-62)
8. Nasusuri ang pinanood na dulang panteatro na naka-video clip batay
sa pamantayan (F9PD-IVi-j-60)

37
 Aralin Makatotohanang Pangyayari
4 sa Noli Me Tangere

Matapos mong matuklasan ang mga kasawian, kalupitan at kawalan ng

katarungan sa buhay nina Ibarra, Elias, Maria Clara at Sisa, ngayon naman ay
dumako tayo sa mga makatotohanang pangyayayari at mga kulturang lumutang
mula sa akda upang higit mong maunawaan at mapahalagahan ang akda ngayon at
sa susunod pang panahon.

Sa araling ito, ating galugarin ang pinakarurok ng kahulugan at kahalagahan

ng akdan sa pamamagitan ng pag-uugnay-ugnay ng mga kaganapan sa lipunang
ginagalawan. Ito ang tutulong sa iyo upang mabuksan ang iyong kaisipan.

Sa pagbuo ng pangungusap, may mga ekspresyon na ginagamit upang

higit na maipakita ang layon ng ating mga pahayag. Ilan sa mga ito ang
pagpapaliwanag, paghahambing at pagbibigay ng opinyon.
A. Pagpapaliwanag- ito ay ang pagpapahayag ng dahilan ng isang kilos o
paniniwala upang mabigyang-linaw ang isang paksa o isyu. Maaaring gamiting
hudyat sa pagpapaliwang ang sanhi at bunga.
Halimbawa: dahil/dahil sa, sapagkat, sa kadahilanang, kaya/kaya naman,
bung anito, bilang resulta, at iba pa

B. Paghahambing- ito ay paghahalintulad o pagbibigay-diin sa kalamangan o

pagkakatulad ng dalawang inihahambing. May dalawang uri ng paghahambing:
magkatulad at di-magkatulad.

• Paghahambing na Magkatulad- nagsasaad ito na magkatulad o

magkapantay na katangian ng pinaghahambing. Gumagamit ito ng mga
panlaping tulad ng sing/ sin/ sim, magkasing/kasing, at iba pa.

• Paghahambing na Di-Magkatulad- nagsasaad na di pantay ang

katangian ng pinaghahambing. Mayroon itong dalawang uri: palamang
at pasahol.

C. Pagbibigay ng Opinyon
1. Ilahad ang opinyon sa maayos na paraan kahit pa kasalungat ang ideya
ng iba

38
 2. Makinig nang Mabuti sa sinasbai ng kausap. Kung sakaling hindi man
kayo pareho ng pananaw, maaari mo pa ring ihayag ang sariling ideya sa
maayos na pananalita.
3. Huwag pilitin ang iyong kausap na pumanig sa iyong kung may matibay
siyang dahilan para maniwala sa kasalungat mong pananaw.
4. Maging magalang at huwag magtaas ng boses kung sakaling kailangan mo
naming sumalungat sa ideya o opinyon ng iba.
5. Nakabubuti kung ang iyong ipapahayag ay batay sa katotohanan o kaya’y
sinusuportahan ng datos.
6. Sa pormal na okasyon, maging pormal din sa paggamit ng mga salita at
huwag kalimutang gumamit ng po at opo.

D. Mga Pahayag na Nagbibigay ng Opinyon

1. Sa aking pananaw…
2. Sa tingin ko…
3. Para sa akin…
4. Hindi ako sumasang-ayon sa sinabi mo sapagkat…
5. Ayon sa aking nabasa…

Source:
https://www.slideshare.net/jmpalero/filipino-9-paggamit-ng-angkop-na-mga-pahayag-sa-pagbibigay-ng-opinyon-o-pananaw
https://www.youtube.com/watch?v=P38YWVIJLj8

Sa bahaging ito ng modyul ay mauunawaan ay lubos mong maipakita ang

kagalingan sa pagsasagawa ng mga gawain na nasa ibaba. Ito ang tutulong sa iyo
para sa pangkalahatang pagkatuto mula sa akdang Noli Me Tangere.

Gawain 1
Panuto: Basahing mabuti ang pangyayari sa ibaba at tukuyin kung anong kulturang
Pilipino ang lumutang mula sa kabanata.
1. Noong gabing yaon, masaya sa tahanan ni Kapitan Tiyago. Ang bulwagan
nito na napapalamutian ng malalaking salamin at maningning na aranya ay halos
puno ng mga panauhin. Malinaw ang mga ilaw, maiingay ang kalansing ng mga
kasangkapan sa mesa (na siya namang nakapang-aakit sa mga kantanod), at
masigla ang tugtugin ng orkestra.

Mula sa Kabanata I: Isang Pagtitipon

Sagot:___________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

39
 2. Nang dumating si Crisostomo Ibarra sa handaan, agad siyang lumapit kay
Padre Damaso ay marahang yumukod sa prayle. Lumapit din siya sa umpukan ng
mga kalalakihan ay ipakilala ang sarili at nakipagkuwentuhan sa iba.

Mula sa Kabanata II: Ang Panauhing Pandangal

Sagot:___________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

3. Tinawag na ang mga panauhin upang dumako sa hapag-kainan.

Magkasabay na nagtungo ang dalawang pari, at sa nangyari ay nagkahiyaan pa. “
Para po sa inyo ang upuang iyan, Padre Damaso,” ang wika ni Padre Sibyla. “Ito
po ay para sa inyo. Padre Sibya,” ang pahayag naman ni Padre Damaso.

Mula sa Kabanata III: Ang Hapunan

Sagot:___________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

4. Ilang sandali pa’y sinundo na ni Tiya Isabel si Maria Clara na kanina pa

nanunubok. “Kailangan mong mag-ayos ng sarili. Huwag mong paghintayin ang
iyong panauhin.” Pagkaraan ng ilang sandali, kasa-kasama na ni Tiya Isabel ang
kiming dalaga na pumasok sa bulwagan. Sa asotea nagtungo ang dalawa upang
makapag-ulayaw. Ang magkasintahan ay masayang nagkukuwentuhan sa lugar
na iyon.

Mula sa Kabanata VII: Suyuan sa Asotea

Sagot: ___________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

5. Ang kasiyahan ay hindi gaanong nabibigyan ng atensyon ni Ibarra sapagkat

abalang-abala ang kanyang isipan sa kalunos-lunos na anyo ng isang taong
naghihirap sa loob ng nakaririmarim na silid. Ang taong ito’y nangangapos ng
hininga at nakaratay dahil sa matinding karamdaman. Wala itong ginawa kundi
sambitin ang pangalan ng kanyang anak na noo’y masayang-masaya sa piling ng
mga kapwa niya kabataan. HUmahalakhak ito at nagpapakalango sa kaligayahan.

Mula sa Kabanata V: Lunggati sa Gabing Madilim

Sagot:___________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

40
Gawain 2

Panuto: Mula sa mga larawan ng mga tauhan, magbigay ng mga pangyayaring

naranasan na nabanggit sa akda at iugnay ito sa kasalukuyan. Tukuyin ang
kaisipang nakapaloob sa bawat tauhan batay sa susing salita.

Mga Tauhan Pangyayari sa akda Pag-uugnay sa buhay

Pamamalakad
ng pamahalaan

Kapwa katutubo

Paniniwala sa Diyos

Mga prayle
IBARRA

Pamamalakad
ng pamahalaan

kapwa

Paniniwala sa Diyos

Kahirapan
ELIAS
Pamamalakad
ng pamahalaan

Kalupitan sa kapwa

Paniniwala sa Diyos

Kahirapan
MARIA CLARA

Pamamalakad
ng pamahalaan

Kalupitan sa kapwa

Paniniwala sa Diyos

Kahirapan
SISA

41
Gawain 3
Panuto: Sa mga kaganapan sa buhay ni Sisa, tukuyin ang mga kaisipang
nakapaloob batay sa pamamalakad ng pamahalaan, kalupitan sa kapwa, paniniwala
sa Dios at kahirapan.

Gawain 4
Panuto: Ilarawan ang mga tauhan batay sa kanilang katayuan, kilos o gawi at
paniniwala sa buhay. Isulat sa isang buong papel.

Katayuan Kilos/Gawi Paniniwala

Tauhan

Ibarra

Elias

Maria
Clara

Sisa

Magaling! Napagtagumpayan mo ang mga gawaing nakaatang sa iyo. Sa

ngayon ay magtungo muna tayo sa isa pang gawain upang makamit natin ang lubos
na pagkatuto.

Sa bahaging ito, ilapat mo sa iyong sarili ang mga natutuhan sa pamamagitan

ng gawain sa ibaba.

42
 Simulan mo na!

Gawain 1
Panoorin ang pelikulang “ANAK” ni Vilma Santos at ihambing ang mga katangian,
kahalagahan at gampanin ng ina noon at ngayon sa pamamagitan ng paglikha ng
“Spoken Poetry”. Gamitin ang mga angkop na salita sa paglalahad, pagbibigay ng
ideya at paghahambing. Isulat sa isang buong papel.

Pamantayan sa Paglikha ng Spoken Poetry

Deskripsiyon Bahagdan
Nilalaman
Malinaw na malinaw na nailahad ang nilalaman, may 5%
tamang pagkakaugnay-ugnay at kaisahan ng mga
kaisipan

Kaangkupan ng mga salitang ginamit o ekpresyon sa

pagpapahayag 3%

Kalinisan
May kalinisan sa paggawa at tamang gamit ng mga 2%
titik
Kabuuan 10 %

43
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na tanong. Isulat ang titik ng tamang
sagot sa sagutang papel.

1. Ang Noli Me Tangere ay halimbawa ng nobelang:

A. pampolitika B. panrehiyon C. panlipunan D. pampamilya

2. Ang sagisag ni Rizal sa panulat ay:

A. Lalong-laan C. Basang Sisiw
B. Lola Basyang D. Pepeng Agimat

3. Ang Noli Me Tangere ay inialay sa:

A. GOMBURZA B. kasintahan C. Inang Bayan D. Maria Clara

4. Ang nagpahiram kay Rizal ng salapi para mapalimbag ang nobelang Noli Me
Tangere
A. Paciano Rizal C. Maximo Viola
B. Ferdinand Blumentritt D. Valentin Ventura

5. Naging inspirasyon ni Rizal sa pagsulat ng nobelang Noli Me Tangere

A. The Roots C. Ebony and Ivory
B. Iliad and Odyssey D. Uncle Toms Cabin

6. Sakit ng lipunan na tinutukoy ni Rizal sa nobelang Noli Me Tangere

A. HIV B. Kanser C. Dengue D. Tuberculosis

7. Ang salitang panlibak ng mga Espanyol sa mga Pilipino ay:

A. Mangmang B. tamad C. erehe D. indiyo

Para sa Bilang 8-9

“ Mamamatay ako na di makikita ang pagbubukang-liwayway sa aking bayan!
Kayong nakamamalas sa kanya, batiin ninyo siya at huwag kalimutan ang
nangalubid sa dilim ng gabi.”

8. Binibigyang diin sa pahayag na binasa ang:

A. naghihingalo C. mga bayani
B. kaliwanagan D. inaasahang kalayaan

9. Ang pagbubukang-liwayway sa aking bayan ay patungkol sa:

A. kinabukasan ng bayan C. kaluwagan ng bayan
B. kalayaan ng bayan D. kuwentong bayan

10. Ang nagsasalita sa pahayag sa binasa ay:

A. namamaalam C. nanghihinayang
B. naghahabilin D. nanunumbat

44
 45
Tayahin Pagyamanin
1. C
2. A Guro ang
3. C magwawasto
4. C
5. D Isagawa
6. B
7. D Guro ang
8. A magwawasto
9. C
10. A
Modyul 4
Aralin 3.4 Aralin 3.3 Aralin 3.2 Aralin 3.1
Pagyamanin Pagyamanin Pagyamanin Pagyamanin
Guro ang Guro ang Guro ang Guro ang
magwawasto magwawasto magwawasto magwawasto
Isagawa Isagawa Isagawa Isagawa
Guro ang Guro ang Guro ang Guro ang
magwawasto magwawasto magwawasto magwawasto
Modyul 3
Pagyamanin Pagyamanin Subukin
1. C
Guro ang Guro ang 2. A
magwawasto magwawasto 3. C
4. C
Isagawa Isagawa 5. C
6. B
Guro ang Guro ang
7. D
magwawasto magwawasto
8. D
9. A
10.A
Modyul 2 Modyul 1
Sanggunian
Romulo N. Peralta, D. L., E. C., A. L (2017) Panitikang Asyano (Kagamitan ng Mag-
aaral) Pasig City, Philippines: Department of Education
Romulo N. Peralta, D. L., E. C., A. L (2017) Panitikang Asyano (Kagamitan ng Guro)
Pasig City, Philippines: Department of Education
Ernesto M. Buenabentura, Gernaldo F. Ramos (2007) Noli Me Tangere. Quezon City,
Philippines
Miranda, N. P., Ocampo, O. B., Amita, R. Q., Reyes, V. E., De Ramos, M. M., Tiamzon,
L. A., . . . Quintos, E. R. (2017). Araling Panlipunan Kagamitan ng Mag-aaral (A.
A. Abad, Ed.). Pasig City, Philippines: Department of Education.
Brainly Momshie. Brainly.ph. Mga Ekspresyon sa Pagpapahayag ng Damdamin.
Retrieved November 24, 2018 from
https://www.slideshare.net/jmpalero/filipino-9-mga-ekspresyong-
nagpapahayag-ng-katotohanan-at-opinyon

Ghaz, Zandy. Philnews.ph. Mga Pang-uri. Retrieved December

20,2018 from https://www.slideshare.net/LadySpy18/pang- uri-41689268

Valentino, Andrew. Mga Tauhan ng Noli Me Tangere. Academia.edu. From

https://www.wattpad.com/534670041-noli-me-tangere-%E2%9C%94-mga-
tauhan

Dela Cruz, Lara Ysabelle, & Manzano, Jamie. Blogspot.com. Larawan ni Crisostomo
Ibarra. From http://blogdemetangere.blogspot.com/p/nabuhay-sa-mundo-
upang-mangarap-at.html
Larawan ni Elias. Facebook.com. Retrieved February 12, 2012
fromhttps://m.facebook.com/eliasnolimetangere/photos/?tab=album&album
_id=313642568690332&mt_nav=1

Soza, Jennieca. Blogger.com.Larawan ni Maria Clara. Retrieved March 2012 from

http://jenniecasoza.blogspot.com/2012/03/maria-clara-dances.html

Blitbotstudios.com. Larawan ni Sisa from

https://www.pinterest.ph/pin/616078423995238416/

https://parenting.firstcry.com/articles/how-to-make-a-family-tree-5-easy-
craft-ideas/

46
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education – Schools Division Office Navotas

Learning Resource Management Section

Bagumbayan Elementary School Compound

M, Naval St., Sipac Almacen, Navotas City

Telefax: 02-8332-77-64
Email Address: navotas.city@deped.gov.ph