Date: May 26, 2023 Location: San Isidro, Valencia City, Bukidnon

Time: 2:00 – 4:00 PM

Members: Alonzo, Abigail Claire

Simbre, Cleive Coleen

Loreto, John Louie

Soria, Bench Gabriel A.

Labrador, Chadlester C.

INTERVIEW GUIDE

Q1 : As a farmer dari sa syudad sa Valencia Bukidnon unsa na mga challenges or problems

na inyong na encounter dili lang sa mais pero sa uma jud mismo sa sulod sa 3 ka tuig na ani
labay?

Q2: Unsa ang imong stratihiya nga imong gi gamit para mo gamay ang imong problema sa
imong umahan?

Q3: Bilang usa ka mag uuma na naka atubang na niini nga klasi na mga problema, unsa
ang imong mga ika tambag sa imong mga isig ka mag-uuma?

TRANSCRIPT

Pseudo Name: Nanay Aning

Age: 50+
Sex: Female

Q1 : As a farmer dari sa syudad sa Valencia Bukidnon unsa na mga challenges or

problems na inyong na encounter dili lang sa mais pero sa uma jud mismo sa sulod
sa 3 ka tuig na ani labay?

Nanay Aning: Dugay-dugay nagyud mi mag uuma ang among, parti sa mga abono mahal
dayun ang among produkto barato ra ang pag palit diba , niya og sa maisan dako man gyud
og gasto pareha anang humag harvest imo pang ibulad dayun labor pa niya labi na ang
panahon dili mo duyog nay pila ka adlaw nga di maayu ang tempo oh di syempre imong tao
ana imo jud ng bayaran ensakto sa enadlaw gyud 300 per day bisag tunga ra sila sa adlaw
naka trabahu saimo , ibutang ta mga ala-una mag ulan na, di syempre imo naman gyud tung
eh full og bayad kay lisud pud og Katunga ra kay dili naka balikon sunod traping ana og
dinomo sila ensaktohan silage sweldo.

Interviewer : Nag ka problema sainyung yuta like kanang uga ra bah kaayu or daghag mga
peste gapang daot sa mga tanom?

Nanay Aning:murag gikan sa three years wala ko ka kuan ana kanang lang mag init lang.

Interviewer: Kanang sa tempo nay like hangin ra kaayu kanang maka tumba gyud sa mga
tanom parehas anang mais?
Nanay Aning : ah wala ko ana ka agi dari, kana ragyung mag init og straight like five days
kay amo gong umahan medjo naa gyuy bato-bato bah grabason so mamatay jud siya.

Pseudo Name: Uncle Ron

Age: 40+
Sex: Male

Q1 : As a farmer dari sa syudad sa Valencia Bukidnon unsa na mga challenges or

problems na inyong na encounter dili lang sa mais pero sa uma jud mismo sa sulod
sa 3 ka tuig na ani labay?

Uncle Ron: Wala namay lain problema kani lang man jud mga dangan, blackbug mga
piyangaw mao jud na siyay problema piste sa sagbot pwede raman ispryhan.

Interviewer: Sa sagbot kol maka hasol jud na siya?

Uncle Ron: Karon man jud kung sa maisan murag dili naman kayo ta mabalaka kay pwede
raman nato na siya ma ispryhan ang maisan medyo dili na jud na siya hasol sa karon dili
pareha sa una na kailangan pa darohon mao sad na ang kahago dili pareha sa una mag
kuan paka human nimo ug abono, daro mag gabot paka karon dili naman imo nalang man
ispryhan.

Interviewer: Sa yuta nimo kol naa ba kay problema? Sa imong fertilizer? Sa imong abono?
Imong fertilizer na gi gamit na dili na mo sukol imong yuta?

Uncle Ron: Dara man jud sa akong area medyo man jud balason depende na siya sa klasi
sa abono kay kung imo na siyang…pareha karon mga 14-14 dili na siya mo tuo bay dili siya
mo sukol, dili siya mo effect mura man jud siya ug masunog, mura siya ug mabungkag,
masunog tungod sa kainit sa balas.

Interviewer: Bahin sa imong abono angkol naa bakay mga problema? kuan na ang abno dili
na mo effect sa imong tanom na murag nag samot siya na murag nag cause ug failure sa
imoha mga inana bitaw na panghitabo angkol?

Uncle Ron: Usa pud ng mga inana-a ako bitaw ga kuan bitaw man bantayan man jud ng
mga inana-a kanang mga abono bitaw na naagian nako nga mga abono na kanang walay ni
effect na abono kung sa bakasan na abono katong 17 gwapo ang 17 sa basakan naay duha
ka klasie 17-7-17, 17-0-17. Kay naka bantay man ko kay kadto karon medyo ko malate
abono sa bakasan gi abonohan nako ug 21 human nuon ni tambok siya pero ang problema
ang iyang lugas kay gagmay niya e compare nimo atong abonohan nimo atong 17-7-17, 17-
0-17 dagko lugas ang humay.

Interviewer: Bahin sa financial angkol naa bakay problema?

Uncle Ron: Wa man koy kuan dong kay kung mag panalitan karon magbilin man ko pang
financial daan pag harvest nako ana kung pila ka sako, sa basakan nako kung pila ka sako
ang iyang budget palitan nako daan hasta mga similya palitan nako daan, kung sa maisan
mag sanggi sa maisan palitan pud nako daan mga round-up mga abono.
Pseudo Name: Nanay Lucy
Age: 55+
Sex: Female

Q1 : As a farmer dari sa syudad sa Valencia Bukidnon unsa na mga challenges or

problems na inyong na encounter dili lang sa mais pero sa uma jud mismo sa sulod
sa 3 ka tuig na ani labay?

Nanay Lucy: Ang problema sa pag uma kana gyong pag hinlo ug sa sagbot nya naa kay ika
finance,ana gyod na siya doy kinahanglan gyod nga limpyo usa dayon ka mag tanom.Mao
to.

Interviewer: Kanang wla kay problema ay kanang parehas anang mga peste o kanang peste
mga sa klima sa pahanon?

Nanay Lucy:Sos labina ag magpugas kag maayo bisan gyod unsaon nimo di gyod ma libre
imong mais.

Interviewer: kuan nay mga dangan, stemborer?

Nanay Lucy:wla ko kay,wla ko ka kuan ana doy kay inig abono maayo man ang nawng mao
raman to,ang ako lang gi bantayan ang panahon sa mayo ug hunyo kana na gyod ang labas
sa mais..Tapos niundang dayon kog mais kay nag tubo ko kay diri man good kay tubig
tubigan ba nya ug mais malata akong itanom malata,tubo kay init ug ulan musukol mana.

Interviewer:ay sa kuan pod nay sa tubo unsa may mga problema karon?

Nanay Lucy:Sa tubo…..kana ra gyong di nimo mahiloan,hinlo gyod ang importante para
maayo ang dagan sa tubo.In ana ra gyod ang prinsipyo ay (*laugh) pero na kuan ko sa
karaan,karaan sa una nga pangtigulang,nakasugod ko ug kuha daw kuno ug bagakay
kanang bagakay bitaw para I bingwit ana itusok nako diha sa kanto kanto,wla ko naka kuan
mao ra gyod tong kausa nga naka testing ko anang kuan ug mag spray pod wa ko katilawg
spray nya bisan gani nga na obserbaran man good namo di man sa gapangdaot sa mga
namaligya ug mga chemicals kadtong papa ani,kay iya maning na prenda kani,kay ni ingon
man ko nga I prenda na doy kay aron lagi mahibaw an nato kung unsa ang yuta,Niya gi
prenda siya rapod akong gipa atiman.kung mo spray siya sa tubo mugamay ang sahak

Interviewer: Ah

Nanay Lucy:oo mugamay siya dili na mudaghan nya mangutana siya nako nga nay nganong
man lagi ning perting daghana,nya wla gyod ko sukad nag spray spray doy ang ako ra gyod
nga hinloan lang gyod unya ug naa koy kwarta abunuhan mao ra gyod na siya.Unya
ganahan pod niya mag spray kay kani laging manggunahay dako kaayog pangayuon.

Interviewer:Mga tamad man gyod kay gud.

Nanay Lucy:Dili,nag kwenta na daan sila sa ilahang trabaho unya wla pay agi luoy kaayo
ang sama namo nga small planters luoy kaayo,nya pagka karon lisod kaayo tungod kay
wala nay mga laborer

Interviewer:(hmmmm)

Nanay Lucy:diha nag sugod abot bitaw tong kadto bitawng 4ps
Interviewer:aw oo

Nanay Lucy: didto maglisod kanag pangita,karon mag gani nga nabiktima ug 28 ka tudling
mikuha ug dosmil dosentos beyntr nya gi biyaan!! Wa man diay mo sampong sus perteng
paita.Nuon ang ako lagi basta nya wa raba diay nya wa nuon ko na sayod doy.ang ako
musabot ko permi sa situasyon sa manarbahuay .nya wa pod ko nagdahum ug muadto silag
laing daruhan ngano man lagi tong bibim mahal kaayo niya pareha raman ang isa taas ang
isa mugbo man ipa tinudling nalang natog guna.Wla man ko nag dahom kay ako nagpahulay
kay kapoy kaayog di mahuman.

Interviewer:mao pod ang uban dili mutrabaho

Nanay Lucy:if wala mi kakuhag trabahanti di gyod ka kakitag nahinlo na pero grabe mga
trabahante sige rag deman ug taas nga bayad pero ang lihok?nya luoy pod kay ta

Interviewer:nga mugasto

Nanay Lucy:oo nga mugasto nya ang ilang suhulan 350 adlaw,nya ug dili nimo sila madalag
mayo mubalhin silag lain,in ana nana sila karon maong in ana na maong lisod ang mga tao

Interviewer: Sa kuan nay kanang sa mga abuno nimo nay kanang naa kay problema sa
imong mga abuno? nga dili mo effect sa imohang yuta murag in ana bitaw?

Nanay Lucy: Niagi ko adtong sa una day, kadto hinatag sa gobyerno kaning moingon ug
mangayo kuno unya tagaan ug abono mao na nga gitagaan sos wa gyuy epekto, wa may
epekto di nag hunahuna mi nga di sa sunod nga moabot lang ng hinatag sa gobyerno
sagolan namo , naa pay morag bahong asity mao ra pud ni akong na agi an.

Pseudo Name: Nanay Aning

Age: 50+
Sex: Female

Q2: Unsa ang imong stratihiya nga imong gi gamit para mo gamay ang imong
problema sa imong umahan?

Nanay Aning : og ulan wala mi problema ana kay mo tubo man jud nah among tanom, kung
ting init pareha atong niaging tuig kanang moa bot na bitawg parehas anang mga summer
nah kanang mga February na noh dili nagyud ko ana mag tanom mga January na lugar nga
bulan di nagyud ko ana mag tanom kay murag failure nagyud.

Pseudo Name: Uncle Ron

Age: 40+
Sex: Male

Q2: Unsa ang imong stratihiya nga imong gi gamit para mo gamay ang imong
problema sa imong umahan?
Uncle Ron: kanang istomborer mas kuyaw na siya kaysa sa mga blackbug sa humay ang
istemborer mo lata to siya padulong sa puno-an, dayon katong mga lata mo subing to siya
di siya maka apas kay ma ulahi naman to siya.

Interviewer: Sa mga ilaga kol?

Uncle Ron: Kung ilaga lain man ko dari dili man ko gapanghilo ug ilaga kuan lang mura lang
kanang sa mga tiguwang mag joke joke ba storya storyahan ra. Inana raman ko bisan
kanang mga blackbug in arong orasa mao roy tig tugpa sa mga blackbug sa humayan in
aron jud na orasan pag subay sa hapon perti na ang mga blackbug dadto ga itom itom nas
humayan aw mo round lang kos basakan dadto roundnan storya storyahan dadto
pagkabuntag aw wala na.

Pseudo Name: Nanay Lucy

Age: 55+
Sex: Female

Q2: Unsa ang imong stratihiya nga imong gi gamit para mo gamay ang imong
problema sa imong umahan?

Nanay Lucy: Unsa aksyon nako? pareha anang hugaw? Limpyohan oh. Ikaduha, magpuna
man ka kay mamatay manang uban nga tubo ang akong gamiton kana bitawng, dili ko
gapuna ug katong paka , diba kadaghanan paka man sa tubo ang ipuna, kanang paka sa
tubo di ko mopuna ana kung ilaa ni nga tinanom na magkuan ko day kadtong sip-ak, ang
kanang punoan sa tubo diba ang tubo mokatay man kadugayan mobakad na anaon nako
ana ana unya ikuan dayon bara naa koy bara nga lima kabuok nga ug magpuna mao toy
gamiton ig kalot, ditso nag lubong.

Interviewer: ahh

Nanay Lucy: Oh ana ra, kay aron nga takpik nalang kay dako man kay tag gasto , oh ang
gasto nimo dako man kaayo unya ug inadlaw pud, hibayhibayan raman pud ka di luoy
gyapon ta, didto nalang ko sa sip-ak ang akong gihimo.

Pseudo Name: Nanay Aning

Age: 50+
Sex: Female

Q3: Bilang usa ka mag uuma na naka atubang na niini nga klasi na mga problema,
unsa ang imong mga ika tambag sa imong mga isig ka mag-uuma?

Nanay Aning: Mas maayu lagi unta og mo ubos-ubos unta ang presyo sa abono, bahalag
igo-igo ra ang pag palit sa abot, patas-patas lang bah nga maka bawi lang gyud tah (laugh)
maka ginansiya pud tah gamay ka shat pud tag, dinalang (laughter) maka palit pud tah. Mas
kuan unta ang gobyerno nga mangita untag pama ag inga patas lang unta nga ma ubos-
ubosan ang price sailang abono og kamo isip estyudanti unsa kaha poi ikatabang ninyu
puhon nga padulong naman mo mograduate kunohay , unsay ikatabang ninyus mga farmers
ana.
Interviewer: Kanang nay naa bamoi problema if ang inyung abono nga gi palit kay dili mo
effect or mo uyon sa inyung seedlings?

Nanay Aning: wala man hinoun kay ga test manang mga taga DA og unsay angayan nga
fertilizer ibutang saimong kuan,ano murag dili pud lagi tah ka kuan kay mo ingon pud lagi
silag eh pure Urea unsaon man nimo pag kuan ana nga mahal man gyud nah siya mo kuan
nalang pud kag laing solosyun nga lain napud nga abono kay aron laging , kaning maisan
nga dako pud lagig gasto di parehas homai nga ipang labay raman gyud ng abono or
sabwag-sabwag lang, unya kining mais nga kay kada biya gyud nah punoan.

Interviewer: Kanang kuan nay wala bamo ka sulay og gamit sa Organic fertilizer?

Nanay Aning: wala pagyud sukad sakong uma, commercial lang gyud among gamit. Murag
ang organic fertilizer man gud di man gud na mo epek diritso og kaisa ra panimo og gamit.

Interviewer: Kanang sa yuta nay di bah gaka daot inyu nga sa sigig gamit og commercial
nga fertilizer?

Nanay Aning: kuan raman gihapon okay raman (kadyut lang maam nay ga interview), murag
sa akong paminaw samong maisan murag mao raman gihapon , wala may kausaban basta
ang panahon lang gyud og naa lay ulan ing ana , arang-arang napud karun gamay kay
medjo ni barato barato napud ang mga fertilizer kadto gyung niagi , sa maisan kay ang labor
ragyuy ma dak an ka kay sa homai wala man sad ko sukad naka tisting.

Pseudo Name: Uncle Ron

Age: 40+
Sex: Male

Q3: Bilang usa ka mag uuma na naka atubang na niini nga klasi na mga problema,
unsa ang imong mga ika tambag sa imong mga isig ka mag-uuma?

Uncle Ron: Mao bitawang kanang uban mag uuma ako sila storyhan parti sa akong uma kay
ako dari sa amoang mag uma ko dari pareha sa akong basakan dili man jud ko ingon na
failure unya kato sila gipang atake ug blackbug dili gani ka kuha ug katunga mo ingon jud
sila nga “ unsa kaha ka ba ngano mang ka ang imoha dagko man ug abot imo niya amoa
halos dili gani makatunga” maong ako silang gi ignan nga “ inani ang systema dili kung mag
daghan ug black bug dara bisan pa nga ligo-on nimo na imong basakan dara dili na siya
mamatay” kay ngano nag obserba man jud ko nag ispray ko ug blackbug kay perti jud ug
baga-a ug blackbug “ unsa-on nalang jud ning humaya” before ato wala pako nag spray
nagkuha ko aning tulo kabouk na black bug kay diba a tangke sa sprayer diba naa manay
kaning murag net gib utang nako dadto murag mga 30minutos wa man namatay maong
wala nako gi ispray, dili man mamatay sila katong imong gi ispray useless kayo to ga kuan
raka ga gasto raka unya dili mo effect imong gi ispray edi wala isprayhi kay kung mag ispray
ka gasto lang ka dadto mao ng inana kay ako ga bantay man ko dili man ko gapataka ug
kaning basta basta nalang mag sundog sundog sa uban “ ay mao ni kuana” dapat maniid ka
kay kung unsa gwapo to na tambal naay uban nga mahalon. Kay sa akoa lang obserbasyon
daghan na kaayo ug mga tambal nga gipanghimo ron nga di jud siya mamatay bay.

Interviewer: Chada siguro ani nga kanang mag buhat ug tambal nga makapatay sa mga
black bug.
Uncle Ron: Aw pwede kanang mag experiment unsa juy e patay sa blackbug inana ba

Interviewer: Unya sa kuan kol bahin sa abono kay kuan man jud halosa man jud sa mag
uuma kay commercial nga abono man jud atong ginagamit pero unsa man ang ma ingon
nimo sa organic nga abono angkol? Naka gamit baka sukad ug organic na abono?

Uncle Ron: Ang organic maayo ang organic kay ang organic maka balik ug yuta kung ikaw
mag gamit kay permamente aning mga abono iniri naay panahon nga imong yuta dili na mo
sukol.

Inteviewer: Mas prefer nimo ang commercial kol? Unsa imong mas ma kuan kol organic nga
abono or commercial nga abono?

Uncle Ron: katong organic gwapo pud to siya kay makabalik tambok sa yuta inato .

Pseudo Name: Nanay Lucy

Age: 55+
Sex: Female

Q3: Bilang usa ka mag uuma na naka atubang na niini nga klasi na mga problema,
unsa ang imong mga ika tambag sa imong mga isig ka mag-uuma?

Nanay Lucy: Ang akong ika share sa uban nga kani mang usahay magdaginot ta ug mag
daginot ta wa gyud tay abot, hinloan lang gyud limpyo lang gyud ang inyong uma sa mais ug
sa tubo mao jud ng kaimportante gyud unya nuntan pud nga karon naa man poy tarong nga
spray nga itudlo, gamitan gud ana pero ako doy wa jud ko kagamit ana bisag kausa, bisan
nalang mag spray anang sagbot, wala gyud di man gani sila motuo , wala gyud ko gagamit
ana tong papa lagi ani ingon sya “ninay nga man diayg mag gamit kag spray ninay perte
naman gong mahala demand naman kay sila manggamit” “ada doy ug naa patay ikasuhol
padayon ta pero ug wala byaan” ana ra pud ko

Interviewer: ang lugar nay sa, balik sa katong sa mais diba human ug harvest malaya
mana , diba unsaon lugar na nimo nay kanang ipalampas na nimo ang mga mais o kanang
sunogon ba?

Nanay Lucy: Dili ko magsunog doy, dili, ditso trakto

Interviewer: pero saon man dayon labay nlng dayon na nay kanang kuan sa mais nga laya?

Nanay Lucy:Tadtad manang traktor doy, matadtad man sa punoan ba.

Interviewer: pero kuan nay ma solusyonan mas chada na kay kana masayang man mas
chada na pangitaan ug kanang butang nga kana ma recycle para magamit ang kanang mga
laya nga kuan sa mais?

Nanay Lucy:Wala na mi ana doy, kay wala nami anang pareha anang mo recycle,
paghuman ana doy, paggikan ka sa uma, pag traktor ana katong mga paka sa tubo aw sa
mais tagodtagoron man to sya, paabotan sa to syag mga pila ka adlaw mahumokhumok na
ayha pud ka mag pugas unya oh ayha dayon ka mopugas pero ang katong sagbot nalata na
karon gi compare nako kay maniid man ko maniid, ang maisan karon sa pagkakakaron sa
21, 22 , 23 harvester na, dako kaayog gikatabang pud kay ngano ang kadtong ilang agungal
nga serer magtagak didto sa darohan astang agungal kabantay man mo ana diba oh mag
tagak sya sa darohan magtagak magtagak na sya, balance oh balance sya pagkahuman
ana ang ilang pamaagi ang uban ilang sunogon, ang uban dili na sunogon kay traktor ra ,
paghumag traktor pugas ana ra pud

Interviewer: wala mo kagamit ug organic nga fertilizer nay?

Nanay Lucy: Naggamit kog testing sa organic, dugay mas dugayan man kos epekto.

Interviewer: so mas prefer nimo commercial?

Nanay Lucy: Commercial nga abono kay dali ra kita dayon nimong epekto, makuanan ko
kay kato si Father Titing “nay unsa may imong gigamit dira sa imong tubo?” ingon sya nako,
dili na pa contesay ug pakuanay padakoay kunos abot giingnan ko niya, mo ana sya
butangan man ug ite tong ite sa manok nga mopalit sila didto sa layo layo tong mga
pamalitanan nga sinakosako gud pero ang akong nabantayan sus di man gyud ko
kaagwanta ang mga tawo di gyud mosukol nga katong ite nga maoy e kay baho pero
moepek sya dugay japon, oh pananglitan karon ka nag butang ah dito suno.

Interviewer: Sa dili ang kuan sya nay ang epek nya kanang dili kanang sa largo sa punoan
sa example sa tubo or sa mais, unsa may largo nimo makita nga epek?

Nanay Lucy:Motambok ang yuta oh unya moadto mana sa tubo kay mao man imong
gilabayan ang tudling kay ang style pud sa uban, tudling butangan daan ug, tudling ani
magtanom ka sa tubo dinhi, dinhi dayon sa kilid ibutang ang ite sa manok di pagtubo niya
ana nakasupport hinayhinay pero dugay

Nanay Lucy: oh, ang uban gagamit sila ana kanang ingon nimo nga mogamit ug organic
gamit sila na pero gamitan gyud nilag commercial dili gyud kay ingon nga gipokus ana limod
ra mana sila pero sa tinood butangan man gud, di lang sa mosaba nga ah “kuan akong
gibutang ani” pero ang tinood ilang giabayan kay moepek mag dali di pagkuan sa pag epek,
epek napud dayon to kay dugay pa man di nag nag abot sya nya kay labi na karon nga
tiguwang nako nah di naman ko kahimo anang mag pakuankuan pa ang ako lang largo
malimpyo, abono oh ana ra.

Interviewer: So mao ra to nay salamat kaayo.