Plan zajęć METODY I TECHNIKI BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH/ Metody badań społecznych – ćwiczenia

Licencjat stacjonarni i niestacjonarni/ SUM stacjonarni (30 g

Ilościowe (45 min.) 18marca

- Spróbuj wyjaśnić na dwa sposoby (idiograf. i nomotet.): )Wybór kierunku studiów, b)
Decyzje o wyjeździe młodych ludzi za granicę, c)Decyzję o zerwaniu związku z
chłopakiem/dziewczyną, d) Problem alkoholizmu
- Podejście indukcyjne i dedukcyjne
- Dane ilościowe i jakościowe

Wyjaśnienie idiograficzne, nomotetyczne

- Wybór kierunku studiów - zainteresowania, chęć realizacji marzeń, szybsze usamodzielnienie,

Od strony 51- 60

Wyjaśnienie idiograficzne – rodzaj rozumowania przyczynowego dając pełny obraz w odniesieniu do

konkretnej sytuacji. Dąży do pełnego zrozumienia poszczególnych przypadków

Wyjaśnienie nomotetyczne- szuka wyjaśnień dla pewnej klasy sytuacji niż dla pojedynczych
przypadków. Używając jednego lub kliku czynników, zadowala się cząstkowym wyjaśnieniem. Ma na
celu uogólnienie poszczególnych przypadków

Dedukcja – od tego co ogólne do tego co szczegółowe, model logicznego rozumowania, w którym

oczekiwania i hipotezy wywodzone są z ogólnych twierdzeń i przewidują konkretne sytuacje

Indukcja - przechodzi o tego co konkretne do tego co ogólne, twierdzenia wywodzone są ze

szczególnych obserwacji do ogólnych reguł

Kwantyfikacja -to, zgodnie ze słownikową definicją, „ilościowe ujmowanie zjawiska ujętego opisowo”,

Dane jakościowe (słowne opisy) oraz Dane ilościowe (liczbowe): rozróżnienie pokrywa się z
rozróżnieniem liczbowym i nie liczbowym. Oba rodzaje danych są użyteczne dla celów badawczych

Podejście jakościowe związane jest z wyjaśnieniem idiograficznym natomiast wyjaśnienie

nomotetyczne łatwiej można osiągną poprzez kwantyfikację.

• Teorie formułuje się w języku zmiennych

• Zmienna logiczny zbiór wartości
• Wartość to cecha np. Mężczyzna i kobieta. Płeć jest zmienną utworzoną z tych wartości:
kobieta i mężczyzna

Literatura obowiązkowa: Babbie E., 2003. Badania społeczne w praktyce, Warszawa; w: Rozdz. 1 -
podrozdział „Trochę dialektyki badań społecznych” s. 45.

4. Przyczynowość w badaniach socjologicznych (45 min.) 18marca

- Determinizm w naukach społecznych
- Dlaczego podejście nomotetyczne z pozoru może wydawać się bardziej odhumanizowane?
- Co to są korelacje? (dodatnie, ujemne)
 - Kiedy na podstawie zaobserwowanej korelacji zmiennych możemy mówić związku
przyczynowo-skutkowym?
- Wymogi stawiane związkom przyczynowym w badaniach nomotetycznych
- Rodzaje zależności i zależność pozorna; Jak sądzisz, jaka zależność zachodzi między
zmiennymi: liczba studentów (A), liczba uczelni (B). Jaka to korelacja?
- Przyczyny konieczne i wystarczające od strony102-109

Literatura obowiązkowa: Babbie E., 2003. Badania społeczne w praktyce, Warszawa; Rozdz. 3 do
s. 97 (do podrozdziału „Przyczyny konieczne i wystarczające” włącznie)

Od strony 90 –109

Model deterministyczny- zakłada, że badane cechy i działania są determinowane przez siły oraz
czynniki, które można rozpoznać w toku badania. Nie zakłada, że wzory związków przyczynowych
są proste, ani że każdy z nas ulega ty samym wpływom

Model nomotetyczny – ma na celu dostarczenie jak najdokładniejszego wyjaśnienia przy podaniu

jak najmniejszej liczbie zmiennych tak aby odkryć wzorce przyczynowo skutkowe.

Model idiograficzny - wyjaśnienie obszerne zawierające dużo zmiennych. Kryteria przy ustalaniu
związku przyczynowego - wiarygodność wykazanie, że inne wyjaśnienia należy odrzucić

Dlaczego podejście nomotetyczne z pozoru może wydawać się bardziej odhumanizowane? -

Sprowadzają istotne wartości życia człowieka do kilku poszczególnych cech, nadając im wartości,
dokonując tym samym ich klasyfikacji to pozorne uogólnienie może wydawać się ludziom
krzywdzące.

Korelacja- zachodzi między zmiennymi wówczas, gdy zaobserwujemy, że są one powiązane. To

znaczy, że gdy jedna z nich pojawi się lub zmienia to samo dzieje się z drugą.

Korelacja dodatnia- wyższy poziom wykształcenia wiąże się możliwością osiągania wysokich
zarobków i odwrotnie. Wpływ zmiennych na siebie, powodujący pewien wzrost

Korelacja ujemna- Wyższy poziom wykształcenia wiąże się z niższym poziomem uprzedzeń.
Wpływ zmiennych na siebie, powodujący spadek.

Zależność przyczynowa między zmiennymi:

Kryteria nomotetycznej przyczynowości:

- 1)Korelacja – zmienne muszą być ze sobą powiązane jakąś konkretną relacją stwierdzoną
empirycznie, zaobserwowaną, statystycznie istotną,
- 2)Kolejność występowania – przyczyna powinna występować przed skutkiem, zmienna
wywierająca wpływ na drugą musi występować wcześniej (np.: religijność, przestępczość
rodzice – dzieci),
- 3)Brak tzw. trzeciej zmiennej – skutek nie może być wyjaśniany w perspektywie jakiejś
trzeciej zmiennej, brak tzw. zależności pozornych (np. lody-utonięcia, rozmiar obuwia-

zdolności matematyczne, bociany-urodzenia) .

Zależność pozorna – nie jest prawdziwa, to związek, który w rzeczywistości jest spowodowany przez
jedną lub wiele innych zmiennych

Przyczyna wystarczająca- oznacza warunek, który, jeśli zostanie spełniony gwarantuje oczekiwany
skutek, jednak nie należy rozumieć, że przyczyna wystraczająca jest jedyną, dzięki której zajdzie
określony skutek. Ucieczka z egzaminu jest wystarczającym powodem oblania egzaminu, ale nie
jedynym

Przyczyna konieczna – warunek, który musi zostać spełniony, aby nastąpił określony skutek. np. Bycie
kobietą jest koniecznym, ale niewystarczającym powodem zajścia w ciąże

Błędy w rozumowaniu- błędne analizowanie danych statystycznych - powiązanie stopnia

fluoryzacji wody i epidemii AIDS. Badania procesów historycznych – 40 lat pokoju po spuszczeniu
bomby na Hiroszimę- błąd wciąż trwały konflikty zbrojne w różnych częściach świata. Błędne
rozumienie przyczyn, interpretacja epidemii ADIS jako kary pochodzącej od Boga.

Świadomość popełnianych błędów pomoże, aby się przed nimi ustrzec.

Prowincjonalizm- postrzeganie świata z punktu widzenia własnej historii, oraz indywidualnej

obecnej sytuacji. Niebezpieczeństwo pojawić się, gdy badacz może interpretować świat, dane
zjawisko czy sytuację z punktu, który sam uzna za właściwy. Harry Wolcot – sztuka badań
terenowych sugeruje, że nasze własne doświadczenia mogą przynieść w prowadzonych badaniach
wiele dobrego, między innymi ujęcie konkretnego tematu w sposób, którego nikt wcześniej nie
zrobił. Kluczowe jest zachowanie jest zachowanie gotowości do poszerzenia perspektyw.

Pochopne wnioski - należy rozważyć wszystkie wnioski wynikające ze zgromadzonych danych.

Wątpliwa przyczyna- ustalenie prawdziwej przyczyny wymaga wyeliminowania innych możliwych

wyjaśnień.

Przemilczane dowody- w badaniach terenowych gromadzi się mnóstwo informacji, które

podlegają selekcji. Należy zwrócić szczególną uwagę konstruując wniosek, aby poprzeć go
odpowiednimi dowodami. Przy analizie danych jakościowych nie odwołujemy się tylko do jednego
wyjaśnienia David Sliverman.

Połączenie pomiaru z ustaleniem związków

Koniecznym kryterium przy stwierdzeniu związku przyczynowego w nauce jest empiryczna

korelacja między przyczyną a skutkiem. Ustalenie korelacji wymaga pomiaru zmiennych i
ustaleniu czy i jak są powiązane.

Główne zagadnienia

 Badania naukowe zależą bezpośrednio o przyczyny i skutku

 Badania wyjaśniające w naukach społecznych zależą bezpośrednio od deterministycznego
modelu ludzkiego zachowania
 Doskonała zależność statystyczna między zmiennymi nie jest właściwym kryterium ustalania
związku przyczynowego. Istnieje związek między X i Y istnieje związek przyczynowy nawet jeśli
X nie jest wyłączną przyczyną Y
Operacjonalizacja -

5. Błędy w rozumowaniu i wnioskowaniu (45 min.) 18marca

- tautologia, kontaminacja, błąd ekologiczny, redukcjonizm
- Jednostki analizy a jednostki obserwacji. Co może być jednostką analizy?

Od strony 114-126

Cele badań - eksploracja, opis, wyjaśnienie

Tautologia- stwierdzenie prawdziwe z definicji

Jednostki analizy- przedmioty, które badamy, aby stworzyć syntetyczny opis oraz wyjaśnić
różnice między nimi.

W badaniach społecznych nie istnieją praktycznie żadne bariery dotyczące tego co może
stanowić jednostkę analizy. W zależności od tego co jest przedmiotem badań, jeśli
przedmiotem analizy jest np. Jak członkowie różnych grup zachowują się jako jednostki,
wówczas przedmiotem analizy będzie jednostka a nie grupa.

Podsumowując jednostką analizy może być - indywidualna jednostka, grupa społeczna,

organizacja (formalne organizacje jak przedsiębiorstwa) a także wytwory społeczne- wszelkie
wytwory istot społecznych (przedmioty, oraz interakcje społeczne)

~~Możliwe jest scharakteryzowanie, zinterpretowanie, określenie, zdefiniowanie jednostki

bądź jej cech na podstawie grupy, jednak nie można określić cech grupy na podstawie
jednostki.~~

“Nie ma czegoś takiego jak umysł zbiorowy”

W każdym przypadku jednostką analizy - rzeczą, której cechy chcemy opisać jest jednostka
indywidualna. Następnie agregujemy indywidualne jednostki i formułujemy uogólnienia na
temat populacji, do której należą.

Błędne wnioskowanie

Błąd ekologiczny – błędne rozumowanie zakłada, że to czego dowiemy się o jednostce

zbiorowej (ekologicznej) mówi nam coś pojedynczych elementach, z których ono się składa.
Pomieszanie jednostek analizy, wyciągamy wnioski dotyczące jednostek tylko na podstawie
obserwacji grup, gdy tak naprawdę nie obserwowaliśmy poszczególnych jednostek.

Redukcjonizm- błędne rozumowanie związane z jednostkami analizy. Postrzeganie i

wyjaśnianie złożonych zjawisk za pomocną wąskiego pojęcia lub zbioru pojęć. Redukujemy to
co złożone do prostego pojęcia. Poszukiwanie pewnych odpowiedzi tym samym ignorując
inne. Redukcjonizm, każdego rodzaju sugeruje, że pewne jednostki są ważniejsze niż inne.

Literatura obowiązkowa: Babbie E., 2003. Badania społeczne w praktyce, Warszawa; Rozdz. 3 od
s. 97; Rozdz. 4 od s. 113 „Jednostki analizy” do s. 121 (podrozdział „Redukcjonizm” włącznie)

7. Cechy zmiennej i poziomy pomiaru (45 min.) 18marca

 - Zakres zmienności
- Cechy zmiennej (wyczerpywalność wartości i rozłączność)
- Poziomy pomiaru; Kryteria jakości pomiaru; Precyzja i poprawność pomiaru; Rzetelność a
trafność pomiaru

Literatura obowiązkowa: Babbie E., 2003. Badania społeczne w praktyce, Warszawa; Rozdz. 5 od
s. 153 (od podrozdziału „Wybory dokonywane w procesie operacjonalizacji)

Od strony 158-174

Zakres zmienności

Nie trzeba mierzyć całego spektrum zmienności, jedynie brać pod uwagę to co jest potrzebne do
przeprowadzenia badań

8. Indeksy, skale typologie (135 min.) (*45min) 18marca

Literatura obowiązkowa: (1) Babbie E., 2003. Badania społeczne w praktyce, Warszawa; Rozdz. 6.

Od strony 177 –205

Indeks dwuzmienniowy to proste narzędzie statystyczne, które pokazuje, jak mocno dwie zmienne są
powiązane ze sobą. Innymi słowy, pokazuje, czy zmiana jednej zmiennej wpływa na drugą. Przykładem
indeksu dwuzmienniowego jest współczynnik kontyngencji Craméra (V), który mierzy siłę związku
między dwiema zmiennymi nominalnymi (czyli zmiennymi kategorycznymi, które nie mają naturalnej
kolejności). Prosty przykład: Załóżmy, że chcemy zbadać związek między kolorem włosów (blond,
brunet, rudy) i preferencjami smakowymi w napojach (słodkie, wytrawne, kwasne). Tworzymy tabelę
przestawną (kontyngencji) pokazującą liczbę osób o każdej kombinacji koloru włosów i preferencji
smakowych. Na podstawie tej tabeli możemy obliczyć współczynnik kontyngencji Craméra (V), który
pokaże siłę związku między tymi dwiema zmiennymi. Wartości indeksu V wahają się od 0 (brak
związku) do 1 (doskonały związek). Jeśli wartość V jest bliska 0, oznacza to, że kolor włosów nie wpływa
na preferencje smakowe w napojach, a te dwie zmienne są niezależne. Jeśli wartość V jest bliska 1,
oznacza to, że istnieje silny związek między kolorem włosów i preferencjami smakowymi w napojach,
a zmiana jednej zmiennej wpływa na drugą. Jednak warto zauważyć, że indeks dwuzmienniowy nie
świadczy o związku przyczynowo-skutkowym. W naszym przykładzie może istnieć inny czynnik, który
wpływa zarówno na kolor włosów, jak i preferencje smakowe, ale nie został uwzględniony w analizie.
Indeks dwuzmienniowy pomaga nam jedynie zidentyfikować zależności między zmiennymi, a wnioski
na temat przyczynowości wymagają dalszej analizy i teoretycznego uzasadnienia.

Oto przykładowa tabela przestawna (kontyngencji) dla dwóch zmiennych: kolor włosów (blond,
brunet, rudy) i preferencje smakowe w napojach (słodkie, wytrawne, kwasne).
Tabela przestawna przedstawia liczbę osób o różnych kolorach włosów i preferencjach smakowych.
Na przykład, w próbie mamy 30 osób z blond włosami, które preferują słodkie napoje, 20 osób z blond
włosami, które preferują wytrawne napoje, i tak dalej. Teraz, używając danych z tabeli przestawnej,
można obliczyć indeks dwuzmienniowy, taki jak współczynnik kontyngencji Craméra (V), aby ocenić
siłę związku między kolorem włosów a preferencjami smakowymi w napojach. Wartości V będą
wskazywać na związek między zmiennymi, ale nie na związek przyczynowo-skutkowy. Wyciąganie
wniosków o przyczynowości będzie wymagało dodatkowej analizy i teoretycznego uzasadnienia.